Sztuka wypowiedzi

Sztuka wypowiedzi
Wprowadzenie do analizy przekazu werbalnego i niewerbalnego
Zadanie
1. Wyszukaj w Internecie film z wypowiedzią jednej osoby na dowolny temat (do 10 minut).
2. Przeanalizuj w wyszukanej wypowiedzi przekaz werbalny i niewerbalny i zwróć uwagę na spójność
komunikatów werbalnych i niewerbalnych.
3. Następnie przygotuj zestawienie zawierające:
ƒ błędy logiczno-językowe, a zwłaszcza wyrażenia wieloznaczne, które mogą być błędnie
zrozumiane (przekaz werbalny),
ƒ błędy popełnione w sposobie przekazania komunikatu (przekaz niewerbalny).
Analiza przekazu werbalnego wypowiedzi
Analizując przekaz werbalny wypowiedzi warto przyjrzeć się:
ƒ poprawności językowej wypowiedzi (czy nadawca komunikatu popełnia błędy, które mogą wpłynąć
na błędne zrozumienie komunikatu),
ƒ czy nadawca komunikatu używa słów obcych lub zapożyczonych - jeśli tak, to w jakich sytuacjach
i w jakim celu,
ƒ czy nadawca komunikatu używa żargonu zawodowego - jeśli tak, to w jakich sytuacjach (czy mówi
do środowiska profesjonalistów z danej dziedziny),
ƒ czy komunikat został dostosowany do poziomu percepcji odbiorcy komunikatu - czy jest on
zrozumiały (czy nadawca używa słów i konstrukcji językowych, których znaczenie jest jasne
i jednoznaczne).
W przekazie werbalnym często występują błędy logiczno-językowe, które mogą prowadzić do jego
niezrozumienia. Są to inaczej błędy w słownym wypowiadaniu myśli. Zaliczamy do nich np.:
ƒ Błędy znaczeniowe, związane z wieloznacznością. Wypowiedzi wieloznaczne to wypowiedzi, które
mogą mieć różne znaczenia.
Przykład wyrażenia wieloznacznego, wynikającego ze złej konstrukcji składniowej zdania:
Odwiedziłem firmę naszej klientki - okazało się, że jest całkiem młoda. (młoda klientka czy młoda firma?)
Sprzedał całą firmę wraz z podwykonawcami.
Przykład wyrażenia wieloznacznego, wynikającego ze zbyt zawiłej, złożonej konstrukcji:
Będąc jeszcze we Francji, nie opuszczała mnie myśl o założeniu biznesu w Polsce, choć we Francji miałem
już kilka interesów, to nadal nie powodziło mi się tak dobrze, jak mogłoby mu się powodzić, gdybym
założył biznes w Polsce, w której zresztą już prowadziłem firmę.
Przykład wyrażenia wieloznacznego, wynikającego z niedopowiedzenia (w wyrażeniu opuszcza się jego
istotny składnik)
Polskie firmy oszukują fiskusa. (ominięcie „niektóre”, „zdarza się, że” lub „5% polskich firm)
ƒ
Błędy znaczeniowe, związane z brakiem informacji w wypowiedzi. Do takich błędów zaliczamy
wypowiedzi chaotyczne, sprzeczne, bezsensowne.
Przykład wypowiedzi chaotycznej:
Polska mała firma - jaka jest, każdy widzi. Ma właściciela, pracowników, jakichś tam kierowników.
Właściciele zazwyczaj nie interesują się tym, co się dzieje w firmie, bo załatwiają sprawy urzędowosądowe. Sądy w naszym kraju to jest jakaś porażka. Taka mała firma jest więc sama sobie sterem,
żeglarzem, okrętem.
ƒ
Błędy w argumentacji, popełniane celowo (tzw. wykręcanie kota ogonem). Mają na celu przekonanie
rozmówcy do własnej racji, ale nie mają wartości merytorycznej.
Przykład błędu w argumentacji - argumentum ad personam (łac. argument skierowany do osoby)
Co Pan może wiedzieć o rozwoju polskich firm w latach 90. - pewnie chodził Pan wtedy jeszcze
w pieluchach!
Przykład błędu w argumentacji - argumentum ad populum (łac. argument odwołujący się do upodobań
ludu)
W większości krajów świata system podatkowy jest progresywny, a bogaci obłożeni są wysokimi podatkami.
To oczywiste, że biednym zawsze należy się zasiłek, finansowany przez bogatych.
ƒ
Błędy polegające na pogwałceniu reguły ekonomii wypowiadania się, np. werbalizm (pustosłowie)
lub pleonazm (masło maślane).
Przykład pleonazmu
cofać do tyłu
błędna pomyłka
Przykład werbalizmu
Polski przedsiębiorca ma wzniosłą i ideową, lecz jakże ciężką i okrutną rolę do wypełnienia w polskim,
niewdzięcznym społeczeństwie - jest tym, który przeciera szlaki, niesie kaganek oświaty, walczy o dobro
społeczne, jest rycerzem broniącym bezbronnych.
Analiza przekazu niewerbalnego
Czy wiesz, że słowa stanowią tylko 7% treści odbieranego komunikatu? Aż 55% przekazu stanowi mowa
ciała, a 38% to sposób wypowiedzi.
Mowa ciała to sygnały i znaki wysyłane za pomocą:
ƒ wzajemnego umiejscowienie przestrzennego rozmówców (dystans fizyczny - sfera publiczna,
społeczna, osobista, intymna),
ƒ poruszania się w przestrzeni (zbliżanie lub oddalanie od rozmówcy, pochylenie lub odchylenie
sylwetki, zbliżanie i cofanie się itd.),
ƒ wchodzenia w kontakt fizyczny - np. podawanie dłoni, kładzenie dłoni na przedramieniu, ramieniu
lub na dłoni rozmówcy, poklepywanie po plecach, głaskanie, łapanie za rękaw lub klapy marynarki,
łapanie za rękę itp.)
ƒ postawy (siedząca, stojąca, leżąca; otwarta, zamknięta; wyprostowana, spięta, swobodna,
rozluźniona),
ƒ gestykulacji (skinienie głową, kręcenie głową na boki, wymachiwanie rękami, wznoszenie rąk
do góry, w przód, opuszczanie, otwieranie ramion i ich zamykanie, zaciskanie dłoni w pięści,
wygrażanie pięścią, uderzanie dłonią w blat, splatanie palców, bębnienie palcami po blacie,
wzruszanie ramionami, podpieranie głowy ręką, chwytanie się rękami za głowę, zaciskanie dłońmi
skroni itp.),
ƒ mimiki (uśmiech, skrzywienie, zmarszczenie brwi, podniesienie brwi, rozszerzenie oczu, wzniesienie
oczu w górę, zamknięcie oczu, zmrużenie oczu, przewracanie oczami, marszczenie nosa, zaciśniecie
ust, zaciśniecie szczęk, wszelkie inne grymasy twarzy),
ƒ
reakcji mimowolnych (łzy w oczach, płacz, drżenie rąk, pocenie się, drapanie się, nerwowe
odgarnianie włosów, pocieranie czoła, skubanie ucha itp.)
Obserwacja postawy i zachowań nadawcy komunikatów podczas ich odbierania może być istotnym
elementem identyfikowania jego intencji, nastawienia do rozmówcy i tematu, stopnia jego otwartości
i szczerości. Postawa wyprostowana, sztywna, zamknięta może być wyrazem obaw i nieufności, podobnie jak
utrzymywanie znacznego dystansu w przestrzeni (zachowanie odległości nieadekwatnej do charakteru
kontaktu). Nagłe cofnięcie się rozmówcy podczas rozmowy może oznaczać, że właśnie usłyszał coś, z czym
głęboko, odruchowo się nie zgadza, nawet gdyby twierdził inaczej. Ciągłe rozglądanie się na boki
(lub wpatrywanie się w podłogę czy w okno) oraz uciekanie wzrokiem od rozmówcy może wskazywać
na nieszczerość, ale także na brak zainteresowania komunikacją w ogóle (tematem rozmowy i/lub osobą
rozmówcy). Z kolei skupianie wzroku na twarzy rozmówcy i dążenie do ciągłego, intensywnego
utrzymywania kontaktu wzrokowego może świadczyć o większym zainteresowaniu osobą rozmówcy niż
tematem rozmowy. Rekcje mimowolne zarówno u słuchającego, jak i mówiącego często są objawem
zniecierpliwienia, zaniepokojenia, zdenerwowania, u mówiącego mogą być dodatkowo objawem mijania się
z prawdą.
Przekaz pozawerbalny na ogół nie odbywa się tylko jednym kanałem, zwykle występuje sprzężenie kilku
sygnałów pozawerbalnych (np. jednocześnie pojawiają się łzy w oczach, drżenie rąk, łamany głos,
przerywanie wypowiedzi), które łącznie wzmacniają lub osłabiają siłę przekazu werbalnego. Nigdy nie należy
wyciągać pochopnych wniosków z pojedynczych sygnałów mowy ciała. Jeśli rozmówca zasłania usta, to nie
zawsze oznacza to, że kłamie - może po prostu wczoraj wieczorem złamał ząb. Jeśli widzisz, że ktoś zakłada
ręce, to niekoniecznie jest to sygnał, że przyjmuje postawę zamkniętą - może jest mu zimno.
Wypowiadane słowa powinny być wzmacniane odpowiednim tonem głosu i tempem mówienia (sposób
wypowiedzi) w sposób naturalny i niewystudiowany. Zwykle takie naturalne wzmacnianie przychodzi bardzo
łatwo, gdy nadawca komunikatu jest przekonany o prawdziwości wypowiadanych słów oraz zaangażowany
w komunikację (istotny jest dla niego zarówno temat, jak i odbiorca).
Spójność przekazu pozawerbalnego z werbalnym jest podstawowym warunkiem wiarygodności całego
przekazu. Kiedy te dwa elementy nie współgrają ze sobą, odbiorca może odczuć dysonans, ponieważ
docierające do niego komunikaty są sprzeczne.