Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Małe Pieniny”
Transkrypt
Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Małe Pieniny”
Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Małe Pieniny” Projekt PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach” Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków Opracowanie strategii: Grzegorz Cierlik kontakt: [email protected] Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Małe Pieniny” została opracowana w ramach projektu PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach” realizowanego w latach 2007-2011. Więcej informacji o projekcie: www.iop.krakow.pl/karpaty Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 2 Spis treści Projekt „Natura 2000 w Karpatach” .................................................................................................................. 5 Strategie zarządzania – załoŜenia ogólne ............................................................................................................ 7 Opis obszaru .......................................................................................................................................................... 8 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru ............................................................................................. 8 Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 ...................................................................................................... 8 Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony............................................................................... 10 Istniejące formy ochrony................................................................................................................................. 10 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego.................................................................................... 11 Geologia i gleby .......................................................................................................................................... 11 Klimat.......................................................................................................................................................... 12 Użytkowanie terenu ........................................................................................................................................ 13 Własność..................................................................................................................................................... 13 Gospodarka wodami .................................................................................................................................. 13 Leśnictwo ................................................................................................................................................... 13 Użytkowanie turystyczne .......................................................................................................................... 13 Uwarunkowania socjoekonomiczne......................................................................................................... 13 Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych ....................................................................................................... 14 Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych.................................................................................................... 14 Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych .............................................................................. 14 Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych..................................................................................................... 22 Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji................................................................... 24 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych.................................................. 26 Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych.................................................................................................. 28 Braki danych.................................................................................................................................................... 29 Strategia ochrony gatunków roślin.................................................................................................................... 30 Zestawienie gatunków roślin .......................................................................................................................... 30 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin.......................................................................................... 30 Potrzeby ochrony gatunków roślin ................................................................................................................ 31 Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji .............................................................................. 31 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin ............................................................. 31 Zakres monitoringu gatunków roślin ............................................................................................................. 32 Braki danych.................................................................................................................................................... 32 Strategia ochrony gatunków zwierząt ............................................................................................................... 33 Zestawienie gatunków zwierząt ..................................................................................................................... 33 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt..................................................................................... 33 Potrzeby ochrony gatunków zwierząt ........................................................................................................... 34 Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji ......................................................................... 34 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt ........................................................ 35 Zakres monitoringu gatunków zwierząt ........................................................................................................ 35 Braki danych.................................................................................................................................................... 35 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 3 Waloryzacja obszaru Natura 2000 .................................................................................................................... 36 Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań .......................... 36 Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony...................................................................... 36 Ochrona jakości i naturalności cieków..................................................................................................... 37 Niewłaściwie realizowane użytkowanie turystyczno-rekreacyjne........................................................ 37 Istniejące plany zarządzania dla obszaru ......................................................................................................... 38 Analiza moŜliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) .............................................................................. 38 Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 ................................................................................... 39 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 4 Projekt „Natura 2000 w Karpatach” Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to 950 000 Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Małopolski Konserwator Przyrody i Podkarpacki Konserwator Przyrody (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach 2007-2011 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura 2000. Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura 2000. Cele projektu: • Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. • Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. • Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000. • Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). • Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności. 1.1. Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach. 1.2. Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach. 1.3. Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony. 2.1. Program ochrony dużych drapieżników. 2.2. Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym. 2.3. Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ. 2.4. Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym. 2.5. Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja. 3.1. Programy edukacyjne. 3.2. Promocja projektu. 3.3. Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000. Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 5 publicznej poprzez stronę internetową www.iop.krakow.pl/karpaty, poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru PLC120001 PLH120001 PLH120002 PLH120009 PLH120013 PLH120016 PLH120018 PLH120019 PLH120024 PLH120025 PLH120043 PLH120078 Nazwa obszaru woj. małopolskie PLH120094 Tatry Babia Góra Czarna Orawa Kostrza Pieniny Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Ostoja Gorczańska Ostoja Popradzka Dolina Białki Małe Pieniny Luboń Wielki Uroczysko Łopień Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH120052 Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego PLC180001 PLH180011 PLH180013 PLH180014 Bieszczady Jasionka Góry Słonne Ostoja Jaśliska PLH240023 PLH240006 PLH240005 PLH240007 PLH240008 woj. śląskie Beskid Mały Beskid Żywiecki Beskid Śląski Kościół w Radziechowach Kościół w Górkach Wielkich (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 6 Strategie zarządzania – założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura 2000. Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony – bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu „Natura 2000 w Karpatach” sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura 2000. Dla Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 7 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar Małe Pieniny został zaproponowany do sieci Natura 2000 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w roku 2006 w porozumieniu z organizacjami pozarządowymi (tzw. Lista Shadow), jako uzupełnienie sieci w zakresie ochrony siedlisk naskalnych i muraw, głównie zarośli jałowca pospolitego na murawach nawapiennych, murawy kserotermicznych, wapiennych ściany skalnych ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis oraz górskich reliktowych lasków sosnowych, co było zgodne z wymaganiami Komisji Europejskiej i ustaleniami seminarium biogeograficznego dla regionu alpejskiego, które odbyło się w maju 2005 roku. Obszar Natura 2000 Małe Pieniny położony jest w województwie małopolskim, powiecie nowotarskim, na terenie miasta Szczawnica. Powierzchnia obszaru wynosi 1541,9 ha. Obejmuje pasmo górskie Małych Pienin, na południe od osiedli Szlachtowa, Jaworki i Biała Woda. Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Na terenie obszaru Natura 2000 zidentyfikowano 9 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (w tym 2 priorytetowe – oznaczone gwiazdką, w murawach kserotermicznych w tym obszarze nie występują storczyki, nie jest to więc siedlisko priorytetowe). Siedliska przyrodnicze Natura 2000, wymienione w załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (Dyrektywy Siedliskowej) Siedlisko przyrodnicze 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków 3240 Zarośla wierzby siwej na żwirowiskach i kamieńcach górskich potoków 5130 Zarośla jałowca w murawach kserotermicznych 6210 Murawy kserotermiczne (FestucoBrometea) Reprezent atywność Powierzc hnia względna Stan ochrony Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony siedliska przyrodniczego) B C B C C C C C A A A A B C B B Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 8 6230 Górski i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8160 *Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis 8210 Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odoratiFagenion) 91E0 *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe 91Q0 Reliktowe laski sosnowe (EricoPinion) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie) C C B C C C B B B C C C B C B C A C A B C C C C B C B B B C B C C C B C D D Proponuje się zmianę klasyfikacji wymienionego w Standardowym Formularzu Danych siedliska 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie na 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie. Proponowana zmiana wynika z prawdopodobnie błędnej klasyfikacji łąk występujących na terenie Małych Pienin do typu 6510. Aktualne badania wskazują, że na tym terenie występują łąki typu 6520. Proponuje się dopisanie do Standardowego Formularza Danych siedlisk 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania oraz priorytetowego siedliska 9180* Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani). Najprawdopodobniej, część areału zaliczonego do siedliska 6210 powinna zostać zaklasyfikowana jako siedlisko o kodzie 6170 Nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyleżyska śnieżne (Arabidion coeruleae), reprezentowanego tu przez silnie zubożony zespół pienińskiej górskiej murawy naskalnej DendranthemoSeslerietum variae. Występujące na terenie obszaru Natura 2000 Małe Pieniny zbiorowiska nadrzeczne, lasy grądowe i rumowiska wapienne zajmują niewielkie areały i ich występowanie na tym terenie nie ma większego znaczenia dla zachowania tych typów siedlisk w skali kraju. Ich ochrona przyczynia się jednak do zwiększenia różnorodności biologicznej w skali lokalnej. W Standardowym Formularzu Danych obszaru gatunki roślin otrzymały następujące oceny stanu ochrony: Nazwa gatunku 1386 Buxbaumia viridis bezlist okrywowy Reprezent atywność Powierzc hnia względna Stan ochrony Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony gatunku) B A C B Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 9 D C C A (C) W nawiasach podano proponowane zmiany ocen w SFD obszaru. 1902 Cypripedium calceolus obuwik pospolity 2114 Erysimum pieninicum pszonak pieniński A(B) W Standardowym Formularzu Danych obszaru gatunki zwierząt ochrony otrzymały następujące oceny: Nazwa gatunku 1303 Rhinolophus hipposideros podkowiec mały 1193 Bombina variegata kumak górski 2001 Triturus montandoni traszka karpacka Reprezent atywność Powierzc hnia względna Stan ochrony Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony gatunku) C B C C D D Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Podstawowym celem ochrony w obszarze Natura 2000 Małe Pieniny jest ochrona siedlisk naskalnych i muraw, głównie zarośli jałowca pospolitego na murawach nawapiennych, murawy kserotermicznych, wapiennych ściany skalnych z murawami. Obszar Natura 2000 Małe Pieniny obejmuje istotną część zasobów tych siedlisk w regionie biogeograficznym alpejskim, zwłaszcza, że są to płaty siedlisk typowo wykształcone i dobrze zachowane. Celem dodatkowym jest utrzymanie wyspowego stanowiska górskich reliktowych lasków sosnowych oraz fragmentów łąk ekstensywnie użytkowanych i bliźniczysk. Oba chronione gatunki roślin mają znaczenie – w przypadku bezlista – jako silne stanowisko, rozszerzające centrum występowania gatunku w kierunku wschodnim, a w przypadku pszonaka, jako nowe stanowisko, pierwsze położone poza dotychczasowym zasięgiem tego endemicznego gatunku. Na terenie obszaru występuje istotna populacja podkowca małego. Zlokalizowano tu dość dużą kolonię rozrodczą oraz kilka miejsc regularnego zimowania. Obszar ten ma istotne znaczenie dla zachowania gatunku w skali regionu biogeograficznego. Istniejące formy ochrony Całość obszaru Natura 2000 Małe Pieniny, znajduje się w granicach Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Utworzony Rozp. Wojewody Małopolskiego, Dz.Urz.Woj.Małop. Nr 806, poz.4862). Obszar znajduje się także w otulinie Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Fragmenty obszaru stanowią rezerwaty przyrody: Biała Woda (27,83 ha; 1963), Wąwóz Homole (40,54; 1963), Wysokie Skałki (13,87 ha; 1961), Zaskalskie-Bodnarówka (19,02 ha; 1961). Zarządzającym rezerwatami jest Wojewódzki Konserwator Przyrody. Dla rezerwatów przyrody są aktualnie opracowane plany ochrony. Ich zapisy powinny być uzgodnione z planem ochrony obszaru Natura 2000 odnośnie zarządzania odpowiednimi fragmentami obszaru. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 10 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Geologia i gleby Pod względem geologicznym obszar stanowi fragment jednostki strukturalnej Karpat, zwanej Pienińskim pasem skałkowym. Był on fałdowany zarówno w górnej kredzie jak i w starszym i młodszym trzeciorzędzie. W efekcie ukształtowała się bardzo skomplikowana struktura tektoniczna. Uczestniczą w niej zarówno rozczłonkowane, w wyniku ruchów trzeciorzędowych, płaszczowiny górnokredowe, jak i fałdy i uskoki trzeciorzędowe. Blokowy charakter elementów strukturalnych zaznacza się w morfologii jako skałki zbudowane z twardszych wapieni jurajskich i dolnokredowych, tkwiące w miękkich, ulegających łatwiejszemu zwietrzeniu i erozji łupkach, marglach i utworach fliszowych, pochodzących z wieku jurajskiego, kredowego i paleogeńskiego. W wyniku procesów podsuwania się skorupy oceanicznej i fragmentów północnej platformy kontynentalnej pod egzotyczny grzbiet Andrusova, zachodzących w górnej jurze, kredzie i od paleogenu po miogen nastąpiło wessanie w obręb płaszcza ziemskiego i przetopienie większości podłoża basenów Karpat zewnętrznych, jak i pierwotnego podłoża basenu skałkowego oraz jego północnych i południowych obrzeży. Osady trzech basenów mezozoicznych: magurskiego, skałkowego i manińskiego w wyniku fałdowań górnokredowych, zostały w większości oderwane od podłoża i ponasuwane na siebie w postaci płaszczowin. Na autochton czorsztyńsko-czertezicki nasunęły się kolejno płaszczowiny: niedzicka, braniska, pienińska i haligowiecka. Na płaszczowinową strukturę pasa skałkowego nasunął się w paleocenie kompleks osadów mezozoicznych, utworzonych w południowej części basenu magurskiego.Stanowią one jednostkę tektoniczną Grajcarka, która częściowo ma charakter płaszczowiny. Kompleks osadów klastycznych formacji jarmuckiej tworzył się równocześnie z nasuwaniem się płaszczowin, z których w znacznej mierze pochodzi jego materiał. Kompleks przeważnie fliszowych osadów paleogeńskich przykrywa górnokredowopaleoceńską strukturę płaszczowinową pasa skałkowego. Osady te w większości utworzyły się w brzeżnej, południowej części basenu magurskiego. Na granicy paleogenu i neogenu cała struktura pasa skałkowego zastała ponownie sfałdowana, a następnie, w miocenie, potrzaskana podłużnymi i poprzecznymi uskokami. Wzdłuż północnego obrzeżenia pasa skałkowego, uprzednio sfałdowana jednostka Grajcarka oraz nowopowstała mioceńska, magurska płaszczowina fliszowa, zostały pocięte niewielkimi intruzjami magmy andezytowej. Działalność wulkaniczna pozostawiła po sobie żyły andezytowe, żyłę bazaltową oraz czynne do dzisiaj mofety powulkaniczne. Od Przełomu Pienińskiego w Szczawnicy na wschód następuje wyraźna zmiana struktury pasa skałkowego. Obszar występowania płaszczowiny pienińskiej ulega gwałtownej redukcji aż do całkowitego zaniku na wschód od Haligova na Słowacji. Chwilowo znikają też z powierzchni jednostka czertezicka i płaszczowina braniska, natomist zyskuje bardzo na znaczeniu jednostka Grajcarka. Jednostka braniska pojawia się na południe i południowy-wschód od Jaworek. Ponadto występują w obrębie Małych Pienin: jednostka czorsztyńska (rejon Wąwozu Homole), jednostka czertezicka (budująca główny grzbiet z Wysoką), duże znaczenie ma również paleogen magurski. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 11 Klimat Pod względem klimatycznym Pieniny wyraźnie odróżniają się od sąsiadujących pasm górskich. Charakteryzują się stosunkowo łagodnym klimatem. Ze względu na urozmaiconą rzeźbę terenu, miejscami zaznaczają się wyraźne różnice w mikroklimacie. Stoki północne i doliny potoków są chłodniejsze i bardziej wilgotne, natomiast południowe, eksponowane ściany skalne mają klimat wyjątkowo ciepły i suchy. Zachmurzenie w Pieninach jest niewielkie. Ogólna liczba dni pochmurnych w roku kształtuje się od 135 do 140. Najmniejsza liczba dni pochmurnych występuje we wrześniu (8-10 dni), największa w okresie od listopada do marca (11-16 dni w miesiącu). Roczna liczba dni pogodnych waha się przeciętnie od 44 do 42. Nasłonecznienie jest duże i intensywne, szczególnie na stokach o wystawie południowej. Średnie roczne temperatury powietrza kształtują się od 6,3oC (420 m npm) do 4oC na Wysokich Skałkach. Najcieplejszymi miesiącami są czerwiec i lipiec (16,4 do 13,7oC). Absolutne maksima temperatur występują od czerwca do sierpnia. Najwyższe temperatury powietrza rejestruje się wówczas we wklęsłych formach terenu (32,8 - 34,7 oC). Najchłodniejszymi miesiącami są styczeń i luty (-6,7 do -5,2oC). Absolutne minima temperatur rejestruje się w okresie od grudnia do lutego. Wahają się one w granicach od -36,3 do -30,2oC. W okresie zimowym skłony północne są cieplejsze od południowych. Na obszarze Pienin przeważają wiatry z zachodu i północnego zachodu. Średnia roczna prędkość wiatrów waha się od 1,6 -2,1 m/s w dolinach do 2,5 m/s na szczytach. Najmniejsze prędkości wiatru rejestruje się zazwyczaj od maja do września, największe od października do kwietnia. Średnia liczba dni z wiatrem bardzo silnym ( >15 m/s) waha się od 3 w dolinie Dunajca do 6 w szczytowych partiach gór. W przebiegu rocznym najmniejszą ilość dni z wiatrem bardzo silnym rejestruje się w czerwcu (0-1 dnia), największą w grudniu (do 2 dni). Pieniny położone są w zasięgu tzw. cienia opadowego i charakteryzują się stosunkowo małą liczbą dni z opadami oraz stosunkowo niewielkimi średnimi opadami. Wielkości roczne kształtują się od 690 - 850 mm w dolinie Dunajca do 1095 mm na Wysokich Skałkach i bardzo nierównomiernie rozkładają się w poszczególnych porach roku. Minimum zimowe występuje przeważnie w styczniu lub lutym i waha się od 28 do 58 mm, natomiast maksimum letnie zaznacza się w czerwcu lub lipcu i wynosi od 110 do 199 mm. W okresie wegetacyjnym wyższymi sumami opadów odznaczają się północne skłony gór a południowe w okresie zimowym. Sumy opadów okresu wegetacyjnego kształtują się od 440 do 750 mm. Do częstych zjawisk występujących w Pieninach należą deszcze ulewne i nawalne, pojawiające się najczęściej od maja do sierpnia o sumach dobowych od 30 do 123 mm. Średnia liczba dni z opadem >10 mm przypada na okres letni i waha się od 19 w dolinach do 30 w partiach szczytowych. Pokrywa śnieżna (nietrwała) pojawia się najwcześniej w Małych Pieninach przeciętnie około 9 września, najpóźniej w dolinie Dunajca 22 listopada, zanikając u podnóża gór 11 marca oraz na szczytach 28 marca (skrajne daty 4 III - 4 VI). Liczba dni z pokrywą śnieżną w najniższych piętrach hipsometrycznych waha się od 98 do 140 na szczytach i dłużej utrzymuje się u podnóża zboczy i stoków północnych. Przeciętna grubość pokrywy śnieżnej kształtuje się od 8,9 do 11,7 cm w dolinach rzek i wzrasta do 17,4 cm na Wysokich Skałkach. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 12 Użytkowanie terenu Własność Tereny w granicach obszaru Natura 2000 Małe Pieniny, to w większości własność Skarbu Państwa w zarządzie: Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, w większości w dzierżawie Regionalnego Związku Hodowców Owiec i Kóz w Nowym Targu (od RZHOiK znaczne obszary dzierżawią bacowie, którzy prowadzą na tych terenach wypas owiec), Lasów Państwowych, Nadleśnictwo Krościenko nad Dunajcem,, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, Nadzór Wodny Niedzica. Pozostała część to własność Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, Stacja Naukowa w Jaworkach, Małopolskiego Centrum Biotechniki oraz niewielki udział własności właścicieli indywidualnych (ich dokładne określenie wymaga analizy danych katastralnych). Gospodarka wodami Na terenie obszaru występują głownie górne biegi niewielkich potoków. Największym potokiem na tym terenie jest Grajcarek. Na terenie obszaru Natura 2000 Małe Pieniny nie prowadzi się większych prac związanych z regulacją koryt potoków. Występujące na tym terenie cieki wodne znajdują się w zarządzie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, Nadzór Wodny Niedzica, Inspektorat Nowy Targ. Leśnictwo Występujące na terenie obszaru lasy to głownie różne typy lasów bukowych oraz świerczyny, w większości pochodzenia antropogenicznego. Większość lasów znajduje się z zarządzie Lasów Państwowych, Nadleśnictwa Krościenko nad Dunajcem. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Krościenko nad Dunajcem powinien zostać zweryfikowany pod kątem wymogów ochrony występujących na terenie obszaru siedlisk przyrodniczych i gatunków Natura 2000. Użytkowanie turystyczne Obszar Małych Pienin jest udostępniony turystycznie dzięki sieci znakowanych szlaków turystycznych. Główny szlak turystyczny przebiega przez wzdłuż polsko-słowackiej granicy państwowej. Prostopadle do szlaku głównego zostało wyznaczonych kilka szlaków łącznikowych. Największy ruch turystyczny skupia się we wschodniej części obszaru na terenie rezerwatu przyrody Wąwóz Homole oraz Biała Woda. Na terenie wymienionych rezerwatów występuje także największa presja turystyczna na przedmioty ochrony skupione na terenie obszaru Natura 2000 Małe Pieniny. Uwarunkowania socjoekonomiczne W położeniach niższych dominuje gospodarka łąkarska oraz hodowla owiec. Panują tu dość trudne warunki dla produkcji rolnej, wynikające z niskiej klasy gruntów oraz surowych warunków klimatycznych. Znaczny areał zajmują pastwiska, fragmenty łąk świeżych, użytkowanych zwykle jednokośnie, nawożone obornikiem i przepasane ekstensywnie. W wyższych partiach pokrytych lasem prowadzona jest gospodarka leśna, w tym głównie przebudowa sztucznych drzewostanów świerkowych. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 13 Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Tab. 1. Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze Małe Pieniny Kod siedliska 3220 3240 5130 6210 6230 6430 6520 7230 8160 8210 Nazwa siedliska Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Zarośla wierzby siwej na żwirowiskach i kamieńcach górskich potoków Zarośla jałowca w murawach kserotermicznych Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) Górski i niżowe murawy bliźniczkowe Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk *Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 9110 9130 Kwaśne buczyny Żyzne buczyny *Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani) *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe Reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion) Górskie bory świerkowe 9180 91E0 91Q0 9410 Powierzchnia (ha) ok. 2 Liczba płatów XX ok. 4 XX ok. 4 XX 20-30 XX XX XX XX XX ok. 25 XX ok. 1 XX XX XX XX XX XX XX 55 obiektów XX XX ok. 1 2-4 ok. 20 ok. 1 XX XX XX XX długość 432m Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Na terenie Małych Pienin siedlisko zwykle wykształca się szczątkowo w strefie przykorytowej górskich potoków w miejscu istniejących nieutrwalonych kamieńców górskich, aktywnie kształtowanych przez wody powodziowe (pierwsze stadium sukcesji na obszarze żwirowisk i kamieńców górskich). W obszarze występuje ono stosunkowo rzadko w związku z tym, iż większość koryt rzecznych wykształcona jest tu w litej skale. Jedyne miejsca zalegania rumoszu skalnego i niepokryte przez roślinność wyższą miejsca znajdują się w ujściowym odcinku Potoku Starego, we fragmentach Białej Wody, Kamionki oraz w odcinku Grajcarka między Jaworkami, a Szczawnicą. Siedlisko bardzo rzadko zajmuje większe powierzchnie, a najczęściej występuje w formie kadłubowej. Wykształcone szczątkowo w strefie przykorytowej większości dopływów Grajcarka i nad nim samym. Jedynie w niektórych miejscach istnieją powierzchnie dostępne dla roślinności o pionierskim charakterze (Wąwóz Homole, ujściowy odcinek Potoku Starego – największe w obszarze stanowisko wrześni pobrzeżnej Myricaria germanica, fragment Grajcarka między Jaworkami, a Szczawnicą). Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 14 3240 Zarośla wierzby siwej na żwirowiskach i kamieńcach górskich potoków W Małych Pieninach siedlisko wykształca się fragmentarycznie w strefie przykorytowej górskich potoków w miejscu istniejących, wstępnie utrwalonych kamieńców górskich, aktywnie kształtowanych przez wody powodziowe (drugie stadium sukcesji na obszarze żwirowisk i kamieńców górskich). W obszarze występuje ono stosunkowo rzadko i zaledwie w kilku punktach zajmuje większe powierzchnie, co wiąże się z wykształceniem większości koryt w litej skale. Jedynie miejsca zalegania rumoszu skalnego nie zajęte jeszcze przez drzewostany podgórskich lasów łęgowych stanowią dogodne miejsce dla omawianego siedliska. Pojedyncze grupy zarośli występują jednakże w większości dolin potoków Małych Pienin, nie wykształcając zwartych zbiorowisk. Siedlisko występuje w dolinach drobnych cieków, na utrwalonych kamieńcach. Najczęściej występuje w postaci kadłubowej jako małe grupy wierzby sinej. Większe płaty siedliska tego typu znajdują się w górnym odcinku Kamionki (Wąwóz Homole, powyżej rezerwatu) oraz w dolnym odcinku potoku Starego (w części jezdnej). 5130 Zarośla jałowca w murawach kserotermicznych Na terenie obszaru siedlisko występuje na murawach naskalnych Festucetum pallentis, murawach z seslerią skalną Sesleria varia oraz na ich obrzeżach. Tworzące je zbiorowisko występuje na płytkiej, silnie szkieletowej, wapiennej glebie (rędzinie) oraz na glebie inicjalnej na półkach skalnych. Zajmuje ekspozycje zbliżone do południowej (SW-S-SE), a także bardziej zacienione NE. Gatunkiem je wyróżniającym jest jałowiec pospolity typowy Juniperus communis subsp. communis, występujący w towarzystwie śliwy tarniny Prunus spinosa, szakłaku pospolitego Rhamnus cathartica. Runo tworzą gatunki przechodzące z murawy Festucetum pallentis (np. szałwia okręgowa Salvia verticillata) czy murawy z seslerią skalną Sesleria varia (sesleria skalna Sesleria varia, rojownik włochaty Jovibarba hirta) oraz liczne, inne gatunki termofilne. W warstwie mszystej występują najczęściej jodłówka pospolita Abietinella abietina, rozłupek nierodzajny Schistidium apocarpum agg., kędzierzawka pospolita Tortella tortuosa. W obszarze Małe Pieniny siedlisko występuje w jego wschodniej części, w rezerwatach przyrody, głównie w rezerwacie Biała Woda i Wąwóz Homole, znacznie rzadziej w rezerwacie Zaskalskie-Bodnarówka. Poza rezerwatami występuje w otoczeniu rozproszonych wapiennych skałek lub bezpośrednio na nich. 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) Siedlisko ma postać zbiorowiska barwnych muraw, o bogatej i zróżnicowanej florze, często z udziałem rzadkich gatunków. Występują zwykle na południowych stokach pagórków, wąwozów, utrwalonych piarżyskach u podnóża skał wapiennych, a także na półkach i ścianach skalnych, na wychodniach skał wapiennych. Występują w miejscach o dużym nasłonecznieniu, przy ekspozycji południowej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby. Murawy kserotermiczne w Małych Pieninach charakteryzują się zróżnicowaniem. Zalicza się do nich zarówno pionierskie zbiorowiska naskalne, o luźnym zwarciu i strukturze kępowej, z dominacją traw, głównie kostrzewy bladej, zajmujące fragmenty ścian wapiennych i rumowisk, jak i wysokie, bujne zbiorowiska o charakterze mezofilnym, z dużym udziałem bylin dwuliściennych, lokujące się głównie u podnóży ścian skalnych, na ustalonych piargach. Ich najwieksze nagromadzenie występuje w wąwozach – Homole i Białej Wody, mniejsze powierzchnie zajmują w Zaskalskim, gdzie ocienienie nie sprzyja rozwojowi tego siedliska. Murawy kserotermiczne charakteryzują się dużą różnorodnością florystyczną, z czym związana jest bogata fauna bezkręgowców, zwłaszcza chrząszczy, muchówek, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 15 błonkówek i owadów prostoskrzydłych, pluskwiaków i motyli. W Pieninach np. murawy są siedliskiem dla chronionego motyla – niepylaka apollo Parnassius apollo. Roślinność muraw stabilizowana jest i w dużej mierze kształtowana w wyniku ekstensywnej gospodarki łąkarskiej i pasterskiej. Po zaprzestaniu użytkowania przekształcają się w drodze sukcesji wtórnej w zarośla, w tym zarośla jałowca (5130), a następnie w las. Głównym zagrożeniem dla istnienia i funkcjonowania muraw kserotermicznych jest sukcesja wtórna. Utrzymanie pełnej zmienności zbiorowisk i zachowanie bogactwa florystycznego tych siedlisk wymaga podjęcia zabiegów ochrony czynnej polegającej na przywracaniu i utrzymywaniu dawnych, ekstensywnych form użytkowania takich jak wypas i koszenie. 6230 Górski i niżowe murawy bliźniczkowe Zwarte, suche lub mezofilne murawy z bliźniczką psią trawką Nardus stricta rozwijające się na siedliskach ubogich. W Małych Pieninach występuje podtytp 6230-2 zachodniokarpackie murawy bliźniczkowe reprezentowany przez zbiorowisko murawy bliźniczkowej z bogatym zestawem gatunków świadczących o jej przynależności do zespołu psiary reglowej Hieracio vulgati-Nardetum, utrzymywanej dzięki użytkowaniu pasterskiemu. Za przynależnością do tego zespołu przemawia obecność następujących gatunków: bliźniczka psia trawka Nardus stricta, krzyżownica zwyczajna Polygala vulgaris, jastrzębiec gronkowy Hieracium lactucella, ozorka zielona Coeloglossum viride (gatunki charakterystyczne dla rzędu Nardetalia – murawy bliźniczkowe); pięciornik złoty Potentilla aurea (gatunek wyróżniający dla związku Nardion – psiary górskie); turzyca pigułkowata Carex pilulifera, prosienicznik jednogłówkowy Hypocheris uniflora (gatunki charakterystyczne dla zespołu Hieracio (vulgat)i-Nardetum – psiary reglowe). Obecne są również: podkolan biały Platanhera bifolia, biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga i macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides – gatunki traktowane jako wyróżniające dla niżowego związku Violon caninae, obserwowanego również na podłożu fliszowym w górach. Zanotowano tutaj także: jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosella, kosmatkę polną Luzula campestris i izgrzycę przyziemną Dantonia decumbens – gatunki charakterystyczne dla wyższej jednostki fitosocjologicznej (klasa NardoCallunetea). W płatach bliźniczysk występują gatunki objęte ochroną ścisłą: dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, podkolan biały Plathanthera bifolia, ozorka zielona Coeloglossum viride, gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea. W części przygrzbietowej pasma siedlisko sąsiaduje z płatami górskich łąk kośnych, a miejscami tworzy z nimi płaty przejściowe. Część płatów jest pofragmentowana na skutek zalesień i postępującej naturalnej sukcesji leśnej. Siedlisko przyjmuje różne formy w zależności od intensywności użytkowania – płaty intensywniej wypasane i w przeszłości koszarowane mają charakter przejściowy do zbiorowiska Festuco-Cynosuretum. Murawy bliźniczkowe skupiają się w części przygrzbietowej pasma Małych Pienin. Największe i najlepiej zachowane płaty znajdują się w przy grzbiecie głównym w rejonie Wysokiej i Wysokiego Wierchu, a mniejsze płaty w rejonie Wierchliczki, Watriska i Smerekowej, a także na grzbietach bocznych pasma. Występują w miejscach o różnej ekspozycji, ale dominuje ekspozycja E i N. 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 16 Kamieńce i żwirowiska górskich potoków i innych drobnych cieków wodnych, wysięki na stromych zboczach dolin, rozlewiska, w piętrach dolnego i górnego regla. Nachylenie zmienne – mogą to być zarówno dosyć płaskie miejsca jak i strome brzegi potoków. Podstawowym czynnikiem ekologicznym jest obecność przepływającej wody, a także łatwo przepuszczalne, żwirowe podłoże, na którym wytwarza się cienka warstwa przesiąkniętej wodą butwiny. Występujące tu gleby to na ogół mady piaszczystożwirowo-kamieniste. Zbiorowiska lepiężników zasiedlają na ogół najniższe, wilgotne terasy. Rozwijają się szczególnie dobrze w dolinach węższych, chłodniejszych i silnie zacienionych. Dominującą rolę odgrywają lepiężniki – lepiężnik biały Petasites albus oraz lepiężnik wyłysiały Petasites kabliklianus. W niższych położeniach płaty lepiężnika wyłysiałego mogą występować wspólnie z innym, niżowo-podgórskim gatunkiem – lepiężnikiem różowym Petasites hybridus. Obserwuje się również krzyżowanie się tych gatunków. Struktura fitocenoz jest wyraźnie dwuwarstwowa. Lepiężniki tworzą na wysokości 0,5-1 m zwartą warstwę rozłożystych liści, dobrze zacieniających kamieniste podłoże. W wyższej warstwie występują również świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum oraz bniec czerwony Melandrium rubrum. W niższej warstwie roślin zielnych mogą rozwijać się tylko gatunki cienioznośne – gajowiec żółty Galeobdolon luteum, gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum, zaraza żółta Orobanche flava, miodunka ćma Pulmonaria obscura, jaskier kosmaty Ranunculus lanuginosus. Warstwa mszaków może być miejscami dobrze rozwinięta, ale ogólnie jej pokrycie nie przekracza 10-20 %. Liczba gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym wynosi średnio 20-25, a poszczególne płaty są dosyć jednorodne florystycznie. 6520 Łąki konietlicowe ekstensywnie użytkowane W odróżnieniu od ujęcia prezentowanego w „Poradniku Ochrony Siedlisk Natura 2000”, zgodnie z wytycznymi IOP Kraków, do siedliska 6520 włączono łąki mieczykowomietlicowe Gladiolo-Agostidetum, oraz ciepłolubną łąkę pienińską Anthyllidi-Trifolietum montani, umieszczane dotąd wśród niżowych i górskich świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie ze zw. Arrhenatherion (siedlisko 6510). Siedlisko reprezentowane jest przez półnaturalne bogate florystycznie łąki, które powstały po wycięciu lasów i wieloletnim użytkowaniu kośnym. Roślinność łąkowa o zróżnicowanym charakterze. Niewielka część płatów ma charakter ciepłolubnej łąki pienińskiej Anthyllidi-Trifolietum montani, część (zwłaszcza w partiach wyżej położonych) reprezentuje łąkę mieczykowo-mietlicową Gladiolo-Agrostietum. a także różne formy, jakie siedlisko przyjmuje w zależności od sposobu (koszenie lub wypas) i intensywności użytkowania – płaty wypasane mają charakter przejściowy do zbiorowiska Festuco-Cynosuretum. W pobliżu domostw, w miejscach silniej nawożonych obornikiem odnaleźć można płaty nawiązujące charakterem do zespołu łąki rajgrasowej Arrenatheretum elatioris (siedlisko 6510). Fragmenty te mogły być w przeszłości podsiewane (dominacja pojedynczych gatunków), jednak dobrze wykształcona warstwa mszysta świadczy o braku przeorywania. Siedlisko sąsiaduje również z wieloletnimi uprawami mieszanek traw i roślin dwuliściennych i fragmentami pół ornych. W części przygrzbietowej sąsiaduje z murawami bliźniczkowymi (Nardetalia). Półnaturalne świeże łąki użytkowane ekstensywnie skupiają się w części wschodniej obszaru, w dolinie potoku Zaskalskiego i Białej Wody oraz w najwyższej, przygrzbietowej części pasma Małych Pienin. Występują w miejscach o różnej ekspozycji (N, NW, W, SW, NE). Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 17 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk występują w Małych Pieninach na wysiękach i wyciekach w obszarach źródliskowych. Siedlisko było obserwowane w zakresie wysokości 540-940 m n.p.m. Z uwagi na długotrwałe użytkowanie pasterskie i zaopatrzenie stad owiec wodę zauważa się w zmiany składu florystycznego, odzwierciedlające wpływ gospodarki człowieka. W młakach zaznacza się udział gatunków nitrofilnych np. pięciornik gęsi Potentilla anserina, pięciornik rozłogowy Potentilla reptans czy też innych obcych siedlisku gatunków np. skrzyp polny Equisetum arvens. W skrajnych przypadkach młaki wykazują skład (przypuszczalnie są przekształcone) w Mentho longifoliae-Juncetum inflexi. W układach niezaburzonych młaki posiadają silnie wykształconą warstwę mszaków, w której dominują mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata, żebrowiec paprociowaty Cratoneuron filicinum, limprichtia pośrednia Limprichtia cossonii, źródliskowiec Palustriella sp. div., płaskomerzyk oskrzydlony Plagiomnium elatum. W młakach o wyraźnym wpływie gospodarki człowieka wielu gatunków mszaków brak albo pokrywają płaty w niewielkim stopniu. Siedlisko skupia się głównie w przygrzbietowej partii Małych Pienin w obszarach źródliskowych zlewni potoków Biała Woda, Skalskie, Kamionka, Czerszla, Krupianka i Palkowskiego Potoku. 8160 *Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis Zbiorowisko o niejednolitym składzie florystycznym, mające początkowo postać płatów skąpej roślinności, o znikomym zwarciu i bardzo zróżnicowanym składzie florystycznym. Tworzy niewielkie płaty na zacienionych rumowiskach i piargach u podnóża ścian skalnych. Jego jednorodne płaty zajmują zwykle powierzchnię od kilku do kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Przy unieruchomieniu podłoża, ulega naturalnej sukcesji w kierunku zarośli i lasu. Zarastanie piargu rozpoczyna się najczęściej od jego podstawy i dolnej części boków. Dominuje zwykle zachyłka Roberta Gymnocarpium robertianum, często z dużym udziałem paprotnicy kruchej Cystopteris fragilis, przy obecności gatunków przechodzących z sąsiednich muraw kserotermicznych i zarośli. Najczęściej spotykane rośliny ciepłolubne to: kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum, cieciorka pstra Coronilla varia, fiołek kosmaty Viola hirta, ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum hirundinaria. W zdjęciu fitosocjologicznym notuje się zróżnicowaną liczbę gatunków, zależną od stopnia zarośnięcia piargu. W pierwszych stadiach sukcesji jest to od kilku (maksymalnie 10), do ponad 30 gatunków w późniejszym okresie. Obecne są tu też ze zmiennym pokryciem mchy (od 10 do 80%). W Małych Pieninach siedlisko zajmuje małe powierzchnie na piarżyskach, w dużej części juz ustalonych. Większość zidentyfikowanych dotychczas płatów zlokalizowana jest na terenie rezerwatów przyrody – Homole i Biała Woda. 8210 Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis Siedlisko tworzy małopowierzchniowe układy w szczelinach wapiennych ścian skalnych, załomach itp., ze znikomą warstwą gleby. Występuje zarówno w miejscach zawilgoconych i ocienionych, jak i przy południowych ekspozycjach ścian skalnych, gdzie podlega okresowej suszy i silnemu nasłonecznieniu. Ze względu jednak na to, że podłoże abiotyczne siedliska tego typu odnawia się w procesach naturalnego wietrzenia, a ekstremalne warunki termiczne i wilgotnościowe powodują, że miejsca te są zwykle Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 18 niedostępne dla większości gatunków roślin, nie są więc zagrożone przez naturalne procesy sukcesyjne. W zbiorowiskach tych, zlokalizowanych w niższych położeniach, znaczącą rolę odgrywają liczne gatunki paproci. W zależności od warunków siedliskowych, głównie wilgotności i nasłonecznienia rozwijają się dwa różne zespoły, z różnym ich udziałem. W Małych Pieninach siedlisko nie było dotąd badane. 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Jaskinie w Małych Pieninach występują w rejonie wychodni skalnych, głównie w rezerwatach: Biała Woda i jego enklawie Brysztanie, Zaskalskie-Bodnarówka i Homole, pozostałe znajdują się w skalnych rejonach: Sołtysich Skałach, grani Smerekowej i nad Dunajcem. Są to w większości obiekty niewielkie, do 20 metrów długości, tylko jeden obiekt o długości ponad 50 metrów, najgłębszy o deniwelacji prawie 12 metrów; na tym obszarze znajduje się 55 jaskiń i schronisk podskalnych o łącznej długości 432 m. Większość posiada genezę niekrasową: głównie osuwiskową (jaskinie szczelinowe, rozłamowe i rumowiskowe) oraz erozyjno-wietrzeniową (jaskinie powstałe przez wietrzenie chemiczne, mrozowe lub wiatrowe), kilka obiektów jest pochodzenia krasowego- są to głównie jaskinie znajdujące się w ścianach rezerwatu Homole. Jaskinie stanowią schronienie dla nietoperzy (podkowców małych i mroczków pozłocistych) oraz owadów (głównie kilku gatunków motyli i chrząszczy) i pajęczaków oraz większych ssaków. Poza jaskiniami na tym terenie znajdują się też dwie sztolnie w górze Jarmtua, najlepiej zachowane zabytki kopalnictwa w polskich Karpatach-Wodna Bania w Palkowskim Potoku i Bania w Jarmucie. Wykute w andezycie, każda ma ponad 70 merów długości. Są one głównymi miejscami zimowania nietoperzy w tym rejonie, zimują tam podkowce małe, nocki duże, nocki rude i gacki brunatne. Większość obiektów posiada mikroklimat dynamiczny i wysoką temperaturę (5-8 st. C). Największa Jameriskowa Jama i nieliczne jaskinie Brysztanu posiadają mikroklimat statyczny zimny, zimą są intensywnie wymrażane. Dno jaskiń przeważnie pokrywa gruz skalny, w niektórych stanowi je humus i gleba. Nacieki występują nielicznie, są to zazwyczaj formy miękkie z mleka wapiennego, rzadziej z kalcytu, zimą w niektórych jaskiniach występują okresowe polewy i stalaktyty lodowe utrzymujące się w niektórych jaskiniach nawet do maja. Jaskinie znajdują się w rezerwatach Homole, Zaskalskie-Bodnarówka, Biała Woda oraz w Smerekowej, w Sołtysich Skałach. 9110 Kwaśne buczyny i 9130 Żyzne buczyny Lasy bukowe, mają w górach charakter lasów mieszanych z bukiem, lecz także z udziałem innych gatunków, w tym iglastych - świerka i jodły; w niektórych płatach i w niektórych fazach dynamiki lasu gatunki te mogą nawet ilościowo dominować nad bukiem. Charakteryzują się stosunkowo bujnym i bogatym runem, budowanym przez typowe dla eutroficznych siedlisk gatunki lasowe. Znamienny jest udział w runie gatunków z rodzaju żywiec (Dentaria); różne gatunki żywców są związane z odmiennymi podtypami żyznych buczyn. Określenie aktualnego zasięgu i stanu tego siedliska w obszarze Małe Pieniny wymaga podjęcia dodatkowych badań. 9180 *Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllisAcerion pseudoplatani) Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 19 Dwa nowe stanowiska – nie wykazywane dotąd w literaturze, położone w dolince Skalskiego Potoku, na obszarze administrowanym przez Nadleśnictwo Krościenko, Leśnictwo Małe Pieniny. Jedno z nich położone jest w pobliżu Dziobakowych Skał, na wysokości 690-710 m n.p.m., nachyleniu zbocza 37- 40o, i ekspozycji północnej; drugie położone na zboczach Smrekowej, na wysokości 825 m n.p.m., na zboczach o nachyleniu 45o i ekspozycji zachodniej. Obydwa stanowiska o łącznej powierzchni nie przekraczają 1 ha. Drzewostan obfitujący w luki, o niewielkim zwarciu, maksymalnie do 50% w warstwie a1 i 30% w warstwie a2 - miejscami zdominowany przez jodłę, a miejscami zdominowany przez buka. Jawor i wiąz górski mają charakter domieszki. Mimo iż drzewostan wykazuje pewne zubożenie pod względem składu i struktury, bardzo bogata jest warstwa podrostu i podszytu, w której stwierdzono 6 - 8 gatunków, w większości typowych dla tego typu jaworzyny. Runo wyjątkowo bogate: zanotowano ponad 50 gatunków roślin naczyniowych na powierzchni 400 m2. Wśród najważniejszych gatunków oprócz wskaźnikowego języcznika zwyczajnego Phyllitis scolopendrium wykazano m.in.: paprotnika kolczystego Polystichum aculeatum, czerniec gronkowy Actaea spicata, rozchodnik karpacki Sedum fabaria, żywokost sercowaty Symphytum cordatum, parzydło leśne Aruncus sylvestris, zdrojówke rutewkolistną Isophyrum thalictroides, rutewka orlikolistna Thalictrium aquilegifolium, biec czerwony Melandrium rubrum – gatunki żyznych siedlisk, typowe dla jaworzyn, ale również gatunki szczelin skalnych, jak: paprotnica krucha Cystopteris fragilis, zanokcica skalna Asplenium trichomanes czy zanokcica zielona Aspelnium viride. Poza dwoma wspomnianymi stanowiskami odkryto jeszcze w zachodniej części obszaru, dwa nowe stanowiska na gruncie prywatnym – na stokach Łaźniej Skały. 91E0 *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe Wzdłuż rzeki Grajcarek i jej większych dopływów: Krupianek, Pałkowskiego Potoku, Białej Wody i Skalskiego lasy i zarośla łęgowe tworzy przede wszystkim zbiorowiska olszyny karpackiej w stadium optymalnym Alnetum incanae, z typowo ziołoroślowym runem. Płaty zespołu mają zróżnicowaną wielkość, w zależności od szerokości doliny rzecznej, zabudowy i wyniesienia n.p.m. Wśród drzew dominuje olsza szara Alnus incana, domieszkę stanowią wierzby, głównie Salix purpurea i S. alba, jawor Acer pseudoplatanus i świerk Picea abies. W niższych położeniach łęgi płynnie przeplatają się z inicjalnymi zbiorowiskami łopuszyn Phalarido-Petasitetum hybrydi. Miejscami, na stosunkowo młodych łachach żwirowych przewagę osiągają wierzbiny z Salix purpurea. W wyższych położeniach kamieńce porastają ziołorośla z udziałem mięty długolistnej Mentha longifolia, kaczeńca Caltha palustris subs. laeta, świerząbka Chaerophyllum hirsutum i lepiężników Petasites albus, P. hybridus. Siedlisko występuje na całym obszarze. Tworzy niewielkie obszarowo płaty wzdłuż większych cieków wodnych 91Q0 Reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion) Siedlisko reliktowych lasków sosnowych występuje na grzbietach lub w częściach przygrzbietowych wapiennych wychodni skalnych, na płytkiej inicjalnej rędzinie, na wysokościach od 700 do 800 m n.p.m. Zajmuje najczęściej dobrze insolowane ekspozycje, niekiedy na bardzo stromych zboczach. Charakteryzuje się obecnością sosen o rachitycznym pokroju, poskręcanych pniach i konarach. W badanym obszarze reliktowe laski sosnowe często przenikają się z murawami z udziałem trzcinnika pstrego Calamagrostis varia czy seslerii skalnej Sesleria varia. W warstwie mszaków obserwowano najczęściej namurnika górskiego Homalothecium philippeanum, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 20 kędzierzawkę pospolitą Tortella tortuosa i rozłupka nierodzajnego Schistidium apocarpum agg. Opisywane siedlisko występuje w szczytowych partiach wychodni skalnych w rezerwatach Biała Woda, Zaskalskie-Bodnarówka. Skupia się więc we wschodniej części obszaru Małe Pieniny. 9410 Górskie bory świerkowe Bory świerkowe, w których gatunkiem panującym jest świerk pospolity Picea abies, zajmują znaczne powierzchnie w górnej części regla dolnego oraz prawie wszystkie powierzchnie leśne w piętrze regla górnego. Górna granica występowania borów świerkowych jest zarazem górną granicą lasu. Rozwijają się one zarówno na podłożu wapiennym jak i zbudowanym ze skał krystalicznych ubogich w węglan wapnia oraz na glebach o różnej wilgotności. W Małych Pieninach górskie bory świerkowe zostały zidentyfikowane w rezerwacie przyrody Wysokie Skałki, na wysokości poniżej ich optimum występowania. Po okresie zamierania, bór górnoreglowy odnawia się samoczynnie. Określenie ich aktualnego zasięgu i stanu ochrony wymaga dodatkowych badań. Tab. 2. Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych w obszarze (FV – właściwy, U1 – niezadowalający, U2 – zły, XX – nieznany) Kod siedlis ka 3220 3240 5130 6210 6230 6430 6520 7230 Nazwa siedliska Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Zarośla wierzby siwej na żwirowiskach i kamieńcach górskich potoków Zarośla jałowca w murawach kserotermicznych Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) Górski i niżowe murawy bliźniczkowe Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i Powierzchnia siedliska Specyficzna struktura i funkcje Perspektywy ochrony Ocena ogólna XX XX XX U2 100 XX XX XX U2 100 FV FV FV FV XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX U1 FV U1 U1 70 15 5 FV U1 U1 U1 70 20 10 Ocena ogólna (%) FV 80 U2 XX 20 100 50 20 10 20 100 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 21 U1 10 8160 8210 8310 9110 9130 9180 91E0 91Q0 9410 mechowisk *Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Kwaśne buczyny Żyzne buczyny *Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllisAcerion pseudoplatani) *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe Reliktowe laski sosnowe (EricoPinion) Górskie bory świerkowe XX XX XX XX 100 XX XX XX XX 100 FV FV FV FV XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX 65 35 XX XX XX XX 90 10 XX XX XX XX 75 25 XX XX XX XX 90 10 100 100 Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Tab. 3. Potrzeba podjęcia działań ochronnych siedlisk przyrodniczych w obszarze Małe Pieniny (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Kod siedliska Nazwa siedliska Priorytet w obszarze 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków 3 3240 Zarośla wierzby siwej na żwirowiskach i kamieńcach górskich potoków 3 Najistotniejsze miejsca dla ochrony Wąwóz Homole, ujściowy odcinek Potoku Starego – największe w obszarze stanowisko Myricaria germanica, fragment Grajcarka między Jaworkami a Szczawnicą Górny odcinek Kamionki (Wąwóz Homole, powyżej rezerwatu) oraz dolny odcinek potoku Starego 5130 Zarośla jałowca w murawach kserotermicznych 1 Wschodnia część obszaru, głównie rezerwaty Biała Woda i Wąwóz Homole, a także rezerwat ZaskalskieBodnarówka 6210 Murawy kserotermiczne 1 Głównie rezerwaty Biała Woda i Wąwóz Homole. Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) Ochrona bierna; Usuwanie gatunków obcych Ochrona bierna; Usuwanie gatunków obcych Utrzymanie lub przywrócenie ograniczonej gospodarki kośno-pasterskiej, usuwanie trzew i krzewów Utrzymanie lub przywrócenie Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 22 100 (Festuco-Brometea) 6230 Górski i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 6520 7230 8160 8210 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk *Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis ograniczonej gospodarki kośno-pasterskiej, usuwanie trzew i krzewów 1 3 Tereny przygrzbietowe grzbietu głównego w rejonie Wysokiej i Wysokiego Wierchu oraz w rejonie Wierchliczki, Watriska i Smerekowej Rozproszone, niewwielkie płaty nad ciekami wodnymi, w zagłębieniach terenu Wypas owiec, ew. wykaszanie muraw; usuwanie drzew i krzewów Ochrona bierna; miejscami przywrócenie użytkowania - Wypas lub koszenie Usuwanie gatunków obcych 2 Wschodnia część obszaru, w dolinie potoku Zaskalskiego i Białej Wody oraz w najwyższej, przygrzbietowej części pasma Małych Pienin Przywrócenie użytkowania: koszenie jednokrotne w ciągu roku i nawożenie 1 Przygrzbietowa partia Małych Pienin w obszarach źródliskowych zlewni potoków Biała Woda, Skalskie, Kamionka, Czerszla, Krupianka i Palkowskiego Potoku. Usuwanie z zarastających młaki krzewów wierzb i świerków, ręczne koszenie i ręczne usuwanie biomasy z młak, unikanie lokalizowania ujęć wody 3 Podnóże ścian skalnych w Homolu i Białej Wodzie Ochrona bierna miejscami usuwanie drzew i krzewów. 3 Zacienione skałki wapienne, wystepujące w rozproszeniu; brak dokładnych lokalizacji Ochrona bierna miejscami usuwanie drzew i krzewów. 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 2 9110 Kwaśne buczyny 3 9130 Żyzne buczyny 3 9180 *Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllisAcerion pseudoplatani) 91E0 *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe 2 3 Rezerwaty Homole, Zaskalskie-Bodnarówka, Biała Woda oraz w Smerekowej i Sołtysich Skałach. Brak dokładnych lokalizacji Brak dokładnych lokalizacji Dolina Skalskiego Potoku, w sąsiedztwie Dziobakowych Skał oraz Smrekowej. Głównie dolina potoku Grajcarek. Ochrona bierna Ochrona bierna Ochrona bierna Ochrona bierna Ochrona bierna z wyjątkiem: likwidacji dzikich wysypisk i usuwanie gatunków obcych Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 23 91Q0 Reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion) 3 9410 Górskie bory świerkowe 2 Szczytowe partie wychodni skalnych w rezerwatach Biała Woda, Zaskalskie-Bodnarówka. Rezerwat przyrody Wysokie Skałki. Ochrona bierna Ochrona bierna Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Kod siedlis ka Nazwa siedliska Zagrożenie Wpływ na przedmiot ochrony 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Pobór kamienia i żwiru z koryta, zanieczyszczenia wód, inwazja gatunków obcych Potencjalnie: Nadmierny pobór wody, regulacje koryt potoków. Mechaniczne niszczenie siedliska; Naruszenie równowagi w korycie, zwiększenie erozji; eutrofizacja wód; zmiana składu gatunkowego zbiorowiska; trudności z utrzymaniem przepływów minimalnych. 3240 Zarośla wierzby siwej na żwirowiska ch i kamieńcach górskich potoków Pobór kamienia i żwiru z koryt potoków, zanieczyszczenia wód, inwazje gatunków obcych Potencjalnie: Nadmierny pobór wody, regulacje koryt potoków. Mechaniczne niszczenie siedliska, naruszenie równowagi w korycie, zwiększenie erozji, eutrofizacja wód, zmiany składu gatunkowego zbiorowiska, trudności z utrzymaniem przepływów minimalnych. 5130 Zarośla jałowca w murawach kserotermic znych Sukcesja naturalna – zarastanie przez drzewa i krzewy. Zarastanie, eutrofizacja, zmiana składu gatunkowego zbiorowiska. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 24 Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Zaniechanie poboru kamieni i żwiru z koryt potoków, kontrola i likwidacja nielegalnych zrzutów ścieków, usuwanie gatunków obcych, ustalenie i przestrzeganie limitów poboru wody, zaniechanie planów regulacji potoków. Zaniechanie poboru kamieni i żwiru z koryt potoków, kontrola i likwidacja nielegalnych zrzutów ścieków, usuwanie gatunków obcych, ustalenie i przestrzeganie limitów poboru wody, zaniechanie planów regulacji potoków. Wykaszanie ograniczony wypas, usuwanie drzew i krzewów. 6210 6230 6430 6520 7230 8160 8210 8310 9110 9130 Murawy kserotermic zne (FestucoBrometea) Górski i niżowe murawy bliźniczkow e Ziołorośla górskie (Adenostylio n alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvulet alia sepium) Górskie łąki konietlicow e użytkowane ekstensywn ie Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk *Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiska mi ze Stipion calamagrost is Wapienne ściany skalne ze zbiorowiska mi Potentilletal ia caulescentis Jaskinie nieudostęp nione do zwiedzania Kwaśne buczyny Żyzne buczyny Postępująca sukcesja naturalna – zarastanie przez drzewa i krzewy oraz wysokie byliny. Zarastanie przez drzewa i krzewy, eutrofizacja, zmiana składu gatunkowego zbiorowiska. Wykaszanie muraw, usuwanie drzew i krzewów. Sukcesja naturalna, przekształcenie w łąki. Zarastanie przez drzewa i krzewy, zmiana składu gatunkowego. Wykaszanie lub wypas muraw. Sukcesja, mechaniczne niszczenie siedliska. Zmiana składu gatunkowego, zarastanie przez drzewa i krzewy. Ochrona bierna, w celu ochrony gatunków, ograniczone wykaszanie, usuwanie krzewów. Zarzucenie użytkowania łąk, sukcesja naturalna. Zmiana składu gatunkowego, zarastanie przez krzewy i drzewa. Utrzymanie lub przywrócenie użytkowania. Obniżenie poziomu wód, sukcesja w kierunku zarośli. Zmiana składu gatunkowego, ustępowanie wilgociolubnych mchów, przesuszenie. Utrzymanie właściwego poziomu wody, usuwanie krzewów, ograniczone wykaszanie. Zarastanie przez drzewa i krzewy, sukcesja naturalna. Zmniejszanie się powierzchni płatów siedliska. Ograniczanie sukcesji naturalnej, usuwanie drzew i krzewów. Sukcesja naturalna, zarastanie przez drzewa i krzewy. Zmniejszanie się powierzchni płatów siedliska. Ograniczanie sukcesji naturalnej, usuwanie drzew i krzewów. Wandalizm,. Zmiany mikroklimatu jaskiń. Niszczenie mechaniczne Ochrona bierna. Nie zidentyfikowano. Brak danych. Ochrona bierna. Nie zidentyfikowano. Brak danych. Ochrona bierna. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 25 9180 91E0 91Q0 9410 *Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphylli s-Acerion pseudoplata ni) *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe Nie zidentyfikowano zagrożeń, konieczne dalsze badania, pewnym zagrożeniem dla trwałości niektórych płatów jest ich zbyt mała powierzchnia. Zmniejszenie powierzchni siedliska. Ochrona bierna, śledzenie dynamiki zmian. Zmiana struktury zbiorowiska, obniżenie poziomu wód, niewłaściwa struktura drzewostanów, inwazja gatunków obcych. Mechaniczne niszczenie siedliska, zmiany składu gatunkowego. Usuwanie gatunków obcych, inwazyjnych, ochrona bierna. Reliktowe laski sosnowe (EricoPinion) Górskie bory świerkowe Nie zidentyfikowano. Brak danych. Ochrona bierna. Gradacje kornika, zaburzona struktura drzewostanów. Mechaniczne niszczenie siedliska, zaburzenia składu gatunkowego. Ochrona bierna, w razie potrzeby wspomaganie naturalnego odnowienia świerka; prace pielęgnacyjne; ochrona przed kornikiem. Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych Kod siedl iska 3220 3240 5130 Nazwa siedliska Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Zarośla wierzby siwej na żwirowiska ch i kamieńcach górskich potoków Zarośla jałowca w murawach Cel ochrony Warunki utrzymania/odtworzenia FV U2 Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa struktury. Zaniechanie poboru kamieni z koryta, usuwanie gatunków obcych; ustalenie i przestrzeganie limitów poboru wody. U2 Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa struktury. Zaniechanie poboru kamieni z koryta, usuwanie gatunków obcych; ustalenie i przestrzeganie limitów poboru wody. FV Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Wypas lub wykaszanie muraw z usuwaniem biomasy, usuwanie drzew i krzewów. Stan ochrony Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 26 6210 6230 6430 6520 7230 8160 8210 8310 9110 kserotermic znych Murawy kserotermic zne (FestucoBrometea) Górski i niżowe murawy bliźniczkow e Ziołorośla górskie (Adenostyli on alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvule talia sepium) Górskie łąki konietlicow e użytkowane ekstensywn ie Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowis ki mechowisk *Podgórski e i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowisk ami ze Stipion calamagros tis Wapienne ściany skalne ze zbiorowisk ami Potentilletal ia caulescentis Jaskinie nieudostęp nione do zwiedzania Kwaśne XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Wykaszanie muraw z usuwaniem biomasy, usuwanie drzew i krzewów zarastających murawę. XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Wykaszanie muraw z usuwaniem biomasy, usuwanie drzew i krzewów zarastających murawę. XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Ochrona bierna, w razie potrzeby usuwanie krzewów, ew. ograniczone wykaszanie. U1 Utrzymanie aktualnej powierzchni siedliska oraz poprawa struktury. Utrzymanie lub przywrócenie użytkowania. U1 Utrzymanie aktualnej powierzchni siedliska oraz poprawa struktury. Utrzymanie właściwego poziomu wody, usuwanie krzewów, ew. ograniczone wykaszanie (co 5 lat). XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Ograniczanie sukcesji naturalnej, usuwanie drzew i krzewów. XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Ograniczanie sukcesji naturalnej, usuwanie drzew i krzewów. FV Utrzymanie aktualnej powierzchni siedliska. Ochrona bierna. XX Utrzymanie areału Ochrona bierna. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 27 buczyny 9130 Żyzne buczyny XX 9180 *Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphylli s-Acerion pseudoplata ni) *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe Reliktowe laski sosnowe (EricoPinion) Górskie bory świerkowe XX 91E0 91Q 0 9410 siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Ochrona bierna. Ochrona bierna, śledzenie dynamiki zmian. XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Usuwanie gatunków obcych, inwazyjnych, ochrona bierna. XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Ochrona bierna. XX Utrzymanie areału siedliska oraz poprawa stanu ochrony. Ochrona bierna, w razie potrzeby wspomaganie naturalnego odnowienia świerka; prace pielęgnacyjne; ochrona przed kornikiem. Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Kod siedliska 3220 3240 5130 6210 6230 6430 6520 7230 Nazwa siedliska Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków Zarośla wierzby siwej na żwirowiskach i kamieńcach górskich potoków Zarośla jałowca w murawach kserotermicznych Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) Górski i niżowe murawy bliźniczkowe Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Górskie i nizinne Wskaźniki specyficznej struktury i funkcji Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ Liczba stanowisk do monitoringu 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 3 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ - Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 4 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 5 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 28 8160 8210 8310 9110 9130 9180 91E0 91Q0 9410 torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk *Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Kwaśne buczyny Żyzne buczyny *Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani) *Łęgi wierzbowe, olszowe, topolowe i jesionowe Reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion) Górskie bory świerkowe Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ XX Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 5 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ XX XX 3 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 1 Braki danych Należy dokonać weryfikacji powierzchni i rozmieszczenia siedlisk przyrodniczych w obszarze. Sporządzić mapę rozmieszczenia siedlisk. Z siedliska 6210 wydzielić powierzchnie zajmowane przez siedlisko 6170. Dokonać oceny parametrów stanu ochrony dla poszczególnych siedlisk. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 29 Strategia ochrony gatunków roślin Zestawienie gatunków roślin Tab. 1. Lista gatunków roślin z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Małe Pieniny Nazwa polska gatunku bezlist okrywowy obuwik pospolity pszonak pieniński Nazwa łacińska gatunku Buxbaumia viridis Cypripedium calceolus Erysimum pieninicum Powierzchnia siedlisk gatunku (ha) Kilka metrów kwadratowych 0,05 ha Kilka arów Liczebność populacji Dotychczas stwierdzono 25 sporofitów oraz 8 set bez puszek. Bardzo możliwe, że populację stanowi 1 osobnik. Kilkadziesiąt pędów generatywnych. Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin Bezlist okrywowy Pierwsze stanowiska bezlistu okrywowego w obszarze Małe Pieniny zostały odkryte dopiero w 2008 roku i aktualnie nie prowadzi się żadnych badań nad gatunkiem. Liczebność populacji została oszacowana na podstawie ilości zaobserwowanych sporofitów, ponieważ gametofity żeński i męski są zredukowane do niewielkich rozmiarów i ich stwierdzenie podczas prac terenowych jest bardzo utrudnione. Populacja w obszarze Małe Pieniny nie jest izolowana z uwagi na fakt występowania bezlistu okrywowego w sąsiednim obszarze Ostoja Popradzka. Oddalona jest jednakże od znacznie liczniejszej populacji z obszaru Natura 2000 Pieniny. W dotychczasowej literaturze czechosłowackiej i słowackiej brak danych o występowaniu gatunku z przylegających słowackich fragmentów Małych Pienin. W obszarze Małe Pieniny gatunek był stwierdzony na trzech stanowiskach, we wschodniej części opisywanego obszaru. Dwa z nich zostały podane z rezerwatu przyrody Biała Woda, a jedno stwierdzono w dolinie Skalskiego Potoku powyżej rezerwatu Zaskalskie-Bodnarówka. Obuwik pospolity Populacja gatunku nie jest znacząca w skali kraju i gatunek nie musi być chroniony w obszarze Natura 2000 Małe Pieniny. Gatunek odnaleziony w 2007 r. w rezerwacie Wąwóz Homole, na stanowisku położonym w zbiorowisku leśnym; wcześniej nie podawany z Małych Pienin. Pszonak pieniński Gatunek znany z 1 stanowiska w Wąwozie Homole. Populacja licząca kilkadziesiąt pędów generatywnych, znana jest od 2000 roku; nie wiadomo, jakie jest jej pochodzenie, być może antropogeniczne, gdyż znajduje się przy szlaku turystycznym, w miejscu o warunkach siedliskowych nie w pełni odpowiadających gatunkowi. Niemniej jednak populacja ta utrzymuje się już od kilku lat. Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Małe Pieniny Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 30 Nazwa polska gatunku bezlist okrywowy pszonak pieniński Nazwa łacińska gatunku Buxbaumia viridis Erysimum pieninicum Ocena ogólna (%) Siedlisko Populacja Perspektywy ochrony Ocena ogólna – U1 U1 FV U1 100 U1 U1 U1 U1 100 FV U1 U2 XX Potrzeby ochrony gatunków roślin Tab. 3. Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków roślin w obszarze Małe Pieniny (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Priorytet bezlist okrywowy Buxbaumia viridis 1 pszonak pieniński Erysimum pieninicum 1 Najistotniejsze miejsca dla ochrony Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) Wszystkie znane stanowiska Znane stanowisko (Wąwóz Homole) Ochrona bierna Ochrona bierna Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji Nazwa polska gatunku bezlist okrywowy pszonak pieniński Nazwa łacińska gatunku Zagrożenie Buxbaumia viridis Niewłaściwa gospodarka leśna, usuwanie martwych i zamierających drzew w siedlisku gatunku. Intensywny ruch turystyczny, wydeptywanie Erysimum pieninicum Intensywny ruch turystyczny, wydeptywanie. Wpływ na przedmiot ochrony Niszczenie siedliska gatunku, bezpośrednie niszczenie poszczególnych osobników. Niszczenie siedliska gatunku, bezpośrednie niszczenie poszczególnych osobników. Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Uwzględnienie stanowisk gatunku w planach ochrony rezerwatu i urządzania lasu, kontrola ruchu turystycznego. Kontrola ruchu turystycznego – zabezpieczenie stanowiska przez odgrodzenie od ścieżki. Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin Gatunek bezlist okrywowy Buxbaumia viridis pszonak Stan ochrony Cel ochrony Warunki utrzymania/odtworzenia FV XX Utrzymanie areału siedliska. Ochrona bierna. U1 Utrzymanie areału siedliska oraz Ograniczenie wpływu ruchu Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 31 pieniński Erysimum pieninicum poprawa stanu ochrony. turystycznego. Zakres monitoringu gatunków roślin Gatunek bezlist okrywowy Buxbaumia viridis pszonak pieniński Erysimum pieninicum Wskaźniki stanu populacji i stanu siedliska Liczba stanowisk do monitoringu Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 2 Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ 1 Braki danych Brak informacji na temat: • Inwentaryzacja i określenie stanu ochrony populacji bezlistu okrywowego w obszarze w kolejnych latach • Inwentaryzacja całej populacji pszonaka pienińskiego, obserwacje tendencji dynamicznych populacji. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 32 Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Małe Pieniny Nazwa polska gatunku podkowiec mały kumak górski traszka karpacka Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Bombina variegata Triturus montandoni Powierzchnia siedlisk gatunku (ha) XX XX XX Liczebność populacji do 220 os. XX XX Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt Podkowiec mały Badania gatunku na obszarze prowadzone są co najmniej od początku lat 90. XX wieku. Obecnie prowadzone są coroczne zimowe oraz sporadyczne obserwacje letniej aktywności. Co roku kontrolowana jest kolonia rozrodcza w kościele w Jaworkach. Izolacja populacji jest trudna do oszacowania, osobniki z kolonii rozrodczej mogą korzystać z miejsc żerowania i hibernacji zarówno w obszarze jak i poza nim. Jednak można przypuszczać, że część osobników występuje tylko i wyłącznie na tym obszarze ze względu na niewielką zdolność gatunku do migracji. Podkowiec występuje najprawdopodobniej w całym obszarze. Można wyróżnić pojedyncze stanowiska : kolonia rozrodcza w kościele w Jaworkach, miejsca hibernacji w sztolniach w Jarmucie czy jaskiniach okolic Homoli i Białej Wody. W okresie letnim korzysta głównie z żerowisk usytuowanych w pobliżu kolonii rozrodczych- nadbrzeżne zarośla i zadrzewienia w okolicy kościoła w Jaworkach, a także z żerowisk w skalnych rejonach obszaru np. w rezerwatach skalnych Homole, Biała Woda, ZaskalskieBodnarówka. Jesienią obserwowany także przy wylotach kryjówek zimowych. Zimą obserwowany tylko i wyłącznie w podziemiach naturalnych i sztucznych. Liczebność populacji trudna do oszacowania, maksymalnie, w oparciu o dane z kolonii rozrodczej i miejsc hibernacji można szacować na nie więcej niż 220 osobników. Kumak górski Występuje na całym terenie Małych Pienin. Przeważnie nieliczny, lokalnie dosyć liczny. Zasiedla drobne zbiorniki wodne będące aktualnymi i potencjalnymi miejscami rozrodu, choć część z nich to siedliska nietrwałe, pochodzenia antropogenicznego, jak kałuże i koleiny; paradoksalnie poruszanie się na obszarze torfowisk ciężkich pojazdów (np. ciągników), żłobiących koleiny w gruncie, sprzyja ochronie tego gatunku (choć z drugiej strony jest jednym z czynników śmiertelności). Obszar obejmuje również siedliska ważne dla fazy życia na lądzie (urozmaicona struktura siedlisk lądowych daje liczne możliwości ukrycia się). Teren jest stosunkowo zwarty (niewiele przecięć asfaltowymi drogami). Traszka karpacka Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 33 Występuje na całym terenie Małych Pienin. Przeważnie nielicznie. Zasiedla drobne zbiorniki wodne będące aktualnymi i potencjalnymi miejscami rozrodu, choć część z nich to siedliska nietrwałe, pochodzenia antropogenicznego, jak kałuże i koleiny; paradoksalnie poruszanie się na ciężkich pojazdów (np. ciągników), żłobiących koleiny w gruncie, sprzyja ochronie tego gatunku (choć z drugiej strony jest jednym z czynników śmiertelności). Obszar obejmuje również siedliska ważne dla fazy życia na lądzie (urozmaicona struktura siedlisk lądowych daje liczne możliwości ukrycia się). Teren jest stosunkowo zwarty (niewiele przecięć asfaltowymi drogami). Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Małe Pieniny Nazwa polska gatunku podkowiec mały Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Siedlisko Populacja Perspektywy ochrony Ocena ogólna XX FV FV FV Ocena ogólna (%) FV U1 U2 XX 100 Potrzeby ochrony gatunków zwierząt Tab. 3. Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków zwierząt w obszarze Małe Pieniny (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Priorytet Najistotniejsze miejsca dla ochrony Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) podkowiec mały Rhinolophus hipposideros 1 Znane lęgowiska i miejsca zimowania Ochrona miejsc hibernacji, utrzymanie elementów liniowych w krajobrazie Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Nazwa polska gatunku podkowiec mały Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Zagrożenie Niepokojenie osobników na kolonii rozrodczej, niepokojenie i wybudzanie podczas hibernacji, nieodpowiednia gospodarka leśna może spowodować zarastanie piargów i ścian skalnych, wycinanie szpalerów drzew potrzebnych podkowcom do orientacji w terenie. Wpływ na przedmiot ochrony Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Zmniejszenie powierzchni dostępnych żerowisk, zmniejszenie sukcesu rozrodczego, zmniejszenie przeżywalności. Zakaz wejść na teren kolonii rozrodczych oraz do miejsc hibernacji, remonty strychów wykonywane zgodnie z ustalonymi zasadami, brak oświetlenia otworów wlotowych; utrzymanie elementów liniowych w krajobrazie; rozpoznanie i ochrona głównych obszarów żerowiskowych. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 34 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Gatunek podkowiec mały Stan ochrony Rhinolophus hipposideros Cel ochrony Utrzymanie aktualnej powierzchni i stanu ochrony siedliska gatunku. Warunki utrzymania/odtworzenia FV Ochrona czynna siedlisk gatunku. Zakres monitoringu gatunków zwierząt Gatunek nazwa polska podkowiec mały Gatunek nazwa łacińska Rhinolophus hipposideros Wskaźniki stanu ochrony populacji i siedliska Wskaźniki zgodnie z metodyką GIOŚ Liczba powierzchni do monitoringu 5 Braki danych Brak informacji na temat: • Powierzchni i stanu ochrony siedlisk gatunków zwierząt; • Konieczna inwentaryzacja gatunków płazów. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 35 Waloryzacja obszaru Natura 2000 Analiza rozmieszczenia siedlisk przyrodniczych oraz stanowisk gatunków roślin i zwierząt pozwala na ogólne wskazanie najcenniejszych fragmentów obszaru Natura 2000 dla ochrony przedmiotów ochrony. Cenne siedliska przyrodnicze oraz gatunki występują głównie we wschodniej części obszaru, w tym także w objętych granicami obszaru Natura 2000 rezerwatach przyrody. Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Ze względu na swoje położenie, obszar podlega dość silnym wpływom i presji ludzkiej. Niektóre z tych oddziaływań, mogą szkodliwie wpływać na przedmioty ochrony dla ochrony których obszar Natura 2000 został powołany. Dotyczy to zwłaszcza intensywnego ruchu turystycznego, który aktualnie koncentruje się głównie na terenach rezerwatów przyrody Wąwoz Homole oraz Biała Woda. Niekorzystny wpływ na stan ochrony cennych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt może mieć także postępujący rozwój rozproszonej zabudowy na terenie obszaru lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie, zwłaszcza lokowanie tego typu inwestycji poza obszarami aktualnie istniejącej zabudowy. Poważnym zagrożeniem dla części siedlisk – półnaturalnych, jest zarzucenie lub przynajmniej znaczne ograniczenie tradycyjnej gospodarki w obszarze. Ich utrzymanie wymaga zapobieżenia sukcesji naturalnej, a więc przywrócenie użytkowania gruntów. Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony Typy siedlisk przyrodniczych Utrzymanie właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych będących podstawą utworzenia obszaru Małe Pieniny wymaga przede wszystkim: • jaworzyny - powinny podlegać ochronie biernej, zapewniającej niezakłócony przebieg naturalnych procesów przyrodniczych; • buczyny – dobrze zachowane fragmenty buczyn powinny podlegać ochronie biernej, dopuszczalne jest prowadzenie gospodarki leśnej w takim stopniu aby nie pogorszyło to aktualnego stanu ochrony. W drzewostanach przekształconych o zaburzonej strukturze i funkcji należy prowadzić działania mające na celu przebudowę drzewostanów w celu poprawy stano ochrony i doprowadzenia stanu właściwego; • łęgi – powinny podlegać ochronie biernej, z wyjątkiem obszarów gdzie stwierdzone zostanie rozprzestrzenianie się gatunków obcych, powinny one być eliminowane w miarę ich pojawiania się; • górnoreglowe bory świerkowe – powinny podlegać ochronie biernej; • siedliska naskalne – powinny podlegać ochronie biernej, w uzasadnionych przypadkach postępującej sukcesji i zarastaniu tych siedlisk, powinny zostać podjęte zabiegi ochrony czynnej polegające na usuwaniu drzew i krzewów czy wprowadzeniu w ograniczonym zakresie wypasu; Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 36 • łąki oraz murawy bliźniczkowe i kserotermiczne – ochrona tych siedlisk wymaga przywrócenia tradycyjnego użytkowania kośno-pasterskiego, zapobiegającego procesom sukcesji, będącej dla nich głównym zagrożeniem; • siedliska wilgociolubne – powinny podlegać ochronie biernej, choc w pojedynczych przypadkach mogą wymagać przywrócenia stanu pierwotnego, tj. np. zahamowania odpływu wody i usunięcia krzewów zarastających przesuszone siedlisko; • siedliska nadrzeczne – powinny podlegać ochronie biernej z utrzymaniem naturalności przebiegu procesów w korytach potoków; • jaskinie – powinny podlegać ochronie biernej. Gatunki roślin • pszonak pieniński – zalecana jest ochrona bierna stanowiska, zabezpieczenie przed mechanicznym zniszczeniem, głównie ze strony intensywnego ruchu turystycznego w bezpośrednim sąsiedztwie stanowiska; • bezlist okrywowy – zalecana jest ochrona bierna siedliska gatunku, polegająca na zabezpieczeniu stanowisk przed zniszczeniem mechanicznym w trakcie prac leśnych, rozjeżdżania, rozdeptywania – np. utworzenie strefy wokół stanowiska i oznakowanie jej. Gatunki zwierząt • podkowiec mały – zalecana jest ochrona bierna lęgowisk i zimowisk, poprzez zabezpieczenie wejść do poszczególnych obiektów w sposób ograniczający bezpośrednią penetrację, bierna ochrona siedliska gatunku, w tym głównie obszarów żerowiskowych i korytarzy łączących lęgowiska i żerowiska, lokalne korytarze ekologiczne. Ochrona jakości i naturalności cieków Zanieczyszczenia wód: • Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza nielegalnych zrzutów ścieków bezpośrednio do cieków wodnych; • Uporządkowanie gospodarowania odpadami, likwidacja nielegalnych wysypisk śmieci, w tym wysypywania śmieci wprost do koryt potoków; • Kontrola i likwidacja nielegalnego pobór kamienia i żwiru z koryt potoków, co prowadzi do naruszenia równowagi w korycie i zwiększonej erozji. Potencjalnie: • Nadmierny pobór wody, zmniejszający przepływy w okresach niżówek zimowych. Niewłaściwie realizowane użytkowanie turystyczno-rekreacyjne Konieczne jest uwzględnienie faktu istnienia obszaru Natura 2000 przy tworzeniu planów udostępnienia turystycznego i rekreacyjnego, w tym także przy realizowaniu kampanii edukacyjnych i promocyjnych obszaru: • Edukacja ekologiczna i promocja obszaru i jego walorów; Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 37 • • określenie pojemności środowiska dla poszczególnych typów aktywności rekreacyjnej (lokalizacja i powierzchnia tras narciarskich, lokalizacja, przepustowość wyciągów narciarskich, szlaki turystyczne, schroniska); określenie pojemności środowiska dla zabudowy. Istniejące plany zarządzania dla obszaru W procesie przygotowania planu zadań ochronnych lub planu ochrony dla obszaru Natura 2000 Małe Pieniny, proponowane zapisy należy uwzględnić w następujących dokumentach planistycznych: • Plan ochrony rezerwatu „Biała Woda” na lata 1999-2018. • Plan ochrony rezerwatu „Wąwóz Homole” na lata 1999-2018. • Plan ochrony rezerwatu „Wysokie Skałki” na lata 1999-2018. • Plan ochrony rezerwatu „Zaskalskie-Bodnarówka” na lata 1999-2018. • Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Krościenko nad Dunajcem na lata 1997-2007. • Roczny plan gospodarowania zwierzyną łowną od 1.04 do 31.03, koło łowieckie „Ponowa”, nadzorowany przez Nadleśnictwo Krościenko nad Dunajcem. • Plan ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego wraz z otuliną na lata 19992018 (odwołany przez Wojewodę 2001). • Projekt utworzenia Parku Krajobrazowego Małych Pienin (dostępny w Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim). Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Mocne strony Strength Duża liczba chronionych siedlisk przyrodniczych i gatunków. Część terenów istotnych dla ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków objęta ochroną w rezerwatach przyrody. Szanse Oportunities Realizowane programy ochrony naskalnych siedlisk przyrodniczych. Realizowane proces przebudowy drzewostanów. Możliwość rozwoju działań edukacyjnych,. Możliwość uzyskania dofinansowania na działania ochrony czynnej. Słabe strony Weakness Niewielkie powierzchnie cennych siedlisk przyrodniczych. Niewielka liczba stanowisk i nieliczne populacje cennych gatunków roślin i zwierząt. Znacznie przekształcona większość leśnych siedlisk przyrodniczych. Zagrożenia Threats Rozwój zabudowy mieszkalnej, zwłaszcza zabudowy rozproszonej. Zmiany struktury własności gruntów. Istotne zmiany sposobów gospodarowania. Nadmierna presja turystyczna. Nadmierny pobór wody z potoków, zwłaszcza w okresie zimowym na potrzeby naśnieżania tras narciarskich. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 38 Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 Osiągnięciu celów ochrony w obszarze Natura 2000 Małe Pieniny służyć będzie ochrona siedlisk naskalnych, utrzymanie lub przywrócenie ekstensywnej gospodarki kośnopasterskiej na wybranych terenach, dostosowanie zasad gospodarowania w lasach do potrzeb ochrony leśnych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, kontrolowany rozwój zagospodarowania i udostępniania turystycznego terenu w obszarze Natura 2000. Zarządzanie obszarem Natura 2000 Małe Pieniny może zostać powierzone Nadleśniczemu Nadleśnictwa Krościenku nad Dunajcem, w zarządzie którego znajduje się większa część lasów występujących w obszarze. Zarządzanie obszarem powinno być realizowane przy ścisłej współpracy z pozostałymi właścicielami lub zarządcami gruntów oraz miejscowym samorządem. Nadzór merytoryczny nad obszarem powinien zostać powierzony Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Krakowie. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 39