Prawne, ekonomiczne i społeczne aspekty integracji europejskiej
Transkrypt
Prawne, ekonomiczne i społeczne aspekty integracji europejskiej
WY¯SZA SZKO£A ZARZ¥DZANIA I ADMINISTRACJI W ZAMOŒCIU WYśSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI W ZAMOŚCIU PRACE STUDENCKICH KÓŁ NAUKOWYCH Zamość, wrzesień 2010 ISSN 1733-9855 Redakcja: dr Mieczysław Kowerski, mgr Edyta Zarosa Recenzenci: dr hab. prof. nadzw. Artur Kuś dr Jarosław Bubiło dr Włodzimierz Gerycz dr Wojciech Orłowski Wydawca: WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu 22-400 Zamość, ul. Akademicka 4 Centrum Informacji Europejskiej „Europe Direct” w Zamościu 22-400 Zamość, ul. Akademicka 4 Wydawnictwo współfinansowane ze środków Komisji Europejskiej Druk: Drukarnia „Zamdruk” 22-400 Zamość, ul. Kościuszki 2A WYśSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI W ZAMOŚCIU SPOŁECZNE, EKONOMICZNE I PRAWNE PROBLEMY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ X MIĘDZYUCZELNIANA SESJA STUDENCKICH KÓŁ NAUKOWYCH Zamość, wrzesień 2010 Spis treści Wprowadzenie s.9 Joanna Skrzyńska SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB W UNII EUROPEJSKI …………. s.11 Robert Orłowski PRAWO WYBORCZE DO SEJMU USTAWODAWCZEGO ORAZ DO SEJMU I SENATU W OKRESIE OBOWIĄZYWANIA KONSTYTUCJI MARCOWEJ Z 1921 R. ………………………………………………. s.19 Robert Orłowski, Piotr Sobczak ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA W ZAWODACH PRAWNICZYCH …………………………………………………………….. s.29 Sebastian Polak CENTRALNE BIURO ANTYKORUPCYJNE. ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA I ZASADY DZIAŁANIA …………………….………. s.45 Joanna Jasińska, UśYCIE ZNAKU TOWAROWEGO W REKLAMIE PORÓWNAWCZEJ …………………………………………….…… s.51 Tomasz Skuza POSTULAT DĄśENIA DO PRAWORZĄDNOŚCI DOSKONAŁEJ A ZAMKNIĘCIE KATALOGU ŹRÓDEŁ PRAWA ………………. s.65 Weronika MoŜyłowska DZIEJOWA SPRAWIEDLIWOŚĆ: SCHENGEN DO BUGU I CO DALEJ? ROLA POLSKI W POLITYCE WSCHODNIEJ UE ……. s.69 Agnieszka Terlecka-Tayar, Agnieszka Jemiołek WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA UNII EUROPEJSKIEJ - WPŁYW INNYCH INSTYTUCJI NA JEJ FUNKCJONOWANIE I PODEJMOWANIE DECYZJI ……………………… s.78 Emma Gincel CELE I INSTRUMENTY PRAWNE POLITYKI ROLNEJ UNII EUROPEJSKIEJ ………………………………………………………..… s.88 Eliza Terejko UNIJNY POTENCJAŁ W SFERZE MILITARNEJ ……………… s.97 Tetyana Krykunova, Mariya Krasnova, Svitlana Kvachuk WPROWADZENIE EURO W KRAJACH CZŁONKOWSKICH .… s.109 Iwona Kaczmarczyk, Marta Romanow ROLA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ W WYKŁADNI PRAWA UNIJNEGO …………………………...… s.119 Iryna Gavryliuk, KONSUMENCKA WARTOŚĆ INFORMACJI W EUROPEJSKIEJ KONWENCJI OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA ……………..…. s.125 Maryana Kostyuk UDZIAŁ MŁODZIEśY W DEFINIOWANIU PRZYSZŁOŚCI EUROPY …………………………………………………………… s.134 Mariana Smoliarchuk ESPERANTO JAKO JĘZYK MIĘDZYNARODOWY ………..…. s.142 STYPENDIA I WYRÓśNIENIA UZYSKANE PRZEZ STUDENTÓW WSZIA W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010 …………..…….. s.151 Wprowadzenie Z prawdziwą przyjemnością przekazujemy Czytelnikom kolejny tom Prac Studenckich Kół Naukowych, WyŜszej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu. Zawiera on referaty, wygłoszone przez studentów – uczestników jubileuszowej, X Międzyuczelnianej Sesji Studenckich Kół Naukowych, zorganizowanej w dniu 18 maja 2010 r. przez WSZiA w Zamościu oraz Centrum Informacji Europejskiej Europe Direct. Sesje odbywają się corocznie a ich celem jest umoŜliwienie studentom poszerzenia swojego dorobku naukowego i nawiązanie kontaktów z pracownikami naukowymi zaprzyjaźnionych uczelni. Temat przewodni sesji brzmiał „SPOŁECZNE, EKONOMICZNE I PRAWNE PROBLEMY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ”. Na podkreślenie zasługuje fakt, Ŝe na sesję przybyli takŜe uczestnicy Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej ,,Doskonalenie procesów tworzenia prawa w Polsce”, która odbyła się dzień wcześniej w Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. Autorzy referatów skoncentrowali się na analizach instytucjonalnej i organizacyjnej strony funkcjonowania instytucji europejskich, zarówno w kontekście historycznym jak i prospektywnym. Zwrócili takŜe uwagę na, istotne dla współczesnego świata, problemy korupcji i bezpieczeństwa wewnętrznego, swobody przepływu osób i perspektyw rozszerzenia UE. Na uwagę zasługuje analiza pozycji i instytucji Unii Europejskiej, przeprowadzona przez studiujących w Polsce obywateli Ukrainy. W referatach tych widoczna jest nieco inna optyka patrzenia na wyzwania, stojące przed Unią Europejską i krajami w jej skład wchodzącymi. Ciekawe wydają się takŜe pomysły rozwoju prostego i jednocześnie tak bardzo związanego z Zamościem, języka esperanto. W działalności studenckiego ruchu naukowego największe znaczenie mają konferencje i seminaria, na które jego członkowie przygotowują referaty oparte na badaniach własnych oraz zespołów działających w ramach poszczególnych kół naukowych. Zaprezentowane przez studentów referaty oraz sformułowane w nich oceny i wnioski mogą być dobrym punktem wyjścia do dalszego rozwoju naukowego oraz w znacznym stopniu poszerzają ich wiedzę i kompetencje badawcze. Nie bez znaczenia jest takŜe fakt, iŜ wszystkie referaty prezentowane były publicznie, autorzy musieli odpowiadać na zadawane pytania i bronić swoich, czasami dość kontrowersyjnych tez. Prezentowana publikacja po raz kolejny udowadnia, Ŝe WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu przykłada istotną wagę do rozwoju studenckiego ruchu naukowego i aktywności własnej studentów. Dr Bogdan Klimczuk 9 SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB W UNII EUROPEJSKIEJ Joanna Skrzyńska Absolwentka studiów pierwszego stopnia kierunku Administracja WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Studenckie Koło Naukowe Administratywistów Opiekun naukowy: dr hab. prof. nadzw. Artur Kuś Streszczenie Praca dotyczy problematyki swobodnego przepływu osób w Unii Europejskiej, składa się z trzech części. W części pierwszej przedstawiono uwagi odnośnie stanu istniejącego – swobodnego przepływu osób jako podstawowej zasady funkcjonowania Unii. Część druga została poświecona zasadom przekraczania granic Unii Europejskiej. Zwrócono uwagę na róŜnice jakie występują pomiędzy przekraczaniem granic zewnętrznych, a granic wewnętrznych UE. W części trzeciej przedstawiono natomiast kwestie odnośnie perspektyw rozwoju obszaru wolności. Pokazano działania jakie naleŜałoby wykonać w kilku konkretnych kwestiach. Opracowanie nie ma charakteru całościowego ujęcia tematu. Porusza jedynie najwaŜniejsze kwestie związane ze swobodnym przepływem osób w Unii Europejskiej. W pracy wykorzystano źródła prawa Unii Europejskiej, pozycje ksiąŜkowe, a takŜe system informacji prawnej lex. GENEZA PRAWA DO SWOBODNEGO PORUSZANIA SIĘ W UE Unia Europejska jest politycznym i ekonomicznym ugrupowaniem integracyjnym dwudziestu siedmiu państw, uznających między innymi standardy demokracji i gospodarki rynkowej. Fundamentami integracji europejskiej były zasady kształtujące obraz wspólnego rynku. Filarami tego rynku są tzw. cztery wolności europejskie: swobodny przepływ towarów, osób, swoboda świadczenia usług oraz swoboda przepływu kapitału1. Proces tworzenia swobody przepływu osób rozpoczął się w czerwcu 1984 r., gdy Rada Europejska przyjęła zasadę zniesienia formalności celnych i policyjnych dla osób przemieszczających się wewnątrz Unii, a w lipcu 1984 r. Niemcy i Francja podpisały pierwszy układ otwierający ten proces. 1 S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady i ograniczenia w przepływie osób i towarów w Unii Europejskiej, Zamość 2008, s. 9. 11 Rok później 14 czerwca 1985 r. kraje Beneluksu i Francja podpisały w Luksemburgu w miejscowości Schengen układ2, na podstawie którego nastąpiło stopniowe zniesienie kontroli na wspólnych granicach i wprowadzenie systemu swobodnego przepływu wszystkich osób pochodzących z krajów sygnatariuszy, z innych krajów UE oraz z krajów trzecich3. Układ ten przewidywał wprowadzenie środków zmierzających do ułatwienia przekraczania granic wewnętrznych UE przy jednoczesnym uszczelnienieniu granic zewnętrznych4. W czerwcu 1990 r. sygnatariusze układu podpisali Konwencję Wykonawczą stwarzającą warunki do realizacji postanowień Układu. Konwencja ta tworzyła tzw. Strefą Schengen, w której zniesiono grancie wewnętrzne, dzięki czemu pozwalała na nieograniczone przemieszczanie się obywateli państw członkowskich UE, turystów z krajów trzecich, azylantów i legalnych migrantów5. Szeroko rozumianą swobodę przepływu osób tworzy swoboda przepływu pracowników łącznie ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej i swobodą świadczenia usług. Swoboda obejmuje prawo opuszczenia państwa ojczystego, wyjazdu i pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego, równego traktowania w zakresie dostępu do pracy i warunków jej wykonywania oraz prawo do pozostania tam po zakończeniu zatrudnienia6. Swoboda ta wspomaga koncepcje obywatelstwa europejskiego, wprowadzoną do prawa europejskiego przez Traktat z Maastricht7. KaŜda osoba mająca obywatelstwo państwa członkowskiego staje się automatycznie obywatelem Unii, dzięki czemu moŜe swobodnie poruszać się i osiedlać w większości państw europejskich, bez kontroli czy okazywania paszportu. Ponadto kaŜde państwo członkowskie jest obowiązane jednakowo traktować obywateli własnych i obywateli innych państw UE8. 2 Układ pomiędzy Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej dotyczący stopniowego znoszenie kontroli na wspólnych granicach (Dz. U. UE L 236 z 22.09.2000 r. zmienione przez Dz. U. UE L 68 z 15.03.2005 r.), dalej jako układ z Schengen. 3 J. Czubiński, Integracja Polski z Unią Europejską – dostosowywanie zasad ruchu osobowego i polityki wizowej, Departament Konsularny MSZ w Warszawie, s. 41. 4 S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 23. 5 J. Czubiński, Integracja…, op. cit., s. 42 6 Por. R. Skubisz, E. Skrzydło – Tefelska, Prawo europejskie. Zarys wykładu, Lublin 2005, s. 243. 7 Traktat o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht) - podpisany 7 lutego 1992 r. (wszedł w Ŝycie 1 listopada 1993 r.) - Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30. 8 Art.45 ust.2 Karty Praw Podstawowych UE, proklamowanej 7 grudnia 2000 r. w Nicei (Dz. U. Nr 203, poz.1569), dalej jako KPP. 12 Przepisy wydanej w 2004 r. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej stanowią, iŜ obywatel UE ma prawo do swobodnego przemieszczania się i trzymiesięcznego przebywania na terytorium kaŜdego z państw członkowskich na podstawie waŜnego dokumentu podróŜy i bez obowiązku dokonywania jakichkolwiek czynności9. Przepis ten stosuje się równieŜ do członków rodzin, bez względu na kraj ich pochodzenia. Gdy pobyt przedłuŜa się powyŜej trzech miesięcy, prawo pobytu przysługuje obywatelowi UE, jeŜeli spełni jeden z poniŜszych warunków: - jest pracownikiem lub prowadzi własną działalność gospodarczą w kraju członkowskim, w którym przebywa, - ma środki nie zbędne do utrzymania siebie i rodziny, tak aby nie stanowić cięŜaru dla systemu socjalnego państwa, w którym przebywa, a takŜe posiada ubezpieczenie zdrowotne, - przebywa na praktyce, staŜu, studiach, W przypadku pobytu dłuŜszego niŜ trzy miesiące obywatel UE moŜe zostać zobowiązany przepisami prawa państwa członkowskiego do zameldowania się w miejscu pobytu10. Po pięciu latach nieprzerwanego pobytu moŜna uzyskać prawo do stałego pobytu, którym zostają objęci równieŜ członkowie rodziny11. Utrata prawa stałego pobytu moŜe nastąpić, gdy osoba je mająca opuści terytorium danego kraju na okres przekraczający dwa lata12. Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich jest takŜe podstawowym uprawnieniem zagwarantowanym w TFUE13. Z dniem 1 maja 1999 r. cały dorobek prawny Schengen włączono w ramy prawne i instytucjonalne Unii Europejskiej14. Miało to szczególne znaczenie w procesie integracji zachodzącej juŜ w pierwszych latach XXI wieku, bowiem nowi członkowie UE, w tym Polska przystępując do struktur UE, zobowiązały się przyjąć dorobek prawny UE, w tym postanowienia Schengen. Tak więc nowe kraje UE stały się pełnoprawnymi członkami UE, dopiero z chwilą wejścia do strefy Schengen. Polska a wraz z nią Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia i Malta weszły do strefy Schengen dopiero 21 grudnia 2007 r. Samo bowiem rozszerzenie 1 maja 2004 roku wywołało jedynie skutek powstania tzw. tymczasowych zewnętrznych granic między krajami strefy 9 Por. Art.6 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2004/38/WE z dnia 29 września 2004 r., dalej jako Dyr. 2004/38/WE. 10 Por. Art. 8 ust.1 Dyr. 2004/38/WE. 11 Por. Art. 16 ust.1,2 Dyr. 2004/38/WE. 12 Por. Art. 16 ust. 4 Dyr. 2004/38/WE. 13 Art. 20 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. C 115 z 9 maja 2008 r.) dalej jako TFUE. 14 Por. S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 23. 13 Schengen. Kontrole graniczne zniesiono dopiero po uruchomieniu „nowego” Systemu Informacyjnego Schengen i pozytywnym zrealizowaniu misji ewaluacyjnych15. ZASADY PRZEKRACZANIA GRANIC Uzgodnienia w ramach układu z Schengen doprowadziły do zniesienia kontroli na wewnętrznych granicach obszaru Schengen. Granice wewnętrzne oznaczają wspólne granice lądowe, w tym granice na rzekach i jeziorach, porty lotnicze przeznaczone do lotów wewnętrznych, a takŜe porty morskie, rzeczne i porty na jeziorach słuŜące do regularnych połączeń promowych16. Granice wewnętrzne mogą być przekraczane w kaŜdym miejscu bez dokonywania odprawy granicznej osób niezaleŜnie od ich obywatelstwa (wszyscy, wszędzie, zawsze)17. Kontrola graniczna na granicach wewnętrznych moŜe być wznowiona tymczasowo w szczególnie uzasadnionych przypadkach, np.: w przypadku powaŜnego zagroŜenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego18, a takŜe gdy wynika to z udzielonych uprawnionym organom poszczególnych krajów prerogatyw Inaczej jest z granicą zewnętrzną UE. Przekraczanie granic zewnętrznych RP zgodnie z obowiązującymi przepisami - kodeksu granicznego Schengen i ustawy o ochronie granicy państwowej19 odbywa się wyłącznie w przejściach granicznych na podstawie dokumentów uprawniających do ich przekraczania. Prawo zezwala na przekroczenie granic w innym miejscu niŜ przejście graniczne m.in. osobom związanym z Ŝeglugą rekreacyjną lub rybołówstwem przybrzeŜnym, marynarzom schodzącym na ląd oraz w nieprzewidzianej sytuacji wyjątkowej20. Jednym z zasadniczych warunków przy przekraczaniu granicy zewnętrznej, który obywatel państwa trzeciego musi spełniać, jest posiadanie wizy. Wiza jest zezwoleniem wydanym cudzoziemcowi, uprawniającym go do przekraczania granicy państwa, które ten dokument wydało lub granic innych państw członkowskich w celu zamierzonego pobytu na jego teryto- 15 Ibidem, s. 24 – 25. Por. Art. 2 Rozporządzenie Nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (Dz. Urz. UE L Nr 105), dalej jako Kodeks graniczny Schengen. 17 Art. 20 Kodeksu granicznego Schengen. 18 Ibidem, Art. 23. 19 Ustawa z dnia 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. 2005 r. Nr 226, poz. 1944, ze zm.). 20 Ibidem, s.60. 16 14 rium, terytorium innych państw członkowskich lub przejazdu przez ich terytoria21. Jednolite wizy Schengen, uprawniające posiadacza do wjazdu oraz pobytu na terytorium Schengen do trzech miesięcy22 waŜne są na jeden lub kilka wjazdów, przy czym ani długość nieprzerwanego pobytu, ani łączny czas trwania następujących po sobie pobytów, liczonych od daty pierwszego wjazdu, nie moŜe wynosić więcej niŜ trzy miesiące w ciągu półrocza. Wiza Schengen moŜe teŜ być wizą tranzytową, uprawniającą jej posiadacza do przejazdu przez terytorium państw grupy Schengen w celu udania się do kraju trzeciego, przy czym długość przejazdu nie moŜe przekraczać pięciu dni. Wizy krajowe wydawane są przez kaŜde państwo członkowskie zgodnie z jego prawem wewnętrznym23. Tego typu wiza uprawnia jej posiadacza do przejazdu przez terytorium innych państw grupy w celu udania się do państwa, które wizę wystawiło, chyba Ŝe nie spełnia określonych warunków lub znajduje się na narodowej liście ostrzegawczej państwa, przez którego terytorium pragnie przejechać24. JeŜeli wizy te zostały wydane zgodnie z warunkami i kryteriami zawartymi w Konwencji Wykonawczej, a ich posiadacze mają prawo przebywania w całej strefie Schengen, to wizy te zastępują jednocześnie w pierwszych trzech miesiącach swej waŜności wizy krótkoterminowe. Maksymalny okres waŜności wizy długoterminowej to pięć lat25. Jednak cudzoziemiec moŜe złoŜyć wniosek o przedłuŜenie waŜności wizy krajowej na co najmniej 14 dni przed upływem okresu pobytu oznaczonego w posiadanej wizie26. Oprócz wiz krajowych poszczególne kraje grupy Schengen wydaja zezwolenia na pobyt, które są waŜne tylko na terytorium kraju wydającego27. PERSPEKTYWY ROZWOJU OBSZARU WOLNOŚCI W dynamicznie rozwijającym się procesie integracji szczególne zainteresowanie społeczeństwa budzą kwestie związane z dalszymi perspektywami rozwoju obszaru wolności – swobody przepływu osób, towarów, finansów i usług. Wydaje się, Ŝe prawo do swobodnego przemieszczania się i zamieszkiwania na całym obszarze Unii Europejskiej wypełniło juŜ nieomal 21 S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 37. A. Maksimczuk., L. Sidorowicz, Graniczna obsługa ruchu osobowego i towarowego w Unii Europejskiej (wybrane aspekty), Warszawa 2008, s. 115. 23 S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 39. 24 A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Graniczna…, op. cit., s. 115. 25 S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 39. 26 Por. M. Zdanowicz (red.), Polska w Schengen, Temida 2, Białystok 2009, s. 60. 27 Por. A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Graniczna…, op. cit., s. 117. 22 15 wszystkie obszary społecznej aktywności, wciąŜ jednak pojawiają się nowe oczekiwania. Jednym z największych oczekiwań krajów kandydujących wobec krajów członkowskich UE jest zniesienie ograniczeń w zakresie swobodnego przepływu pracowników. Ograniczenie to jest stosowane w celu zabezpieczenia rynków krajowych przed nadmiernym napływem pracowników z państw nowo wstępujących. Mogący się swobodnie przemieszczać obywatele stanowią siłę roboczą gwarantującą rozwój gospodarczy krajów UE mając przy tym moŜliwość zarobku. Wydaje się, Ŝe jedynym ograniczeniem powinny być, nie tak jak dotychczas ograniczenia ilościowe, ale minimalna znajomość języka urzędowego kraju, do którego dana osoba się wybiera oraz oświadczenie o chęci podjęcia pracy. Pozwoliłoby to na uniknięcie takiego problemu jakim są obecnie Romowie, którzy korzystając z prawa do swobodnego przepływu przemieszczają się do innych państw członkowskich, zakładając tam obozowiska. I nie byłoby w tym nic dziwnego gdyby nie fakt, Ŝe nie posiadają przy tym środków potrzebnych na utrzymanie rodziny, przez co naraŜają państwo, do którego się przemieszczają na pokrycie kosztów ich utrzymania. Zwraca się równieŜ uwagę na fakt, Ŝe członkowie rodziny osoby pracującej w krajach Unii Europejskiej są uprawnieni do korzystania z przepisów o prawie pobytu. Prawo to znajduje jednak pełne zastosowanie dla członków rodzin, nie będących obywatelami Unii, tylko wtedy, gdy obywatel Unii udaje się do innego kraju członkowskiego, aby tam pracować. Członkowie rodziny, nie będący obywatelami Unii, mają prawo do pobytu tylko w kraju członkowskim, w którym pracuje obywatel Unii. Nie mają oni praw do korzystania z przepisów prawa unijnego w zakresie swobody przepływu osób28. Ponadto, państwa członkowskie mogą odmówić wjazdu i pobytu na terytorium danego kraju ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego, przy czym odmowa ta ma być oparta na indywidualnym badaniu danego przypadku. W związku z powyŜszym wydaje się, Ŝe współmałŜonek oraz zstępni osoby będącej obywatelem UE i pracującej na terytorium UE nie powinni być objęci zakazem wjazdu i pobytu na terytorium danego kraju, o ile spełniają warunki niezbędne do otrzymania karty pobytowej. Takie zaostrzenie mogłyby być podjęte tylko w przypadku zagroŜenia antyterrorystycznego. W przeciwnym razie odmowa mogłaby znacznie utrudniać Ŝycie rodzinne, szczególnie jeŜeli członek rodziny wyjechał do pracy na terytorium UE na dłuŜszy okres czasu. Znacznym utrudnieniem, a jednocześnie róŜnicą pomiędzy obywatelem Unii, a obywatelem państwa trzeciego będzie juŜ sam brak 28 http://eur-lex.europa.eu, z dnia 05.07.2010 r. 16 prawa do korzystania z przepisów prawa unijnego w zakresie swobody przepływu osób. Uwzględniając dotychczasowy dorobek unijny do niezbędnych działań naleŜy takŜe opieka nad uchodźcami, kontrola zewnętrznej granicy UE, zwalczanie przestępczości międzynarodowej, przeciwdziałanie i zwalczanie terroryzmu. Do nieodłącznych działań tego pakietu naleŜy takŜe wzmacnianie współpracy z naszymi wschodnimi sąsiadami29. Swoboda w zakresie przemieszczania się osób i towarów nie moŜe być swobodą absolutną i wartością najwaŜniejszą dla człowieka. Zawsze będą bowiem istniały pewne ograniczenia w tym zakresie. Chodzi jednak o to, aby ograniczenia te były proporcjonalne w stosunku do innych uniwersalnych europejskich wartości chronionych przez prawo. ZAKOŃCZENIE Swobodny przepływ osób jest jednym z czterech podstawowych wolności europejskich. Unia Europejska mając na względzie ochronę swoich obywateli, przyjęła szereg rozwiązań, których skutkiem ma być poszanowanie ich praw i utrzymanie bezpieczeństwa. Zasadą jest więc, Ŝe granice są przyjazne dla podróŜnych respektujących obowiązujący w Unii porządek prawny, a jednocześnie stanowią barierę trudną do pokonania dla przestępców przez co obywatelom UE zapewniają bezpieczeństwo. Wydaje się jednak, iŜ w działaniach ukierunkowanych na przyszłość naleŜałoby zwrócić szczególną uwagę na zniesienie okresów przejściowych, w zamian za które bardziej zasadne byłoby wprowadzenie ograniczeń, które zapobiegałyby nadmiernej migracji osób, które nie mają ani zamiaru podjęcia pracy, ani środków potrzebnych na utrzymanie siebie i swojej rodziny. NaleŜy takŜe zwrócić uwagę na status członków rodzin nie będących obywatelami UE, którzy ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego mogą otrzymać zakaz wjazdu i pobytu na terytorium danego kraju. Wydaje się Ŝe znacznym utrudnieniem jest juŜ sam brak prawa do korzystania z przepisów UE w zakresie swobodnego przepływu osób, dlatego otrzymanie karty pobytowej powinno być uzaleŜnione jedynie od spełnienia warunków do jej trzymania. Prawne uwarunkowania w przepływie osób i towarów na zewnętrznej granicy UE nie powinny stanowić realnej i nieprzekraczalnej bariery dla transgranicznego przepływu osób pomiędzy wschodem a zachodem Europy30. Nie moŜemy jednak takŜe pozwolić, aby nasze bezpieczeństwo zostało zagroŜone. 29 Por. S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 25 – 27. Ibidem, s.246. 30 17 Bibliografia Akty prawne 1. Ustawa z dnia 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. 2005 r. Nr 226, poz. 1944, ze zm.). 2. Traktat o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht) - podpisany 7 lutego 1992 r., (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30). 3. Układ pomiędzy Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej dotyczący stopniowego znoszenie kontroli na wspólnych granicach (Dz. U. UE L 236 z 22.09.2000 r. zmieniony przez Dz. U. UE L 68 z 15.03.2005 r.). 4. Karta Praw Podstawowych UE, proklamowana 7 grudnia 2000 r. w Nicei (Dz. U. Nr 203, poz.1569). 5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2004/38/WE z dnia 29 września 2004 r. Rozporządzenie Nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (Dz. Urz. UE L Nr 105). Literatura 1. Czubiński J., Integracja Polski z Unią Europejską – dostosowywanie zasad ruchu osobowego i polityki wizowej, Departament Konsularny MSZ w Warszawie. 2. Dubaj S., Kuś A., Witkowski P., Zasady i ograniczenia w przepływie osób i towarów w Unii Europejskiej, Zamość 2008. 3. Maksimczuk A., Sidorowicz L., Graniczna obsługa ruchu osobowego i towarowego w Unii Europejskiej (wybrane aspekty), Warszawa 2008. 4. Skubisz R., Skrzydło-Tefelska E., Prawo europejskie. Zarys wykładu, Lublin 2005. 5. Zdanowicz M. (red.), Polska w Schengen, Temida 2, Białystok 2009. 18 PRAWO WYBORCZE DO SEJMU USTAWODAWCZEGO ORAZ DO SEJMU I SENATU W OKRESIE OBOWIĄZYWANIA KONSTYTUCJI MARCOWEJ Z 1921 r. Robert Orłowski Wydział Prawa i Administracji UMCS Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS Opiekun naukowy: prof. dr hab. Ireneusz Nowikowski Kształt ustrojowy powstającego Państwa Polskiego nie był z góry określony, gdyŜ jeszcze kilka lat wcześniej sama perspektywa niepodległości wydawał się mało realna. Gdy na mocy manifestu dwóch cesarzy, Franciszka Józefa i Wilhelma II, ogłoszonego 5 listopada 1916 r., powstała kolejna namiastka państwowości polskiej o nazwie Królestwo Polskie, podjęte zostały wtedy pewne prace konstytucyjne, jednak, jak się okazało, ich rezultatów nie udało się wprowadzić w Ŝycie. Co istotne ― jak podkreślił w swoim referacie na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej w 1933 r. Bogdan Podolski ― „Odrodzone Państwo Polskie powstało w chwili, gdy proces demokratyzacji prawa wyborczego i długoletniej walki o tę demokratyzację był juŜ zakończony w znakomitej większości państw demokratycznych. To, o co dopominano się w innych państwach latami, jak chociaŜby prawo wyborcze dla kobiet, polskie prawo wyborcze wprowadziło od samego początku. JuŜ podczas okupacji niemiecko-austriackiej, tak zwana Komisja Sejmowo-Konstytucyjna, powołana w 1917 r. przez Tymczasową Radę Stanu do opracowania projektu Konstytucji Państwa Polskiego i sejmowej ordynacji wyborczej, uchwaliła, Ŝe ordynacja ta powinna być opartą na zasadach pięcioprzymiotnikowego głosowania. Stosunkowo niewielka liczba członków tej Komisji opowiedziała się za pozbawieniem prawa wyborczego analfabetów, jednak propozycja ta została odrzuconą. Decyzji takiej naleŜało się spodziewać, gdyŜ przyszły sejm miał być konstytuantą. Organ taki musi być reprezentatywny dla poglądów większości społeczeństwa. Nie ma więc lepszego sposobu na realizacje tego postulatu, jak przyjęcie proporcjonalnego systemu wyborczego. Zaznaczyć jednak naleŜy, Ŝe Komisja Sejmowo-Konstytucyjna była za przyznaniem prawa wyborczego wyłącznie męŜczyznom, wychodząc z załoŜenia, Ŝe przez nadanie praw wyborczych kobietom „obniŜyłby się jeszcze i tak juŜ bardzo niski poziom intelektualny mas wyborczych”, poniewaŜ 19 ― jak uzasadniano wspomnianą decyzję ― „niemal 3/5 kobiet w domniemanych granicach Państwa Polskiego nie umiało czytać”. Komisja ustaliła cenzus wieku: dla czynnego prawa wyborczego — 25 lat, dla biernego — 25 lub 30 lat w zaleŜności od cenzusu wykształcenia. Najbardziej dyskutowaną w toku prac Komisji była zasada wyborów proporcjonalnych. Ostatecznie jednak większość opowiedziała się za jej ograniczeniem poprzez wprowadzenie trzymandatowych okręgów wyborczych. Tym samym taki system wyborów proporcjonalnych dawałby podobne rezultaty jak system większościowy. Podjęte przez Radę Stanu prace konstytucyjne, nie odpowiadały jednak sytuacji, która zaistniała w listopadzie 1918 r., kiedy to wraz z wojenną klęską Niemiec i Austro-Węgier na okupowanych dotąd przez nie ziemiach zaczęła rodzić się Polska. Jej republikański kształt ustrojowy determinowany był przez rozwój parlamentaryzmu w XIX wieku, upadek konserwatywnych monarchii i zwycięstwo państw demokratycznych, które tym samym w naturalny sposób dostarczały wzorców ustrojowych i wreszcie przez wyraźną radykalizację nastrojów społecznych, na co wpływ miały rewolucje w Rosji i właśnie się dokonująca w Niemczech. Wyrazem tego stał się manifest rządu, który powstał w Lublinie w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. pod przywództwem Ignacego Daszyńskiego. Wydarzenie to miało charakter taktyczny, jego oddziaływanie kończyło się bowiem na rogatkach Lublina. Jednak to on jako pierwszy ogłosił się niepodległym rządem polskim i w tym charakterze przedstawił swój program, który określił oblicze odradzającego się państwa polskiego. Jego charakter nie był rewolucyjny, lecz wyraźnie lewicowy, odzwierciedlający poglądy socjalistyczne. Manifest rządu lubelskiego zawierał między innymi słowa: „Sejm Ustawodawczy zwołany będzie jeszcze w roku bieŜącym na podstawie powszechnego, bez róŜnicy płci, równego, bezpośredniego, tajnego i proporcjonalnego głosowania". Prawo wyborcze do Sejmu Ustawodawczego określone zostało w dwóch dekretach Tymczasowego Naczelnika Państwa: ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego z dn. 28 listopada 1918 r. oraz w dekrecie o wyborach do Sejmu Ustawodawczego równieŜ z tej samej daty. (Dz. Praw. Nr, 18, poz. 46 i 47). Projekt pierwszego dekretu nie był do końca dziełem oryginalnym, gdyŜ wzorował się na rozwiązaniach przygotowanych przez Tymczasową Radę Stanu. Dekret o ordynacji wyborczej nazywał Sejm, mający się zebrać na jego podstawie, „ustawodawczym". Autorzy dekretu chcieli w ten sposób uwydatnić róŜnicę między zwykłym sejmem, a tym mającym uchwalić ustawę zasadniczą. Podkreślić równieŜ trzeba, Ŝe Sejm Ustawodawczy miał mieć tylko jedną izbę, co odzwierciedlało poglądy lewicy. 20 Dekret o ordynacji wyborczej oparł prawo wyborcze na zasadzie powszechności wyborów (bez róŜnicy płci). Wybory miały być powszechne bezpośrednie, równe, proporcjonalne i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Określone w dekrecie zasady pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego odpowiadały tym, które obowiązywały w najbardziej demokratycznych państwach Europy. Ordynacja wyborcza z 28 listopada 1918 r., róŜniła się od wcześniejszego projektu Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej tym, Ŝe nie tylko przyznawała prawo wyborcze kobietom, lecz obniŜyła teŜ granicę wieku wyborców do lat 21 i zwiększyła liczbę wybieranych mandatów w okręgach wyborczych. Przyjmowała system tak zw. „list związanych”, wyłączając jakikolwiek wpływ głosujących na to, w jakiej kolejności kandydaci z listy mogli zostać posłami. Do wyborów miało dojść moŜliwie szybko: dekret z 28 listopada wyznaczył wybory na 26 stycznia 1919 r. Z jednej strony odzwierciedlało to pragnienie, aby sejm powstał jak najszybciej. W istocie jednak chodziło o coś więcej – rywalizację pomiędzy Naczelnikiem Państwa a Komitetem Narodowym Polskim o uznanie jako legalnej władzy na arenie międzynarodowej. Zwykle konstytuanta działa w oparciu o obowiązujące reguły prawne. Natomiast Sejm Ustawodawczy, który określić miał ustrój państwa, dochodził do skutku bez jakiegokolwiek określenia form działania i okresu udzielonych mu przez wyborców pełnomocnictw. Kompetencje i czas jego trwania były zatem nieograniczone. Zwykle ordynacje dokonują podziału terytorium państwa na okręgi wyborcze. W przypadku ordynacji do Sejmu Ustawodawczego, dekret ustalając okręgi, określał tym samym program terytorialny odrodzonego państwa. Wykaz ten stanowił swego rodzaju „deklarację polskich pretensji terytorialnych”, chociaŜ nie wszystkich, pozostawiał bowiem otwartą sprawę ziem b. zaboru rosyjskiego leŜących na wschód od byłego Królestwa oraz Białostocczyzny. Do dekretu o ordynacji dołączony był spis okręgów wyborczych, z podaniem ilości mandatów, których miało być 524. Warto równieŜ powiedzieć, Ŝe miała to być reprezentacja „Polaków”. .Widać to szczególnie dobitnie w przypadku reprezentacji b. zaboru pruskiego i austriackiego. Prawo wyborcze do Sejmu Ustawodawczego minimalizowało reprezentację przedstawicieli ludności innej niŜ polska. W państwach o ustabilizowanej demokracji zasadą jest, Ŝe przepisy prawa wyborczego są trwałe i nie zmieniają się w trakcie procesu wyborczego. Z omawianą ordynacją wyborczą było jednak inaczej. Jak się później okazało, była ona zmieniana kilkakrotnie. Po raz pierwszy 19 grudnia przedłuŜono terminy prekluzyjne do zgłaszania list wyborczych. 21 Dnia 26 grudnia zmieniono zasady sporządzania kart wyborczych. Początkowo, zgodnie z ordynacją, wybór miał następować przez podkreślenie numeru listy, na którą wyborca oddał głos. Procedurę tę następnie zmieniono, aby uniknąć moŜliwych naduŜyć. Do głosowania słuŜyć miała dowolna karta z wydrukowanym bądź napisanym ręcznie numerem listy, na którą dany wyborca głosował. Wyborca zgłaszał się do komisji obwodowej z przyniesioną przez siebie kartą. Po sprawdzeniu, czy jego nazwisko znajduje się na sporządzonej wcześniej liście wyborców, otrzymywał od komisji urzędową kopertę, do której wkładał przyniesioną ze sobą kartę do głosowania. Następnie zaklejał kopertę — co miało zabezpieczyć tajność aktu wyborczego — i oddawał ją przewodniczącemu komisji, ten zaś wrzucał kopertę do urny. Dekretem z 8 lutego 1919 r. w istotny sposób zmieniono zasady ustalania składu Sejmu Ustawodawczego. Zdecydowano, Ŝe Polacy, którzy w r. 1918 posiadali mandat poselski do parlamentu Rzeszy Niemieckiej, są uprawnieni do udziału w obradach Sejmu Ustawodawczego na równych prawach z posłami, wybranymi do tegoŜ Sejmu, jako przedstawiciele polaków zaboru pruskiego. 8 stycznia 1919 r. wydany został dekret o postanowieniach karnych za przeciwdziałanie wyborom do Sejmu Ustawodawczego i wykonywaniu obowiązków poselskich. Przewidywał on kary więzienia za przeszkadzanie wyborcom w urzeczywistnianiu prawa wolnego wyboru, w tym przekupywania wyborców (karze podlegał równieŜ przekupiony). Dekret określał dalej zasady odpowiedzialności karnej za podburzanie do przeciwdziałania wyborom, przeszkadzanie czynnościom wyborczym i przeszkadzanie czynnościom sejmu. Sankcje te wymierzone były przeciwko próbom uniemoŜliwienia przeprowadzenia wyborów stanowiły przede wszystkim odpowiedź na głoszone przez Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (KPRP) hasło bojkotu wyborów. Wybory odbyły się w niedzielę 26 stycznia 1919 r. w większości b. Królestwa i w Galicji Zachodniej. Wyborom na Śląsku Cieszyńskim przeszkodziła zbrojna akcja czechosłowacka, podjęta właśnie z tego względu trzy dni wcześniej Frekwencja wyborcza wynosiła z reguły 7090%, co w ówczesnych prowizorycznych warunkach uznać naleŜy za wynik bardzo wysoki. Mandaty te były dzielone, zgodnie z przyjętym w ordynacji wyborczej belgijskiej systemem, zwanym d’ Hondta - proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na poszczególne listy. W wyniku wyborów do Sejmu Ustawodawczego weszło 296 posłów wyłonionych w dniu 26 stycznia oraz 28 byłych posłów polskich do austriackiej Rady Państwa i 16 do niemieckiego Parlamentu Rzeszy — razem 340. W państwie demokratycznym jako zasadę naleŜy przyjąć, Ŝe wybrany organ przedstawicielski funkcjonuje przez cały okres trwania jego pełno22 mocnictw w niezmienionym składzie. RównieŜ i pod tym względem Sejm Ustawodawczy pozostaje wyjątkiem, gdyŜ jego skład uległ później rozszerzeniu. Od lutego do lipca 1919 r. wybory uzupełniające odbyły się na Suwalszczyźnie, Podlasiu i Białostocczyźnie. 14 marca 1919 r. Sejm przyznał mandaty poselskie sześciu kandydatom z jedynej listy wystawionej na Śląsku Cieszyńskim. Wszystkie stronnictwa polskie tam działające porozumiały się i wystawiły wspólną listę 6 kandydatów, a siódmy mandat postanowiono oddać tamtejszym Niemcom. 23 stycznia 1919 r. w b. zaborze pruskim wybory odbyły się l czerwca na wyzwolonym przez powstanie wielkopolskie terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, wskutek czego 42 posłów zastąpiło dziewiątkę reprezentującą ten obszar jako byli posłowie do Parlamentu Rzeszy, oraz 2 maja 1920 r. na Pomorzu, liczba reprezentujących je posłów z 2 wzrosła do 20. Wreszcie 24 marca 1922 r., po inkorporacji Wileńszczyzny, w skład Sejmu Ustawodawczego weszło 20 posłów dotychczasowego Sejmu Wileńskiego. Na koniec kadencji Sejm Ustawodawczy liczył 442 posłów. Otwierając jego pierwsze posiedzenie Naczelnik Państwa wypowiedział wielokrotnie później cytowane słowa: „W tej godzinie wielkiego serc polskich bicia czuję się szczęśliwym, Ŝe przypadł mi zaszczyt otwierać Sejm polski, który znowu będzie domu swego ojczystego jedynym panem i gospodarzem". NajwaŜniejszym zadaniem Sejmu Ustawodawczego jako konstytuanty, było przygotowanie i uchwalenie konstytucji. Jej powstawanie opóźniały bieŜące trudności Polski, przede wszystkim wojna ze wschodnim sąsiadem, a takŜe spory wokół trybu prac konstytucyjnych oraz głównych załoŜeń ustrojowych. Ostatecznie uchwalenie nowej konstytucji nastąpiło na posiedzeniu Sejmu w dniu 17 marca 1921 r. Konstytucja przyjęła dwuizbową strukturę przyszłego parlamentu. Okres kadencji dla obu izb był równy i wynosił 5 lat (art. 11). Jedną z głównych wad Konstytucji marcowej było to, iŜ przewidywała ona ograniczoną moŜliwość rozwiązania Sejmu przez Prezydenta Rzeczypospolitej. UzaleŜniała ona to prawo od zgody 3/5 ustawowej liczby członków Senatu. Problematyce wyborów Konstytucja Marcowa poświęcała duŜo uwagi. Było to uzasadnione gdyŜ, ustawa zasadnicza przyjmowała parlamentarny system rządów, w którym wybory posiadają doniosłe znaczenie. Oceniając całokształt prawa wyborczego do ciał ustawodawczych w Polsce, według Konstytucji marcowej i ustaw z 1922 r., zauwaŜyć naleŜy, Ŝe zostało ono oparte na najbardziej demokratycznych zasadach. Ustawa zasadnicza dokonała konstytucjonalizacji podstawowych zasad prawa wyborczego, określonych dotychczas w przepisach ordynacji wyborczej. Przywoływany juŜ wcześniej art. 15 konstytucji przewidywał Ŝe Sejm składa się z posłów wybranych „w głosowaniu powszechnem, tajnem, bezpośredniem, równem i stosunkowem”. 23 Konstytucja Marcowa określiła równieŜ szczegółowo czynne i bierne prawo wyborcze. Zgodnie z jej postanowieniami (art. 12) „prawo wybierania ma kaŜdy obywatel polski bez róŜnicy płci, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 21, uŜywa w pełni praw cywilnych i zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od dnia poprzedzającego ogłoszenie wyborów w Dzienniku Ustaw”. Nie mieli natomiast prawa głosowania pomimo spełnienia wspomnianych cenzusów wyborczych - wojskowi w słuŜbie czynnej Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) miał „kaŜdy obywatel, mający prawo wybierania do Sejmu, nie wyjmując wojskowych w słuŜbie czynnej, niezaleŜnie od miejsca zamieszkania, o ile ukończył lat 25”. Nie mogli natomiast korzystać z prawa wyborczego obywatele, skazani za przestępstwa, które określi ordynacja wyborcza, jako pociągające za sobą czasową lub stałą utratę prawa wybierania, wybieralności, a takŜe piastowania mandatu poselskiego (art. 14). Zastosowana konstrukcja prawna, nie pozbawiała ich zatem praw wyborczych, a jedynie wskazywała na okoliczności prawne wyłączające moŜliwość korzystania z tego prawa. Konstytucja stanowiła ponadto, Ŝe państwowi urzędnicy administracyjni, skarbowi i sądowi nie mogą być wybierani w tych okręgach, w których pełnią swą słuŜbę. Przepis ten nie dotyczył urzędników, pełniących swą słuŜbę przy władzach centralnych (art. 15). W przypadku wyboru na posła Pracownicy państwowi i samorządowi, z chwilą wyboru, otrzymywali na czas trwania mandatu poselskiego urlop. Przepis ten nie miał zastosowania do posłów pełniących funkcje ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyŜszych uczelni (art. 16). Ciekawym natomiast postanowieniem konstytucji było to, iŜ poseł, obejmujący płatną słuŜbę państwową, tracił mandat. Podobnie jak w przydatku urlopowania posłów, przepis ten nie dotyczył powołania na stanowiska ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyŜszych uczelni (art. 17). MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe to uchwalenie Konstytucji Marcowej, zadecydowało o przyszłym prawie wyborczym do parlamentu. Zapowiedziana bowiem ordynacja wyborcza mogła jedynie konkretyzować szczegółowe postanowienia ustawy zasadniczej. Prace nad przygotowaniem ordynacji wyborczych do obu izb, zostały podjęte dopiero po jej uchwaleniu. Jednocześnie na ich tempo wpływało stanowisko większości Sejmu Ustawodawczego odnośnie losów samej izby. Stąd dopiero w maju 1922 r. Komisja Konstytucyjna przedstawiła swoje sprawozdanie, po czym, po burzliwej dyskusji, izba uchwaliła 28 lipca obie ordynacje. Komisja zaproponowała, korektę zasady proporcjonalności przez wprowadzenie instytucji tzw. list państwowych preferujących większe stronnictwa. 24 Prawo wyborcze do Sejmu oparte zostało na 5-przymiotnikowym prawie wyborczym. Jak określała to ówczesna ordynacja- powszechnym bez róŜnicy płci, równym, tajnym, bezpośrednim i stosunkowym. Tłumaczono to chęcią odwzorowania przekonań obywateli, ale naprawdę obawiano się, Ŝe na wprowadzeniu wyborów większościowych skorzysta najsilniejszy rywal — endecja. Mniejszym ugrupowaniom, licznie reprezentowanym w Sejmie Ustawodawczym, chodziło o ponowną reelekcję. Potwierdza to tezę, Ŝe to system partyjny kształtuje system wyborczy. A zarazem, Ŝe raz wprowadzony system proporcjonalny trudno jest skutecznie zamienić na system większościowy. Mandaty z list państwowych były rozdzielane systemem d' Hondt'a proporcjonalnie do liczby mandatów, uzyskanych przez odpowiednie listy w okręgach, przy czym tylko pomiędzy te listy, które przeprowadziły posłów przynajmniej w 6 okręgach. Sejm składał się z 444 posłów, z których 372 przypadało na listy okręgowe w 64 okręgach wyborczych liczących od 4 do 14 posłów i 72 na listy państwowe. Konstrukcję Senatu oparła Konstytucja marcowa na równie demokratycznej podstawie, jak Sejmu. RóŜnice w prawie wyborczym polegały na wyŜszym wieku wyborców (przynajmniej 30 lat) oraz na tym Ŝe, okręgiem wyborczym było województwo, w którym trzeba było zamieszkiwać przynajmniej od roku. Od rocznego zamieszkiwania ordynacja przewidywała 3 wyjątki na rzecz kolonistów, korzystających z reformy, robotników, zmieniających miejsce pracy i urzędników, przeniesionych słuŜbowo. Bierne prawo wyborcze do Senatu róŜniło się od prawa wybieralności do Sejmu wyŜszym wiekiem- koniecznością ukończenia przynajmniej lat 40. (art. 36). System wyborczy był przy wyborach do Senatu ten sam, co do Sejmu. Senatorowie wybierani byli: 1) z list okręgowych, na które przypadało 93 senatorów i 2) z list państwowych, na które przypadło 18 senatorów. Dodać wypada, Ŝe mandaty te dzielone były tylko pomiędzy listy, z których przynajmniej w 3 okręgach wybrano senatorów. Praktyka funkcjonującego na podstawie konstytucji marcowej systemu parlamentarnego ujawniała jego słabości, co wyraŜało się w pejoratywnie brzmiącym słowie „sejmokracja". Dziewięć lat później w roku 1930, tuŜ przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu Sejmu i Senatu i rozpisaniu nowych wyborów ten sam marszałek ten sam Marszałek Józef Piłsudzki, który z taką nadzieją otwierał pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego, w wywiadzie dla „Gazety Polskiej" Konstytucję nazwał „kiepskim bigosem", z którego „wychodzi smród, tak Ŝe ulica Wiejska cała śmierdzi". Mówił o niej „konstytuta", wyjaśniając, Ŝe wymyślił to słowo, bo jest najbliŜsze „prostituty". MoŜna zatem zadać pytanie, czy ta surowa ocena Marszałka odnosiła się, jak to wynika z cytatu do wadliwości postanowień konstytucji, czy teŜ ówczesnej sceny politycznej. 25 Na początek przestawię praktykę stosowania prawa wyborczego. Przepisy ordynacji wyborczych miały zastosowanie w trzech kolejnych wyborach. Były to wybory do sejmu i Senatu I kadencji w 1922, wybory do Sejmu i Senatu II kadencji w roku 1928. Wybory do Sejmu i Senatu III kadencji w roku 1930. W pierwszy wyborach w roku 1922 walka wyborcza przebiegała niezwykle ostro. Frekwencja w wyborach wyniosła 67,1% obywateli i była o ok. 10% niŜsza niŜ w 1919 r. W głosowaniu do sejmu Związek LudowoNarodowy zdobył 29, l % głosów i aŜ 38% mandatów. W wyborach do senatu na „Chjenę" padło aŜ 39,1% głosów, co dało jej 42,4% mandatów. Katastrofą zakończyły się te wybory dla ugrupowań piłsudczykowskointeligenckich. Wybory z roku 1928 określić moŜna jako walkę zwolenników Piłsudskiego z endekami. Piłsudski, aby wypaść w nich jak najlepiej, zdecydował się na utworzenie własnej partii. Na BBWR padło ponad 25% głosów, co dało mu prawie 28% mandatów. W końcu października 1929 r. nastąpił krach na giełdzie nowojorskiej, sygnalizując początek globalnej katastrofy gospodarczej. Polskę ogarniał ostry kryzys gospodarczy, będący fragmentem wielkiego, ogólnoświatowego załamania koniunktury. Dnia 9 maja 1930 r. opozycja złoŜyła wniosek o zwołanie nadzwyczajnej sesji sejmu. Prezydent zgodnie z konstytucją zwołał na 23 maja nadzwyczajną sesję sejmu, lecz stosując osławione juŜ precedensy konstytucyjne, jeszcze przed rozpoczęciem obrad odroczył ją na 30 dni. Dnia 25 sierpnia Piłsudski zastąpił Sławka na stanowisku premiera, zatrzymując Wszystkich jego ministrów. Dnia 29 sierpnia marszałek Józef Piłsudzki osobiście zaproponował Radzie Ministrów wniosek o rozwiązanie sejmu. Następnego dnia ukazało się orędzie prezydenta rozwiązujące parlament i zarządzające nowe wybory na 16 i 23 listopada. W nocy z 9 na 10 września, z pogwałceniem procedury sądowej, na rozkaz działającego z polecenia Piłsudskiego ministra Felicjana Sławoja Składkowskiego aresztowano 18 byłych posłów opozycji, wśród którym było 12 przywódców Centrolewu. Połączenie presji administracyjnej ze skutecznością propagandową dało BBWR zwycięstwo. W wyborach sejmowych, 16 listopada 1930 zdobył on 46,8% głosów, co przyniosło 55,6% mandatów. Drugie miejsce zajęło Stronnictwo Narodowe z 12,7% głosowi 14% mandatów. Stronnictwa Centrolewu uzyskały 17 7% głosów i 18,5% mandatów, czyli zaledwie połowę wyniku z 1928 r. Dokonując analizy przepisów prawnych ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego oraz ordynacji do Sejmu i Senatu z 1922 z perspektywy obecnej, nie sposób nie odnieść wraŜenia, Ŝe zasady ich działania wydają się być zbieŜne z obecnie obowiązującymi. Zarówno obecna ordynacja do Sejmu jak i obie tutaj omawiane, odwołują się do metody d’ Honta w rozdziale mandatów. Co więcej wskazać moŜna, Ŝe obowiązujące do niedawna 26 polskie prawo wyborcze w większym nawet stopniu preferowało mniejsze ugrupowania polityczne. Tak samo jak w przypadku ordynacji przedwojennych obecna ordynacja opiera się na średnich okręgach wyborczych. Gdyby zestawić liczbę wybieranych w okręgach posłów moŜna nawet powiedzieć, Ŝe przedwojenne okręgi wyborcze były mniejsze, a więc jeszcze bardziej preferowały większe ugrupowania polityczne. Tym bardziej więc o „Sejmokractwo” oskarŜać moŜna nasz obecny ustrój niŜ ustrój Polski pod rządami Konstytucji Marcowej. PrzecieŜ i obecnie trudno jest rozwiązać parlament przed upływem kadencji, a Sejm i Senat mają monopol na uchwalanie prawa o mocy ustawy. W sumie więc z punktu widzenia prawa wyborczego Polska przedwojenna powinna była być demokracją bardziej stabilną niŜ Polska nam współczesna. Dochodzimy więc do stwierdzenia, Ŝe tylko w ograniczonym stopniu postanowienia prawa wyborczego są w stanie zmieniać rzeczywistość społeczną. O stabilności systemu politycznego decydują bardziej zdolność koalicyjna poszczególnych partii politycznych niŜ rozwiązania ordynacji wyborczych. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Bibliografia Akty prawne Dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego z dn. 28 listopada 1918 r. Dz. Praw. Nr. 18, poz. 46. Dekret Naczelnika Państwa o wyborach do Sejmu Ustawodawczego równieŜ z 28 listopada. Dz. Praw. Nr. 18, poz. 47. Dekret Naczelnika Państwa z 02.07 1919 Powołanie do Sejmu Ustawodawczego Polaków, którzy w 1918 r. posiadali mandat poselski do parlamentu Rzeszy Niemieckiej. Dz.U.1919.14.193 Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz. U. R. P. z dnia 1 czerwca 1921 r. Dz. U. z 1921 Nr 44 poz.267, sprost. Dz. U. z 1921 Nr 52 poz.334, sprost. Dz. U. z 1921 Nr 79 poz.550, sprost. Dz. U. z 1922 Nr.101 poz.935, zm. Dz. U. z 1926 Nr.78 poz.442, zm. Dz. U. z 1935 Nr 30 poz.227. Ustawa z 28 lipca 1922 r. ordynacja wyborcza do Sejmu. Dz. U. R. P. Nr 66 poz. 590. Ustawa z 28 lipca 1922 r. ordynacja wyborcza do Senatu. Dz. U. R. P. Nr 66 poz. 591. Literatura 1. Ajnenkiel A.: Historia Sejmu Polskiego, tom II Część II, II Rzeczypospolita, Warszawa 1989. 2. Komarnicki W.: Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Wilno 1937. 27 3. Krukowski S.: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., [w:] Konstytucje Polski, M. Kallas (red.), Warszawa 1990. 4. Podolski B.: Referat o składzie Sejmu, „ (Ankieta konstytucyjna Sejmu RP) Nowe Państwo”1931 T. II . 5. Schramm T.: Tradycje polskiego parlamentaryzmu w XX wieku. W 90. rocznicę pierwszych wyborów parlamentarnych w odrodzonej Polsce, Warszawa 2009. 28 ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA W ZAWODACH PRAWNICZYCH Robert Orłowski Piotr Sobczak Wydział Prawa i Administracji UMCS Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS Opiekun naukowy: prof. dr hab. Ireneusz Nowikowski Artykuł 17 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi, iŜ w drodze ustawy moŜna tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad naleŜytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Na podstawie regulacji konstytucyjnej moŜna zatem powiedzieć, Ŝe postępowanie dyscyplinarne zawodów zaufania publicznego stanowi istotny element ich konstrukcji prawnej. Odpowiedzialność dyscyplinarna sensu stricto jest to odpowiedzialność wynikająca z uregulowania ustawowego i kodeksu etyki zawodowej1. Odpowiedzialność dyscyplinarną ponoszą sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni, notariusze oraz aplikanci wyŜej wymienionych zawodów. Adwokaci, radcowie prawni oraz notariusze ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za czyny popełnione w okresie, w którym byli wpisani na listę przedstawicieli danego zawodu prawniczego. Szerszy czasowo charakter ma odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i prokuratorów, gdyŜ mogą oni być pociągnięci do odpowiedzialności dyscyplinarnej równieŜ za postępowanie przed objęciem stanowiska, a takŜe po przejściu w stan spoczynku. Źródłami prawa odnośnie postępowania dyscyplinarnego zawodów prawniczych są: ustawa z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych, ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, ustawa z dnia 31 grudnia 2002 r. o Sądzie NajwyŜszym, ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, przepisy części ogólnej ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny, ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. 1 J. Bodio, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych a odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych, Radca Prawny 1/2005, s. 29 śadna jednak z wymienionych ustaw odnoszących się bezpośrednio do zawodów prawniczych nie podaje przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej. Mimo, to jednak moŜna wskazać pewne podobieństwo do przesłanek odpowiedzialności karnej. Potwierdzeniem tej tezy są odesłania ustawowe do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego (art. 95n pr. adw., art. 74. u. r. p., art. 69 pr. not., art. 128 p. u. s. p., art. 89 u. prok.). Podstawą zatem odpowiedzialności dyscyplinarnej jest czyn zawiniony, zindywidualizowany, dyscyplinarnie bezprawny i społecznie szkodliwy2. Dodać naleŜy, Ŝe przesłanka winy bywa równieŜ wyprowadzana z samej nazwy czynu – „przewinienie słuŜbowe (zawodowe)”, która rozumiana jest jako zachowanie zawinione3. Wspomniane wcześniej ustawy nie zawierają odrębnych przepisów dotyczące formy i rodzaju winy, związku przyczynowego oraz wyłączenia odpowiedzialności za przewinienia słuŜbowe (zawodowe) z powodu obrony koniecznej, stanu wyŜszej konieczności, przymusu, błędu i niepoczytalności sprawcy. W kontekście jednak wcześniejszych uwag nie moŜna wykluczyć odpowiedniego zastosowania przepisów części ogólnej kodeksu karnego4. Świadczyć o tym mogą równieŜ niektóre przepisy szczegółowe dotyczące przebiegu postępowania dyscyplinarnego. Tytułem przykładu wspomnieć moŜna, iŜ art. 89 ust 2 pr. adw., stanowi, Ŝe sąd dyscyplinarny rozstrzyga samodzielnie nasuwające się zagadnienia prawne i orzeka na mocy przekonania opartego na swobodnej ocenie całokształtu dowodów, uwzględniając okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego. Zasadą omawianego postępowania jest to, Ŝe członkowie zawodów prawniczych odpowiadają za czyny popełnione od momentu wpisania na listę danej korporacji lub jej listę aplikantów. Adwokaci, radcowie prawni i notariusze nie odpowiadają zatem dyscyplinarnie za czyny popełnione przed wpisanie oraz po skreśleniu z listy członków korporacji. Analogicznie przedstawia się sytuacja aplikantów tych zawodów prawniczych. Pono2 Odnośnie sędziów. J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej część szczegółowa 2007 s. 63. Czyn stanowiący przewinienie słuŜbowe musi być bezprawny (naruszający określone obowiązki sędziego) oraz zawiniony. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o krajowej radzie sądownictwa, Warszawa 2002 s. 324. 3 T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 324. 4 Ł. Korózs, M. Sztorc, Ustrój sądów powszechnych. Komentarz, Warszawa 2002, s. 150. 30 szą jednak odpowiedzialność dyscyplinarną osoby wpisane na listę korporacji, ale faktycznie nie wykonujące zawodu5. Inaczej wygląda odpowiedzialność sędziów i prokuratorów. Przesłanką ich odpowiedzialności moŜe być równieŜ postępowanie przed objęciem stanowiska i po przejściu w stan spoczynku. Dodać jednak naleŜy, Ŝe czyn taki musi spełniać przynajmniej jedną z dwóch przepisanych prawem przesłanek. Prokurator odpowiada zatem dyscyplinarnie takŜe za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeŜeli uchybił godności piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu prokuratorskiego (art. 66 ust. 2 u.o pr). Analogicznym przepisem w stosunku do sędziów jest art. 107 §2 p.u.s.p. Tak ukształtowana odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego i prokuratora związana jest ze szczególnymi wymaganiami stawianymi przed przedstawicielami tych zawodów. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe brak jest ustawowej definicji i pełnego katalogu czynów podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej6. W świetle omawianych regulacji ustawowych mamy do czynienia jedynie z typizacją. Zasadą jest, Ŝe przedstawiciele zawodów prawniczych odpowiadają dyscyplinarnie za przewinienia słuŜbowe lub zawodowe oraz za uchybienie godności urzędu lub zawodu. Dodać jednak naleŜy, Ŝe dany czyn moŜe być jednocześnie przewinieniem słuŜbowym jak i uchybieniem godności urzędu lub zawodu. Przewinieniem słuŜbowym (zawodowym) jest kaŜde zachowanie przedstawiciela danego zawodu prawniczego naruszające jego obowiązki wynikające wprost z przepisów ustawy lub aktów wykonawczych do niej. Przykładowo przewinieniem słuŜbowym sędziów są m.in. czyny takie jak: nieterminowe sporządzanie uzasadnień, nieformalne poprawki i uzupełnienia protokołów rozprawy, uzupełnienie lub zmiana w ogłoszonych juŜ orzeczeniach, dopuszczenie do raŜącej przewlekłości postępowania, niepodejmowanie pracy bez usprawiedliwienia, zagubienie akt sądowych7. W stosunku do sędziów, prokuratorów oraz notariuszy ustawa podkreśla szczególną postać przewinienia słuŜbowego – oczywistą i raŜącą obrazę przepisów prawa. Uchybienie godności urzędu (zawodu) rozumie się jako zachowania sprzeczne ze ślubowaniem i zasadami etyki przyjętymi w danej grupie za- 5 Odnośnie radców prawnych. Z. Klatka, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999 r. s. 356. 6 Nie istnieje w ustawie zamknięty katalog czynów stanowiących przewinienie dyscyplinarne; odpowiada się za czyny godzące w dobro i godność zwody. Z. Klatka, op.cit. , s. 355. 7 J.R Kubiak, J. Kubiak, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, Przegląd Sądowy 1994, z. 4, s. 14-16. 31 wodowej. Jest to pojęcie treściowo szersze, gdyŜ obejmuje równieŜ stany faktyczne związane z Ŝyciem prywatnym i działalnością społeczną8. Przykładowo za uchybienia godności urzędu sędziego uznano m.in.: popełnienie przestępstwa lub wykroczenia drogowego, naduŜycie alkoholu w miejscu publicznym, pełnienie czynności słuŜbowych pod wpływem alkoholu, jak teŜ niepoddanie się badaniu na zawartość alkoholu w organizmie, przyjęcie pieniędzy lub drobnej korzyści majątkowej9. Adwokaci, radcowie prawni i notariusze odpowiadają dyscyplinarnie równieŜ za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych. Niekiedy zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej moŜe być zawęŜony w związku z postanowieniami ustawy. I tak na przykład art. 64 ust. 2 u.r.p. stanowi, Ŝe od odpowiedzialności dyscyplinarnej [radców prawnych] wyłączone są czyny naruszające przepisy dotyczące porządku i dyscypliny pracy, określone w kodeksie pracy. Charakterystyczne jest równieŜ rozszerzenie katalogu czynów podlegających odpowiedzialności realizowanej w ramach postępowania dyscyplinarnego, co związane jest z posiadaniem immunitetu materialnego przez sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych. Sędziowie i prokuratorzy odpowiadają za wykroczenia jedynie dyscyplinarnie. Przepis art. 81 p.u.s.p wyłącza karalność i odpowiedzialność za wykroczenia na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach. L. Gardocki wyjaśnia, Ŝe przepis ten naleŜy więc rozumieć w ten sposób, Ŝe w sprawach o wykroczenia popełnione przez sędziego inaczej określa on właściwość organów orzekających, tryb postępowania i katalog kar. Pośrednio potwierdza to treść art. 109 § 5 p.u.s.p., w którym wyraźnie oddziela się odpowiedzialność za przewinienia dyscyplinarne od odpowiedzialności za wykroczenia, realizowanej w ramach postępowania dyscyplinarnego10. Dodatkowo immunitet materialny prokuratora obejmuje zakres immunitetu materialnego adwokatów i radców prawnych. Przedstawiciele tych zawodów za naduŜycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków słuŜbowych (zawodowych), stanowiące ściganą z oskarŜenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, światka, biegłego lub tłumacza, odpowiadają tylko dyscyplinarnie. 8 J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej część szczegółowa 2007 s. 66. 9 Ł. Korózs, M. Sztorc, Ustrój sądów powszechnych. Komentarz, Warszawa 2002, s. 151. oraz .R Kubiak, J. Kubiak, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, Przegląd Sądowy 1994, z. 4, s. 22-24. 10 J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej część szczegółowa 2007 s. 38. 32 Przepisy prawa wyraźnie formułują pełny i zamknięty katalog kar dyscyplinarnych w stosunku do kaŜdego zawodu prawniczego. MoŜna więc mówić w tym przypadku o realizacji fundamentalnej zasady prawa karnego – Nulla poena sine lege certa. Mimo pewnych podobieństw kary dyscyplinarne róŜnią się ze względu na charakter danego zawodu prawniczego. Kary upomnienia i nagany lub nagany z ostrzeŜeniem znane są wszystkim postępowaniom dyscyplinarnym zawodów prawniczych. Powinny być stosowane przy najlŜejszych przewinieniach dyscyplinarnych, zarówno pod względem przedmiotowym (szkodliwości dla słuŜby lub zawodu) jak podmiotowym (stopnia winy)11. Określane są one niekiedy mianem kar oddziaływania moralnego. Mają one wywołać u osoby, która popełnił delikt dyscyplinarny, przeświadczenie, Ŝe został ukarany dyscyplinarnie. Zasadą jest zatem, Ŝe nie pociągają one za sobą Ŝadnych dodatkowych konsekwencji12. MoŜliwe jest jednak w niektórych przypadkach orzeczenie fakultatywnej kary dodatkowej. Wyjątkiem od tej zasady jest art. 81 ust. 4 pr. adw. oraz art. 67 ustęp 2 u. prok. Kara zakazu wykonywania patronatu jest charakterystyczna dla postępowania dyscyplinarnego adwokatów i radców prawnych. Występuje ona w postaci fakultatywnej i obligatoryjnej13. Kara ta moŜe być orzeczona obok kary nagany (nagany z ostrzeŜeniem) i kary pienięŜnej na czas od jednego roku do pięciu lat (art. 81 ust. 2 pr. adw. ; art. 65 ust. 2a u.r.p.) Orzeczenie o zawieszeniu prawa do wykonywania zawodu pociąga za sobą zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu (art. 81 ust. 3 pr. adw. ; art. 65 ust. 2b u.r.p). Natomiast kara pienięŜna występuje w postępowaniu dyscyplinarnym prawie we wszystkich zawodów prawniczych. Jedynie katalogi kar dyscyplinarnych sędziów i prokuratorów nie zawierają kary pienięŜnej. Przedstawiciele tych zawodów prawniczych mogą jednak doznać uszczerbku finansowego juŜ podczas wstępnej fazy postępowania dyscyplinarnego. Zastosowanie w stosunku do nich instytucji zawieszenia w czynnościach, powoduje utratę nawet do 50% ich uposaŜenia. Kar pienięŜnych nie stosuje się równieŜ w stosunku do aplikantów, co moŜe być spowodowane uwzględnieniem ich słabszej pozycji materialnej. Przepisy wymieniają dwie kary dyscyplinarne o podobnych nazwach: – zawieszenie prawa do wykonywania zawodu (art. 65 pkt. 3 u.r.p.) i - zawieszenie w czynnościach zawodowych (art. 81 pkt. 5 pr. adw.). 11 Odnośnie sędziów. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 332. J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej część szczegółowa 2007 s. 65. 13 Odnośnie radców prawnych. Z. Klatka, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999 r. s. 362. 12 33 Pierwsza kara zawieszenie prawa do wykonywania zawodu - znana jest postępowaniu dyscyplinarnemu radców prawnych i oznacza zakaz wykonywania, w jakiejkolwiek formie, wszystkich czynności zawodowych objętych świadczeniem pomocy prawnej oraz czasową utratę uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na stanowisku radcy prawnego14 Kara zwieszenia w czynnościach zawodowych znana jest w postępowaniu dyscyplinarnemu adwokatów. Jest ona treściowo węŜsza, od wcześniej omawianej instytucji. Zawieszony adwokat nie moŜe występować przed sądami lub organami; moŜe jednak za zezwoleniem dziekana, wykonywać inne czynności zawodowe15. Obie kary naleŜy jednak odróŜnić od instytucji zawieszenia prawa do wykonywania zawodu i zawieszenia w czynnościach zawodowych na czas postępowania dyscyplinarnego lub karnego. Usunięcie z zajmowanej funkcji i przeniesienie na inne miejsce słuŜbowe to charakterystyczne kary dla postępowania dyscyplinarnego sędziego i prokuratora. Usunięcie z zajmowanej funkcji powoduje zaprzestanie jej pełnienia i prowadzi automatycznie do pozbawienia prawa do dodatku funkcyjnego, bez potrzeby dokonywania dalszych czynności w sferze stosunku słuŜbowego16. Orzeczenie kary przeniesienia na inne miejsce słuŜbowe powoduje, Ŝe osobie ukaranej nie przysługuje zwrot kosztów przeniesienia oraz zwrot kosztów przejazdu17. Dodatkowo orzeczenie wobec sędziego kary dyscyplinarnej usunięcia z zajmowanej funkcji lub przeniesienia na inne miejsce słuŜbowe pociąga za sobą pozbawienie moŜliwości awansowania na wyŜsze stanowisko sędziowskie przez okres pięciu lat, niemoŜność udziału w tym okresie w kolegium sądu, orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskania utraconej funkcji. (art. 109 § 3 p.u.s.p.) Natomiast orzeczenie wobec prokuratora kary dyscyplinarnej nagany, usunięcia z zajmowanej funkcji, przeniesienia na inne miejsce słuŜbowe pociąga za sobą pozbawienie moŜliwości awansowania przez okres trzech lat oraz niemoŜność udziału w tym okresie w kolegium prokuratury okręgowej, w kolegium prokuratury apelacyjnej i w zgromadzeniu prokuratorów, w Radzie Prokuratorów i w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskania utraconego stanowiska. 14 Z. Klatka, op.cit., s. 363. Z. Klatka, op.cit., s. 363. 16 T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 333. 17 Odnośnie sędziów. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 334. 15 34 NajcięŜsze kary dyscyplinarne pozbawiają w sposób trwały moŜliwości wykonywania danego zawodu prawniczego, są one znane kaŜdemu postępowaniu dyscyplinarnemu. Są to odpowiednio kary: złoŜenie sędziego z urzędu, wydalenie z słuŜby prokuratorskiej, wydalenie z adwokatury, pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, pozbawienie prawa do prowadzenia kancelarii. Kara pozbawienia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego oraz kara wydalenia z adwokatury powodują skreślenie z listy członków korporacji. W stosunku do aplikantów adwokackich i radcowski najdotkliwszą karą jest wydalenie z aplikacji skutkujące z mocy prawa skreśleniem z listy aplikantów. Zgodnie z art. 110 prawa o ustroju sądów powszechnych sądami dyscyplinarnymi dla sędziów są: sądy apelacyjne – w pierwszej instancji oraz Sąd NajwyŜszy – w drugiej instancji. Sądy te właściwe są równieŜ do orzekania w sprawie przeniesienia sędziego na inne miejsce słuŜbowe, gdy nie wyrazi on zgody na wniosek właściwego sądu, gdy wymaga tego wzgląd na powagę stanowiska oraz zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej. Właściwość miejscową określa art. 110 § 3, z którego wynika, Ŝe właściwy miejscowo jest sąd dyscyplinarny, w okręgu którego pełni słuŜbę sędzia objęty postępowaniem. W przypadku jednak, gdy sprawa dotyczy sędziego sądu apelacyjnego lub okręgowego, to konieczne jest wyznaczenie innego sądu dyscyplinarnego, który zostaje wyznaczony przez Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego18. Wspomniane w art. 110 prawa o ustroju sądów powszechnych sądy dyscyplinarne orzekają w składzie trzech sędziów. W składzie tym nie mogą znajdować się: prezes sądu, wiceprezesi sądu oraz rzecznik dyscyplinarny. Wyłączonym w orzekaniu w sprawie jest równieŜ sędzia, jeŜeli sprawa dotyczy go bezpośrednio lub zachodzą inne okoliczności, ujęte w przepisach kodeksu postępowania karnego, które naleŜy stosować odpowiednio w myśl art. 128 prawa o ustroju sądów powszechnych. By zapewnić całkowitą, nie budzącą wątpliwości bezstronność, skład sądu dyscyplinarnego jest wyznaczany w drodze losowania z listy wszystkich sędziów danego sądu. Warunkiem jest jednak, by przynajmniej jeden sędzia stale orzekał w sprawach karnych. Przewodniczącym składu orzekającego zostaje właśnie sędzia stale orzekający w sprawach karnych, a ponadto odznaczający się najdłuŜszym doświadczeniem sędziowskim. Takie skonstruowanie składu orzekającego sądu dyscyplinarnego wymusza stosowanie systemu tzw. ko18 T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, pod red. J. Gudowskiego, Warszawa 2002, s. 338. 35 szyków19. Ta metoda polega na tym, Ŝe pierwszej kolejności losuje się sędziego stale orzekającego w sprawach karnych, więc w owym koszyku znajdują się tylko sędziowie wspominanej wyŜej specjalności. Po wyznaczeniu pierwszego orzekającego w następnym losowaniu wyznacza się kolejnych dwóch. W sprawach dyscyplinarnych sędziów sądów administracyjnych orzeka Naczelny Sąd Administracyjny, w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów, a w drugiej w składzie siedmiu. Sędziowie sądów wojskowych odpowiadają w pierwszej instancji przed wojskowymi sądami okręgowymi, a w drugiej przed Sądem NajwyŜszym , a dokładniej przed Izbą Wojskową20. W zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Sądu NajwyŜszego naleŜy odnieść się do rozdziału piątego ustawy o Sądzie NajwyŜszym. Zgodnie z art. 53 sądem dyscyplinarnym w sprawach dyscyplinarnych sędziów Sądu NajwyŜszego jest Sąd NajwyŜszy – w pierwszej instancji orzekający w składzie trzech sędziów, a w drugiej w składzie siedmiu. Natomiast zgodnie z art. 49 prawa o ustroju sądów administracyjnych w sprawach nieuregulowanych w ustawie, do Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz do sędziów, urzędników i pracowników tego Sądu, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące Sądu NajwyŜszego. Sądami dyscyplinarnymi dla prokuratorów, w myśl art. 70 ustawy o prokuraturze, są: dla prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury działających przy Prokuratorze Generalnym w pierwszej instancji – Sąd Dyscyplinarny, a w drugiej – Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny. Dla prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury – Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej. Właściwość sądów dyscyplinarnych jest rozciągnięta, zresztą tak, jak w przypadku sądów dyscyplinarnych orzekających w sprawach sędziów, na inne przypadki zawarte art. 8 ust. 7a oraz w art. 54 – 54a ustawy o prokuraturze. Pierwszy wspomniany artykuł dotyczy uchybienia, wytkniętego prokuratorowi przez prokuratora przełoŜonego. W terminie siedmiu dni prokurator moŜe złoŜyć pisemne zastrzeŜenie do prokuratora przełoŜonego, który ma moŜliwość uchylenia wytknięcia uchybienia albo przekazuje sprawę właśnie do rozpoznania sądowi dyscyplinarnemu. Art. 54 tymczasem stanowi o niemoŜności pociągnięcia do odpowiedzialności karnej ani tymczasowego aresztowania bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego. Sąd dyscyplinarny rozpoznaje wniosek o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej lub wniosek o zezwolenie na tymczasowe aresztowanie 19 T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, pod red. J. Gudowskiego, Warszawa 2002, s. 342. 20 J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Kraków 2007, s. 91. 36 na posiedzeniu, w terminie czternastu dni od daty jego otrzymania. Uchwała sądu dyscyplinarnego zostaje podjęta większością głosów. RóŜnicę między sądami dyscyplinarnymi dla sędziów i prokuratorów zauwaŜyć moŜna w liczbie osób zasiadających w składach orzekających oraz w sposobie wybierania tych osób. Co prawda w pierwszej instancji, w Sądzie Dyscyplinarnym dla prokuratorów orzeka trzech członków, czyli tyle samo co w kaŜdym sądzie dyscyplinarnym dla sędziów, to juŜ drugiej instancji, w Odwoławczym Sądzie Dyscyplinarnym jest juŜ pięciu członków w składzie orzekającym. Podobnie stan składu orzekającego przedstawia się w Sądzie Dyscyplinarnym w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej – w pierwszej instancji jest trzech członków orzekających, zaś w drugiej juŜ pięciu, z tym jednak zastrzeŜeniem, iŜ członek zasiadający w składzie orzekającym w pierwszej instancji nie moŜe juŜ rozpatrywać odwołania. Skład orzekający wyznacza przewodniczący albo zastępca przewodniczącego sądu dyscyplinarnego. W przeciwieństwie do losowego obsadzania składu sądów dyscyplinarnych dla sędziów, zgodnie z art. 24 ustawy o prokuraturze to Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym ustala ogólną liczbę członków sądów dyscyplinarnych oraz wskazuje liczbę członków sądów dyscyplinarnych, którzy są wybierani przez zebranie prokuratorów Prokuratury Krajowej i zgromadzenia prokuratorów w prokuraturach apelacyjnych. Sąd Dyscyplinarny oraz Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny ze swego grona wybierają przewodniczących i zastępców przewodniczących sądów dyscyplinarnych. Kadencja wspomnianych sądów trwa cztery lata. JeŜeli chodzi o Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej to czternastoosobowy skład, przewodniczącego oraz zastępcę przewodniczącego powołuje Prokurator Generalny w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej spośród kandydatów wybranych przez prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych na okres czterech lat. Art. 53 § 1 prawa o notariacie powołuje następujące sądy dyscyplinarne. W pierwszej instancji orzekają sądy dyscyplinarne izb notarialnych, w drugiej – WyŜszy Sąd Dyscyplinarny. Procedura wyboru kandydatów do sądów dyscyplinarnych wydaje się być bliŜsza rozwiązaniom zawartym w przepisach ustawy o prokuraturze niŜ losowej metodzie wyboru, która została ujęta w prawie o ustroju sądów powszechnych. Art. 53 § 2 stanowi, iŜ członków sądów dyscyplinarnych wybierają na trzyletnią kadencję poszczególne walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych. Ogólną zaś liczbę członków sądów dyscyplinarnych oraz liczbę członków tych sądów, którzy są wybierani przez walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych określa Krajowa Rada Notarialna. Przewodniczących sądów dyscyplinarnych oraz ich zastępców wybierają spośród siebie członkowie tych sądów. W liczbie członków sądów dyscyplinarnych dla notariuszy w składzie orzekającym moŜna zauwaŜyć podobieństwo do rozwiązań zastosowanych 37 w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów. Skład orzekający w pierwszej instancji, czyli w sądach dyscyplinarnych izb notarialnych wynosi trzech członków, zaś w drugiej – pięciu. W obu instancjach składy orzekające są wyznaczane przez przewodniczącego sądu dyscyplinarnego, z tym jednak zastrzeŜeniem, iŜ członek zasiadający w składzie orzekającym w pierwszej instancji nie moŜe juŜ rozpatrywać odwołania. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe w odróŜnieniu od sądownictwa dyscyplinarnego sędziów i prokuratorów, zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub zezwolenie na tymczasowe aresztowanie notariusza nie leŜy w kompetencji sądownictwa dyscyplinarnego. Notariusz bowiem, w przeciwieństwie do sędziego i prokuratora, nie jest chroniony przez immunitet materialny i formalny. W sprawach dyscyplinarnych adwokatów orzekają: w pierwszej instancji sąd dyscyplinarny izby adwokackiej oraz w drugiej – WyŜszy Sąd Dyscyplinarny. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe WyŜszy Sąd Dyscyplinarny sprawuje sądownictwo równieŜ w pierwszej instancji w sprawach dyscyplinarnych członków Naczelnej Rady Adwokackiej. Wspomniane wyŜej sądy orzekają w składach trzyosobowych. Członków sądu dyscyplinarnego wybiera zgromadzenie izby adwokackiej, przy czym ich liczba musi mieścić się w przedziale od sześciu do dwudziestu trzech członków. W składzie znajduje się równieŜ trzech zastępców członków. Wybór prezesa sądu dyscyplinarnego leŜy równieŜ w kompetencji zgromadzenia izby adwokackiej. Prezesa oraz skład WyŜszego Sądu Dyscyplinarnego wybiera Krajowy Zjazd Adwokatury. W WyŜszym Sądzie Dyscyplinarnym zasiada dwudziestu trzech członków oraz trzech zastępców członków. Struktura i system sądownictwa dyscyplinarnego radców prawnych są zbliŜone do rozwiązań funkcjonujących w adwokaturze. Sądownictwo dyscyplinarne ma tu równieŜ charakter samorządowy, a co za tym idzie stanowi wewnętrzną kontrolę środowisk radcowskich i adwokackich. Analogicznie do sądów dyscyplinarnych dla adwokatów sprawy radców prawnych toczą się w pierwszej instancji przed okręgowym sądem dyscyplinarnym okręgowej izby radców prawnych, a w drugiej przed WyŜszym Sądem Dyscyplinarnym. Członków okręgowego sądu dyscyplinarnego wybiera zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, natomiast wybór członków WyŜszego Sądu Dyscyplinarnego leŜy w kompetencji Krajowego Zjazdu Radców Prawnych. Warto zauwaŜyć kolejne podobieństwo do systemu sądownictwa dyscyplinarnego adwokatów – WyŜszy Sąd Dyscyplinarny orzeka w pierwszej instancji w sprawach dyscyplinarnych członków Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych. Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów są: obwiniony oraz rzecznik dyscyplinarny, który jest uprawnionym oskarŜycielem w sprawach sędziów sądów apelacyjnych, prezesów, wiceprezesów sądów okrę38 gowych. Natomiast uprawnionym oskarŜycielem w sprawach pozostałych sędziów jest zastępca rzecznika dyscyplinarnego. Rzecznik dyscyplinarny i zastępca rzecznika dyscyplinarnego pochodzą z wyboru. Rzecznikiem dyscyplinarnym zostaje osoba wybrana spośród kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenia ogólne sędziów sądów apelacyjnych przez Krajową Radę Sądownictwa, przy której później działa przez czteroletnią kadencję. Zastępców rzecznika dyscyplinarnego wybierają dla kaŜdej apelacji kolegia sądów apelacyjnych, a dla kaŜdego okręgu kolegia sądów okręgowych spośród sędziów danego sądu. Kadencja zastępców trwa dwa razy krócej niŜ rzecznika dyscyplinarnego. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe rzecznik dyscyplinarny i zastępca rzecznika dyscyplinarnego nie korzystają w zakresie spełnianych czynności z niezawisłości, gdyŜ w tej roli nie sprawują oni urzędu sędziowskiego, a tym samym nie orzekają21. Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje w wyniku podjęcia przez rzecznika dyscyplinarnego czynności dyscyplinarnych na Ŝądanie Ministra Sprawiedliwości, Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego, prezesa sądu apelacyjnego lub okręgowego oraz kolegium sądu apelacyjnego lub okręgowego, Krajowej Rady Sądownictwa. Wyliczenie podmiotów uprawnionych do Ŝądania od rzecznika dyscyplinarnego podjęcia czynności dyscyplinarnych stanowi katalog zamknięty22. Rzecznik dyscyplinarny ma równieŜ prawo złoŜyć taki wniosek z własnej inicjatywy. Prawo o ustroju sądów administracyjnych oraz prawo o ustroju sądów wojskowych wskazują, Ŝe uprawnionym oskarŜycielem w sprawach dyscyplinarnych jest rzecznik dyscyplinarny. W przypadku sądów administracyjnych rolę tę pełni Rzecznik Dyscyplinarny Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zgodnie z art. 113 prawa o ustroju sądów powszechnych obwiniony moŜe ustanowić obrońcę spośród sędziów lub adwokatów. Przedstawiciele doktryny podkreślają, Ŝe dzięki dopuszczeniu adwokatów do obrony sędziów w postępowaniu dyscyplinarnym zagwarantuje się obwinionemu lepszą i bardziej skuteczną obronę23. W kwestiach związanych z ustanowieniem obrońcy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego, zgodnie z art. 128 prawa o ustroju sądów powszechnych. Podobnie jak w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów, stronami w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów stronami są: obwiniony oraz rzecznik dyscyplinarny. Art. 74 ustawy o prokuraturze stanowi, iŜ rzecznika dyscyplinarnego wyznacza spośród prokuratorów Prokurator Generalny. Co więcej, rzecznik dyscyplinarny jest związany wskazaniami organu, który go wyznaczył. Takie rozwiązanie sugeruje, Ŝe w swoich kompetencjach rzecznik dyscyplinarny w duŜym stopniu zaleŜy od przeło21 Ł. Korózs, M. Sztorc, op.cit., s. 163. Ł. Korózs, M. Sztorc, op.cit., s. 165. 23 Ł. Korózs, M. Sztorc, op.cit., s. 164. 22 39 Ŝonego – Prokuratora Generalnego, tym bardziej Ŝe wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego rzecznik dyscyplinarny składa na Ŝądanie przełoŜonych dyscyplinarnych. Podobnie jak w przypadku sędziów, obwiniony prokurator moŜe wyznaczyć obrońcę nie tylko spośród innych prokuratorów, ale równieŜ adwokatów. Wydaje się, Ŝe u genezy tego przepisu stoją identyczne przesłanki, które zostały wspomniane juŜ w kontekście sędziów. Uprawnionym oskarŜycielem w sprawach dyscyplinarnych notariuszy jest równieŜ rzecznik dyscyplinarny. W myśl art. 55 prawa o notariacie rzecznikami sądów dyscyplinarnych izb oraz WyŜszego Sądu Dyscyplinarnego są notariusze wybrani odpowiednio przez walne zgromadzenie notariuszy i Krajową Radę Notarialną. W przypadku prawa o notariacie brakuje zapisów o związaniu rzecznika dyscyplinarnego przez organ go wybierający. Rzecznik dyscyplinarny pozbawiony jest prawa składania wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jest jedynie zawiadamiany o terminie rozprawy. Wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego mogą zgłosić Minister Sprawiedliwości lub rada właściwej izby notarialnej. Analogicznie do przepisów w prawie o ustroju sądów powszechnych oraz ustawie o prokuraturze, obwiniony ma prawo ustanowić obrońcę spośród nie tylko notariuszy, ale równieŜ adwokatów. W przypadku adwokatów i radców prawnych stronami postępowania dyscyplinarnego nie występują dwa podmioty, lecz trzy. Kolejną, poza rzecznikiem dyscyplinarnym, pełniącym rolę uprawnionego oskarŜyciela oraz obwinionego, stroną jest pokrzywdzony. Ustawa o radcach prawnych w art. 68 ust. 3 definiuje pokrzywdzonego jako osobę, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego. Analogiczną definicję moŜna zastosować równieŜ w kontekście pokrzywdzonego, który występuje w postępowaniu dyscyplinarnym adwokata. W przypadku adwokatów i radców prawnych rzecznicy dyscyplinarni wybierani są przez organy korporacyjne. Rzecznika dyscyplinarnego działającego przy sądzie dyscyplinarnym izby adwokackiej wybiera ze swego grona okręgowa rada adwokacka, natomiast rzecznika dyscyplinarnego działającego przy WyŜszym Sądzie Dyscyplinarnym wybiera ze swego grona Naczelna Rada Adwokacka. W przypadku radców prawnych rzecznik dyscyplinarny oraz jego zastępcy wybierani są przez zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, a Krajowy Zjazd Radców Prawnych wybiera Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego wraz z zastępcami. Funkcję obrońcy obwinionego radcy prawnego moŜe spełniać inny radca prawny lub adwokat, natomiast obwiniony adwokat do swojej obrony moŜe ustanowić jedynie innego adwokata. Podstawową zasadą, która łączy postępowania dyscyplinarne omawianych zawodów prawniczych jest zasada, Ŝe w przypadku jakiejś nieuregulowanej materii w przepisach dotyczących odpowiedzialności dyscyplinar40 nej stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. Przedstawiciele doktryny podkreślają jednak, Ŝe stosowanie to powinno być odpowiednie, a więc w zaleŜności o treści, charakteru i istoty postępowania dyscyplinarnego24. Warto zauwaŜyć równieŜ, Ŝe odesłanie do przepisów kodeksu postępowania karnego determinuje stosowanie podstawowych i waŜnych zasad, jak na przykład: zasada domniemania niewinności czy swobodnej oceny dowodów. Kolejnym podobieństwem wspominanych postępowań dyscyplinarnych jest instancyjność postępowania. Dwuinstancyjne postępowania gwarantuje lepszą kontrolę sądownictwa dyscyplinarnego. Warto zaznaczyć, Ŝe kontrolę nad korporacyjnym systemem sądownictwa dyscyplinarnego adwokatów i radców prawnych sprawuje Sąd NajwyŜszy poprzez moŜliwość wniesienia kasacji. Taką moŜliwość mają równieŜ prokuratorzy oraz notariusze, natomiast w przypadku sędziów zgodnie z art. 122 prawa o ustroju sądów powszechnych od wyroku sądu dyscyplinarnego drugiej instancji kasacja nie przysługuje. Przedstawiciele doktryny podkreślają, Ŝe wyłączenie w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów moŜliwości wniesienia kasacji jest rozwiązaniem prawidłowym, gdyŜ zmierza do uproszczenia postępowań sądowych w sprawach o mniejszej wadze25. W przypadku postępowania dyscyplinarnego sędziego, adwokata oraz radcy prawnego ma zastosowanie zasada jawności postępowania. Art. 116 § 2 prawa o ustroju sądów powszechnych stanowi jednak, Ŝe sąd dyscyplinarny moŜe wyłączyć jawność postępowania dyscyplinarnego ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę Ŝycia prywatnego stron lub inny waŜny interes prywatny. Stosując odpowiednie przepisy kodeksu postępowania karnego w stosunku do postępowania dyscyplinarnego adwokatów oraz radców prawnych, moŜna przyjąć, Ŝe w odpowiednich i określonych przypadkach równieŜ moŜe dojść do wyłączenia jawności postępowania. W porównaniu jednak do jawnego postępowania dyscyplinarnego sędziów, adwokatów i radców prawnych jawność ta jest wyłączona w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów i notariuszy. Na sali mogą znajdować się jedynie prokuratorzy oraz asesorzy pełniący czynności prokuratorskie, a odpowiednio w przypadku zawodu notariusza na sali mogą przebywać jedynie inni notariusze. Przedawnienie czynu dyscyplinarnego następuje po upływie trzech lat od dokonania tego czynu. Ta zasada obowiązuje w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich omawianych zawodów prawniczych. Warto jednak zauwaŜyć, Ŝe w przypadku adwokatów oraz radców prawnych pewne czyny przedawniają się juŜ po upływie sześciu miesięcy. W przypadku radców 24 25 T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 384. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 374. 41 prawnych do katalogu tych czynów naleŜą: naduŜycie granic wolności słowa i pisma, które są określone przepisami prawa i rzeczową potrzebą, stanowiąca ściganą z oskarŜenia prywatnego zniewaga lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza. Do katalogu tych czynów w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata przepisy dodają zniewagę lub zniesławienie obrońcy strony i kuratora. Kosztami postępowania dyscyplinarnego sędziów i prokuratorów obarczony jest Skarb Państwa. Przepisy nie przewidują, aby w momencie skazania obwinionego sędziego lub prokuratora to właśnie obwiniony pokrywał koszty postępowania. Taka sytuacja ma jednak miejsce w przypadku notariusza, adwokata i radcy prawnego. Jednak gdy sąd dyscyplinarny uzna obwinionego niewinnym, koszty postępowania ponoszą odpowiednio wskazane organy korporacyjne. Od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne sądów pierwszej instancji odwołanie przysługuje stronom oraz Ministrowi Sprawiedliwości (w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów równieŜ Krajowej Radzie Sądownictwa) w terminie 14 dni od dnia doręczenia odpisu orzeczenia lub postanowienia, wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o terminie i trybie wniesienia odwołania. Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego drugiej instancji w postępowaniu dyscyplinarnym adwokatów, radców prawnych, notariuszy i prokuratorów przysługuje kasacja do Sądu NajwyŜszego, który rozpatruje ją w składzie trzech sędziów. Podmiotami uprawnionymi do wniesienia kasacji są strony, Minister Sprawiedliwości (Prokurator Generalny), Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organy samorządu zawodowego (odpowiednio: Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesi Krajowej Rady Radców Prawnych, Krajowej Radzie Notarialnej). Kasacja moŜe być wniesiona z powodu raŜącego naruszenia prawa, jak równieŜ raŜącej niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Odmiennie niŜ w postępowaniu karnym (art. 520 §1 k.p.k.) niewspółmierność kary dyscyplinarnej moŜe być samodzielnym powodem kasacyjnym. Kasację wnosi się do Sądu NajwyŜszego za pośrednictwem sądu dyscyplinarnego drugiej instancji w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Wyjątkiem jest w postępowanie dyscyplinarne prokuratorów, gdyŜ Prokurator Generalny wnosi kasację bezpośrednio do Sądu NajwyŜszego, a termin wniesienia kasacji dla Prokuratora Generalnego wynosi trzy miesiące. Od kasacji nie uiszcza się opłaty sądowej. Zasadą jest, Ŝe orzeczenie, od którego wniesiono kasację obligatoryjnie nie podlega wykonaniu do czasu rozpoznania kasacji. Odmiennie natomiast tę kwestię reguluje u. o prok. Art. 85 ust. 2 stanowi, Ŝe orzeczenie dyscyplinarne, od którego stronie słuŜy kasacja, podlega wykonaniu, jednakŜe Prokurator Generalny moŜe wstrzymać jego wykonanie. 42 Od wyroków sądów dyscyplinarnych w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów kasacja nie przysługuje. MoŜliwe jest jedynie wzruszenie prawomocnych orzeczeń w drodze wznowienia postępowania. Wznowienie postępowania musi być związane z wyjściem na jaw nowych, istotnych dla postępowania okoliczności lub dowodów. Wystąpić o wznowienie postępowania mogą: Krajowa Rada Sądownictwa, Pierwszy Prezes Sądu NajwyŜszego, Minister Sprawiedliwości, skazany, a w razie jego śmierci – małŜonek, krewny w linii prostej, rodzeństwo, przysposabiający, przysposobiony oraz rzecznik dyscyplinarny. Zagadnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej stanowi bardzo waŜny element wykonywania omawianych wyŜej zawodów prawniczych. MoŜna zastanawiać się, czy moŜliwe jest ujednolicenie przepisów dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej zawodów prawniczych. NaleŜy z całą pewnością zwrócić uwagę na odmienności wynikające z istoty i charakteru wybranych profesji. CięŜko sobie wyobrazić, by sędzia odpowiadał dyscyplinarnie w identyczny sposób co adwokat lub radca prawny. Tę niemoŜność zauwaŜyć moŜna zwłaszcza w kontekście trybu postępowania dyscyplinarnego. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, Ŝe źródła prawa odnoszące się do odpowiedzialności dyscyplinarnej zawodów prawniczych nie podają przesłanek tej odpowiedzialności. Ustawy nie definiują równieŜ czynów podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej. Z tego punktu widzenia warto zastanowić się nad ustaleniem wspólnego mianownika w kontekście etyki wykonywania zawodów prawniczych. Z całą pewnością takie rozwiązanie pomogłoby w ustaleniu jednolitych zasad etycznych obowiązujących kaŜdego prawnika26. Bibliografia Akty prawne 1. Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) 2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.) 3. Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) 4. Ustawa z dnia 31 grudnia 2002 r. o Sądzie NajwyŜszym (Dz. U. z 2002 r. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) 5. Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.) 26 J. Bodio, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych a odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych, Radca Prawny 1/2005 43 6. Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) 7. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) 8. Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) 9. Przepisy części ogólnej ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny (Dz. U z 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zm.) 10. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 ze zm.). Literatura 1. Bodio J., G. Borkowski G., Demendecki T.: Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Kraków 2007 2. Bodio J.: Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych a odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych, Radca Prawny 1/2005 3. Ereciński T., Gudowski J., Iwulski J., Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, pod red. J. Gudowskiego, Warszawa 2002 4. Klatka Z,: Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999 r. 5. Korózs Ł., Sztorc M.: Ustrój sądów powszechnych. Komentarz, Warszawa 2002 6. Kubiak J. R., Kubiak J.: Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, „Przegląd Sądowy” 1994, z. 4. 44 CENTRALNE BIURO ANTYKORUPCYJNE. ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA I ZASADY DZIAŁANIA Sebastian Polak Wydział Prawa i Administracji UMCS Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS Opiekun naukowy: prof. dr hab. Ireneusz Nowikowski WSTĘP Centralne Biuro Antykorupcyjne jest to słuŜba specjalna państwa polskiego utworzona 24 lipca 2006 roku. Jej podstawowym celem działania jest walka z naduŜywaniem władzy i wykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji do osiągania korzyści osobistych i majątkowych oraz działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa, o czym mowa juŜ w pierwszym artykule ustawy. Jej projekt Sejm przegłosował 12 maja 2006 roku. Za opowiedziało się 354 posłów, przeciwko było 43 (SLD), a 20 wstrzymało się od głosu (część PSL). ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA O organizacji wewnętrznej CBA mówi cały rozdział drugi ustawy. Zgodnie z artykułem 5 organizacją tą kieruje Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Jest on jednym z centralnych organów administracji rządowej nadzorowanym przez Prezesa Rady Ministrów, który dodatkowo koordynuje jego działalność poprzez wyznaczonego członka Rady Ministrów, o czym informuje ustęp trzeci tegoŜ artykułu oraz dokonuje, po uprzedniej konsultacji z Prezydentem, Kolegium do Spraw SłuŜb Specjalnych i komisji sejmowej właściwej do spraw słuŜb specjalnych wyboru bądź odwołania Szefa CBA. Jego kadencja trwa 4 lata. Dotychczas jedynym i obecnie sprawującym tą funkcję jest Mariusz Kamiński, który rozpoczął działalność na tym stanowisku 3 sierpnia 2006 roku i jeśli nie dojdzie do jego wcześniejszego odwołania ukończy swoją kadencję 3 sierpnia 2010 roku. Zastępców Szefa CBA powołuje i odwołuje na jego wniosek Prezes Rady Ministrów. W przypadku zaś zwolnienia stanowiska Szefa CBA lub czasowej niemoŜności sprawowania przez niego funkcji, Premier moŜe powierzyć pełnienie jego obowiązków, na czas nie dłuŜszy niŜ 3 miesiące, jednemu z jego zastępców lub innej osobie spełniającej warunki określone w ustawie (art. 7). Wymagania dotyczące osoby chcącej piastować to stanowisko są klarowne. Musi ona, posiadać obywatelstwo polskie, korzystać z pełni praw 45 obywatelskich, nie być wcześniej skazaną prawomocnym wyrokiem sądu, posiadać wyŜsze wykształcenie, nie pełnić słuŜby w dawnych organach bezpieczeństwa PRL oraz wykazywać nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną. Naturalnym jest teŜ to, Ŝe osoba ta nie moŜe pełnić Ŝadnej innej funkcji publicznej, nie moŜe pozostawać w stosunku pracy z innym pracodawcą oraz podejmować jakiejkolwiek pracy zarobkowej poza słuŜbą w CBA. PrzynaleŜność do jakiejkolwiek partii politycznej jest równieŜ zabroniona, o czym wyraźnie mówi ustęp 4 artykułu 7 ustawy. Prezes Rady Ministrów nadaje takŜe, w drodze zarządzenia, CBA statut, który reguluje jego organizację wewnętrzną. Wydano dwa takie statuty. Obecnie obowiązujący pochodzi z dnia 29 marca 2007 roku (załącznik do rozporządzenia nr 32 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 marca 2007 [poz.44]) . Pozwala on Szefowi CBA na wyznaczenie swego zastępcy na czas swej nieobecności i określenie jego kompetencji oraz na zezwolenie by dane osoby w jego imieniu wydawały pewne decyzje. Dzieli takŜe samo Biuro na szereg jednostek organizacyjnych: − Zarząd Operacyjno-Śledczy, − Zarząd Postępowań Kontrolnych, − Zarząd Operacji Regionalnych, − Zarząd Analiz i Ewidencji, − Zarząd Techniki Operacyjnej, − Gabinet Szefa, − Departament Ochrony, − Departament Kadr i Szkolenia, − Departament Finansów, − Departament Logistyki, − Samodzielny Wydział Prawny, − Samodzielny Wydział Inspekcji, − Zespół Audytu Wewnętrznego. W skład Zarządu Operacji Regionalnych mogą wchodzić delegatury. Wszelkie spory kompetencyjne pomiędzy ww. jednostkami rozstrzyga jednoznacznie Szef CBA. Nie jest to oczywiście lista zamknięta. § 5 punkt 1 statutu informuje, Ŝe w celu realizacji danej kategorii lub poszczególnych spraw, mogą zostać powołane zespoły stałe bądź doraźne, których nazwę, skład osobowy, zakres i tryb działania określa Szef Biura. MoŜe on takŜe powoływać organy doradcze i opiniodawcze na podobnych zasadach, o jakich mowa w § 5 punkcie 1 statutu i ustępie 4 art. 11 ustawy. Dodatkowo artykuł 11 ustęp 3 uprawnia Szefa CBA do określenia, w drodze zarządzenia, formę oraz tryb szkolenia funkcjonariuszy Biura. 46 Sama działalność Biura jest finansowana z budŜetu państwa. Mówi o tym cały artykuł 4 ustawy, który dodatkowo stanowi, iŜ Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego określa, w drodze zarządzenia, stanowiący tajemnicę państwową sposób tworzenia i gospodarowania funduszem operacyjnym. Fundusz ten pokrywa w całości koszty realizacji zadań CBA, w zakresie których – ze względu na całkowite wyłączenie jawności – nie moŜna stosować przepisów o finansach publicznych, rachunkowości i zamówieniach publicznych. Cele działania CBA są określane najczęściej w drodze wytycznych wydawanych przez Prezesa Rady Ministrów. Szef CBA, najpóźniej na 2 miesiące przed końcem roku kalendarzowego jest zobowiązany do przedstawienia mu równieŜ rocznego planu działania na rok następny do zatwierdzenia. Dodatkowo corocznie do 31 marca Szef CBA przedstawia Premierowi i Sejmowej Komisji ds. SłuŜb Specjalnych raport z działalności CBA za poprzedni rok kalendarzowy, który w takim samym terminie (tj. do 31 marca) ma przedstawić obu izbom Parlamentu, z wyjątkiem informacji, do których stosuje się przepisy o ochronie informacji niejawnych. ZASADY DZIAŁANIA „Centralne Biuro Antykorupcyjne ma zwalczać korupcję1poprzez: 1. ściganie karne przestępstw: - stricte korupcyjnych (rozdział XXIX KK), - gospodarczych oraz przeciwko mieniu, obrotowi pienięŜnemu i papierami wartościowymi, dokumentom, wymiarowi sprawiedliwości, obrotowi finansowemu (pozostających w związku z przestępczością korupcyjną lub godzących w interesy ekonomiczne państwa), niektórych przestępstw skarbowych, - przeciwko finansowaniu partii politycznych, 2. kontrolę: przestrzegania przepisów antykorupcyjnych, w tym oświadczeń majątkowych osób pełniących funkcje publiczne, a takŜe określonych przepisami prawa procedur podejmowania decyzji w przedmiocie: prywatyzacji i komercjalizacji, wsparcia finansowego, udzielania zamówień publicznych oraz przyznawania koncesji, zezwoleń, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych, ulg, preferencji, kontyngentów, poręczeń i gwarancji kredytowych, 1 Korupcją, w rozumieniu ustawy, bo o takowej definicji mowa w tekście, jest obiecywanie, proponowanie, wręczanie, Ŝądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakiejkolwiek nienaleŜnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej. 47 3. analizę zjawisk występujących w obszarze właściwości CBA oraz informowanie w tym zakresie Prezesa Rady Ministrów, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejm”2 Nasuwa się więc pytanie, czy uprawnienia funkcjonariuszy Biura nie są zbyt szerokie, czy nie zachodzą na te, które posiadają choćby pracowników organów publicznych zajmujących się finansami, Policji czy nawet ABW. Problem ten zdaje się rozwiązywać art. 13 ustęp 2-43. Wygląda, więc na to, Ŝe funkcjonariusze pracujący w urzędzie będą mieli podobne uprawnienia jak inne słuŜby specjalne, wymienione choćby powyŜej, i policja. CBA moŜe prowadzić czynności operacyjno-rozpoznawcze, kontrolne i dochodzeniowo-śledcze. Połączenie tych trzech rodzajów uprawnień pozwoli funkcjonariuszom Biura na osiągnięcie wysokiej skuteczności działań. Pomogą im w tym równieŜ uprawnienia, za pomocą których CBA ma zwalczać samą korupcję. NaleŜą do nich moŜliwość legitymowania, dokonywanie kontroli osobistej, przeszukiwanie osób i pomieszczeń oraz prowadzenie monitoringu, przy uŜyciu elektronicznych środków technicznych, a takŜe stosowanie zakupu kontrolowanego. W sytuacjach wyjątkowych, precyzyjnie określonych w projekcie ustawy funkcjonariusze CBA będą mogli stosować środki przymusu bezpośredniego i broń palną4. Osobie zatrzymanej lub, wobec której dokonano przeszukania, przysługują przewidziane w przepisach Kodeksu postępowania karnego, uprawnienia odpowiednio osoby zatrzymanej lub osoby, której prawa zostały naruszone,. Zatrzymanie jednak moŜe być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne5. To jeden z najbardziej krytykowanych przepisów, który zaostrza dyskusję w opinii publicznej, gdy tylko pojawia się informacja o zatrzymaniu osoby podej2 Z. Raczkowski, Afery prawa – NiezaleŜne czasopismo internetowe, cz. XXI/2006. 3 ”CBA wykonuje równieŜ czynności na polecenie sądu lub prokuratora w zakresie określonym w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm.) Funkcjonariusze CBA wykonują czynności tylko w zakresie właściwości CBA i w tym zakresie przysługują im uprawnienia procesowe policjantów, wynikające z przepisów Kodeksu postępowania karnego. Funkcjonariusze CBA podczas wykonywania czynności, o których mowa w ust. 1 i 2, mają obowiązek poszanowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka niezaleŜnie od jego narodowości, pochodzenia, sytuacji społecznej, przekonań politycznych lub religijnych albo światopoglądowych.” 4 Stanowią o tym artykuły 14, 15 i 16 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca 2006 r. (Dz. U. 2006 Nr 104, poz. 708) 5 Art. 14 ustęp 3 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca 2006 r. (Dz. U. 2006 Nr 104, poz. 708). 48 rzanej o korupcję (sprawa Mirosława G. czy choćby Janusza Karczmarka). Bardzo ciekawie odniósł się do tego na łamach portalu wp.pl poseł Kalisz z LiDu: „Nie ma i nie było Ŝadnej potrzeby stwarzania specjalnego oddziału komandosów, które ma choćby policja. Gdyby te 120 milionów, przeznaczyć na istniejące juŜ słuŜby specjalne mające juŜ w swoich kompetencjach walkę z korupcją, to byłyby one tam wydawane nie na komputery, samochody czy broń – czyli tworzenie instytucji od podstaw, lecz na działania operacyjne!” W pewnych sytuacjach, które określa art. 17 ustęp 1 moŜe zostać wydane na pisemny wniosek Szefa CBA, złoŜony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, przez sąd, w drodze postanowienia zarządzenie o kontroli operacyjnej. Postanowienie to wydaje Sąd Okręgowy w Warszawie. Kontrola operacyjna jest niejawna i polega na kontrolowaniu treści korespondencji, kontrolowaniu zawartości przesyłek oraz szeroko pojęte czynności mające na celu kontrolowanie rozmów telefonicznych. Całość dokumentowana jest w formie protokołu w zakresie związanym ze sprawą. Sama kontrola nie moŜe trwać dłuŜej niŜ 3 miesiące. Warszawski Sąd Okręgowy moŜe na wniosek Szefa CBA po uzyskaniu kolejnej zgody Prokuratora Generalnego pozwolić na jednorazowe przedłuŜenie kontroli operacyjnej, na okres do 3 miesięcy, po warunkiem, Ŝe nie ustały przyczyny zarządzenia tej kontroli. W dalszej części artykułu (ustępy 9-11) są szczegółowo opisane sytuacje, w których kontrola moŜe ulec przedłuŜeniu. Po jej zakończeniu Szef CBA przedstawia sprawozdanie z niej Prokuratorowi Generalnemu. Oczywiście w wypadku zebrania wystarczających dowodów by wszcząć postępowanie karne lub mających znaczenie dla toczącego się juŜ postępowania Szef CBA przekazuje je Prokuratorowi Generalnemu (w wypadku pierwszym razem z wnioskiem o wszczęcie postępowania karnego). Artykuły 22 i 23 dają Biuru ogromną kompetencję, która dobrze wykorzystana moŜe walnie przyczynić się do jego sukcesów. Chodzi o wzbudzający wiele kontrowersji w świetle ostatnich informacji przepis, mówiący, Ŝe: „W zakresie swojej właściwości CBA moŜe uzyskiwać informacje, w tym niejawne, gromadzić je, sprawdzać i przetwarzać.”6. Wszystkie zbiory, z których mogą pochodzić te informacje są określone w ustępie 2. Mogą one zostać przekazane przez administratora danych tylko na pisemny wniosek Szefa CBA okazanego przez funkcjonariusza łącznie z legitymacją i tylko w wypadku, gdy chodzi o zapobieŜenie lub wykrycie przestępstw, określonych w art. 2 ust. 1 pkt. 1 lub o identyfikację osób. Obieg wszelkich informacji, w tym niejawnych, określa Szef CBA w drodze za- 6 Art. 22 ust. 1 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca 2006 r. (Dz.U. 2006 Nr 104, poz. 708) 49 rządzenia7. Dodatkowo w związku z wykonywaniem swoich zadań CBA zapewnia ochronę środków, form i metod realizacji zadań, zgromadzonych informacji oraz własnych obiektów i danych identyfikujących funkcjonariuszy CBA. Zabronione jest równieŜ korzystanie przy wykonywaniu swoich zadań z tajnej współpracy osób, o których mowa w art. 3 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. (o ujawnianiu pracy w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990) pełniących funkcje publiczne. Artykuł 29 obliguje Szefów róŜnych instytucji państwowych8 do współpracy, w zakresie swoich kompetencji, do zwalczania korupcji w instytucjach państwowych oraz wymiany informacji z CBA, jeśli uzna ono je za niezbędne w toku prowadzonych operacji. Trzeba przyznać, Ŝe sama idea walki z korupcją i powołania organu z nią walczącego CBA. Wprost przeciwnie. Pracownicy CBA powinni znać się przede wszystkim na prawie gospodarczym, rachunkowości i księgowości. A do zadań specjalnych są przecieŜ grupy jest szczytna. Ale gdy spojrzy się bliŜej na jego działalność zachwyt szybko mija. Mimo, Ŝe w CBA zatrudnionych jest około 1000 osób, a jego roczny budŜet wynosi ok. 120 mln zł, akcji, które zakończyły się wykryciem duŜych afer finansowych lub skazaniem osób, które parały się korupcją jest niezwykle mało. Za to nagłaśniane są zatrzymania, konferencje prasowe, w których wypowiada się o kolejnych zatrzymaniach i „bliskim” akcie oskarŜenia. Tak było w przypadku zatrzymania Mirosława G., który przecieŜ miał zostać błyskawicznie skazany. Była posłanka Beata S., którą zatrzymano na gorącym uczynku swoimi występami publicznymi sprawiła, Ŝe rozpoczęła się debata dotycząca tego jak mocno funkcjonariusze CBA mogą wchodzić w czyjeś Ŝycie by tylko osiągnąć cel. Nie wspominając juŜ o kompromitacji związanej ze sprawą w tzw. „aferze gruntowej”. Patrząc na bilans Biura naleŜy się powaŜnie zastanowić czy pieniądze nie idą w przysłowiowe „błoto”. Ambitne plany CBA utwierdzają mnie w przekonaniu, Ŝe agencja moŜe sama na siebie zarobić. NaleŜy tylko zatrudnić fachowców faktycznie znających przepisy prawa gospodarczego, obrotu finansowego i księgowości, oraz podstawy informatyki. Wzorem USA wystarczy w ewidentnych sprawach przestępczych zabrać majątki czy pieniądze z kont, a inwestycja szybko się zwróci. I nikt wtedy o błędach nie będzie pamiętał. 7 Art. 27 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca 2006r. (Dz.U. 2006 Nr 104, poz. 708). 8 Szef ABW, WSI, Komendant Główny Policji, Komendant Główny StraŜy Granicznej, Komendant Główny śandarmerii Wojskowej, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, Szef SłuŜby Celnej i Generalny Inspektor Informacji Finansowej. 50 UśYCIE ZNAKU TOWAROWEGO W REKLAMIE PORÓWNAWCZEJ Joanna Jasińska Wydział Prawa i Administracji UMCS Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS Opiekun naukowy: prof. dr hab. Ireneusz Nowikowski UWAGI WSTĘPNE Reklama porównawcza od początku swego wyodrębnienia postrzegana była, jako czyn nieuczciwej konkurencji1. Teoretycznie, ma ona na celu porównanie towarów lub usług konkurenta, które skutkuje poinformowaniem potencjalnego nabywcy o równorzędności lub wyŜszości własnej oferty2. Staje się tym samym istotnym instrumentem gospodarki wolnorynkowej, który wpływa w tym samym stopniu na interesy przedsiębiorców jak i konsumentów3. W doktrynie upatruje się wielu form zjawiskowych reklamy porównawczej4, aczkolwiek najistotniejszą z nich stał się znak towarowy. Wg art. 2 dyrektywy 89/104 znak towarowy moŜe składać się z jakiegokolwiek oznaczenia, które moŜna przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów, rysunków, liter (…), pod warunkiem, Ŝe oznaczenia takie umoŜliwiają odróŜnienia towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw5. Art. 5 ust. 1 R. Stefanicki, Prawo UE w zakresie reklamy, Monitor Prawniczy 1999, Nr 6; R. Skubisz [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, J. Szwaja [red.] C.H. Beck Warszawa 2006. Legalna definicja reklamy porównawczej zawarta jest w Dyrektywie 97/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 6.10.1997, zmieniającą dyrektywę 84/450 dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej (Dz. Urz. WE z 1997 r. L 290), (obecnie dyr. 2006/114/WE), brzmi następująco ,,reklama porównawcza oznacza kaŜdą reklamę, która wyraźnie lub przez domniemanie identyfikuje konkurenta albo towary lub usługi oferowane przez konkurenta”. 3 Por. J. Tkaczyk, Reklama porównawcza: igranie z ogniem?, Marketing w praktyce 2002, Nr 7. 4 Zob. E. Nowińska, R. Skubisz, Reklama porównawcza, Państwo i Prawo 1995, Nr 5, s. 51. 5 Art. 2 Dyrektywy 89/104/EWG z 21.12.1988 r. mająca na celu zbliŜenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (obecnie dyr. 2008/95/WE), implementowany do polskiego systemu prawnego, jako art. 120 ustawy prawo własności przemysłowej ( zwana dalej P.W.P.) z dnia 30 czerwca 2000 r. 2 51 3 tejŜe dyrektywy przyznaje, z momentem rejestracji, wyłączne prawo dla podmiotu uprawnionego do uŜywania znaku towarowego w szczególności na: opakowaniach towarów, dokumentach, a takŜe w reklamie6. Z literalnego brzmienia przepisu wynika, iŜ uprawniony podmiot moŜe zakazać uŜywania swojego znaku w reklamie porównawczej – taka sytuacja jednak nie zachodzi, gdyŜ konkurent nie posługuje się znakiem towarowym na oznaczenie swego towaru, co skutkowałoby wprowadzeniem w błąd konsumentów, a jedynie w sposób komparatystyczny informuje o cechach własnego produktu7. Z tego tytułu zagadnieniem do rozstrzygnięcia stają się ramy dopuszczalności uŜywania cudzego znaku towarowego, a takŜe ewentualna droga dochodzenia swoich praw przez uprawnionego z rejestracji znaku towarowego zwykłego lub renomowanego. UśYCIE ZNAKU TOWAROWEGO W REKLAMIE PORÓWNAWCZEJ Reklama porównawcza została uregulowana w dyrektywie 97/55/WE z 6.10.1997 r. zmieniającej dyrektywę 84/450/EWG, dotyczącą reklamy wprowadzającej w błąd w celu włączenia do niej reklamy porównawczej. Szczególnie na uwagę zasługuje preambuła tejŜe dyrektywy o następującej treści ,,reklama jest bardzo waŜnym środkiem otwierania realnych kanałów zbytu na całym obszarze wspólnoty dla wszystkich towarów i usług”, ,,reklama porównawcza przyczyni się do obiektywnego wydobycia zalet poszczególnych porównywalnych produktów; reklama moŜe w ten sposób stymulować konkurencję między dostawcami towarów i usług w interesie konsumentów”. Mając na uwadze powyŜszy cytat, naleŜy stwierdzić, iŜ przepisy powinny być interpretowane na korzyść reklamy porównawczej. Preambuła stając się wyjaśnieniem podstaw wprowadzenia do unormowań prawnych tejŜe reklamy, stała się takŜe wyznacznikiem wykładni, jaką powinny przyjąć sądy rozstrzygające kwestie potencjalnego sporu w przedmiocie reklamy porównawczej. W tym takŜe kierunku interpretacyjnym ETS wydał wyrok z powództwa O2 Holdings Limited & O2 (UK) Limited przeciwko Hutchison 3G UK Limited8. Rozstrzygnięcie dotyczyło następującym pytań prejudycjalnych: ( Dz. U. 2008 r. Nr 227 poz. 1505); 6 Art. 5 ust. 3 Dyrektywy 89/104/EWG, implementowany do polskiego systemu prawnego, jako art. 154 ustawy prawo własności przemysłowej; zob. I. Wiszniewska, Znaki towarowe w prawie własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego 2001, Nr 12, s. 3. 7 Zob. I. Wiszniewska, UŜycie znaków towarowych w reklamie porównawczej, Przegląd Prawa Handlowego 2000, Nr 2, 8 Wyrok ETS z dnia 12.06.2008 r. w sprawie O2 Holdings Limited & O2 (UK) Limited przeciwko Hutchison 3G UK Limited, C-533/06 (Dz. U. UE 2008 r. C 209/9) o następującym stanie faktycznym: W 2004 r. H3G rozpoczęła porów52 1. ,,Czy jeŜeli przedsiębiorca posługuje się w reklamie jego własnych towarów lub usług znakiem towarowym konkurenta w celu porównania cen (…) z cechami towarów lub usług sprzedawanych przez tego konkurenta pod jego znakiem towarowym w taki sposób, Ŝe nie dochodzi do wprowadzenia w błąd ani teŜ innego osłabienia podstawowej funkcji znaku, jaką jest wskazanie na pochodzenie, takie posłuŜenie się znakiem towarowym objęte jest zakresem normowania art. 5 ust. 1 lit. a) lub b) dyrektywy 89/1049?” 2. ,,Czy w sytuacji, gdy przedsiębiorca uŜywa w reklamie porównawczej znaku towarowego zarejestrowanego na rzecz konkurenta, uŜycie to musi być ,,niezbędne”, aby mogło być zgodne z art. 3a ust. 1 dyrektywy 84/450 (…) a jeŜeli tak, to jakie są kryteria oceny tej niezbędności?” 3. ,,JeŜeli wymagana jest niezbędność uŜycia, czy wymóg ten oznacza, Ŝe nie jest dozwolone uŜycie oznaczenia, które nie będąc identyczne z zarejestrowanym znakiem towarowym, jest do niego bardzo podobny?” W zadanych przez sąd pytaniach, najogólniej rzecz ujmując, chodzi o dopuszczalność zastosowania dwóch przepisów: art. 5 ust. 1 lit. a) lub b) dyrektywy 89/10410 i art. 3a ust. 1 dyrektywy 84/45011. Powstał zatem do nawczą kampanie reklamową zawierającą porównanie z cenami usług konkurencyjnych operatorów, w tym O2. H3G uŜyła w reklamie znak ,,O2” i obraz bąbelków w ruchu do, których przysługują prawa z rejestracji na rzecz O2. Spółka O2 i O2 (UK) wniosła powództwo do High Court of Justite domagając się zaniechania naruszeń. Powództwo zostało oddalone, co skutkowało wniesieniem apelacji do Court of Appeal – sąd ten zwrócił się z przedstawionymi pytaniami prejudycjalnymi do ETS. 9 Dyrektywa 89/104/EWG z 21.12.1988 r. mającą na celu zbliŜenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. WE 1989 r. L 40/1), (obecnie dyr. 2008/95/WE). 10 O następującej treści: 1. Zarejestrowany znak towarowy przyznaje właścicielowi wyłączne prawa do tego znaku. Właściciel jest uprawniony do zakazania wszelkim stronom trzecim, które nie posiadają jego zgody, uŜywania w obrocie handlowym: a) oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym dla towarów lub usług identycznych z tymi, dla których znak towarowy jest zarejestrowany, b) oznaczenia, w przypadku, którego z powodu jego identyczności lub podobieństwa do znaku towarowego oraz identyczności lub podobieństwa towarów lub usług, których dotyczy znak towarowy i to oznaczenie, istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd wśród opinii publicznej, które obejmuje prawdopodobieństwo skojarzenia oznaczenia ze znakiem towarowym. 11 Reklama porównawcza, w zakresie, w jakim dotyczy to porównania, jest dozwolona, jeŜeli spełnia szereg warunków: a) nie wprowadza w błąd, b) nie powoduje na rynku sytuacji pomylenia reklamującego z jego konkurentem lub teŜ mylenie znaków (…) 53 rozstrzygnięcia problem kolizji pomiędzy prawem z rejestracji znaku towarowego a reklamą porównawczą12. W sentencji wyroku czytamy, Ŝe art. 5 ust. 1 dyr. 89/104/EWG powinien być interpretowany w ten sposób, iŜ uprawniony do zarejestrowanego znaku nie moŜe zakazać uŜywania przez osobę trzecią w reklamie porównawczej oznaczenia identycznego z jego znakiem lub do niego podobnego, jeŜeli reklama ta spełnia wszystkie warunki dopuszczalności wymienione w art. 3a ust. 1. JednakŜe, jeŜeli reklama spełnia wszelkie przesłanki od wystąpienia, których art. 5 ust. 1 lit. b) uzaleŜnia moŜliwość zakazania uŜywania(…) nie jest moŜliwe, by taka reklama spełniała wymóg dopuszczalności wymieniony w art. 3a ust.1 lit. d) dyr.84/450. Ponadto art. 5 ust. 1 lit. b) dyr. 89/104 naleŜy interpretować w ten sposób, Ŝe uprawniony do zarejestrowanego znaku nie ma prawa domagać się zakazania osobie trzeciej uŜywania w reklamie porównawczej znaku towarowego (…), gdy uŜywanie to nie wprowadza odbiorców w błąd, i to niezaleŜnie od tego, czy reklama spełnia wszystkie przesłanki dopuszczalności wymienione w art. 3a dyr. 84/450. Z pierwszym elementem sentencji trudno się nie zgodzić. ETS zezwala na ograniczenie praw z rejestracji znaku towarowego na rzecz reklamy porównawczej, co koreluje ze wspomnianą preambułą. Ponadto w wyroku, ETS podnosi, iŜ aby w pełni promować reklamę porównawczą wymagane jest pewne ograniczenie praw do znaków towarowych13. Reklama porównawcza, w której uŜyto oznaczenia identycznego lub podobnego ze znakiem towarowym konkurenta musi spełniać następujące przesłanki dopuszczalności: nie wprowadza w błąd; dokonuje porównania towarów lub usług realizujących te same potrzeby lub przeznaczonych do tego samego celu; porównuje w sposób obiektywny jedną lub kilka istotnych, odpowiednich, moŜliwych do zweryfikowania i typowych cech tych towarów i usług, przy czym jedną z tych cech moŜe być cena; nie dyskretyzuje konkurenta; co do produktów posiadających oznaczenie pochodzenia; odnosi się w kaŜdym przypadku do produktów o tym samym oznaczeniu; nie korzysta w sposób nieuczciwy z renomy znaku towarowego; nie przedstawia towaru lub usługi, jako imitacji bądź repliki towaru; nie prowadzi do c) nie dyskretyzuje ani nie oczernia, d) nie korzysta w sposób bezprawny z reputacji znaku towarowego[nie powoduje czerpania nienaleŜnych korzyści], e) nie przedstawia towaru lub usługi, jako imitacji lub repliki towaru. 12 J. Dudzik, R. Skubisz, UŜycie znaku towarowego konkurenta w reklamie porównawczej – glosa do wyroku ETS z 12.06.2008 r. w sprawie C-533/06 O2 Holdings Limited, Europejski Przegląd Sądowy 2008, Nr 11, s. 37. 13 Wyrok w sprawie O2 Holdings Limited C-533/06 pkt. 39. 54 mylenia przez przedsiębiorców przedsiębiorcę reklamującego się z jego konkurentem lub teŜ mylenia znaków towarowych14. Wiele wątpliwości moŜe powstać w związku z odniesieniem się przez Trybunał równolegle do art. 5 ust. 1 dyr. 89/104 i art. 3a dyr. 84/405. Literalne brzmienie obu przepisów generalnie wyklucza zestawienie porównawcze obu omawianych przepisów. Generalnie art. 5 dyr. 89/104 przyznaje uprawnionemu do znaku towarowego, pod pewnymi warunkami, moŜliwość zakazania osobom trzecim uŜywania jego znaku na oznaczenie tym znakiem towarów konkurenta, natomiast art. 3a dyr. 84/405 statuuje dopuszczalność reklamy porównawczej, uzaleŜniony od spełnienia wymienionych warunków15. ETS w wyroku stwierdził jednak, iŜ: ,,wykorzystanie przez reklamującego w reklamie porównawczej oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym konkurenta lub do niego podobnego celem wskazania na towary lub usługi oferowane przez tego ostatniego stanowi uŜywanie tego oznaczenia w odniesieniu do towarów lub usług reklamującego w rozumieniu art. 5 ust. 1 i 2 dyrektywy 89/104”16- stwierdzenie to dało moŜliwość rozstrzygnięcia sprawy na gruncie omawianych artykułów. Na uwagę ponadto zwraca fakt, iŜ Trybunał przyjął jednakową wykładnie pojęcia ,,wprowadzenia w błąd” na gruncie dwóch omawianych przepisów ( art. 5 ust. 1 lit. b) dyr. 89/104 i art. 3a ust. 1 lit. d) dyr. 84/405) , a tym samym zaakcentował równoległe stosowanie do reklamy porównawczej dwóch reŜimów prawnych. Konsekwencje takiej wykładni wyglądają następująco: brak niebezpieczeństwa wprowadzenia w błąd co do pochodzenia towarów wyklucza moŜliwość zakazania uŜywania znaku towarowego w reklamie jako naruszenie prawa z rejestracji w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. b). Spełnienie natomiast przesłanek od, których art. 5 ust. 1 lit. b) uzaleŜnia zakazanie uŜywania oznaczenia identycznego z zarejestrowanym znakiem towarowym lub do niego podobnego, wyklucza moŜliwość sprzeciwienia się przez reklamującego zakazowi uŜycia na podstawie art. 3a ust. 1 dyr. 84/45017. Rozwiązanie to jest bardzo korzystne zarówno dla rekla14 Art. 3a dyrektywy 84/450/EWG (obecnie art. 4 dyrektywy 2006/114/WE), implementowany do polskiego porządku prawnego, jako art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. Nr 153 poz.1503); zob. R. Skubisz [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, op. cit., s. 753–758. 15 Wyrok w sprawie O2 Holdings Limited, pkt. 32. 16 Wyrok w sprawie O2 Holdings Limited, pkt. 36. 17 J. Dudzik, R. Skubisz, op. cit., s. 38. W przytoczonej glosie opowiadają się pozytywnie za jednakową wykładnią pojęcia ,,wprowadzenia w błąd” na gruncie dwóch omawianych przepisów. Są oni jednak przeciwni upatrywaniu w tych przepisach toŜsamości z racji róŜnego zakresu hipotezy obu norm. Ponadto na uwagę zasługuje fakt, iŜ autorzy opowiedzieli się za przyjęciem teoretycznej 55 mującego jak i konkurenta, którego znak towarowy został uŜyty w reklamie. Po pierwsze, w sytuacji, gdy reklama porównawcza wprowadza w błąd, uprawniony z zarejestrowanego znaku towarowego korzysta z podwójnej ochrony na gruncie obu omawianych dyrektyw. Po drugie, jeŜeli reklamujący prowadzi kampanie reklamową, w, której uŜycie znaku konkurenta nie wprowadza w błąd – to uprawniony z rejestracji nie moŜe zabronić mu uŜywania jego znaku, zarówno w reklamie porównawczej spełniającej wszystkie przesłanki dopuszczalności, jak i w tej, która wg art. 3a ust. 1 dyr. 84/450/EWG jest niedozwolona18. Kwestia pytań prejudycjalnych dotyczących ,,niezbędności” uŜycia znaku nie została poddana analizie ETS19. UŜycie renomowanego znaku towarowego w reklamie porównawczej: Kluczową kwestią staje się rozstrzygnięcie, jakie cechy musi posiadać znak towarowy, aby moŜna było uznać go za znak renomowany. Pojęcie znaku ,,renomowanego20” zostało wprowadzone wspomnianą juŜ dyrektywą 89/104 w art. 4 ust. 3 i art. 5 ust. 2. Dyrektywa jednak nie zawiera legalnej definicji tego pojęcia, stąd lukę tą zapełnia orzecznictwo jak i doktryna. Pod pojęciem renomy znaku rozumie się ,,utrwalone, głęboko zakorzenione w świadomości wyobraŜenie o walorach towaru i niezawodnie spełnianych cechach – odnosi się więc do prestiŜu towaru, dobrej opinii o nim”21. Elementami świadczącymi o renomie znaku są, z jednej strony tzw. elementy funkcjonalne, – czyli cechy oznaczonego towaru tj. wymiary, cięŜar, wydajność, niezawodność, a z drugiej strony tzw. elementy wirtualne – emocje, fascynacje, poglądy związane z atrybutami danego oznaczenia22. Wg. orzecznictwa ETS ,, jest to znak, koncepcji uŜycia oznaczenia w charakterze znaku towarowego, co skutkowałoby oceną stanu faktycznego jedynie na podstawie art. 5 ust. 1 dyr. 89/104. (za tą koncepcją: W. Włodarczyk, UŜycie oznaczenia ,,w charakterze znaku towarowego”, Państwo i Prawo 2009, Nr 11, s. 102-104 ). Przeciwne zdanie zostało zawarte w Opinii Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego przedstawiona w dniu 31.01.2008 r., dotyczącej powyŜszego wyroku – opowiada się on za rozstrzyganiem takich stanów faktycznych jedynie na podstawie art. 3a dyr. 84/105. 18 M. Namysłowska, Kolizjoprawne aspekty uŜywania znaku towarowego konkurenta w reklamie porównawczej, Przegląd Prawa Handlowego 2008, Nr 10, s. 19 W tej kwestii wypowiedział się w Opinii Rzecznik Generalny Paol Mengozzi – art. 3a dyr. 84/450 nie moŜna interpretować w ten sposób, iŜ do uŜycia w reklamie porównawczej cudzego oznaczenia ma wpływ niezbędność ( pkt. 67). 20 Dyrektywa posługuję się sformułowaniem ,,cieszy się renomą”. 21 U. Promińska, Prawo do znaku towarowego a wolność konkurencji” Państwo i Prawo 1998, Nr 2, s. 46-47; Podobnie: A. Nowicka, M. Poźniak – Niedzielska, U. Romińska, H. śakowskaHenzler, Prawo własności przemysłowej, Difin, Warszawa 2004, s. 225. 22 J. Piotrowska, Renomowane znaki towarowe i ich ochrona, Warszawa 2001, s. 10. 56 który musi być znany znacznej części odbiorców towarów lub usług, dla oznaczenia których ten znak jest przeznaczony”23. W przytoczonym wyroku, nie ma znaczenie wyobraŜenie konsumentów o jakości danego towaru, ale o zasięgu jego znajomości - ujmowanej jako ,,znacznej części” wśród potencjalnych nabywców (definicja ta będzie podstawą do dalszych rozwaŜań). Idei uŜycia renomowanego znaku w reklamie porównawczej przyświeca ten sam cel, który legł u podstaw, omówionego powyŜej, uŜyciu zwykłego znaku towarowego (wyrok w sprawie O2 Holding Limited). Podobna wykładnia przepisów została zastosowana w wyroku Trybunału w sprawie L′ Oreal S.A. przeciwko Bellure NV24. TSWE rozstrzygnął kwestię wzajemnej relacji art. 5 ust. 1 lit. a) i art. 5 ust. 2 dyr. 89/104 oraz art. 3a ust. 1 dyr. 84/450, a tym samym wskazał interpretację tych przepisów. W sentencji wyroku czytamy: 1.,, Artykuł 5 ust. 2 pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliŜenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych naleŜy interpretować w ten sposób, Ŝe stwierdzenie czerpania nienaleŜnej korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy znaku towarowego w rozumieniu tego przepisu nie zaleŜy od istnienia prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd ani od niebezpieczeństwa działania na szkodę jego charakteru odróŜniającego lub renomy tudzieŜ, bardziej ogólnie, właściciela tego znaku. Odnoszenie przez osobę trzecią korzyści z uŜywania oznaczenia podobnego do renomowanego znaku towarowego stanowi czerpanie nienaleŜnej korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy tego znaku, jeŜeli ta osoba trzecia próbuje 23 Wyrok ETS w sprawie General Motors z dnia 14.09.1999 r., C- 375/97; za – R. Skubisz, Glosa do wyroku z dnia 27.02. 2008 r., II GSK 359/07, Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, Przegląd Sądowy 2009 r., Nr 4, s. 143. 24 Wyrok TSWE z dnia 18.06.2009 r. w sprawie L′ Oreal S.A. przeciwko Bellure NV, Malaika Investments, Starion International, C-487/07 ( Dz. U. UE 2009 r. C 180/09) o następującym stanie faktycznym: Malaika i Starion dokonują w Zjednoczonym Królestwie sprzedaŜy imitacji czystych perfum z gamy ,,Creation Lamis”. Starion dokonuje równieŜ imitacji czystych perfum z gamy ,,Dorall” i ,,Stitch”. Gama ,,Creation Lamis” stanowi imitacje perfum Tresor, która zawiera flakonik i opakowanie wykazujące ogólnie podobieństwo do flakonika i opakowania Tresor. Gama ta obejmuje teŜ perfumy Pink Woter, które stanowią imitację perfum Miracle. W ramach sprzedaŜy perfum z gamy ,,Creation Lamis”, ,,Dorall” oraz ,,Stitch” Malaika i Starion uŜywają rozpowszechnionych wśród sprzedawców detalicznych zestawień porównawczych, wskazujący słowny znak towarowy czystych perfum, których imitację stanowią sprzedawane perfumy (zwanych dalej ,,zestawieniami porównawczymi”). L′Oreal wniosła powództwo o stwierdzenia naruszenia praw do znaku towarowego. 57 w ten sposób działać w cieniu renomowanego znaku towarowego w celu skorzystania z jego atrakcyjności, reputacji i prestiŜu oraz wykorzystać, bez Ŝadnej rekompensaty finansowej, wysiłek handlowy włoŜony przez właściciela znaku towarowego w wykreowanie i utrzymanie jego wizerunku. 2. Artykuł 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 89/104 naleŜy interpretować w ten sposób, Ŝe właściciel zarejestrowanego znaku towarowego jest uprawniony do zakazania uŜywania przez osobę trzecią w reklamie porównawczej, która nie spełnia wszystkich warunków dopuszczenia określonych w art. 3a ust. 1 dyrektywy Rady 84/450/EWG z dnia 10 września 1984 r. dotyczącej reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej, zmienionej dyrektywą 97/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 października 1997 r., oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym w odniesieniu do towarów lub usług identycznych z towarami lub usługami, dla których znak ten został zarejestrowany, nawet, jeśli uŜywanie to nie moŜe negatywnie wpływać na podstawową funkcję znaku towarowego, jaką jest wskazywanie pochodzenia towarów lub usług, pod warunkiem, Ŝe wpływa ono lub moŜe negatywnie wpływać na jedną z pozostałych funkcji tego znaku25”. W powyŜszym wyroku TSWE przypomniał, iŜ wykorzystanie przez reklamującego w reklamie porównawczej oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym konkurenta lub doń podobnego w celu określenia towarów lub usług oferowanych przez tego ostatniego stanowi uŜycie tego oznaczenia do towarów lub usług samego reklamującego w rozumieniu art. 5 ust. 1 i 2 dyr. 89/10426 - dało to ponowną moŜliwość rozpatrzenia danej kwestii na podstawie dwóch dyrektyw. Trybunał by w pełni chronić renomowany znak towarowy rozstrzygnął sprawę na dwóch płaszczyznach: Po pierwsze, odniósł się w punkcie 2 sentencji do uŜycia renomowanego znaku towarowego identycznego w stosunku do towarów lub usług identycznych. Podobnie jak w wyroku O2 Holdings i O2 (UK), Trybunał zestawił art. 5 dyr. 89/104 z art. 3a dyr. 84/450 i wskazał, Ŝe uprawiony z rejestracji znaku towarowego moŜe zakazać uŜywania swego znaku, gdy reklama porównawcza nie spełnia wymogów dopuszczalności. Trybunał rozszerzył jednak sentencję o kwestię funkcji znaku towarowego. Stwierdził bowiem, Ŝe art. 5 ust. 1 został przyznany właścicielowi znaku aby znak ten mógł spełniać swe funkcje – nie tylko podstawową funkcje jaką jest zagwarantowanie konsumentom wskazania pochodzenia towarów lub usług, ale takŜe komunikacyjną, inwestycyjną lub reklamową27. Stąd uprawniony z rejestracji znaku towarowego nie moŜe zabronić uŜywania znaku, jeŜeli nie wpływa ono negatywnie na 25 Punkt 3 wyroku nie został omówiony w opracowaniu. Wyrok w sprawie L′Oreal, C- 487/07, pkt. 53. Po raz pierwszy taka interpretacja została uŜyta w omówionym wyroku O2 Holdings Limited i O2 (UK). 27 Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 58. 26 58 Ŝadną z funkcji pełnioną przez ten znak28. Potrzeba zwrócenia uwagi na funkcję, w przypadku renomowanego znaku towarowego, związane jest z konstrukcją ,,renomy”. Renomowany znak towarowy, w porównaniu do zwykłego znaku, pełni większą rolę niŜ wskazanie pochodzenia towaru29. Zastosowanie tego przepisu ma miejsce w przypadku, gdy uŜywanie znaku towarowego nie działa na jego szkodę, ale odgrywa istotną rolę w promocji towaru oferowanego przez reklamującego. Po drugie, w punkcie 1 sentencji TSWE odniósł się do uŜycia identycznego lub podobnego renomowanego znaku towarowego, w reklamie porównawczej, w stosunku do towarów lub usług podobnych do tych, dla, których znak został zarejestrowany30. Renomowany znak towarowy korzysta z ochrony zawartej w art. 5 ust. 2 dyr. 89/104 o następującej treści: ,,KaŜde Państwo Członkowskie moŜe równieŜ postanowić, Ŝe właściciel jest uprawniony do zakazania wszelkim osobom trzecim, które nie posiadają jego zgody, uŜywania w obrocie handlowym: oznaczenia identycznego lub podobnego do wspólnotowego znaku towarowego w odniesieniu do towarów lub usług, które nie są podobne do tych, dla których zarejestrowano wspólnotowy znak towarowy, w przypadku gdy cieszy się on renomą we Wspólnocie i w przypadku gdy uŜywanie tego oznaczenia bez uzasadnionej przyczyny powoduje nienaleŜną korzyść lub jest szkodliwe dla odróŜniającego charakteru lub renomy wspólnotowego znaku towarowego31”. Na podstawie art. 5 ust. 2 wynika, iŜ samo uŜycie renomowanego znaku nie musi przesadzać o wykorzystywaniu renomy znaku lub jej osłabieniu. Renomowany znak towarowy korzysta z szerszej ochrony aniŜeli zwykły znak, ale ta ochrona nie ma charakteru absolutnego. Art. 5 ust. 2 chroni renomowany znak towarowy nie ze względu na samo uŜycie identycznego znaku w reklamie porównawczej, co wpływa na funkcję pełnione przez znak – ale ze względu na szeroko ujmowane skutki takiego uŜycia. Kluczowym jest wskazanie przez uprawionego uŜywania oznaczenia bez uzasadnionego powodu, co w następstwie powoduje czerpanie nienaleŜnych korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy bądź działa na szkodę. Trybunał wyjaśnił, iŜ naruszenie art. 5 ust. 2 nie zaleŜy od istnienia prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd ani od niebezpieczeństwa dzia28 Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 60. A. Nowicka, M. Poźniak – Niedzielska, U. Romińska, H. śakowska- Henzler, op. cit., s. 216. 30 Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 34. 31 Podobne wyroki: Wyrok z dnia 23.11.2003 r. w sprawie Adidas-Salomon i Adidas Benelux, C-408/01, pkt. 27; wyrok z dnia 10.04.2008 r. w sprawie Adidas i Adidas Benelux, C-102/07, pkt.40; wyrok z dnia 27.11.2008 r. w sprawie Intel Corporation, C-252/07, pkt.26; zob. M. Kulikowska, Ochrona renomowanych znaków towarowych w prawie wspólnotowym – na podstawie orzecznictwa ETS, Przegląd Orzecznictwa Glosa 2009, Nr 2, s. 99-111. 29 59 łania na szkodę jego charakteru odróŜniającego lub renomy znaku. Odnoszenie przez osobę trzecią korzyści z uŜywania oznaczenia podobnego32 do renomowanego znaku stanowi czerpanie nienaleŜnych korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy - gdy osoba ta działa w cieniu renomowanego znaku, celem skorzystania z jego atrakcyjności, prestiŜu. Osoba trzecia wykorzystuje dany znak bez Ŝadnej rekompensaty finansowej ani wysiłku handlowego w wykreowanie i utrzymanie jego wizerunku. Sytuacja taka moŜe przykładowo powstać, gdy reklamujący w reklamie porównawczej od razu porównuje swoje towary do towarów konkurenta opatrzonych renomowanym znakiem towarowym, wcześniej nie prowadząc Ŝadnej kampanii celem wypromowania swego towaru. Trybunał we wcześniejszym wyroku w sprawie Intel Corporation wyjaśnił, Ŝe działanie na szkodę charakteru odróŜniającego polega na osłabieniu zdolności zarejestrowanego znaku do identyfikowania towarów lub usług właściciela poprzez uŜywanie przez osobę trzecią identycznego lub podobnego oznaczenia skutkujące rozmyciem toŜsamości znaku w oczach odbiorców – znak ten nie wzbudza juŜ bezpośredniego skojarzenia z towarem lub usługą33. Natomiast działanie na szkodę renomy znaku następuje, gdy towary dla których osoba trzecia uŜywa podobnego lub identycznego oznaczenia, są odbierane przez odbiorców w ten sposób, Ŝe zmniejsza się atrakcyjność tego znaku – dzieje się w szczególności tak gdy towary osoby trzeciej posiadają cechę lub właściwość mogącą wywierać negatywny wpływ na wizerunek znaku34. Taki negatywny wpływ powstaje, w szczególności, poprzez wprowadzanie przez osoby trzecie do obrotu towarów, które wykazują niski poziom jakościowy35. Wreszcie czerpanie nienaleŜnych korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy odnosi się do tych korzyści, jakie osoba trzecia uzyskuje z uŜycia identycznego lub podobnego znaku towarowego36. Zaistnienie juŜ jednego z powyŜszych rodzajów naruszeń wystarczy do tego, aby art. 5 ust. 2 miał zastosowanie37. Trybunał nakazuję dokonywania całościowej oceny, która będzie uwzględniać wszystkie czynniki mające znaczenie w okolicz32 Trybunał ( pkt. 36 ) w stosunku do uŜycia podobnego oznaczenia do renomowanego znaku przypomniał, Ŝe miedzy tymi oznaczeniami w odczuciu konsumentów musi istnieć związek – nie jest jednak wymagane by stopień podobieństwa między oznaczeniami był tak duŜy, by wywołać prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd. 33 Wyrok ETS z dnia 27.11.2008 r. w sprawie Intel Corporation Inc. przeciwko CPM United Kingom Ltd., C-252/07 (Dz. U. UE 2008 r. C 19/08), pkt. 29. 34 Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 40. 35 Wyrok SN z dnia 12.10.2005 r., III CK 160/05 (Dz. U. Nr 47, poz. 211 ze zm.). 36 Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 41. 37 Wyrok w sprawie Intel Corporation, op. cit., pkt. 28. 60 nościach danej sprawy. Wśród nich naleŜy wymienić intensywność renomy i stopień charakteru odróŜniającego, stopień podobieństwa między kolidującymi ze sobą znakami oraz charakter danych towarów lub usług i istniejący między nimi stopień pokrewności38. Skutkiem takiego naruszenia moŜe być zakazanie przez uprawnionego z zarejestrowanego znaku uŜywania swego oznaczenia w reklamie porównawczej. UŜycie art. 5 ust. 2 nie zostało uzaleŜnione od spełnienia przesłanek art. 3a dyr. 84/450, nie oznacza to jednak, Ŝe dyrektywa ta nie ma zastosowania. Prawo wspólnotowe dopuszcza uŜywanie renomowanego znaku konkurenta w reklamie porównawczej, ale z drugiej strony czuwa by reklama ta nie była wykorzystywana w sposób antykonkurencyjny sprzeczny z zasadami uczciwej konkurencji lub mogący szkodzić interesom konsumenta39. MoŜe powstać pytanie o zasadność zastosowania do renomowanego znaku art. 5 ust. 1 lit. a) i art. 5 ust. 2. Wątpliwość niewynikająca z wykładni tych przepisów, lecz z samego wyroku. Negatywny wpływ na jedną z funkcji znaku, niebędącej funkcją wskazywania pochodzenia, – czyli funkcję gwarancyjną, reklamową, zawsze będzie skutkować czerpaniem nieuzasadnionych korzyści wynikających z renomy znaku40 - w takiej sytuacji zastosowanie będzie mieć art. 5 ust. 2. JednakŜe biorąc pod uwagę następujące kwestie: 1. Udzielnie ochrony na podstawie art. 5 ust. 1 jest dla państw członkowskich obowiązkowe, a na podstawie art. 5 ust. 2 fakultatywne41- stąd 38 Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 44; Trybunał ponadto zauwaŜył, Ŝe im większa renoma i bardziej odróŜniający znak, tym łatwiej będzie przyjąć istnienie naruszenia. 39 Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 69. 40 W Opinii Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego z dnia 10.02.2009 r. w sprawie C-487/07, L′Oreal przeciwko Bellure NV, została przedstawiona następująca propozycja odnosząca się do zastosowania art. 5 ust. 1 lit. a): ,,Wykładni art. 5 ust. 1 lit. a) pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliŜenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych, naleŜy dokonywać w ten sposób, Ŝe właściciel znaku towarowego nie ma prawa zakazać osobie trzeciej uŜywania przez nią w reklamie porównawczej, oznaczenia identycznego z tym znakiem towarowym dla towarów i usług identycznych z tymi, w odniesieniu do których znak towarowy został zarejestrowany, jeśli uŜywanie to nie narusza ani nie stwarza ryzyka dojścia do naruszenia podstawowej funkcji znaku towarowego, polegającej na zagwarantowaniu pochodzenia [towarów lub usług] czy teŜ jakiejkolwiek innej jego funkcji i to takŜe wtedy, gdy wspomniane uŜywanie odgrywa istotną rolę w promocji towarów naleŜących do reklamującego, umoŜliwiając mu, w szczególności czerpanie nieuzasadnionych korzyści wynikających z renomy tego znaku”; ponadto zob. J. Piotrowska, op. cit., s. 32- 42. 41 Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego, op.cit, pkt. 57. 61 potrzeba szerokiego zastosowania ochrony dla renomowanych znaków w przypadku biernego podejścia państwa członkowskiego do tej kwestii. 2. Art. 5 ust. 2, biorąc pod uwagę wykładnie językową, odnosi się do uŜywania oznaczenia identycznego lub podobnego w stosunku do towarów lub usług podobnych. JednakŜe, szeroka wykładnia art. 5 ust. 2, dokonywana przez sądownictwo, obejmuje nie tylko przypadki wymienione w sposób wyraźny w tym przepisie, lecz takŜe przypadki uŜywania oznaczenia identycznego do renomowanego znaku towarowego dla podobnych towarów i usług, uŜywania oznaczenia podobnego do renomowanego znaku towarowego dla identycznych towarów i usług oraz uŜywania oznaczenia podobnego do renomowanego znaku towarowego dla podobnych towarów i usług, ale z kolei nie uŜywania oznaczenia identycznego do renomowanego znaku towarowego dla identycznych towarów i usług, które nadal są objęte zakresem art. 5 ust. 1 lit. a)42 – wyrok TSWE nie budzi Ŝadnych wątpliwości. Bibliografia Akty prawne 1. Dyrektywa 89/104/EWG z dnia 21.12.1988 r. mająca na celu zbliŜenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych, (obecnie dyr. 2008/95/WE) 2. Ustawa prawo własności przemysłowej ( zwana dalej P.W.P.) z dnia 30 czerwca 2000 r. ( Dz. U. 2008 r. Nr 227 poz. 1505), 3. Dyrektywa 97/55/WE z dnia 6.10.1997, zmieniającą dyrektywę 84/450 dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej (Dz. Urz. WE z 1997 r. L 290), (obecnie dyr. 2006/114/WE), Orzecznictwo 1. Wyrok ETS z dnia 12.06.2008 r. w sprawie O2 Holdings Limited & O2 (UK) Limited przeciwko Hutchison 3G UK Limited, C-533/06 (Dz. U. UE 2008 r. C 209/9), 2. Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego przedstawiona w dniu 31.01.2008 r. 3. w sprawie C-533/06 O2 Holdings Limited & O2 (UK) Limited przeciwko Hutchison 3G UK Limited, 4. Wyrok ETS w sprawie General Motors z dnia 14.09.1999 r., C- 375/97, dostępny na stronie www.curia.eu. 5. Wyrok TSWE z dnia 18.06.2009 r. w sprawie L′ Oreal S.A. przeciwko Bellure NV, Malaika Investments, Starion International, C-487/07, (Dz. U. UE 2009 r. C 180/09), 42 Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego, op. cit., pkt. 58. 62 6. Wyrok z dnia 23.11.2003 r. w sprawie Adidas-Salomon i Adidas Benelux, C-408/01, dostępny na stronie www.curia.eu 7. Wyrok z dnia 10.04.2008 r. w sprawie Adidas i Adidas Benelux, C-102/07, dostępny na stronie www.curia.eu 8. Wyrok z dnia 27.11.2008 r. w sprawie Intel Corporation, C-252/07, 9. Wyrok SN z dnia 12.10.2005 r., III CK 160/05 (Dz. U. Nr 47, poz. 211 ze zm.), 10. Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego z dnia 10.02.2009 r. w sprawie C-487/07, L′Oreal przeciwko Bellure NV. Literatura 1. J. Dudzik, R. Skubisz, UŜycie znaku towarowego konkurenta w reklamie porównawczej – glosa do wyroku ETS z 12.06.2008 r. w sprawie C-533/06 O2 Holdings Limited, Europejski Przegląd Sądowy 2008, Nr 11, 2. M. Kulikowska, Ochrona renomowanych znaków towarowych w prawie wspólnotowym – na podstawie orzecznictwa ETS, Przegląd Orzecznictwa Glosa 2009, Nr 2, 3. M. Namysłowska, Kolizjoprawne aspekty uŜywania znaku towarowego konkurenta w reklamie porównawczej, Przegląd Prawa Handlowego 2008, Nr 10, 4. Nowicka, M. Poźniak – Niedzielska, U. Romińska, H. śakowskaHenzler, Prawo własności przemysłowej, Difin, Warszawa 2004, 5. E. Nowińska, R. Skubisz, Reklama porównawcza, Państwo i Prawo 1995, Nr 5, 6. U. Promińska, Prawo do znaku towarowego a wolność konkurencji” Państwo i Prawo 1998, Nr 2, 7. J. Piotrowska, Renomowane znaki towarowe i ich ochrona, Warszawa 2001, 8. R. Skubisz, Glosa do wyroku z dnia 27.02. 2008 r., II GSK 359/07, Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, Przegląd Sądowy 2009 r., Nr 4, 9. R. Stefanicki, Prawo UE w zakresie reklamy, Monitor Prawniczy 1999, Nr 6; 10. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, J. Szwaja [red.] C.H. Beck, Warszawa 2006. 11. J. Tkaczyk, Reklama porównawcza: igranie z ogniem?, Marketing w praktyce 2002, Nr 7. 12. Wiszniewska, Znaki towarowe w prawie własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego 2001, Nr 12. 13. Wiszniewska, UŜycie znaków towarowych w reklamie porównawczej, Przegląd Prawa Handlowego 2000, Nr 2. 63 14. W. Włodarczyk, UŜycie oznaczenia ,,w charakterze znaku towarowego”, Państwo i Prawo 2009, Nr 11. 64 POSTULAT DĄśENIA DO PRAWORZĄDNOŚCI DOSKONAŁEJ A ZAMKNIĘCIE KATALOGU ŹRÓDEŁ PRAWA. PRÓBA ZARYSOWANIA PROBLEMU Tomasz Skuza Student II roku prawa stacjonarnego Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Pojęcie źródła prawa wprowadzono w teorii prawa, nie zdefiniowano go jednak wprost, co wywołuje od dziesięcioleci wiele sporów, związanych z jego polisemią. A.Okolski 1„źródłem prawa” nazywał „Ŝycie narodu, społeczeństwa”, F. Longschamps2 „sposoby powstawania lub składniki gatunkowe porządku prawnego, J. Szreniawski 3„akty normatywne”, czy „formy wyraŜania norm prawnych”, I. Lipowicz 4„rodzaje aktów regulujących organizację i funkcjonowanie administracji z podmiotami – obywatelami”. Tak róŜnorodne podejście do definicji pojęcia źródeł prawa zadecydowało o znacznym zróŜnicowaniu stanowiska doktryny w staraniach, by sformułować odpowiedź na pytanie o zamknięcie bądź ewentualną otwartość systemu źródeł polskiego prawa.5 Międzywojenni juryści przejawiali tendencję do uwaŜania systemu źródeł za otwarty (B. Wasiutyński)6, po wojnie natomiast po okresie kontynuacji myśli przedwojennej (F. Longschmaps)7, opinie wyraźnie się podzieliły. Wykształciły się trzy stanowiska: podwaŜające otwartość (m.in. J. Lang8), formułujące swoistą otwartość (J. Łętow- 1 Por. A. Okolski, Wykład prawa administracyjnego obowiązujący w Królestwie Polskim, Warszawa 1880. 2 Por. F. Longschamps, O źródłach prawa administracyjnego (problemy poznawcze). Studia z zakresu prawa administracyjnego, Poznań 1973. 3 Por. J. Szreniwaski, śródła prawa administracyjnego, [w:] Prawo administracyjne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, K.Sand (red.), Warszawa 1979. 4 Por. I. Lipowicz, Źródła prawa, [w:] Prawo administracyjne. Część ogólna, Z. Niewiadomski (red.), Warszawa 1997. 5 Por. Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, R. Michalska-Badziak, E. OlejniczakSzałowska, M. Stahl (red.), Prawo administracyjne - pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2009, s. 191-205. 6 Por. B. Wasiutyński, Prawo administracyjne, opr. T.PraŜnowska na podstawie wykładów B. Wasiutyńskiego, Warszawa 1936. 7 Por. F. Longschamps, Współczesne problemy podstawowych pojęć prawa administracyjnego, PiP 1965/10. 8 Por. J. Lang, Źródła prawa administracyjnego, [w:] Prawo administracyjne, M.Wierzbowski (red.), Warszawa 1997. 65 ski)9, oraz rozwiązania kompromisowe np. koncepcja J. Bocia10 nawiązująca do pracy F. Longschampsa wprowadzająca pojęcie „źródeł niezorganizowanych”. Na owo niezdecydowanie doktryny wskazał teŜ TK11. Wątpliwości TK wyraziły się w zastosowaniu zwrotów „w gruncie rzeczy otwarty”, „względnie zamknięty”. Pojawiły się kolejne pojęcia związane z tematyką źródeł prawa : swoiste źródła prawa, nieformalne źródła prawa.12 Porządek prawny bazuje na zdecydowanie dookreślonym pojęciu źródła prawa. Konieczność zapewnienia pewności obrotu prawnego, wyeliminowania z prawa pozostałości tzw. „szarej strefy” słuŜącej swobodnemu „Ŝonglowaniu” decyzjami przez socjalistyczną administrację i zdecydowanie przeczącej jednej z zasad prawa karnego, której emanację znajdujemy w innych gałęziach prawa, nemo potest comodatum capere de iniuria propria, wywołała działanie ustawodawcy mające na celu wprowadzenie do polskiego systemu prawnego dookreślonego pojęcia źródła prawa. Rozdział III Konstytucji RP „Źródła prawa” porusza tematykę przez poprzednie konstytucje nie wyodrębnianą. Poprzednio akty prawne stanowione przez organy państwa traktowane były ubocznie. Kodyfikując tę materię w rozdziale III ustawodawca przyznał jej wysokie miejsce w systematyce Konstytucji. Osiem artykułów rozdziału III nie obejmuje tylko jednego z moŜliwych źródeł umieszczonego w rozdziale XI „Stany nadzwyczajne” z uwagi jedynie na dopuszczalność takiego stanowienia prawa, a nie jego powszechność. Poszczególne rodzaje źródeł w jedną całość wiąŜe system organów publicznych, stąd ukazuje Konstytucja ową prawidłowość w swoich przepisach (ustawodawca przedstawił źródła w połączeniu z kompetentnymi do ich stanowienia organami).13 Nadrzędność Konstytucji RP i prymat ustaw hierarchizują katalog źródeł prawa. W ustawie zasadniczej odnajdujemy takŜe dychotomiczny podział aktów prawnych na powszechnie i wewnętrznie obowiązujące. Po uzyskaniu przez RP członkostwa w UE system prawa krajowego stał się w pewnym sensie dualistyczny, tj. wyróŜniamy w nim podsystem prawa krajowego i podsystem prawa wspólnotowego14. Przepisy Konstytucji zamknęły właściwie podmiotowo i przedmiotowo model źródeł prawa po9 Por. J. Łętowski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1990. 10 Por. J. Boć, J. Supernat, Źródła niezorganizowane, [w:] Prawo administracyjne, J. Boć (red.), Wrocław 1996/97. 11 orzeczenie z dnia 22 listopada 1995 r., K 19/95, OTK 1995/3/16. 12 Por. Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Szałowska, M. Stahl (red.), Prawo administracyjne-…, op. cit., s. 191-205. 13 Por. W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – praktyczne komentarze, Warszawa 2007, s. 82-91. 14 Por. A. Wróbel, Podstawowe problemy stosowania i wykładni prawa Wspólnot Europejskich, Casus 30/2003. 66 wszechnie obowiązującego. Jeśli natomiast chodzi o normy wewnętrznie obowiązujące pojawiają się pewne wątpliwości co do ich charakteru. TK przyjął, iŜ „system aktów prawa wewnętrznego ma - w przeciwieństwie do aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego - charakter systemu otwartego (…) trzon stanowią akty wymienione w art. 93 ust. 1 (…)” .15 Model konstytucyjny pociągnął za sobą konieczność dostosowania prawa juŜ ustanowionego do wymogów nowej ustawy zasadniczej. MoŜna przyjąć, iŜ konstytucyjny katalog źródeł prawa polskiego, odnoszony do państwa i sankcjonowany jego wolą, obejmuje tylko takie akty prawne, które realizują dobro ogółu (w tym społeczności lokalnych i regionalnych) uwzględniając i równowaŜąc z nim jednocześnie dobro poszczególnych obywateli. Nie moŜna się zgodzić z wysuwanymi twierdzeniami 16, jakoby konstytucyjna formuła źródeł prawa petryfikowała je, eliminowała prawo „Ŝywe”. Nadal bowiem nie tylko uznaje się istnienie, ale korzysta z innych norm generalnych i abstrakcyjnych, quasi – norm prawnych (judykatura), czy pozaprawnych, ale przez prawo uznawanych (etyka). Dopiero wszystkie owe normy łącznie kształtują rzeczywisty obraz całego prawa. Prawo stanowione określamy często mianem „niekompletnego” i nie jest to pozbawione racjonalnych podstaw, bo prawo jest „tworzone” głównie przez Ŝycie. Bezpośrednio na „Ŝyciu” właśnie budowano systemy prawne średniowiecznej czy oświeceniowej Europy. Odkrywane były istniejące od zawsze prawa naturalne. Za źródła uwaŜano prawa boskie (św. Tomasz z Akwinu), prawa człowieka (racjonalizm Oświecenia). Przy załoŜeniu pewnej niezmienności zasad prawa naturalnego postulowano jednocześnie (R.Stammler i J.Kohler) ocenę prawa nie pod względem odbijania w nim owych zasad, ale względem dostosowania go przez ustawodawcę do zmieniającej się rzeczywistości. Pojawia się zatem zaląŜek rozwijanego później załoŜenia racjonalności prawodawcy.17 Praworządność doskonała zaakcentowana w temacie jako idea, która powinna wpływać na kształtowanie relacji prawodawca adresat prawa, została w pewnym stopniu scharakteryzowana przez L.L.Fullera. Osiągnięcie praworządności doskonałej byłoby moŜliwe tylko w przypadku, gdyby prawodawca wykazał się moralnością aspiracji a nie obowiązków. Oznaczałoby to postępowanie powodowane rzetelnością zawodową i szlachetną dumą. Formy nakładane prawodawcy, katalogowanie źródeł a poprzez to zwiększanie pewności prawa w przekonaniu adresatów, są złudne. Formalizm moŜe uchronić nas przed katastrofą i zanikiem społecznego poparcia 15 wyrok z dnia 1 grudnia 1998 r., K 21/98, OTK 1998/7/116. Por. Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Szałowska, M. Stahl(red.), Prawo administracyjne…, op. cit., s. 191-205. 17 Por. L. Leszczyński, Wybrane zagadnienia legislacji, Lublin 1993, s. 33-41. 16 67 dla prawodawcy. Wspomniana juŜ moralność aspiracji, czyli moralność godziwego, uczciwego, sprawiedliwego Ŝycia postulowana była juŜ przez Platona i Arystotelesa.18 Porównać ją moŜna do chrześcijańskiego obowiązku dąŜenia do świętości. Celem bowiem nie jest, jak w przypadku moralności obowiązku jedynie przestrzeganie reguł Ŝycia społecznego, ale dąŜenie do doskonałości i rozwój zarówno swoich cech, jak i wkład w rozwój społeczeństwa. Reprezentantem takiej koncepcji byli równieŜ L.PetraŜycki i R.Pound. Politykę prawa PetraŜyckiego moŜna opisać przy pomocy pięciu tez: ideału społecznego, postępu etycznego, wychowawczej roli prawa, psychologii prawa oraz metody polityki prawa.19 Prawo idealne w tym przypadku stanowiłoby końcowy efekt postępu etycznego człowieka i oznaczało „dobro najwyŜsze”, byłoby „ideałem miłości”. Jednak by stan ten zapanował potrzeba byłoby długiego procesu ewolucji społecznej i postępu etycznego, który co prawda bazowałby na ustawowych podstawach, ale jednocześnie zdecydowanie ograniczyłby kreatywność prawodawcy. Koncepcję podobną, ale bez tak rozbudowanej metodologii przedstawił R.Pound20. Podstawą jest dla niego, tak jak W.Friedmana21, kontrola i opinia społeczna, które pozwalają utrzymać porządek społeczny. Podstawą takiego funkcjonowanie społeczeństwa jest naturalna człowiekowi, zauwaŜona przez Benthama i Duguita, kooperatywność, czyli tworzenie na potrzeby społeczne, tak aby dzięki rozwojowi i przetrwaniu społeczeństwa przetrwać mogły takŜe jednostki. Porządek zapewnia bezpieczeństwo, stwarza moŜliwości do realizacji wartości, uznawanych za niezbędne w procesie dąŜenia systemów prawa ku doskonałości, chroni przed aktami gwałcącymi porządek. Nie moŜna jednak owego bezpieczeństwa traktować jako wartości absolutnej, bo chroni ono Ŝycie i zdrowie, ale jednocześnie moŜe wyeliminować ryzyko, które jest niezbędnym czynnikiem stymulującym zarówno jednostkowy, jak i społeczny rozwój.22 18 Por. L. L. Fuller, The morality…, op.cit., s. 12-15, 34-37. Por. A. Bałaban, L. Dubel, L. Leszczyński, Zasady tworzenia prawa, Lublin 1986, s. 5-35. 20 Por. A. Bałaban, L. Dubel, L. Leszczyński, Zasady …, op. cit., s. 5-35. 21 Por. L. Leszczyński, Wybrane…, op. cit., s. 38-41. 22 Por. R. Tokarczyk, Filozofia prawa, op. cit., s. 250-253. 19 68 DZIEJOWA SPRAWIEDLIWOŚĆ: SCHENGEN DO BUGU I CO DALEJ? ROLA POLSKI W POLITYCE WSCHODNIEJ UNII EUROPEJSKIEJ Weronika Katarzyna MoŜyłowska WyŜsza Szkoła Handlowa w Radomiu Opiekun naukowy: mgr Grzegorz Wilk-Jakubowski Streszczenie Niniejsza praca ma na celu przedstawienie roli Polski w układzie z Schengen w związku z przesunięciem się granic Unii Europejskiej. Zasadnicza część pracy będzie zajmować o funkcji Polski w momencie jej „członkostwa” w Strefie Schengen zgodnie z obowiązującymi wówczas normami prawnymi1. Państwa Unii Europejskiej za główną kwestię będącą przedmiotem wspólnego działania w dziedzinie współpracy policji i współpracy sądowej w sprawach karnych funkcjonujących w obrębie III filaru, uznawały za1 System prawny Unii Europejskiej obejmuje: źródła prawa pierwotnego: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, a następnie Wspólnotę Europejską), Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, Traktat o Unii Europejskiej z późniejszymi uzupełnieniami i poprawkami wynikającymi m.in. z Traktatu o fuzji, Jednolitego Aktu Europejskiego, Traktatu o UE, Traktatu z Amsterdamu, Traktatu z Nicei i Traktatu z Lizbony. Do źródeł unijnego prawa pierwotnego zalicza się ponadto wszystkie traktaty akcesyjne oraz tzw. ogólne zasady prawne. źródła prawa wtórnego: (uregulowania instytucji UE wydane na podstawie źródeł prawa pierwotnego): • rozporządzenia: mają charakter wspólnotowy i nie trzeba ich przekształcać w prawo krajowe (mają bezpośrednią moc obowiązującą); • dyrektywy: adresowane do konkretnych państw członkowskich, nakładają na nie obowiązek podjęcia działań w celu osiągnięcia wskazanego celu (adresat ma swobodę doboru środków i sposobu realizacji); • decyzje: obowiązują w całości tych, do których są adresowane (istnieje równieŜ moŜliwość wydawania decyzji niewskazujących adresatów); KaŜdy z ww. rozporządzeń, dyrektyw i decyzji składających się na unijne prawo wtórne moŜe mieć charakter aktu ustawodawczego i nieustawodawczego (tj. aktu delegowanego, wykonawczego oraz „bez przymiotnika”). • zalecenia i opinie, porozumienia międzynarodowe, podstawowe procedury i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. 69 pewnienie swoim obywatelom wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności i sprawiedliwości. W chwili obecnej mimo wejścia w Ŝycie nowego Traktatu z Lizbony likwidującego podział na filary UE, priorytety te pozostały. Pisząc prace skupiono się na aktach prawnych obowiązujących przed podpisaniem Traktatu Konstytucyjnego ze względu na ich treść związaną z zagadnieniem Strefy Schengen. 1. WSTĘP Unia Europejska jest związkiem państw, którego celem jest integracja ekonomiczna i polityczna. Pierwsza z nich kształtuje się w oparciu o wspólnotowy model podejmowania decyzji na podstawie Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską2 (I filar), natomiast polityczna integracja rozwija się na podstawie międzynarodowego mechanizmu decydowania (II i III filar). W sensie strukturalno – funkcjonalnym Unia Europejska to trzy podstawowe dziedziny lub filary: Filar I – integracja ekonomiczna, Filar II – sfera integracji politycznej, Filar III – współpraca sądów i policji w sprawach karnych3. Zgodnie z nowymi postanowieniami Traktatu Lizbońskiego Unia Europejska nabrała znaczenia jako prawnie usytuowana organizacja międzynarodowa pozbawiona jej trzech fundamentalnych filarów. W pracy zostanie przedstawiony głównie trzeci filar, w którym mieliśmy do czynienia wyłącznie z porozumieniem z Schengen4 z 15.11.1985r. 2 Traktat o Unii Europejskiej został podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r., wszedł w Ŝycie z dniem 1 listopada 1993 roku. Traktat z Maastricht zmienił nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na "Wspólnotę Europejską". Jak równieŜ wprowadził nowe formy współpracy pomiędzy rządami państw członkowskich - na przykład na obronę, w obszarze "sprawiedliwości i spraw wewnętrznych". Dodając tę międzyrządową współpracę do istniejącego "wspólnotowego" systemu, Traktat z Maastricht stworzył nową strukturę składającą się z trzech filarów , która zaistniała jako Unia Europejska (UE). TUE został zmodyfikowany przez TL. 3 Patrz: Stosunki Międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, red. E. HaliŜak, R. Kuźniar, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006. 4 Nazywany tak od leŜącego na skrzyŜowaniu granic luksemburskiej, francuskiej i niemieckiej luksemburskiego miasteczka Schengen gdzie został podpisany układ. Strefa Schengen- jest to obszar, gdzie zniesiona została kontrola graniczna na granicach wewnętrznych oraz wprowadzone zostały jednolite zasady co do kontroli granic zewnętrznych (czyli ochrony granicznej, wydawania wiz, multilateralnej współpracy w sprawach policyjnych i sądowych). Do państw naleŜących do Strefy z Schengen naleŜą: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Włochy. Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska (przystąpiła do Strefy Schengen 21 grudnia 70 W skład problematyki III filaru wchodzi takŜe porozumienie z Schengen II zawarte w 1990 roku. Istotą tego porozumienia jest zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych, w związku z tym prowadzona jest wspólna polityka wizowa i azylowa. Oznacza to istnienie granicy zewnętrznej, czyli granicy z państwami, które nie są stronami porozumienia z Schengen. Układ zakładał stopniowe znoszenie kontroli na wspólnych granicach, które miało doprowadzić do zapewnienia swobody przepływu osób na obszarze państw- sygnatariuszy, czyli Strefy Schengen. Do głównych zadań strefy moŜna zaliczyć: • przeciwdziałanie nielegalnej imigracji i przemytowi, • wzajemna współpraca pomiędzy słuŜbami policyjnymi, sądowymi, karnymi, • budowa Systemu Informacyjnego5 udraŜniającego przepływ istotnych informacji, • wspólna polityka wizowa oraz kontrolna, • ułatwienie przepływu kapitału ludzkiego, • pogłębienie integracji wewnątrz unijnej, czy teŜ • ochrona granic. „Strefa Schengen jest obszarem, na którym zniesiona została kontrola graniczna na granicach wewnętrznych oraz obowiązują jednolite zasady dotyczące kontroli na granicach zewnętrznych, wzoru wiz wydawanych cudzoziemcom, wzajemnej współpracy słuŜb państw sygnatariuszy układu i funkcjonowania Systemu Informacyjnego Schengen (SIS). Zniesienie kontroli na granicach pomiędzy państwami układu z Schengen oraz likwidacja przejść granicznych na wewnętrznych granicach lądowych strefy Schengen oznacza, iŜ granice te moŜna przekraczać w dowolnym miejscu i o dowolnej porze (o ile inne przepisy nie stanowią inaczej - np. regulaminy parków narodowych)”6. 2007 roku), Malta, Słowacja, Słowenia, Węgry oraz państwa stowarzyszone: Norwegia i Islandia. Strefa z Schengen powstała na mocy Układu z Schengen z 14 czerwca 1985 roku zawartego między Belgią, Francją, Holandią, Luksemburgiem i Niemcami. 5 System Informacyjny Schengen (SIS, ang. Schengen Information System) – komputerowa baza danych, która pozwala na sprawdzenie, czy osoby lub przedmioty przekraczające granicę Strefy Schengen, bądź juŜ znajdujące się na jej terenie, nie są poszukiwane, niejawnie nadzorowane lub czy nie dotyczy ich zakaz wstępu. Dostęp do niej mają policja, urzędy konsularne, straŜ graniczna oraz słuŜba celna z państw członkowskich układu z Schengen. 6 http://www.euroregion-tatry.pl/?id=przejscia_graniczne 71 2. ZNACZENIE WSCHODNIEJ GRANICY DLA STREFY SCHENGEN Polska przystępując do Unii Europejskiej stała się uczestnikiem wspólnotowego obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zgodnie z treścią Traktatu Akcesyjnego (normującego warunki członkostwa Polski w Unii Europejskiej), od dnia przystąpienia, Polska zobowiązana była do stosowania przepisów dorobku prawnego Schengen I kategorii. Granice zewnętrzne są przedmiotem kontroli z punktu widzenia wymogów wspólnej polityki wizowej i azylowej. Jednym z istotniejszych warunków, które Polska musiała spełnić przed wstąpieniem do Strefy Schengen było uszczelnienie granicy wschodniej, która na dzień dzisiejszy jest zewnętrzną granicą Unii Europejskiej7. Oddziela ona państwa członkowskie od państw trzecich. W przypadku Polski ta granica roztacza się wzdłuŜ pogranicza z Rosją (Obwód Kaliningradzki), Białorusią i Ukrainą. Przedstawia to rysunek nr.1. Rys.1. Przebieg granicy polsko-rosyjsko-białorusko-ukraińskiej Źródło: http://www.berlin.polemb.net/gallery/nasze_obrazy/ambasada/Schengen.gif, (zmodyfikowana o opracowanie własne) Warto wspomnieć o waŜnym czynniku rozwoju gospodarczego terenów przygranicznych jakim jest ruch graniczny. Co więcej, odgrywa on równieŜ znaczącą rolę dla Polski. Odpowiedni przepływ osób i towarów jest istotny, ze względu na rolę jaką Polska pełni w stosunku do państw wschodnich, jako partner strategiczny. 7 Patrz: J. Karczewska, H. Bojar, Konsekwencje wprowadzenia układu z Schengen – wyniki badań społeczności pogranicza wschodniego, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002. 72 Rys. 2. Polsko – ukraiński obszar transgraniczny Źródło: http: //www.wszia.edu.pl/wydawnictwa-wszia/nasze-forum/nasze-forum-nr25/images/wspolpraca_transgraniczna.gif, dostęp z 20.03.2009. Współpraca transgraniczna jest bardzo istotnym instrumentem propagowania współpracy w skali ponad krajowej pomiędzy regionami oraz gminami, ukierunkowanej na przepływ i wymianę informacji, wiedzy i dobrych praktyk. Współpraca międzyregionalna moŜe stanowić środek stymulujący rozwój regionów „słabszych”, poprzez umoŜliwienie dostępu do doświadczeń i wiedzy oraz know-how, jakim dysponują regiony lepiej rozwinięte. Działania realizowane w ramach priorytetu skupiać się będą m.in. − na projektach z zakresu partnerskich systemów współpracy, np. w zakresie turystyki ekologicznej, − wymiany informacji i doświadczeń dotyczących rozwoju regionalnego oraz najlepszych dostępnych rozwiązań systemowych. Podejmowanie działań z zakresu współpracy międzyregionalnej przyczyni się do zapewnienia spójności społeczno - gospodarczej we wszystkich regionach EOG8 oraz rozszerzy zakres współpracy Polski – nie tylko 8 Europejski Obszar Gospodarczy, EOG (ang. European Economic Area, EEA) strefa wolnego handlu i Wspólny Rynek obejmujące kraje Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (z wyjątkiem Szwajcarii). EOG opiera się na czterech fundamentalnych wolnościach: swobodzie przepływu ludzi, kapitału, towarów i usług. Porozumienie o utworzeniu EOG podpisano w Porto 2 mają 1992 roku. Wejście w Ŝycie układu opóźniało się z powodu odrzucenia go w referendum w Szwajcarii w grudniu 1992 roku. Po wykluczeniu odniesień do Szwajcarii z umowy, ostatecznie weszła ona w Ŝycie 1 stycznia 1994 roku. Na mocy umowy z Porto obywatele wszystkich państw naleŜących do EOG mogą się swobodnie przemieszczać, osiedlać i nabywać nieruchomosci na ich terenie. W zamian EFTA łoŜy na unijny Fundusz Spójności. Kraje EFTA przyjęły do swojego ustawodawstwa duŜą część szczegółowych przepisów wspólnotowych (nie dotyczy to jednak m.in. polityki rolnej czy walutowej). WaŜną cechą EOG jest to, iŜ realizuje swoją działalność na poziomie pierwszego 73 o kraje naleŜące do państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, ale równieŜ o państwa graniczące z Polską od wschodu: Białoruś, Federację Rosyjską – Obwód Kaliningradzki i Ukrainę9. 3. POLSKA W STREFIE SCHENGEN Z dniem 21 grudnia 2007 roku Polska wraz z Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą, Republiką Czeską, Słowacją, Słowenią oraz Węgrami dołączyła do strefy Schengen. Rys.3. Struktura wejść państw do Strefy Schengen w poszczególnych latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.berlin.polemb.net/gallery/nasze_obrazy/ambasada/Schengen.gif Z mocy tej decyzji zostały zniesione kontrole paszportowe na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą, a 30 marca 2008 roku zostały zniesione granice powietrzne. Polska wchodząc w obręb strefy Schengen musiała spełnić szereg kryteriów ustanowionych przez Unię Europejską, między innymi uszczelnić ochronę zewnętrznej granicy wschodniej. Wejście naszego kraju do Strefy Schengen oznacza moŜliwość w pełni swobodnego podróŜowania na obszarze państw unijnych naleŜących do tej i trzeciego etapu integracji, strefy wolnego handlu i Wspólnego Rynku, wyłączając drugi etap, unię celną. 9 Patrz: http://www.eog.gov.pl/OBSZARY%20PRIORYTETOWE/ POLITYKA%20REGIONALNA%20I%20DZIALANIA%20 TRANSGRANICZNE/Strony/Polityka%20regionalna%20i%20dzialania%20 transgraniczne.aspx, dostęp 23.03.2009. 74 strefy. Głównym celem zniesienia kontroli granicznych była likwidacja konieczności oczekiwania na odprawę, a dzięki temu ułatwienie i skrócenie czasu podróŜy. UmoŜliwiło to przekraczanie granic między państwami strefy o dowolnej porze i w kaŜdym miejscu. Dzięki temu moŜliwe było zapewnienie pełnej swobody przekraczania granic wewnętrznych z innymi państwami Unii Europejskiej10. Zniesienie kontroli granicznych oznacza określone skutki dla państw trzecich, czyli państw znajdujących się poza Unią Europejską. Nastąpiło ujednolicenie procedur wizowych, w tym zasad wydawania wiz obywatelom tych państw. Warto wspomnieć, iŜ obywatele naszych najbliŜszych sąsiadów (Rosja, Białoruś, Ukraina) ponoszą dodatkowe koszty związane z zakupem wiz. Ich wielkość jest róŜna w zaleŜności od państwa: Białorusini płacą za wizę Schengen 60 euro, a Rosjanie i Ukraińcy – 35 euro. 4. ROLA POLSKI W EUROPEJSKIEJ POLITYCE STREFY SCHENGEN Przystąpienie Polski do strefy Schengen miało znaczący wpływ na stosunki z państwami sąsiadującymi. „Mając na względzie konieczność zapewnienia obywatelom Unii Europejskiej oraz państw trzecich jak najlepszych warunków przekraczania granicy państwowej, zrealizowanych zostało szereg znaczących inwestycji w drogowych i kolejowych przejściach na granicy z Rosją, Białorusią i Ukrainą, jak równieŜ w lotniczych i morskich przejściach granicznych.”11 Polska odgrywa ogromną rolę jako „straŜnik” graniczny między państwami Europy Wschodniej a Wspólnotą Europejską. Na chwilę obecną nasz kraj stał się mediatorem między otwartymi granicami wewnątrz- unijnymi, a chociaŜby Ukrainą czy Białorusią. Wzmocniono kontrolę granic zewnętrznych, co ma słuŜyć zabezpieczeniu naszych granic, a takŜe granic unijnych przed przemytem oraz nielegalną imigracją12. W tym właśnie celu, czyli uszczelnienia granicy zewnętrznej, juŜ od kilku lat systematycznie powiększano liczbę straŜników granicznych. Uszczelnieniu granic słuŜyć miało równieŜ utworzenie nowych przejść granicznych, z czego 4 są planowane na granicy polsko - ukraińskiej. Zdaje się to być doskonałym pomysłem biorąc pod uwagę, Ŝe w latach 2005 – 2007 nastąpił wzrost strumienia ruchu osobowego na granicy z Ukrainą o ponad 40%, a w samym roku 2005 granicę polsko-ukraińską przekroczyło ponad 18 tyś. osób. 10 Stosunki Międzynarodowe… op. cit. http://bip.warszawa.ic.gov.pl/files/Formularze/Informator/schengen/broszura_s chengen.pdf, str. 12 12 www.sg.gov.pl, dostęp z 12.03.2009. 11 75 25 2005 2007 20 15 10 5 0 Rosja Białoruś Ukraina Rys.4. Liczba przekroczeń granicy polskiej przez obywateli wybranych państw w osobowym ruchu granicznym w latach 2005–2007 ( w mln) Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.poland.gov.pl/Polska,w,obszarze,Schengen,276.html. Od 1 maja 2010 roku Polska jest odpowiedzialna za zabezpieczenie jednego z najdłuŜszych odcinków wspólnej lądowej granicy zewnętrznej, otrzymała na ten cel wsparcie w wysokości około 313 milionów euro z funduszu Schengen. Polska dołoŜyła wszelkich starań, aby granice z państwami sąsiadującymi, które nie naleŜą do UE, nie stanowiły barier dla handlu, wymiany społecznej i kulturalnej ani współpracy regionalnej. 5. ZAKOŃCZENIE. WNIOSKI KOŃCOWE. Wejście Polski do Unii Europejskiej, a takŜe niedawne przystąpienie do Strefy Schengen stworzyło zupełnie nowe ramy współpracy w obszarach nadgranicznych, jak równieŜ zmiany w ruchu granicy wschodniej państwa. NaleŜy stwierdzić, iŜ wschodnią granicę Unii Europejskiej winno się uznać za problem zarówno polski jak i unijny. Polska tworząc wschodnie granice Wspólnoty Europejskiej ma za zadanie utworzyć kolejne przejścia graniczne, jak równieŜ podjąć dalsze kroki w zakresie podnoszenia kwalifikacji słuŜb granicznych krajów po obu stronach granicy wschodniej, poprawy skuteczności modernizacji połączeń komunikacyjno – transportowych prowadzących do przejść granicznych. Wszystkie te działania mają na celu doprowadzić do zwiększenia płynności ruchu – głównie za pograniczu Unii i państw wschodnich. WiąŜe się z tym rozwój i umocnienie współpracy w obszarach transgranicznych, w tym współpracy handlowej, co powinno przynieść wymierne korzyści nie tylko dla obywateli Polski, ale takŜe wschodnich sąsiadów naszego państwa. 76 Bibliografia 1. Cesarz Z., Stadtmuller E., Problemy polityczne współczesnego świata, Wydanie IV uzupełnione, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, 2. Stosunki Międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, red. E. HaliŜak, R. Kuźniar, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, 3. Karczewska J., Bojar H., Konsekwencje wprowadzenia układu z Schengen – wyniki badań społeczności pogranicza wschodniego, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002, 4. Kawałko B., Zmiany w strukturze i natęŜeniu ruchu granicznego po wejściu Polski do Unii Europejskiej, „Zamojskie Studia i Materiały” 2005, nr 18. 5. Źródła internetowe: - www.poland.gov.pl/Polska,w,obszarze,Schengen,276.html. - www.mswia.gov.pl/portal/pl/2/5087/ - http://bip.warszawa.ic.gov.pl/files/Formularze/Informator/schengen/ broszura_schengen.pdf - www.sg.gov.pl - http://znze.wsiz.rzeszow.pl/z04/7_Malgorzata_Paszkowska_Krzyszt of_Czubocha_Ogolna.pdf - http://www.eog.gov.pl/OBSZARY%20PRIORYTETOWE/POLITY KA%20REGIONALNA%20I%20DZIALANIA%20TRANSGRANI CZNE/Strony/Polityka%20regionalna%20i%20dzialania%20transgra niczne.aspx - http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/0/2C019E15CA046573C125 7091002BA7A5 - http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_pl.htm - http://www.msz.gov.pl/Schengen,Info,12588.html 77 WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA UNII EUROPEJSKIEJ – WPŁYW INNYCH INSTYTUCJI NA JEJ FUNKCJONOWANIE I PODEJMOWANIE DECYZJI Agnieszka Jemiołek Agnieszka Terlecka-Tayar WyŜsza Szkoła Handlowa w Radomiu Międzywydziałowe Koło Naukowe Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Opiekun naukowy: dr Ewa Jasiuk Streszczenie W pracy przedstawiono wpływ instytucji na funkcjonowanie i podejmowanie decyzji w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Zwrócono uwagę na najwaŜniejsze kwestie dotyczące historii instytucji działających w ramach WPZiB jak równieŜ aktów prawnych na podstawie, których one działają. Omówiono równieŜ Agencje wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. WSTĘP Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej jest jednym z obszarów działalności Unii Europejskiej, który obejmuje wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i kwestie dotyczące bezpieczeństwa Unii, w tym równieŜ określenie wspólnej polityki obronnej, która moŜe prowadzić do wspólnej obrony.1 Dzięki instytucją funkcjonującym w ramach WPZiB podejmowane są odpowiednie decyzje mające duŜe znaczenie w ramach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskie. 1. HISTORIA WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ I BEZPIECZEŃSTWA ORAZ AKTY PRAWNE Unia Europejska jest instytucją powołaną do Ŝycia na mocy Traktatu z Maastricht podpisanego 7 lutego 1992 roku. Unia objęła trzy istniejące Wspólnoty, realizujące integrację ponadnarodową (filar I), współpracę międzyrządową w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (filar II) oraz w obszarze spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości (filar III).2 Następnie Unia rozwijała się poprzez Traktaty: z Amsterdamu, z Ni1 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 24. ust. 1. R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 9-10. 2 78 cei oraz z Lizbony. Jej podstawowym zadaniem jest koordynowanie polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa zewnętrznego państw członkowskich Unii Europejskiej w celu ochrony wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności Unii. W grudniu 1974 roku na szczycie państw Dziewiątki w ParyŜu utworzono Radę Europejską. 17 Lutego 1986 roku podpisano Jednolity Akt Europejski, dzięki któremu Rada Europejska uzyskała status formalnoprawny, w roku 1993 Rada stała się organem Unii Europejskiej a w roku 1999 po wejściu w Ŝycie Traktatu amsterdamskiego uzyskała prawo do ustalania wspólnych strategii. Tytuł V traktatu z Maastricht z 1 listopada 1993 roku ustanowił wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, której najwaŜniejszymi celami określił: umocnienie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach, umocnienie pokoju i umocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty paryskiej, w tym dotyczącymi granic zewnętrznych, popieranie współpracy międzynarodowej. WPZiB jest wyrazem działań Unii do podnoszenia jej pozycji w świecie, o czym mówi artykuł 2, który definiuje, Ŝe jednym z celów Wspólnoty jest potwierdzenie swej toŜsamości na arenie międzynarodowej, zwłaszcza poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym określenie wspólnej polityki obronnej, które zgodnie z artykułem 17 moŜe prowadzić do wspólnej obrony. W podobny sposób wyraŜa się preambuła do traktatu.3 Od chwili wejścia w Ŝycie traktatu decyzje w sprawie polityki zagranicznej są podejmowane przez Radę, nie przez państwa członkowskie, dzięki temu ujednolicono funkcjonowanie polityki. Traktat przyznał większe uprawnienia Komisji i Parlamentowi Europejskiemu. Dostały one udział w tworzeniu WPZiB. Traktat amsterdamski z 1 maja 1999 roku w znacznym stopniu zmienił Traktat o Unii Europejskiej, jednak wprowadził niewiele zmian merytorycznych. NajwaŜniejsze zmiany, jakie wprowadził w zakresie II filaru to: nadanie UE moŜliwości zlecania Unii Zachodnioeuropejskiej misji róŜnego typu - od zadań humanitarnych i ratowniczych po działania zbrojne; 4 wprowadzenie wspólnej strategii oraz umocnienie systematycznej współpracy, (jako instrumentu WZPiB); ustanowienie wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i połączeni go 3 Akapit 10. preambuły do TUE, 2003. red. K. Lankosz, Traktat o Unii Europejskiej Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 175-176. 4 79 z funkcją Sekretarza Generalnego Rady; ustanowienie Komórki Planowania i Wczesnego Ostrzegania.5 Traktat nicejski z 1 lutego 2003 roku w zakresie WPZiB wprowadził niewiele zmian, m.in.: wysoki przedstawiciel uzyskał kompetencje w ramach wzmocnionej współpracy w zakresie WPZiB, które podlegają zapewnieniu pełnego poinformowania Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich o realizacji wzmocnionej współpracy; wysoki przedstawiciel wybierany jest odtąd kwalifikowaną większością głosów; podejmowanie decyzji kwalifikowaną większością głosów przy zawieraniu porozumień międzynarodowych, gdy dotyczy to wspólnego działania lub stanowiska. Nadano Radzie moŜliwość upowaŜnienia Komitetu Politycznego i Polityki Bezpieczeństwa do decydowania w sprawie kontroli politycznej i kierownictwa w zmierzających do zwalczania kryzysu ustalonych przez Radę.6 Traktat z Lizbony z 1 grudnia 2009 roku zniósł system filarowy, jednak pozostawił WPZiB, wprowadzając w niej duŜe zmiany: zobowiązał wszystkie państwa do konsultowania się z pozostałymi w ramach Rady Europejskiej lub Rady UE przed podjęciem jakichkolwiek działań na arenie międzynarodowej lub zaciągnięciem wszelkich zobowiązań, które mogłyby wpłynąć na interes Unii.7 Ustanowił on zbiorowa samoobronę – w przypadku napaści na którekolwiek z państw UE, pozostałe mają obowiązek udzielania pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich odstępnych środków,8 Wysokiemu przedstawicielowi ds. WPZiB traktat nadał bardzo silną pozycję: przewodniczy on unijnej polityce zagranicznej; jego wybór jest przeprowadzany większością kwalifikowaną przez Radę Europejską za zgodą przewodniczącego Komisji (tą samą droga moŜe byś odwołany)9 jest przewodniczącym Rady do Spraw Zagranicznych10 i jednym z wiceprzewodniczących Komisji11, gdzie jego funkcja ma być połączona z Komisarzem ds. Stosunków Zewnętrznych; został włączony od obrad Rady Europejskiej;12jest wspierany przez Europejską SłuŜbę Działań Zewnętrznych.13 5 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 15-24. 6 red. K. Lankosz, Traktat o Unii Europejskiej Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 16-179. 7 Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana z Traktatem Lizbońskim, art. 32. 8 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 42 ust. 7. 9 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18 ust. 1. 10 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18 ust. 3. 11 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18 ust. 4. 12 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 15 ust. 2. 13 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 27 ust. 3. 80 Ma moŜliwość zwracania się do Rady w celu przedkładania inicjatyw i wniosków,14oraz zwoływania nadzwyczajnego posiedzenia Rady w razie bezwzględnej potrzeby z własnej inicjatywy albo na wniosek państwa członkowskiego15 zapewniając koordynację działań państw członkowskich w organizacjach międzynarodowych i podczas konferencji międzynarodowych16 Traktat zmienia instrumenty prowadzenia WPZiB na; ogólne wytyczne (działania prowadzone prze Unię, stanowiska podjęte przez Unię, zasady wykonywania decyzji odnośnie działań i stanowisk, umocnienie systematycznej współpracy)17zobowiązując członków Rady Bezpieczeństwa ONZ do wniesienia o zaproszenie na jej obrady wysokiego przedstawiciela w przypadku, gdy Unia określiła stanowisko w kwestii wpisanej do porządku obrad Rady.18 Skreślono zapisy mówiące o tym, Ŝe prezydencja reprezentuje Unię w sprawach WPZiB. WPZiB jest określana i realizowana przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie, chyba Ŝe Traktaty przewidują inaczej. Wykluczono moŜliwość przyjmowania aktów prawodawczych19 Nadano teŜ Radzie moŜliwości szybkiego dostępu do środków budŜetowych Unii przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowujących do misji WPBiO.20 Europejska Agencja Obrony zyskała prawne umocowanie w Traktacie, jako Agencja do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia21 2. ORGANY WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ I BEZPIECZEŃSTWA Rada Europejska jest najwaŜniejszym organem Unii Europejskiej. Spotkania głów i rządów państw członkowskich oraz przewodniczącego Komisji odbywają się cztery razy do roku, a takŜe na spotkaniach nadzwyczajnych zgodnie z decyzją podjętą w Sewilli 26 czerwca 2002 r.22 W jej pracach uczestniczy takŜe wysoki przedstawiciel do spraw WPZiB.23 Status formalny uzyskała na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r. a w 1993 r. stała się organem unijnym zgodnie z Traktatem o Unii Europej14 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 30 ust. 1. TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 30 ust. 2. 16 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 34 ust. 1. 17 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 25. 18 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 34 ust. 2. 19 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 24 ust. 1. 20 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 41 ust. 3. 21 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 42 ust. 3. 22 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 61-62. 23 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 24. ust. 1. 15 81 skiej. Rada Europejska wraz z Radą, stanowiąc jednomyślnie, określa i realizuje WPZiB o ile traktaty nie stanowią inaczej.24 Rada Europejska ustala zasady i ogólne wytyczne, jakimi będzie się kierować WZPiB.25 Do kompetencji Rady naleŜy mianowanie wysokiego przedstawiciela Unii do spraw WPZiB, moŜe równieŜ zakończyć jego kadencję.26 Przewodniczący Rady Europejskiej pełni równieŜ funkcję reprezentowania Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących WPZiB, bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw WZPiB.27 Rada Unii Europejskiej składa się z przedstawicieli szczebla ministerialnego państw członkowskich (po jednym z kaŜdego), którzy mają upowaŜnienie do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu ich państwa.28 RUE w zakresie WPZiB pełni funkcje określania polityki i koordynacji.29 W ramach Rady funkcjonuje Rada do Spraw Ogólnych i Rada do Spraw Zagranicznych. Pierwsza z nich ma za zadanie zapewniać spójność prac róŜnych składów Rady. Przygotowuje równieŜ posiedzenia Rady Europejskiej i zapewni ciągłość wraz z Komisją. Zadaniem Rady do Spraw Zagranicznych jest opracowanie działań zewnętrznych Unii na podstawie strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską oraz zapewnienie spójności Unii.30 Spotkania odbywają się zazwyczaj raz na miesiąc z inicjatywy przewodniczącego lub na wniosek jednego z członków Rady lub Komisji.31 Do najwaŜniejszych funkcji Rady w zakresie WPZiB naleŜą: opracowanie wspólne polityki i bezpieczeństwa32; zapewnienie jednolitości, spójności i skuteczności działań Unii wraz z wysokim przedstawicielem33 oraz upowaŜnienie do podjęcia rokowań, wydawania wytycznych negocjacyjnych; upowaŜnienie do podejmowania i podpisywania umów.34 Decyzje są na ogół podejmowanie kwalifikowaną większością głosów, jeŜeli traktaty nie stanowią inaczej. Posiedzenia Rady są jawne, kiedy obraduje i głosuje ona nad projektem aktu prawodawczego. Posiedzenia takie składają się z dwóch części.35 Podczas głosowania kaŜdy członek Rady 24 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 15, ust. 4. TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 26, ust. 1. 26 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18, ust. 1. 27 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 15, ust. 6d. 28 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 16, ust. 2. 29 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 16, ust. 1. 30 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 16, ust. 6. 31 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 237. 32 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 26, ust. 2. 33 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 26, ust. 3. 34 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 218, ust. 2. 35 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 16, ust. 8. 25 82 moŜe otrzymać pełnomocnictwo od innego z pozostałych, ale tylko od jednego.36 Prezydencja Rady Unii Europejskiej od wejścia w Ŝycie Traktatu z Lizbony ma niewielkie kompetencje. Nie stanowi instytucji Unii Europejskiej.37 Reprezentant w Radzie Europejskiej państwa pełniącego urząd prezydencji moŜe zastępować przewodniczącego Rady Europejskiej w sytuacji, gdy nie moŜe on sprawować funkcji z powodu choroby, w przypadku jego śmierci lub w przypadku pozbawienia go mandatu.38 Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa nie stanowi instytucji UE, jednak jest on najwaŜniejszym organem Unii Europejskiej w zakresie WPZiB.39 Został powołany na mocy Traktatu amsterdamskiego. Działa on z upowaŜnienia Rady. Jest mianowany przez Radę Europejską, która wybiera go kwalifikowaną większością głosów, za zgodą przewodniczącego Komisji. Jego wybór musi zostać zatwierdzony przez Parlament Europejski.40 W wykonywaniu jego obowiązków wspiera go Europejska SłuŜba Działań Zewnętrznych, która współpracuje za słuŜbami dyplomatycznymi państw członkowskich. Składa się ona z urzędników właściwych słuŜb Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji oraz osób wyznaczonych przez krajowe słuŜby dyplomatyczne.41 Stanowisko wysokiego przedstawiciela UE ds. WPZiB piastuje od 1 grudnia 2009 roku Brytyjka Catherine Ashton. Do jej najwaŜniejszych kompetencji naleŜy: reprezentowanie Unii w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa; wyraŜanie jej stanowiska w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych42; prowadzenie WPZiB oraz WPBiO. Poprzez swoje propozycje, przyczynia się do opracowania tych polityk i realizuje je.43 Prowadzi dialog polityczny ze stronami trzecimi,44 czuwa nad spójnością działań zewnętrznych Unii,45 uczestniczy w pracach Rady Europejskiej,46 zapewnia wykonanie decyzji przyjętych prze RE i RUE,47jest przewodniczącym Rady do Spraw Zagranicznych48 36 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 239. TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 13, ust. 1. 38 Regulamin wewnętrzny Rady Europejskiej, art. 2. ust. 4. 39 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 13, ust. 1 40 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 17, ust. 7. 41 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 27, ust. 3. 42 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 27, ust. 2. 43 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18, ust. 2. 44 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 27, ust. 2. 45 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18, ust. 4. 46 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 15, ust. 2. 47 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 27, ust. 1. 48 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18, ust. 3. 37 83 oraz jednym z wiceprzewodniczących Komisji.49 Jednocześnie moŜe przedkładać Radzie swoje wnioski50 oraz zalecenia w sprawach wydania upowaŜnienia do podjęcia negocjacji odnośnie umowy międzynarodowej.51 MoŜe do niej zwracać się z wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB.52 Jednocześnie musi się regularnie konsultować z Parlamentem Europejskim w zakresie głównych spraw związanych z WPZiB oraz WPBiO, musi informować go o rozwoju tych polityk.53 W przypadku przeprowadzania misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, czuwa nad koordynacją cywilnych i wojskowych aspektów.54 W przypadkach wymagających szybkiej decyzji moŜe w ciągu 48 godzin zwołać nadzwyczajne posiedzenie Rady. W razie bardzo pilnej potrzeby moŜe to nastąpić szybciej.55 Wraz z Radą czuwa nad poszanowaniem zasad lojalności i solidarności działań państw członkowskich Unii Europejskiej w dziedzinie stosunków zewnętrznych56 Komisja Europejska nie reprezentuje Unii na zewnątrz w sprawie WPZiB. Jednym z jej wiceprzewodniczących jest wysoki przedstawiciel ds. WPZiB.57 W ramach swoich zadań i kompetencji w zakresie WPZiB Komisja zapewnia spójność róŜnych dziedzin zewnętrznych Unii wraz z Radą i przy wsparciu wysokiego przedstawiciela.58 Nadzoruje utrzymanie stosunków z organami ONZ i jej organizacjami wyspecjalizowanymi, RE, Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacją Współpracy Gospodarczej i rozwoju i innymi organizacjami międzynarodowymi.59 W razie potrzeby wspólnie z wysokim przedstawicielem wystosowuje do Rady wnioski o zastosowanie klauzuli solidarności na wypadek ataku terrorystycznego, klęski Ŝywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka. Parlament Europejski posiada funkcje głownie prawodawcze i kontrolne. W ramach swoich kompetencji musi wyrazić Radzie zgodę na zawarcie umów międzynarodowych. Dwa razy do roku przeprowadza debatę o postępach w realizacji WPZiB, w tym WPBiO. Wysoki przedstawiciel UE ds. WPZiB musi się z nim regularnie konsultować w zakresie głównych aspektów i podstawowych opcji WPZiB oraz WPBiO. Parlament jest 49 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18, ust. 4. TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 22, ust. 2. 51 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 218, ust. 3. 52 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 30, ust. 1. 53 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 36. 54 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 43, ust. 2. 55 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 30, ust. 2. 56 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 26, ust. 3. 57 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 18, ust. 4. 58 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 21, ust. 3. 59 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 220. 50 84 informowany przez wysokiego przedstawiciela o rozwoju WPZiB oraz WPBiO.60 Jego poglądy muszą być uwzględniane prze wysokiego przedstawiciela przy decydowaniu o polityce zagranicznej i bezpieczeństwa. MoŜe on kierować do Rady i wysokiego przedstawiciela pytania i formułować pod ich adresem zalecenia odnośnie WPZiB. Rada musi się konsultować z Parlamentem przy podjęciu decyzji ustanawiającej szczególne procedury w sprawie szybkiego dostępu do pieniędzy przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowawczych do misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa.61 3. DZIAŁANIA I STANOWISKA W RAMACH SYSTEMATYCZNEJ WSPÓŁPRACY Od czasu traktatu z Maastricht ogólne wytyczne dla Unii określa Rada Europejska. Traktat amsterdamski dodał takŜe kwestie wspólnej obronności. WPZiB dzięki temu otrzymała bardziej dynamiczny charakter, gdyŜ głowy państw Unii mogą ustalać kierunki działalności dyplomatycznej.62 Na podstawie wytycznych ustalonych przez Radę Europejską, Rada UE podejmuje decyzje słuŜące określeniu i wprowadzeniu w Ŝycie WPZiB.63 Traktat lizboński zlikwidował nazwę wspólne działania, jednak pozostawił je nazywając przyjmowanie decyzji określających działania, które powinny być prowadzone przez Unię.64 W ramach kompetencji Rady wchodzi podejmowanie decyzji, które określają podejście Unii do danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym.65 Do określenia polityki Unii przyczynia się takŜe Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, który wydaje opinie dla Rady. Zajmuje się on wprowadzaniem w Ŝycie uzgodnionych polityk i sprawuje pod kierownictwem Rady i wysokiego przedstawiciela, kontrole polityczną i kierownictwo strategiczne nad operacjami zarządzania kryzysowego.66 Finansowanie WPZiB jest pokrywane z budŜetu Unii.67 W lutym 2004 r. RUE stworzyła mechanizm ATHENA, którego zadaniem jest administracja nad wspólnymi kosztami operacyjnymi mającymi implikacje wojskowe lub obronne. Jest sterowany przez Komitet Specjalny.68 60 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 36. TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 41, ust. 3. 62 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 56. 63 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 26. ust. 2. 64 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 26. ust. 2. 65 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 29. 66 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 38. 67 TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 41. ust. 1. 68 R. Zięba, op. cit., 73-75. 61 85 4. AGENCJE WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ I BEZPIECZEŃSTWA Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem powołany w 2002 r. na mocy wspólnego działania z 20 lipca 2001 r.69 ma wywierać wpływ na kształt polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE poprzez formułowanie zaleceń. Centrum Satelitarne Unii Europejskiej zostało powołane w styczniu 2002 r. na mocy wspólnego działania RUE z dnia 20 lipca 2001 r.70 Jego zadaniem jest dostarczeni i przetwarzanie danych pochodzących z obserwacji satelitarnych. Działa on pod kontrolą KPiB Rady a zadania wyznacza mu Sekretarz Generalny Rady. 71 Europejska Agencja Obrony została powołana na mocy wspólnego działania Rady Unii Europejskiej z dnia 12 lipca 2004 r.. Do głównych zadań Agencji naleŜy uspójnienie polityki obronnej państw członkowskich, rozwijanie współpracy w sferze obrony, rozwój europejskiego systemu zbrojeniowego, promocją badań związanych o obroną.72 5. PODSUMOWANIE Jak wykazałyśmy wpływ instytucji na funkcjonowanie i podejmowanie decyzji w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa ma bardzo duŜe znaczenie. O nasze bezpieczeństwo dbają wszystkie instytucje Unii Europejskiej. Zostały teŜ powołane specjalne Agencje do tego celu. W dzisiejszych czasach, gdy zagroŜenia są coraz to nowe na pewno moŜemy liczyć na to, Ŝe wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej będzie się rozwijała w dobrym kierunku. Prawo zapewnia nam sprawne podejmowanie decyzji przez instytucje działające w Unii Europejskie w ramach WPZiB, dlatego teŜ moŜemy czuć się bezpieczni mino nowych zagroŜeń, jakie się pojawiają. Bibliografia Dokumenty 1. Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana z Traktatem Lizbońskim 2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 3. Regulamin wewnętrzny Rady Europejskiej 69 Dziennik Ustaw L 200 z 25.7.2001. Dziennik Ustaw L 200 z 25.7.2001. 71 Gdansk.pl/u Agencje ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. www.gdansk.pl, 12 lipca 2008. [dostęp 6 kwietnia 2010]. 72 Gdansk.pl/u Agencje ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. www.gdansk.pl, 12 lipca 2008. [dostęp 6 kwietnia 2010]. 70 86 4. Dziennik Ustaw L 200 z 25.7.2001 Literatura 1. R. Zięba, Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007 2. K. Lankosz, Traktat o Unii Europejskiej Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003 1. 2. 3. 4. Źródła internetowe http://www.gdansk.pl/akty_prawne,1190.html http://www.naukowy.pl/encyklopedia/WPZiB,vstrona_3 http://dziennikustaw.gov.pl/ http://monitorpolski.gov.pl/ 87 CELE I INSTRUMENTY PRAWNE POLITYKI ROLNEJ UNII EUROPEJSKIEJ∗ Emma Gincel WyŜsza Szkoła Handlowa w Radomiu Studenckie Koło Naukowe Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Streszczenie Wspólna Polityka Rolna - WPR (Common Agricultural Policy - CAP) jest jedną z najwaŜniejszych polityk wspólnotowych Unii Europejskiej. Jest teŜ polityką, jedną z pierwszych, o której prowadzeniu zadecydowały kraje wspólnotowe, i która we wczesnych stadiach integracji europejskiej stanowiła jej (integracji) silny instrument. Funkcjonowanie WPR oparto na trzech zasadach: - jednolitości rynku europejskiego, - priorytetu wspólnotowego, solidarności finansowej w ramach dyscypliny budŜetowej na szczeblu wspólnotowym. Na jednolitym rynku Wspólnoty obowiązują zatem wspólne ceny, wspólne przepisy prawne, zdrowotne i weterynaryjne oraz stałe parytety walutowe. Oznacza to takŜe stosowanie jednakowych we wszystkich krajach członkowskich instrumentów oddziaływania na rynek w ramach systemu regulacji znajdującego się w kompetencjach wspólnotowych. Do celów Wspólnej Polityki Rolnej, na realizację, której Unia przeznacza blisko połowę swego budŜetu zgodnie z art. 33 Traktatu Amsterdamskiego (dawniej art. 39 Traktatu Rzymskiego) naleŜy: - zapewnienie odpowiedniego poziomu Ŝycia ludności rolniczej, - ustabilizowanie rynków rolnych, - zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne po rozsądnych cenach, - modernizacja europejskiego rolnictwa. Oznacza to prowadzenie polityki pomocy finansowej z uwzględnieniem potrzeb i problemów indywidualnych i regionalnych. Unia zmierza do tego, aby tak kształtować WPR, by umoŜliwiać stały rozwój obszarów wiejskich oraz ochronę środowiska naturalnego. 1. WPROWADZENIE W Traktacie Rzymskim z 25 marca 1957 roku, który powołał do Ŝycia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) przewidziano, Ŝe Wspólnoty będą prowadziły wspólną politykę w moŜliwie najszerszym zakresie. Celem takiego działania uznano wspieranie: ∗ W referacie podjęto tematykę wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej w ujęciu historycznym – przed wejściem w Ŝycie Traktatu Lizbońskiego. 88 - harmonijnego rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki, - trwałego i zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego krajów członkowskich, - szybkiego wzrostu stopy Ŝyciowej i zacieśnianie związków pomiędzy państwami członkowskimi. Warto podkreślić, Ŝe wspólna polityka UE jest stale rozwijana i obejmuje coraz to nowe dziedziny, w których państwa członkowskie chcą współpracować dla wspólnego dobra. Jest przy tym przestrzegana zasada subsydiarności, to znaczy, Ŝe na szczeblu wspólnotowym są podejmowane sprawy, które moŜna i naleŜy rozwiązywać wspólnie, natomiast inne kwestie, które mogą być efektywniej rozstrzygane samodzielnie przez państwo członkowskie, pozostawia się w kompetencji władz narodowych, regionalnych lub lokalnych. 2. WSPÓLNA POLITYKA ROLNA UNII EUROPEJSKIEJ – POJĘCIE I ISTOTA Wspólna Polityka Rolna - WPR (Common Agricultural Policy - CAP) jest jedną z najwaŜniejszych polityk wspólnotowych. Jest teŜ polityką, jedną z pierwszych, o której prowadzeniu zadecydowały kraje wspólnotowe, i która we wczesnych stadiach integracji europejskiej stanowiła jej (integracji) silny instrument. Państwa załoŜycielskie w chwili tworzenia EWG przyjęły, iŜ jednym z priorytetowych działań będzie zapewnienie bezpieczeństwa Ŝywnościowego obywatelom Wspólnoty oraz zwiększenie dochodów rolniczych. Z uwagi na specyfikę produkcji rolnej, rolnictwo uznano za szczególną dziedzinę gospodarki. Dlatego teŜ regulacje dotyczące rynku rolnego wydzielono ze wspólnego rynku innych towarów i usług zapewniając mu system ochrony oparty na działaniach interwencyjnych i protekcjonistycznych.1 Wspólna Polityka Rolna okazała się z jednej strony bardzo skuteczna, ale zarazem niezwykle kosztowna i trudna do utrzymania w swej pierwotnej formie. Spowodowała gwałtowny przyrost produkcji rolnej w krajach Wspólnoty przy popycie, którego co prawda poziom zwiększał się równocześnie ze wzrostem produkcji, ale w znacznie niŜszym tempie. Doprowadziło to z czasem do wystąpienia powaŜnych, trudnych do wyeksportowania nadwyŜek produkcyjnych, których magazynowanie pochłaniało wysokie kwoty.2 W 1992 roku postanowiono dokonać reformy Wspólnej Polityki Rolnej, z zamiarem doprowadzenia do maksymalnego zrównania wewnętrznej 1 Traktat Rzymski z 25 marca 1957 roku. A. Woś, Agrobiznes. Makroekonomika tom 1., Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 137. 2 89 podaŜy produktów rolnych z popytem. SłuŜyć temu miał system odłogowania ziemi, a takŜe kontyngenty produkcyjne (quotas) oraz wprowadzenie środków skłaniających rolników do przywiązywania większej wagi do ochrony środowiska i bardziej racjonalnego wykorzystania gruntów. Obowiązujące w UE ceny interwencyjne zostały obniŜone, co zostało zrekompensowane rolnikom w drodze bezpośrednich subwencji (premie za odłogowanie, subwencje wyrównawcze, premie zwierzęce itp.). Kontynuację reformowania Wspólnej Polityki Rolnej, w duchu reformy z 1992 roku, uzgodniono na szczycie UE w Berlinie w marcu 1999 roku. Jako cel wskazano ustabilizowanie wydatków na WPR. Cele Wspólnej Polityki Rolnej sformułowane w Traktacie Rzymskim zostały niemal w pełni osiągnięte, zwłaszcza te odnoszące się do wzrostu wydajności w rolnictwie, stabilizacji rynków i bezpieczeństwa Ŝywnościowego. Traktat przewidywał równieŜ wspólną organizację rynków produktów rolnych, jednolitą politykę w dziedzinie cen i utworzenie wspólnych funduszy finansowania rolnictwa. W celu realizacji Wspólnej Polityki Rolnej stopniowo organizowano poszczególne rynki produktów rolnych, uwzględniając jednocześnie zobowiązania międzynarodowe Wspólnoty, problem rozwoju regionów opóźnionych oraz zagadnienia ochrony środowiska i ochrony interesów konsumentów. Organizację Wspólnej Polityki Rolnej naleŜy rozwaŜać w kontekście wewnętrznym i międzynarodowym. Z jednej strony, rolnicy regularnie manifestują przeciw niektórym jej zasadom, konsumenci obawiają się konsekwencji niektórych działań (choroba szalonych krów, produkty modyfikowane genetycznie).3 Z drugiej strony, od zakończenia Rundy Urugwajskiej i podpisania układów w Marrakeszu w 1994 roku, Unia Europejska zajmuje stanowisko rozbieŜne ze stanowiskiem USA, jak równieŜ Australii i Nowej Zelandii, krajów propagujących większą liberalizację światowego handlu produktami rolnymi. Ten kontekst połączony z rozszerzeniem UE powoduje, Ŝe Komisja Europejska w Agendzie 2000 zaproponowała kolejną reformę Wspólnej Polityki Rolnej. Funkcjonowanie WPR oparto na trzech zasadach: - jednolitości rynku europejskiego, - priorytetu wspólnotowego, - solidarności finansowej w ramach dyscypliny budŜetowej na szczeblu wspólnotowym.4 Jednolitość rynku oznacza całkowitą wolność wymiany handlowej produktami rolnymi oraz harmonizację uregulowań administracyjnych, weterynaryjnych i fitosanitarnych, jak równieŜ wspólne zasady zarządzania, wspólne ceny, identyczne reguły konkurencji i jednolite 3 4 www.minrol.gov.pl [dostęp 14 maj 2010]. TamŜe. 90 zasady ochrony. Priorytet wspólnotowy zapewnia ochronę europejskiego rynku rolnego przed importem produktów rolnych po niskich cenach oraz fluktuacjami na rynku światowym. Solidarność finansowa wyraŜa się w fakcie, Ŝe dochody i wydatki związane z prowadzeniem WPR pochodzą z budŜetu Wspólnoty. Na jednolitym rynku Wspólnoty obowiązują zatem wspólne ceny, wspólne przepisy prawne, zdrowotne i weterynaryjne oraz stałe parytety walutowe. Oznacza to takŜe stosowanie jednakowych we wszystkich krajach członkowskich instrumentów oddziaływania na rynek w ramach systemu regulacji znajdującego się w kompetencjach wspólnotowych.5 Wspólna Polityka Rolna, od początku jej wprowadzenia opierała się na takich mechanizmach, jak: - ceny interwencji, - ceny progu dla importu, - dopłatach eksportowych, - opłatach wyrównawczych. Kolejne rewizje Traktatu nie zmieniały tych mechanizmów, a poprzez to gwarantowały zachowanie priorytetu wspólnotowego i pozwalały na obecność na rynkach państw trzecich. Dawały one rolnikom gwarancję skupu ich produkcji, ale miały teŜ inne, waŜkie konsekwencje: - utrzymywały się stabilne ceny, co pozwalało na redukcję ryzyka, ale, co nie było dobre, takŜe eliminowało wszelką konkurencję między producentami rolnymi, - ceny wewnętrzne wyrównywano wyŜszymi cenami interwencji, co pozwalało osiągać zyski ze wzrostu wydajności, - następował wzrost produkcji, niezaleŜnie od popytu, z konsekwencją kumulowania się nadwyŜek i subwencjonowanego eksportu, - następował wzrost wydatków budŜetowych na rzecz gospodarstw najbardziej produktywnych. 3. CELE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ Do celów Wspólnej Polityki Rolnej na realizację, której Unia przeznacza blisko połowę swego budŜetu zgodnie z art. 33 Traktatu Amsterdamskiego (dawniej art. 39 Traktatu Rzymskiego) naleŜy: - zapewnienie odpowiedniego poziomu Ŝycia ludności rolniczej, - ustabilizowanie rynków rolnych, - zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne po rozsądnych cenach, - modernizacja europejskiego rolnictwa.6 Oznacza to prowadzenie polityki pomocy finansowej z uwzględnieniem potrzeb i problemów indywidualnych i regionalnych. Unia zmierza 5 6 T. Bainbridge, A. Teasdale, Leksykon Unii Europejskiej, Kraków 1998, s. 82. www.minrol.gov.pl [dostęp 14 maj 2010]. 91 do tego, aby tak kształtować WPR, by umoŜliwiać stały rozwój obszarów wiejskich oraz ochronę środowiska naturalnego. W związku z tym w określonym czasie przyjmowane są róŜne priorytety WPR. Wsparcie Wspólnoty kierowane jest na rozwój agroturystyki oraz tworzenie nowych, innych miejsc pracy na obszarach wiejskich. W zakresie polityki strukturalnej przewidziano obowiązkowe ograniczenie powierzchni upraw, a w odniesieniu do polityki rynkowej, obniŜanie cen gwarantowanych dla zwiększenia konkurencyjności produktów wspólnotowych na rynkach światowych przy jednoczesnym zapewnieniu premii bezpośrednich, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw znajdujących się na obszarach o trudnych warunkach naturalnych. Proces ewolucji Wspólnej Polityki Rolnej wykazuje, Ŝe kolejne próby jej zreformowania wpływają na poprawę kontroli produkcji rolnej i wydatków budŜetowych na jej realizację, która pochłania rocznie, średnio około 40% budŜetu Unii Europejskiej. W ramach wspólnej polityki rozwoju obszarów wiejskich przewidziano zintegrowane działania promujące rozwój i dostosowanie strukturalne regionów słabiej rozwiniętych oraz wspieranie ekonomiczno - społecznej restrukturyzacji obszarów dotkniętych szczególnie trudnymi problemami. Wsparcie Wspólnoty skierowane jest na poprawę struktury gospodarstw rolnych, przetwórstwa i sprzedaŜy produktów rolnych, wprowadzenie nowych technologii i poprawę jakości produktów, zmianę charakteru produkcji, wprowadzenie uzupełniających bądź alternatywnych form działalności oraz na równomierny rozwój terenów leśnych i rolnictwa przy zwróceniu szczególnej uwagi na uwarunkowania i wymagania związane z ochroną środowiska naturalnego, respektującego wymagania środowiska. W Agendzie 2000 zapewniono finansową pomoc w zakresie: - inwestycji w gospodarstwach rolnych, spełniających ściśle określone prawem warunki, w wysokości do 40% ich wartości lub 50% na obszarach połoŜonych na terenacho trudnych warunkach naturalnych - umoŜliwienia startu młodym rolnikom (poniŜej 40 roku Ŝycia), posiadających odpowiednią wiedzę i umiejętności zawodowe, w postaci jednorazowej premii, dopłaty do spłaty odsetek kredytu - szkoleń zawodowych rolników i osób zaangaŜowanych w gospodarkę rolną lub leśną, - systemu wcześniejszego przechodzenia na emeryturę rolników i robotników rolnych, - wprowadzenia metod produkcji rolniczej mających na celu ochronę środowiska, utrzymania terenów wiejskich (tzw. agro-środowisko), poprawy jakości krajobrazu, zasobów naturalnych, gleby i róŜnorodności genetycznej, 92 - reorientacji produkcji zgodnie z trendami rynkowymi, rozwoju nowych rynków zbytu na produkty rolne, poprawy i monitorowania jakości produktów i ich walorów zdrowotnych.7 Wsparcie dla powyŜszych działań ma słuŜyć wzrostowi dochodów z rolnictwa, poprawie warunków Ŝycia, pracy i produkcji z jednoczesnym prowadzeniem gospodarki rolnej w sposób przyjazny dla środowiska naturalnego. 4. INSTRUMENTY PRAWNE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ Prawne instrumenty w zakresie realizacji polityki rynkowej moŜna podzielić na trzy grupy: 1. Zmierzające do wspomagania polityki cenowej i w niektórych wypadkach do ograniczenia produkcji określonych płodów rolnych na terenie Unii. Instrumenty te to w szczególności: ceny minimalne, ceny interwencyjne, skup interwencyjny, kontyngenty, płatności kompensacyjne w przypadkach, gdy wsparcie cenowe zostało zredukowane. 2. Mające na celu zwiększenie opłacalności eksportu towarów z Unii. Z uwagi na moŜliwość występowania wyŜszych cen na rynku wewnętrznym niŜ na rynkach światowych, konieczne jest stosowanie refundacji eksportowych. 3. DąŜące do ograniczenia napływu konkurencyjnych towarów spoza krajów członkowskich. Są to: cła i kontyngenty importowe. Prawne instrumenty interwencji rolnej prowadzone przez Unię Europejską w ramach polityki strukturalnej to: - wyłączanie gruntów rolnych z produkcji (np. odłogowanie, zalesienie), - ekstensyfikacja i konwersja produkcji (tj. stosowanie metod ekstensywnych w produkcji rolniczej ó np. poprzez ograniczanie zastosowania nawozów sztucznych), - system premii przy przeznaczeniu produkcji rolnej na cele niespoŜywcze, - system pomocy finansowej dla inwestycji mających na celu zmianę charakteru produkcji (np. przetwórstwo, agroturystyka). Wprowadzenie przez rolnika powyŜszych instrumentów, zgodnie ze szczegółowymi regulacjami UE, uprawnia go do otrzymania odpowiedniej pomocy finansowej. Działania prowadzone przez Unię Europejską w ramach Wspólnej Polityki Rolnej zarówno w jej aspekcie rynkowym jak i strukturalnym zmierzają do rozwoju wsi nie tylko jako środowiska produkcji rolnej, ale równieŜ do poprawy warunków Ŝycia i pracy jej mieszkańców, jakości 7 www.fapa.com.pl [dostęp 14 maj 2010]. 93 produktów rolnych, zapewnienia ochrony środowiska naturalnego i zachowania równowagi krajobrazowej. Osiągnięciu wspólnych celów słuŜy wspólna organizacja rynków rolnych oraz pozostałe środki wspólnej polityki rolnej. MoŜna wyróŜnić cztery główne instrumenty wspierania rolnictwa w ramach WPR. Są to: - podtrzymywanie cen rynkowych, - ograniczenia ilościowe, - bezpośrednie podtrzymywanie dochodów, - tzw. inne formy wspierania rolnictwa. Podtrzymywanie cen rynkowych (market price suppart) prowadzi do kształtowania się cen unijnych na poziomie wyŜszym od cen światowych. Osiągane jest to poprzez: - stosowanie instrumentów polityki handlowej (cła, kontyngenty, itp.) - zakupy interwencyjne - subsydiowanie eksportu rolnego (jeden ze sposobów pozbywania się nadwyŜek produktów rolnych), - zagospodarowywanie nadwyŜek (dotowanie konsumpcji – mleko i masło, konwersja - przeznaczenie proszku mlecznego na pasze, niszczenie - owoce i warzywa). Podtrzymywanie ceny rynkowej podnosi zarówno ceny płacone producentom krajowym, jak i ceny płacone przez konsumentów za Ŝywność, powoduje wzrost produkcji oraz ogranicza konsumpcję. Ograniczenia ilościowe (cukier, mleko, zboŜa i nasiona oleiste warunkowo) stosowane są w połączeniu z podtrzymywaniem cen i/lub dotacjami wyrównawczymi. Polegają one na ograniczeniu produkcji (przy danym poziomie wsparcia cenowego) na poziomie niŜszym od tego, jaki miałby miejsce bez stosowania ograniczeń. Pozwala to na zmniejszenie wahań w handlu oraz ogranicza wydatki budŜetowe państwa na subsydiowanie eksportu. Bezpośrednie podtrzymywanie dochodów rolniczych polega na tym, Ŝe producenci w UE otrzymują pewną sumę pieniędzy ponadto, co uzyskują ze sprzedaŜy swych produktów na rynku (płatność na ha zbóŜ i nasiona oleiste i na szt. zwierząt - bydło i owce). Zwiększa ono dochody rolnicze, nie wpływając jednocześnie na ceny konsumenta czy producenta. Inne formy wspierania rolnictwa moŜna podzielić generalnie na dwie grupy: - redukcję kosztów produkcji (instrumenty polityki kredytowej, dotacje do środków produkcji, polityka podatkowa), - usługi ogólne, tj. działania, które na dłuŜszą metę redukują koszty w sektorze rolnym, a korzyści, z których nie trafiają bezpośrednio do producentów rolnych (badania, doradztwo, inspekcja sanitarna, zwalczanie szkodników i chorób, działania w zakresie poprawy struktur rolnych i infrastruktury, marketingu i promocji itd.). 94 5. BEZPOŚREDNIE DOPŁATY DO PRODUKCJI ROLNEJ Polscy rolnicy, po 1 maja 2004 roku zostali objęci systemem dopłat bezpośrednich do produkcji rolnej, a w zasadzie do powierzchni gospodarstwa. Jest to co najmniej 40% naleŜnych im dopłat bezpośrednich, co oznacza, Ŝe statystyczne gospodarstwo rolne w Polsce otrzymuje co roku około 465 euro, tj. około 1860 zł. Dopłaty bezpośrednie otrzyma kaŜde gospodarstwo o powierzchni powyŜej 1 ha, niezaleŜnie od tego czy uprawia akurat te rośliny i hoduje te zwierzęta, do których w Unii Europejskiej takie dopłaty przysługują. Rolnik otrzyma je takŜe wówczas, gdy nie będzie uprawiał ani hodował czegokolwiek, gdyŜ nie będą to dopłaty do produkcji rolnej, a do powierzchni gospodarstwa. Polska stosuje tak zwany uproszczony system dopłat, stąd wypłacanie ich równieŜ rolnikom, którzy niczego nie produkują. Przydzielenie dopłat bezpośrednich wszystkim gospodarstwom rolnym tylko nieznacznie zmniejszy korzyści rolników gospodarujących na kilkunastu, kilkudziesięciu czy kilkuset hektarach, gdyŜ dopłaty bezpośrednie odnoszą się do powierzchni gospodarstw, a to oznacza, Ŝe przeszło połowie ogółu gospodarstw rolnych w Polsce (o obszarze od 1 do 5 ha) przypadnie tylko 16–17% dopłat bezpośrednich, gdyŜ tylko tyle ogółu uŜytków rolnych jest w tych gospodarstwach. Niewątpliwą zaletą systemu uproszczonego jest to, Ŝe przyznane Polsce dopłaty bezpośrednie są wykorzystane w całości. Gdyby bowiem przyjąć system stosowany w UE, około 30% dopłat prawdopodobnie by przepadło (część rolników nie złoŜyłaby odpowiednio wypełnionych wniosków).8 6. FUNDUSZE WSPOMAGAJĄCE Jednym z instrumentów wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej są programy rolnośrodowiskowe. Rolnicy do programów przystępują dobrowolnie. Za przystąpienie i wykonywanie określonych działań z zakresu ochrony środowiska rolnikom jest udzielana pomoc finansowa, która zrekompensuje utracony dochód i poniesione dodatkowe nakłady oraz da dodatkową zachętę finansową. Realizowane są następujące pakiety: 1. Rolnictwo zrównowaŜone – są to działania polegające na stosowaniu zbilansowanej gospodarki nawozowej i przestrzeganiu odpowiedniego następstwa roślin; 2. Rolnictwo ekologiczne - stosowanie metod rolnictwa ekologicznego w rozumieniu ustawy o rolnictwie ekologicznym; 8 www.minrol.gov.pl [dostęp 14 maj 2010]. 95 3. Utrzymanie łąk ekstensywnych - działania wiąŜące się z przywróceniem lub kontynuacją wykaszania łąk jednokośnych o wysokich walorach przyrodniczych, zagroŜonych degradacją; 4. Ochrona gleb i wód - działania polegające na stosowaniu międzyplonów dla zwiększenia udziału pokrycia gleb w okresie jesienno - zimowym i zapobiegania spływom powierzchniowym. 5. Ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich - polegająca na utrzymywaniu hodowli ras bydła, koni i owiec zagroŜonych wyginięciem. W podsumowaniu naleŜy wskazać, Ŝe objęcie polskiego rolnictwa zasadami WPR spowodowało, Ŝe w tej grupie społecznej nastąpił największy wzrost akceptacji społecznej dla przystąpienia Polski do UE. Polscy rolnicy w pełni wykorzystują wsparcie ze środków unijnych. Bibliografia 1. Bainbridge T., Teasdale A., Leksykon Unii Europejskiej, Kraków 1998 2. Fontaine P., Malosse H.: Słownik instytucji i terminów Unii Europejskiej, Warszawa 1997. 3. Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 2222/2000, które ustala szczegółowe zasady finansowe dla stosowania Rozporządzenia nr 1268/1999. 4. Rozporządzenie Rady Europejskiej nr 1268/1999 z dnia 21 czerwca 1999 roku o wsparciu Wspólnot dla działań przedakcesyjnych na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w krajach kandydujących z Europy Środkowej i Wschodniej w okresie przedakcesyjnym. 5. Woś A., „Agrobiznes. Makroekonomika” tom 1., Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996. 6. www.fapa.com.pl [dostęp 14 maj 2010]. 7. www.minrol.gov.pl [dostęp 14 maj 2010]. 96 UNIJNY POTENCJAŁ W SFERZE MILITARNEJ Eliza Agata Terejko WyŜsza Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna im. Jana Zamoyskiego z siedzibą w Zamościu Koło Naukowe Pasjonatów Opiekun naukowy: dr Ewa Kuźma WPROWADZENIE Unia Europejska od dawna uchodzi za gospodarczą potęgę. Ale teŜ jeszcze do niedawna była militarnym karłem, niezdolnym do samodzielnych działań, z wyczekiwaniem spoglądającym na Stany Zjednoczone. Dlatego od lat 90 tych europejscy politycy podejmują liczne inicjatywy mające wzmocnić unijny potencjał obrony Unii. Tworzą wspólne zgrupowania i jednostki wojskowe. Rozpoczęli proces integracji przemysłów zbrojeniowych, a w ślad za tym sformowali pierwsze wspólne, wielonarodowe programy zbrojeniowe. Jednym z kluczowych celów powyŜszych działań jest sprostanie konkurencji i nadrobienie luki technologicznej w sferze militarnej, jaka uwidoczniła się między USA i UE. Przy okazji pojawił się problem jak wzmocnić militarnie struktury europejskie, jednocześnie nie osłabiając NATO i więzi transatlantyckich. Dziś wydaje się, iŜ powoli rodzi się modus vivendi w tej sprawie. WOJSKO W LICZBACH Gdyby zsumować armie pierwszych 15 członków UE i kolejnych 10 państw, które niedawno dołączyły do „grupy”, okaŜe się, Ŝe liczbą Ŝołnierzy Europejczycy nie będą ustępowali Stanom Zjednoczonym. Tylko szóstka największych krajów UE – Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Wielka Brytania i Włochy – nawet po redukcjach swych armii będzie mieć pod bronią około miliona Ŝołnierzy. Dominującą pozycję militarną w UE zajmują Francuzi (325 tys.), Brytyjczycy (208 tys.) i Niemcy (około 290 tys.). Mają oni jedne z najnowocześniejszych sił zbrojnych w świecie. Do tego pierwsza dwójka zaliczana jest do grona mocarstw atomowych. Natomiast Niemcy pozostają mocarstwem konwencjonalnym, z najsilniejszymi siłami lądowymi i licznym lotnictwem. „Trójce” nieco ustępują Włochy (ponad 200 tys. Ŝołnierzy). Natomiast Hiszpania i Polska mają armię liczącą w granicach 150 tyś. personelu wojskowego. Do grona „sześciu” naleŜy dodać Grecję. Kraj ten, choć niemal cztery razy mniejszy demograficznie od Hiszpanii i Polski, utrzymuje podobnej wielkości siły zbrojne. Wpływ na to ma nieufność Aten wobec tu97 reckiego sąsiada, która nie zanikła nawet po ponad półwiecznej przynaleŜności obu państw do NATO. Znaczną grupę stanowią w UE „średniacy” mający po 60 – 20 tys. Ŝołnierzy. W gronie tym są: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Holandia, Portugalia, Słowacja, Szwecja, Węgry. Ostatnią grupę tworzą najmniejsze państwa Unii, których siły zbrojne liczą od kilkuset Ŝołnierzy w przypadku Luksemburga do kilkunastu tysięcy Ŝołnierzy na Litwie czy w Irlandii. „Maluchy” to jeszcze Cypr, Estonia, Łotwa, Malta i Słowenia. Od lat 90- tych dominującą tendencją w armiach europejskich jest redukcja ich liczebności. Często temu procesowi towarzyszy rezygnacja (lub odroczenie) poboru. Zawodowe siły zbrojne mają lub niebawem będą mieć: Belgia, Czechy, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Malta, Luksemburg, Węgry, Wielka Brytania, Włochy i Polska. SPRZĘTOWA MOZAIKA WyposaŜenie armii unijnych jest róŜnorodne. To efekt tego, Ŝe kaŜde z państw dotychczas preferowało wyroby krajowego przemysłu. Rzadkością były wspólne programy zbrojeniowe czy uzgadnianie zakupów w państwach trzecich. W ostatnich latach sytuacja jednak znacznie się zmieniła. Mimo zróŜnicowania arsenałów istnieją pewne rodzaje sprzętu, w których nastąpiła niekoordynowana standaryzacja. Najlepiej widać to w przypadku czołgów. JuŜ od kilkudziesięciu lat na rynku zachodnioeuropejskim dominują pojazdy niemieckie. Czołgi Leopold 11 i Leopold 22 moŜna spotkać od Sycylii po koło podbiegunowe. Poza Niemcami uŜytkuje je jeszcze dziewięciu innych członków „15” pierwszych państw tworzących UE oraz Polska. 1 M. Cielma, „Leopard 1”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-01-30, dostępna w Internecie: [http://www.militarium.net/viewart.php?aid=189]. 2 M. Cielma, „Leopard 2”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-01-29, dostępna w Internecie: [http://www.militarium.net/viewart.php?aid=185]. 98 Rysunek 1. Leopold 1 Rysunek 2. Leopold 2 Wraz z rozszerzeniem Unii popularnym wozem bojowym stało się T-72 i jego modernizacje. W sumie te czołgi stosują wojska pancerne pięciu państw3. 3 M. Cielma, „T-72”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-0129, dostępna w Internecie: [militarium.net/viewart.php?aid=187]. 99 Rysunek 3. Wóz bojowy T-72 W przypadku innych systemów uzbrojenia lądowego z reguły najpopularniejsze są konstrukcje zza oceanu, jak np. transportery gąsienicowe M-113 Rysunek 4. Transporter gąsienicowy M-113 100 czy teŜ haubice samobieŜne M-1094. Rysunek 5. Haubica samobieŜna M-109 TakŜe najpopularniejszymi samolotami Unii Europejskiej są dziś amerykańskie F-16 Fighting Falcon. Latają na nich Belgowie, Duńczycy, Grecy, Holendrzy i Portugalczycy. Razem mają około 350 „szesnastek”. Na wzięcie ich w leasing zdecydowali się niedawno Włosi. Maszyny te niedawno trafiły teŜ do Polskich sił powietrznych5. 4 J. Mierzejewski, „Haubica samobieŜna M109A6 Paladin”, [on-line], Konflikty Zbrojne, modyfikacja: 2009.06.08, dostępna w Internecie: [konflikty.pl/a,2138-0, Wojska_ladowe,Haubica_samobiezna_ M109A6_ Paladin.html]. 5 R. Rochowicz, Wiecznie młody, śołnierz Polski 2004, nr 3, s. 34-37, B. Głowacki, Polacy w F-16. Skrzydlata Polska, 2005, nr 12, s. 6-9. 101 Rysunek 6. F-16 Fighting Falcon Wśród samolotów proweniencji europejskiej najpopularniejsze są dziś Panavia Tornado IDS, latające w barwach lotnictwa Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch. Jest ich około 7006. Rysunek 7. Panavia Tornado IDS Trzy kraje uŜytkują teŜ Dassault Mirage F-1, ale jest ich poniŜej 200. Poza Francją latają one w Grecji i Hiszpanii7. 6 M. Przeworski, Nadbałtycki parasol NATO. Skrzydlata Polska 2005, nr 4, s. 3233, M. Przeworski, Łabędzi śpiew morskich Tornad, Skrzydlata Polska 2005, nr 6, s. 32-33, D. Bower, Cenny atut królewskich wojsk lotniczych- tankowanie w powietrzu, Skrzydlata Polska, 2005, nr 2, s. 38- 42, D. Bower , Cypryjskie ćwiczenia . Skrzydlata Polska. 2006, nr 2, s. 36-38. 7 M. Przeworski, Francuski szkwał, Skrzydlata Polska 2004, nr 12, s. 27-29. 102 Rysunek 8. Dassault Mirage F1 Grecy i Francuzi posiadają równieŜ ponad 300 Dassault Mirage 20008. Rysunek 9. Dassault Mirage 2000 8 M. Przeworski, Francuski szkwał, Skrzydlata Polska, 2004, nr 12, s. 27-29. 103 W przyszłości powaŜnym rywalem dla produktów zza Atlantyku będzie myśliwiec Eurofighter Typhoon, owoc współpracy przemysłów lotniczych czterech państw: Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch. JeŜeli nie nastąpi redukcja zamówień, kupią one ponad 600 tych myśliwców. „Tajfuny” zamówiła juŜ Austria, zaś powaŜnie zainteresowanie nimi wykazuje Grecja9. Rysunek 10. Eurofighter Typhoon Rysunek 11. SAAB JAS 39 Gripen Lokalnym rywalem dla tej konstrukcji jest szwedzki Gripen, na którego zdecydowali się dwaj członkowie Unii z Europy Środkowej, Czechy i Węgry10. 9 M. Przeworski, Europejski obrońca nieba część 2, Skrzydlata Polska 2005, nr 1, s. 37-40. 10 G. Sobczak, B. Głowacki, Gripeny przyleciały do Czech, Skrzydlata Polska 2005, nr 5, s. 24-25, W. Łuczak, Chrzest bojowy czeskich Gripenów, Skrzydlata Polska, 2005, nr 11, s. 20-21. 104 Najliczniejszymi samolotami transportowymi w lotnictwie wojskowym członków pierwszej „15” państw UE są C-160 Transall. Około 150 tych maszyn lata tylko w dwóch państwach, Francji i Niemczech. Rysunek 12. C-160 Transall Niedościgniony pod względem popularności pozostaje amerykański Lockheed C-130 Hercules, którego moŜna spotkać w Austrii, Belgii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Portugalii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Włoszech. Polska całkiem nie dawno pozyskała sześć C-13011. Rysunek 13. Lockheed C-130 Hercules 11 G. Hołdanowicz, 37-letnie Herculesy do Powidza, Skrzydlata Polska, 2006, nr 2, s. 18-19, B Głowacki, PoŜarnicze Herculesy, Skrzydlata Polska 2005, nr 9, s. 13 . 105 PIĘTY ACHILLESOWE Wielkość sił zbrojnych państw europejskich jest iluzoryczna. Konflikty w latach 90 na Bałkanach wykazały, Ŝe Europejczycy nie są zdolni do Ŝadnych większych operacji militarnych bez wsparcia USA. Pierwszym powodem był fakt, Ŝe większość armii europejskich przygotowywana była w okresie zimnej wojny do obrony własnego terytorium. Niewiele ich jednostek było w pełni rozwiniętych w czasie pokoju. Gros istniało tzw. workach, czekając na mobilizację. Obrona własnego terytorium nie wymagała teŜ posiadania rozwiniętego transportu strategicznego, tak lotniczego, jaki morskiego. Stąd duŜymi okrętami transportowo -desantowymi dysponowały tylko Francja i Wielka Brytania, posiadające nadal liczne terytoria zamorskie. W ostatnich latach podobne jednostki pozyskały teŜ Hiszpania i Holandia. Jednak mimo to europejskie zdolności do przerzutu sił zbrojnych drogą morską w porównaniu z amerykańskimi pozostają mizerne. Rysunek 14. Przykładowy okręt transportowo desantowy o nazwie Ocean Podobnie rzecz ma się w lotnictwie. Sytuację ma poprawić nabycie około 180 duŜych transportowych Airbusów 400M12. Na dziś bowiem Europejczycy mają zaledwie kilkadziesiąt maszyn, które moŜna uznać od biedy za transportowce strategiczne. Bo Transalle czy Herculesy są uznawane za samoloty do przerzutu taktycznego. Decydują o tym ich ograniczone moŜliwości, gdy chodzi o zasięg i wielkość przewoŜonego ładunku. Poza brakiem transportu prowadzenie samodzielnych operacji militarnych utrudnia Unii Europejskiej fakt, iŜ nie ma ona praktycznie rozpoznania satelitarnego. 12 B. Głowacki, Polskie C-295M juŜ w komplecie, Skrzydlata Polska 2005, nr 8, s. 22 . 106 Rysunek 14. Airbus 400M Rysunek 15. Jeden z satelitów rozpoznawczych krąŜących wokół Ziemi Z drugiej strony eksperci wskazują na nadmiar uzbrojenia w niektórych kategoriach. Wymieniają tu samoloty bojowe, sprzęt pancerny czy fregaty. Próbą wznowienia zdolności wojskowych UE była decyzja o stworzeniu sił szybkiego reagowania. Z deklaracji złoŜonych przez państwa członkowskie wynika Ŝe mają liczyć ponad 60 tyś Ŝołnierzy wspartych przez kontyngenty morski i powietrzny. Oczekuje się, Ŝe zgrupowanie unijne będzie zdolne do rocznego udziału w misji o charakterze ekspedycyjnym. 107 Bibliografia 1. Bower D., Cenny atut królewskich wojsk lotniczych- tankowanie w powietrzu, Skrzydlata Polska 2005, nr 2, s. 38- 42. 2. Bower D., Cypryjskie ćwiczenia, Skrzydlata Polska. 2006, nr 2 , s. 36-38. 3. Cielma M., „T-72”, [on-line] , Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-01-29, dostępna w Internecie: [militarium.net/viewart.php?aid=187]. 4. Cielma M., „Leopard 1”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-01-30, dostępna w Internecie: [http://www.militarium.net/viewart.php?aid=189]. 5. Cielma M., „Leopard 2”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-01-29, dostępna w Internecie: [http://www.militarium.net/viewart.php?aid=185]. 6. Głowacki B., Polacy w F-16, Skrzydlata Polska. 2005, nr 12, s. 6-9. 7. Głowacki B., PoŜarnicze Herculesy, Skrzydlata Polska 2005, nr 9, s. 13. 8. Głowacki B., Polskie C-295M juŜ w komplecie, Skrzydlata Polska 2005, nr 8, s. 22 . 9. Hołdanowicz G., 37-letnie Herculesy do Powidza, Skrzydlata Polska 2006, nr 2, s. 18-19. 10. Łuczak W., Chrzest bojowy Czeskich Gripenów, Skrzydlata Polska 2005, nr 11, s. 20-21. 11. Mierzejewski J., „Haubica samobieŜna M109A6 Paladin”, [on-line], Konflikty Zbrojne , modyfikacja: 2009.06.08 , dostępna w Internecie: [konflikty.pl/a,21380,Wojska_ladowe,Haubica_samobiezna_M109A6_Paladin.html]. 12. Przeworski M., Nadbałtycki parasol NATO, Skrzydlata Polska 2005, nr 4, s. 32-33. 13. Przeworski M., Łabędzi śpiew morskich Tornad, Skrzydlata Polska 2005, nr 6, s. 32-33. 14. Przeworski M., Europejski obrońca nieba część 2, Skrzydlata Polska 2005, nr 1, s. 37-40. 15. Przeworski M., Francuski szkwał, Skrzydlata Polska 2004, nr 12, s. 27-29. 16. Rochowicz R., Wiecznie młody, śołnierz Polski . 2004, nr 3, s. 34-37. 17. Sobczak G., Głowacki B., Gripeny przyleciały do Czech. Skrzydlata Polska 2005, nr 5, s. 24-25 108 WPROWADZENIE EURO W KRAJACH CZŁONKOWSKICH Tetyana Krykunova, Mariya Krasnova, Svitlana Kvachuk Absolwentki studiów pierwszego stopnia kierunku Administracja WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Studenckie Koło Naukowe Administratywistów Opiekun: dr Wojciech Orłowski Streszczenie Praca stanowi opracowanie zawierające informacje o działaniach podejmowanych przez Wspólnoty Europejskie w zakresie wprowadzenia euro jako wspólną walutę. Umiejscawia zagadnienie pojęcia Euro oraz jego znaczenie na wspólnych rynkach. Przedstawia kierunki rozwoju europejskiej integracji walutowej, drogę do Euro, czyli rys historyczny rozwoju strefy euro. Określa kwestie związane z postrzeganiem wspólnej waluty europejskiej i poziom poparcia, na przykładzie róŜnicy badań statystycznych pokazuje zalety oraz negatywne strony wejścia do strefy euro oraz przedstawia oczekiwania i obawy związane z wprowadzeniem euro na przykładzie Rzeczypospolitej Polskiej. 1. CZYM JEST EURO? Euro jest walutą Unii Gospodarczej i Walutowej - UGW (Economic and Monetary Union - EMU), która 1 stycznia 1999 r. została utworzona w ramach Unii Europejskiej (UE). Podstawą prawną ustanowienia UGW jest podpisany w 1992 r. w Maastricht (Holandia) traktat o Unii Europejskiej. W skład nowej unii weszło jedenaście z piętnastu krajów UE (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy). UGW określana teŜ jest nieoficjalnie jako obszar euro albo Euroland. W przyszłości skład członkowski Eurolandu rozszerzy się wraz z przystępowaniem do niego nowych krajów. KaŜdy kraj UE ma bowiem prawo naleŜeć do UGW, o ile spełni określone warunki - tzw. kryteria konwergencji dotyczące inflacji, długoterminowej stopy procentowej, stanu finansów publicznych oraz stabilności kursu walutowego. Oznacza to, Ŝe takŜe Polska, gdy będzie juŜ członkiem Unii Europejskiej, ma przed sobą perspektywę udziału w obszarze euro na zasadach obowiązujących pozostałe kraje. 2. DLACZEGO EURO? NajwaŜniejszą cechą UGW jest to, Ŝe stanowi ona obszar jednowalutowy, tzn. obszar, na którym ma cyrkulować tylko jeden pieniądz - euro, 109 zastępujący waluty narodowe1. Ale jakie były początki? Za jeden z moŜliwych punktów wyjścia dla chronologii powstania unii gospodarczo- walutowej w Europie moŜna uznać Traktaty Rzymskie2, które weszły w Ŝycie 1 stycznia 1958 r. Realizacja UGW jest jednym z najwaŜniejszych osiągnięć integracji europejskiej. Autorzy Traktatów Rzymskich nie myśleli jednak jeszcze o wspólnej walucie, a cele pierwotnych traktatów były znacznie węŜsze. Innym punktem wyjścia mógłby być 1989 r., gdy Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu realizacji UGW przed końcem wieku. Pominięcie pierwszych kroków w kierunku integracji walutowej Europy, podjętych w połowie lat 60., byłoby jednak fałszowaniem historii. Na początkowym etapie próby integracji walutowej podejmowano ze zmiennym powodzeniem. Wydaje się zatem, Ŝe najwłaściwszym punktem wyjścia będzie 1962 r. i dokument Komisji Europejskiej znany jako Memorandum Marjolina. Dokument ten zainicjował pierwsze dyskusje na temat integracji walutowej na poziomie Wspólnoty i doprowadził do podjęcia pierwszych – na razie bardzo ograniczonych – działań w zakresie współpracy walutowej. 3. PIERWSZE KROKI W KIERUNKU EUROPEJSKIEJ INTEGRACJI WALUTOWEJ Ojcowie załoŜyciele Europy, którzy negocjowali Traktaty Rzymskie w latach 50. ubiegłego stulecia, nie rozwaŜali koncepcji wspólnej waluty. Pierwotne cele Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) były ograniczone przede wszystkim do utworzenia unii celnej i wspólnego rynku rolnego, w związku z czym nie dostrzegano jeszcze potrzeby integracji walutowej. Ponadto w ówczesnym okresie wszystkie kraje EWG naleŜały do zasadniczo sprawnie funkcjonującego międzynarodowego systemu walutowego (systemu z Bretton Woods). W systemie tym kursy wymiany były sztywne, ale z moŜliwością korekty i utrzymywały się na względnie stabilnym poziomie zarówno w EWG, jak i na całym świecie do połowy lat 60. XX wieku3. Idea wspólnej waluty dla państw członkowskich EWG po raz pierwszy pojawiła się w memorandum Komisji Europejskiej z 24 października 1962 r. (Memorandum Marjolina). W dokumencie tym Komisja proponowała, 1 Informacja powzięta ze strony internetowej: samorzad.malopolska.w.interia.pl. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Traktaty weszły w Ŝycie 1 stycznia 1958 r. Dwie nowe Wspólnoty dołączyły do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWS), powołanej w 1952 r. na okres 50 lat. 3 Hanspeter K. Scheller, Europejski Bank Centralny – historia, rola i funkcje., 2006 r., s. 15. 2 110 aby unia celna prowadziła do ustanowienia do końca lat 60. unii gospodarczej z nieodwołalnymi sztywnymi kursami walut państw członkowskich. PoniewaŜ jednak system z Bretton Woods zapewniał powszechną stabilność kursów walut, państwa członkowskie stwierdziły, Ŝe nie ma potrzeby wprowadzania dodatkowych rozwiązań instytucjonalnych w tym zakresie na poziomie wspólnotowym. W związku z tym, poza powołaniem Komitetu Prezesów banków centralnych państw członkowskich EWG w 1964 r., memorandum nie spowodowało podjęcia Ŝadnych dalszych działań. Komitet Prezesów uzupełnił Komitet Walutowy, utworzony na podstawie art. 105 ust. 2 Traktatu EWG. W 1969 r. Komisja Europejska przedstawiła plan dotyczący odrębnej toŜsamości walutowej Wspólnoty. Na jego podstawie szefowie państw i rządów na spotkaniu w Hadze wezwali Radę Ministrów do opracowania etapowego planu utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Dokonał tego zespół ekspertów pod przewodnictwem Pierre’a Wernera, premiera Luksemburga. Opracowany przezeń Plan Wernera, który opublikowano w 1970 r., proponował stworzenie unii gospodarczej i walutowej w kilku etapach do 1980 r.4. Jednocześnie z tymi wydarzeniami, w latach 19701971 powstały pierwsze wspólnotowe mechanizmy pomocy walutowej i finansowej5. Opracowany przez Komitet tzw. Plan Delorsa z 17 kwietnia 1989 r. proponował realizację unii gospodarczej i walutowej w trzech odrębnych, ale stanowiących ciągły proces, etapach. Etap pierwszy miał się koncentrować na ostatecznym utworzeniu rynku wewnętrznego, wyeliminowaniu rozbieŜności polityki gospodarczej państw członkowskich, usunięciu wszystkich przeszkód utrudniających integrację finansową, a takŜe intensyfikacji współpracy walutowej. Etap drugi miał stanowić okres przejściowy przed etapem końcowym i obejmować utworzenie podstawowych instytucji i struktur organizacyjnych UGW. Ponadto miał słuŜyć wzmocnieniu konwergencji gospodarczej. W czasie etapu trzeciego miało nastąpić nieodwołalne ustalenie kursów walut, a odpowiednie instytucje i organy wspólnotowe miały uzyskać pełne kompetencje pienięŜne i gospodarcze6. UGW powstała w ramach Wspólnot Europejskich, które same w sobie uległy znacznemu rozszerzeniu od momentu ich zawiązania w 1952 r. Po przystąpieniu z dniem 1 maja 2004 r. dziesięciu krajów z Europy Środko4 Hanspeter K. Scheller, op. cit, s.17. Umowa z dnia 9 lutego 1970 r. pomiędzy bankami centralnymi EWG w sprawie ustanowienia mechanizmu krótkookresowego wsparcia walutowego i Decyzja Rady Ministrów z dnia 22 marca 1971 r. w sprawie utworzenia mechanizmu średnioterminowej pomocy finansowej pomiędzy państwami członkowskimi EWG. 6 Hanspeter K. Scheller, op. cit, s.21. 5 111 wo-Wschodniej oraz basenu Morza Śródziemnego, Unia Europejska liczy obecnie 25 państw członkowskich. W 2007 r. do Unii przystępują dwa kolejne kraje – Bułgaria i Rumunia – które podpisały Traktat Akcesyjny w kwietniu 2005 r. Jesienią 2005 r. rozpoczęły się negocjację z Chorwacją i Turcją. PoniewaŜ warunkiem wprowadzenia wspólnej waluty jest spełnienie przez dany kraj określonych warunków, nowe państwa członkowskie UE nie wchodzą automatycznie do strefy euro. Są jednak zobowiązane do realizacji celów UGW, a ich banki centralne stały się z urzędu członkami ESBC w dniu przystąpienia do UE i obecnie przygotowują się do integracji z Eurosystemem. Jako pierwsza z tej dziesiątki do strefy euro weszła Słowenia (1 stycznia 2007 r.). Zgodnie z procedurą określoną w art. 122 ust7. 2 Traktatu WE, w dniu 11 lipca 2006 r. Rada UE zdecydowała, Ŝe kraj ten spełnia kryteria wprowadzenia euro. Kurs konwersji słoweńskiego tolara na euro, obowiązujący od 1 stycznia 2007 r. wyniesie 239,640 tolarów za 1 euro8. Nasuwa się pytanie, dlaczego kilkanaście krajów zgodziło się dobrowolnie zrezygnować z praw, które są tak istotne dla niezaleŜnego bytu państwa, jak posiadanie własnych sił zbrojnych. Odpowiadając na nie, moŜna stwierdzić, Ŝe podstawowe znaczenie miały tu przyczyny polityczne. MoŜna je określić ogólnie jako dąŜenie do ustanowienia w Europie odrębnej, nowej struktury, zbliŜonej do państwa federalnego, która byłaby w stanie zapewnić trwałe warunki ekonomiczne do zachowania pokoju na kontynencie europejskim. Chodzi w szczególności o takie powiązanie państwa niemieckiego z innymi krajami, by nie było ono w stanie więcej stworzyć zagroŜenia dla bezpieczeństwa europejskiego. Nauczone bolesnymi doświadczeniami z wojen mających miejsce w XX wieku, kraje Unii Europejskiej uznały, Ŝe pokój jest tą wartością, która faktycznie nie ma ceny. Dlatego zgodziły się na tak znaczną utratę suwerenności narodowej, by tę wartość zachować na trwałe. Ustanowienie Eurolandu jest spełnieniem w duŜej części wizji federalistów, którzy juŜ w kilka lat po drugiej wojnie światowej postulowali przekształcenie krajów zachodnioeuropejskich w Federację Europejską czy teŜ Stany Zjednoczone Europy. Przyczyny ekonomiczne odgrywają takŜe duŜą rolę w utworzeniu obszaru euro. WiąŜą się ściśle z faktem, Ŝe kraje Unii Europejskiej tworzą od 1993 r. jednolity rynek, na którym swobodnie mogą przepływać towary, usługi, kapitały i siła robocza. Jest więc to faktycznie rynek bez granic wewnętrznych. Proces znoszenia ograniczeń w handlu między krajami członkowskimi trwał kilkadziesiąt lat. Po jego zakończeniu stało się jasne, 7 8 Ibidem, s.28. Ibidem, s.29. 112 Ŝe dla rozwoju tego handlu potrzebne jest jeszcze wprowadzenie jednego pieniądza i zastąpienie nim kilkunastu walut narodowych, obowiązujących na tym, stosunkowo niewielkim obszarze. MoŜliwość dysponowania jednym pieniądzem zbliŜy UE do rynku jej głównych konkurentów międzynarodowych, takich jak Stany Zjednoczone i Japonia. Członkowie unii nie będą ponosić kosztów transakcji handlowych związanych z wymianą jednej waluty na drugą. Wyeliminowanie walut narodowych oznacza takŜe, Ŝe przestanie istnieć problem zmian ich kursów i w efekcie ryzyka kursowego. Stworzy to moŜliwość znaczącego ograniczenia kosztów działalności przedsiębiorstw (według szacunków Komisji Europejskiej moŜliwy jest spadek kosztów z tytułu wprowadzenia jednego pieniądza o ok. 40 mld USD rocznie. co odpowiada 0,5% PKB UE jako całości). Z wprowadzeniem euro związane są takŜe nadzieje na istotny wzrost konkurencji na obszarze Eurolandu. Konkurencja ta powinna przyczynić się do wzrostu efektywności przedsiębiorstw działających na tym obszarze. Skutkiem tego ma być lepsze dostosowanie ich oferty do potrzeb konsumentów. Interesom konsumenta będzie sprzyjać przejrzystość cen, powstała dzięki wyraŜaniu cen w tej samej walucie we wszystkich krajach członkowskich. Stworzy to lepsze moŜliwości racjonalnego wyboru oferowanych w Eurolandzie towarów i usług. 4. WPROWADZENIE EURO W NOWYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH – PODSUMOWANIE WYNIKÓW OSTATNIEGO BADANIA EUROBARAMETRU 4. 1. Wprowadzenie banknotów i monet euro 1 marca 2001 r. we wszystkich dwunastu państwach strefy euro ruszyła wielojęzyczna kampania informacyjna na temat nowych banknotów i monet euro oraz wymiany pieniędzy. W 2002 r. odbyła się kampania pod hasłem „EURO. Nasz pieniądz” będąca uzupełnieniem róŜnych inicjatyw krajowych. W ramach przygotowań do wymiany pieniędzy zaopatrzono w banknoty euro banki, a za ich pośrednictwem inne podmioty zajmujące się obsługą gotówki – urzędy pocztowe, firmy konwojujące, firmy obsługujące automaty wrzutowe oraz jednostki handlu detalicznego. Dzięki temu wymiana banknotów krajowych prowadzona w całej strefie euro od 1 stycznia 2002 r. przebiegła szybko i sprawnie. W banknoty zaopatrzono takŜe banki centralne spoza strefy euro, w szczególności w innych państwach członkowskich oraz kilku innych krajach Europy ŚrodkowoWschodniej i basenu Morza Śródziemnego9. Od roku 2004 Komisja Europejska zleca ośrodkowi Eurobarometr przeprowadzanie w nowych państwach członkowskich badań opinii pu9 Hanspeter K. Scheller, op. cit, s. 108. 113 blicznej dotyczących stosunku obywateli tych państw do wprowadzenia euro i ich wiedzy na ten temat. Ogółem w ankiecie udział wzięło ponad 9 000 losowo wybranych obywateli. 4. 2. Postrzeganie wspólnej waluty europejskiej i poziom poparcia Od kwietnia 2006 r. poparcie dla euro ustabilizowało się na raczej wysokim poziomie, pomimo Ŝe średnie poparcie lekko spadło wiosną 2008 r. w porównaniu z jesienią 2007 r. Obywatele nowych państw członkowskich są – przynajmniej psychicznie – przygotowani na zastąpienie krajowych walut przez euro: 47 proc. jest bardzo zadowolonych lub dość zadowolonych z przyszłej zamiany na euro – wynik ten zasadniczo nie zmienił się od jesieni 2007 r. (49 proc.) i jest porównywalny z wynikiem z kwietnia 2007 r. (48 proc.) i września 2006 r. (47 proc.), chociaŜ dotyczył on innych krajów. Nieoczekiwanie wzrosło poparcie o 5–8 punktów procentowych we wszystkich trzech krajach bałtyckich. W sumie w porównaniu z poprzednim badaniem poparcie wzrosło w czterech krajach, w dwóch utrzymało się na tym samym poziomie, a w trzech spadło. Podobnie jak to miało miejsce w poprzednich latach, obywatele w dziewięciu krajach spodziewają się, Ŝe zmiana będzie nieco bardziej korzystna dla ich kraju niŜ dla nich samych, chociaŜ wydaje się, Ŝe to rozróŜnienie zaczyna zanikać. 50 proc. respondentów uwaŜa, Ŝe wprowadzenie euro będzie miało dość pozytywne lub bardzo pozytywne skutki (w porównaniu z 52 proc. jesienią 2007 r.) dla kraju (na poziomie osobistym 47 proc.). Bardzo negatywne oczekiwania utrzymywały się na niskim poziomie. Nie zmienia się odsetek osób, które chciałyby aby euro stało się ich walutą najszybciej jak to moŜliwe (26 proc.). Ogółem wyniki są bardzo zbliŜone do tych z zeszłorocznego badania. 4. 3. Poziom wiedzy oraz doświadczenia dotyczące euro Najnowsze odpowiedzi na pytania na temat poziomu wiedzy i doświadczeń dotyczących euro zasadniczo nie wykazują istotnych zmian w porównaniu z wynikami sondaŜu przeprowadzonego jesienią. Respondenci okazali się stosunkowo dobrze zaznajomieni ze wspólną walutą. 82 proc. ankietowanych widziało juŜ banknoty euro (poprzednio 79 proc.), w tym uŜywało ich juŜ 65 proc. (poprzednio 64 proc.), a 74 proc. (poprzednio 72 proc.) ankietowanych widziało juŜ monety euro, w tym uŜywało ich juŜ 63 proc. UŜywanie banknotów i monet euro było jak zwykle szczególnie rozpowszechnione w Czechach i Rumunii. Oprócz tych aspektów praktycznych zbadano równieŜ wiedzę ankietowanych na temat podstawowych cech euro. Rosnąca większość ankietowanych zdaje sobie sprawę z tego, Ŝe wzór banknotów jest taki sam we wszystkich krajach (52 proc. – poprzednio 49 proc.), natomiast mniej osób wie, Ŝe istnieją róŜne wzory monet euro (36 proc. w porównaniu z 42 proc. jesienią 2007 r.). Stosunkowo stabil114 na większość obywateli (65 proc., poprzednio 62 proc.) w badanych krajach błędnie sądzi, Ŝe ich kraj ma moŜliwość podjęcia decyzji, czy przyjąć, czy teŜ nie przyjmować euro. Jeśli chodzi o oczekiwania dotyczące daty wprowadzenia euro, wyniki pokazują stałą zmianę od 2006 r., odzwierciedlającą bieŜący rozwój sytuacji. Zdecydowana większość na Słowacji oczekuje przyjęcia euro w 2009 r. (94 proc. w porównaniu z 86 proc.), co faktycznie jest planowaną w tym kraju datą, która uzyskała poparcie Komisji Europejskiej i EBC w ich sprawozdaniach w sprawie konwergencji. Brak planowanej daty spowodował we wszystkich pozostałych krajach znaczną rozbieŜność oczekiwań, odzwierciedlającą wysoki stopień niepewności. Zaskakujące jest, Ŝe 42 proc. obywateli Bułgarii oczekuje przyjęcia euro na przełomie 2009/2010 r., chociaŜ spełnienie do tego czasu przez ten kraj wymaganych kryteriów jest praktycznie niemoŜliwe. 4. 4. Oczekiwania i obawy związane z wprowadzeniem euro Majowe dane zasadniczo potwierdzają wyniki wcześniejszych badań w zakresie oczekiwań społecznych wobec euro. Ogółem w nowych państwach członkowskich powszechny jest pogląd, Ŝe euro jest walutą międzynarodową (78 proc. – poprzednio 76 proc.) i Ŝe jej przyjęcie przyniesie tym krajom szereg korzyści, zwłaszcza ułatwi w duŜym stopniu podróŜowanie (94 proc. w porównaniu z 89 proc. jesienią 2007 r.). Kwestionariusz został zmieniony w 2007 r. w celu wyraźniejszego rozróŜnienia między krótkoterminowymi i jednorazowymi skutkami przejścia na euro oraz oczekiwaniami dotyczącymi zmian cen w średniej i dłuŜszej perspektywie. Podczas gdy we wrześniu 2006 r. tylko 28 proc. respondentów deklarowało, Ŝe przejście na euro pomoŜe w utrzymaniu stabilności cen, w maju 51 proc. (56 proc. w sondaŜu z jesieni 2007 r.) określało zapewnienie niŜszych stóp procentowych jako jedną z głównych korzyści płynących z euro. Pomimo poprawy sytuacji dominują obawy związane z okresem przejścia na euro: 71 proc. badanych (około 3 punkty procentowe mniej niŜ jesienią 2007 r.) uwaŜało, Ŝe euro spowoduje wzrost cen tuŜ po jego wprowadzeniu. Większość respondentów dostrzega pozytywne skutki gospodarcze i polityczne, jakie wynikają z wprowadzenia euro. Oczekiwania są wyŜsze w sferze finansów publicznych (korzystny wpływ zauwaŜa niezmiennie 47 proc.). 44 proc. pozytywnie ocenia wpływ euro na wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Respondenci nadal są najmniej przekonani co do korzystnego wpływu na stopy procentowe i koszty kredytów (35 proc.).10 5. WEJŚCIE POLSKI DO STREFY EURO W ostatnim czasie wiele mówi się o perspektywach wejścia Polski do strefy euro oraz o potencjalnych zyskach, jakie niesie ze sobą przyjęcie 10 Informacja powzięta ze strony internetowej: ec.europa.eu. 115 wspólnej waluty. Prezentowane są takŜe róŜne poglądy na temat daty przystąpienia do strefy euro oraz potencjalnych korzyści i strat. Standardowa droga wejścia do strefy euro, powinna być powieleniem tej, którą odbyły inne państwa członkowskie strefy. Etap po uzyskaniu członkostwa to dwuletni udział w Europejskim Mechanizmie Kursowym (EMK). Oznaczać to będzie usztywnienie kursu złotego wobec euro na dwa lata, przy załoŜeniu moŜliwości wahań kursu rynkowego w granicach +/-15%11. Polski rząd chce przyjąć euro w 2012 roku. Niestety tego poglądu nie podziela Narodowy Bank Polski oraz wielu innych12. Uczestnictwo Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej leŜy w strategicznym interesie naszego kraju. Oznacza bowiem jeszcze pełniejsze włączenie Polski w struktury gospodarcze UE, a tym samym zdrową i stabilną gospodarkę rynkową. Gospodarka polska będzie musiała dostosować się do wymogów UE, tj. przestrzegać surowych wskaźników gospodarczych. Ponadto, stabilność gospodarcza będzie musiała zostać utrzymana w długim okresie, co oznacza konieczność prowadzenia odpowiedniej polityki gospodarczej, a w szczególności polityki pienięŜnej nastawionej na stabilność cen oraz polityki fiskalnej opartej na dyscyplinie finansów publicznych. Osiągnięcie przez Polskę zdrowej i stabilnej gospodarki oznaczać będzie w praktyce między innymi niską inflację, niskie stopy procentowe, równowagę budŜetową państwa, rozsądne rozmiary długu publicznego. Niska inflacja, a dzięki temu niskie stopy procentowe, to z kolei niezbędne warunki trwałego wzrostu gospodarczego13. Przyjęcie euro będzie bardzo znaczące zwłaszcza dla tych przedsiębiorstw, dla których handel międzynarodowy oraz międzynarodowe operacje finansowe odgrywają istotną rolę. MoŜliwość posługiwania się euro zamiast walutami narodowymi zmniejsza takŜe koszty ponoszone wcześniej przy sprzedaŜy i zakupie tych walut. Zastąpienie rachunków bankowych prowadzonych w walutach narodowych jednym rachunkiem w euro zmniejszy koszty utrzymania rachunków, wyraźnie teŜ uprości zarządzanie gotówką w przedsiębiorstwach. Ujednolicenie waluty, a tym samym rezygnacja z walut narodowych państw wchodzących do strefy euro, eliminuje wahania kursowe, co powinno wpłynąć na rozwój handlu pomiędzy państwami Unii Europejskiej. Dokładniej mówiąc, ryzyko kursowe zostanie wyeliminowane w handlu między państwami naleŜącymi do strefy euro, ale pozostanie w handlu z pozostałymi krajami, m. in: Stanami Zjednoczonymi, Japonią i Wielką Brytanią, jeśli ta ostatnia zdecyduje się nadal pozostawać poza strefą euro. 11 www.e-gospodarka.pl. Por. J. M. Fiszer., Ekonomiczne i społeczno-ekonomiczne aspekty wprowadzenia euro w Polsce, Ekonomiczno- informatyczny kwartalnik teoretyczny:, Wyd. WyŜszej Szkoły Ekonomiczno- Informatycznej , Warszawa, 2009, Nr 19/20. 13 www.e-gospodarka.pl. 12 116 Zyskają zatem te firmy, które swoją działalność koncentrują na rynkach europejskich, i to nie tylko z powodu eliminacji ryzyka, ale równieŜ poprzez zmniejszenie kosztów transakcyjnych. Włączenie się Polski do stabilnego obszaru walutowego, dzięki przyjęciu euro, zwiększyłoby naszą wiarygodność międzynarodową, a w efekcie ograniczyło ryzyko wystąpienia w Polsce kryzysu finansowego, na który naraŜone są wszystkie kraje, szczególnie zaś przechodzące proces głębokich przemian gospodarczych. Integracja ze strefą euro umoŜliwi Polsce tworzenie warunków do osiągnięcia trwałego i zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego, a takŜe przyczyni się do zmniejszenia róŜnic rozwoju między Polską a pozostałymi krajami Unii Europejskiej14. Większa przejrzystość cen, jaką powoduje euro, oznacza łatwiejszy wybór zagranicznych dostawców i odbiorców – prościej jest porównywać oferty, wyraŜone w tej samej walucie. Przedsiębiorstwa mogą teŜ liczyć na szerszą oraz korzystniejszą cenowo ofertę usług bankowych – pojawienie się euro znacznie zaostrzyłoby konkurencję między instytucjami finansowymi. Z drugiej strony polscy przedsiębiorcy muszą się liczyć ze zwiększoną konkurencją ze strony firm z obszaru UGiW. Dalsza integracja europejskiego rynku towarów i usług umoŜliwia wydajnym firmom z krajów strefy euro znaczne poszerzenie ich rynków zbytu. Jednocześnie firmy te są zmuszone do większej innowacyjności, gdyŜ nie mogą juŜ powiększać swej konkurencyjności drogą dewaluacji waluty krajowej. MoŜliwe jest takŜe, iŜ te spośród firm z obszaru UGW, które przegrają na swym terenie walkę konkurencyjną, będą częściej szukać szans na rynkach wschodnich, w tym w Polsce. Wejście do strefy euro zapewne przyczyni się równieŜ do obniŜenia stop procentowych, gdyŜ w Europejskim Banku Centralnym są one niŜsze. A to oznacza m.in. niŜsze koszty kredytu, a więc łatwiejszy rozwój. Nie moŜemy jednak zapomnieć o kosztach czekającej nas operacji przystąpienia do wspólnej waluty – trzeba się liczyć z utratą niezaleŜności polityki monetarnej, stopy procentowe będzie ustalał bowiem EBC. Niewiele jest na świecie walut, na których moŜna spekulować, a polski złoty doskonale się do tego nadaje. Wejście Polski do strefy euro nie pozostanie takŜe bez znaczenia dla gospodarstw domowych. Wspólna waluta oznacza moŜliwość poruszania się po znacznej części Europy bez potrzeby wymiany pieniędzy. Wspólna waluta i otwarcie granic prowadzi takŜe do przejrzystości cen. W związku 14 Patrz: L. Oręziak, Polska droga do „eurolandu” oraz perspektywy i skutki wprowadzenia euro w Polsce, w: Polska polityka integracyjna po przystąpieniu do Unii Europejskiej. pod redakcją J. M. Fiszera, ISP PAN, Warszawa 2006, s.285-301. 117 z tym kaŜdy obywatel moŜe dokonywać łatwych porównań i robić zakupy tam, gdzie jest najtaniej. W literaturze ekonomicznej eksponowany jest pogląd, Ŝe przyjęcie przez Polskę euro ograniczy ryzyko inwestycyjne, co – w konsekwencji – sprzyjać będzie napływowi bezpośrednich inwestycji zagranicznych- jako najbardziej poŜądanej formy dopływu kapitału do gospodarki15. Wraz z rozwojem gospodarki powinna równieŜ poprawić się sytuacja na rynku pracy. Wielu ekonomistów oczekuje takŜe duŜego wzrostu inwestycji. Inwestorzy, którzy chcieli zaistnieć w naszym kraju, dawno juŜ tego dokonali. Zarówno dla firm, jak i dla przeciętnego Polaka, znaczenie będzie miało to, Ŝe nastąpi poszerzenie oferty kredytowej i zmniejszenie ceny kredytu16. Wejście naszego kraju do strefy euro w dłuŜszym terminie będzie bardzo korzystne. Jednolita waluta to jeden z elementów koniecznych do budowy silnej Unii. Bibliografia 1. Hanspeter K. Scheller, Europejski Bank Centralny – historia, rola i funkcje., 2006 r. 2. Fiszer J. M., „Ekonomiczne i społeczno-ekonomiczne aspekty wprowadzenia euro w Polsce”, „Ekonomiczno- informatyczny kwartalnik teoretyczny:, Wyd. WyŜszej Szkoły Ekonomiczno- Informatycznej , Warszawa, 2009, Nr 19/20. 3. Oręziak L., Polska droga do „eurolandu” oraz perspektywy i skutki wprowadzenia euro w Polsce, [w:] Polska polityka integracyjna po przystąpieniu do Unii Europejskiej, pod redakcją J. M. Fiszera, ISP PAN, Warszawa 2006, s.285-301. 4. Lis S., Akcesja Polski do strefy euro- analiza krytyczna, „Ekonomista”, Wyd. Key Text, Warszawa, 2008, Nr. 5. samorzad.malopolska.w.interia.pl. 6. ec.europa.eu. 7. www.e-gospodarka.pl. 15 S. Lis., Akcesja Polski do strefy euro- analiza krytyczna, Ekonomista, Wyd. Key Text, Warszawa, 2008, Nr 5. 16 www.e-gospodarka.pl. 118 ROLA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ W WYKŁADNI PRAWA UNIJNEGO Iwona Kaczmarczyk, Marta Romanow WyŜsza Szkoła Handlowa w Radomiu Opiekun naukowy: dr Ewa Jasiuk Wraz z wejściem do Unii Europejskiej 1 maja 2004r., Polska zobowiązała się do stosowania prawa unijnego. Prawo Unii Europejskiej stworzone przez instytucje cechuje się moŜliwością wywołania skutku bezpośredniego w porządkach prawnych, oraz pierwszeństwem zastosowania przed prawem krajowym. Źródłem prawa unijnego są przepisy traktatowe oraz przepisy prawa pochodnego: dyrektywy, rozporządzenia, decyzje, zalecenia i opinie, a takŜe umowy, które Unia Europejska zawarła z państwami trzecimi niebędącymi członkami UE oraz z organizacjami międzynarodowymi. Trybunał Sprawiedliwości UE dodał do tego zbioru źródła, które nie zostały wyraźnie wymienione, uznając teŜ, Ŝe prócz umów międzynarodowych zawartych przez Unię Europejską, trzeba przyjąć równieŜ akty, które zostały przyjęte przez organy powołane na mocy tych umów. Przykładem jest orzeczenie z 20 września 1990roku, S. Z. Servince, sprawa C-192/891: „Sprawa Servince ma głównie znaczenie ze względu na analizę bezpośredniej wykonalności decyzji Rady Stowarzyszenia. Po pierwsze-Trybunał uznał, Ŝe decyzje takŜe mogą być bezpośrednio wykonalne w państwach członkowskich. Wspólnota2 moŜe więc nie tylko kreować prawa, które nie wymagają legislacji krajowej, poprzez akty stanowione swych instytucji oraz umowy międzynarodowe, ale takŜe delegować moŜliwość stanowienia takich praw na inne organy w rodzaju Rady Stowarzyszenia. Potwierdza to zrównanie w tym względzie Rady Stowarzyszenie z instytucjami Wspólnot”.„Trybunał podkreślił, Ŝe warunkiem samowykonalności jest, by norma zawierała jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie3”. Trybunał Sprawiedliwości „uwspólnotowił” takŜe, umowę zawartą przez Państwa Członkowskie, uznał, Ŝe umowy w ramach GATT zawarte 1 J. Mouton, Ch. Souland, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Lublin 2000, s. 93. 2 Traktat z Lizbony utworzył UE, która stała się organizacją międzynarodową. 3 W. Czapliński, R. Ostrihansky , P. Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo, Warszawa 2005, s. 332. 119 przed powstaniem Wspólnoty Europejskiej są dla niej wiąŜące. Historią tej sytuacji, jest orzeczenie z 12 grudnia 1972r., sprawy połączone 21-24/72 International Fruit Company NV. Logiczne jest, iŜ postąpi analogicznie w odniesieniu do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy. Umowy GATT są dowodem na to, jak Państwa Członkowskie przeniosły swe kompetencje na Wspólnotę. Istotne jest to, Ŝe Trybunał Sprawiedliwości, mimo tego, Ŝe Ŝaden z przepisów Traktatu WE tego nie przewidywał, z wyjątkiem art. 215 o odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty, nadał moc obowiązującą pewnym zasadom prawa, stwierdził ich istnienie, czy są one przyjęte w innych systemach prawnych, czy teŜ wynikają z natury Wspólnoty. Trybunał często powołuje się na zasady, które są takie same w kilku Państwach Członkowskich, stosuje je, gdyŜ odpowiadają one potrzebom prawa unijnego. Europejska Karta Socjalna, Europejska Konwencja Praw Człowieka, Konwencje MOP, są to konwencje międzynarodowe, którymi inspiruje się Trybunał. Prawo Unii Europejskiej zawiera normy, które zostają powołane w pewnych sprawach, jak np. w przypadku GATT. Tutaj źródło jest autonomiczne, poniewaŜ normy wybiera się w zaleŜności od potrzeb integracji europejskiej. Jego autonomię obserwujemy nie tylko patrząc na źródło, ale równieŜ patrząc na tworzące go przepisy. Trybunał prowadząc postępowanie kieruje się ogólnym celem Traktatu. W sytuacji, kiedy cel przypisany aktowi nie jest jasny, ocenia się kontekst w jakim znajduje się interpretowany przepis i miejsce jakie zajmuje w Traktacie. Charakterystyczne dla prawa unijnego są źródła oraz autonomia, a takŜe bezpośredni skutek prawa unijnego4. Prawo unijne stanowi odrębny system prawny, ale mimo to jest ściśle powiązane z prawem krajowym. Organy państw członkowskich stosując normy prawa krajowego powinny równieŜ stosować normy prawa unijnego. Stosowanie tych norm polega na podejmowaniu pewnych działań lub ich zaniechaniu. Zasada ta dotyczy norm traktatowych, norm rozporządzeń, decyzji, dyrektyw oraz postanowień umów międzynarodowych, czyli norm wiąŜących. Przepisy rozporządzenia są podstawą do stosowania dla państw członkowskich, nie wymagają implementacji do prawa krajowego. Zasada stosowania w przypadku dyrektywy polega na tym, Ŝe państwo ma obowiązek implementowania dyrektywy do porządku krajowego5 Władze państw członkowskich mogą dokonać wyboru formy i metody implementacji, ale wiąŜący dla państw członkowskich jest cel, jaki ma być osiągnięty6. W związku z powyŜszym, prawo unijne nadaje indywidualnym 4 J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., s.93. J. Dutheil de la Rochere Wstęp do prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2004. 6 Z. Brodecki Prawo Europejskiej integracji, Warszawa 2001, s.99. 5 120 podmiotom prawa, na które mogą się powołać przed sądami krajowymi, przeciwko podmiotom indywidualnym bądź organom publicznym. Po raz pierwszy Trybunał sprawiedliwości ustosunkował się do tej zasady w orzeczeniu z 5 lutego 1963 roku7,sprawa 26/62, Van Gend & Loos: „(...) szerszy zakres kompetencji Wspólnoty w porównaniu z tradycyjnymi organizacjami międzynarodowymi, niezaleŜność prawa wspólnotowego od prawa wewnętrznego państw członkowskich oraz bezpośredni efekt prawa. Jednocześnie konstytutywny charakter Traktatu WE (dawnej EWG) i innych aktów prawa pierwotnego nie oznacza całkowitego zerwania z prawem międzynarodowym, lecz adaptację metodologii tego porządku prawnego (np. w zakresie wykładni umów)8”.Podmiot indywidualny moŜe powołać się na artykuł (2) Traktatu, odmawiając zapłacenia ceł ustalonych przez Państwo. Ze względu na zróŜnicowanie norm Trybunał dokonał ich hierarchizacji, biorąc pod uwagę fakt, iŜ wchodzą one do krajowego porządku prawnego. Traktat Wspólnoty Europejskiej nie określił jasnej hierarchii pomiędzy normami. Praktyka pokazała, Ŝe Trybunał był zmuszony do posługiwania się aktami, których nie ma w Traktacie. W takiej sytuacji musiał nadać moc prawną zastosowanym aktom. NajwyŜsze miejsce w hierarchii zajmują Traktaty i zasady ogólne prawa. Nieco niŜej znajdują się akty wynikające ze zobowiązań umownych Unii Europejskiej, a takŜe konwencje wcześniej zawarte przez Państwa Członkowskie, wprowadzone do wspólnotowego porządku prawnego9, sprawy połączone 21-24/72 International Fruit Company NV: „(...) Trybunał odrzucił bezpośrednie GATT i konsekwentnie odmówił podmiotom prawnym prawa wnoszenia skargi opartej na zarzucie naruszenia przepisu GATT. Podstawowym argumentem jest to, Ŝe GATT „charakteryzuje się wielką elastycznością postanowień, w szczególności zezwalających na ich niestosowanie” (punkt 21). TakŜe koncyliacyjny system rozwiązywania sporów w ramach GATT został uznany za przesłankę odmowy uznania GATT za zbiór norm bezpośrednio stosowanych w państwach członkowskich10”. Akty umowne mają zastosowanie przed jednostronnymi aktami instytucji. Tak więc akt sprzeczny z normą o wyŜszej randze jest niewaŜny. Bardzo waŜną zasadą unijnego porządku prawnego jest zasada pierwszeństwa prawa unijnego nad prawem krajowym. Deklaracja nr 17 dołączona do Aktu Końcowego Konferencji Międzynarodowej, która przyjęła traktat z Lizbony podpisany w dn. 13.12.2007r.11, przypomina „...zgodnie 7 J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., Lublin 2000, s. 96. W. Czapliński, op. cit., Warszawa 2005, s. 35. 9 J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., Lublin 2000, s. 100. 10 W. Czapliński , op. cit., Warszawa 2005, s. 264. 11 J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., Lublin 2000, s. 101. 8 121 z utrwalonym Orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo.” Dodatkowo do aktu końcowego Konferencji została dołączona opinia SłuŜby Prawnej dotycząca pierwszeństwa w wersji zawartej w dokumencie 11197/07 (JUR 260), która brzmi następująco: „ Opinia SłuŜby Prawnej Rady z dnia 22 czerwiec 2007 r. Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, Ŝe pierwszeństwo prawa wspólnotowego stanowi podstawową zasadę tego prawa. Według Trybunału zasada ta jest nieodłącznie związana ze szczególną naturą Wspólnoty Europejskiej. Kiedy wydawany był pierwszy wyrok zapoczątkowujący to obecnie juŜ utrwalone orzecznictwo (wyrok z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64, Costa przeciwko ENEL), w Traktacie nie było Ŝadnej wzmianki o zasadzie pierwszeństwa. Sytuacja ta do dziś nie uległa zmianie. Fakt, Ŝe zasada pierwszeństwa nie zostanie włączona do przyszłego Traktatu, w Ŝaden sposób nie narusza samej zasady ani obowiązującego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości.”12 Trybunał wydając orzeczenie w sprawie Flaminio Costa v. ENEL, sprawa 6/6413 pokazuje istotę zasady pierwszeństwa. Powołując się na Trybunał Sprawiedliwości autora „Europejskiego prawa wspólnotowego” tak napisał na ten temat: „Istota zasady pierwszeństwa sprowadza się do nakazu zapewnienia wszystkim normom prawa wspólnotowego przewagi w razie konfliktu z jakąkolwiek wcześniejszą lub późniejszą normą krajową w kaŜdym państwie członkowskim. Nakaz ten jest skierowany do wszystkich organów publicznych, centralnych i lokalnych, o ile tylko zderzają się z problemem rozstrzygnięcia kolizji norm wspólnotowej i krajowej. Dotyczy on całego prawa wspólnotowego, chociaŜ w szczególny sposób odnosi się do rozporządzeń, które zgodnie z art. 249 [189] TWE, wiąŜe państwa członkowskie w całości (tj. co do form i metod urzeczywistnienia oraz celu) i stosują się bezpośrednio (ang. direct applicability)14”. Zasada nadrzędności prawa unijnego oparta jest na zasadzie effect utile, działań w celu realizacji celów Unii Europejskiej zakładanego przez przepis prawny. Priorytetem jest, aby prawo unijne miało charakter obligatoryjny i łączyło się z celowościowym odczytywaniem Traktatu. Celem UE jest integracja, moŜna ją osiągnąć tylko wówczas jak prawo unijne będzie przestrzegane i stosowane jednolicie we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Analizując zasadę pierwszeństwa nasuwa się pytanie: Jak dalece sięga nadrzędność prawa unijnego nad konstytucją?. OtóŜ tak waŜna nadrzęd12 Deklaracje odnoszące się do postanowień traktatów. W. Czapliński, op. cit., Warszawa 2005, s. 264. 14 C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe, Warszawa 2000, s.551. 13 122 ność prawa unijnego, wynikająca z natury Wspólnoty, obecnie Unii Europejskiej jest niezbędna dla jej istnienia. Nadrzędność stosuje się niezaleŜnie od rangi aktów krajowych takich jak: konstytucja, ustawa, dekret, decyzja15. śadne państwo członkowskie nie moŜe powołać się na przepis prawa wewnętrznego swojego kraju, nawet konstytucyjnego przeciwko przepisom prawa unijnego, pierwotnego czy teŜ pochodnego. Na uwagę zasługuje tu sprawa 11/70 z 17 grudnia 1970r., Internationale Handelsgesellschaft, w której Trybunał orzekł, Ŝe prawo wynikające z Traktatu nie moŜe być kwestionowane przed sądem powołując się na normę prawa krajowego, bez utraty charakteru Wspólnoty16. Bezpośredni skutek prawa unijnego ma sens, tylko wtedy kiedy jest stosowany wraz z zasadą nadrzędności, wówczas Ŝadne państwo nie moŜe go ograniczać poprzez swoje akty legislacyjne17. Przy stosowaniu prawa unijnego istotną rolę pełni wykładnia celowościowa, której zadaniem jest wydobycie celu przepisu bądź określenie jego funkcji. KaŜdy przepis powinien być interpretowany biorąc pod uwagę cel prawa unijnego. Wykładnia celowościowa opiera się na traktatach prawa pierwotnego, konkretniej instytucji prawnej bądź przepisie prawnym. Trybunał Sprawiedliwości stosuje wykładnię celowościową, gdy treść lub zakres normy nie jest wystarczający przy stosowaniu wykładni tekstualnej18. Reasumując, niewątpliwie ogromne znaczenie dla wszystkich państw Unii Europejskiej ma wykładnia prawa unijnego dokonanego przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Nie jest moŜliwe osiągnięcie jednolitości prawa na całym terenie Unii Europejskiej, ale bardzo waŜne jest to, by idea ujednolicenia prawa była realizowana przez wszystkie państwa członkowskie. Bibliografia Brodecki Z., Prawo Europejskiej integracji, Warszawa 2001, Czapliński W., Ostrihansky R., Saganek P., Wyrozumska A., Prawo Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo, Warszawa 2005, 3. Dutheil de la Rochere J., Wstęp do prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2004. 4. Mik C. , Europejskie prawo wspólnotowe, Warszawa 2000. 1. 2. 15 J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., Lublin 2000, s. 102. Jacqueline Dutheil de la Rochee, Wstęp do prawa Unii Europejskiej, 2004, s. 162. 17 J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., Lublin 2000, s. 103. 18 C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe, .Warszawa 2000, s. 695. 16 123 5. Mouton J., Souland Ch., Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Lublin 2000. 124 СПОЖИВЧА ВАРТІСТЬ ІНФОРМАЦІЇ ПРО ЄВРОПЕЙСЬКУ КОНВЕНЦІЮ ПРО ЗАХИСТ ПРАВ ЛЮДИНИ ТА ОСНОВОПОЛОЖНИХ СВОБОД (НА МАТЕРІАЛАХ ДРУКОВАНИХ ВИДАНЬ В УКРАЇНІ) Iryna Gavryliuk, Гаврилюк Ірини, студентки 3-го курсу Видавничо-поліграфічного інституту Національного технічного університету України „Київський політехнічний інститут” (м. Київ, Україна) Науковий керівник: Ковба Жанна, доцент, кандидат історичних наук Інформування про існуючі законодавчі норми є запорукою правової обізнаності населення країни. Одним із основних джерел інформації про Європейську конвенцію про захист прав людини (далі Конвенція) від моменту її ратифікації (17 липня 1997 року) є друковані видання. Мета даного дослідження – висвітлення стану споживчої вартості інформації про Конвенцію для українського суспільства та можливі шляхи вдосконалення кількості і якості інформації. Об’єкт дослідження – друковані засоби поширення інформації про Конвенцію, зокрема фахові юридичні періодичні та книжкові видання. Предмет дослідження – економічні і соціальні аспекти впровадження Конвенції на інституціональному і популяризація на соціально-комунікативному рівнях. Виділено дві цільові групи: фахівці у сфері юриспруденції та пересічні громадяни України. Методи дослідження – книгознавчий та економічний аналізи. Досліджувалися кількість і якість подачі матеріалу для визначених цільових груп, доступність та ціна друкованих видань в торговельній мережі. В процесі дослідження було виділено 2 цільові групи: фахового і масового читача. Друковані видання, які випускаються в Україні, поділяють на періодичні та неперіодичні. Розглянемо їх детальніше. В результаті аналізу виявлено, що в масових періодичних видань згадка про існування Конвенції, а тим більше про її застосування в законодавстві України, майже відсутня. Це є недоліком системи 125 інформування населення про законодавчі норми, які діють на території України, а звідси і про права громадян. Єдиною дотичною темою є статті про перебіг окремих справ у Європейському суді. Неперіодичні видання для масового читача також майже не видаються, (як виняток, наведемо приклад: ЦПД «Фурса» у 2007 році був виданий практичний посібник «Як звернутися до Європейського суду з прав людини», книга є доступною читачу за ціною 15 гривень у книготорговельній мережі країни). Існує декілька причин. Зазвичай, видання такого змісту не користуються популярністю, адже відсутність попиту зумовлює і відсутність пропозиції. Тому для видавництв доцільніше видавати прибуткові видання. Інша ситуація з виданнями навчального типу. Вони приносять прибутки і на них є попит. Детальніше розглянемо їх дещо пізніше. З вищесказаного виявлено, що фактично, масовий читач позбавлений права отримувати інформацію про Конвенцію та її застосування в Україні. Для вдосконалення поширення інформації через друковані видання для масового читача пропонуємо поширювати публікації в регіони і випускати науково-популярні видання, що містять тлумачення про права людини в Конвенції для пересічного громадянина. Причому, на етапі впровадження розповсюдження видань даної тематики потрібно забезпечити їх безкоштовне поширення (для прикладу підготовлені відповідними громадськими правозахисними організаціями брошури). Соціальна споживча вартість таких видань: розширення кола знань і компетенції пересічних громадян призведе до появи попиту на книжкові видання з доказовою базою застосування положень Конвенції і прикладами прийняття судових рішень на основі даного документу. Зростання попиту на видання даної тематики призведе, з одного боку, до підвищення правової обізнаності суспільства, з іншого – принесе прибутки видавцям. Застосування Конвенції та практики Європейського суду для судів України набули особливої актуальності з прийняттям 23 лютого 2006 року Закону України «Про виконання рішень та застосування практики Європейського суду з прав людини». Саме в цей час і виникає гостра необхідність забезпеченням відповідною літературою фахівців. Розглянемо детальніше друковані видання, призначені для фахового читача. Використовуємо аналогічний поділ на періодичні та неперіодичні видання, за яким характеризувалася література для масового читача. Періодичного видання, присвяченого виключно тематиці Конвенції, в Україні не існує. До 2006 року випускали видання «Практика Європейського суду з прав людини: Рішення. Коментарі», 126 яке було посібником для юристів-практиків. Станом на сьогоднішній день, через Укрпошту можна передплатити видання, яке випускають у Російській Федерації, - «Права человека. Практика Европейского Суда по правам человека». Періодичність його виходу – 6 разів на рік, передплата 251,74 грн. за один випуск. Щодо українських видань, то проблематику, пов'язану з Конвенцією, висвітлюють на сторінках фахових видань юриспруденції. Наприклад, у виданні «Судова апеляція» статті даної тематики можна знайти в рубриці «Міжнародне право і порівняльне правознавство», видання «Право України» містить рубрику «Захист прав людини і громадянина». В таблиці 1 наведена вартість передплати та періодичність виходу окремих фахових юридичних видань. Виходячи з даних таблиці, вартість передплати зростає пропорційно періодичності виходу видання. Але не кожен випуск нижчеперелічених видань містить інформацію, яка стосується Конвенції, тобто фактично попит на періодичні видання погано задоволений. Суттєвим недоліком ринку періодичних друкованих видань вважаємо відсутність якісного видання, яке б конкретно стосувалося практичних аспектів використання Конвенції. Таблиця 1. Вартість передплати юридичних фахових видань Назва Судова апеляція Вісник Верховного Суду України Право України Офіційний Вісник України Періодичність За місяць виходуна рік 4 12 12 52 19,10 44,92 За рік 138,36 229,20 539,04 164,62 1975,44 До неперіодичних видань відносимо книжкову продукцію. Проаналізуємо її за типологічною класифікацією. Видавництвами України від часу ратифікації Конвенції випускаються у світ неперіодичні видання 5-ти типів: офіційний (нормативно-правовий), науковий, науково-практичний, виробничопрактичний, навчальний типи. Досліджуючи асортимент книгарень, виявлено, що інформація про Конвенцію та її практичне застосування представлена у двох варіантах: видання спеціалізованої тематики та загальноправові видання (міжнародне, європейське право, видання про права людини тощо). 127 В Україні існує загальна проблема книжкового ринку. В країні не контролюється потік книжкової продукції з Росії, станом на сьогоднішній день обсяг російської книжкової продукції більш, ніж в 4 рази перевищує українську. Споживча вартість інформації, яка представлена у російських виданнях, часто не адаптована до українського суспільства, але через відсутність аналогічних видань на українському ринку, читачі змушені використовувати наявні книги. Тому при аналізі видань з інформацією про Конвенцію використовувались видання як українські, так і російські, але лише ті, котрі стосуються загальних питань без конкретного спрямування на законодавство країни, зважаючи на те, що зміст частково задовольняє наявний попит українського суспільства. Офіційний текст Конвенції серед видань національного законодавства в книготорговельній мережі відсутній, хоча в Україні Конвенція має такий самий правовий статус, як і інші законодавчі акти, тобто є частиною національного законодавства України згідно із статтею 9 Конституції України, де зазначено, що «чинні міжнародні договори, згода на обов’язковість яких надана Верховною Радою України, є частиною національного законодавства України». Відсутність офіційного типу видання є суттєвим недоліком правової сфери. Науковий тип видань представлений двома видами: - матеріали науково-практичних конференцій, семінарів тощо – в основному розповсюджуються серед учасників наукового заходу , а також по бібліотеках вузів чи спеціалізованих установ. В роздрібній торгівлі реалізуються не завжди через малі наклади. Видаються зазвичай установами, які організовували науковий захід. Матеріали мають найвищу споживчу вартість, так як описують практичний досвід і провідні дослідження. Корисні як для студентів, так і для фахівців. Прикладом видання, яке реалізовувалось у роздрібній мережі може слугувати «Досвід застосування Європейської конвенції з прав людини в судочинстві України та Польщі: Матеріали науковопрактичної конференції» (Упоряд. О. П. Корнієнко) видавництва «А. П. Н». - монографії – зазвичай розглядається один із аспектів практичного застосування Конвенції в законодавстві. Наведемо приклад монографії В. Є. Мармазова «Методи динамічного тлумачення Конвенції про захист прав людини та основних свобод в юрисдикції Європейського суду з прав людини», випущена у світ видавничим домом «Юридична книга» у 2002 році. Виробничо-практичні видання розкривають питання практичного застосування Конвенції. Видання за інформаційною користю є найбільш цінні. Знаковим є те, що ціни на них коливаються в 128 залежності від попиту: ціна, за якою книга реалізується у видавництві і у книгарні може варіювати в межах 150-400% націнки. Розглянемо цінову політику на прикладі одного з виробничо-практичних видань. Видавничий дім «Ін Юре» у 2005 році випустив практичний посібник «Судова практика Європейського Суду з прав людини. Рішення щодо України» за редакцією В.В. Лутковської. Видавнича відпускна ціна – 15 гривень, ціна реалізації книги у одній із столичних книгарень – 51,11 грн. Націнка – 340%. Даний посібник був перевиданий у 2006 році видавництвом «Праксіс» (м. Київ), книготорговельні фірми реалізують його станом на сьогоднішній день за ціною 20 гривень. Інформація, яка була надрукована 5-6 років тому не знецінюється, а скоріше навпаки, зважаючи на те, що аналогічних видань обмаль. Київське видавництво «Фенікс» з 2004 року випускає літературу, присвячену тематиці Конвенції. У 2004 та 2005 роках відповідно вийшло два випуски збірника «Вибрані справи Європейського суду з прав людини» (укладачі Ю.Зайцев, О. Павліченко), на даний момент обидві назви у реалізації, їх ціна 13 і 17 гривень відповідно. У 2004 та 2006 роках видавництво випустило у світ збірник «Вибрані справи Європейського суду з прав людини: стаття 10 Європейської конвенції з прав людини» у 2-х томах. Ціна у роздрібній мережі – 13 гривень за 1 том. Невисока вартість видання не означає низької якості поданої інформації, ціна є доступною для споживачів. Російські видання виробничо-практичного типу мають набагато вищу ціну, ніж вітчизняні. Але відсутність такої інформації в Україні змушує споживача купувати імпортовану літературу. Посібник російською мовою Хазієва Ш.Н. «Вопросы судебной экспертизы в деятельности Европейского Суда по правам человека» реалізується в українських Інтернет-книгарнях за ціною 114, 00 гривень. Навчальні видання, які висвітлюють тематику Конвенції, мають два види: підручники та навчальні посібники. В Україні реалізуються книги, які безпосередньо стосуються теми Конвенції, лише з Росії, наприклад навчальний посібник видавництва «Международные отношения» А. Абашидзе «Право Совета Европы: конвенция о защите прав человека и основных свобод». Ціна даної книги коливається в книжкових магазинах від 65 до 90 гривень. Українські видання стосуються переважно тематики європейського права загалом або захисту прав людини в цілому. Книги з європейського права написані авторами – знавцями даного напряму. Підручник «Європейське право» професора Райнського університету Матіаса Гердегена, який витримав 9 перевидань, побачив світ у видавництві «К.І.С.» (м. Київ) і буде корисним не лише для студентів, але і для юристів практиків. Видавництво «Астролябія» 129 (м. Львів) підготувало переклад і видало підручник з європейського права Р. Штрайнца, який витримав 8 перевидань. Ціна даних книг – близько 50 гривень. Перелік навчальних видань невеликий. Видавництво «Одісей» (м. Харків) випустило посібник О. І. Харитонова «Порівняльне право Європи: основи порівняльного правознавства, європейські традиції», вартість видання - 28 гривень, одеський «Фенікс» - навчальний посібник М. Дамірлі «Право Совета Европы: схемы, таблицы, определения, комментарии» одеського «Феніксу», вартість якого до 50 гривень. Якщо підручники та посібники видавництв України можна придбати за помірними цінами, то російські книги в 2-4 рази дорожчі. Зауважимо, що студенти змушені через відсутність якісних українських підручників, платити і за інформацію, яка адаптована до законодавства Росії, і яка для українських студентів просто зайва. Наведемо приклади вартості кількох навчальних видань російських видавництв. У 2008 році видавництво «Норма» підготувало видання Л. Ентіна «Европейское право. Право Европейского Союза и правовое обеспечение защиты прав человека», станом на сьогоднішній день підручник коштує 144,7 грн., виданий роком пізніше аналогічний підручник автора А. Наку у видавництві «Инфа-М» в роздрібній мережі студент може придбати за 204 грн. Фактично, український студент доплачує за інформацію, адаптовану до іншої держави, за зміст видання, частину якого він ніде не використає. Але через недостатню пропозицію підручників з боку українських видавництв, іншого виходу просто не існує. Варто виділити особливий тип видань: науково-практичний, який сполучає типові ознаки наукового, виробничо-практичного, популярного, частково довідкового видання. Їх автори – зарубіжні практики та вітчизняні фахівці-юристи. Зміст таких видань пов’язаний з правами людини загалом та їх реалізацією на практиці. Такий тип випускають різні видавництва: «Кальварія», «Літопис», «Істина», видавництво Києво-Могилянської Академії. Вони реалізуються на даний момент у роздрібній мережі за ціною від 20 до 35 гривень. Для прикладу, видавництво Києво-Могилянської Академії у 2007 році випустило книгу М. Антоновича «Україна в міжнародній системі прав людини: теорія і практика», яка буде корисна як для студентів, так і для практиків, що займаються правозахисною діяльністю. Вартість видання – 25 гривень. «Істина» (м. Київ) випустила науковопрактичний посібник В. Манукяна «Европейский суд по правам человека: право, прецеденты, комментарии», видання реалізують за ціною 55 гривень. Даний тип літератури є надзвичайно важливим у 130 системі книготоргівлі, адже інформація яка подається, корисна і для масового читача, попит якого наразі не задоволений. Однак в Україні не задоволений попит на видання даної тематики, пов’язаної з Конвенцією. Юридичний центр «Пресс» (м. СанкиПетербург, Росія) ще у 2004 році видав роботу професора права, юрисконсульта Європейського суду з прав людини Мікеле де Сальвіа «Европейская Конвенция по правам человека», де проаналізовано основні правові категорії європейських правових стандартів. Жодне видавництво в Україні подібного видання ще не підготувало. Причому, вищезгадана книга в роздрібній мережі реалізується за ціною 125 гривень, яка доступна не кожному українському читачу. Особливе місце займають науково-практичні коментарі до законів України. У «КНТ» (м. Київ) в 2008 році був виданий коментар до Закону України «Про виконання рішень та застосування практики Європейського суду з прав людини», в виданні присутні коментарі ще до двох законів України, ціна – 180 гривень. Споживач доплачує за коментарі до інших законів, які йому не потрібні. Роком раніше видавець «Фурса» випустив аналогічний коментар, який можна придбати за 15 гривень. Тобто доцільніше видавати інформацію меншим об’ємом, тоді споживча вартість книг значно підвищиться, адже зміст видань буде спрямований на конкретний сегмент. Проаналізувавши дані про вартість книг, які реалізуються в роздрібній мережі України, ми можемо зробити порівняння середніх цін на різні типи видань (див. таблицю 2). Таблиця 2. Середня ціна видань різних типів, які реалізуються в роздрібній мережі України № 1 2 3 4 Тип видання Науковий Виробничо-практичний Навчальний Науково-практичний Середня ціна, гривень 35,0 38,5 86,0 71,6 Суттєва різниця середніх цін зумовлена присутністю на ринку російських видань, які коштують в кілька разів дорожче вітчизняних. Науковий тип видань переважно представлений продукцією українських видавництв, тому середня ціна 35 гривень, яка доступна для українського споживача. Аналогічно виробничо-практичний тип своєю специфікою (обов’язковою адаптацією до законодавства України) у своїй структурі містить меншу частку видань з Росії. Інша ситуація з навчальними підручниками та посібниками і науковопопулярною літературою. Якщо книги українських видавництв реалізуються за помірними цінами (найвища межа – 60-70 гривень), то 131 вартість російських видань перевищує 100 гривень. Для студентства така ціна досить висока, адже за 1 підручник студент змушений віддавати ледве не шосту частину своєї стипендії. Виправити дану ситуацію зможе налагодження випуску підручників українськими видавцями. З огляду на те, що сьогодні вектор державної політики спрямований на європейську інтеграцію, видання, що розкривають питання нормативної бази Євросоюзу, мають високу споживчу вартість. Українське суспільство прагне знань, що допомагають захищати їх права . Друковані видання є тим джерелом, яке дозволяє отримувати потрібну інформацію. Книги, що стосуються тематики Європейської конвенції прав людини та основоположних свобод, не повністю задовольняють попит, багато з них завозиться з Росії, які часто містять багато інформації, що не стосується нашої країни. В перспективі, попит на такі видання буде зростати, адже в Україні формується юридично обізнане суспільство, яке буде шукати подібну інформацію. Пропозиція від українських видавців також повинна зростати, адже даний тип видань буде прибутковим. В результаті український споживач отримає якісну інформацію, адаптовану до українського законодавства, за помірну ціну. На даний час український споживач вимушено підтримує російського видавця, але переплачує в кілька разів задля того, щоби отримати інформацію, яка необхідна як для навчання, так і для професійної діяльності у сфері практичного права. Список використаних джерел 1. Абашидзе А.Х. Право Совета Европы: конвенция о защите прав человека и основных свобод [Текст]: учеб. пособ. / А.Х. Абашидзе. – М.: Международные отношения, 2007. – 304 с. 2. Афонін О. Державна справа: українській книжці потрібно надати статус стратегічного продукту// Український тиждень. – 2009. – №38. – С.32. 3. Закон України «Про ратифікацію Конвенції про захист прав людини і основоположних свобод 1950 року, Першого протоколу та протоколів № 2, 4, 7 та 11 до Конвенції» [Електронний ресурс]. – Спосіб доступу: http://zakon.rada.gov.ua/cgibin/laws/main.cgi?nreg=475%2F97-%E2%F0. 4. Зелінська Н.В. Наукове книговидання в Україні: історія та сучасний стан [Текст]: навч. посіб. / Н.В. Зелінська. – Львів: Світ, 2002. – 268 с. 5. Ільченко І. Деякі питання застосування Конвенції про захист прав людини і основоположних свобод та практики Європейського суду 132 з прав людини в Україні// Право України. – 2009. - №10. – С. (Рубрика «Захист прав людини і громадянина»). 6. Ковба Ж.М. Асортимент друкованої продукції [Текст]: навч-метод посіб./ Ж.М. Ковба, Т.В. Олянишен, О.В. Мельников. – Львів, Українська академія друкарства, 2009. – 100 с. – ISBN 978-966322-160-1. 7. Конвенція про захист прав і основополодних свобод [Електронний ресурс]. – Спосіб доступу: http://zakon.rada.gov.ua/cgibin/laws/main.cgi?nreg=995_004. 8. Конституція України [Електронний ресурс]. – Спосіб доступу: http://zakon1.rada.gov.ua/cgibin/laws/main.cgi?nreg=254%EA%2F96%2D%E2%F0. 9. Лутковська В.В. Судова практика Європейського суду з прав людини. Рішення щодо України [Текст]/ В.В. Лутковська. – К.: ІнЮре, 2005. – 480 с. 10. Низовий М.А. Вступ до книгознавства [Текст]: навч. посіб. / М.А. Низовий. – К.: Кондор, 2009. – 144 с. 11. Паліюк В. П. Особливості застосування судами України Конвенції про захист прав та основних свобод [Текст]: навч.-практ. посіб. / В. П. Паліюк. – Миколаїв: Атол, 2003. – С. 29. 12. Ткаченко В.П. Енциклопедія видавничої справи [Текст]: навч.посіб./ В.П. Ткаченко, І.Б. Чеботарьова, П.О.Киричок, З.В. Григорова. – Х.: Харків. нац. Ун-т радіоелектроніки, 2008. – 320 с. 13. Фулей Т.І. Конвенція про захист прав людини і основоположних свобод: національна практика застосування в кримінальному судочинстві [Текст]: навч.-метод. посіб. для суддів/ Т.І. Фулей. – К.: ТОВ «Гештальт Консалтінг Груп», 2008. – 84 с. 14. Швецова-Водка Г.М. Документознавство [Текст]: навч.посіб./ Г.М. Швецова-Водка. – К.: Знання, 2007. – 398 с. – ISBN 966-346-294-9. 15. Шевчук С. Судовий захист прав людини: Практика Європейського Суду з прав людини у контексті західної правової традиції. [Текст] / С. Шевчук. – К.: Реферат, 2006. – С. 780. 16. Штрайнц Р. Європейське право [Текст]: підруч./ Р. Штрайнц. – К.: Видавничий центр «Києво-Могилянська академія», 2009 . – 520 с. – ISBN 978-966-8657-29-0. 133 UDZIAŁ MŁODZIEśY W DEFINIOWANIU PRZYSZŁOŚCI EUROPY Maryana Kostyuk Absolwentka studiów pierwszego stopnia kierunku Administracja WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Studenckie Koło Naukowe Administratywistów Opiekun: dr Wojciech Orłowski Streszczenie Dla powodzenia wizji prawdziwie zjednoczonej, pokojowej i sprawiedliwej Europy kluczowe znaczenie ma udział młodzieŜy. Wzrost uczestnictwa młodzieŜy w Ŝyciu politycznym jest wynikiem nowego sposobu myślenia i priorytetowego traktowania polityki młodzieŜowej oraz pracy z młodzieŜą w Europie. Program MłodzieŜ Unii Europejskiej, Biała Księga MłodzieŜy oraz kursy szkoleniowe prowadzone w Centrach MłodzieŜowych Rady Europy stanowią przykłady tej tendencji. Młodzi ludzie wyraźnie zaznaczyli swoją obecność na mapie politycznej Europy, a ich rola i znaczenie są podkreślane. Pojawia się pytanie, jaki związek z integracją społeczną w pracy z młodzieŜą mają te zjawiska? Związek ten staje się jasny, gdy przyjrzymy się bliŜej koncepcji uczestnictwa młodzieŜy w Ŝyciu społecznym. WYZWANIA I MOśLIWOŚCI STOJĄCE PRZED WSPÓŁCZESNĄ MŁODZIEśĄ Europejczycy Ŝyją dłuŜej, później decydują się na dzieci, a liczba młodych ludzi maleje. Prognozy przewidują, Ŝe w 2050 r. osoby w wieku 1529 lat stanowić będą 15,3 % europejskiej populacji; obecnie stanowią one 19,3 %. Te zmiany demograficzne mają wpływ na rodzinę, solidarność międzypokoleniową oraz wzrost gospodarczy. Skutkiem globalizacji moŜe być wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Globalizacja moŜe równieŜ stanowić szczególne wyzwanie dla mniej uprzywilejowanych grup pracowników, takich jak młodzieŜ, co pokazał obecny kryzys. Kwestie zmian klimatu i bezpieczeństwa energetycznego wymagają zmiany zachowania i stylu Ŝycia przyszłych pokoleń. WaŜne jest nabycie kluczowych kompetencji, wystarczająco elastycznych, aby dzięki nim moŜna było w ciągu całego Ŝycia rozwijać odpowiednie umiejętności; nadal istotnym problemem pozostaje teŜ przedwczesne zakończenie nauki szkolnej. MłodzieŜ ceni przyjaźń, szacunek, tolerancje i solidarność. Pokolenie to jest prawdopodobnie najlepiej wykształconym, najbardziej technicznie zaawansowanym i naj134 bardziej mobilnym z dotychczasowych pokoleń. JednakŜe, tak jak reszta społeczeństwa, młodzi ludzie zmagają się z większym indywidualizmem i presją konkurencyjności, a przy tym niekoniecznie wszyscy mają wszyscy takie same moŜliwości. Trudności w zakresie edukacji, zatrudnienia, integracji i zdrowia, powiązane jeszcze z problemami finansowymi, mieszkaniowymi lub transportowymi, utrudniają młodym ludziom osiągnięcie autonomii, tj. sytuacji, w której mają oni środki i moŜliwości kierowania swoim Ŝyciem, pełnego uczestnictwa w Ŝyciu społeczeństwa oraz niezaleŜnego podejmowania decyzji.1 WIZJA UE DLA MŁODYCH LUDZI Młodzi ludzie powinni jak najlepiej wykorzystywać swój potencjał. Wizja ta adresowana jest do wszystkich, ale działania powinny skupiać się na osobach w mniej korzystnym połoŜeniu. Ma ona charakter dwukierunkowy: 2 • Inwestowanie w młodzieŜ: aktywowanie większych zasobów, aby rozwijać te obszary polityki, które dotyczą codziennego Ŝycia młodych ludzi i poprawiają jego jakość. • Mobilizowanie młodzieŜy do działania: promowanie potencjału młodych ludzi na drodze do odnowy społeczeństwa i dla osiągania wartości i celów UE. Rozwinięta zostanie ściślejsza współpraca między polityką dotyczącą młodzieŜy, a pozostałymi obszarami polityki, takimi jak edukacja, zatrudnienie, integracja i zdrowie, przy czym zajęcia dla młodzieŜy i praca z młodzieŜą odgrywać będą rolę pomocniczą. Odnowiona otwarta metoda koordynacji w zakresie młodzieŜy będzie zachętą do wspólnych wysiłków w zakresie kształtowania polityki przez dostarczanie szczególnego rodzaju wiedzy na potrzeby pozostałych procesów koordynacji działań politycznych i przez zapewnianie młodym ludziom moŜliwości zabierania głosu i bycia wysłuchanym. UE będzie wspierać współprace państw członkowskich, które są odpowiedzialne za politykę dotyczącą młodzieŜy.3 EDUKACJA Niemal 80 % młodych Europejczyków w wieku 20-24 lat ukończyło szkołę na poziomie ponadgimnazjalnym. Mimo to jedna czwarta piętnastolatków osiąga słabe wyniki w testach ze sprawności czytania, a 6 milionów młodych ludzi opuszcza szkołę bez Ŝadnych kwalifikacji. 1 Komunikat Komisji, Inwestowanie w młodzieŜ i mobilizowanie jej do działania - strategia UE na rzecz młodzieŜy, Bruksela, dnia 27.4.2009, COM(2009)200, s. 2-3. 2 TamŜe, s. 4. 3 TamŜe, s. 12. 135 Większa mobilność sprawia, Ŝe UE staje się dla młodzieŜy otwartą przestrzenią do rozwijania ich talentów i potencjału, jednak mobilność ta nadal pozostaje ograniczona. Komisja Europejska zaproponowała nową otwartą metodę koordynacji w zakresie edukacji, aby sprostać następującym długookresowym wyzwaniom strategicznym: uczenie się przez całe Ŝycie i mobilność, jakość i skuteczność, równouprawnienie i obywatelstwo, innowacyjność i kreatywność, a takŜe nowe podejście w zakresie dopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy w XXI w. Wzmacnianie roli formalnej edukacji jest kluczowym priorytetem, jednak umiejętności moŜna nabywać takŜe poza szkołą, poprzez pracę z młodzieŜą i wykorzystanie nowych technologii.4 Działania państw członkowskich i Komisji w ramach ich kompetencji: • Rozwijanie moŜliwości edukacji pozaformalnej jako jednego z wielu działań przeciwdziałających przedwczesnemu zakończeniu nauki szkolnej; • Pełne wykorzystywanie narzędzi ustanowionych na poziomie UE na potrzeby walidacji umiejętności i uznawania kwalifikacji; • Promowanie mobilności w zakresie uczenia się dla wszystkich młodych ludzi; • Zachęcanie do współpracy osób odpowiedzialnych za politykę w zakresie edukacji i za politykę w zakresie młodzieŜy; • Przeciwdziałanie stereotypom związanym z płcią poprzez formalne i pozaformalne systemy edukacji; • Zapewnianie wysokiej jakości usług poradnictwa i doradztwa dla młodych ludzi; • Rozwijanie w ramach systemu edukacji struktur umoŜliwiających uczestnictwo, a takŜe współpracy między szkołami, rodzinami i lokalnymi społecznościami; Komisja opracuje funkcje samooceny w ramach Europass, w szczególności dla umiejętności nabywanych w ramach edukacji pozaformalnej, zapewni takŜe certyfikaty, takie jak Youthpass. WOLONTARIAT Demonstrowanie solidarności ze społeczeństwem poprzez wolontariat jest waŜne dla młodych ludzi i jest środkiem rozwoju osobistego, nauki mobilności, konkurencyjności, spójności społecznej oraz postawy obywatelskiej. Wolontariat młodzieŜy w istotny sposób przyczynia się takŜe do solidarności międzypokoleniowej. W swoim niedawnym zaleceniu Rada wezwała do eliminowania barier w mobilności transgranicznej dla młodych wolontariuszy.5 Działania państw członkowskich i Komisji w ramach ich kompetencji: 4 5 TamŜe, s. 5. TamŜe, s. 11. 136 • Zwiększanie uznawalności umiejętności poprzez Europass i Youthpass; • Uznawanie wkładu organizacji młodzieŜowych i niezorganizowanych postaci wolontariatu; • RozwaŜenie sposobów lepszej ochrony praw wolontariuszy i zapewniania jakości wolontariatu, a takŜe zrzeszenie młodych ludzi i ich organizacji z okazji ewentualnego Europejskiego Roku Wolontariatu (2011 r.); • Opracowanie krajowego podejścia do mobilności transgranicznej młodych wolontariuszy; • Opracowanie krajowego podejścia do promowania solidarności międzypokoleniowej poprzez wolontariat. WARTOŚĆ PRACY INTEGRACYJNEJ Do młodych ludzi Ŝyjących w izolacji trudno trafić, a w im większym odosobnieniu Ŝyją, tym jest to trudniejsze. Samo nawiązanie kontaktu nie wystarczy. Konieczne jest zaangaŜowanie tej grupy w nasze działania i nawiązanie współpracy. Problem pogłębia fakt, Ŝe wielu młodych ludzi Ŝyjących na marginesie jest podejrzliwych, a nawet manifestuje wrogość, w stosunku do profesjonalistów mieszających się w ich Ŝycie.6 Dlatego praca z młodzieŜą ma tak duŜe znaczenie. Dzięki ochotniczemu charakterowi działań i koncentracji na danej wspólnocie pracownicy i organizacje młodzieŜowe mają lepszą niŜ inni moŜliwość nawiązania kontaktu i zbudowania opartych na zaufaniu relacji z młodymi ludźmi Ŝyjącymi na marginesie społeczeństwa. Jakie korzyści, zatem mogą uzyskać pracownicy młodzieŜowi wykorzystując te przewagę oraz moŜliwie najściślejszą współpracę z młodymi ludźmi?7 • Po pierwsze musimy przyznać, Ŝe młodzi ludzie, którzy na co dzień i przez długi czas Ŝyją w izolacji, mogą wnieść do pracy z młodzieŜą swoją wiedzę i doświadczenie. Wkład tych ludzi wzbogaci kaŜdą inicjatywę i projekt młodzieŜowy. • Młodzi ludzie na co dzień Ŝyjący w izolacji skorzystają z nowych moŜliwości, które wcześniej nie były dla nich dostępne. Dzięki moŜliwości poznania i zetknięcia się z rówieśnikami, będą mieli okazję zmierzyć się z wyzwaniem, a uprzedzenia, stereotypy i załoŜenia, którymi się posługują, zostaną poddane w wątpliwość. Doświadczenie to poszerzy ich horyzonty i będzie okazją do nawiązania nowych kontaktów. Wszyscy uczestnicy projektu odkryją, Ŝe mimo iŜ pochodzą z róŜnych środowisk i mają za sobą róŜne doświadczenia, mają podobne nadzieje i aspiracje. 6 T. Croft, Integracja społeczna, Fund. Rozwoju Systemy Edukacji, Warszawa 2003, s. 10. 7 TamŜe, s. 10. 137 • Same projekty i inicjatywy młodzieŜowe równieŜ skorzystają na takim spotkaniu. Te o zasięgu lokalnym zostaną lepiej dostosowane do potrzeb danej wspólnoty. Słuchając młodych ludzi i ucząc się od nich, pracownicy młodzieŜowi lepiej zrozumieją, co dla tych ludzi jest naprawdę waŜne. W kolejnych inicjatywach będzie moŜna uwzględnić udział młodzieŜy o mniejszych szansach. A wydarzenia i projekty będą lepiej dostosowane do rzeczywistych potrzeb i zainteresowań młodych ludzi, a nie do wyobraŜeń dorosłych osób o takich potrzebach i zainteresowaniach. • Na takiej wymianie zyska równieŜ, pod względem treści, projekt oraz wszyscy ludzie biorący w nim udział. Rasizm, seksizm, ubóstwo oraz wszelkie inne formy dyskryminacji i niesprawiedliwości przestaną być abstrakcyjnymi pojęciami i zyskają konkretny wymiar. Młodym ludziom łatwiej będzie zrozumieć realia Ŝycia innych, jeśli poczują się emocjonalnie związani z tymi osobami. Zasada ta, stosowana jest często w projektach globalnych, ale moŜe teŜ być wykorzystywana z powodzeniem, gdy przepaść dzieli ludzi mieszkających w jednym mieście. • Społeczeństwo, jako całość, równieŜ na tym skorzysta, szczególnie, jeśli wiedza, którą uzyskamy poprzez pracę integracyjną znajdzie zastosowanie w innych dziedzinach. Pracownicy młodzieŜowi powinni znać swoje ograniczenia. Pewne bariery integracji młodych ludzi są głęboko zakorzenione, długotrwale i wynikają ze struktury społecznej. Nie jesteśmy w stanie od razu zniwelować skutków tych barier, nawet mimo dobrych chęci i cięŜkiej pracy. Cele, które sobie stawiamy, muszą być realistyczne i osiągalne. Same projekty skierowane do młodzieŜy nie są w stanie wyeliminować takich zjawisk, jak ubóstwo, bezrobocie, narkomania, rasizm, ksenofobia, słabe wyniki w nauce, bezdomność, maltretowanie, zaniedbanie, przestępczość wśród młodzieŜy czy innych problemów związanych z izolacją społeczną. Stwarzają one jednak moŜliwość pracy z młodymi ludźmi w nieformalnym otoczeniu, poszerzają ich perspektywy, stanowią dla nich źródło nowych doświadczeń i wyzwań, pokazują, Ŝe jest ktoś, kto w nich wierzy i pozwalają wydobyć z nich to, co najlepsze.8 MOBILIZOWANIE PROGRAMÓW I FUNDUSZY UE Program MłodzieŜ w działaniu wspiera politykę dotyczącą młodzieŜy i jej priorytety, a w szczególności mobilność transgraniczną, wolontariat, uczestnictwo, pracę z młodzieŜą i współpracę polityczną (np. partnerskie uczenie się, dialog zorganizowany, badania, Eurobarometr oraz lepsze narzędzia wiedzy). Pozostałe programy i fundusze, takie jak Kultura, Uczenie się przez całe Ŝycie, PROGRESS, MEDIA, Erasmus dla młodych przedsiębiorców, program na rzecz konkurencyjności i innowacji oraz fundusze 8 TamŜe, s. 11. 138 strukturalne, takŜe oferują wszystkim młodym ludziom wiele moŜliwości i powinny być lepiej przez nich poznane. Parlament Europejski regularnie zajmuje się polityką dotyczącą młodzieŜy. Komisja zachęca Parlament do zareagowania na niniejszy komunikat i zamierza informować go o stanie jego wdraŜania. Komisja zamierza równieŜ współpracować z Europejskim Komitetem EkonomicznoSpołecznym oraz Komitetem Regionów w ich właściwych obszarach działania. Komisja będzie nadal współpracować z Radą Europy we wspólnych obszarach zainteresowań, takich jak uczestnictwo młodzieŜy, pracą z młodzieŜą oraz lepszą wiedzą na temat młodzieŜy. PROGRAM „ MŁODZIEś” Jednym z najwaŜniejszych programów, które Unia Europejska kieruje w stronę młodych ludzi, jest program „MŁODZIEś”. JednakŜe czas jego funkcjonowania dobiegł końca w 2006 r. W związku z tym w Brukseli narodziło się pytanie – jak wypełnić lukę po zakończeniu tego programu i czy w ogóle istnieje konieczność jego kontynuacji i dalszej realizacji. Aby do tego się ustosunkować, przeprowadzono analizę dotychczasowego funkcjonowania programu „MŁODZIEś”. Wynika z niej m.in., Ŝe działania programu są rzeczywiście cenione i przydatne oraz Ŝe program spełnia swoje załoŜenia i wywiera rzeczywisty wpływ na grupy docelowe. Z drugiej zaś strony w toku realizacji naleŜałoby uczynić pewne udoskonalenia, które zebrano w zbiór zaleceń do zastosowania:9 Jeszcze lepsze kierowanie programu do docelowych odbiorców, tj. młodzieŜy ze wszystkich środowisk, a szczególnie tej, która ma mniejsze moŜliwości. Lepsze wsparcie dla uczestników i projektów we wszystkich fazach za pomocą środków zbliŜenia i jakości. Uproszczenie procedur i uczynienie ich moŜliwie elastycznymi, uwzględniającymi docelowych odbiorców. Zwiększenie jawności i spójności w stosowaniu programu, szczególnie na poziomie zdecentralizowanym. Zwiększenie jakości pracy przez oceną projektów, zwrotne informacje uczestników i zatwierdzenie przeprowadzonych działań. Szersze otwarcie programu na państwa trzecie. Przewidywanie zmian przez stosowanie innowacyjnych projektów i przeprowadzenie niezbędnych badań. Uwidocznienie programu i wszystkich jego działań oraz nadanie odpowiedniej rangi otrzymanym wynikom. Między innymi te oceny doprowadziły do wniosku, iŜ konieczna stała się kontynuacja programu „MŁODZIEś”. Postanowiono więc ustanowić 9 http://www.quovadisunio.nzs.pl/index.php?a =16. 139 program „MŁODZIEś W DZIAŁANIU” na okres 2007–2013. Proponowane są następujące cele, które ma realizować nowy program: Upowszechnienie aktywnej postawy obywatelskiej młodzieŜy, szczególnie jej europejskiej postawy obywatelskiej; rozwijanie solidarności młodzieŜy, szczególnie w celu wzmocnienia spójności społecznej Unii Europejskiej; popieranie wzajemnego zrozumienia narodów poprzez młodzieŜ; przyczynianie się do rozwoju jakości systemów, wspierając działania młodzieŜy, oraz do rozwoju zdolności organizacyjnych społeczeństwa obywatelskiego w zakresie młodzieŜy; popieranie współpracy europejskiej w zakresie polityki do spraw młodzieŜy. Do realizacji powyŜszych celów mają słuŜyć działania ujęte w pięć akcji. Pierwszą z nich jest akcja „MłodzieŜ dla Europy”, która ma polegać na wzmocnieniu aktywnego zaangaŜowania młodych ludzi, wspieraniu wymiany, mobilności i inicjatywy młodzieŜy, a takŜe jej uczestnictwa w Ŝyciu demokratycznym. „Europejski wolontariat” stawia sobie za cel rozwijanie solidarności młodych, ich aktywne zaangaŜowanie, czy teŜ wzajemne zrozumienie pośród młodzieŜy. Pozwala teŜ na upowszechnienie współpracy pomiędzy cywilnymi ochotniczymi słuŜbami. Ma teŜ rozwijać się w ramach indywidualnego lub zbiorowego projektu, aby umoŜliwić młodzieŜy z jednej strony wyraŜanie osobistego zaangaŜowania, z drugiej zaś włączenie jej do akcji solidarnościowych UE. Akcja „MłodzieŜ dla świata” przyczynia się do rozwoju wzajemnego zrozumienia oraz aktywnego zaangaŜowania się młodzieŜy w otwartości na świat. WaŜną jej cechą jest to, iŜ umoŜliwia ona otworzenie programu na projekty z krajami sąsiadującymi z Unią i współpracę w zakresie młodzieŜy z państwami trzecimi. „Animatorzy społeczno-oświatowi i systemy wspierające” jest akcją słuŜącą rozwojowi jakości struktur wspierających młodzieŜ. Ukierunkowana jest na wsparcie aktywnych w dziedzinie młodzieŜy organizacji na płaszczyźnie europejskiej, na rozwój ośrodków wymiany, szkolenia i informacji dla animatorów społeczno-wychowawczych. Pozwala na rozwój projektów zachęcających do innowacyjności i poprawy jakości, rozwój partnerstwa z jednostkami regionalnymi lub lokalnymi. UmoŜliwia nadanie odpowiedniej rangi strukturom programu i wspieranie ich. Akcja „Wspieranie współpracy politycznej” zakłada wspieranie współpracy w zakresie polityki dotyczącej młodzieŜy poprzez dialog pomiędzy młodymi a kierownictwem ds. polityki młodzieŜowej, współpracę z organizacjami międzynarodowymi oraz środki mające na celu lepsze poznanie problematyki młodzieŜowej. 140 Realizacja programu „MŁODZIEś W DZIAŁANIU” w porównaniu do programu „MŁODZIEś” ma się róŜnić w kilku zasadniczych aspektach. Zakłada m.in. zauwaŜalne uproszczenie funkcjonowania. W jego ramach znajdą się działania opierające się obecnie na dwóch róŜnych podstawach prawnych, a dotychczasowe cztery linie budŜetowe zostaną zastąpione przez jedną. Program zakłada elastyczność i moŜliwość dostosowywania do nowych priorytetów, które pojawiłyby się w trakcie jego realizacji. I wreszcie zarządzanie projektem będzie realizowane głównie w sposób zdecentralizowany.10 Podsumowując naleŜy stwierdzić, Ŝe Unia Europejska podejmuje wiele działań dotyczących młodych ludzi jednakŜe polityka dotycząca młodzieŜy leŜy w gestii poszczególnych krajów członkowskich. Tak więc młodzi Europejczycy powinni wiedzieć, Ŝe nie wszystko zaleŜy od „Brukseli”, a jednocześnie powinni mieć świadomość, Ŝe Unia Europejska potrzebuje ciągłego zaangaŜowania młodzieŜy, które pomoŜe budować Europę otwartą dla wszystkich. Bibliografia 1. J. Mucha, Polska kultura narodowa jako kultura własna i jako kultura obca. Podsumowanie, [w:] Janusz Mucha (red.), Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999. 2. Komunikat Komisji, Inwestowanie w młodzieŜ i mobilizowanie jej do działania-strategia UE na rzecz młodzieŜy, Bruksela dnia 27.04.2009, COM( 2009)200. 3. M. Mead, Kultura i toŜsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, PWN, Warszawa 1987. 4. P. Sztompka, Kulturowe imponderabilia szybkich zmian społecznych: zaufanie, lojalność i solidarność, [w: ] Piotr Sztompka (red.), Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji, PWN, Warszawa- Kraków 1999. 5. R. Siemieńska, Od wartości postmaterialistycznych do materialistycznych - casus Polski, [w:] Mirosława Marody, Zmiana czy stagnacja, WN Scholar, Warszawa 2004. 6. T. Croft, Integracja społeczna, Fund. Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2003. 7. www.youth.org.pl. 8. www.quovadisunio.nzs.pl. 10 http://www.youth.org.pl 141 ESPERANTO JAKO JĘZYK MIĘDZYNARODOWY Mariana Smoliarchuk Studentka drugiego roku studiów kierunku Administracja WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Studenckie Koło Naukowe Administratywistów Opiekunowie: prof. dr hab. Witold Stępniewski, dr Wojciech Orłowski Esperanto – język trzeciego tysiąclecia. W czasie wielkich przemian w Ŝyciu ludzkim, co spostrzegamy przez tak szybki rozwój technologiczny, ekonomiczny i kulturalny, jednym z największych problemów jest komunikacja. Esperanto stanowi cudowne rozwiązanie, poniewaŜ jest to łatwy i piękny język, który nie naleŜy do Ŝadnego narodu. Idea esperanto Przykład legendarnej „WieŜy Babel” świadczy jak ludzie celowo pozbawiani zostali swych nadprzyrodzonych moŜliwości. Jak zróŜnicowanie języków poszczególnych narodów i podziały religijne stworzyły trudną barierę skutecznego porozumiewania się, wznieciły podziały, antagonizmy, uprzedzenia i nienawiść między ludźmi. Ludwik Zamenhof spędził młode lata w Białymstoku, w którym zamieszkiwało wielu Polaków, śydów, Rosjan, Niemców, Białorusinów i Litwinów. Wszystkie te narody na co dzień posługiwały się swoimi językami. Na kaŜdym kroku odczuwał, więc ciąŜące nieszczęście wielojęzyczności. ZauwaŜył, Ŝe róŜnice językowe są jedyną barierą w skutecznym komunikowaniu się ludzi ze sobą i główną przyczyną dzielącą ludzi na wrogie sobie obozy. L. Zamenhof marzył teŜ o stworzeniu pomostu, który by połączył wszystkie religie i stworzył jedną „religię neutralną – ludzką, filozoficznie – czystą”, bowiem w podziałach religijnych dostrzegał źródła uprzedzeń, nienawiści i antagonizmów między ludźmi1. Dnia 14 lipca 1887 r. Ludwik Zamenhof publikuje najpierw w języku rosyjskim, niespełna miesiąc później w języku polskim, a po kilku miesiącach jeszcze w językach francuskim i niemieckim, później jeszcze w języku angielskim i hebrajskim – pierwszy podręcznik: – „Języka międzynarodowego” pod pseudonimem – dr Esperanto. W tym pseudonimie wyraŜa się cały idealizm L. Zamenhofa – oznacza on bowiem „mający nadzieję”. Esperanto en Pollando, Podstawy ideowe esperanta (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka). http://pl.esperanto.pl/artikoloj/esperanto-i-jego-idea, [09.10.2008]. 1 142 Stał się on później oficjalną nazwą języka. Na pierwszy Światowy Kongres Esperantystów w Boulogne sur Mer w 1905 r. przybyło 688 delegatów z 20 krajów. Po uroczystym odśpiewaniu napisanego przez L. Zamenhofa hymnu esperantystów „La espero”, nastąpił ogólny entuzjazm. Ludzie dotąd zupełnie sobie nieznani poczuli się jedną wielką rozumiejącą się rodziną. Na tym kongresie L. Zamenhof między innymi powiedział: „Spotkali się tu nie Francuzi i Anglicy, nie Rosjanie z Polakami, ale ludzie z ludźmi”2. Esperantyzm jest to staranie o rozpowszechnienie na całym świecie języka neutralnego ludzkiego, który „nie mieszając się w wewnętrzne Ŝycie narodów i w Ŝaden sposób nie stawiając sobie za cel wyparcia istniejących języków narodowych”, dałby ludziom róŜnych narodowości moŜliwość wzajemnego porozumiewania się. W obecnym czasie wielu badaczy na całym świecie nie wątpi juŜ, Ŝe językiem międzynarodowym moŜe stać się tylko język sztuczny i poniewaŜ wszystkie próby podejmowane w ciągu ostatnich dwóch stuleci są jedynie projektami teoretycznymi, zaś językiem rzeczywiście ukończonym, wszechstronnie wypróbowanym, doskonale Ŝywotnym i we wszystkich okolicznościach najprzydatniejszym okazał się jeden tylko język esperanto. Autor esperanta od początku raz na zawsze zrzekł się wszelkich osobistych praw i przywilejów związanych z tym językiem, esperanto jest „niczyją własnością”, zarówno w sensie materialnym, jak i w sensie moralnym. Materialnym właścicielem tego języka jest cały świat i kaŜdy, kto chce, moŜe wydawać w tym języku lub o tym języku wszelkie dzieła, jakie sobie Ŝyczy, oraz uŜywać go do wszelkich moŜliwych celów3. Esperanto jest w historii komunikacji językowej pierwszym językiem Ŝywym, który w pierwszym etapie swojego istnienia występuje jako fenomen pisany. Dopiero wtórnie (drugorzędnie) manifestuje się on jako fenomen mówiony. NiezaleŜnie od chronologii wystąpienia tych dwóch form istnienia, esperanto posiada dwa wymiary: płaszczyznę langue (rozumianą jako struktura języka) oraz płaszczyznę parole (rozumianą jako rzeczywista funkcja komunikatywna). Z uwagi na perspektywę komuniaktywnopragmatyczną moŜna dzisiaj rozpatrywać esperanto jako „język z historią”4. 2 Esperanto en Pollando, Esperanto - łatwy, ładny, neutralny, międzynarodowy język przyjaźni i przyszłości (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka). http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-latwy-ladny-neutralny-miedzynarodowyjezyk-przyjazni-i-przyszlosci, [13.10.2008]. 3 J. śytyński, Esperanto i esperantyści, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987, s. 86-87. 4 A. Sakaguchi, Scripta Neophilologica Posnaniensia, Tom II, Tworzenie międzynarodowych języków pomocniczych na tle rozwoju językoznawstwa ogólnego, Poznań 2000, s. 155. 143 Wielu naukowców pozytywnie wypowiadało się o języku esperanto. Jean Jaurés, socjalista, polityk i filozof francuski powiedział, Ŝe „esperanto - to łacina demokracji”. Zdaniem Adama Schaffa Idee esperantystów – to cel piękny i szlachetny, o który nie tylko warto, ale naleŜy walczyć. Romain Rolland, pisarz francuski, laureat nagrody Nobla pisał o esperanto: Aby narody mogły się zrozumieć, muszą się najpierw porozumieć. W tym celu muszą mieć wspólny język. I dlatego naleŜy uczynić wszystko, aby esperanto stało się językiem ludzkości, środkiem porozumienia jednego narodu z drugim. Dla ludów, z których kaŜdy od stuleci był ograniczony do ram swego języka i zamknięty w murach swej narodowości, esperanto musi się stać pomostem do wzajemnego zrozumienia i zbliŜenia. Esperanta naleŜy nauczać obowiązkowo w kaŜdej szkole średniej. Nie do pomyślenia są stałe, powaŜne stosunki bez esperanta. Esperanto przywraca zdolność słuchu tym głuchym, którzy przez stałe stulecia pozostawali w więziennych granicach swych języków narodowych5. Esperanto dziś Rozpowszechnienie języka Esperanto w świecie jest róŜnorakie, pomimo postępu w wielu krajach Azji i Afryki, język Esperanto nie ma przedstawicieli. Esperantyści zamieszkują w większej liczbie Europę. Czy ten fakt robi z Esperanta język “eurocentryczny”, o czym często dyskutuje się w gronach esperanckich? Prawdziwy charakter Esperanto nie da się określić jako czysto europejski. Rozwój języka w pojedynczych krajach jak Chiny, Togo, Iran, Zair stał się fenomenalny. W 1908 r. Hektor Hodler utworzył Światowy Związek Esperantystów (UEA), który do dziś zrzesza wszystkie organizacje esperanckie na całym świecie. Siedzibą UEA jest Rotterdam6. Co roku odbywa się Światowy Kongres Esperanto. Ostatni miał miejsce w Białymstoku w dniach 25 lipca – 1 sierpnia 2009 roku. Następny, juŜ 95 Kongres odbędzie się na Kubie. 12 czerwca 2008 roku Sejm Rzeczypospolitej Polski przyjął uchwalę w sprawie uczczenia 100. rocznicy powstania Światowego Związku Esperantystów, w której składa wyrazy uznania kontynuatorom dzieła dr Ludwika Zamenhofa, a takŜe „popiera starania środowisk międzynarodowych o uhonorowanie Światowego Związku Esperantystów Pokojową Nagrodą Nobla”7. 5 Europonto, Wypowiedzi o języku międzynarodowym, http://europonto. org/komunikado/ eldiroj_pl.htm 6 Wolne Media, Esperanto i Anarchizm, http://wolnemedia.net/?p=2231, [15.02.2008] 7 Monitor Polski z 20 czerwca 2008 Nr 46 poz. 410 144 Polska MłodzieŜ Esperancka (PME) jest organizacją skupiająca młodych esperantystów w Polsce. Jest Sekcją MłodzieŜową Polskiego Związku Esperantystów, jednej z najstarszych w Polsce organizacji pozarządowych do dziś istniejących8. W 622 szkołach 29 krajów oraz na 42 uniwersytetach (w tym w San Marino, Budapeszcie i Poznaniu) istnieją katedry i oficjalnie prowadzone są studia esperanckie. W 1952 r. było ponad 40.000 zarejestrowanych ksiąŜek w tym języku w brytyjskiej esperanckiej bibliotece (British E. A. Biblioteko). Przetłumaczono teŜ wiele dzieł: Homera, Sofoklesa, Dantego, Szekspira, Puszkina, Tołstoja, Byrona, Balzaka, Czechowa, a takŜe polskich pisarzy: Mickiewicza, Sienkiewicza, Prusa, Orzeszkowej, Wyspiańskiego, Tuwima (esperantysta, od 1906 roku), Iwaszkiewicza, Lema. Wydawanych jest teŜ około 100 powaŜnych periodyków i niezliczona ilość lokalnych9. Niemal w kaŜdej większej bibliotece moŜna znaleźć przynajmniej esperancki słownik lub podręcznik. Zbiorów specjalistycznych jest jednak stosunkowo niewiele. W Polsce najbogatszą kolekcję esperancką ma Katolicki Uniwersytet Lubelski10. Dnia 12 maja 2010 r. w Białymstoku została otwarta pierwsza w Polsce biblioteka esperancka „Esperanto Libraro”, będąca filią KsiąŜnicy Podlaskiej. Mieści się ona przy ul. Warszawskiej 19 w budynku Centrum Esperanto im. Ludwika Zamenhofa11. Codziennie dziesiątki międzynarodowych stacji radiowych nadają swoje audycje w języku esperanto. Przykładem takiego polskiego radia jest Polskie Radio dla Zagranicy. Działa teŜ esperancka telewizja internetowa12. Ciekawostki L. Zamenhof rozsławił Polskę w całym świecie. Na świecie jest ponad 1400 róŜnych obiektów poświęconych esperanto i jego twórcy. W 1959 r. Komitet Wykonawczy UNESCO uznał L. Zamenhofa za jedną z wielkich postaci ludzkości. W 2002 r. twórca esperanto został wybrany najpopularniejszym obywatelem Białegostoku w XX wieku. Pierwszym na świecie obiektem, któremu nadano nazwę „Esperanto” był hiszpański statek zbudowany w 1896 roku. Pierwszy pomnik postawio8 Pola Esperanto-Junularo, O nas, http://pej.pl/o-nas/?lang=pl. Esperanto en Pollando, Czy wiesz, Ŝe..., (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka), http://esperanto.pl /artikoloj/czy-wiesz-ze, [17.04.2010]. 10 J. śytyński, Esperanto i esperantyści, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987, s. 151. 11 KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku ma juŜ 100 lat, http://www.ksiaznicapodlaska.pl/site/aktualnosci/, [12.05.2010]. 12 www.itvc.pl. 9 145 no Zamenhofowi jeszcze za jego Ŝycia w 1914 roku w czeskim uzdrowisku Františkovy Lázně. Państwem, w którym znajduje się najwięcej obiektów poświęconych esperanto i jego twórcy jest Francja, następnie Polska i Brazylia, a miastem z największą ilością tych obiektów jest Malbork (41 obiektów – wśród nich pomnik Ludwika Zamenhofa, esperanckie kamienie poświęcone esperantystom: Antoniemu Grabowskiemu, Janowi Pawłowi II, Plac Zamenhofa, Skwer Esperanto, dąb Esperanto, Esperancki Park Świata „Parko de la Mondo”). Słynny fiński astronom i esperantysta, prof. dr Yrjö Väisälä odkrył w latach 1936 i 1938 dwie asteroidy między Marsem a Jowiszem i nazwał je „Zamenhof” oraz „Esperanto”. Z badań rosyjskiego językoznawcy W. Warankina wynika, Ŝe z 2629 wyrazów podstawowych zawartych w „Fundamento de Esperanto” obcych jest: Francuzowi – 13%, Anglikowi – 30%, Niemcowi – 32%, Rosjaninowi – 60%. Dla Polaka w przybliŜeniu moŜna przyjąć dane odnoszące się dla Rosjanina. Esperanto jest drugim po angielskim językiem najczęściej uŜywanym w internecie. W Wiedniu istnieje Międzynarodowe Muzeum Esperanta. Ojcem-pomysłodawcą nazwy waluty Unii Europejskiej „Euro” jest belgijski esperantysta Germain Pirlot – nauczyciel szkoły średniej w Ostendzie. W Afganistanie esperanto nauczane jest w ośrodkach dla uchodźców i nazywane tam jest „Językiem Pokoju”13. Język europejski Wolter (1694-1776), filozof francuski juŜ dawno twierdził: „Mnogość języków jest jednym z największych nieszczęść Ŝycia”14. Wprowadzenie wspólnego języka pomocniczego w Unii Europejskiej, takiego jak esperanto – wspaniała idea, uczciwe i demokratyczne rozwiązanie problemu. Komisarz UE do Spraw Konsumpcji, Emma Bonino pisała w swoim artykule: “Większość Europejczyków niestety nie poświęca uwagi problemowi języka, poniewaŜ sądzi, Ŝe moŜe on być z łatwością rozwiązany poprzez uŜywanie języka angielskiego. Całkowicie się z tym nie zgadzam: uŜywanie języka etnicznego w komunikacji międzynarodowej niesie ze sobą problem związany z jego nauką a ponad wszystko problem kulturowej kolonizacji i politycznej nierówności”15. 13 Esperanto en Pollando, Czy wiesz, Ŝe..., (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka), http://esperanto.pl/artikoloj/czy-wiesz-ze, [17.04.2010]. 14 Europonto, Wypowiedzi o języku międzynarodowym, http://europonto.org /komunikado/ eldiroj_pl.htm. 15 Emma Bonino, ToŜsamość europejska a zachowanie róŜnorodności językowej, marzec 1996. 146 Obecnie w Parlamencie Europejskim na zasadach rzekomej równorzędności uŜywa się prawie 40 języków, poniewaŜ obok języków państw członkowskich dopuszczone są teŜ języki niektórych mniejszości narodowych. Mimo tej równorzędności są języki „równiejsze“, takie jak francuski, niemiecki, hiszpański i włoski. A „najrówniejszym“ jest język angielski. O „rzekomej“ równorzędności wszystkich języków europejskich najlepiej świadczy fakt, Ŝe kiedy zawierana jest jakaś umowa, przykładowo w języku polskim i angielskim, to obowiązujący jest wyłącznie tekst angielski, a polski stanowi tylko ozdobnik16. W kwietniu 2004 r. w Parlamencie Europejskim odbyło się głosowanie nad wprowadzeniem esperanta do obrad tego parlamentu i 120 deputowanych, czyli 43% opowiedziało się za, a tylko 160 czyli 57% deputowanych poparło wersję wielojęzyczności, co w praktyce oznacza dominację języka angielskiego. W dniach 7 i 8 grudnia 2004 r. w Parlamencie Europejskim w Brukseli odbyła się konferencja na temat: „Sekularyzm i religia w Unii Europejskiej”. Konferencja ta była tłumaczona i transmitowana przez internet w pięciu językach: angielskim, francuskim, włoskim, hiszpańskim i esperanto17. Redakcja Der Standard prowadzi badanie opinii publicznej na temat tego, którym językiem powinna posługiwać się Europa. Wyniki głosowania na dzień dzisiejszy są następujące: - Esperanto – 66 % (aby w końcu obok wspólnej waluty był takŜe wspólny język), - Niemiecki – 11,7 %, - Angielski – 10,7%, - Francuski – 7,1%, - Hiszpański – 1%, - Inne języki – 1,1%, 18 - znajomość własnego języka ojczystego wystarcza – 2,4% . Ciekawą kwestię poruszyło w swoim raporcie fińskie Ministerstwo Oświaty: „Wyniki eksperymentów w nauczaniu języków obcych wykazują, iŜ podstawowy kurs Esperanto znacznie ułatwia naukę innych języ- 16 K. KrzyŜak, Język europejski, Fakty i mity, Nr 4 (516) 22-28 I 2010 r., s. 18. Esperanto en Pollando, Esperanto w organizacjach międzynarodowa (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka), http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-worganizacjach-miedzynarodowych, [12.10.2008]. 18 derStandard.at, Welche Sprache ist am wichtingsten?, http://derstandard.at/2375931?vote=6, [16.01.2008]. 17 147 ków”19. Wniosek ten potwierdzają badania przeprowadzone przez Wydział Cybernetyki Uniwersytetu Paderborn, według których czas zaoszczędzony w ten sposób moŜe być 50% większy niŜ czas poświęcony na naukę Esperanto20. François Grin, profesor Uniwersytetu w Genewie i specjalista ds. ekonomii językowej na zlecenie Haut Conseil de l'évaluation de l'école, francuskiej autonomicznej organizacji publicznej, zajmującej się oceną i analizą stanu nauczania we Francji opublikował obszerne dossier, w którym analizuje politykę językową Unii Europejskiej. Wydany przez ww. organizację raport stawia pytanie o optymalny wybór języków roboczych w Unii Europejskiej. Najbardziej uderzającym wnioskiem raportu jest stwierdzenie, iŜ z powodu obecnej międzynarodowej dominacji języka angielskiego Wielka Brytania czerpie rocznie korzyści w wysokości 17-18 miliardów euro. Jest to trzykrotnie więcej niŜ wynosi osławiona brytyjska ulga do budŜetu UE albo równowartość 1 procentu jej PKB. Innymi słowy kaŜdy z 394 milionów nieanglojęzycznych obywateli UE, w tym mieszkańcy najbiedniejszych, nowoprzyjętych państw członkowskich Unii corocznie dotują brytyjską gospodarkę! Na tę sumę składają się wpływy ze sprzedaŜy ksiąŜek i innych produktów związanych z nauką i korzystaniem z języka angielskiego, z opłat 700 tys. osób, które corocznie przyjeŜdŜają do Anglii na kursy językowe, a takŜe z oszczędności wiąŜącymi się ze skromnymi programami nauki języków obcych w szkołach brytyjskich21. Jest to nadzieja na światłą przyszłość, kiedy ludzie z całej planety będą mogli porozumiewać się między sobą dzięki prostemu językowi międzynarodowemu. Esperanto połączy wszystkich ludzi, niezaleŜnie od narodowości, religii czy rasy. Bibliografia Literatura 1. Bonino Emma, ToŜsamość europejska a zachowanie RóŜnorodności językowej, marzec 1996. 2. Frank, Helmar, Sprachkybernetik, Gunter Narr Verlag, Tübingen, 1982. 19 Opetusministeriön Työryhmien Muistioita, Opetusministeriön Esperantotyöryhmän Muistio, Helsinki, 1984, s. 59 20 Frank, Helmar, Sprachkybernetik, Gunter Narr Verlag, Tübingen, 1982, s. 134. 21 prof. François Grin, the „Grin Report”, Płacimy rocznie 17 miliardów euro na brytyjską gospodarkę!, http://lingvo.org/GRIN_pl.pdf, Brussel, [29.05.2006]. 148 3. KrzyŜak Kazimierz, Język europejski, Fakty i mity, Nr 4 (516) 22-28 I 2010 r. 4. Opetusministeriön Työryhmien Muistioita, Opetusministeriön Esperantotyöryhmän Muistio, Helsinki, 1984. 5. Sakaguchi Alicja, Scripta Neophilologica Posnaniensia, Tom II, Tworzenie międzynarodowych języków pomocniczych na tle rozwoju językoznawstwa ogólnego, Poznań 2000. 6. śytyński Józef, Esperanto i esperantyści, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987. Netografia 1. DerStandard.at, Welche Sprache ist am wichtingsten?, http://derstandard.at/2375931?vote=6, [16.01.2008]. 2. Esperanto en Pollando, Podstawy ideowe esperanta (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka). http://pl.esperanto.pl/artikoloj/esperanto-ijego-idea, [09.10.2008]. 3. Esperanto en Pollando, Esperanto - łatwy, ładny, neutralny, międzynarodowy język przyjaźni i przyszłości (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka), http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-latwy-ladnyneutralny-miedzynarodowy-jezyk-przyjazni-i-przyszlosci, [13.10.2008]. 4. Esperanto en Pollando, Esperanto w organizacjach międzynarodowych (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka), http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-w-organizacjachmiedzynarodowych, [12.10.2008]. 5. Esperanto en Pollando, Czy wiesz, Ŝe... (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka), http://esperanto.pl/artikoloj/czy-wiesz-ze, [17.04.2010]. 7. Europonto, Wypowiedzi o języku międzynarodowym, http://europonto.org/komunikado/eldiroj_pl.htm. 8. prof. François Grin, the „Grin Report”, Płacimy rocznie 17 miliardów euro na brytyjską gospodarkę!, http://lingvo.org/GRIN_pl.pdf, Brussel, [29.05.2006]. 9. KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku ma juŜ 100 lat, http://www.ksiaznicapodlaska.pl/site/aktualnosci/, [12.05.2010]. 10. Pola Esperanto-Junularo, O nas, http://pej.pl/o-nas/?lang=pl. 11. Wolne Media, Esperanto i Anarchizm, http://wolnemedia.net/?p=2231, [15.02.2008]. 149 150 STYPENDIA I WYRÓśNIENIA UZYSKANE PRZEZ STUDENTÓW WYśSZEJ SZKOŁY ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI w ZAMOŚCIU w roku akademickim 2009/2010 STYPENDIA ZA WYNIKI W NAUCE (ZE ŚRODKÓW BUDśETU PAŃSTWA) W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 1 Wiśniewska Marta Ekonomia I stopnia 4,97 2 Mamona Barbara Ekonomia I stopnia 4,94 3 Putkowska Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,94 4 Mazurek Beata Administracja I stopnia 4,93 5 Gaber Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,91 6 Kielar Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,91 7 Topolski Adam Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,88 8 Strumidło Anna Pedagogika I stopnia 4,88 Artur Fizjoterapia I stopnia 4,87 10 Pietrzkiewicz-Kiluk 9 Grabowski Agnieszka Pedagogika I stopnia 4,87 11 Kowalczuk BoŜena Administracja I stopnia 4,86 12 Dec Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,85 13 Dominik Edyta Fizjoterapia II stopnia 4,85 14 Kłus Milena Fizjoterapia I stopnia 4,85 15 Woźniak Ewa Fizjoterapia I stopnia 4,85 16 Mołdoch Anna Pedagogika I stopnia 4,84 17 Girgiel Krystyna Ekonomia I stopnia 4,83 18 Krauz Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,83 19 Matwis Marlena Fizjoterapia II stopnia 4,83 20 Sitarz Monika Fizjoterapia II stopnia 4,83 21 Szczerba Anna Pedagogika I stopnia 4,83 22 Chomicz Anna Administracja I stopnia 4,82 23 Fusiarz - śołopa Małgorzata Administracja I stopnia 4,82 24 Jarosławska Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,82 25 Derkacz Damian Fizjoterapia I stopnia 4,81 26 Kończewska Monika Fizjoterapia I stopnia 4,81 27 Świstowska Agata Fizjoterapia I stopnia 4,81 28 Grzegorczyk Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,81 29 Jarosz Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,81 30 Subocz-Chachuła Anna Administracja I stopnia 4,79 31 Bidiuk Małgorzata Fizjoterapia I stopnia 4,79 32 Burak Patrycja Pedagogika I stopnia 4,79 33 Pilch Andrzej Fizjoterapia I stopnia 4,78 34 Skoczke Grzegorz Fizjoterapia I stopnia 4,78 35 Bielak Justyna Pedagogika I stopnia 4,78 36 Baranowska Paulina Fizjoterapia II stopnia 4,77 37 Grochowicz ElŜbieta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,77 38 Siry Magdalena Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,77 39 Burak Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,76 152 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 40 Cygańczuk Beata Fizjoterapia I stopnia 41 Kowalczuk Malwina Fizjoterapia I stopnia 4.76 4,76 42 Sędłak Monika Fizjoterapia II stopnia 4,76 43 Bąk Patrycja Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,75 44 Kubera Adrian Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,75 45 Ziobrowska Ewa Pedagogika I stopnia 4,75 46 Chomiak Iwona Fizjoterapia I stopnia 4,74 47 Kalinowski Paweł Fizjoterapia I stopnia 4,74 48 Gulak Renata Pedagogika I stopnia 4,74 49 Hałasa Piotr Pedagogika I stopnia 4,74 50 Duma Agnieszka Budownictwo I stopnia 4,73 51 Duma Anna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,73 52 Litwińczuk Iwona Ekonomia I stopnia 4,72 53 Brzozowska Iwona Fizjoterapia I stopnia 4,72 54 Droździel Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,72 55 Grabiec Anna Fizjoterapia II stopnia 4,72 56 Kaczor Monika Fizjoterapia II stopnia 4,72 57 Litwin Ewelina Fizjoterapia II stopnia 4,72 58 Mulawa Magdalena Fizjoterapia II stopnia 4,72 59 Oleszkiewicz Dorota Fizjoterapia I stopnia 4,72 60 Pilczuk Anna Fizjoterapia II stopnia 4,72 61 Smoszna Dorota Fizjoterapia II stopnia 4,72 62 Tymura Aleksandra Fizjoterapia I stopnia 4,72 63 Zwolak Ewa Pielęgniarstwo I stopnia 4,72 64 Hałasa Jarosław Fizjoterapia I stopnia 4,71 65 Józefowicz Agata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,71 66 Musiel Katarzyna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,71 67 Dziwura Justyna Pedagogika I stopnia 4,71 68 Osoba Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,71 69 Bojarska Daria Fizjoterapia I stopnia 4,70 70 Kucharska Ewa Fizjoterapia I stopnia 4,70 71 Urbańska Anna Fizjoterapia I stopnia 4,70 72 Waśko Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,70 73 Dąbrowski Igor Fizjoterapia II stopnia 4,69 74 Piątkowska Arleta Fizjoterapia I stopnia 4,69 75 Wójcik Anna Fizjoterapia II stopnia 4,69 76 Mazur Zofia Pielęgniarstwo I stopnia 4,69 77 Szczerska Beata Pielęgniarstwo I stopnia 4,69 78 Wybranowska Dorota Pielęgniarstwo I stopnia 4,69 79 Golik Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,68 80 Masłyk Marta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,68 81 Podbielska Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,68 82 Sokal Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,68 83 Kulawiak Emil Fizjoterapia I stopnia 4,67 153 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 84 Bosiak Stanisława Pielęgniarstwo I stopnia 4,67 85 Kitka Iwona Pielęgniarstwo I stopnia 4,67 86 Witek Hanna Pielęgniarstwo I stopnia 4,67 87 Bachórz Monika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,66 88 Frankiewicz Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,66 89 Kozioł Łukasz Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,66 90 Siara Anna Fizjoterapia II stopnia 4,66 91 Kropiowska Dorota Pedagogika I stopnia 4,66 92 Tracz vel Bednarczyk Małgorzata Administracja I stopnia 4,65 93 Tracz vel Bednarczyk Janusz Administracja I stopnia 4,65 94 Ochap Patrycja Fizjoterapia I stopnia 4,65 95 Odrzywolski Robert Fizjoterapia II stopnia 4,65 96 Sapuła Rafał Fizjoterapia I stopnia 4,65 97 Socha Paweł Fizjoterapia II stopnia 4,65 98 Szczupak Mateusz Zdrowie publiczne I stopnia 4,65 Krzysztof Administracja I stopnia 4,64 100 Krasny 99 Chrześcijan Gabriela Administracja I stopnia 4,64 101 Juszczak Edyta Ekonomia I stopnia 4,64 102 Hołowaty Tomasz Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,64 103 Kozik Renata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,64 104 Zezula Sylwia Fizjoterapia I stopnia 4,64 105 Sowierszenko Katarzyna Informatyka i ekonometria I stopnia 4,64 106 Flak Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,64 107 Błądkowska Ewa Pielęgniarstwo I stopnia 4,64 108 Maciocha Anna Pielęgniarstwo I stopnia 4,64 109 Milanowska-Chwedyk Sylwia Pielęgniarstwo I stopnia 4,64 110 Chrystyna Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,63 111 Czerniło Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,63 112 Jonak Katarzyna Fizjoterapia II stopnia 4,63 113 Kudyba Aleksandra Fizjoterapia I stopnia 4,63 114 Piskorska Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,63 115 Popławska Monika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,63 116 Soja Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,63 117 Mróz Anna Pedagogika I stopnia 4,63 118 Nizio Marzena Pedagogika I stopnia 4,63 119 Giergiel Mariola Fizjoterapia I stopnia 4,62 120 Urbanik Natalia Fizjoterapia II stopnia 4,62 121 Rogowski Waldemar Administracja I stopnia 4,61 122 Hubka Jadwiga Fizjoterapia I stopnia 4,61 123 Korzeniowska Sylwia Fizjoterapia I stopnia 4,61 124 Łajkosz-Gerent ElŜbieta Fizjoterapia II stopnia 4,61 125 Mach Agnieszka Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,61 126 Małkiewicz Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,61 127 Mazur Alicja Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,61 154 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 128 Pelc Mateusz Fizjoterapia I stopnia 4,61 129 Pyś Ewelina Fizjoterapia II stopnia 4,61 130 Ryba Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,61 131 Zając Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,61 132 Kowal Agata Pedagogika I stopnia 4,61 133 Ziemiańska Joanna Pedagogika I stopnia 4,61 134 Jucha Alina Pielęgniarstwo I stopnia 4,61 135 Dybis Agnieszka Administracja I stopnia 4,60 136 Woś Jolanta Budownictwo I stopnia 4,60 137 Waga Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,60 138 WaŜna Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,60 139 Klaudel Elena Pedagogika I stopnia 4,60 140 Bochyńska Dorota Fizjoterapia I stopnia 4,59 141 Dudek Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,59 142 Jakimiak Milena Fizjoterapia I stopnia 4,59 143 Korytko Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,59 144 OŜóg Dominik Fizjoterapia II stopnia 4,59 145 Rycyk Małgorzata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,59 146 Stanowski Bartłomiej Fizjoterapia I stopnia 4,59 147 Dziubka Justyna Pedagogika I stopnia 4,59 148 Artymiak Katarzyna Ekonomia I stopnia 4,58 149 Kasprzak Katarzyna Ekonomia I stopnia 4,58 150 Matyjanka Agnieszka Ekonomia I stopnia 4,58 151 DaraŜ Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,58 152 Hołdaś Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,58 153 Moskwa Renata Fizjoterapia II stopnia 4,58 154 Stolarz Ilona Fizjoterapia II stopnia 4,58 155 Witowska Marlena Fizjoterapia II stopnia 4,58 156 Ziółko Katarzyna Fizjoterapia II stopnia 4,58 157 Opalińska Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,58 158 Kupińska Małgorzata Pielęgniarstwo I stopnia 4,58 159 Oleszczak Dorota Pielęgniarstwo I stopnia 4,58 160 Piwowarska Dorota Pielęgniarstwo I stopnia 4,58 161 Sokół Małgorzata Pielęgniarstwo I stopnia 4,58 162 Solska Jadwiga Pielęgniarstwo I stopnia 4,58 163 Tryka Danuta Pielęgniarstwo I stopnia 4,58 164 Bis Monika Fizjoterapia I stopnia 4,57 4,57 165 Gumiela Agata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 166 Gwiazdowska Karolina Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,57 167 Skrzyńska Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,57 168 Tarnawska ElŜbieta Fizjoterapia II stopnia 4,57 169 Tkaczyk Karolina Fizjoterapia I stopnia 4,57 170 Bundyra Dorota Fizjoterapia I stopnia 4,56 171 Łapińska Edyta Fizjoterapia II stopnia 4,56 155 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 172 Ochęduszko Monika Fizjoterapia I stopnia 4,56 173 Walczykiewicz Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,56 174 Burda Halina Pedagogika I stopnia 4,56 175 Adamczyk Beata Pielęgniarstwo I stopnia 4,56 176 Jakubczak Barbara Pielęgniarstwo I stopnia 4,56 177 Wodyk Małgorzata Pielęgniarstwo I stopnia 4,56 178 Kiryk Marta Fizjoterapia I stopnia 4,55 179 Skórzewska Beata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,55 180 Wysoczyńska Karolina Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,55 181 Michałkiewicz Andrzej Informatyka i ekonometria I stopnia 4,55 182 Kaliszczuk Helena Pedagogika I stopnia 4,55 183 Kulczycka Beata Pedagogika I stopnia 4,55 184 Zarębska GraŜyna Administracja I stopnia 4,54 185 Chrzan Sebastian Fizjoterapia I stopnia 4,54 186 Karczewska Ewa Fizjoterapia I stopnia 4,54 187 Łacińska Wioletta Fizjoterapia I stopnia 4,54 188 Mazurek Dominika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,54 189 Szozda Anna Fizjoterapia II stopnia 4,54 190 Witek Emilia Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,54 191 Olszak Joanna Administracja I stopnia 4,53 192 Bystrzyńska Agnieszka Ekonomia I stopnia 4,53 193 Gasik BoŜena Ekonomia I stopnia 4,53 194 Kania Anna Ekonomia I stopnia 4,53 195 Holko Agnieszka Pielęgniarstwo I stopnia 4,53 196 Pawelec Joanna Pielęgniarstwo I stopnia 4,53 197 Bogudał Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,52 198 Górska Anna Fizjoterapia I stopnia 4,52 199 Gwarda Magdalena Fizjoterapia II stopnia 4,52 200 Kuśmirek Małgorzata Fizjoterapia I stopnia 4,52 201 Laskowska Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,52 202 Łukaszyk Monika Fizjoterapia I stopnia 4,52 203 Paśko Mariusz Fizjoterapia II stopnia 4,52 204 Sak Robert Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,52 205 Sochań BoŜena Fizjoterapia II stopnia 4,52 206 Szczuka Małgorzata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,52 207 Bartnik Dominika Pedagogika I stopnia 4,52 208 Pogłodziński Jerzy Zdrowie publiczne I stopnia 4,52 209 Lasek Marlena Fizjoterapia II stopnia 4,51 210 Bielak ElŜbieta Administracja I stopnia 4,50 211 Godzisz Maria Administracja I stopnia 4,50 212 Hałasa Marzena Administracja I stopnia 4,50 213 Hubala Marzena Administracja I stopnia 4,50 214 Kołtun Ewelina Administracja I stopnia 4,50 215 Magryta Eugeniusz Administracja I stopnia 4,50 156 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 216 Boś Renata Fizjoterapia II stopnia 4,50 217 Dec Renata Fizjoterapia II stopnia 4,50 218 Gawlik Marzena Fizjoterapia II stopnia 4,50 219 Gorgowicz Mateusz Fizjoterapia I stopnia 4,50 220 Iwanicka Anna Fizjoterapia II stopnia 4,50 221 Klusek Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,50 222 Kołodziej Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,50 223 Monasterska Aneta Fizjoterapia II stopnia 4,50 224 Pitucha Marek Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,50 225 Prokop Małgorzata Fizjoterapia I stopnia 4,50 226 Zadworna Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,50 227 Kokoszka Maria Pielęgniarstwo I stopnia 4,50 228 Kościk Edyta Pielęgniarstwo I stopnia 4,50 229 Pędzik Jolanta Pielęgniarstwo I stopnia 4,50 230 Tór Małgorzata Pielęgniarstwo I stopnia 4,50 231 Welc Iwona Pielęgniarstwo I stopnia 4,50 232 Bednarz Bartłomiej Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,48 233 Chodurska Katarzyna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,48 234 Dryniak Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,48 235 Kafarska Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,48 236 Piętal Andrzej Fizjoterapia I stopnia 4,48 237 Raszka Paweł Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,48 238 Szałata Monika Fizjoterapia II stopnia 4,48 239 Szczurek Agnieszka Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,48 240 Ziemba Anna Pedagogika I stopnia 4,48 241 Branecki Rafał Zdrowie publiczne I stopnia 4,48 242 Mołdoch Natalia Administracja I stopnia 4,47 243 Skrzyńska Joanna Administracja I stopnia 4,47 4,47 244 Gnap Anna Budownictwo I stopnia 245 Jóźwiakowska Anna Ekonomia I stopnia 4,47 246 Kuceł Kinga Ekonomia I stopnia 4,47 247 Martowicz Beata Fizjoterapia II stopnia 4,47 248 Mierzwa Katarzyna Fizjoterapia II stopnia 4,47 249 Kowal Honorata Pedagogika I stopnia 4,47 250 Krawiec Joanna Pedagogika I stopnia 4,47 251 Gaca Renata Pielęgniarstwo I stopnia 4,47 252 Krawczyk Katarzyna Pielęgniarstwo I stopnia 4,47 253 Nawłoka Krystyna Pielęgniarstwo I stopnia 4,47 254 Selech Marzena Pielęgniarstwo I stopnia 4,47 255 Sternik Ewa Pielęgniarstwo I stopnia 4,47 256 Hałasa Krystyna Administracja I stopnia 4,46 257 Kwiatkowska BoŜena Administracja I stopnia 4,46 258 Chołota Monika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,46 259 Głuszczak Monika Pedagogika I stopnia 4,46 157 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 260 Opalińska Agnieszka Administracja I stopnia 4,45 261 Buczek Marcelina Ekonomia I stopnia 4,45 262 Kwiatuszewski Przemysław Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,45 263 Szumiata Tomasz Administracja I stopnia 4,44 264 Grzyb Agata Fizjoterapia I stopnia 4,44 265 Kossowski Zenon Fizjoterapia I stopnia 4,44 266 Paradowska Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,44 267 Pawliszak Anna Fizjoterapia I stopnia 4,44 268 Serafin Ewelina Fizjoterapia II stopnia 4,44 269 Kulnianin Iwona Pedagogika I stopnia 4,44 270 Gontarz Agnieszka Pielęgniarstwo I stopnia 4,44 271 Jakóbczak Beata Pielęgniarstwo I stopnia 4,44 272 Seremak Monika Administracja I stopnia 4,43 273 Tarnowska Sylwia Administracja I stopnia 4,43 274 Śrótwa Michał Budownictwo I stopnia 4,43 275 Długosz Mateusz Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,43 276 Juszczak Magdalena Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,43 277 Mroczka Małgorzata Fizjoterapia I stopnia 4,43 278 Musur Dominika Fizjoterapia I stopnia 4,43 279 Nazimek Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,43 280 Pik Anna Fizjoterapia II stopnia 4,43 281 Piotrowicz Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,43 282 Piluś Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,43 283 Obrycki Michał Zdrowie publiczne I stopnia 4,43 284 Biały ElŜbieta Fizjoterapia II stopnia 4,42 285 Pelc Ewa Fizjoterapia II stopnia 4,42 286 Przybycień Edyta Fizjoterapia II stopnia 4,42 287 Woźniak Joanna Fizjoterapia II stopnia 4,42 288 Brodowska Halina Pielęgniarstwo I stopnia 4,42 289 Komada Barbara Pielęgniarstwo I stopnia 4,42 290 Mazur Lidia Pielęgniarstwo I stopnia 4,42 291 Warzocha Anna Pielęgniarstwo I stopnia 4,42 292 Gajewska Jolanta Administracja I stopnia 4,41 293 JamroŜ Joanna Administracja I stopnia 4,41 294 Bil Sylwia Fizjoterapia I stopnia 4,41 295 Kiszczyńska Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,41 296 Kozak Danuta Fizjoterapia I stopnia 4,41 297 Larwa Marek Fizjoterapia II stopnia 4,41 298 Ziemba Wojciech Fizjoterapia I stopnia 4,41 299 śelechowska Ewelina Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,41 300 Kowalczyk Dariusz Pedagogika I stopnia 4,41 301 Nisztuk Natalia Pedagogika I stopnia 4,41 302 Warchoł Marcin Zdrowie publiczne I stopnia 4,41 303 śuk Anna Administracja I stopnia 4,40 158 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 304 Domowicz Diana Fizjoterapia I stopnia 305 Kulpa Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,40 4,40 306 Nowacka Irena Fizjoterapia I stopnia 4,40 307 Rozwód Beata Fizjoterapia I stopnia 4,40 308 Rzepecka 309 Skiba Małgorzata Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,40 Fizjoterapia I stopnia 4,40 310 Swaczyńska 311 Zalewicz Anna Fizjoterapia II stopnia 4,40 Bogusława Justyna Fizjoterapia II stopnia 4,40 312 Zawiślak Fizjoterapia II stopnia 4,40 313 śurakowska Alina Fizjoterapia II stopnia 4,40 314 Hałasa Mariusz Zdrowie publiczne I stopnia 4,40 315 Kocaj Diana Fizjoterapia II stopnia 4,39 316 Krawczyk Marlena Fizjoterapia II stopnia 4,39 317 Maciołek Monika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,39 318 MoŜdŜeń Mirosław Fizjoterapia II stopnia 4,39 319 Potoplak Edyta Fizjoterapia I stopnia 4,39 320 Ziomek Ewelina Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,39 321 Pępiak Maria Pedagogika I stopnia 4,39 322 Dębicka Małgorzata Pielęgniarstwo I stopnia 4,39 323 Iwaniec Alina Pielęgniarstwo I stopnia 4,39 324 Szczupak Dorota Pielęgniarstwo I stopnia 4,39 325 Wójtowicz Anna Administracja I stopnia 4,38 326 Chmielecka-Szuflita Jadwiga Fizjoterapia I stopnia 4,38 327 Cygan Karolina Fizjoterapia II stopnia 4,38 328 Czapka Beata Fizjoterapia I stopnia 4,38 329 Łukaszczuk Marcin Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,38 330 Makary Maciej Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,38 331 Nazar-Stelmach Beata Fizjoterapia II stopnia 4,38 332 Tyszko Marta Fizjoterapia II stopnia 4,38 333 Wojtowicz Monika Fizjoterapia I stopnia 4,38 334 Kur Justyna Pedagogika I stopnia 4,38 335 Bitner Ilona Zdrowie publiczne I stopnia 4,38 336 Małysza Jan Zdrowie publiczne I stopnia 4,38 337 Kasprzyk Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,37 338 Kowalska Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,37 339 Pasławski Piotr Fizjoterapia I stopnia 4,37 340 Skobel Andrzej Fizjoterapia I stopnia 4,37 341 Wnuk Agata Fizjoterapia II stopnia 4,37 342 Wróbel Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,37 343 Budzeńska Maria Pedagogika I stopnia 4,37 344 Matwiejczuk Edyta Pedagogika I stopnia 4,37 345 Roczkowska Joanna Pedagogika I stopnia 4,37 346 Głuchowski Ryszard Administracja I stopnia 4,36 347 Bergiel Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,36 159 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 348 Dańków Anna Fizjoterapia I stopnia 4,36 349 Filip Aneta Fizjoterapia II stopnia 4,36 350 Jakubik Ewelina Fizjoterapia II stopnia 4,36 351 Malec Marlena Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,36 352 Woźniak Barbara Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,36 353 Górniak Jolanta Pielęgniarstwo I stopnia 4,36 354 Morawska Lidia Pielęgniarstwo I stopnia 4,36 355 Grabowska Iwona Administracja I stopnia 4,35 356 Jaworska Aleksandra Administracja I stopnia 4,35 357 Lisiak Piotr Administracja I stopnia 4,35 358 Bojczyk Anna Fizjoterapia II stopnia 4,35 359 Pępiak Marzena Fizjoterapia I stopnia 4,35 360 Szewczuk ElŜbieta Fizjoterapia II stopnia 4,35 361 UŜak Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,35 362 Gontarz Magdalena Pedagogika I stopnia 4,35 363 Ciupak Urszula Fizjoterapia II stopnia 4,34 364 Dworniczak Damian Fizjoterapia I stopnia 4,34 365 Lasko Przemysław Fizjoterapia II stopnia 4,34 366 Pleskot Joanna Fizjoterapia II stopnia 4,34 367 Sołoducha Łukasz Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,34 368 Ulanowska Małgorzata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,34 369 Wasylczuk Beata Fizjoterapia II stopnia 4,34 370 Palczewska Sylwia Pedagogika I stopnia 4,34 371 Piętal Barbara Pedagogika I stopnia 4,34 372 Senkowska Elwira Pedagogika I stopnia 4,34 373 Barnaś Leszek Fizjoterapia II stopnia 4,33 374 Gadomska-Masłyk Izabela Fizjoterapia II stopnia 4,33 375 Kaszycka-Rzeszut Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,33 376 Klekot Edyta Fizjoterapia I stopnia 4,33 377 Rycak Wioleta Fizjoterapia II stopnia 4,33 378 Szałata Monika Fizjoterapia I stopnia 4,33 379 Zawitkowska Płocica Agata Fizjoterapia II stopnia 4,33 380 Mazurek Katarzyna Administracja I stopnia 4,32 381 Drozdowska Katarzyna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,32 382 Łepik Agnieszka Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,32 383 Samulak Marta Fizjoterapia I stopnia 4,32 384 Stręciwilk Teresa Fizjoterapia I stopnia 4,32 385 Bień Magdalena Pedagogika I stopnia 4,32 386 Nowicka Monika Pedagogika I stopnia 4,32 387 Rogozińska Sylwia Pedagogika I stopnia 4,32 388 Sipta Agata Pedagogika I stopnia 4,32 389 Sikora Anna Ekonomia I stopnia 4,31 390 Bartosik Łukasz Fizjoterapia I stopnia 4,31 391 Dmitroca Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,31 160 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 392 Górska Paulina Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,31 393 Luchowski Kamil Fizjoterapia I stopnia 4,31 394 Magdziak Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,31 395 Popko Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,31 396 Radkowska Dominika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,31 397 Osuch Halina Pielęgniarstwo I stopnia 4,31 398 Galek Anna Administracja I stopnia 4,30 399 Patyjewicz Ewa Administracja I stopnia 4,30 400 Radzik Jan Budownictwo I stopnia 4,30 401 Bednarczyk Adam Fizjoterapia I stopnia 4,30 402 Łoś Aleksandra Fizjoterapia I stopnia 4,30 403 Mirkiewicz 404 Ostapiuk Monika Sylwia Fizjoterapia II stopnia 4,30 Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,30 405 Palikot Jarosław Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,30 406 Świrszcz śaneta Pedagogika I stopnia 4,30 407 Łuszczyński Marek Administracja I stopnia 4,29 408 Rodzik Małgorzata Ekonomia I stopnia 4,29 4,29 409 Jędrych Dawid Fizjoterapia I stopnia 410 Karwan Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,29 411 Konopelski Dawid Fizjoterapia I stopnia 4,29 412 Kruk Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,29 413 Sobaszek Joanna Fizjoterapia II stopnia 4,29 414 Goch Iwona Fizjoterapia I stopnia 4,28 415 Kochan Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,28 416 Kudryl Olga Fizjoterapia I stopnia 4,28 417 Kuras Dorota Fizjoterapia II stopnia 4,28 418 Lasko Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,28 419 Strzęciwilk Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,28 420 Zawiślak Justyna Fizjoterapia II stopnia 4,28 421 Zieliński Wojciech Fizjoterapia I stopnia 4,28 422 Dryś Justyna Pedagogika I stopnia 4,28 423 Horecka Danuta Pedagogika I stopnia 4,28 424 Jakubiec Jolanta Pedagogika I stopnia 4,28 425 Jędrzejewski Michał Budownictwo I stopnia 4,27 426 Komajda Tomasz Budownictwo I stopnia 4,27 427 Stadnicki Jarosław Budownictwo I stopnia 4,27 428 Gątnicka ElŜbieta Fizjoterapia II stopnia 4,26 429 Gwóźdź Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,26 430 Kotowicz Weronika Fizjoterapia II stopnia 4,26 431 Osipowicz Jacek Fizjoterapia I stopnia 4,26 432 Pasławska Anna Fizjoterapia I stopnia 4,26 433 Pieszko Joanna Fizjoterapia II stopnia 4,26 434 śołnacz Kinga Fizjoterapia II stopnia 4,26 435 Niedbała Marlena Pedagogika I stopnia 4,26 161 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 436 Pytlowska Agnieszka Pedagogika I stopnia 437 Tytoń Angelika Pedagogika I stopnia 4,26 4,26 438 Krzysztoń Renata Pielęgniarstwo I stopnia 4,26 439 Chodun Helena Administracja I stopnia 4,25 440 Palonka Alina Administracja I stopnia 4,25 441 Torzewska Agata Administracja I stopnia 4,25 442 Stelmach Emilia Ekonomia I stopnia 4,25 443 Belmas Danuta Fizjoterapia II stopnia 4,25 444 Biskup Monika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 445 Derkacz Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,25 446 Gumiela Magda Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 447 Juszczak Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,25 448 Kapka Karolina Fizjoterapia I stopnia 4,25 449 Organista Marta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 450 Oszust Paweł Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 451 Pałczyńska śaneta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 452 Paszko Mariusz Fizjoterapia II stopnia 4,25 453 Przekaza-Władek Michalina Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 454 Sendecki Stoczkowska455 Pawelczyk 456 Wawrzyszko Piotr Fizjoterapia II stopnia 4,25 Jolanta Fizjoterapia II stopnia 4,25 Aneta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 457 Wiejowska Alicja Fizjoterapia II stopnia 4,25 458 Wojciechowska Sylwia Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,25 459 Zwolan Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,25 4,24 460 Kobiałko Marzanna Administracja I stopnia 461 Andrzejewska Anna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,24 462 Biszczanik Marzanna Fizjoterapia II stopnia 4,24 463 Gęśla Justyna Fizjoterapia I stopnia 4,24 464 Głuszyk Dorota Fizjoterapia I stopnia 4,24 465 Kozdra Barbara Fizjoterapia I stopnia 4,24 466 Patronik Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,24 4,24 467 Świszcz Krystyna Pielęgniarstwo I stopnia 468 Zawiślak-Kryk Andrzej Budownictwo I stopnia 4,23 469 Barwińska Iwona Fizjoterapia I stopnia 4,23 470 Gida Edyta Fizjoterapia I stopnia 4,23 471 Kurzepa Konrad Fizjoterapia II stopnia 4,23 472 Pietrusińska Jolanta Fizjoterapia I stopnia 4,23 473 Sołek Arkadiusz Fizjoterapia II stopnia 4,23 474 KłyŜ Joanna Pedagogika I stopnia 4,23 475 Cyc Katarzyna Ekonomia I stopnia 4,22 476 Bosak Kamila Fizjoterapia I stopnia 4,22 477 Fedurko Zofia Fizjoterapia I stopnia 4,22 478 Gałan Marek Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,22 162 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 479 Pikuła Monika Fizjoterapia I stopnia 480 Pękala Natalia Pedagogika I stopnia 4,22 4,22 481 Romanowski Karol Zdrowie publiczne I stopnia 4,22 482 Piasecka Karolina Administracja I stopnia 4,21 483 Bartecka Iwona Fizjoterapia II stopnia 4,21 484 Głowala Sylwester Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,21 485 Hammer Magdalena Fizjoterapia II stopnia 4,21 486 Jurkiewicz ElŜbieta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,21 487 Nosal Anna Fizjoterapia I stopnia 4,21 488 Piekarz Ewa Fizjoterapia II stopnia 4,21 489 Przypek Wioleta Fizjoterapia II stopnia 4,21 490 Rogowska Justyna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,21 491 Szarafin Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,21 492 Wilk Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,21 493 Zegarlicka Józefa Fizjoterapia II stopnia 4,21 494 śmijan Natalia Fizjoterapia II stopnia 4,21 495 Marud Agata Pedagogika I stopnia 4,21 496 Wajda Kazimierz Budownictwo I stopnia 4,20 497 Wojciechowski Marcin Budownictwo I stopnia 4,20 498 Cybulski Piotr Fizjoterapia II stopnia 4,20 499 Dobosz Anna Fizjoterapia II stopnia 4,20 500 Jańczuk Justyna Fizjoterapia II stopnia 4,20 501 Kmiotek Piotr Fizjoterapia I stopnia 4,20 502 Kukiełka Katarzyna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,20 503 Lechowski Wojciech Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,20 504 Pietrzyk Marek Fizjoterapia II stopnia 4,20 505 Rotmańska Ilona Fizjoterapia I stopnia 4,20 506 Zygmunt Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,20 507 Legieć Beata Administracja I stopnia 4,19 508 Buczek - Paź Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,19 509 Koczyński Bartłomiej Fizjoterapia I stopnia 4,19 510 Majdak Adrian Fizjoterapia I stopnia 4,19 511 Nowosad Monika Fizjoterapia II stopnia 4,19 512 Szeremeta Magdalena Fizjoterapia II stopnia 4,19 513 Furgała Edyta Pedagogika I stopnia 4,19 514 Wnuk BoŜena Pielęgniarstwo I stopnia 4,19 515 Przybylska Marta Administracja I stopnia 4,18 516 Wiszniewska Katarzyna Administracja I stopnia 4,18 517 Dziki Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,18 518 Kapeluszny Paweł Fizjoterapia I stopnia 4,18 519 Kwaśnik Karina Fizjoterapia I stopnia 4,18 520 Marek Magdalena Fizjoterapia II stopnia 4,18 521 Mazurek Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,18 522 Oliwiak Miłosz Fizjoterapia II stopnia 4,18 163 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 523 Stępień Karolina Fizjoterapia I stopnia 4,18 524 Szlachta Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,18 525 Sobczak Justyna Pedagogika I stopnia 4,18 526 Wójtowicz Monika Pedagogika I stopnia 4,18 527 Kruk GraŜyna Pielęgniarstwo I stopnia 4,18 528 Skoczylas Jadwiga Pielęgniarstwo I stopnia 4,18 529 Tomasiak Andrzej Administracja I stopnia 4,17 530 Gargol Konrad Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,17 531 Grzegorczyk Piotr Fizjoterapia II stopnia 4,17 532 Grzybowska Agata Fizjoterapia I stopnia 4,17 533 Kowal Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,17 534 Kulas Magdalena Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,17 535 śyłka Maciej Fizjoterapia I stopnia 4,17 536 Bąk Jarosław Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,16 537 Bobel Anna Fizjoterapia II stopnia 4,16 538 Cudziło Dorota Fizjoterapia I stopnia 4,16 539 Dąbal Patrycja Fizjoterapia I stopnia 4,16 540 Kliszcz Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,16 541 Mazurek Patrycja Fizjoterapia II stopnia 4,16 542 Motyka Jolanta Fizjoterapia I stopnia 4,16 543 Odrzywolska Alicja Fizjoterapia I stopnia 4,16 544 Flak Anna Pedagogika I stopnia 4,16 545 Moniuk Jacek Zdrowie publiczne I stopnia 4,16 546 DrąŜek Zdzisława Administracja I stopnia 4,15 547 Janus Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,15 548 Kuśmierkiewicz Łukasz Fizjoterapia II stopnia 4,15 549 Pawliszczuk Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,15 550 Szarowolec Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,15 551 Szewczyk Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,15 552 Wawrzaszek Gabriela Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,15 553 Wąsacz Jadwiga Fizjoterapia I stopnia 4,15 554 Kuropatwa Justyna Pedagogika I stopnia 4,15 555 Blecharczyk Dariusz Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,14 556 Bzdyra Monika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,14 557 Ceglak Dorota Fizjoterapia I stopnia 4,14 558 Cieplak Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,14 559 Dryniak Michał Fizjoterapia I stopnia 4,14 560 Dul Anna Fizjoterapia II stopnia 4,14 561 Juszczuk Sebastian Fizjoterapia I stopnia 4,14 562 Miedźwiedź Łukasz Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,14 563 Pykacz Monika Fizjoterapia I stopnia 4,14 564 Szubtarski Michał Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,14 565 Szwed Justyna Fizjoterapia I stopnia 4,14 566 Walawender Izabela Fizjoterapia II stopnia 4,14 164 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 567 Zakrzewska Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,14 568 Wołoszyn Ewelina Ekonomia I stopnia 4,13 569 Chmielarz Paweł Fizjoterapia I stopnia 4,13 570 Domagalska Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,13 571 Gardias Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,13 572 Goleś Ewa Fizjoterapia II stopnia 4,13 573 Karcz Monika Fizjoterapia I stopnia 4,13 574 Kiszczak Paweł Fizjoterapia II stopnia 4,13 575 Kulpa Piotr Fizjoterapia II stopnia 4,13 576 Ochnio Justyna Fizjoterapia II stopnia 4,13 577 Suszek Justyna Fizjoterapia II stopnia 4,13 578 Teterycz Karolina Fizjoterapia I stopnia 4,13 579 Garbula Marcin Pedagogika I stopnia 4,13 580 Kudyk Kamila Pedagogika I stopnia 4,13 581 Tymosz Maria Pedagogika I stopnia 4,13 582 Jop Monika Pielęgniarstwo I stopnia 4,13 583 Grela Kamil Administracja I stopnia 4,12 584 Hasiec - Biber Joanna Administracja I stopnia 4,12 585 Hurkała Dorota Administracja I stopnia 4,12 586 Stachura Dorota Administracja I stopnia 4,12 587 Goździewski Janusz Fizjoterapia II stopnia 4,12 588 Kata Agnieszka Fizjoterapia II stopnia 4,12 589 Skóra Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,12 590 Stopyra Aleksandra Fizjoterapia II stopnia 4,12 591 Świrgoń Iwona Fizjoterapia I stopnia 4,12 592 Łepik Anita Pedagogika I stopnia 4,12 593 Hasior Rafał Administracja I stopnia 4,11 594 JeŜyna Emilia Administracja I stopnia 4,11 595 Kowalczuk Irmina Administracja I stopnia 4,11 596 Romańczuk Jadwiga Administracja I stopnia 4,11 597 Chmiel Edyta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,11 598 Cieszewski Wojciech Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,11 599 Dudek Justyna Fizjoterapia II stopnia 4,11 600 Fajger Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,11 601 Korab Marcin Fizjoterapia II stopnia 4,11 602 Kuźma Robert Fizjoterapia II stopnia 4,11 603 Kuźniar Maciej Fizjoterapia II stopnia 4,11 604 Pelc Paweł Fizjoterapia II stopnia 4,11 605 Romanowicz Marta Fizjoterapia I stopnia 4,11 606 Stępniak - Słomka Anna Fizjoterapia II stopnia 4,11 607 Stadnicka Ewa Budownictwo I stopnia 4,10 608 Andrzejczak Anna Fizjoterapia I stopnia 4,10 609 Bijan Marzena Fizjoterapia I stopnia 4,10 610 Borowicz Anna Fizjoterapia I stopnia 4,10 165 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 611 Karaczkowska Katarzyna Fizjoterapia II stopnia 612 Kowalczyk Malgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,10 4.10 613 Krawczyńska Marta Fizjoterapia I stopnia 4,10 614 Król Krzysztof Fizjoterapia II stopnia 4,10 615 Kuczek Justyna Fizjoterapia II stopnia 4,10 616 Machalski Sławomir Fizjoterapia II stopnia 4,10 617 Pięta Ewa Fizjoterapia I stopnia 4,10 618 Wróbel Marta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,10 619 Kiełb Magdalena Fizjoterapia II stopnia 4,09 620 Kosiarska Helena Fizjoterapia II stopnia 4,09 621 Kraś Dominika Fizjoterapia I stopnia 4,09 622 Szydełko Anna Fizjoterapia II stopnia 4,09 623 Bąk Joanna Pedagogika I stopnia 4,09 624 Jakowicka Iwona Pedagogika I stopnia 4,09 625 Bilik Paweł Administracja I stopnia 4,08 626 Zając Ewa Administracja I stopnia 4,08 627 Pluskwa Justyna Ekonomia I stopnia 4,08 628 śygadło Katarzyna Ekonomia I stopnia 4,08 629 Baran Kamila Fizjoterapia I stopnia 4,08 630 Głuch Waldemar Fizjoterapia I stopnia 4,08 631 Gorczyca Marta Fizjoterapia I stopnia 4,08 632 Jankowski Paweł Fizjoterapia I stopnia 4,08 633 Kijowska Małgorzata Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,08 634 Malec Ewa Fizjoterapia II stopnia 4,08 635 Obszyński Dominik Fizjoterapia I stopnia 4,08 636 Sekulska Kamila Fizjoterapia II stopnia 4,08 637 Stankiewicz Monika Fizjoterapia I stopnia 4,08 4,08 638 Ślusarz Czesława Fizjoterapia I stopnia 639 Tomaszewska Renata Fizjoterapia II stopnia 4.08 640 Wielgosz Artur Fizjoterapia I stopnia 4,08 641 Krystynek Łukasz Zdrowie publiczne I stopnia 4,08 642 Blicharz Katarzyna Fizjoterapia I stopnia 4,07 643 Buczak Patrycja Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,07 644 Fusiarz Gerard Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,07 645 Kowalczuk Tomasz Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,07 646 Kudyba Jolanta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,07 647 Sirko Anna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,07 648 Sobka Jakub Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,07 649 Berdzik Dorota Administracja I stopnia 4,06 650 Jednac Piotr Administracja I stopnia 4,06 651 Morawska Diana Administracja I stopnia 4,06 652 Bajwoluk Anna Ekonomia I stopnia 4,06 653 Górska Izabela Fizjoterapia I stopnia 4,06 654 Kaziszyn Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,06 166 Lp. Nazwisko Imię Kierunek Typ studiów Średnia 655 Kołodziej Iwona Fizjoterapia II stopnia 656 Komadowska Agnieszka Fizjoterapia I stopnia 4,06 4,06 657 Kuźniar Gabriela Fizjoterapia I stopnia 4,06 658 Sierla Ewa Administracja I stopnia 4,05 659 Aleksander Iwona Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,05 660 Bosak Andrzej Fizjoterapia I stopnia 4,05 661 Chowaniec Anna Fizjoterapia II stopnia 4,05 662 Dzióbich Katarzyna Fizjoterapia II stopnia 4,05 663 Klaudel Kinga Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,05 664 Kwiatkowska Ewelina Fizjoterapia II stopnia 4,05 665 Macioszek Magdalena Fizjoterapia I stopnia 4,05 666 Rączka Katarzyna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,05 667 Sadowska Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,05 668 Siek Paulina Fizjoterapia I stopnia 4,05 669 Buczek Sylwia Pedagogika I stopnia 4,05 STYPENDIA MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYśSZEGO W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010 Za osiągnięcia w nauce Lp. Nazwisko 1 Szczerba Kierunek studiów Pedagogika Imię Anna 2 Gwiazdowska Karolina Fizjoterapia 3 Kalinowski Paweł Fizjoterapia 4 Klaudel Elena Pedagogika 5 Józefowicz Agata Fizjoterapia 6 Stolarz Ilona Fizjoterapia 7 Witek Emilia Fizjoterapia 8 Skrzyńska Joanna Administracja Typ studiów Średnia I stopnia Jednolite magisterskie I stopnia 4,72 I stopnia Jednolite magisterskie II stopnia Jednolite magisterskie I stopnia 4,68 4,57 4,63 4,71 4,58 4,57 4,68 Za osiągnięcia w sporcie Lp. Nazwisko 1 Kłus Imię Milena Kierunek studiów Fizjoterapia Typ studiów I stopnia Średnia . 167 STYPENDIA MARSZAŁKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010 Na semestr zimowy 2009/2010 Lp. Nazwisko Imię Kierunek studiów Fizjoterapia Typ studiów Średnia 1 Kielar Joanna 2 Sychak Svitlana Administracja I stopnia I stopnia 4,90 3 Krasiuk Olena Administracja I stopnia 4,89 4 Topolski Adam Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,88 5 Dec Ewelina Fizjoterapia I stopnia 4,85 6 Kłus Milena I stopnia 4,85 Fizjoterapia 4,91 7 Woźniak Ewa Fizjoterapia I stopnia 4,85 8 Grabowski Artur Fizjoterapia I stopnia 4,83 9 Jarosławska Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,82 10 Świstowska Agata Fizjoterapia I stopnia 4,81 Na semestr letni 2009/2010 Lp. Nazwisko 1 Skrzyńska Imię Joanna Kierunek studiów Administracja Typ studiów Średnia I stopnia 4,89 2 Smoliaruchuk Mariana Administracja I stopnia 4,89 3 Sychak I stopnia 4,88 Svitlana Administracja STYPENDIA ZAGRANICZNE – LLP ERASMUS 2009/2010 Lp. Imię i nazwisko 1 Elena Klaudel Kierunek studiów Pedagogika 2 Justyna Kuropatwa Pedagogika Tomasz Kowal3 czuk Fizjoterapia 4 Robert Sak Fizjoterapia 5 Michał Szubtarski Fizjoterapia 6 Agnieszka Duma Budownictwo 7 Magdalena Michel Ekonomia 8 Damian Buczak Budownictwo 9 Adrian Kuczaj Budownictwo Okres pobytu 13.09.200924.01.2010 13.09.200924.01.2010 17.02-201019.05.2010 17.02-201019.05.2010 17.02-201019.05.2010 20.07.201019.10.2010 20.07.201019.10.2010 20.07.201019.10.2010 20.07.201019.10.2010 Instytucja przyjmująca Katholieke Hogeschool Mechelen Katholieke Hogeschool Mechelen Abant Izzet Baysal University Abant Izzet Baysal University Abant Izzet Baysal University Kraj Rodzaj Belgia Studia Belgia Studia Turcja Praktyka Turcja Praktyka Turcja Praktyka MAAS Profile Niemcy Praktyka NOVATECH Niemcy Praktyka Barthau Anhangerbau Niemcy Praktyka Barthau Anhangerbau Niemcy Praktyka 168 STYPENDIA ZAGRANICZNE – LLP LEONARDO DA VINCI STAśE DLA ABSOLWENTÓW Lp. Ukończony kierunek studiów Imię i nazwisko 1 Ewelina Bednaruk Ekonomia 2 Krystian Jednacz Ekonomia 3 Janusz Hałasa Ekonomia 4 Wiesław Kahan Informatyka 5 Mateusz Knap Ekonomia 6 Maryana Len Ekonomia 7 Paweł Malinowski Administracja 8 Bartłomiej Papuga Ekonomia Okres pobytu 24.08.201023.11.2010 01.10.201031.12.2010 01.10.201031.12.2010 01.10.201031.12.2010 01.10.201031.12.2010 01.10.201031.12.2010 01.10.201031.12.2010 01.10.201031.12.2010 Instytucja przyjmująca Kraj Katholieke Hogeschool Kempen Belgia Barthau Anhangerbau Niemcy Barthau Anhangerbau Niemcy Polabte Totalentreprenad ab Szwecja Barthau Anhangerbau Niemcy MAAS Profile Niemcy Arcusys Oy Finlandia SMS Timing Belgia STYPENDIA ZA WYNIKI W NAUCE PRZYZNANE ZE ŚRODKÓW WŁASNYCH WSZiA W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010 Lp. Nazwisko Imię Kierunek studiów Typ Średnia 1 Ogińska Małgorzata Administracja I stopnia 4,94 2 Sychak Svitlana Administracja I stopnia 4,90 3 Krasiuk Olena Administracja I stopnia 4,89 4 Smoliarchuk Mariana Administracja I stopnia 4,86 5 Dziuba Andrii Administracja I stopnia 4,79 6 Samoliuk Lyudmyla Administracja I stopnia 4,79 7 Voznyuk Mariya Administracja I stopnia 4,79 8 Karwat Aneta Budownictwo I stopnia 4,79 9 Mykytiuk Volodymyr Administracja I stopnia 4,77 10 Kostyuk Maryana Administracja I stopnia 4,71 11 Mykytiv Anastasiia Administracja I stopnia 4,71 12 Dobrzyńska Karolina Budownictwo I stopnia 4,71 13 Grabias Marta Administracja I stopnia 4,69 14 Kvachuk Svitlana Administracja I stopnia 4,68 15 Jonasz Milena Administracja I stopnia 4,67 16 Myskovets Nazar Administracja I stopnia 4,67 17 DruŜbicka Beata Pedagogika I stopnia 4,67 18 Miska Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,67 19 Szumigaj Joanna Fizjoterapia I stopnia 4,65 20 Mielniczuk Anna Administracja I stopnia 4,63 21 Krykunova Tetyana Administracja I stopnia 4,61 22 Wojtuch Ewa Fizjoterapia I stopnia 4,60 169 Lp. Nazwisko Imię Kierunek studiów Średnia Typ 23 Kobyalko Mariya Fizjoterapia I stopnia 4,58 24 Walewander Dariusz Budownictwo I stopnia 4,57 25 Musolf-Parol Agnieszka Pedagogika I stopnia 4,56 26 Hanusyk Marta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,55 27 Pilch 4,55 Mariola Fizjoterapia I stopnia 28 Hrynchyshyn Nataliya Fizjoterapia I stopnia 4,54 29 Piliutik Fizjoterapia I stopnia 4,53 Mariia 30 Dumas Mariia Fizjoterapia I stopnia 4,50 31 Hanusyk Mariana Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,50 Fizjoterapia I stopnia 4,50 32 Mierzwińska Aneta ABSOLWENCI Z ROKU AKADEMICKIEGO 2009/2010, KTÓRZY UKOŃCZYLI STUDIA Z WYRÓśNIENIEM Lp. Nazwisko Imię Kierunek studiów Typ Średnia 1 Putkowska Katarzyna Pedagogika I stopnia 2 Topolski Adam Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,93 4,80 3 Mamona Barbara Ekonomia I stopnia 4,79 4 Subocz-Chachuła Anna Administracja I stopnia 4,76 5 Masłyk Marta Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,76 6 Kowalczuk BoŜena Administracja I stopnia 4,75 7 Krasiuk Olena Administracja I stopnia 4,74 8 Skrzyńska-Kudełka Joanna Administracja I stopnia 4,74 9 Flak Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,73 10 Jarosz Katarzyna Pedagogika I stopnia 4,73 11 Duma Anna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,72 12 Fusiarz - śołopa Małgorzata Administracja I stopnia 4,71 13 Kvachuk Svitlana Administracja I stopnia 4,71 14 Samoliuk Liudmyla Administracja I stopnia 4,71 15 Ryba Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,70 16 Jarosławska Joanna Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,69 17 Kostyuk Maryana Administracja I stopnia 4,67 18 Droździel Małgorzata Fizjoterapia II stopnia 4,67 19 Smoszna Dorota Fizjoterapia II stopnia 4,67 20 Wybranowska Dorota Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,67 21 Moskwa Renata Fizjoterapia II stopnia 4,65 22 Strumidło Anna Pedagogika I stopnia 4,65 23 Mazur Zofia Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,65 24 Chomicz Anna Administracja I stopnia 4,64 25 Girgiel Krystyna Ekonomia I stopnia 4,64 26 Litwińczuk Iwona Ekonomia I stopnia 4,62 27 Bachórz Monika Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,61 28 Kocaj Diana Fizjoterapia II stopnia 4,61 170 Lp. Nazwisko Imię Kierunek studiów Typ Średnia 29 Milanowska-Chwedyk Sylwia Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,61 30 Hałasa Marzena Administracja I stopnia 4,60 31 śuk Anna Administracja I stopnia 4,60 32 Klaudel Elena Pedagogika I stopnia 4,60 33 Kropiowska Dorota Pedagogika I stopnia 4,60 34 Krykunova Tetyana Administracja I stopnia 4,59 35 Mierzwa Katarzyna Fizjoterapia II stopnia 4,59 36 Szczurek Agnieszka Fizjoterapia Jednolite magisterskie 4,59 37 Stolarz Ilona Fizjoterapia II stopnia 4,57 38 Nizio Marzena Pedagogika I stopnia 4,57 39 Sowierszenko Katarzyna Informatyka i Ekonometria I stopnia 4,56 40 Kupińska Małgorzata Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,56 41 Solska Jadwiga Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,56 42 Zwolak Ewa Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,56 43 Dec Renata Fizjoterapia II stopnia 4,55 44 Hołdaś Barbara Fizjoterapia II stopnia 4,55 45 Ziemiańska Joanna Pedagogika I stopnia 4,55 46 Zarębska GraŜyna Administracja I stopnia 4,54 47 Biały ElŜbieta Fizjoterapia II stopnia 4,54 48 Bosiak Stanisława Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,54 49 Piwowarska Dorota Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,54 50 Gątnicka ElŜbieta Fizjoterapia II stopnia 4,53 51 Sokół Małgorzata Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,52 52 Galek Anna Administracja I stopnia 4,51 53 Głuchowski Ryszard Administracja I stopnia 4,51 54 Hałasa Krystyna Administracja I stopnia 4,51 55 Ciupak Urszula Fizjoterapia II stopnia 4,51 56 Serafin Ewelina Fizjoterapia II stopnia 4,51 57 Pelc Ewa Fizjoterapia II stopnia 4,50 58 Jakubczak Barbara Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,50 59 Tór Małgorzata Pielęgniarstwo pomostowe I stopnia 4,50 60 Welc Iwona I stopnia 4,50 Pielęgniarstwo pomostowe 171 STYPENDIA DLA NAJLEPSZYCH ABSOLWENTÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W RAMACH SYSTEMU BEZPŁATNYCH MIEJSC Lp. Nazwisko Imię 1 2 3 4 5 6 7 8 Wojtuch Bzdek Popek Gaikovskyi Kmet Szumigaj Omelyanyuk Dumas Ewa Anna Karol Roman Andrii Joanna Olena Maria Kierunek studiów Fizjoterapia Fizjoterapia Administracja Administracja Administracja Fizjoterapia Administracja Fizjoterapia Punkty uzyskane podczas rekrutacji Typ I stopnia I stopnia I stopnia I stopnia I stopnia I stopnia I stopnia I stopnia 87,5 78,1 65,9 65,9 65,9 65,6 63,4 62,5 PRACE DYPLOMOWE WYRÓśNIONE BERŁEM REKTORSKIM W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010 Lp. Nazwisko Imię Kierunek studiów Promotor 1 Krasiuk 2 Kvachuk Olena Administracja I stopnia dr hab. prof. nadzw. Artur Kuś Svitlana Administracja I stopnia dr Wojciech Orłowski 3 Hałasa Krystyna Administracja I stopnia Izabela Fizjoterapia-II stopnia dr Jarosław Bubiło prof. dr hab. Teresa Widomska-Czekajska 4 Bednarska-Pysz 5 Duma 6 Jarosławska Anna Fizjoterapia- II stopnia prof. dr hab. Ewa Tuszkiewicz-Misztal Joanna Fizjoterapia-II stopnia prof. dr hab. Leszek Szczepański 7 Masłyk 8 Topolski Marta Fizjoterapia-II stopnia prof. dr hab. Krzysztof Marczewski Adam Fizjoterapia-II stopnia prof. dr hab. Leszek Szczepański prof. dr hab. Stanisław Rudnicki 9 Biały 10 Hołdaś 11 Stolarz ElŜbieta Fizjoterapia-II stopnia Barbara Fizjoterapia-II stopnia dr hab. prof. nadzw. Wiesław Siwek Ilona Fizjoterapia-II stopnia dr hab. prof. nadzw. Andrzej Lesiak 12 Flak 13 Klaudel Katarzyna Pedagogika- I stopnia dr hab. prof. nadzw. Dorota Turska Elena Pedagogika-I stopnia dr hab. prof. nadzw. Dorota Turska 14 Jakubczak Barbara Pielęgniarstwo pomostowe dr Krzysztof Korneta 172 STYPENDIA PRZYZNANE W RAMACH PROJEKTU „Dbamy o tradycję - budujemy nowocześnie. Program wsparcia kierunku budownictwo WSZiA w Zamościu” Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Nazwisko Baykovskyy Bednarz Bodziacki Czwal Gargol Geletukha Kania Kapusta Kołodziejczuk Kondratyuk Kot Lubianytskyi Mandryka Pachla Repeć Skulska Sytnyk Świątko Trusz Wojtak Imię Volodymyr Aneta Jan Tomasz Magdalena Bogdan Dawid Piotr Nina Oleksandr Michał Roman Roman Patryk Wojciech Kinga Witalij Paweł Paweł Przemysław 173