Monika Masłowska, Katarzyna Pająk

MONIKA MASŁOWSKA, KATARZYNA PAJĄK
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży
z lekką niepełnosprawnością intelektualną,
zagrożonej niedostosowaniem społecznym
i w normie intelektualnej
The image of ideal partner in the eyes of able-bodied
teenagers, the teenagers with intellectual disability as well
as the ones that are at risk of social maladjustment
The article discusses the image of an ideal partner according to intermediate school
students with intellectual disability able-bodied students and the ones who are at risk
of maladjustment. The survey was conducted among 70 special education middle school
students and able-bodied students attending junior high schools. The first part of the
article is a theoretical part which describes the role of love and the meaning of relationship
in the lives of adolescents with intellectual disability or at risk of maladjustment. The
second part of the article includes the results of the research. The article ends with
the discussion on the results and the conclusions drawn form the research.
Keywords: ideal partner, able-bodied teenagers, intellectual disability teenagers, risk of
social maladjustment teenagers
Wprowadzenie
Relacje z innymi osobami stanowią ważną część życia każdego człowieka.
Dla młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną oraz zagrożonej niedostosowaniem społecznym są one również istotnym aspektem wpływającym na jakość
życia. Ponadto rzutują także na ich funkcjonowanie społeczne1. W życiu adolescentów z niepełnosprawnością intelektualną lekkiego stopnia oraz zagrożonych
niedostosowaniem społecznym zainteresowanie płcią przeciwną, wchodzenie
1 s. 99.
A. Zawiślak, Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, Warszawa 2011,
126 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk
w relacje damsko-męskie jest ważne podobnie jak u młodzieży pełnosprawnej.
Jak zauważa I. Fornalik2, po wielu kontrowersyjnych dyskusjach na temat seksualności oraz potrzeb tworzenia związków partnerskich przez osoby z niepełnosprawnością, dziś możemy je podsumować stwierdzeniem, iż wszystkie osoby
bez względu na stopień i rodzaj niepełnosprawności mają potrzeby seksualne oraz
emocjonalne związane z przebywaniem z drugim człowiekiem. Potrzeba miłości jest jedną z najważniejszych w piramidzie potrzeb A. Maslowa i dotyczy ona
wszystkich ludzi. Kontrowersje pojawiają się jednak nadal podczas poruszania
tematu związków uczuciowych osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Nie wolno nam zatem deprecjonować
roli miłości w życiu tych grup uczniów, ale pomóc młodzieży zrozumieć zmiany
jakie zachodzą w ich życiu. Okres dorastania to czas przemian, szukania własnej drogi, niezależności od opiekunów, poszukiwanie sensu. Młodzież z lekką
niepełnosprawnością intelektualną w okresie adolescencji jest bardziej narażona
na zagrożenia niż uczniowie pełnosprawni, ze względu na cechy towarzyszące
ich niepełnosprawności, jak naiwność, brak krytycyzmu, podatność na wpływy
itp. Podjęcie przez nas tematu preferencji dotyczących partnera uczniów z niepełnosprawnością intelektualną oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym
wynikało z próby określenia jakie wartości w związku są istotne dla tych grup
uczniów i czy różnią się one z wartościami wyznawanymi przez uczniów pełnosprawnych. Kolejnym celem było skonfrontowanie opinii dotyczących życia
uczuciowego oraz potrzeb dorastającej młodzieży z niepełnosprawnością z ich
wypowiedziami na ten temat. Przeprowadzone badania miały na celu określenie
preferencji młodzieży gimnazjalnej dotyczącej wyboru partnera pod względem
jego wyglądu oraz cech charakteru, jak również rozumienia pojęcia miłości oraz
związku jak również jego wartości w życiu badanych osób. Ze względu na obszerność danych z przeprowadzonych badań, w niniejszym artykule przedstawimy
tylko wycinek z przeprowadzonych rozmów z uczniami gimnazjum specjalnego,
ogólnodostępnego i gimnazjum, do którego uczęszczają uczniowie z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii.
Charakterystyka grupy badawczej, narzędzie badawcze
Badaniami objęto 70 uczniów krakowskich gimnazjów: 25 badanych z lekką niepełnosprawnością intelektualną uczących się w gimnazjum specjalnym,
23 uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym uczęszczających do
gimnazjum przy Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii oraz 22 gimnazjalistów
w normie intelektualnej – uczniów gimnazjum ogólnodostępnego.
I. Fornalik, Dorosłość pod ochroną? Seksualność osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną we wczesnej dorosłości, [w:] Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia, red. J. Bąbka,
Warszawa 2004, s. 245.
2 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży…127
Grupa uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym złożona była
z 10 dziewcząt i 13 chłopców. Badani uczniowie mieścili się w przedziale wiekowym 13–18 lat – tak duża rozpiętość wiekowa wynika ze znacznych opóźnień
edukacyjnych (niekiedy nawet czteroletnich), a także powtarzania klas. Sześć badanych dziewcząt oraz taka sama liczba chłopców już spotkała idealną dziewczynę/idealnego chłopaka. Sześć dziewcząt jest obecnie w związku (trwającym
od 1 tygodnia do 1 roku i 9 miesięcy). Jeżeli chodzi o chłopców, to 5 z nich jest
aktualnie w związku (trwającym od 2 miesięcy do 3 lat). Odnosząc się do preferencji seksualnych tej grupy uczniów, 8 dziewcząt zadeklarowało zainteresowanie wyłącznie chłopcami, natomiast 2 z dziewcząt zarówno płcią przeciwną, jak
i dziewczętami. Nieco bardziej złożone preferencje prezentowali chłopcy zagrożeni niedostosowaniem społecznym. Dziewięciu chłopców jest zainteresowanych
płcią przeciwną, 3 interesuje się chłopcami, natomiast jeden wyraża zainteresowanie zarówno chłopcami, jak i dziewczętami.
Grupę uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną stanowiło 25
uczniów, w tym 16 dziewcząt i 9 chłopców. Badani uczniowie byli w wieku 14–
16 lat, przeważająca większość respondentów miała 15 lat. Aktualnie w związku
– trwającym od 2 tygodni do roku – jest 10 spośród badanych dziewcząt oraz
2 chłopców, których związki trwają aż do 5 lat. Wszystkie dziewczęta są zainteresowane wyłącznie płcią przeciwną, wśród chłopców siedmiu interesuje się
dziewczętami, a dwóch osobami tej samej płci. Wśród dziewcząt, aż 11 spotkało
już swojego idealnego partnera. W grupie chłopców, dwóch spotkało już swoją
idealną partnerkę.
Grupę uczniów z gimnazjum ogólnodostępnego stanowiło 16 dziewcząt
i 6 chłopców. Zarówno 3 z dziewcząt, jak i 3 chłopców już spotkało idealną
dziewczynę/chłopaka. Aktualnie w związku (trwającym od 4 miesięcy do 4,5 miesiąca) są 2 z badanych dziewcząt – w tym jedna z dziewcząt zainteresowana zarówno płcią przeciwną, jak i własną, obecnie jest w związku z chłopakiem. Żaden z badanych chłopców z tej grupy nie jest aktualnie w związku. Jeżeli chodzi
o preferencje seksualne deklarowane przez badanych uczniów, to 13 dziewcząt
jest zainteresowanych płcią przeciwną, natomiast 3 – zarówno chłopcami, jak
i dziewczętami. Wszyscy badani chłopcy są zainteresowani płcią przeciwną.
Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji.
Uczniowie gimnazjum specjalnego wypełniali ankiety z pomocą badaczek, poszczególne pytania były im odczytywane, natomiast uczniowie zagrożeni niedostosowaniem społecznym oraz w normie intelektualnej wypełniali kwestionariusze samodzielnie. Badania były prowadzone na terenie poszczególnych szkół za
zgodą dyrekcji.
128 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk
Analiza wyników badań własnych
Zadaniem badanych uczniów było wybrać 3 najważniejsze cechy charakteru
idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka spośród podanej listy cech. Gimnazjaliści mieli także możliwość zaproponowania innych cech, które są dla nich ważne, a nie były wymienione w zestawieniu. Z tej możliwości skorzystali jedynie
uczniowie gimnazjum ogólnodostępnego, pozostali koncentrowali się na gotowej
liście cech.
Analizując kolejno wybory, jakich dokonali uczniowie z poszczególnych
grup, należy zauważyć, że były one bardzo zbliżone i nie różniły się znacząco od
siebie. Zestawienie wszystkich wyborów znajduje się w poniższej tabeli:
Tabela 1. Cechy charakteru idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka w oczach
badanych uczniów (n=70)
Uczniowie
Zagrożeni niedostosowaniem Z lekką niepełnosprawnością
W normie intelektualnej
społecznym
intelektualną
Dziewczęta
Chłopcy
Dziewczęta
Chłopcy
Dziewczęta
Chłopcy
(n=10)
(n=13)
(n=16)
(n=9)
(n=16)
(n=6)
szczera/y (6)
szczera/y (9) miły (8)
szczera/y (3) szczera/y (5)
miła (3)
wrażliwa/y (3) miła/y (7)
miła/y (1)
szczery (7)
uczciwa/y (4) mądry (6)
wesoła/y (3)
miła/y (2)
wyrozumiała/y (5) wesoła (3)
mądra/y (5)
mądra (3)
Zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców zagrożonych niedostosowaniem społecznym najważniejszą cechą jest szczerość. Podobnie było w grupie chłopców
z lekką niepełnosprawnością intelektualną oraz w grupie dziewcząt z gimnazjum
ogólnodostępnego. Dla dziewcząt z lekką niepełnosprawnością intelektualną najważniejsze jest to, aby chłopak był miły, podobnie jest w grupie chłopców w normie intelektualnej – najważniejszą cechą charakteru idealnej dziewczyny jest to,
aby była miłą osobą. Jako trzecia z najważniejszych cech najczęściej pojawiała się
mądrość – wybrało ją 6 dziewcząt z gimnazjum specjalnego, 5 dziewcząt oraz
3 chłopców z gimnazjum ogólnodostępnego.
Zadaniem badanych osób była także odpowiedź na pytanie otwarte dotyczące idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka. Poniżej prezentujemy kilka wypowiedzi uczennic z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii:
• Powinien być opiekuńczy, powinien o mnie dbać i mnie słuchać, miły, inteligentny, zabawny (uczennica, 17 lat).
• Żeby mnie szanował (uczennica, 17 lat).
• Przede wszystkim inteligentny (uczennica, 16 lat).
• Powinien/powinna mieć ciekawy charakter, nie ćpać ani brać innych używek
(uczennica, 16 lat).
• Nie wiem. Nie ma chłopaków idealnych (uczennica, 15 lat).
Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży…129
• Wierny, godny zaufania, przystojny, nie powinien wstydzić się przed kumplami (uczennica, 15 lat).
W przeważającej mierze dziewczęta z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii
koncentrowały się na charakterze idealnego chłopaka/idealnej dziewczyny. Duże
znaczenie ma dla nich inteligencja, a także poczucie bycia szanowaną. Pojawiła
się także wypowiedź wskazująca na to, że ciężko jest sprecyzować cechy idealnego
chłopaka, ponieważ ideał nie istnieje.
Poniżej prezentowane są niektóre z wypowiedzi uczniów Młodzieżowego
Ośrodka Socjoterapii dotyczące idealnego chłopaka/idealnej dziewczyny:
• Wyobrażam sobie idealną dziewczynę jak jest cały czas dowcipna, ma dobry
humor (uczeń, 16 lat).
• Ma być seksowna, miła, szczera, kochająca (uczeń, 16 lat).
• Żeby była ładna, sprawiedliwa, inteligentna (uczeń, 16 lat).
• Musi być zabawny, opiekuńczy, szczery, wysportowany, niebieskie oczy, wysoki (uczeń, 17 lat).
• Mój chłopak powinien być dobry (uczeń, 13 lat).
• Łagodny, kochający dzieci (uczeń, 13 lat).
Powyższe wypowiedzi uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym
wskazują na to, że ważne są dla nich zarówno cechy charakteru, jak i wygląd.
Szczególny akcent uczniowie kładą na poczucie humoru, ale także takie cechy,
jak: szczerość, opiekuńczość, łagodność.
W grupie uczniów lekką niepełnosprawnością intelektualną zauważono pewne cechy wspólne z grupą uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym.
Poniżej przytaczamy wybrane wypowiedzi badanych uczennic z gimnazjum specjalnego:
• Żeby był miły, pomagał innym, dbał o innych, o siebie, o wygląd, żeby zwierzętom pomagał (uczennica, 15 lat).
• Miły, uśmiechnięty, spokojny, radosny, kochany (uczennica, 15 lat).
• Wyobrażam sobie tak, żeby chłopak miał do mnie szacunek, był czuły, kochający
(uczennica, 15 lat).
• Żeby był pracowity, kochający, traktował mnie poważnie, żeby się nie bawił,
poważny, szczery (uczennica, 16 lat).
• Powinien być odważny, pomocny do wszystkiego, np. pomagać w zadaniach,
powinien być grzeczny, pomocny, uczciwy (uczennica, 14 lat).
W wypowiedziach, co znajduje potwierdzenie we wcześniejszych wyborach
ważnych cech u partnera, dominuje szczerość, uczciwość oraz szacunek do drugiej osoby. Z punktu widzenia uczennic gimnazjum specjalnego duże znaczenie
odgrywa gotowość do niesienia pomocy zarówno swojemu partnerowi, jak i innym ludziom.
130 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk
W grupie chłopców z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
udzielono następujących odpowiedzi na pytanie dotyczące wyobrażenia idealnego
partnera/partnerki:
• Wyobrażam sobie idealnego chłopaka takiego, żeby był fajny, zabawny (uczeń,
15 lat).
• Taka, która nie bierze przykładu z koleżanek, nie ćpa, nie pije, jest sobą (uczeń,
16 lat).
• Miła, wyrozumiała, spokojna, mądra, sprytna, dowcipna (uczeń, 15 lat).
• Dobra i szczęśliwa (uczeń, 15 lat).
• Miła, kochana, radosna, przyjemna (uczeń, 16 lat).
W wypowiedziach uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną pojawiają się takie cechy, jak: poczucie humoru, wyrozumiałość. Wypowiedzi są
bardziej lapidarne w porównaniu z wypowiedziami dziewcząt z tej samej grupy.
Analizując wypowiedzi uczniów z gimnazjum ogólnodostępnego, nie sposób
pominąć tego, że są one bardzo rozbudowane i szczegółowe. Kilka z nich znajduje się poniżej:
• Nie potrafię sobie go/jej wyobrazić. Każdy jest inny (uczennica, 15 lat).
• Wyobrażam go sobie jako innego, odstającego z charakteru, aczkolwiek nie
w złym sensie. Chciałabym, aby był silną osobą, która by mnie wspierała.
Zależy mi, aby posiadał swoje odrębne poglądy na rzeczywistość (uczennica,
15 lat).
• Idealny chłopak powinien być wyrozumiał (…) i traktować mnie jak damę
(uczennica, 15 lat).
• Musi być miły, przystojny, nieagresywny (uczennica, 15 lat).
• Chciałabym, aby miał takie same wartości, jak ja (uczennica, 15 lat).
• Osoba, która mnie kocha, rozumie i szanuje, ma zawsze czas i mogę jej powiedzieć o wszystkim (uczennica, 15 lat).
Niewątpliwie w wypowiedziach uczennic gimnazjum ogólnodostępnego
przykuwa uwagę precyzja i jasność myśli, a także posiadany zasób słów. Dziewczęta zwracają uwagę na zbieżność wartości, poglądy drugiej osoby, jej oryginalność i chęć poczucia się przy niej wyjątkowo.
Nieco odmienne i zdecydowanie bardziej zwięzłe są wypowiedzi gimnazjalistów w normie intelektualnej:
• Miła blondynka, z którą mógłby porozmawiać o wszystkim i lubiłaby gry komputerowe (uczeń, 15 lat).
• Mądra i uczciwa osoba (uczeń, 15 lat).
• Powinna być wspaniała osobowościowo i intelektualnie. Dla mnie liczy się charakter, a nie wygląd (uczeń, 15 lat).
• Wysoka brunetka/blondynka, ładna, mądra i kumata (uczeń, 15 lat).
Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży…131
Można zauważyć, że dla badanych uczniów znaczenie mają nie tylko cechy
charakteru, ale także wygląd zewnętrzny idealnej dziewczyny. Ważne jest dla nich
także porozumienie oraz mądrość.
Kolejnym badanym aspektem wyobrażenia przez badanych uczniów idealnego chłopaka/idealnej dziewczyny były cechy wyglądu zewnętrznego. Badani
zostali zapytani o to, jakie cechy wyglądu są dla nich ważne u idealnego partnera/
partnerki.
Poniżej znajduje się kilka wypowiedzi uczennic zagrożonych niedostosowaniem społecznym:
• Nie liczy się wygląd, tylko serduszko (uczennica, 16 lat).
• Nie patrzę na wygląd, tylko na charakter (uczennica, 16 lat).
• Wygląd to nie wszystko, ale chciałabym, żeby był wysportowany (uczennica,
17 lat).
• Wysoki brunet, niebieskie oczy (uczennica, 17 lat).
• Niebieskie oczy, wyższy ode mnie, krótkie włosy, piękny uśmiech (uczennica,
16 lat).
• Musi być wysportowany, wysoki brunet, dres (uczennica, 17 lat).
Analizując powyższe wypowiedzi można dostrzec, że w przewadze ideałem
dla dziewcząt jest chłopak wysoki, z niebieskimi oczami i wysportowany. Jednakże pojawiły się także wypowiedzi będące deklaracją tego, że wygląd jest mniej
ważny, a bardziej liczy się charakter.
Wypowiedzi znajdujące się poniżej odnoszą się do cech zewnętrznych idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka w oczach uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym:
• Średniego wzrostu, szczupła, długie włosy, ładne oczy, skromnie ubrana
(uczeń, 18 lat).
• Powinna być mojego wzrostu i być brunetką (uczeń, 16 lat).
• Długie włosy, fajny styl, szczupła, dobrze zbudowana – bez przesady (uczeń,
16 lat).
• Brunet, wygląd zwyczajny (uczeń, 13 lat).
Wypowiedzi tej grupy uczniów są zbliżone do tych, których udzielili uczniowie z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Zbieżność można zaobserwować
w preferowaniu długich włosów oraz znaczeniu nadawanemu wzrostowi.
Kolejną analizowaną grupą wypowiedzi były te, których udzieliły respondentki z gimnazjum specjalnego. Poniżej przedstawiamy kilka wypowiedzi uczennic
z lekką niepełnosprawnością intelektualną:
• Wygląd się nie liczy, ale to co do mnie czuje (uczennica, 15 lat).
• Marzyłam o chłopaku, blondynie, niebieskie oczy (uczennica, 15 lat).
132 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk
• Powinien mieć blond włosy, niebieskie oczy, ładnie się ubierać (uczennica,
15 lat).
• Umięśniony, przystojny, trochę wyższy, blondyn, niebieskie oczy (uczennica,
16 lat).
• Czarne włosy, żeby był chudy, przypakowany, miał brązowe włosy (uczennica, 15 lat).
• Żeby miał 16 lat, nie był stary, miał dobrą cerę, ciało, żeby miał ładne (uczennica, 15 lat).
W wyglądzie zewnętrznym dla uczennic gimnazjum specjalnego ważne są
takie cechy, jak kolor oczu, włosów oraz wzrost. Ważne jest, by partner był zadbany. Tylko w jednej wypowiedzi uczennica zadeklarowała, iż wygląd nie jest
dla niej ważny, a na pierwszym miejscu postawiła uczucia. Zapytani o wygląd idealnego partnera/ partnerki badani uczniowie udzielili następujących odpowiedzi:
•
•
•
•
Powinien wyglądać zgrabnie (uczeń, 15 lat).
Czarne włosy, długie, niebieskie oczy, niska (uczeń, 16 lat).
Śliczna, zgrabna, długie włosy, niska (uczeń, 15 lat).
Ładna, niska (uczeń, 16 lat).
Z przytoczonych wypowiedzi uczniów można wyprowadzić wniosek, iż branymi pod uwagę cechami wyglądu zewnętrznego u idealnej partnerki jest długość
włosów (uczniowie preferują długie włosy) oraz wzrost. Nie pojawiły się odpowiedzi wskazujące na brak lub niewielkie znaczenie wyglądu u idealnego partnera, które pojawiały się częściej w grupach dziewcząt. Znajduje to potwierdzenie
w badaniach przeprowadzonych przez R. Kijaka3, z których wynika, że dla osób
z niepełnosprawnością intelektualną wygląd zewnętrzny płci przeciwnej ma znaczenie.
Ostatnią analizowaną grupą wypowiedzi były te, których udzielili uczniowie
szkoły ogólnodostępnej. Podobnie jak wcześniejsze są one rozbudowane, dlatego
też zostanie przytoczonych jedynie kilka z nich:
• Wygląd nie liczy się bardzo, ale powinien być przystojny (uczennica, 15 lat).
• Nieważny jest wygląd, ale musi być zadbany (uczennica, 15 lat).
• Żeby był wysoki, dobrze zbudowany, ubierał się i zachowywał jak typowy
mężczyzna, żeby był przystojny i zadbany – choć nie tylko to się dla mnie liczy
(uczennica, 15 lat).
• Powinien o siebie dbać, nie może być brzydki, ale nie musi być piękny (uczennica, 15 lat).
• Jego wygląd: wystarczy, żeby był akceptowalny (…) Jeśli chodzi o dziewczynę
powinna być bardzo ładna, nie za chuda, nie za gruba, ale o kulistych kształtach (uczennica, 15 lat).
3 R. Kijak, Seks i niepełnosprawność, Kraków 2009.
Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży…133
Dziewczęta ze szkoły ogólnodostępnej z jednej strony deklarują, że wygląd
nie jest tak bardzo ważny, a z drugiej oczekują tego, aby idealny chłopak był przystojny, zadbany. Można zatem wnioskować, że cechy zewnętrzne mają dla nich
znaczenie.
Poniżej znajdują się wypowiedzi chłopców z gimnazjum ogólnodostępnego
dotyczące wyglądu idealnej dziewczyny:
• Zadbana, schludnie ubrana, stosownie do sytuacji (uczeń, 15 lat).
• Powinna mieć szczupłą, ładną figurę, piękne oczy, nie powinna być wysoka
(uczeń, 15 lat).
• Powinna dbać o siebie (uczeń, 15 lat).
• Wygląd jest dodatkiem do charakteru – nie mówię, że nie ma znaczenia, ale jest
drugorzędny (uczeń, 15 lat).
• Powinna być blondynką, nie za wysoką, powinna mieć dużo kolczyków (uczeń,
15 lat).
Powyższe wypowiedzi respondentów ze szkoły ogólnodostępnej wyraźnie
wskazują na to, że ważne jest dla nich to, aby dziewczyna była zadbana. Dla
wszystkich trzech grup chłopców można znaleźć cechy wspólne, mianowicie:
w wyglądzie płci przeciwnej ważny jest dla nich wzrost, figura, kolor oczu, a także odpowiedni ubiór.
Wszystkie wypowiedzi uczniów są bardzo zbieżne, różnice widoczne są natomiast w sposobie wypowiadania się – przede wszystkim z precyzyjnym, klarownym wyrażaniem myśli, a także doborem słów.
Podsumowanie i wnioski końcowe
Podejmując tematykę dotyczącą obrazu idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka w oczach młodzieży, spotkałyśmy się z różnymi reakcjami ze strony grona
pedagogicznego – od optymistycznych, poprzez neutralne, skończywszy na zdziwieniu i skrępowaniu tematem. Nie wszyscy nauczyciele byli przychylni, niektórzy z przymrużeniem oka podchodzili do tematu niniejszych badań. Pojawiły się
także obawy ze strony dyrekcji dotyczące tego jak zareagują rodzice uczniów.
Różnorodność reakcji można było także zaobserwować wśród badanych
uczniów. Młodzież była podekscytowana tematem. Bardzo chętnie odpowiadała
na zadane pytania. Pewne trudności oraz zawstydzenie tematem można było zauważyć wśród uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Kilku chłopców odmówiło odpowiedzi na pytania. Jeden z nich po tym jak powiedział, że jest
zainteresowany chłopcami, nie chciał kontynuować rozmowy, zamilkł. Jeszcze
inni chłopcy byli rozbawieni, ale po kilku minutach zaczęli odpowiadać na zadane
pytania. Dziewczęta z niepełnosprawnością intelektualną dopytywały kilkakrotnie czy ktoś będzie czytał ich wypowiedzi. Zależało im na anonimowości. Dla
wszystkich badanych tematyka dotycząca płci przeciwnej/bądź tej samej i zainte-
134 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk
resowania nią jest bardzo ważna i bliska – nie ma znaczenia czy są to uczniowie
w normie intelektualnej czy też z niepełnosprawnością intelektualną lub zagrożeni niedostosowaniem społecznym. Temat miłości oraz związków damsko-męskich jest nadal w tym środowisku tematem tabu. Z jednej strony może on wynikać z nadopiekuńczości rodziców uczniów niepełnosprawnych oraz doszukiwania
się zagrożenia samym podjęciem tematu miłości z młodzieżą gimnazjalną. Jak
wynika z relacji uczniów, brak rozmów na temat uczuć, związków, miłości może
wyrządzić więcej szkody niż pożytku osobom badanym. Z wypowiedzi uczennic
wynika, iż były lub są nadal w związkach z chłopcami znacznie od siebie starszymi, którzy są absolwentami tej samej szkoły.
Odpowiedzi uczennic i uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz badanych z lekką niepełnosprawnością intelektualną są bardziej lakoniczne niż wypowiedzi ich pełnosprawnych rówieśników. W dwóch pierwszych
grupach, a w szczególności wśród uczniów szkoły specjalnej zauważalne jest zainteresowanie tematem, lecz wypowiedzi hamuje brak doświadczeń w podobnych
rozmowach. Wiele z wymienionych cech wewnętrznych idealnego partnera trzeba było wyjaśniać uczniom z niepełnosprawnością intelektualną. W tej grupie dominowały cechy znane uczniom: miły, zabawny, spokojny, pracowity. Uczniowie
z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii zwracali uwagę na to, co mogłoby im
przeszkadzać w idealnym partnerze/partnerce, czyli np. używki. W szkole ogólnodostępnej gimnazjaliści częściej powtarzali, iż wygląd zewnętrzny ma drugorzędne znaczenie w porównaniu z cechami charakteru. Wypowiedzi dotyczące
wyglądu zewnętrznego badanych uczennic szkoły specjalnej były bardziej rozbudowane, dominują cechy takie, jak wysoki wzrost, blond włosy, niebieskie oczy.
Niektórzy z uczniów szkoły specjalnej zaznaczali, iż ważne dla nich jest, by partner był taki jak oni sami, co jest ważne w kontekście związków i zawierania małżeństw w przyszłości przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną.
Odnosząc się do modelu rozwoju osobowości i jej zaburzeń w ujęciu E. Eriksona4 szczególną uwagę należy zwrócić na stadium 5: tożsamość vs pomieszanie
ról. Obejmuje ono okres adolescencji, a dokładnie czas pomiędzy 12. a 18. rokiem
życia. To w tym okresie młody człowiek zaczyna kształtować swoje wyobrażenie o idealnej rodzinie, związku, relacjach z innymi ludźmi, dąży do zwiększenia
pewności siebie. Ponadto kształtuje poczucie własnej tożsamości. Jest to czas,
kiedy relacje ze światem mogą się ustabilizować lub wręcz przeciwnie – może
dojść do pomieszania ról. Osoba, która nie może odnaleźć własnej tożsamości
i określić siebie, może zacząć poszukiwać odpowiedzi na nurtujące ją pytania
w grupach o charakterze przestępczym, podkulturowym, gangach itp. Tak więc
okres adolescencji jest niezwykle ważnym momentem w życiu każdego człowieka, gdyż toruje drogę do dorosłości i jest czasem, który powinien ukształtować
osobowość dojrzałą, zdolną do pełnienia kolejnych zadań rozwojowych. W konL. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000.
4 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży…135
tekście przystosowania społecznego koncepcja E. Eriksona jest niezwykle cenna
ze względu na to, że człowiek stawiany jest w obliczu wyboru: norma – patologia,
rozwój – stagnacja.
Niestety, w szkole edukacja seksualna bądź też wychowanie do życia w rodzinie jest realizowane w małym stopniu (mimo że przedmiot zaczyna się w 5 klasie
szkoły podstawowej, a kończy w 3 klasie szkoły ponadgimnazjalnej; dotyczy to
także szkół specjalnych). Jak zaznacza Z. Izdebski „możemy mówić o incydentalnym poruszaniu tej tematyki na różnych zajęciach”5. Należy pamiętać o tym,
że w 2002 roku WHO przyjęło Powszechną Deklarację Praw Seksualnych, która
między innymi zawiera prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej – także dla
osób niepełnosprawnych intelektualnie6. Należy podkreślić, że tematyka związków wchodzi w zakres edukacji seksualnej i stanowi jej niezwykle cenny element
składowy. Podczas realizacji badań bardzo niepokojąca była wypowiedź jednej
z 14-letnich uczennic z niepełnosprawnością intelektualną, która powiedziała, że
spotykała się z chłopakiem, który miał 24 lata, ale „tylko mówili do siebie «kochanie», nic więcej”. R. Nixon7 w swoim artykule dotyczącym świadomości seksualnej wskazuje na to, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną są czterokrotnie
częściej narażone na przemoc niż osoby pełnosprawne. Jak zaznacza R. Kijak8
wychowanie seksualne – oprócz wątków biologicznych – powinno koncentrować
się także na psychologicznych, społecznych, etycznych i kulturowych kwestiach
dotyczących ludzkiej seksualności. Stąd tak ważne znaczenie ma także uświadamianie młodzieży o zagrożeniach i konsekwencjach podejmowania określonych
zachowań. Należy także wspomnieć o tym, że wśród osób z zaburzeniami w zachowaniu – zarówno typu eksternalizacyjnego, jak i internalizacyjnego (a bardzo
często uczniowie zagrożeni niedostosowaniem społecznym takowe przejawiają)
– wzrasta możliwość podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych, na co
zwraca uwagę M. Dąbkowska9.
Konkludując niniejsze rozważania należy podkreślić, że tematyka związków
dla wszystkich badanych uczniów jest ważna. Konieczne wydaje się być podejmowanie rozmów na tematy, które są szczególnie bliskie uczniom w wieku adolescencji. Należy rozmawiać z uczniami o tym co jest ważne w związku, a także
uczyć ich wyrażania uczuć i jasnego komunikowania swoich potrzeb, budowania
relacji, a ponadto informować o konsekwencjach ich własnych zachowań, a także
ewentualnych zagrożeniach z nich wynikających.
5 Z. Izdebski, P. Żak, Szkolny przedmiot niepożądany, „Psychologia w Szkole” 2014, nr 4.
K. Kołodziejczyk, K. Wicher, M. Witkoś, Rozwój psychoseksualny osób z niepełnosprawnością
intelektualną, „Remedium” 2014, nr 1.
6 7 R. Nixon, Świadomość seksualna, związki a program The Gateway Award, „Konteksty
Pedagogiczne” 2014, nr 2 (3).
8 Tamże.
M. Dąbkowska, Zachowania seksualne dzieci i młodzieży z dysfunkcjami poznawczymi, emocjonalnymi i behawioralnymi, Toruń 2013.
9 136 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk
Na koniec chcemy przytoczyć wypowiedź dyrektora szkoły zawartą w raporcie grupy edukatorów seksualnych „Ponton” dotyczącym kontroli realizacji prawa
młodzieży do edukacji seksualnej:
zajęcia powinny młodego człowieka wprowadzać właśnie w te kwestie bardzo istotne, bo dotykają one takiej sfery, gdzie nie zawsze o tym się rozmawia w domu rodzinnym. Szkoła powinna jakby wychodzić tu naprzeciw. W pewnym sensie tak się
dzieje, ale moim zdaniem można by to robić lepiej10.
Dyskusja wyników
Z badań K. Masterny11 na temat roli małżeństwa oraz partnerstwa i rodzicielstwa osób z niepełnosprawnością intelektualną wynika, iż tematy uczuć
i związków damsko-męskich są ważne w życiu badanych osób. Temat miłości
i małżeństwa jest postrzegany przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w kontekście wyznawanych wartości jako wartość będąca wysoko na liście
priorytetów. Ponadto, badane osoby wskazując na pożądane cechy potencjalnego partnera zwracały uwagę na wierność, co znalazło również potwierdzenie
w naszych badaniach. Wierność oraz uczciwość były wymieniane najczęściej we
wszystkich trzech badanych grupach. W grupie chłopców dominowały również
odpowiedzi wskazujące na preferowanie w partnerce takich cech, jak: poczucie
humoru, wyrozumiałość oraz opanowanie. Z przeprowadzonych badan własnych
wynika, iż dla uczniów w normie intelektualnej, zagrożonych niedostosowaniem
społecznym oraz z lekką niepełnosprawnością intelektualną dodatkowo ważnymi
cechami jest to, by partnerka była wesoła i miła.
Przytoczone badania własne oraz wyniki z eksploracji K. Masterny12 wskazują na potrzebę podejmowania tematu miłości i związków w życiu młodzieży
z niepełnosprawnością intelektualną, zagrożonej niedostosowaniem społecznym,
ale też w normie intelektualnej. Uczniowie z trzeciej grupy, mimo udzielania
w ankiecie o wiele bardziej wyczerpujących odpowiedzi niż ich rówieśnicy z gimnazjum specjalnego i Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii, jak wynikało z rozmowy z przedstawicielem szkoły, są „chronieni” przed tematem miłości i tworzenia związków partnerskich przez rodziców, dla których temat ten bezpośrednio wiąże się z seksualnością. Brak podejmowania trudnych rozmów w okresie
dojrzewania uczniów jest sposobem na uchronienie ich przed m.in. niepożądaną
ciążą. Uczniowie zostawieni z tematem sami czują się o wiele bardziej zagubieni,
dlatego też należy zwracać uwagę zarówno nauczycielom, dyrektorom, jak i ro10 Kontrola realizacji prawa młodzieży do edukacji seksualnej, skrót raportu z badań jakościowych, www.ponton.org.pl [dostęp: 21.11.2016].
11 K. Masterny, Wizja rodziny i koncepcje małżeństwa młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Dorosłość, niepełnosprawność, czas współczesny, red. A. Kobylańska, Kraków 2003, s. 424.
12 Tamże.
Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży…137
dzicom na to, że rozmowy o seksualności są dla młodzieży niezwykle ważne.
Wszyscy badani uczniowie są w podobnym wieku oraz mają podobne potrzeby
i problemy związane z dojrzewaniem. Wszyscy chcieliby być w związku z osobą
kochającą, szczerą, uczciwą wobec nich. Podsumowując, chciałybyśmy przytoczyć
słowa osoby z niepełnosprawnością skierowane do osób pełnosprawnych w odniesieniu do jej oczekiwań „Chcę, żeby ludzie normalnie mnie traktowali (…)
tylko normalnie rozmawiali”13.
Bibliografia
Dąbkowska M., Zachowania seksualne dzieci i młodzieży z dysfunkcjami poznawczymi, emocjonalnymi i behawioralnymi, Toruń 2013.
Fornalik I., Dorosłość pod ochroną? Seksualność osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną we wczesnej dorosłości, [w:] Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia, red.
J. Bąbka, Warszawa 2004, s. 245.
Izdebski Z., Żak P., Szkolny przedmiot niepożądany, „Psychologia w Szkole” 2014, nr 4.
Kijak R., Seks i niepełnosprawność, Kraków 2009.
Kołodziejczyk K., Wicher K., Witkoś M., Rozwój psychoseksualny osób z niepełnosprawnością intelektualną, „Remedium” 2014, nr 1.
Kontrola realizacji prawa młodzieży do edukacji seksualnej, skrót raportu z badań jakościowych, www.ponton.org.pl [dostęp: 21.11.2016].
Masterny K., Wizja rodziny i koncepcje małżeństwa młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Dorosłość, niepełnosprawność, czas współczesny, red. A. Kobylańska,
Kraków 2003, s. 424.
Nixon R., Świadomość seksualna, związki a program The Gateway Award, „Konteksty
Pedagogiczne” 2014, nr 2 (3).
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000.
Zawiślak A., Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, Warszawa
2011, s. 99.
13 A. Żyta, Żyjąc z niepełnosprawnością. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, Toruń 2007, s. 93.