7. ZAKRES EDUKACJI EKOLOGICZNEJ Działania w zakresie

Koncepcja selektywnej zbiórki odpadów na terenie miasta Białegostoku – marzec 2011 r.
7. ZAKRES EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Działania w zakresie edukacji ekologicznej stanowią istotny element realizacji planów
gospodarki odpadami, w tym szczególnie programów selektywnej zbiórki odpadów. Edukacja
ekologiczna jest wręcz niezbędnym warunkiem skutecznego wprowadzenia selektywnego
zbierania odpadów.
Program selektywnej zbiórki odpadów realizowany częściowo z funduszy
gminnych (funduszy Miasta Białystok), stanowi istotny element edukacji ekologicznej
społeczeństwa, poniewaŜ promuje działania związane z ograniczeniem ilości odpadów i
ich wtórnym wykorzystaniem. Mieszkańcy Miasta uczą się prawidłowych zachowań, a po
zaprzestaniu dofinansowania selektywnej zbiórki prawidłowe zachowanie pozostaje, pomimo
konieczności finansowania.
Program edukacji ekologicznej w związku z wdraŜaniem selektywnej zbiórki odpadów
związany jest z działaniami podnoszącymi świadomość społeczeństwa i przedsiębiorców w
zakresie segregacji odpadów komunalnych oraz z działaniami zmierzającymi do uzyskania
zrozumienia i akceptacji społecznej dla zaproponowanych rozwiązań.
Do głównych zadań ekologicznych Miasta w zakresie gospodarki odpadami naleŜy:
− podnoszenie ogólnej świadomości ekologicznej społeczeństwa,
− rozpowszechnianie zasad prawidłowego postępowania z odpadami, z naciskiem na
propagowanie selektywnego zbierania odpadów,
− informowanie o korzyściach dla środowiska i mieszkańców, związanych z odzyskiem
odpadów i ogólnie z prowadzeniem racjonalnej gospodarki odpadami.
Jednym z podstawowych warunków realizacji programu selektywnej zbiórki odpadów
jest włączenie się do udziału w jego realizacji wszystkich mieszkańców. WiąŜe się to z
potrzebą zmiany podejścia do znaczenia środowiska przyrodniczego dla kaŜdego człowieka.
Konieczna jest zatem, wszechstronna edukacja ekologiczna społeczeństwa promująca
poŜądany sposób postępowania z odpadami. Edukacja ekologiczna powinna być prowadzona
osobno wśród dzieci i młodzieŜy oraz osobno w populacji osób dorosłych.
Kształtowanie prawidłowych postaw proekologicznych u dzieci i młodzieŜy jest
łatwiejsze niŜ zmiana złych nawyków u osób dorosłych. Wykorzystując wiedzę nabytą przez
młodzieŜ, moŜna pośrednio wprowadzać zmiany w zachowaniach dorosłych. W przypadku
młodzieŜy, mamy do dyspozycji znacznie więcej moŜliwych form edukacji niŜ w przypadku
osób dorosłych. Najchętniej akceptowane przez młodzieŜ są:
− nowoczesne interaktywne formy przekazu informacji (internet, multimedia, gry
ekologiczne),
− wycieczki ekologiczno-edukacyjne (np. do nowoczesnych obiektów
unieszkodliwiania i odzysku odpadów),
− konkursy plastyczne o tematyce związanej z gospodarowaniem odpadami,
− konkursy wiedzy ekologicznej,
− festiwale piosenki ekologicznej,
− akcje typu „Sprzątanie Świata”, „Dzień Ziemi”, zbiórki surowców wtórnych.
Istotnym elementem edukacji ekologicznej młodzieŜy jest jej aktywny udział w
poznawaniu przekazywanych treści. Daje to moŜliwość świadomego zaangaŜowania się w
omawiane tematy na zajęciach szkolnych i pozaszkolnych. Zajęcia te w zaleŜności od potrzeb
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk
206
Koncepcja selektywnej zbiórki odpadów na terenie miasta Białegostoku – marzec 2011 r.
i moŜliwości powinny zawierać jak najwięcej elementów praktycznych (np. wycieczki
edukacyjne).
Edukacja ekologiczna dorosłych wymaga odmiennego sposobu przekazu informacji
o korzyściach płynących z selektywnego zbierania odpadów. Prawidłowe funkcjonowanie
systemu selektywnej zbiórki odpadów jest uzaleŜnione przede wszystkim od świadomości i
aktywności dorosłych mieszkańców. Postawa dorosłych, jako właścicieli posesji i wytwórców
odpadów, wobec wdraŜanych rozwiązań zaleŜy od poziomu ich wiedzy na temat
problematyki selektywnej zbiórki i gospodarowania odpadami. Edukacja powinna
uświadomić im, Ŝe to oni są w swoich gospodarstwach wytwórcami odpadów, a przez to
bezpośrednio decydują o ilości, składzie i sposobie ich gromadzenia. Powinni oni wiedzieć,
Ŝe odpady są równieŜ źródłem surowców i energii, które moŜna wykorzystać, a deponowanie
odpadów na składowiskach jest „złem koniecznym” i nie powinno być jedyną metodą
unieszkodliwiania i przerobu odpadów. Właściciele posesji powinni mieć świadomość, Ŝe
wprowadzenie selektywnego postępowania z odpadami nie jest „złem koniecznym”, ale
pociąga za sobą konkretne pozytywne skutki ekologiczne i ekonomiczne. Powinny ich o tym
uświadamiać prowadzone szkolenia i inne akcje informacyjno-edukacyjne włącznie z
mediami i internetem.
Szczególne znaczenie w zakresie propagowania selektywnego zbierania odpadów
mają szkolenia z selektywnej zbiórki odpadów i związanej z tym ochrony środowiska, dla
nauczycieli i kadr zajmujących się gospodarką odpadami w firmach. Nauczyciele jako osoby
obdarzone autorytetem, mogą skutecznie wpływać na kształtowanie postaw proekologicznych
wśród uczniów i ich rodzin. W edukacji ekologicznej bardzo istotne są metody pracy
nauczyciela. Gmina powinna wspomóc szkoły w organizacji zajęć ekologicznych tam, gdzie
uczniowie mogą na własne oczy zobaczyć, na czym polega prawidłowe gospodarowanie
odpadami.
Celem szkoleń kadr zajmujących się w firmach nadzorem nad gospodarowaniem
odpadami, jest przekazanie wiedzy niezbędnej do funkcjonowania przedsiębiorstwa w
systemie gospodarki odpadami na terenie gminy. Istotne jest przekazanie informacji na temat
aktualnego systemu gospodarowania odpadami, w tym systemu selektywnej zbiórki odpadów.
Szkolenia powinny być organizowane przez specjalistyczne firmy zajmujące się gospodarką
odpadami. Szkolenia te powinny być poprzedzone rozpoznaniem aktualnego stanu wiedzy
kadry specjalistycznej, poniewaŜ program szkolenia powinien gwarantować podniesienie
zarówno wiedzy teoretycznej jak i praktycznej dotyczącej gospodarki odpadami.
Prawidłowo prowadzona kampania edukacyjna, moŜe doprowadzić do zmniejszenia
ilości powstawania odpadów, wzrostu procesów indywidualnego zagospodarowania lub
segregacji odpadów u źródła ich powstania, wykorzystanie w recyklingu odpadów mogących
zastąpić surowce pierwotne (ewentualne wykorzystanie części ulegających biodegradacji),
wzrostu ilości odpadów poddawanych unieszkodliwianiu poza składowaniem i minimalizacji
odpadów trafiających na składowiska.
Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane. Właściwa
informacja przyspiesza proces edukacji. W przypadku osiągnięcia właściwego poziomu
edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje są
właściwie odbierane i wykorzystywane. Rzetelna informacja o stanie środowiska i
działaniach na rzecz jego ochrony, a takŜe umiejętność porozumiewania się ze
społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej polityki ekologicznej.
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk
207
Koncepcja selektywnej zbiórki odpadów na terenie miasta Białegostoku – marzec 2011 r.
Działania informacyjno-edukacyjne w zakresie selektywnej zbiórki odpadów,
powinny objąć swym zasięgiem całą społeczność (najwaŜniejsze grupy wiekowe oraz
podmioty gospodarcze) z wykorzystaniem wszystkich moŜliwych rodzajów i sposobów
przekazu informacji.
W szczególności edukację ekologiczną naleŜy realizować poprzez:
− zajęcia informacyjno-edukacyjne w szkołach,
− działania informacyjno-szkoleniowe dla podmiotów gospodarczych,
− działania informacyjno-szkoleniowe wśród właścicieli i zarządców nieruchomości,
− działania pozarządowych proekologicznych organizacji społecznych,
− działania informacyjno-szkoleniowe w ogólnie dostępnych mediach (prasa, radio,
telewizja lokalna, internet).
ZAJĘCIA INFORMACYJNO-EDUKACYJNE W SZKOŁACH
Szkoły mają bardzo szerokie moŜliwości włączenia się w proces informacyjnoedukacyjny związany z problematyką ochrony środowiska. W tym zakresie moŜliwe są
zarówno formy zajęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Program zajęć powinien jasno
wskazywać na wymierne korzyści dla środowiska i mieszkańców płynące z prowadzenia
selektywnej zbiórki odpadów komunalnych oraz innych (np. niebezpiecznych pochodzących
z sektora komunalnego). W ramach edukacji ekologicznej szkoła powinna:
− inicjować i korzystać z kontaktów z władzami samorządowymi oraz innymi
reprezentantami społeczności lokalnej, szkołami wyŜszymi, jednostkami badawczymi,
terenowymi ośrodkami edukacji ekologicznej i innymi instytucjami i organizacjami (w
tym z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi),
− inicjować oraz uczestniczyć w dostępnych krajowych i międzynarodowych programach
edukacji ekologicznej,
− stale podejmować i rozszerzać zakres praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska
w szkole i jej otoczeniu,
− eksponować i wykorzystywać pozytywną rolę dzieci w edukacji ekologicznej dorosłych,
− w miarę moŜliwości prowadzić edukację ekologiczną w terenie.
Dla osiągnięcia tych celów szkoła powinna wprowadzić róŜne formy działań
bezpośrednio skierowanych na pobudzenie świadomości, podnoszenie poziomu wiedzy i
wyrabianie umiejętności wśród dzieci i młodzieŜy, a pośrednio równieŜ u wszystkich
mieszkańców. Spośród zalecanych form naleŜy wymienić, między innymi:
− ścieŜki tematyczne w ramach przedmiotu nauka o środowisku w nauczaniu
podstawowym oraz w klasach wyŜszych w ramach poszczególnych przedmiotów,
− badania ankietowe dzieci i młodzieŜy,
− rozmowy i spotkania z ciekawymi ludźmi (przedstawiciele władz lokalnych,
zakładów przemysłowych, organizacji ekologicznych, jednostek badawczych),
− konkursy plastyczne, literackie, konkursy zbiórki surowców wtórnych,
− przedstawienia teatralne, happeningi ekologiczne,
− festyny, aukcje, pokazy,
− dni otwarte w zakładach przemysłowych i w jednostkach badawczych,
− współpraca i wymiana doświadczeń z innymi szkołami poprzez internet,
− kluby młodego ekologa.
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk
208
Koncepcja selektywnej zbiórki odpadów na terenie miasta Białegostoku – marzec 2011 r.
DZIAŁANIA INFORMACYJNO-SZKOLENIOWE DLA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH
Główny cięŜar działań informacyjno-szkoleniowych dla podmiotów gospodarczych z
terenu miasta powinny przejąć izby gospodarcze, izby rzemieślnicze, cechy, kongregacje
kupieckie, itp. Zakres szkoleń powinien obejmować, między innymi:
− zagadnienia prawne,
− obowiązki podmiotów gospodarczych w zakresie ochrony środowiska,
− zagadnienia związane ze stosowaniem najlepszych dostępnych technik,
− zagadnienia związane z obniŜaniem materiałochłonności, wodochłonności i
energochłonności procesów technologicznych,
− zagadnienia związane z moŜliwością pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych,
− systemy i efekty selektywnego zbierania odpadów,
− gospodarkę odpadami przemysłowymi wraz z recyklingiem odpadów.
Zdecydowana większość osób czynnych zawodowo ma bezpośredni wpływ na stan
środowiska (w tym na prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów). Wynika to z mniej lub
bardziej świadomych decyzji podejmowanych na kaŜdym stanowisku pracy. Realizacja zadań
związanych z ochroną środowiska w znacznej mierze zaleŜna jest, więc od konkretnych
działań podejmowanych w zakładach pracy. Skuteczność tych działań wymaga spełnienia
następujących warunków:
− wiedza o ochronie środowiska (w tym o metodach i przewidywanych efektach
selektywnego zbierania) w miejscu pracy powinna być upowszechniana przez
kierownictwo zakładu, specjalistyczne słuŜby pracownicze i związki zawodowe,
włączając w to program doskonalenia zawodowego kadry oraz elementy edukacji
środowiskowej związanej ze specyfiką prowadzonej działalności,
− w programach szkoleniowych słuŜb BHP w zakładach pracy, naleŜy podjąć tematykę
skutków oddziaływania zakładów pracy na lokalne środowisko i zdrowie ludzi w zakresie
ochrony środowiska,
− we wszystkich działaniach promocyjnych naleŜy zwrócić uwagę na technologie i
rozwiązania przyjazne środowisku, ze szczególnym uwzględnieniem efektów
selektywnego zbierania odpadów.
DZIAŁANIA INFORMACYJNO-SZKOLENIOWE WŚRÓD WŁAŚCICIELI
I ZARZĄDCÓW NIERUCHOMOŚCI
Działania w tej grupie mają najistotniejsze znaczenie, poniewaŜ to właściciele
nieruchomości są największa grupą wytwórców odpadów w sektorze komunalnym. Właściwe
zrozumienie przez nich istoty systemu selektywnego zbierania odpadów jest warunkiem jego
skutecznego wdroŜenia. Prowadzone akcje informacyjno-szkoleniowe powinny dotrzeć do
kaŜdego właściciela nieruchomości indywidualnie w postaci broszur i ulotek oraz w formie
szkoleń grupowych lub prelekcji organizowanych np. przy okazji zebrań osiedlowych.
Szkolenia (w ustalonym jednolitym zakresie) mogą prowadzić niezaleŜnie:
− przedstawiciele organów samorządu gminnego,
− organizacje ekologiczne,
− przedstawiciele odbiorców odpadów,
− przedstawiciele instytucji naukowych zajmujących się problematyką odzysku
i unieszkodliwiania odpadów.
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk
209
Koncepcja selektywnej zbiórki odpadów na terenie miasta Białegostoku – marzec 2011 r.
Szczególnie istotnym elementem prowadzonych akcji informacyjno-szkoleniowych
dla tej grupy odbiorców, powinno być dokładne omówienie następujących aspektów
wprowadzenia selektywnej zbiórki odpadów:
− poprawa stanu środowiska naturalnego w wyniku wprowadzenia programu selektywnej
zbiórki odpadów komunalnych,
− długofalowe korzyści ekonomiczne wynikające z wprowadzenia systemu.
DZIAŁANIA POZARZĄDOWYCH PROEKOLOGICZNYCH
ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH
Działania pozarządowych organizacji ekologicznych mają uzupełniające, ale istotne
znaczenie i polegają głównie na:
− kształtowaniu świadomości ekologicznej osób zaangaŜowanych w działania społeczne,
− przybliŜaniu społeczeństwu istoty i znaczenia problemów ekologicznych,
− wpływaniu na osoby i instytucje odpowiedzialne za podejmowanie decyzji dotyczących
zarządzania środowiskiem,
− propagowaniu humanistycznego i kulturowego wzorca ekologii.
Współpraca z władzami gminy (Miasta) oraz z przedsiębiorstwami, poprzez włączenie
się społecznych organizacji ekologicznych w proces informacyjno-edukacyjny, moŜe polegać
w szczególności na:
− prowadzeniu szkoleń dla nauczycieli, urzędników, przedsiębiorców, działaczy samorządu
terytorialnego i mieszkańców,
− przygotowywaniu i kolportaŜu materiałów informacyjno-edukacyjnych dla mieszkańców,
− organizowaniu konkursów, wystaw, prelekcji,
− prowadzeniu róŜnego rodzaju kampanii ekologicznych w porozumieniu z władzami
gminy.
DZIAŁANIA INFORMACYJNO-SZKOLENIOWE W OGÓLNIE DOSTĘPNYCH MEDIACH
(prasa, radio, telewizja lokalna, internet).
Media, a szczególnie internet, stanowią potęŜne, opiniotwórcze narzędzie
oddziaływania na społeczeństwo. Szczególnie odnosi się to do osób pomiędzy 15 a 60 rokiem
Ŝycia, czyli do grupy,która ma największy udział w wytwarzaniu odpadów komunalnych. W
związku z tym wszystkie działania związane z wprowadzeniem selektywnej zbiórki odpadów
powinny być równolegle nagłaśniane w:
− prasie lokalnej (artykuły, komentarze, stałe rubryki, wywiady z lokalnymi autorytetami,
porady),
− radiu (komunikaty urzędowe, audycje propagujące selektywne zbieranie odpadów jako
sposób na poprawę stanu środowiska i zdrowia mieszkańców miasta),
− telewizji (filmy instruktaŜowe, popularnonaukowe, wywiady ze specjalistami, programy
organizacji ekologicznych),
− internecie (stworzenie systemu informacji ekologicznej na bazie istniejącego oficjalnego
portalu miejskiego bialystok.pl).
Proponuje się utworzenie strony internetowej (ekoportalu), którego zasadniczym
elementem byłaby interaktywna „ekomapa” Białegostoku (oparta na istniejącym portalu
gisbialystok.pl) prezentująca w swej warstwie graficznej aktualne informacje o następujących
elementach systemu selektywnego zbierania odpadów:
− składowiska odpadów komunalnych w sąsiedztwie miasta Białegostoku,
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk
210
Koncepcja selektywnej zbiórki odpadów na terenie miasta Białegostoku – marzec 2011 r.
− sortownie odpadów,
− kompostownie,
− podział na sektory gospodarowania odpadami (w odniesieniu do planowanego stanu
prawnego,
− lokalizacje Gminnych Punktów Zbierania Odpadów Niebezpiecznych,
− lokalizacje Punktów Zbiórki Odpadów Problemowych,
− informacje o lokalizacji Mobilnych Punktów Zbierania Odpadów Niebezpiecznych i
Problemowych,
− lokalizacje Wybranych Miejsc Zbierania Odpadów Niebezpiecznych (m.in. apteki
zbierające przeterminowane leki, sklepy RTV i AGD przyjmujące baterie i zuŜyty
sprzęt),
− dane kontaktowe (telefony interwencyjne) do przedsiębiorców zbierających odpady w
danym sektorze (po zmianie prawa) lub na obszarze całego miasta (w obecnym stanie
prawnym),
− punkty skupu surowców wtórnych,
− punkty lokalizacji „gniazd” do selektywnego zbierania na obszarze miasta (istotnym
elementem będzie konieczność nałoŜenia na przedsiębiorców obowiązku
informowania o lokalizacji funkcjonujących „gniazd” oraz o aktualizacji tych danych).
Oprócz „ekomapy” w ekoportalu znalazłyby miejsce następujące elementy informacyjne,
edukacyjne i urzędowe:
− informacje promocyjne, konkursy i ogłoszenia o tematyce ekologicznej,
− porady ekologiczne (np. jak segregować odpady, szkodliwość odpadów),
− informacje, w jaki sposób moŜna pozbyć się odpadów,
− aktualne informacje o stanie środowiska,
− aktualne informacje i komunikaty urzędowe związane z gospodarką odpadami,
− zasady utrzymania czystości w mieście,
− aktualne akty prawne,
− dział multimediów (informacje, szkolenia, filmy, materiały reklamujące selektywne
zbieranie odpadów),
− interaktywny dział zgłaszania uwag (np. o dzikich wysypiskach na terenie miasta),
− zbiór kontaktów (np. do serwisów obsługujących punkty zbierania odpadów) i
informacje o miejscu i sposobie załatwiania spraw w urzędzie,
− forum ekologiczne dla mieszkańców dostępne dla wszystkich ( moŜliwość
dokonywania wpisów po zalogowaniu),
− bazar („lepiej sprzedać niŜ wyrzucić”).
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk
211