Zioła w dermatologii

Zioła w dermatologii
Praktyczne zastosowanie leków
ziołowych w dermatologii
Stosowanie fitoterapii w chorobach skóry i błon śluzowych jest nie zawsze dostrzeganym przez
lekarzy postępowaniem alternatywnym w stosunku do silnie działających leków syntetycznych,
obarczonych często znacznym działaniem niepożądanym (10). W lecznictwie dermatologicznym,
oprócz gotowych preparatów ziołowych, wykorzystuje się liczne surowce roślinne w różnych
postaciach recepturowych (1, 2, 3). Ma to znaczenie zwłaszcza w leczeniu zewnętrznym, które jest
cennym uzupełnieniem leczenia ogólnego, a w wielu przypadkach stanowi podstawową lub jedyną
metodę terapii lub postępowania kosmetycznego (5, 6, 7).
Podczas stosowania leczenia zewnętrznego wchłanianie leków przez warstwy naskórka odbywa się
poprzez bierną dyfuzję, a substancje lecznicze rozpuszczalne, zarówno w tłuszczach, jak i w
wodzie, są najlepiej wchłaniane. Należy również pamiętać, że stany zapalne skóry wskutek
rozszerzenia naczyń włosowatych w skórze właściwej wzmagają wchłanianie leków stosowanych
zewnętrznie. Podłoża ułatwiają ich wnikanie w głąb skóry oraz mogą w różnym stopniu zmieniać
przepuszczalność naskórka poprzez zwiększenie jego hydratacji lub też mieszanie się z lipidami
skóry. Działanie leków stosowanych zewnętrznie zależy też od postaci w której są podawane,
stężenia leku, jakości podłoża i rodzaju zmian chorobowych, a ich dostępność biologiczna i
aktywność pozostają w ścisłej zależności od zdolności przenikania i szybkości rozpadu
metabolicznego (8, 9).
W lecznictwie dermatologicznym szeroko stosowane są surowce roślinne, które wchodzą w skład
różnych postaci leków używanych zewnętrznie jako roztwory, kremy, maści, pasty, zawiesiny,
zasypki, aerozole, plastry, lakiery i mydła. Szczególną postacią stosowania leków zewnętrznych
pochodzenia roślinnego są kąpiele lecznicze. Wyróżniamy kąpiele ściągające, odkażające,
dziegciowe i saponinowe (4).
Omawianie praktycznego zastosowania leków pochodzenia roślinnego należy rozpocząć od
najczęściej spotykanych w dermatologii schorzeń jakimi niewątpliwie są ropne zakażenia skóry.
Ropne choroby skóry wywoływane są najczęściej przez gronkowce oraz paciorkowce i cechują się
znaczną różnorodnością. Leki pochodzenia roślinnego są w tych przypadkach cennym
uzupełnieniem antybiotykoterapii, zwłaszcza przy przewlekłym i uporczywym przebiegu
niektórych zakażeń. Przyczyną stosunkowo często występujących czyraków i czyraczności jest
zakażenie gronkowcowe. O czyraczności mówimy wtedy, gdy czyraki są liczne i zjawiają się w
postaci wysiewów. Podstawowym wykwitem jest ostro zapalny, bolesny naciek w otoczeniu
mieszka włosowego, na szczycie którego po kilku dniach wytwarza się czop martwiczy (fot. 1).
Zasadnicze leczenie polega na przecieraniu środkami odkażającymi i stosowaniu 10-20% maści
ichtiolowej. Po usunięciu czopa martwiczego stosuje się maści odkażające z antybiotykami.
Leczenie ogólne polega na stosowaniu antybiotyków oraz witamin z grupy B i witaminy A.
Fot. 1. Czyrak okolicy skroniowej
Leki pochodzenia roślinnego stosuje się tu zarówno ogólnie jak i miejscowo, zwłaszcza w zmianach
przewlekłych. Od wielu lat stosowana jest Biostymina, będąca wyciągiem wodnym z liści aloesu,
działająca poprzez wzmaganie mechanizmów obronnych organizmu. Lek podaje się domięśniowo
raz dziennie po 1 ampułce przez 20-30 dni.
Succus Bardanae (sok ze świeżych korzeni łopianu) działa odtruwająco, podnosi odporność ustroju,
zwiększa wytwarzanie żółci w wątrobie i enzymów proteolitycznych w trzustce oraz wydalanie
moczu. Stosuje się go 2-3 razy dziennie po 1/2 łyżeczki z niewielką ilością wody. Mieszanka
składająca się z soku dziurawca, soku korzeni łopianu, soku liści brzozy oraz soku korzeni mniszka
przestraja obronność organizmu i działa przeciwbakteryjnie i odtruwająco. Stosuje się ją 2-3 razy
dziennie po 25-50 kropli z niewielką ilością wody w następujących proporcjach:
Succ. Hyperici
sok dziurawca
Succ. Bardanae aa
sok korzenia łopianu
10,0
Succ. Betulae
sok liści brzozy
Succ.Taraxaci aa
sok korzenia mniszka
15,0
M.f. guttae
Korzystny wpływ na ogólną obronność organizmu mają również liczne preparaty czosnku
podawane zwykle w tabletkach 2 razy dziennie podczas posiłków.
Kwiat nagietka (Flos Calendulae) stosowany jako Calendula-fix wzmacnia również siły obronne
organizmu, a używany zewnętrznie ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i gojące.
Fot. 2. Figówka gronkowcowa twarzy
Wszystkie te propozycje mają również swoje zastosowanie w figówce gronkowcowej, która jest
ropnym zapaleniem mieszków włosowych skóry owłosionej twarzy i szyi (fot. 2). W leczeniu
miejscowym po oczyszczeniu skóry 2% spir. salicylowym, korzystnie działa maść o składzie:
Ung. Symphyti
maść żywokostowa
Tormentioli
Chlorofilani aa 10,0
M.f. unguentum
Fot. 3. Ropnie mnogie pachy
Ropnie mnogie pach są natomiast zakażeniem gronkowcowym gruczołów potowych apokrynowych
w obrębie dołów pachowych (fot. 3). Schorzenie to występuje po okresie dojrzewania w postaci
podskórnych guzków, które w dalszym przebiegu ulegają rozmiękaniu. Po przebiciu się guzków
tworzą się przetoki, między którymi powstają bliznowate pozaciągania. Stosuje się tu antybiotyki
ogólnie i miejscowo, kompresy rozgrzewające z 2% ichtiolu, maść ichtiolową i okłady odkażające.
Wspomagające działanie ma tu także, tak jak w przypadku czyraków, Biostymina, preparaty
czosnku i sok z korzenia łopianu. Zaleca się również picie naparów z ziół podnoszących obronność
ustroju:
Rad. Bardanae
korzeń łopianu
Herb. Violae
ziele fiołka
tricoloris
trójbarwnego
Herb. hyperici
ziele dziurawca
Fr. Rosae aa 20,0 owoc róży
M.f. species
Napar z łyżki tych ziół na 2 szklanki wody pije się 2 x dziennie po szklance przez 2-3 miesiące.
Stosowane są także mieszanki o działaniu przeciwbakteryjnym, moczopędnym i zmniejszającym
pocenie o składzie:
Herb. Equiseti
ziele skrzypu
Fol. Betulae aa
liść brzozy
25,0
Fol. Salviae 10,0 liść szałwii
M.f. species
Napar z 1 łyżki przygotowanej mieszanki ziół na 2 szklanki wody pije się 1-2 razy dziennie po 1
szklance między posiłkami.
Z innych leków ziołowych mających zastosowanie w zewnętrznym leczeniu ropnych schorzeń
skóry należy wymienić:
Maść z arniki górskiej (Alpine Herbs, Szwajcaria) – opakowanie 50 mg zawiera wyciąg z
koszyczków arniki górskiej i olejek z owoców i drewna jałowca. Zastosowanie ma w czyrakach, a
także w uszkodzeniach naskórka, krwiakach i stłuczeniach.
Babka lancetowata (Plantago lanceolata) zalecana jest miejscowo do okładów w trudno gojących
się ranach, czyrakach i innych dermatozach. Wykorzystywany jest tu liść babki.
Succus plantaginis (Herbapol, Klęka) to sok ze świeżego ziela babki lancetowatej pomocny w
przewlekłym nieżycie przewodu pokarmowego i w przebiegu zakażeń bakteryjnych. Podaje się 10
ml soku z niewielką ilością wody 3 x dziennie.
Polygonum-fix (Herbapol) zawiera rdest ptasi (Polygonum aviculare), a stosuje się go zewnętrznie
w postaci okładów na ropiejące rany i czyraki.
Szałwia lekarska (Salvia officinalis) działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie zmniejszając
przepuszczalność naczyń włosowatych i hamując krwawienia z uszkodzonych naczyń oraz ma
działanie w nadmiernej potliwości różnego pochodzenia.
Maść szałwiowa (Alpine Herbs, Szwajcaria) zawiera wyciąg z szałwii lekarskiej i wyciąg z oczaru
wirginijskigo. Zastosowanie ma w czyrakach, ropniach, zapaleniach skóry, wyprysku, trądziku
młodzieńczym, lekkich oparzeniach i żylakach.
Tee-tree oil – (Föllinge Hälsprodukter) to olejek z liści drzewa herbacianego polecany w leczeniu
zakażeń skóry pochodzenia bakteryjnego i grzybiczego, a także pleśniawek i brodawek.
Fot. 4. Brodawki pospolite ręki
Wśród schorzeń wirusowych skóry leki ziołowe znalazły zastosowanie w leczeniu brodawek
pospolitych, kłykcin kończystych i opryszczki. Brodawki pospolite są to grudki o
hiperkeratotycznej powierzchni, zwykle liczne, występujące szczególnie często na rękach i stopach
(fot. 4). Leczenie polega na usuwaniu brodawek za pomocą krioterapii, wyłyżeczkowania i
elektrokoagulacji. Można też stosować leki ziołowe. Do najbardziej znanych należy glistnik
jaskółcze ziele (Cheliodonium maius), który może być stosowany w postaci maści:
ziele
Herb. Cheliodoni pulv. 15,0
glistnika
Lanolini
Vaselini aa 10,0
Sol. Acidi carbolici 0,25%
fenol
gutt. X
M.f. unguentum
Maścią smaruje się na noc brodawki i zakłada opatrunek z prestoplastu. Można również stosować
na brodawki świeży sok z glistnika wyciekający ze złamanej łodygi. Często stosowana jest też
podofilina, która stanowi mieszaninę różnych substancji żywicowatych otrzymanych z kłączy
rosnącego w Ameryce Północnej stopowca (Podophyllum peltatum). Stosowana bywa w
roztworach 5-25% np.:
Resinae Podohylli 0,5
Glycerini
1,0
Spir. Vini 90%
ad 10,0
M. f. solutio
Zaleca się precyzyjne smarowanie zwilżonym wacikiem powierzchni brodawek co 3-5 dni.
Roztwór podofiliny jest stosowany z dużym powodzeniem również na kłykciny kończyste. Są to
twory wydłużone i przerosłe, o nierównej, kalafiorowatej powierzchni, umiejscowione u mężczyzn
najczęściej w rowku zażołędnym, na wewnętrznej powierzchni napletka i na żołędzi (fot. 5), a u
kobiet na wargach sromowych (fot. 6). Leczenie należy prowadzić ostrożnie, by nie spowodować
stanu zapalnego śluzówki w otoczeniu kłykcin. W zależności od ustępowania zmian, smarowanie
roztworem podofiliny powtarza się co 5-7 dni. Przy występowaniu odczynu zapalnego i nadżerek
zabieg powtarza się dopiero po ich ustąpieniu.
Fot. 5. Kłykciny kończyste żołędzi
Fot. 6. Kłykciny kończyste sromu
Fot. 7. Opryszczka pospolita wargi górnej
Leki ziołowe mają też swoje zastosowanie w leczeniu przewlekłej i nawracającej opryszczki
występującej najczęściej na twarzy (fot. 7) i na narządach płciowych. Wyniki dotychczasowych
badań wskazują, że czynnikiem wirusostatycznym są występujące w różnych gatunkach roślin
wargowych garbniki, będące depsydami kwasu kawowego. Zawiera je melisa, wchodząca w skład
kremu Meliherp, łagodzącego dolegliwości związane z pojawieniem się opryszczki. Z innych
preparatów mających zastosowanie w opryszczce wymienić należy Esberitox N (Scharper &
Brummer, Niemcy) występujący w tabletkach i płynie i zawierający wyciąg z żywotnika
zachodniego, korzenia dzikiego indygo i jeżówki purpurowej. Preparat ten może skrócić okres
trwania zakażenia i złagodzić dolegliwości, gdyż działa wzmacniająco i aktywizująco na naturalne
mechanizmy obronne organizmu. Podawany jest 3 x dz. po 3 tabl. lub 50 kropli. Można również
chore miejsca smarować tym preparatem.
Leczenie różnych postaci grzybic stało się znacznie łatwiejsze po wprowadzeniu do lecznictwa
leków pochodnych imidazolu, mających wybitne działanie przeciwgrzybicze wobec dermatofitów,
grzybów drożdżopodobnych, pleśniowców, a także niektórych bakterii. W ostatnich latach weszły
do lecznictwa nowe, jeszcze skuteczniejsze leki z grupy triazoli: iraconazol i fluconazol, a także
należąca do allylamin terbinafina. Mimo takiej mnogości doskonałych leków przeciwgrzybiczych
warto pamiętać o korzystnym działaniu leków ziołowych w niektórych postaciach grzybic.
Silne działanie przeciwgrzybicze w leczeniu miejscowym wykazuje preparat roślinny na bazie soku
czosnkowego, który po podaniu tymolu ma szerokie spektrum działania obejmujące dermatofity,
grzyby drożdżopodobne i pleśniowce.
Fot. 8. Grzybica stóp
W przypadku grzybicy stóp (fot. 8) często współistnieje nadmierna potliwość stóp. Można wtedy
zalecać przed snem moczenie nóg w naparze z mieszanki ziołowej:
Fol. Salviae
liść szałwii
Fol. Juglandis
liść orzecha włoskiego
ziele hyzopu
Herb. Hyssopi
lekarskiego
Herb. Millefolii aa
ziele krwawnika
20,0
M. f. species
Napar do moczenia nóg wykonuje się z półtorej łyżki mieszanki ziołowej na litr wody.
U osób z przewlekłym drożdżakowym zapaleniem wałów paznokciowych korzystne działanie
uzupełniające leczenie przeciwgrzybicze ma również napar z mieszanki ziołowej:
Anth. Millefolii koszyczek krwawnika
Herb. Meliloti
ziele nostrzyka
Herb. Fumariae ziele dymnicy
aa 20,0
pospolitej
M. f. species
Napar wykonuje się z dwóch łyżek ziół w litrze wody i zaleca moczyć palce w temp. 38-40°C
przez 15-20 min.
W uporczywych, przewlekłych postaciach grzybic, u osób z obniżoną odpornością, korzystne
działanie wywierają omawiane wcześniej podawane doustnie preparaty czosnkowe oraz mieszanki
ziołowe zawierające soki z dziurawca, korzeni łopianu, liści brzozy i korzeni mniszka.
Leki ziołowe mają zasadnicze znaczenie w zwalczaniu wszawicy głowowej i łonowej. Preparatem
stosowanym od wielu lat w przypadkach wszawicy łonowej był ocet sabadylowy, który jest
wyciągiem z nasion kichawca. Leczenie polega na wcieraniu leku w miejsca zakażone 2 razy
dziennie przez okres 3 dni. Bardzo skuteczna jest też mieszanka:
Hydrargyri bichlorati
1,0
corrosivi
Aceti Sabadillae
ad 300,0
W powszechnym użyciu jest gotowy preparat Artemisol, który zawiera między innymi wyciąg z
kwiatów wrotyczu pospolitego i Delacet, stanowiący wyciąg z ziela ostróżki polnej. Wszystkie te
preparaty są również podstawowymi lekami w zwalczaniu wszawicy głowowej. Leczenie polega na
wcieraniu jednego z wymienionych leków w owłosioną skórę głowy, a po kilku godzinach zmywa
się włosy ciepłym octem i wyczesuje gęstym grzebieniem, by usunąć pozostające gnidy. Zabieg ten
należy zwykle kilkakrotnie powtórzyć.
Fot. 9. Rozległa łuszczyca pospolita
Fot. 10. Łuszczyca pospolita głowy
Łuszczyca jest jednym z najczęstszych schorzeń skóry. Występuje w różnych postaciach i w
różnym umiejscowieniu. Najbardziej typowa lokalizacja to łokcie i kolana, choć często zajmuje
rozległe powierzchnie skóry (fot. 9) razem z głową owłosioną (fot. 10) i paznokciami. Wykwity
łuszczycowe są różnej wielkości, mają czerwonobrunatną barwę a ich powierzchnia pokryta jest
obfitymi, parakeratotycznymi łuskami. Leczenie łuszczycy opiera się nadal na zewnętrznym
stosowaniu cignoliny, kojarzonej obecnie często z fotochemoterapią lub selektywną fototerapią.
W przypadku fotochemoterapii doustnie stosuje się na 2 godziny przed naświetlaniem różne
psoraleny, które są substancjami znajdowanymi w niektórych roślinach takich jak dziurawiec czy
pasternak. Powszechnie stosowanym preparatem z tej grupy jest Oxoralen, który uwrażliwia skórę
na działanie promieni ultrafioletowych z zakresu UVA.W cięższych przypadkach, zwłaszcza w
łuszczycy krostkowej i erytrodermi łuszczycowej podaje się ogólnie retinoidy lub Metotrexat.
Leki pochodzenia roślinnego mogą być czynnikiem wspomagającym leczenie łuszczycy. Wśród
nich na wyróżnienie zasługują preparaty zawierające kwas -linolenowy, który jest pośrednim
produktem w przemianie kwasu linolenowego (niezbędny dla organizmu nienasycony egzogenny
kwas tłuszczowy) do kwasu dihomo--linolenowego i kwasu arachidonowego.
Naturalnym źródłem kwasu -linolenowego jest olej otrzymywany z:
nasion czarnej porzeczki (Ribes nigrum),
wiesiołka jednorocznego (Oenothera lamarckiana),
wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis)
oraz ogórecznika lekarskiego (Borago officinalis).
Szczególnie liczne są różne preparaty zawierające olej z wiesiołka dwuletniego. Preparaty te
najczęściej stosuje się 3 razy dziennie po 2 kapsułki. W dermatologii mają one zastosowanie jako
leki wspomagające nie tylko w łuszczycy ale także w innych przewlekłych chorobach skóry jak
wyprysk atopowy, trądzik, w chorobach alergicznych, nawracających chorobach bakteryjnych i
wirusowych.
U chorych z łuszczycą korzystne działanie ma też Betasol aktywizujący układ enzymatyczny u
chorych z łuszczycą. Lek ten zawiera wyciągi płynne z naowocni fasoli, korzenia łopianu, korzenia
wilżyny, korzenia rzewienia, ziela skrzypu, ziela gryki, owoców bzu czarnego i liści brzozy. Stosuje
się go 3 razy dziennie po łyżeczce na pół szklanki wody. Korzystnie działają też napary z kwiatów
bzu czarnego (Sambucus nigra). Wykonuje się je z 1 łyżki kwiatów na 2 szklanki wrzącej wody i
pije w dwóch porcjach po jedzeniu.
W podobny sposób zaleca się stosować napar z mieszanki ziołowej o składzie:
Fl. Sambuci
kwiat bzu
Fol. Urticae
liść pokrzywy
Herb. Violae tricoloris ziele fiołka
aa 20,0
trójbarwnego
Rad. Bardanae
korzeń łopianu
Rad. Saponariae aa
korzeń mydlnicy
15,0
M.f. species
W zewnętrznym leczeniu, zarówno łuszczycy, jak i łojotokowego zapalenia skóry głowy
owłosionej, od bardzo dawna stosowane są nalewki zawierające płynny dziegieć sosnowy (Pix
liquida pini). Takim preparatem dziegciowym jest np. Piniderm o składzie:
Pix liquida pini 3,0
Spir. salicyl. ad 100,0
Dobrze działają kąpiele dziegciowe, stosowane u chorych z różnymi postaciami łuszczycy 2-3 razy
w tygodniu do których w ilości na 1 wannę stosuje się:
Pix liquida pini 100,0 płynny dziegieć sosnowy
Spir. Saponis kalini
Aq. dest. aa 75,0
M.f. linimentum
Temperatura tych kąpieli powinna wynosić 34-36°C, a czas 20-30 minut.
U chorych z łuszczycowym zapaleniem stawów zastosowanie znalazł Reumogran (Herbapol).
Granulat ten zawiera korę wierzby, kwiat wiązówki błotnej, liście brzozy, liście pokrzywy, ziele
rdestu ptasiego i ziele skrzypu. Podaje się go 3 x dz. po 1-1/2 łyżeczki granulatu po jedzeniu,
popijając 1/2 szklanki płynu. Dieta chorych z łuszczycą powinna być raczej jarska z ograniczeniem
tłuszczów zwierzęcych, zalecane są natomiast tłuszcze roślinne.
Zapalenie atopowe skóry to schorzenie uwarunkowane genetycznie, powiązane z I typem reakcji
immunologicznej w wyniku której uwalniają się mediatory zapalenia, zarówno z komórek tucznych
jak i bazofilów. U pacjentów stwierdza się również zaburzenia odporności komórkowej wyrażające
się większą podatnością, głównie na zakażenia wirusowe i gronkowcowe. Schorzenie ma charakter
nawracający i bardzo uporczywy. Oprócz koniecznej tu często ogólnej farmakoterapii i
długotrwałego, starannego leczenia zewnętrznego, ze względu na etiologię zmian skórnych mają też
zastosowanie preparaty roślinne o właściwościach immunostymulujących, na przykład olej
uzyskiwany z nasion wiesiołka zawierający oprócz 70% kwasu linolenowego także 10% kwasu linolenowego. Niezbędne dla człowieka nienasycone kwasy tłuszczowe mogą być stosowane w
atopowym zapaleniu skóry zarówno doustnie jak i miejscowo. Terapia ta opiera się na odkryciu, że
schorzenie to jest związane z zaburzeniami przemiany długołańcuchowych, niezbędnych kwasów
tłuszczowych, będących prekursorami wysoce aktywnych prostaglandyn E1 i E2. Dawki kwasu linolenowego mają więc stymulować zwiększone wytwarzanie prostaglandyny E1 o działaniu
przeciwzapalnym.
Lekiem polecanym do stosowania zewnętrznego w atopowym zapaleniu skóry jest też Sanofil
(Herbapol-Warszawa). Występuje on w opakowaniu aerozolowym i w emulsji, a zawiera wyciągi
płynne z koszyczków rumianku, koszyczków nagietka, kory dębu, kwiatów krwawnika, liści
szałwii i ziela skrzypu oraz benzokainę i mentol. Lek ten znajduje też zastosowanie w pokrzywce,
wyprysku alergicznym i kontaktowym zapaleniu skóry.
Zapalenie łojotokowe skóry i głowy owłosionej oraz łysienie łojotokowe to następne schorzenia
dermatologiczne, w których leki ziołowe znalazły szerokie zastosowanie. Zmiany chorobowe na
skórze w zapaleniu łojotokowym są głównie rumieniowo-grudkowe i wysiękowe, szerzą się
obwodowo i wyraźnie odgraniczają od otoczenia. Umiejscowione są najczęściej w okolicach
wzmożonego łojotoku. Objawom tym towarzyszy często tłusty łupież na głowie owłosionej,
poprzedzający zwykle łysienie łojotokowe (fot. 11). Leczenie jest zależne od nasilenia objawów
zapalnych i wysiękowych i zwykle polega na stosowaniu siarki, ichtiolu, rezorcyny, kwasu
salicylowego, dziegci oraz aerozoli i kremów kortykosteroidowych. Z gotowych preparatów
ziołowych, dostępnych w aptekach, zaleca się na głowę owłosioną wspomniany już Piniderm, a
także szereg innych wymienionych poniżej.
Fot. 11. Łupież łojotokowy i przerzedzenie włosów
Zalicza się do nich Betulan (Herbapol, Lublin), który jest płynem zawierającym sok z liści brzozy,
nalewkę z koszyczków rumianu szlachetnego, ziele krwawnika, kwiaty nagietka, kwiaty lawendy i
koszyczki rumianku. Wyciąg z tych ziół działa przeciwzapalnie, likwiduje łojotok, korzystnie
wpływa na porost włosów.
Seboren – płyn zawierający wyciągi płynne z owocu pasternaka, korzenia pokrzywy, korzenia
łopianu i kłącza tataraku. Preparat ma działanie przeciwłojotokowe, przeciwłupieżowe, poprawia
ukrwienie skóry i pobudza wzrost włosów. Ze względu na możliwość przebarwienia skóry, pod
wpływem światła słonecznego, należy ograniczyć smarowanie tym preparatem ściśle do miejsc
chorobowo zmienionych.
Succus Betulae (Herbapol, Klęka) – sok ze świeżych liści brzozy stabilizowany etanolem,
działający wzmacniająco na włosy, przeciwbakteryjnie oraz przeciwłupieżowo.
Fitoval (Krka, Słowenia) produkowany jest w postaci szamponu zawierającego wyciąg z szałwii,
wyciąg z pokrzywy, dekspantenol, lecytynę i proteinę. Zastosowanie ma w nadmiernym wypadaniu
włosów, w zaburzeniu wzrostu i regeneracji włosów oraz dla poprawy cienkich, łamliwych i
słabych włosów. Zaleca się stosowanie preparatu 1-2 razy w tygodniu. Po nałożeniu szamponu
należy go energicznie wmasować w skórę i pozostawić na 5-10 min, a następnie spłukać wodą.
Od dawna zastosowanie ma też liść pokrzywy (Folium Urticae) jako środek wzmacniający włosy w
łupieżu i łojotoku skóry. W celu zmniejszenia objawów łojotokowego zapalenia owłosionej skóry
głowy korzystne jest mycie włosów w naparze z kwiatów ruminaku lub odwarze z korzeni
mydlnicy (Rad. Saponariae). Odwar z korzeni mydlnicy przygotowuje się z 2 łyżek korzeni na litr
wody. W ciepłym odwarze myje się skórę głowy przez 10-15 min 2 razy w tygodniu.
Łupież tłusty zwykle poprzedza łysienie łojotokowe głowy owłosionej. Leczenie miejscowe ma na
celu likwidację łupieżu i zahamowanie postępującego łysienia, dlatego stosuje się tu również liczne
wyciągi ziołowe służące do nacierania skóry głowy oraz odwary do mycia głowy i zwalczania
łojotoku lub łupieżu. Polecany jest sok z łopianu (Succ. Bardanae) według przepisu: do 1 części
soku dodaje się 3 części alkoholu 70% i wciera co drugi dzień w owłosioną skórę głowy, a
następnie masuje delikatnie skórę przez 10 min. Po 10-15 zabiegach zaleca się 2-tygodniową
przerwę, a następnie powtarza cykl leczenia.
Zaleca się także mieszanki ziołowe w roztworach spirytusowych do wcierania co dwa dni w skórę
głowy owłosionej:
Tinct. Capsici 10,0 nalewka z pieprzowca
Ac. salicylici 2,0
70% Spir. vini ad 100,0
M.f. solutio
lub mycie głowy w odwarze ziołowym o składzie:
Rad. Saponariae korzeń mydlnicy
Rad. Bardanae korzeń łopianu
Rad. Urticae korzeń pokrzywy
Rhiz. Calami kłącze tataraku
Herb. Equiseti ziele skrzypu
aa 20,0
M.f. species
Odwar przygotowuje się z 2 łyżek mieszanki ziołowej na 1,5 litra wody powoli gotując przez 10-15
minut. Po odcedzeniu myje się głowę ciepłym odwarem, lekko masując. Z pozostałych po
odcedzeniu ziół ponownie przygotowuje się odwar, ponownie myje w nim głowę i nie wycierając
zawiązuje głowę ręcznikiem na 20 min.
Lekami wspomagającymi w łojotokowym zapaleniu skóry mogą też być mieszanki normujące
przemianę materii:
Rad. Glycyrrhizae korzeń lukrecji
Rad. Saponariae korzeń mydlnicy
Rad. Bardanae aa 20,0 korzeń łopianu
Herb. Violae tricoloris ziele fiołka trójbarwnego
Herb. Hyperici aa 25,0 ziele dziurawca
M.f. species
Odwar z łyżki mieszanki ziół na 2 szklanki wody pije się porcjami w ciągu dnia.
Fot. 12. Łysienie plackowate
Zmiany chorobowe w łysieniu plackowatym polegają na nagłym występowaniu pojedynczych lub
mnogich ognisk wyłysienia, często bardzo rozległych (fot. 12). Przyczyną schorzenia mogą być
czynniki nerwowe, toksyczne, zaburzenia wewnątrzwydzielnicze i wewnątrzustrojowe ogniska
zakaźne. Leczenie łysienia plackowatego jest zależne od wymienionych czynników, ale niezależnie
od niego można stosować miejscowo, na ogniska chorobowe, nalewki pochodzenia roślinnego
działające drażniąco:
Tinct. Capsici 15,0
Rezorcini
Ol. Ricini aa 2,0
70% Spir. Vini ad 100,0
M.f. solutio
Korzystne wyniki leczenia miejscowego łysienia plackowatego można uzyskać za pomocą
związków światłouczulających, stosowanych łącznie z naświetlaniem promieniami nadfioletowymi.
Zastosowanie ma tu Beroksan (wyciąg z owoców pasternaku) oraz Meladynina (wyciąg z owoców
Amma majus), które zawierają 8-metoksypsoralen i 5-metoksypsoralen. Słabsze działanie
światłouczulające ma alkoholowy wyciąg z ziela dziurawca. Preparaty te dają też przemijającą na
ogół poprawę u chorych z bielactwem nabytym, gdzie oprócz stosowania zewnętrznego bywają
podawane ogólnie.
Trądzik pospolity jest to częste schorzenie występujące u ludzi młodych w okresie pokwitania,
związane z nadczynnością gruczołów łojowych, pod wpływem pobudzenia ich przez substancje
androgenne. Zmiany chorobowe mają charakter wykwitów grudkowych i krostkowych
usadowionych wokół mieszków włosowych i gruczołów łojowych. Najczęstszym ich
umiejscowieniem jest skóra twarzy (fot. 13), okolica karkowa i międzyłopatkowa. Leczenie w
trądziku jest bardzo różnorodne, w zależności od postaci i nasilenia choroby. Zastosowanie mają
antybiotyki zalecane zarówno miejscowo, jak i ogólnie, preparaty witaminowe, autoszczepionki, a
w szczególnie ciężkich postaciach podawane ogólnie retinoidy. W leczeniu miejscowym stosowana
jest olbrzymia ilość preparatów działających złuszczająco, odkażająco i przeciwzapalnie.
Fot. 13. Trądzik pospolity
Leki ziołowe mogą mieć znaczenie uzupełniające, wywierając działanie przeciwzapalne, obniżając
wydzielanie łoju, przestrajając odporność ustroju oraz działając bodźcowo, tonizująco i
odtruwająco. Z tego powodu stosowana może być Biostymina podawana domięśniowo codziennie,
lub co drugi dzień przez okres 2-3 tygodni. Zastosowanie mają też omawiane już preparaty
wiesiołka dwuletniego, wiesiołka jednorocznego i czarnej porzeczki, zawierające kwas linolenowy oraz mieszanka ziołowa Fito-Mix VIII zawierająca ziele fiołka trójbarwnego, ziele
skrzypu, korzeń łopianu, koszyczki rumianku, ziele dziurawca i ziele pokrzywy. Z 2 łyżek
mieszanki na szklankę gorącej wody sporządza się odwar, który pije się 3 razy dziennie po 1/2
szklanki między posiłkami.
Korzystnie działa też sok z dziurawca (Succ. Hyperici), podawany 2-3 razy dziennie przed
jedzeniem po 25-40 kropli w niewielkiej ilości wody lub krople będące mieszaniną ziół:
Succ. Bardanae sok z korzeni łopianu
Succ. Betulae sok z liści brzozy
Succ. Hyperici sok z dziurawca
Succ. Taraxaci sok z korzeni mniszka
aa 15,0
M.f. guttae
Podaje się je w ilości 20-40 kropli w małej ilości wody lub soku owocowego 3 razy dziennie.
Polecana jest też mieszanka ziołowa Acnevulten (Herbapol, Gdańsk) zawierająca ziele fiołka
trójbarwnego, ziele dziurawca, ziele pokrzywy, ziele mniszka lekarskiego i ziele skrzypu. Preparat
rozszerza naczynia krwionośne skóry, działa przeciwzapalnie, odtruwająco i wzmacniająco. Napar
przygotowuje się z torebki ziołowej i pije kilka razy dziennie.
Zastosowanie ma też Equisetum fix (Herbapol) w torebkach ekspresowych zawierających 1,8 g
skrzypu polnego. Wyciąg skrzypu polnego z witaminami (Vitamex, Szwecja) występuje również w
postaci tabletek zawierających między innymi 10 mg wyciągu ze skrzypu polnego i 10 mg wyciągu
z pokrzywy. Stosowany bywa głównie w trądziku, łojotoku, w łamliwości włosów i paznokci.
Podaje się go doustnie 2 tabl. 2 razy dziennie przez 30 dni, a następnie raz dziennie 2 tabl.
Succus Urticae (Herbapol, Klęka) – sok ze świeżego ziela pokrzywy zalecamy jest w trądziku
młodzieńczym doustnie po 2,5 ml soku z niewielką ilością wody 3-4 razy dziennie. W trądziku
młodzieńczym, w zaburzeniach przemiany materii oraz w przewlekłym wyprysku może też być
używana Viola-fix (Herbapol) w torebkach zawierających ziele fiołka trójbarwnego.
Owrzodzenia podudzi powstają na skutek zaburzeń odżywczych w tkankach. Najczęściej ich
przyczyną jest zastój krążenia, a w szczególności żylaki. Innymi czynnikami przyczynowymi mogą
też być: zamknięcie światła tętnicy czy cukrzyca. Owrzodzenia podudzi mogą mieć bardzo różny
kształt i wymiary. Brzegi ich są równo ścięte, rzadziej podminowane, nieraz są głęboko drążące, a
dno zazwyczaj pokryte jest ziarniną lub wydzieliną ropną (fot. 14). Owrzodzenia najczęściej tworzą
się w 1/3 dolnej podudzia i zwykle sprawiają chorym spore dolegliwości.
Fot. 14. Owrzodzenie podudzia
Leczenie ogólne, w zależności od postaci klinicznej owrzodzenia oraz stanu chorego, polega na
podawaniu leków naczyniowych, antybiotyków i preparatów działających bodźcowo oraz na
leczeniu schorzeń towarzyszących takich jak nadciśnienie tętnicze i cukrzyca. Dlatego szerokie
zastosowanie mają omawiane już preparaty czosnkowe oraz zawierające kwas -linolenowy
preparaty z wiesiołka dwuletniego.
Zalecany też bywa wyciąg z kasztanowca (Intractum Hipocastani – Herbapol, Klęka). Jest to
etanolowy wyciąg ze świeżych niedojrzałych owoców kasztanowca. Zastosowanie ma w
zakrzepowym zapaleniu żył i owrzodzeniach żylakowych podudzi, a także w guzkach
krwawniczych odbytu. Podaje się go 3 x dziennie 1/2 łyżeczki z niewielką ilością wody. Często
stosowany jest Venescin, zawierający również wyciąg z kasztanowca – podawany 3 x dz. po 1-2
drażetek przed posiłkami. Maść z kasztanowca (Alpine Herbs, Szwajcaria) zawiera wyciąg z
kasztanowca, wyciąg z krwawnika pospolitego, olejek lawendowy i olejek tymiankowy. Ma
zastosowanie w zakrzepowym zapaleniu żył, owrzodzeniach podudzi, a także w krwiakach oraz
odmrożeniach i oparzeniach I i II stopnia.
Korzystne działanie u chorych z owrzodzeniami podudzi wywiera też Venen-Gold N (DivapharmaKnufinke, Niemcy). Jest to płyn zawierający eskulinę, sól sodową estru siarkowego rutozydu,
wyciąg alkoholowy na winie kwiatów arniki, liście oczaru, owoce ostropestu, ziele jemioły, nasiona
kasztanowca, ziele krwawnika i owoce głogu. Podawany jest 2 x dz. po łyżce stołowej.
Podstawą leczenia zewnętrznego owrzodzeń podudzi są różnorodne okłady np. z 2% kwasu
bornego, czy 0,1-0,25% roztworu azotanu srebra. Do okładów zaleca się też preparaty roślinne.
Można stosować okłady z naparu rumiankowego lub azulanu (2 łyżeczki na 100 g przegotowanej
letniej wody). Arnisol (Profam, Polska) to preparat występujący jako płyn do okładów – 100 g tego
płynu zawiera 80 g nalewki z arniki górskiej i 10 g nalewki z owoców kasztanowca. Ma
zastosowanie w owrzodzeniach podudzi oraz na wylewy podskórne, stłuczenia, krwiaki i czyraki.
Płyn ten stosuje się 2-3 razy dziennie w postaci kompresów lub okładów, po uprzednim
rozcieńczeniu przegotowaną wodą w stosunku 1:3.
Gojenie owrzodzeń pobudza maść żywokostowa (Ung. Symphyti) i maść zawierająca chlorofilinę
(Chlorofilan). Żywokost lekarski (Symphytum officinale) jest też stosowany w postaci żelu jako
Comfrey Gel (Alpine Herbs, Szwajcaria) na rany i ubytki skórne. Preparat ten przyspiesza
tworzenie się naskórka i powstawanie nowej ziarniny. Zalecany jest również na niewielkie
oparzenia i odmrożenia.
W przypadkach owrzodzeń z atonicznym dnem mają zastosowanie inne maści o działaniu
przeciwbakteryjnym, pobudzające ziarninowanie i epitelizację:
Balsami peruviani 2,0
Vit. A liq. 3,0
Vaselini
Lanolini aa ad 30,0
M. f. unguentum
W leczeniu owrzodzeń podudzi znalazł zastosowanie również aloes ze względu na właściwości
bakteriostatyczne oraz przyspieszające ziarninowanie i gojenie. Grube kawałki aloesu po
wypłukaniu w ciepłej, przegotowanej wodzie przecina się podłużnie i przykłada śluzową,
wewnętrzną powierzchnią bezpośrednio do owrzodzenia. Częste zastosowanie ma też maść
Mikulicza zawierająca od 0,1 do 1% azotanu srebra i 10% balsamu peruwiańskiego.
Preparatem czasami stosowanym w owrzodzeniach podudzi jest też propolis – substancja
wytwarzana przez pszczoły, zawierająca żywice roślinne, wosk, pyłek kwiatowy i olejki eteryczne.
Działa na bakterie gram- dodatnie, grzyby chorobotwórcze i pierwotniaki, podnosi odporność
ustroju. Występuje w różnych postaciach takich jak:
– Żel Propolisowy (Alpine Herbs, Szwajcaria) stosowany w owrzodzeniach podudzi, a także na
rany, w wyprysku i w trądziku.
– Maść Propolisowa (Alpine Herbs, Szwajcaria) – zawiera 20% propolisu, oraz wyciągi z nagietka
lekarskiego i żywokostu lekarskiego. Stosowana szczególnie w przypadkach ran z odczynem
martwiczym oraz w stanach zapalnych skóry.
– Propolan (Herbapol, Wrocław) – mający podobne zastosowanie, produkowany w opakowaniach
aerozolowych i w maści.
Na koniec podkreślić należy, że wszystkie metody leczenia miejscowego owrzodzeń podudzi mogą
dawać wyraźną poprawę tylko przez pewien okres, dlatego korzystna jest zmiana leczenia z
zastosowaniem również licznych preparatów pochodzenia roślinnego.
Ten krótki przegląd praktycznego zastosowania leków ziołowych w dermatologii nie wyczerpuje w
pełni omawianego tematu, gdyż jest to zagadnienie daleko przekraczające ramy pojedynczego
artykułu. Jest to jedynie zasygnalizowanie problemów związanych z uzasadnieniem podważanej
niekiedy celowości sięgania po leki pochodzenia roślinnego w codziennej praktyce lekarskiej,
podczas leczenia wybranych schorzeń dermatologicznych.