Niepokój i poszukiwaNie

Niepokój i poszukiwanie
POLSCY I NORWESCY TWÓRCY CZASU PRZEŁOMÓW
WYSTAWA CZASOWA
ZADANIA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
Czego poszukuje artysta?
Czy muzyka odzwierciedla świat rzeczywisty czy wyobrażony?
Skoro muzyka nie posługuje się językiem, skąd wiemy, o czym mówi?
Co może niepokoić kompozytora?
Czy czujemy te same emocje, które czuł Chopin?
Czy muzyka polska różni się od norweskiej?
Czy krajobraz, w którym żyjemy, wpływa na nas?
O jaki przełom chodzi?
FRYDERYK CHOPIN (1810-1849) to pianista i kompozytor,
który łączył w sobie wiele przeciwieństw. Ceniono jego grę,
ale nie lubił występować publicznie. Wszystkie utwory Chopina wydają nam się dzisiaj doskonałe, choć on sam często nie
był z nich zadowolony. Pomysły muzyczne przychodziły mu do
głowy szybko, lecz komponowanie było dla niego żmudną pracą i zawsze znajdował coś do poprawienia. Choć nie był typem
buntownika, który radykalnie zrywa z przeszłością, wyznaczył
nowy styl. W muzyce odważny, nie naśladował innych i nie
starał się nikomu przypodobać. Słuchał swojej intuicji. Do dziś
zastanawiamy się, na czym polega tajemnica jego geniuszu.
Może właśnie Ty ją zrozumiesz?
Jest jeszcze wiele do zbadania...
1
Program finansowany z funduszy EOG, pochodzących z Islandii, Lichtensteinu i Norwegii,
oraz ze środków krajowych.
1
2
23
Co można powiedzieć o rękopisie tego mazurka? Dziwny? Czy rękopis i jego
twórca (po prawej) nie wyglądają trochę podobnie? Te same wijące się linie,
ten sam niepokój, podobny kolor... Skorzystaj z podpowiedzi w emotikonach.
Dziś na co dzień wyrażamy emocje w innej formie, niemniej jednak są to te
same uczucia, których doznawał Chopin 200 lat temu.
:-) ///////////////////// :-( ///////////////////// O_O ///////////////////// ?_? ///////////////////// :’-(
............................................................................................................................................
Czy wiesz, że pierwsze emotikony pojawiły
się już w XIX wieku? Było to w Ameryce
30 marca 1881 roku, w satyrycznym
magazynie „Puck”.
2
PIERWSZĄ POŁOWĘ SWOJEGO ŻYCIA CHOPIN SPĘDZIŁ W WARSZAWIE,
DRUGĄ W PARYŻU. Pracował jako nauczyciel fortepianu, dając lekcje
arystokratom, w których towarzystwie lubił przebywać. Wieczory spędzał
w salonach u znajomych, gdzie do późnych godzin nocnych improwizował na
fortepianie. Wielka szkoda, że nie można go było wówczas nagrać. Podobno
świetnie improwizował, ktoś powiedział nawet, że „myślał palcami”.
Jak myślisz, co to znaczy?
Ten rysunek Wojciecha Weissa (czyt. Wajsa) nosi tytuł Muzyka lasu. Czy
wiesz, że żyjemy w tak zwanej fonosferze, czyli sferze dźwięków, która
interesuje zarówno naukowców, jak i artystów? Niektórych kompozytorów
współczesnych inspirują nawet dźwięki wydawane przez autobusy! Wsłuchaj
się teraz przez chwilę w to, co Cię otacza. Wypisz dźwięki, które słyszysz.
Możesz zacząć np. od własnego oddechu. Ten dźwięk towarzyszy Ci przecież
stale, jak cicha, rytmiczna muzyka Twojego ciała.
1……...................................................
2……...................................................
3……...................................................
4……...................................................
5……...................................................
4
6……...................................................
7……...................................................
8……...................................................
9……...................................................
10….....................................................
3
CHOPIN NA WSI. Nohant (czyt. Noą) to miejscowość w środkowej Francji, na
południe od Paryża. Stoi tam mały zamek, który należał do George Sand (czyt.
Żorż Sand), słynnej francuskiej pisarki, przyjaciółki Chopina. Oboje spędzali
tam bardzo pracowicie niemal każde lato. George Sand całe noce pisała swoje
powieści, a w dzień spała i gotowała, podczas gdy Chopin komponował.
W Nohant, z dala od zgiełku miasta, turkotu powozów i krzyku przekupek,
powstała większość utworów Chopina. Wyobraź go sobie siedzącego przy
fortepianie, zamyślonego przy uchylonym oknie, przechadzającego się po
parku lub po prostu czekającego na obiad przygotowywany przez jedną
z najsłynniejszych kobiet Paryża.
Czy zauważyłeś(aś), że muzyka i malarstwo posługują się tym samym pojęciem
– „barwa”? Spójrz na obraz Weissa zatytułowany Muzyka. Czy widzisz, że
malarz przyporządkował poszczególnym dźwiękom na pięciolinii kolory,
które następnie połączył w akordy? Unosząca się nad fortepianem kolorowa
chmura jest więc czymś w rodzaju rękopisu czy partytury, z którego możemy
odczytać dźwięki. To raczej radosna kompozycja. Czy potrafisz powiedzieć,
jakich dźwięków jest najwięcej?
……………..............................................................................................................................
……………….............................................……………….............................................................
……………..............................................................................................................................
……………….............................................………………...........................................................
.……………..............................................................................................................................
……………..............................................................................................................................
……………….............................................……………….............................................................
……………..............................................................................................................................
……………….............................................………………...........................................................
5
4
Wsłuchaj się w swój obecny nastrój. Wypisz kolory, jakie właśnie
odczuwasz. Pamiętaj, że to Ty jesteś kompozytorem swojej
wewnętrznej muzyki, a inni są jej słuchaczami. Czy Twój nastrój
jest w tej chwili durowy (wesoły, optymistyczny) czy mollowy
(smutny)?
Tryb:
dur
moll
Kolory:
1……..................................
2……..................................
Opus to utwór lub zbiór utworów jednego kompozytora, numerowany
według kolejności wydania. Chopin pozostawił po sobie 65 opusów.
Kolejne (op. 66-74) wydane zostały bez jego zgody po jego śmierci.
Przyglądając się na wystawie rękopisom Chopina zwróć uwagę, które
utwory kompozytor sam przeznaczył do druku. Jeśli zauważysz opus
wyższy niż 65, będzie to znaczyło, że Chopin nie był przekonany, czy
jest to utwór wystarczająco dobry.
Oto Notatka muzyczna Wojciecha Weissa. Jakie emocje budzi
w Tobie ten rysunek? Zakreśl lub podaj własne określenie:
3……..................................
4……..................................
5……..................................
6……..................................
7……..................................
Jeśli Twój nastrój opisze najlepiej utwór lub piosenka,
podaj jej tytuł:
............radość, smutek, złość, przygnębienie, irytacja, zadowolenie,
zaciekawienie, niepokój, napięcie, frustracja, zaskoczenie, strach, spokój,
niechęć, zaskoczenie, zdenerwowanie, odraza, melancholia, przerażenie,
irytacja, szczęście, obojętność, lęk, wzruszenie, znużenie, fascynacja,
oczekiwanie, gniew, tęsknota, nostalgia, żal, inne…………………………..…
............................................................................................................................
Tytuł: ……...................................
Autor: ……..................................
Opus: ……..................................
Czy sądzisz, że muzyka jest w stanie wyrazić tego typu emocje?
tak
nie
6
5
OTOCZENIE CHOPINA. W Paryżu w pierwszej połowie XIX
wieku były piękne budynki, bulwary (czyli szerokie ulice),
dziedzińce, niezliczone eleganckie wnętrza, do których
kompozytor musiał wspinać się po schodach (a że był słabego
zdrowia, sprawiało mu to czasem trudność). Mimo wszystko
Chopin czuł się w mieście dobrze. Znano go jako człowieka
szczególnie grzecznego, opanowanego i skrytego. Tylko nieliczni
wiedzieli, jak bardzo męczy go tęsknota za Polską, rodziną,
„swoimi”. Posłuchaj uważnie utworów Chopina. Czy niektóre
z nich nie wydają Ci się bardziej oficjalne, a inne bardziej
prywatne?
Tak Chopina w stroju domowym przedstawił jego przyjaciel
Teofil Kwiatkowski. Kompozytor jest chyba zamyślony. Nie
znaczy to jednak, że nigdy się nie uśmiechał. Świetnie znał się na
żartach i miał wyjątkowe poczucie humoru. Czy wiesz, że wśród
znajomych w Paryżu uchodził za ikonę mody?
Założył(a)byś taki szlafrok?
7
6
ARMATY UKRYTE W KWIATACH. Polska za czasów Chopina była krajem
niespokojnym. W 1795 straciła niepodległość i na długo zniknęła z mapy
Europy. W 1830 roku wybuchło powstanie przeciw rosyjskiemu władcy.
Chopin bardzo żałował, że nie mógł wziąć czynnego udziału w walkach (był
wtedy za granicą).
Muzyka może być czasem silniejsza niż broń i amunicja. Robert Schumann
(czyt. Szuman), niemiecki kompozytor, powiedział, że gdyby rosyjski car wiedział,
jak niebezpieczny wróg grozi mu w dziełach Chopina, w prostych melodiach
jego mazurków, to zabroniłby tej muzyki. Dzieła Chopina to „armaty ukryte
w kwiatach”. Jak rozumiesz tę metaforę?
……………..............................................................................................................................
……………….............................................……………….............................................................
……………..............................................................................................................................
……………….............................................………………...........................................................
.……………..............................................................................................................................
……………….............................................………………............................................................
.……………..............................................................................................................................
Chopinowi zależało na pisaniu muzyki „narodowej”. Komponował m.in.
polonezy i mazurki. Mazurek jest tańcem wywodzącym się z twórczości
ludowej i jeszcze dziś można go usłyszeć na wsi. Chopin skomponował wiele
mazurków, jednak choć przypominają repertuar wiejskich muzykantów, do
mazurków Chopina nikt nie tańczy. Jak myślisz, dlaczego?
……………..............................................................................................................................
……………….............................................……………….............................................................
……………..............................................................................................................................
……………….............................................……………….............................................................
8
Czy wiesz, że Chopin jako nastolatek uczestniczył
w wiejskiej zabawie, a nawet przygrywał na basach do
tańca? Popatrz na pocztówkę. Chopin jest już na niej
dorosły. O czym może myśleć? Kim jest zasłuchana,
owinięta żałobnym kirem kobieta oparta o pianino?
……………….............................................………………...................
......................................................................................................
……………….............................................………………...................
Stanisław Przybyszewski, znakomity pisarz, stwierdził:
„dusza geniusza jest syntezą duszy całego narodu”.
7
10
9
EDVARD GRIEG [czyt. Grig] (1843-1907) to narodowy
kompozytor norweski, który podobnie jak Chopin, ale
w inny sposób, wykorzystywał w swojej twórczości muzykę
ludową – jednak nie słowiańską, lecz skandynawską. Tematy
czerpał z norweskiej mitologii, skandynawskich sag i legend
pełnych baśniowych stworzeń: pięknych elfów, strasznych
trolli (które nie znosiły światła słonecznego, pojawiały się
tylko nocą i czasem, ze starości, porastały lasem), a także
gnomów. Najbardziej znanym utworem Griega jest dzisiaj
suita Peer Gynt (czyt. Per Gynt), zamówiona przez znakomitego
norweskiego dramaturga Ibsena jako muzyka do jego sztuki
teatralnej. Jedna z części tego utworu nosi tytuł W grocie
Króla Gór i przedstawia scenę, w której tytułowy bohater,
Peer Gynt, wchodzi do jaskini trolla.
Na jednym z obiektów wystawy znajduje się aż
18 gnomów! Dwa z nich grają nawet na skrzypcach!
Czy wiesz, że Chopin także widział kiedyś istoty nadprzyrodzone?
I to dwukrotnie! Przeczytaj, co napisał do Solange (czyt. Solanż),
córki swojej przyjaciółki: „Wykonałem – mniej więcej poprawnie
Allegro i Scherzo – i już miałem zacząć Marsza, gdy nagle ujrzałem
wyłaniające się z na wpół otwartego pudła fortepianu przeklęte
widziadła, te, które pewnego wieczoru ukazały mi się w Chartreuse
[na Majorce]. Musiałem wyjść na chwilę, żeby ochłonąć, po czym
bez słowa zacząłem grać dalej”.
8
TROLDHAUGEN W NORWEGII to miejsce, w którym Grieg spędził 22 ostatnie
lata swojego życia. Znajduje się tam piękna, drewniana willa – kompozytor nazywał
ją „swoim najlepszym opusem”, czyli swoim najlepszym dziełem. Ponieważ jednak
do pracy potrzebował zupełnej ciszy, wybudował sobie nad jeziorem małą,
bajkową chatkę ze spadzistym dachem, gdzie nic i nikt, żadne odgłosy z kuchni ani
żadni goście, nie byli w stanie go rozproszyć. Dźwięki, nawet takie jak np. odgłos
wiosłowania po jeziorze, łatwo dekoncentrowały Griega, a jego praca polegała
przecież na zapisywaniu dźwięków, które słyszał tylko w swojej wyobraźni.
11
Na tej litografii wykonanej według obrazu
Adolfa Tidemanda i Hansa Gude widać łódź
z gośćmi weselnym. Ktoś strzela na wiwat,
słychać bęben i skrzypce. Gdyby scena ta
miała miejsce nieopodal chaty Griega, hałasy
z pewnością przeszkadzałyby kompozytorowi
w jego pracy.
CO GRIEG WIDZIAŁ Z OKNA? Grieg miał
to szczęście, że mieszkał otoczony piękną,
choć nieco surową i groźną naturą, a z jego
„kompozytorskiej chaty” rozpościerał się widok
na fiord, czyli zatokę mocno wcinającą się
w głąb lądu. Mieszkał także w pobliżu morza,
a właściwie dwóch: Północnego i Norweskiego.
12
9
Człowiek przedstawiony na obrazie Edvarda Muncha (czyt.
Munka) (który także był Norwegiem) zdecydowanie nie wygląda na
zadowolonego. Może, tak jak Grieg, martwi się, że ktoś pod jego
nieobecność ukradnie mu z jego kompozytorskiej chatki partytury?
A może raczej myśli o życiu i śmierci? Munch był naprawdę dobry
w wyrażaniu emocji! Jaki tytuł może nosić ten obraz?
Katastrofa ekologiczna
Wieczór. Melancholia
Niezdany egzamin
Stanisław Przybyszewski o Norwegii napisał tak: „Jest to kraj jasnych,
mistycznych nocy, kraj gór i morza, kraj dziwnej a królewskiej powagi,
przygniatającej melancholii: jest to najtragiczniejszy kraj w Europie ...
A nad tym krajem gór, lasów i morza zawisła jakaś gnębiąca, szeroka
melancholia. Uczuwa się w czerwonych półzmrokach letnich nocy, kiedy
słońce zaledwie na godzinę za morza tonie, wszystkie uczucia przetapia
na smutek. W Europie nie wie się, co [to] jest samotność.
13
10
KRAJ GRIEGA, podobnie jak kraj Chopina, przechodził trudne czasy.
W roku 1814 wyzwolił się spod panowania duńskiego, a całkowitą
niepodległość uzyskał dopiero w roku 1905. Budowanie narodu było
dla Norwegów, podobnie jak dla Polaków, bardzo ważne. Ponieważ
muzyka odgrywała w tym wielką rolę, starano się komponować muzykę
jak najbardziej „narodową”. Nikt jednak nie podał nigdy (aż do dzisiaj!)
jednoznacznego wyjaśnienia, co to znaczy „muzyka narodowa”. Każdy
rozumie to pojęcie trochę inaczej.
Jaka Twoim zdaniem powinna być muzyka „narodowa”?
……………….............................................………………....................................................
…………….......................................................................................................................
……………….............................................………………....................................................
……………….............................................………………....................................................
Na wystawie znajdziesz pięknie zdobione, norweskie skrzypce ludowe,
tzw. hardingfele. Zwróć uwagę, że mają więcej strun niż zwykłe skrzypce,
8 zamiast 4. Zastanów się, do czego mogą służyć pozostałe struny?
I jeszcze jedna rzecz. Na pewno nie raz widziałeś/
widziałaś, jak pianista na koncercie reguluje sobie
wysokość czarnego, miękkiego taboretu, na którym
siedzi przy fortepianie. Na wystawie znajduje się stołek
Griega. Jeśli jego muzyka nie przekonała Cię jeszcze,
że czerpał ze sztuki ludowej, oto dowód, że była ona
dla niego ważna! Jak myślisz – czy było mu na nim
wygodnie?
……………….............................................………………..............
…………….................................................................................
15
Choć Chopin również czerpał z muzyki ludowej, jego
salon wyglądał tak:
do odstraszania trolli
jako zapasowe
do swobodnego rezonowania (dźwięczenia)
14
11
THOMAS TELLEFSEN (1823–1874) to norweski kompozytor i pianista,
który większość życia spędził w Paryżu. Bardzo chciał pobierać lekcje gry
na fortepianie u Chopina i w końcu został jego uczniem oraz przyjacielem.
Chopin, który wiele lat pracował jako nauczyciel, poprosił Tellefsena,
aby dokończył jego podręcznik do nauki gry na fortepianie, tzw. Metodę.
Szkice do Metody spisane ręką Tellefsena znajdziesz na wystawie.
Tellefsen odniósł wielki sukces jako pianista i dał wiele publicznych
koncertów – inaczej niż Chopin, który bardzo nie lubił występować przed
nieznajomymi ludźmi, ponieważ był to dla niego zbyt duży stres.
Oto nieme pianino Tellefsena, służące mu do ćwiczeń. W przeciwieństwie
do Tellefsena Chopin nigdy nie ćwiczył na instrumentach, których nie
słyszał. Jak myślisz, dlaczego?
Był taki dobry, że wcale nie musiał ćwiczyć.
Był bardzo wrażliwy na barwę dźwięku, więc nieme
pianino go nie interesowało.
Lubił tylko instrumenty firmy Pleyel, a Pleyel takich nie produkował.
Nie podróżował dużo, więc mógł ćwiczyć na normalnym
fortepianie w domu.
16
17
12
FIORDY, GÓRY I LASY ZAMIENIŁ NA MIEJSKIE MURY. Thomas Tellefsen
urodził się na północy Norwegii. W przeciwieństwie do Griega wiele nie
korzystał z własnej tradycji ludowej. Komponował utwory inspirowane
twórczością Chopina i nie starał się pisać muzyki narodowej.
Oto dowód:
„Cztery Mazurki na fortepian skomponowane przez Thomasa Tellefsena”
Thomas Tellefsen był nie tylko pianistą i kompozytorem, lecz także
publikował dzieła innych twórców. Pod jego redakcją ukazały się drukiem
zarówno utwory Fryderyka Chopina, jak i dzieła dawniejszych mistrzów,
na przykład Józefa Haendla i Jana Sebastiana Bacha (Tellefsen bardzo
cenił muzykę XVIII wieku).
Praca wydawcy wymaga wiedzy i dokładności. Spróbuj przepisać
starannie poniższy fragment kompozycji Fryderyka Chopina tak, jakbyś
był redaktorem przygotowującym tekst muzyczny do publikacji.
18
19
13
Dopasuj zdania do miejscowości zaznaczonych na mapie:
1. Tu Chopin spędził pierwszą połowę swojego życia.
2. Tu Chopin skomponował wiele swoich utworów.
3. Tu Chopin widział duchy.
4. Tu Chopin dawał lekcje fortepianu.
5. Tu mieszkał Chopin.
6. Tu urodził się Tellefsen.
7. Tu Grieg miał swoją kompozytorską chatkę.
8. Tu Chopin spędził drugą połowę swojego życia.
9. Tu można było spotkać trolle.
10. Tu mieszkał Tellefsen.
11. Tu miała dom George Sand.
12. Tu stał stołek Griega.
13. Tu niebo przybiera czasem czerwony odcień.
14. Tu tańczy się mazurki.
15. Tu byłem(am).
TROLDHAUGEN
TRONDHEIM
WARSZAWA
PARYŻ
NOHANT
MAJORKA
14
Podpisy do ilustracji:
1 Franz Xaver Winterhalter
Portret Fryderyka Chopina
przed rokiem 1849
olej na płótnie
własność prywatna
2 Fryderyk Chopin
Mazurek f-moll [op. 68 nr 4]
(1845–1846 albo 1849)
autograf szkicowy całości utworu
lata 1845–1846 albo rok 1849
Muzeum Fryderyka Chopina
w Narodowym Instytucie Fryderyka
Chopina
3 Wojciech Weiss
Studium do obrazu Szopen
1899 rok
rysunek ołówkiem na papierze
Muzeum Fryderyka Chopina
w Narodowym Instytucie Fryderyka
Chopina
4 Wojciech Weiss
Muzyka lasu
1898 rok
rysunek ołówkiem i węglem na
papierze
Fundacja Muzeum Wojciecha
Weissa, depozyt
5 Wojciech Weiss
Muzyka
1898 rok
pastel na papierze
Muzeum Narodowe w Poznaniu,
depozyt
6 Wojciech Weiss
Notatka muzyczna
około roku 1899
rysunek ołówkiem na papierze
Fundacja Muzeum Wojciecha
Weissa, depozyt
7 Teofil Kwiatkowski
Portret Fryderyka Chopina w stroju
domowym
1849 rok albo później
akwarela na szkicu ołówkowym
Muzeum Fryderyka Chopina w Narodowym
Instytucie Fryderyka Chopina
8 Reprodukcja obrazu Jana Styki Chopin
około roku 1915
pocztówka
Muzeum Fryderyka Chopina w Narodowym
Instytucie Fryderyka Chopina
9 Autor nieznany
Edvard Grieg podczas wspinaczki na
Løvstakken
fotografia archiwalna
około roku 1900
Bergen Offentlige Bibliotek, Griegsamlingen
10 Litograf nieznany, wg Caspara Johanna
Nepomuka Scheurena,
Winckelmann & Sönner, Berlin
wydał Nils Christian Tønsberg, Udgiverens
Forlag, Christiania [Oslo], 1854 rok
Strona tytułowa zbioru litografii Norske
Folkelivsbilleder efter Malerier og
Tegninger af Adolf Tidemand ledsagede
med oplysende Text [Norweskie
obrazy ludowe według prac malarskich
i rysunkowych Adolfa Tidemanda
z komentarzami]
litografia
Nasjonalmuseet for kunst, arkitektur og
design, Oslo
11 Litograf nieznany, wg Adolfa Tidemanda
i Hansa Gude, Arnz & Co., Düsseldorf
Wydał Nils Christian Tønsberg, Christiania
[Oslo], 1854 rok
En brudeferd til vanns
[Orszak weselny na łodzi]
1854 rok
litografia
Nasjonalmuseet for kunst,
arkitektur og design, Oslo
12 Jacobsen
Widok na Troldhaugen i Nordåsvannet
fotografia archiwalna
Bergen Offentlige Bibliotek, Griegsamlingen
13 Edvard Munch
Wieczór. Melancholia I
1896 rok
drzeworyt, wersja 6
Munchmuseet, Oslo
19 Fryderyk Chopin
Impromptu cis-moll [op. 66] (1833–1834),
wpis w albumie baronowej
Frances Sarah d’Est
autograf-podarunek
1835 rok
Muzeum Fryderyka Chopina w Narodowym
Instytucie Fryderyka Chopina
14 Knut Ellevsson Steintjønndalen
Ludowe skrzypce hardingfele
1886 rok
Skrzypce pochodzą z Bø w regionie
Telemarku (Norwegia)
Ringve Musikmuseum, Trondheim
15 Autor nieznany, wyrób lokalny
Taboret do fortepianu Edvarda i Niny
Griegów z willi w Troldhaugen
lata 1880–1900
brzoza
Edvard Grieg Museum Troldhaugen,
KODE Kunstmuseene i Bergen
16 Francja
Nieme pianino do ćwiczeń Thomasa Dyka
Aclanda Tellefsena
lata 1800-1849
Ringve Musikkmuseum, Trondheim
17 Charles Vogt (litograf)
wydał Thierry Fs., Paryż
Portret Thomasa Dyka Aclanda Tellefsena
1835 rok
litografia
Nasjonalbiblioteket, Oslo
18 Thomas Dyke Acland Tellefsen
4 Mazurki op. 1 na fortepian (ok. 1845)
wydawnictwo C. Prillip, Paryż
1846 rok
Ringve Musikkmuseum, Trondheim
15