przewodnik dla nauczycieli

Transkrypt

[na obrazku: Wielkie Tropienie Roślin
Podręcznik nauczyciela
Wielkie Tropienie Roślin
www.greatplanthunt.org]
–1–
Wielkie Tropienie Roślin to projekt przygotowany dla szkół podstawowych z okazji 200. rocznicy
urodzin Darwina z inicjatywy i przy wsparciu finansowym Wellcome Trust. Realizacji dokonały
Królewskie Ogrody Botaniczne w Kew.
Spis treści
Wstęp
O roślinach
Prawdziwe badania naukowe
Materiały pomocnicze
Spacery Pełne Przemyśleń
Projekt dla całej szkoły
Powiązania międzyprzedmiotowe
Informacje dotyczące ochrony zdrowia i bezpieczeństwa uczestników
Kolorowanka o Darwinie
Inspiracja Darwinem
Jak siać nasiona
Miejsca występowania
System banków nasion i korzystanie z minibanku nasion
Wytyczne dotyczące zbierania nasion
Formularz danych dotyczących zbierania nasion
Jak suszyć i prasować rośliny oraz tworzyć okaz do zielnika
Jak zrobić pojemnik na nasiona z papieru
O Milenijnym Banku Nasion Kew
O Królewskich Ogrodach Botanicznych w Kew i Wellcome Trust
Przydatne linki
Piosenka o Darwinie
Autorzy
3
4
4
5
6
7
11
14
18
19
21
23
25
28
31
32
36
41
44
45
47
49
Książeczki dla grup wiekowych
Poszukiwacze Darwina (wiek 5-6 lat)
Odkrywcy Darwina (wiek 6-7 lat)
Myśliciele Darwina (wiek 7-8 lat)
Kolekcjonerzy Darwina (wiek 8-9 lat)
Badacze Darwina (wiek 9-10 lat)
Detektywi-Botanicy Darwina (wiek 10-11 lat)
–2–
Wstęp
Aby upamiętnić dwusetną rocznicę urodzin Karola Darwina Królewskie Ogrody
Botaniczne w Kew przygotowały Wielkie Poszukiwanie Roślin, inicjatywę zlecona
i sfinansowana przez Wellcome Trust. Ten fascynujący, i jak dotychczas
największy projekt naukowy powstał w celu zachęcenia dzieci do odkrywania
przyrody w otaczającym je świecie oraz do współpracy z innymi szkołami..
Pragniemy zachęcić dzieci, aby czerpały inspiracje z życia i twórczości Karola
Darwina, który jest wspaniałym przykładem naukowca pełnego entuzjazmu i
oddania swojej pracy. Zafascynowany otaczającym go światem przyrody, nie
tylko zbierał on okazy roślin, ale także gromadził informacje na ich temat,
prowadził szczegółowe obserwacje, wykonywał eksperymenty oraz tworzył
nowe teorie dotyczące funkcjonowania świata natury. I co istotne, przedstawiał
dowody naukowe na poparcie swoich tez.
Wiele podróżował, a w trakcie swych podróży gromadził informacje o wielu
roślinach i zwierzętach. Najwięcej jednak czasu spędzał w domu, na wsi w
hrabstwie Kent, gdzie prowadził badania i analizował zebrane wcześniej dane.
Obserwacje roślin i zwierząt występujących w okolicy jego posiadłości, Down
House, stały się podstawa teorii ewolucji, która nadal jest punktem wyjścia dla
wszelkich badań przyrodniczych.
Wielu z obserwacji dokonał podczas codziennych spacerów swoją „Ścieżką
myśli”. Zadania przygotowane w ramach Wielkiego Tropienia Roślin umożliwią
dzieciom zapoznanie się z elementami pracy naukowej, rozwiniecie
praktycznych umiejętności i ich zrozumienie, jak również rozbudza zdolność
krytycznego myślenie oraz przyczynia się do rozwoju nauki i ochrony przyrody.
–3–
O roślinach
Wielkie Tropienie Roślin stwarza dzieciom możliwość przeprowadzania badań i
obserwacji na roślinach występujących na danym terenie. Zajęcia te odbywają
się w szkole, są bezpieczne i zachęcają do rozwoju.
Doboru gatunków roślin do tego projektu dokonano na podstawie
następujących kryteriów:
• nie są trujące i można je znaleźć na terenie całego kraju.
• kwitną i owocują w semestrze letnim lub zimowym.
• są przydatne: mają ciekawe zastosowania dzisiaj lub miały w przeszłości bądź
są jadalne.
Zrozumienie
rodzimej
flory
kraju,
zróżnicowania
wewnątrzi
międzygatunkowego oraz sposobu, w jaki rośliny i zwierzęta przystosowują się
do środowiska stanowi nieodzowną podstawę do zrównoważonego
gospodarowania planetą. Kluczowym jest, aby przyszłe pokolenia naukowców
umiały pracować tak jak Darwin oraz rozpoznawać gatunki dzikich roślin, chronić
je, a także zbierać dane na ich temat.
Prawdziwe badania naukowe
Wszystkie wyzwania stawiane przed dziećmi bliskie są działalności naukowej
współczesnych poszukiwaczy roślin pracujących na całym świecie. Widać w nich
również elementy nieobce pracy samego Darwina.
A dzieci w wieku 9-10 lat maja szanse uczestniczyć w specjalnym zadaniu,
polegającym na pomaganiu przy prawdziwych badaniach naukowych.
Każda ze szkół ma szansę przyczynić się do stworzenia wyjątkowego archiwum
naukowego o wieloletnim potencjale badawczym. Dzieci w każdym wieku mają
możliwość robienia zdjęć innym pospolitym roślinom oraz zapisywania danych
na ich temat na stronie internetowej.
–4–
O materiałach
Podręcznik do Wielkiego Tropienia Roślin oraz zestaw materiałów
pomocniczych stanowią dodatek do krajowego programu nauczania dzieci w
szkołach podstawowych, związanych z botaniką
Zadania dla każdej klasy realizowane są w trzech etapach, na przełomie pięciu
do sześciu lekcji. Używany jest znany już sposób nauczania, nie ma, więc
potrzeby korzystania ze specjalistycznych szkoleń czy dodatkowego wsparcia.
Strona internetowa Wielkiego Tropienia Roślin: www.greatplanthunt.org
Materiały dodatkowe on-linę do Wielkiego Tropienia Roślin dostępne są
WYŁĄCZNIE w języku angielskim. Zawierają one:
• Angażujące, interaktywne zadania edukacyjne dla wszystkich grup wiekowych,
które dzieci mogą wykonywać indywidualnie lub całą klasą przy tablicy.
• Wysokiej jakości materiały dodatkowe: obrazki, filmiki i prezentacje w
PowerPoint
• Wszystkie materiały oraz wskazówki i podpowiedzi są dostępne do pobrania w
formacie PDF
• Narzędzia dla dzieci do zapisywania wyników obserwacji pod opieką
nauczyciela.
Wielkie Tropienie Roślin: Zestaw do rozpoznawania gatunków (x2)
Zestaw kart z kolorowymi zdjęciami ilustrujący cykl życiowy oraz cechy
charakterystyczne gatunku, który pomoże dzieciom rozpoznawać często
spotykane rośliny.
(Oficjalny) Minibank nasion
Zestaw narzędzi do badan naukowych został oparty na tych, które naukowcy z
Milenijnego Banku Nasion używają do zbierania nasion na całym świecie. Bo
właśnie do tego, w ramach Wielkiego Tropienia Roślin, zachęca się dzieci w
wieku 9-10 lat, a sam zestaw zawiera wszystko, co potrzebne do
przechowywania ich w bezpieczny sposób przez wiele lat.
„Podążając śladami Darwina” (opowiadania)
–5–
Aby zapoznać się z życiem i pracą Darwina, polecamy czytanie rozdziałów z tej
książki, zarówno podczas zebrań ogólnoszkolnych, jak i w klasie. Każdy z
rozdziałów łączy pracę Darwina z jednym z wyzwań stojących przed daną grupą
wiekową: obserwacją, rejestracją, zbieraniem, myśleniem i rozwiązywaniem
zagadek.
Plakat „Podążając śladami Darwina”
Podczas spotkań najlepsze prace dzieci będą uwiecznione i przedstawione na
plakacie.
Dodatkowe
ślady
można
pobrać
i
wydrukować
z
www.greatplanthunt.org.
Zawartość Skrzyń Skarbów!
Dwie lupy, prasa do suszenia roślin i nasiona do doświadczeń z kiełkowaniem.
Spacery Pełne Przemyśleń
Rozwinięcie umiejętności krytycznego myślenia ma kluczowe znaczenie dla
zrozumienia nauki. Darwin był żywo zainteresowany obserwacją procesów w
przyrodzie. Zbierał szczegółowe dane i spędzał wiele czasu na ich analizie.
Dowody te pomogły uzasadnić jego teorie.
Jednym z miejsc, gdzie Darwin rozmyślał była jego „Ścieżka myśli”. Znajduje się
ona w ogrodzie za jego posiadłością Down House w hrabstwie Kent. Kształtem
przypomina koło i cala pokryta jest piaskiem (piaskowa ścieżka).
Wije się przez cieniste lasy i biegnie wzdłuż pól. Darwin przemierzał ją każdego
dnia. Na początku trasy znajdował się stos kamyków, za każdym okrążeniem
wybierał ze stosu jeden kamyk, dzięki czemu wiedział ile okrążeń wykonał.
Rutyna oraz spacerowanie zawsze tą samą ścieżką wspomagała jego procesy
myślowe. Psychologowie uważają, że chodzenie i inne formy ruchu mogą
stymulować myślenie. Ruch pomaga całkowicie zanurzyć się i zaangażować w
wykonywane zadanie, skupić uwagę oraz daje możliwość cichej refleksji.
„Spacery Pełne Przemyśleń” w ramach różnych zadań Wielkiego Tropienia
Roślin:
–6–
• Dają możliwość skupienia się na szczegółowej obserwacji i zbieraniu danych.
• Wspomagają rozwój umiejętności krytycznego myślenia.
• Pozwalają uczyć się w „prawdziwym świecie”, poza klasą.
• Dają czas na refleksję.
• Dają możliwość pracy w parach lub trzyosobowych grupach.
• Pomagają wdrażać manifest Nauczania poza Klasą (ang. Learning Outside the
Classroom - LOtC).
Aby „Spacery Pełne Przemyśleń” mogły spełnić swoje zadanie, warto wziąć pod
uwagę następujące kwestie:
•Nauczyciel powinien najpierw sam przebyć wybraną trasę, żeby upewnić się, że
pasuje ona do danego zadania.
• Dzieci powinny wiedzieć, w jakim celu idą na spacer i jakie zadania mają
wykonywać. Warto ustalić docelową liczbę obserwacji, szkiców czy elementów
kolekcji do zebrania, które dzieci mają zgromadzić, a następnie zgłosić się do
nauczyciela.
• Spacer powinien trwać tak długo, aby dzieciom udało się wykonać wszystkie
wyznaczone im zadania.
Wielkie Tropienie Roślin
jako projekt dla całej szkoły
Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis, jak używać dostępnych materiałów
tak, aby stworzyć program zadań dla całej szkoły. Zebrania pozwolą powiązać
prace każdej z grup wiekowych w większą całość. Szczegółowa tabela na ten
temat dostępna jest w prezentacji na www.greatplanthunt.org
Materiały na zebrania zawierają: Zbiór opowiadań Podążając śladami Darwina,
plakat Podążając śladami Darwina, służący do przedstawiania pracy wykonanej
przez dzieci, oraz filmiki i prezentacje dostępne na stronie Wielkiego Tropienia
Roślin: www.greatplanthunt.org. Materiały wideo przedstawiają prawdziwy obraz
pracy poszukiwaczy roślin pracujących w Milenijnym Banku Nasion w Kew
(DOSTĘPNE WYŁĄCZNIE W JĘZ. ANGIELSKIM)
–7–
Spotkanie 1.
Spotkanie 1. stanowi początek projektu i zaproszenie dla całej szkoły do
uczestnictwa. Należy omówić następujące zagadnienia: dzieci biorą udział w
największym masowym projekcie naukowym dla szkół podstawowych w historii,
projekt inspirowany jest Darwinem oraz podejmowane w jego ramach działania
odzwierciedlają rzeczywistą pracę botaników i wspierają ochronę przyrody
Należy przeczytać pierwszy rozdział ze zbioru opowiadań pt. Podążając śladami
Darwina. W ten sposób wyjaśniona zostanie rola Darwina jako naukowca,
którym warto się inspirować oraz wdrożone przekonanie, że badania naukowe
są przydatne, ważne i ciekawe. Należy wywiesić i pokazać wszystkim plakat
Podążając śladami Darwina, na którym w trakcie kolejnych zebrań prezentowane
i uwieczniane będą prace dzieci.
Na koniec, warto pobrać i obejrzeć pierwszy filmik (DOSTĘPNY WYŁĄCZNIE W
JĘZ.
ANGIELSKIM)
ze
strony
Wielkiego
Tropienia
Roślin:
www.greatplanthunt.org. Przedstawia on prawdziwą pracę poszukiwaczy roślin
Milenijnego Banku Nasion w Kew i zaprasza dzieci do rozpoczęcia udziału w
zadaniach.
Spotkania 2.-7.
Spotkania 2.-7. mają podobną strukturę do pierwszego. Dodatkowo, grupy
wiekowe prezentują na nich wykonaną pracę. Spotkania te mogą być
organizowane oddzielnie lub stanowić część pełnego programu nauczania. Czas
spotkań zależy od potrzeb szkoły, przy czym należy je organizować wtedy, gdy
dana klasa jest gotowa do prezentacji swoich wyników.
1. Należy przeczytać odpowiedni rozdział (2-7) ze zbioru opowiadań Podążając
śladami Darwina, aby spotkaniom nadać kontekst w postaci życia i dzieła
Darwina. Rozdziały korespondują z zadaniami dla różnych grup wiekowych, ale
nie tylko - książka została zaprojektowana w taki sposób, że można również
czytać dowolny rozdział podczas dowolnego spotkania.
–8–
2. Należy pokazać film o poszukiwaczu roślin pobrany ze strony Wielkiego
Tropienia Roślin: www.greatplanthunt.org (DOSTĘPNY WYŁĄCZNIE W JĘZ.
ANGIELSKIM) i przeczytać pocztówkę od poszukiwacza roślin dla danej grupy
wiekowej dostępną w broszurze dla nauczyciela. Zawiera ona listę wyzwań dla
innej grupy wiekowej.
3. Należy zaprosić jedną z grup wiekowych do opowiedzenia o zadaniach, które
wykonują i o tym, jak radzą sobie ze stawianymi przed nimi wyzwaniami.
4. Warto powiązać część tej pracy z odpowiednim elementem na plakacie
Podążając śladami Darwina tak, aby wszyscy mogli to zobaczyć. Prace mogą
zostać przedstawione jako „prezent” dla Darwina w podziękowaniu za jego
dokonania lub dodane do skrzyni skarbów dla kolejnych grup wiekowych do
przyjrzenia się i użycia w późniejszych pracach.
Spotkanie końcowe
Końcowe spotkanie jest okazją do świętowania osiągnięć całej szkoły. Należy
przeczytać ostatni rozdział książki Podążając śladami Darwina, pokazać ostatni
filmik z serii o poszukiwaczach roślin, pobrany ze strony Wielkiego Tropienia
Roślin: www.greatplanthunt.org (DOSTĘPNE WYŁĄCZNIE W JĘZ. ANGIELSKIM).
Należy pokazać zawartość Skrzyni Skarbów pełnej prac dzieci oraz przedstawić
zapełniony plakat, a także wytłumaczyć, które z zadań zostało wykonane przez
daną klasę. Dzieci z grupy wiekowej 9-10 lat mogą opowiedzieć o zadaniach
związanych ze zbieraniem, przetwarzaniem oraz dostarczaniem nasion ze szkoły.
Wybrani reprezentanci grup wiekowych powinni wygłosić prezentacje na temat
wykonanych zadań. W prezentacjach powinni opowiedzieć o najważniejszych i
najciekawszych momentach doświadczonych w trakcie pracy nad projektem.
Nauczyciele powinni podziękować dzieciom za
projektu. Należy poprosić dzieci, aby zechciały
projekcie w przyszłym roku, aby uczcić wkład
podążają) w naukę, oraz aby samemu przyczyniać
ochrony przyrody.
trud włożony w realizację
ponownie wziąć udział w
Darwina (którego śladami
się dalej do rozwoju nauki i
–9–
Inne możliwości
Projekt ten stworzony został z myślą o całych szkołach, więc idealnym
rozwiązaniem byłaby organizacja ogólnoszkolnych spotkań opisanych powyżej.
Nie zawsze jest to jednak możliwe, więc nauczyciele mogą zaadaptować
wybrane elementy do swojej sytuacji. Na potrzeby tego projektu, skupimy się na
dwóch grupach wiekowych w danym roku.
O materiałach audiowizualnych (DOSTĘPNE WYŁĄCZNIE W JĘZ.
ANGIELSKIM)
• Wstęp: filmik wprowadzający, dotyczący: projektu, Darwina, potrzeby ochrony
przyrody i roślin oraz banków nasion, znaczenia nauki i procesów badawczych
oraz zaproszenia dzieci do udziału w projekcie.
• Sześć filmików dla danej grupy wiekowej: mogą one być używane do
wprowadzenia w zestawy zadań dla każdej z grup wiekowych. Wiadomości
zawarte w filmikach koncentrują się na procesach, którymi dzieci będą się
posługiwać w swoich zadaniach. Są on również powiązane z wprowadzeniem w
postaci „pocztówki”, którą znaleźć można na początku każdego zestawu zadań
dla danej klasy w niniejszym podręczniku.
• Wnioski: ostatni filmik, wyjaśniający znaczenie i wartość wspólnej pracy, w
którą szkoła była zaangażowana, podziękowanie dla dzieci za liczny udział i
wykonaną pracę na rzeczy ochrony przyrody, oraz zaproszenie do udziału w
projekcie w kolejnych latach.
– 10 –
Powiązania międzyprzedmiotowe
Istnieje wiele możliwości włączenia materiałów i zadań z Wielkiego
Tropienia Roślin w programy wielu różnych lekcji, w ramach programów
nauczania we wszystkich regionach.
Pisanie
• Darwin pisał dzienniki, notatki terenowe i badawcze oraz utrzymywał bogatą
korespondencję. Materiały Wielkiego Tropienia Roślin mogą dostarczyć
inspiracji do zajęcia się którąś z tych form piśmiennictwa.
• W ramach lekcji uczących pisania można również wykorzystać Kolorowankę o
Darwinie.
• Uczniowie mogą również rozwijać umiejętności twórczego pisania w oparciu o
Spacery Pełne Przemyśleń lub fragmenty opisujące życie Darwina ze zbioru
opowiadań Podążając śladami Darwina.
Umiejętności matematyczne
• Radzenie sobie z danymi liczbowymi stanowi znaczną część zadań w ramach
Wielkiego
Tropienia
Roślin.
• Z zadaniami opartymi na danych można zapoznać się na stronie Wielkiego
Tropienia Roślin: www.greatplanthunt.org
Historia
• Materiały związane z Karolem Darwinem mogą posłużyć jako przykład życia
znanej
postaci
historycznej.
• Można, na przykład, dokonać porównania między posiadłością rodziny
Darwina, Down House, a domami, w których żyjemy dziś.
• Można również porównać życie codzienne jego rodziny z dzisiejszym: noszone
stroje, jedzenie, zajęcia w wolnym czasie, lekarstwa, zdrowie oraz środki
transportu.
Zdrowe odżywianie
• Rośliny jako rodzaj pożywienia
– 11 –
Geografia
• Spacerom Pełnym Przemyśleń towarzyszyć może poznawanie okolic szkoły.
• Warto zapoznać się z obszarami takimi, jak wyspy Galapagos.
• Co spakowałbyś/spakowałabyś, jadąc na ekspedycję?
• Powiązanie własnego życia z szerszym kontekstem całego świata, na
podstawie miejsc odwiedzanych przez poszukiwaczy roślin lub trasy, którą
przepłynął okręt Beagle.
• Poprawianie stanu środowiska w szkole w ramach rozwijania Spacerów Pełnych
Przemyśleń lub innych prac wokół szkoły.
• Tworzenie map w oparciu o trasę Spaceru Pełnego Przemyśleń.
• Obliczanie powierzchni okrętu Beagle i zaangażowanie wyobraźni w
przemyślenie, jak żyłoby się na tak małej przestrzeni, dzieląc ja z innymi.
Sztuka, Projektowanie, Technika
• Obserwacja nasion i roślin może stanowić inspirację dla działań artystycznych,
np.: rzeźby, budowania modeli, malarstwa, grafiki oraz fotografii.
• Darwin gromadził kolekcje materiałów roślinnych i zwierzęcych. Pojemniki,
których używał mogą stanowić inspirację do zaprojektowania pojemników na
zbierane materiały.
• Napisanie książki lub opowiadania, czerpiąc inspiracje z zadań Wielkiego
Tropienia Roślin, lub zbadanie jednego z aspektów życia i dzieła Darwina.
• Stworzenie marionetki do przedstawiania opowiadań.
WF, Taniec i Teatr
• Tańce oparte na pracy marynarzy na okręcie Beagle: wciąganiu lin, myciu
pokładu, noszeniu towarów.
• Przedstawianie postaci z okrętu Beagle poprzez ruch i gestykulację, np.:
kapitana, kucharza, marynarza na wachcie.
Muzyka
• Śpiewanie Piosenki o Darwinie zawartej w niniejszej broszurze lub śpiewanie
szant.
• Słuchanie odgłosów przyrody w trakcie Spaceru Pełnego Przemyśleń.
– 12 –
Religia
• Co oznacza przynależność do wspólnoty? Np. przynależność do załogi statku.
• Dyskusje na temat teorii kreacjonistycznych i teorii ewolucji Darwina.
Wiedza o społeczeństwie
• Rośliny pełnią kluczową rolę w życiu na ziemi i mają wiele zastosowań.
• Ochrona siedlisk gatunków.
• Wprowadzanie w życie zdrowych nawyków i higieny oraz dbanie o
bezpieczeństwo.
• Zaangażowanie, rozwijanie umiejętności komunikacji i włączania się w
działania.
• Jak jest w różnych miejscach? Powiązanie z innymi szkołami w projekcie.
• Dbanie o teren wokół szkoły.
• Jak media opowiadają o projekcie?
• Wiele substancji jest niebezpiecznych. Na przykład, nie wolno dotykać,
smakować i wąchać nieznanych substancji.
• Poznanie zasad bezpieczeństwa przy zażywaniu leków.
– 13 –
Informacje dotyczące ochrony zdrowia
i bezpieczeństwa uczestników
Poniżej podane wskazówki mają pomóc w organizacji zadań opisanych w
podręczniku.
Aktywności w plenerze
Zadania w ramach Wielkiego Tropienia Roślin mogą być wykonywane w szkole
lub na terenie wokół szkoły, nawet jeśli nie ma tam wiele zieleni. Zadania poza
terenem szkoły wymagają wcześniejszego zaplanowania.
Należy odwiedzić wcześniej wybrane miejsce, poznać je, dowiedzieć się, gdzie
dostępne są telefony (na telefonach komórkowych nie zawsze można polegać),
gdzie można rozpocząć i zakończyć zajęcia, a także gdzie znajduje się t
najbliższe pogotowie ratunkowe. Warto dowiedzieć się, ile zajmie ambulansowi
dotarcie do miejsca zdarzenia i czy po drodze znajdują się jakieś przeszkody dla
służb
ratunkowych
(np.
wąskie
przejazdy,
zamknięte
bramy).
Odpowiedni plan jest kluczowy dla bezproblemowego przebiegu aktywności w
plenerze. Oprócz zwykłej logistyki związanej z przewiezieniem dzieci i
opiekunów na miejsce i z powrotem, wraz z odpowiednim ubraniem i sprzętem,
należy również dokonać oceny ryzyka w ramach planowania, bez względu na to,
czy zadania odbywają się na terenie szkoły czy poza nim.
Ocena ryzyka w trakcie Spacerów Pełnych Przemyśleń
Oto kwestie, które należy wziąć pod uwagę podczas oceny ryzyka:
Ogólne:
• Dzieci powinny być odpowiednio ubrane.
• Należy ocenić potencjalne ryzyko poślizgnięcia się dzieci.
• Należy ocenić ryzyko kontaktu dzieci ze szkodliwymi lub drażniącymi
– 14 –
substancjami.
Praca z roślinami:
• Szczegółowy nadzór jest konieczny przez cały czas.
• Rośliny przeważnie nie są szkodliwe, ale mogą wywołać reakcję alergiczną.
• Niektóre pospolite rośliny mają ciernie, kolce lub parzące włoski.
• Nie można pozwalać dzieciom na spożywanie jakichkolwiek roślin.
• Nie można pozwalać dzieciom na wkładanie fragmentów jakichkolwiek roślin
(np. jagód czy nasion) do ust, nosa czy uszu.
• Dzieci nie powinny wkładać palców do ust, ponieważ część roślin lub ich
fragmenty mogą być trujące.
• Dzieci powinny zawsze myć ręce po zakończeniu zadania.
• Wśród roślin mogą znajdować się owady, takie jak pszczoły i osy.
• Na wszystkie rany i zadrapania powinien zostać naklejony plaster.
Rośliny z Przewodnika po gatunkach dla nauczyciela oraz te w Zestawie do
rozpoznawania gatunków Wielkiego Tropienia Roślin zostały sprawdzone i
wybrano te, które nie są trujące. Poza kwestiami opisanymi powyżej, nauczyciele,
przy ocenie ryzyka wycieczek poza teren szkoły, powinni również wziąć pod
uwagę poniżej wymienione kwestie. Zadania w ramach Wielkiego Tropienia
Roślin mogą być wykonywane w szkole lub na terenie wokół szkoły, nawet jeśli
nie ma tam wiele zieleni.
Ogólne:
• Obszar może nie być bezpieczny. Należy uwzględnić urzędowe wytyczne
dotyczące stosunku liczby opiekunów do uczniów. Szczegółowy nadzór jest
konieczny.
• Należy uprzednio przyjrzeć się miejscom, gdzie będą badane siedliska roślin;
jakie są zagrożenia i jak można zmniejszyć ryzyko?
• Na terenie mogą jeździć pojazdy.
• Mogą wystąpić zagrożenia związane z wodą: stawy, strumienie i rzeki.
• Mogą pojawić się zagrożenia związane z potknięciem się. Na terenie może
występować dzikie rośliny takie jak pokrzywy i jeżyny. Dzieci muszą zostać
poinformowane, że mają na nie uważać.
• Zwisające i nisko rosnące gałęzie mogą stanowić zagrożenie.
– 15 –
• Dzieci mogą potrzebować dodatkowej wody i jedzenia.
• Dzieci powinny być odpowiednio ubrane w zależności od pogody, w
szczególności, jeżeli chodzi o obuwie.
Solidne buty są zdecydowanie lepsze niż sandały.
• Należy wziąć pod uwagę ubrania przeciwdeszczowe, nakrycia głowy chroniące
przed słońcem i kremy z wysokim filtrem.
• Przy użyciu szpadla lub wideł do wykopywania roślin, należy zwróć dzieciom
uwagę na ostrożne używanie narzędzi i niebezpieczeństwo związane z
sypnięciem ziemią w oczy.
Aktywności w klasie
Podczas realizacji zadań w klasie należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i
higieny.
Przy pracy z roślinami i ziemią należy wziąć pod uwagę następujące kwestie:
• Rośliny przeważnie nie są szkodliwe, ale mogą wywołać reakcję alergiczną.
• Należy ostrzec dzieci przed wkładaniem jakichkolwiek roślin (np. jagód czy
nasion) do ust, nosa czy uszu.
• Dzieci nie powinny wkładać palców do ust, ponieważ część zebranych roślin
lub ich fragmentów może być trująca.
• Dzieci powinny umyć ręce po zakończeniu zadania.
• Na wszystkie rany i zadrapania należy nakleić plaster.
Suszenie roślin, przygotowywanie okazów do zielnika
Przy suszeniu roślin i tworzeniu okazów do zielnika należy wziąć pod uwagę
(poza pozostałymi zaleceniami dotyczącymi pracy z roślinami) następujące
kwestie:
• Zwrócić uwagę, aby dzieci nie przycięły sobie palców używając maszyny do
prasowania roślin.
• Jeśli do ściśnięcia prasy używane są paski, ostrożnie obchodzić się z metalową
szpilka w sprzączce.
• Uważać, żeby dzieci nie przemęczyły się, próbując za mocno ścisnąć prasę.
– 16 –
• Jeśli do obciążenia prasy używane są książki lub inne ciężkie przedmioty,
uważać przy ich podnoszeniu.
• Do przyklejania roślin do kartki używać należy nietoksycznego kleju, a dzieci
powinny być pod nadzorem.
Regulamin zachowania
Zadania w ramach Wielkiego Tropienia Roślin mogą być wykonywane w szkole
lub na terenie wokół szkoły, nawet jeśli nie ma tam wiele zieleni. Podczas nauki
o dzikich gatunkach i miejscach ich występowania dzieci (i dorośli) powinny
zostać zachęcone do rozważenia i dyskusji o odpowiednim zachowaniu.
Stworzenie regulaminu zachowania jest przydatnym ćwiczeniem przed
rozpoczęciem zadania.
Następujące punkty powinny znaleźć się w regulaminie:
• W danym siedlisku żyje wiele gatunków roślin i zwierząt. Część z nich może
być wrażliwa na hałas czy wyrządzone szkody, lub mogą być po prostu
płochliwe. Należy pamiętać o tych zwierzętach, które mogą przestraszyć się
ruchu czy głośnych dźwięków, oraz o roślinach i zwierzętach, które można zranić
nadepnięciem lub ruszanymi kłodami czy kamieniami.
• Śmieci szkodzą przyrodzie; mogą przygnieść rośliny, małe zwierzęta mogą w
nich utknąć, a większe mogą zranić się jedząc je lub następując na nie. Warto
przedyskutować te kwestie i znaleźć odpowiednie rozwiązania.
• Zwykle nie wolno zrywać kwiatów, występujących w ich naturalnym otoczeniu.
Rośliny wybrane do projektu są bardzo często spotykane. Warto uświadomić
dzieciom, ze wolno im zrywać te rośliny, ponieważ biorą udział w projekcie.
• Istnieją przepisy prawne związane z przyrodą i siedliskami gatunków, o których
powinni wiedzieć zarówno nauczyciele, jak i uczniowie. Na przykład, nie wolno
wykopywać roślin bez pozwolenia właściciela posesji.
– 17 –
Kto jeszcze może dołączyć do projektu?
Jeśli szukasz siedlisk dzikich roślin poza terenem szkoły, potrzebujesz zezwolenia
właściciela posesji, chyba że wybrane miejsce jest w sposób oczywisty miejscem
publicznym. Zasada ta jest szczególnie ważna na terenach rolniczych. Właściciele
pól i miejscowa społeczność mogą być żywo zainteresowani projektem i chętni
do pomocy. Włączenie miejscowej wspólnoty daje wiele korzyści obu stronom,
szczególnie w przypadku projektu tak dużego, jak Wielkie Tropienie Roślin.
– 18 –
[na obrazku: Kolorowanka o Darwinie
Imię:
Klasa:
Jestem ______________ Darwina]
– 19 –
Inspiracja Darwinem
Darwin był wyjątkowym człowiekiem, który zmienił nasze postrzeganie świata.
Jego determinacja, otwarty umysł oraz precyzyjna rejestracja danych sprawiają,
że stanowi on wspaniały przykład prawdziwego naukowca. Mimo to od
najwcześniejszych lat unikał on szkoły, przebywał na dworze i kolekcjonował
owady, skały i minerały. Zarówno w szkole, jak i na podczas studiów jego wyniki
nie były najlepsze..
Pomimo niezbyt obiecujących początków, Darwin pasjonował się naukami
przyrodniczymi i uczył się u świetnych wykładowców, jak np. Henslow, ekspert w
dziedzinie botaniki, oraz Sedgewick, specjalista w dziedzinie geologii.
Nauka u nich przydała się Darwinowi, gdy zaoferowano mu, aby przyłączył się
do załogi okrętu Beagle wyruszającego w rejs dookoła świata, jako naukowiec w
dziedzinie nauk przyrodniczych..
Wypłynął 27. grudnia 1831 roku, w wieku 22 lat, przekonawszy ojca, by pozwolił
mu podróżować. Rejs miał trwać pięć lat.
Fascynacja światem przyrody oraz możliwość podróżowania pozwoliły
Darwinowi rozwinąć szeroki zakres umiejętności naukowych - obserwację,
odkrywania, zbieranie, rejestrację oraz próby znalezienia logicznych rozwiązań
dla zagadek, które znajdował w zebranych dowodach.
Zachwycony bogactwem flory i fauny w tropikach, odkrył wiele nowych
gatunków i zaczął kolekcjonować ogromną liczbę okazów do badania, od
owadów i ptaków do pnączy i skamieniałości.
Darwin zapisał dziesiątki tysięcy obserwacji w serii notatników terenowych,
zawierających szczegółowe informacje o roślinach, zwierzętach i skałach, myśli,
które przychodziły mu do głowy i wątpliwości, do których chciałby jeszcze raz
powrócić. Ten wspaniały zbiór notatek, zapis myśli i faktów, stanowi dużą część
– 20 –
dowodów na istnienie procesu „transformacji gatunków “nazywanego dziś
ewolucją.
Teorie naukowe Darwina zostały tak dobrze przyjęte między innymi właśnie ze
względu na przytłaczającą ilość dowodów, które zgromadził.
Po powrocie do Anglii w 1836 roku kontynuował prowadzenie obserwacji i
notatek dotyczących świata przyrody, aż do śmierci w roku 1882. Gdy wziął ślub
i osiadł w hrabstwie Kent, opublikował wiele ze swoich obserwacji z rejsu na
pokładzie Beagle. W dalszym ciągu zbierał dowody i pisał o teorii ewolucji.
Darwin prowadził obfitą korespondencję. Pisał do wielu przyjaciół i innych
naukowców, prosząc o opinie i obserwacje dotyczące zjawisk naukowych.
Napisał wiele listów do Josepha Hookera, ówczesnego dyrektora Królewskich
Ogrodów Botanicznych w Kew, poruszając różne kwestie związane z roślinami.
Inne listy dotyczyły ochrony przyrody, na przykład ten do gubernatora
Mauritiusa w sprawie żółwia olbrzymiego, któremu wówczas groziło wyginięcie.
Na terenie wokół swojej posiadłości Down House, Darwin prowadził
doświadczenia na roślinach, koncentrując się przede wszystkim na kształcie
roślin i sposobach rozmnazania się. Dzięki tym badaniom zajął się później
szczegółową strukturą roślin i odkrywał wrażliwość roślin na różnie czynniki.
Ogród był dla niego jak ogromne laboratorium. Tam sprawdzał, jak dżdżownice
reagują na muzykę lub co się stanie, jeśli przykryje się pierwiosnki gazą tak, aby
nie dopuścić do nich zapylających owadów! O tych oraz innych eksperymentach
dyskutował w korespondencji z magazynami ogrodniczymi. Eksperymenty te
pokazują jego pasję rozwiązywania naukowych zagadek.
– 21 –
Sposoby rozsiewania się nasion
Poniżej znajdują się pomysły na stworzenie w klasie modeli pokazujących mechanizmy
rozprzestrzeniania się nasion istniejące w przyrodzie. Po ich zbudowaniu dzieci mogą
ocenić, na ile były efektywne - na przykład, które nasiona przepłynęły lub poleciały
najdalej.
Sposób
Rozsiewan
ia
Wiatr
Specjalne
Przykłady
przystosowan roślin
ia
Model
Potrzebne
Materiały
Kształt
spadochronu lub
Balona
Podbiał,
mniszek,
Ostrożeń,
Biec biały
(pęcherzowa
ty
Kielich działa
jak balon)
Ręcznie
wykonany
Spadochro
n
Styropianowa kula,
fragment materiału i
nici lub sznurka, taśma
klejąca.
Wiatr
Skrzydła lub
śmigła
Platan,
drzewa
iglaste,
brzoza,
szczaw
Wycinanka
w kształcie
nasienia
platana.
Urządzenie
ze
śmigłami.
Karton i nożyczki,
urządzenie ze
skrzydłami lub śmigłami
ze sklepu z zabawkami
lub artykułami na
imprezy.
– 22 –
Zwierzęta
(trawienie
)
Atrakcyjność
(kolor, smak,
soczystość)
Zwierzęta
(przyczepia
nie się do
włosów lub
sierści)
Haczyki,
przyklejanie
się do futra jak
kurz,
przenoszenie
przez
zwierzęta
Woda
Unoszenie się
Eksplozja
owocu
Elementy pod
ciśnieniem
Pomidor,
czarny bez,
głóg,
tasznik
Kula
pokryta
cukierkami
Jedna styropianowa
kula, taśma
samoprz
ylepna
dwustro
nna,
małe
cukierki.
Przytulia
czepna,
łopian,
szczeć, banan
(przykleja się
jak kurz),
stokrotka
(kilka metod
rozsiewu),
Jasnota biała
(mrówki
celowo
przenoszą jej
nasiona)
Kokos,
Stokrotka
(kilka metod
rozsiewu)
Kula
pokryta
materiałem
rzepowym z
haczykami
Jedna styropianowa
kula,
taśma rzepowa z
haczykami (z
pasmanterii lub sklepu
papierniczego).
Lekka kula
Lekka kula unosząca się
na wodzie.
Tryskawiec
sprężysty
Nadmuchan
y balon
wypełniony
małymi
pomponami
lub
koralikami
Jeden balon, kolorowe
koraliki lub pompony.
– 23 –
Grawitacja
Ciężar
Żołędzie
(rozsiewane
przez
zwierzęta po
spadnięciu na
ziemię)
Ciężki
przedmiot
lub piłka
Jeden ciężki przedmiot
lub piłka
Miejsca występowania
Ogrody botaniczne są wspaniałym miejscem do nauki o wielu rodzimych i
egzotycznych roślinach, znaleźć tam można wiele różnorodnych roślin
pokazujących kluczowe przystosowania do środowiska.
Aby poznać więcej przykładów roślin żyjących w różnych środowiskach, warto
zapoznać
się ze stroną internetową Wielkiego Tropienia Roślin:
www.greatplanthunt.org gdzie można znaleźć materiały do pobrania,
prezentacje PowerPoint i pomysły na zadania do zrobienia na tablicy.
– 24 –
Miejsca występowania (strefa umiarkowana)
Makrohabitaty
Łąka
Obszar leśny
Rozlewisko
Tereny wyżynne (takie jak góry czy
wrzosowiska)
Duże boiska szkolne i tereny
rekreacyjne
Tereny przykościelne, chodniki,
nieużytki, parki
Wybrzeża (wydmy, plaże i klify)
Tereny nadrzeczne i położone nad
jeziorami
Mikrohabitaty
Pobocza i krawężniki
Szczeliny w chodnikach i ścianach
Skraje ścieżek i pól, w żywopłotach i wzdłuż
nich
Pod kłodami
Wzdłuż krawędzi ścian i płotów
Jedne rośliny mogą rosnąć na innych - np.
bluszcz pnący się po dębie.
– 25 –
Egzotyczne habitaty
Pustynia
Las deszczowy
Bagno
Tereny alpejskie
Tereny śródziemnomorskie
– 26 –
System banków nasion i korzystanie z minibanku
nasion
Minibanku nasion można użyć do przechowania wszystkich nasion z ogródka
szkolnego.
Suszenie wstępne
• Po zebraniu nasiona w
papierowych torebkach lub
wyłożyć na tacy na gazetach w
suchym oraz przewiewnym
miejscu, ale bez przeciągów i
nie w miejscu bezpośrednio
nasłonecznionym. Trzeba je
tam pozostawić na 3-4 dni lub
do momentu, gdy nasiona
będą w widoczny sposób
wysuszone.
• Codziennie napowietrzać lub
potrząsać aby przyspieszyć [na obrazku: Przetwarzanie nasion z zebranych roślin]
proces
suszenia..
• Jeśli nasiona lub owoce zostały zebrane zanim całkowicie dojrzały, trzeba
zostawić je w klasie na 7-10 dni, aby mogły dojrzeć. W procesie dojrzewania
mogą zmienić kolor.
Oczyszczanie nasion
• Poza przypadkiem mięsistych owoców (takich jak czarny bez czy głóg), nasiona
mogą zostać usunięte z torebki nasiennej lub strąka poprzez delikatne
potrząśnięcie owocostanem (jak na obrazku powyżej) lub poprzez otwarcie
torebki
nasiennej.
• W przypadku większości gatunków owocostany będą łatwiejsze do oddzielenia
– 27 –
od reszty rośliny po wstępnym wysuszeniu.
• Dojrzałe, mięsiste owoce - jak pomidor - powinno się ostrożnie rozciąć nożem,
a następnie delikatnie wyciągnąć nasiona na sito i trzymać pod bieżącą wodą w
celu usunięcia miąższu..
• Tak uzyskane nasiona powinny następnie zostać poddane wstępnemu
suszeniu, po którym następuje faza suszenia głównego.
Suszenie główne przy użyciu minibanku nasion
• Żel krzemionkowy pochłania wodę z powietrza. Jest on używany w minibanku
nasion do wysuszenia powietrza i nasion. Wysuszone nasiona mogą tam być
przechowywane przez wiele lat.
• Przygotowanie pudełka do suszenia (głównego pudełka): Należy otworzyć
dużą paczkę przezroczystego żelu
krzemionkowego
(środek
suszący),
wsypać go do pustego pudełka, po czym
dodać
zawartość
woreczka
z
pomarańczowym
(suchym)
krzemionkowym żelem wskaźnikowym i
wszystko wymieszać.
• Każdy pojemnik na nasiona oznaczyć
etykietą z nazwą gatunku i datą.
• Wsypać oczyszczone nasiona do
oznaczonych pojemników, dodać jeden
zielony (wilgotny) woreczek wskaźnikowy
[na obrazku: Nasiona suszące się w minibanku nasion]
do każdego pojemnika i wstawić otwarty
pojemnik do minibanku nasion, tak aby
stał na wierzchu środka osuszającego.
• Zostawić pojemniki otwarte podczas
suszenia nasion, ale zamknąć szczelnie
całe
pudełko,
aby
stworzyć
odpowiednią atmosferę do suszenia, do
której nie dostaje się powietrze z
zewnątrz. Należy przechowywać je w
chłodnym
(wystarczy
temperatura
– 28 –
[na obrazku: Woreczki wilgotnego i suchego żelu
w pojemnikach
na nasiona
Wielkie Tropienie Roślin to projekt przygotowany krzemionkowego
dla szkół podstawowych
z okazji
200. rocznicy
pokojowa), nienasłonecznionych miejscu.
• Należy otwierać pudełko i sprawdzać kolor zielonych woreczków
wskaźnikowych w pojemnikach co 3-4 dni. Potrząsanie lekko pojemnikiem przy
każdym sprawdzaniu, aby wymieszać nasiona, pozwoli na równomierne
suszenie. Nasiona będą wystarczająco wysuszone, gdy zielony kolor wskaźnika
zmieni się w pomarańczowy. Czas suszenia będzie się różnił w zależności od
ilości nasion i ich wilgotności początkowej.
• Następnie należy nałożyć przykrywki na pojemniki z wysuszonymi nasionami,
pozostawiając pomarańczowy woreczek wskaźnikowy w środku, i szczelnie
zamknąć pojemnik.
• Żel krzemionkowy w głównym pudełku będzie czasem wymagał ponownego
wysuszenia w piecu, gdy kuleczki wskaźnikowe zaczną zmieniać kolor na zielony.
Przechowywanie
[na obrazku: Zamykanie pojemników gotowych do przechowywania]
• Zamknięte i oznaczone pojemniki na nasiona mogą być teraz bezpiecznie
przechowywane w minibanku nasion w chłodnym miejscu.
• Jeśli minibank nasion będzie przechowywany w lodówce lub zamrażalniku,
– 29 –
nasiona pozostaną przy życiu przez wiele lat.
• Gdy nasiona są zbierane, a minibank używany do suszenia nasion, zamknięte
pojemniki mogą być przechowywane na półce w lodówce, a następnie
przełożone do pudełka, kiedy będzie dostępne.
– 30 –
Wytyczne dotyczące zbierania nasion
Nasiona należy zbierać, gdy są całkowicie
dojrzałe. Najlepiej zbierać je w ciepłe i
suche dni.
1. Zdobądź zezwolenie
Wykopywanie roślin bez pozwolenia
właściciela
posesji
jest
nielegalne.
Zbieranie nasion nie jest zakazane, ale z
grzeczności warto skontaktować się z
właścicielem posesji.
2. Narzędzia do identyfikacji
Wielkie Tropienie Roślin: Zestaw do rozpoznawania gatunków służy do
identyfikacji roślin, z których należy zbierać nasiona.
3. Znajdź odpowiednią populację
Jedna roślina zapewne nie wystarczy do zgromadzenia wystarczającej liczby
nasion do badań oraz jej materiał genetyczny będzie w niewielkim stopniu
zróżnicowany. Pozbieraj nasiona z jak największej liczby roślin danego gatunku
(np. z dwudziestu różnych stokrotek). Dzięki temu maksymalizuje się
zróżnicowanie genetyczne w kolekcji.
4. Oceń dojrzałość
• Etap zbierania nasion musi mieć miejsce w odpowiednim czasie. Jeśli zaczniesz
za wcześnie, zebrane nasiona nie będą wystarczająco dojrzałe. Jeśli zaczniesz za
późno, już ich nie będzie!
• Odwiedź kilkakrotnie miejsce zbierania nasion, aby ocenić stopień ich rozwoju.
– 31 –
Rozetnij kilka i sprawdź, czy nie są puste w środku - niektóre gatunki często
produkują puste nasiona.
• Jest wiele gatunków, których owoce i nasiona zmieniają kolor tuż przed
momentem rozsiewu. Zapoznaj się z kolorem, który osiągają dojrzałe nasiona
rośliny, którą się zajmujesz.
• Jeśli to możliwe, pozwól nasionom całkowicie dojrzeć przed zebraniem. W
przypadku mięsistych owoców, jak czarny bez czy głóg, moment dojrzałości ma
miejsce po zmianie koloru (odpowiednio z zielonej na czarną i z zielonej na
czerwoną).
• Inne gatunki uwzględnione w Zestawie do rozpoznawania gatunków mają
suche nasiona i owoce. Torebki nasienne i strąki powinny zostać na roślinie, aż
nabiorą brązowego lub słomkowego koloru i będą suche w dotyku, zaczną
szeleścić, grzechotać lub się otwierać. Wtedy nasiona będą nieco słabiej
związane z rośliną i będzie je łatwiej usunąć.
• Jeśli nie można poczekać na pełną dojrzałość, należy zebrać te nasiona, które
wyglądają na najdojrzalsze. Postępuj zgodnie z instrukcją wstępnego suszenia,
aby mogły dojrzeć w klasie.
5. Stwórz kolekcję
• Unikaj zbierania nasion do plastikowych torebek - używaj papierowych.
• Zbierz próbkę nasion z każdej rośliny, którą się zajmujesz. Postaraj się nie
zbierać więcej niż 20% nasion dostępnych danego dnia, aby populacja mogła się
dalej
rozwijać.
• Uważaj, aby nie wyrwać ani nie uszkodzić rośliny. Zbieraj dojrzałe torebki
nasienne, strąki i owoce rękami lub używając nożyczek bądź sekatora.
• Weź ze sobą i wypełnij arkusze danych do oznaczenia zebranej kolekcji.
– 32 –
• Aby ponownie osuszyć środek wysuszający, wysyp go na blachę do pieczenia i
umieść w piekarniku ustawionym na 100°C na 1-2 godziny, lub do momentu,
gdy kuleczki wskaźnikowe zmienią kolor z zielonego na pomarańczowy. Postaraj
się nie trzymać ich w piekarniku za długo, aby ich nie odbarwić.
• Ostudź nieco żel krzemionkowy przed włożeniem go z powrotem na dno
pudełka do suszenia i zamknięciem pokrywki. Nie zostawiaj go jednak na
powietrzu na dłużej niż kilka minut, gdyż ciepły żel szybko pochłania wodę.
– 33 –
Formularz danych dotyczących
zbierania nasion
Tego typu dane dotyczące kolekcji uzupełniane są przez naukowca w trakcie lub
tuż po powrocie ze zbierania nasion. Poniżej znajduje się etykieta do wycięcia.
Pozwala ona na umieszczenie informacji identyfikacyjnych w pojemniku na
nasiona.
FORMULARZ DANYCH DO ZEBRANYCH NASION
Rodzaj
Gatunek
Nazwa zwyczajowa
Data zebrania
Osoba zbierająca/Osoby zbierające
Miejsce zebrania
Kod pocztowy
Powiat
PAŃSTWO
Współrzędne geograficzne
Miejsce występowania
Liczba roślin
występowania
znalezionych
w
miejscu
Liczba roślin w próbce
Etykieta do wycięcia
(do umieszczenia w pojemniku z suszącymi się nasionami)
Gatunek:
Szkoła/Klasa:
Lokalizacja:
Data:
Komentarze:
– 34 –
Jak suszyć rośliny i tworzyć okaz do zielnika
Suszenie roślin w prasie pozwala na zachowanie ich na zawsze. Dzięki temu
możemy studiować korzenie, liście, kwiaty, łodygi i owoce przez cały rok.
Poprzez suszenie i prasowanie roślin naukowcy tworzą materiały do zielnika. W
ogrodach botanicznych i muzeach historii naturalnej zielniki używane są jako
zbiór egzemplarzy stanowiących odniesienie przy porównywaniu z innymi
okazami oraz do identyfikowania ich.
Sposób użycia prasy
Aby ususzyć i sprasować okazy, potrzebujesz:
• Prasy do roślin (dodaj arkusze tektury falistej).
• Kilku arkuszy gazety lub papierowego ręcznika kuchennego.
• Kleju do drewna i pędzli do przyklejenia okazu do papieru.
• Kartek papieru A4 do których przykleisz okazy.
Jakie okazy prasować
Materiał roślinny do sprasowania zwykle zawiera łodygę z kwiatem (lub
owocem) i wyrastające z niej liście.
• Jeśli liście przy podstawie mają inny kształt niż te na łodydze, należy również je
zebrać i sprasować.
• Postaraj się sprasować całą roślinę.
• Jeśli masz więcej kwiatów lub owoców bądź okazy bez łodygi, sprasuj je obok
całej rośliny. Mogą zostać zachowane razem z nasionami w kopercie lub paczce
załączonej do zestawu.
– 35 –
Ułóż rośliny w prasie
• Dzieci powinny prasować każdy
z zebranych okazów roślinnych
pomiędzy dwoma arkuszami
gazety.
• Fragmenty okazu mogą być
zagięte podczas rozkładania ich
do prasowania i suszenia, pod
warunkiem, że są ułożone tak,
aby po ususzeniu i sprasowaniu
zmieściły się na kartce A4 bez
wystawania za brzegi.
• Wszystkie części rośliny
powinny być widoczne. Każda
kartka powinna zawierać etykietę
z nazwą rośliny, (jeśli jest znana), [na obrazku: Układanie rośliny do sprasowania]
datą i miejscem zebrania oraz imieniem i nazwiskiem osoby, która ją zebrała.
• Jeśli okaz jest bardzo duży, warto podzielić go na „górną” i „dolną” część, a
następnie sprasować oddzielnie. Części
powinny znajdować się koło siebie i być
stosownie oznaczone. Aby uniknąć
rozdzielenia, warto oznaczyć etykietę
np. tak: „Bellis perennis - część górna
(1), zebrane przez Sally Smith, 12
czerwca 2008” i „Bellis perennis - część
dolna (2), zebrane przez Sally Smith, 12
czerwca 2008”.
• Warto odwrócić kilka liści, aby obie
strony były widoczne.
• Nie zapomnij sprasować kwiatów,
[na obrazku: Układanie warstw]
owoców czy liści u podstawy rośliny.
• Część okazów może być nieco
grubsza, szczególnie jeśli uzyskano zgodę na wykopanie rośliny i korzenie
również będą prasowane.
– 36 –
• Aby wyrównać powierzchnię, zwiń kawałki papieru gazetowego wokół
grubszej części.
Prasowanie roślin
• Ułóż okazy w papierze
gazetowym jeden na drugim. Co
kilka
okazów
rozdzielaj
dodatkowymi arkuszami gazety
lub tekturą falistą (jeśli jest
dostępna),
aby
zwiększyć
chłonność. Tektura falista nie jest
niezbędna,
ale
pomaga
w
suszeniu, pozwalając na cyrkulację
powietrza między okazami.
• Ustaw prasę na górze i na dole [na obrazku: Układanie roślin w prasie w
zestawu okazów.
warunkach terenowych]
• Aby ścisnąć arkusze, zapnij i
ściśnij nakrętki motylkowe.
• Możesz również w tym samym celu
użyć mocnego sznurka lub grubej nici
lub dodać paski - jest to szczególnie
przydatne przy prasowaniu wielu
warstw okazów. Użyj starych pasów z
dodatkowymi dziurkami, aby ścisnąć.
• Dociśnij ciężkimi książkami.
•Upewnij się, że prasa jest mocno
ściśnięta. Jeśli używasz pasa, pasków
lub sznurka, poproś jedno z dzieci,
żeby usiadło na prasie, co pozwoli
jeszcze mocniej ją ścisnąć!
Proces prasowania
[na obrazku: Ściskanie prasy]
– 37 –
• Regularnie sprawdzaj proces suszenia roślin – najlepiej byłoby, gdyby
zachodził on szybko i równomiernie. Jeśli okazy zbyt wolno się suszą, mogą
zacząć pleśnieć. Aby temu zapobiec, usuwaj codziennie wysuszone okazy, aby
zmniejszyć objętość oraz co kilka dni wymieniaj gazety. Możesz również
przechowywać prasę na kaloryferze lub w innym ciepłym i suchym miejscu.
• Schnąc, rośliny kurczą się i zawijają, więc pamiętaj o silnym ściśnięciu, aby
pozostały płaskie. Jeśli używasz sznurka lub pasków do ściskania prasy,
codziennie sprawdzaj, czy nadal jest odpowiednio ściśnięta.
Tworzenie okazu zielnikowego
• Po około dziesięciu dniach wszystkie rośliny
powinny być zasuszone i płaskie, ewentualnie
wcześniej, jeśli używano kaloryfera lub suszarni.
• Aby móc przedstawić okazy na zebraniu lub na
tablicy korkowej w klasie, każdy z nich powinien
zostać przyklejony na czystą kartkę A4.
• Przepisz wszystkie informacje o tym, kto, gdzie i
kiedy zebrał roślinę.
• Jeśli jest dostępny dodatkowy materiał roślinny,
włóż go do małej koperty lub paczki i przyklej do
kartki.
• Jeśli roślina ma grubsze elementy, ułóż na niej
woreczek z grochem, dopóki klej schnie.
• Okaz zielnikowy jest gotowy do wystawienia lub
użycia jako odniesienie dla innych.
[na obrazku: Współczesny
okaz zielnikowy]
Zrób własną prasę w domu!
Użyj:
• Dwóch desek.
• Arkuszy tektury falistej wyciętych do tego samego formatu, co zewnętrzne
deski
• Kilku arkuszy gazety lub papierowego ręcznika kuchennego.
• Mocnego sznurka lub grubej nici aby mocno ścisnąć prasę; możesz też użyć
– 38 –
dwóch pasków z dodatkowymi dziurkami lub kilku ciężkich książek.
• Kleju do drewna i pędzli do przyklejenia okazu do papieru.
• Kartek papieru A4 do których przykleisz okazy.
• Jeśli nie możesz zdobyć lub zrobić prasy, użyj starej książki telefonicznej i
papierowych ręczników kuchennych. Otwórz książkę i połóż ręcznik na otwartej
stronie. Połóż okaz prawą stroną do dołu na ręczniku i połóż na wierzchu
kolejny ręcznik. Zamknij książkę. Połóż na niej coś ciężkiego.
– 39 –
Jak zrobić pojemnik na nasiona z papieru
Obejrzyj filmik pokazujący jak to zrobić na www.greatplanthunt.org
1) Weź cały arkusz magazynu lub pół
arkusza dużej gazety. Potrzebujesz
proporcji takich, jak w kartce A4. Odwróć
kartkę krótszym bokiem do siebie. Aby
instrukcja była jaśniejsza, użyliśmy
kolorowego papieru z literami w rogach.
Napisz litery po obu stronach swojego
arkusza, jeśli masz kłopoty
2) Złóż stronę A/B, tak aby spotkała się ze stroną C/D
3) Złóż jeszcze raz na pół, od lewej do prawej
– 40 –
4) Otwórz kieszonkę, a następnie złóż rogiem A do rogu B
5) Złóż tak, aby uzyskać kształt widoczny na obrazku
6) Złóż tak, aby róg A spotkał się z rogiem C; kształt powinien wyglądać jak na
obrazku
7) i 8) Powtórz to samo po prawej stronie
– 41 –
9) Złóż B do D
10) Złóż B do środkowej linii
11) Złóż jeszcze raz
12) Złóż A do środkowej linii
13) Złóż jeszcze raz
– 42 –
14) i 15) odwróć i powtórz kroki 10-13
16) Złóż górną część w dół po obu stronach
17) Otwórz pojemnik
18) Wypchnij wnętrze pojemnika
– 43 –
19) Pojemnik gotowy!
20) Pojemnik może zostać połączony z innymi w przypadku eksperymentu
grupowego
– 44 –
O Milenijnym Banku Nasion Kew
Ochrona
i
przechowywanie
nasion
stanowi
długofalową i tanią
ochronę
przed
zagrożeniami
ze
strony zmiany klimatu,
zanieczyszczeń, utraty
siedlisk,
nadmiernej
eksploatacji i obcych
gatunków
inwazyjnych.
Przechowywanie
[na obrazku: poszukiwanie nasion w Mali]
nasion
jest
wydajniejsze
niż
przechowywanie roślin - są mniejsze i naturalnie wchodzą w stan spoczynku.
Naukowcy z Królewskich Ogrodów Botanicznych w Kew zaczęli gromadzić
nasiona zagrożonych roślin w latach siedemdziesiątych. Projekt ten stanowił
element pracy ogrodu botanicznego związanej z ochroną przyrody. Kolekcja
rosła. Milenijny Bank Nasion otwarto w 2000 roku.
Milenijny Bank Nasion zgromadził dotychczas 98% z 1400 rodzimych gatunków
roślin występujących w Zjednoczonym Królestwie, w tym 300 gatunków
zagrożonych. Aktualnym celem jest zapewnienie schronienia 24 tys. gatunków
do 2010 roku, co stanowi 10% globalnej flory produkującej nasiona.
Milenijny Bank Nasion współpracuje z naukowcami z około 20 państw, aby
trafnie przyznawać wysoki priorytet roślinom endemicznym, zagrożonym lub
mającym gospodarcze zastosowanie. Poszukiwacze nasion z Kew i lokalni
partnerzy zbierają nasiona przy użyciu Systemu Informacji Geograficznej (GIS) i
– 45 –
minibanków nasion, podobnych do tego w Skrzyni Skarbów.
Nasiona przechowywane są w Milenijnym Banku Nasion, ale pozostają
własnością państwa, gdzie zostały zebrane. Używanie nasion do celów
naukowych wymaga zezwolenia ze strony państwa pochodzenia.
Jak rośliny wyrastają na nowo?
W
laboratoriach
Milenijnego
Banku
Nasion
precyzyjnie
odtwarza się warunki sprzyjające
naturalnemu kiełkowaniu. Warunki
te to między innymi: rodzaj światła
(nieosłonięta ziemia raczej niż cień
rzucany przez inne rośliny), długie
okresy
przechowywania
w
wilgotnym miejscu w niskiej
temperaturze
(zimowanie)
i
zmiany
dobowe
temperatur
(początek wiosny i jesieni).
– 46 –
Nasiona z Milenijnego Banku Nasion
[na obrazku: na górze: Zbiory nasion dla MBN; na dole: Przechowywanie nasion
w MBN na przyszłość; po prawej: Nasiona: sposób ochrony roślin nie zabierający
wiele przestrzeni]
Banki nasion stanowią długofalową ochronę dla egzemplarzy gatunku poprzez
usunięcie ich z sytuacji zagrożenia. Jak później znaleźć dobre zastosowania dla
nasion? Po spełnieniu szeregu warunków prawnych i środowiskowych nasiona
mogą być przekazane na cele niekomercyjne w ramach specjalnych ustaleń.
Między 1999 a 2006 rokiem na całym świecie ponad trzy tysiące kolekcji nasion
zostało przekazanych innym państwom. Ponad tysiąc kolekcji zostało wysłanych
poza Europę.
Poniżej znajdują się przykłady wpływu, jaki Milenijny Bank Nasion miałby
nadzieję wywrzeć.
• W Australii przebadano 197 kolekcji nasion, aby znaleźć takie, które mogłyby
przeciwdziałać zasoleniu suchych środowisk lądowych. W ten sposób można by
przywrócić
produktywność
sześciu
milionom
hektarów
terenów
zdegradowanych.
– 47 –
• W Pakistanie przebadano 24 kolekcje traw i roślin strączkowych pod względem
ich dostosowania do środowiska i możliwości wprowadzenia do niego.
Potencjalnie 93,5 milionów zwierząt gospodarskich i ich właścicieli zyskałoby
dostęp do lepszego wyżywienia.
• W USA zbadano 32 kolekcje pod kątem wydajności procesu fotosyntezy jako
sposobu, który mógłby zwiększyć plony i dostarczać wystarczająco pożywienia
rosnącej populacji.
• W Kanadzie cztery gatunki Traganka zostały wykorzystane w badaniach nad
złagodzeniem zatrucia ostrołódką (ang. locoweed) u zwierząt gospodarskich.
Choroba ta kosztuje obecnie farmerów ok 4,5 milionów dolarów rocznie.
• Na Brytyjskich Wyspach Dziewiczych nasiona krytycznie zagrożonego gatunku
akacji, które wcześniej zostały złożone w banku nasion, zostały wykorzystane
jako część projektu odtworzenia gatunku. Projekt zrealizował Ogród Botaniczny
JR O’Neal. Gatunek endemiczny zachowany w swoim naturalnym środowisku
jest bezcenny.
– 48 –
O Królewskich Ogrodach Botanicznych
w Kew
Królewskie Ogrody Botaniczne w Kew zostały założone w 1759 roku. Od wieków zajmują się
gromadzeniem, katalogowaniem, badaniami i zapewnianiem dostępu do informacji na temat
roślin
i
grzybów.
Kew stanowi globalne archiwum botaniczne, przechowuje 7 milionów ususzonych okazów roślin,
ponad 35 tysięcy gatunków żywych roślin i ponad miliard nasion w Milenijnym Banku Nasion. W
2003 roku Kew zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa jako pierwszy na świecie ogród
botaniczny, w uznaniu dla ich wkładu w dziedzictwo przyrodnicze.
Zgromadzona w Kew wiedza o taksonomii oraz świadomość kluczowego znaczenia roślin i ich
siedlisk pomogły ośrodkowi stać się światowym liderem w ochronie roślin. Kew wspiera
specjalistów w dokumentacji, ochronie i promocji zrównoważonego użytkowania cennych
zasobów roślinnych. Każdy jednak może się do tego przyczynić. Za sprawą tego projektu Kew
chciałoby zachęcić przyszłe pokolenia do udziału w tym dziele i podążania śladami naukowców i
entuzjastów
z
Kew
dbających
o
rośliny.
O Wellcome Trust
Wellcome Trust jest najbardziej zróżnicowaną organizacją charytatywną zajmującą się badaniami
biomedycznymi na świecie. Wydaje rocznie około 600 milionów funtów, zarówno w
Zjednoczonym Królestwie, jak i poza nim, na wspieranie i promocję badań naukowych mających
na celu poprawę zdrowia ludzi i zwierząt. Wellcome Trust zależy na zaangażowaniu szerokiego
grona osób w naukę i na wspieraniu nauczycieli przyrody, poprzez inicjatywy takie jak Narodowe
Centrum Nauczania Przyrody (http://www.sciencelearningcentres.org.uk).
Aby uczcić dwusetną rocznicę urodzin Darwina, Wellcome Trust zleciło, stworzyło i ufundowało
zestaw wyjątkowych, ambitnych projektów, aby zaangażować szerokie grono Brytyjczyków w
wiedzę o Darwinie, jego idei i wpływie na współczesną naukę i kulturę.
– 49 –
Przydatne linki
Strony internetowe
Wielkie Tropienie Roślin: www.greatplanthunt.org (wiele przydatnych
materiałów)
Wellcome Trust: www.wellcome.ac.uk
Darwin 200: www.darwin200.org
Królewskie Ogrody Botaniczne w Kew i Wakehurst Place: www.kew.org
Growing Schools (projekt edukacyjny dotyczący nauczania o żywieniu i
rolnictwie): www.growingschools.co.uk
Królewskie Stowarzyszenie Ogrodnicze: www.rhs.org.uk
Książki
Plant (2004) RBG Kew/Dorling Kindersley
Plant (Eyewitness Guides series, 2003). Dorling Kindersley Lewington, A.
Plants For People (2003). 2nd ed. Eden Project Books.
Karol Darwin
http://darwin-online.org.uk/
http://www.aboutdarwin.com/
http://www.englishheritage.org.uk/server/show/nav.14922
http://www.darwinforum.org.uk/
http://science.rollsroyce.com/resources/darwin/darwin.php
– 50 –
Ewolucja
MegaLaboratorium Ewolucji – masowy eksperyment obserwacyjny dotyczący
przystosowania do środowiska:
http://www.evolutionmegalab.org
Rywalizacja o Przetrwanie - http://www.survivalrivals.org
Ochrona zdrowia i bezpieczeństwa
http://www.kew.org/education/wildlifezone
Rośliny i Ludzie
http://www.plantcultures.org/
Strony dla szkół dotyczące botaniki
http://plantscafe.net/en/home.htm
http://wwwsaps.plantsci.cam.ac.uk/index.htm
Dzikie rośliny i siedliska w Zjednoczonym Królestwie
http://www.kew.org/education/wildlifezone
http://www.bbc.co.uk/breathingplaces/schools/
http://www.nhm.ac.uk/natureonline/life/plants-fungi/postcode-plants
http://www.woodlandtrust.org.uk/learning/index.htm
http://www.wildlifewatch.org.uk
Nasiona
http://theseedsite.co.uk/ and http://theseedsite.co.uk/weeds4.html
http://tomclothier.hort.net/
– 51 –
Piosenka o Darwinie
Autor: David Haines / Singtastic.com © David Haines
Tekst: Khairoun Abji, Sue Blake i Megan Gimber
Tekst angielski
Mister Darwin on the Beagle sailed the oceans and seas
To South America and Tahiti and New Zealand, Maldives
To Australia and Tasmania, Keeling Island and Saint Helena
To Ascension and Mauritius and Brazil, de Verdes and Galapagos Islands
Mister Darwin on the Beagle sailed away for five years.
Mister Darwin on his journey watched the plants, beasts and birds
He drew pictures, gathered samples, kept a journal full of words
Looked at beetles, finches, mocking birds, giant tortoises, flightless cormorants
Studied daisies, prickly poppies, climbers, cactuses, cassava, coconut and cress
He wondered where they came from and he soon had ideas.
Now let’s go out on a plant expedition
Look at things closely, draw, measure, think, talk
You can be part of botanical tradition
Join The Great Plant Hunt, let’s think as we walk!
Mister Darwin, when he got home, wrote these new ideas down
But he didn’t like to offend so didn’t share them around
Twenty years passed, Mister Darwin got a letter from a Mister Wallace
Now this young man had discovered just the same thing Mister Darwin found
Aboard the Beagle Mister Wallace had the self same ideas.
Mister Darwin and Mister Wallace formed a team for some time
But Mister Darwin wrote his big book in eighteen hundred and fifty nine
“On The Origin of Species by Natural Selection”
Everybody read the book, everybody had an opinion
Some people praised it, others damned it, Mister Darwin’s big book.
Mister Darwin sent some samples to the scientists at Kew
Some were added to the great collection, some were planted then grew
Still today Plant Hunters journey, collecting samples, writing words
Sending specimens to Kew, investigating how to save their habitats and still we ponder many
questions, these are questions for you!
– 52 –
Now let’s go out on a plant expedition
Look at things closely draw, measure, think, talk
You can be part of botanical tradition
Join The Great Plant Hunt, let’s think as we walk!
Tekst polski
Pan Darwin żeglował po morzach i oceanach na okręcie Beagle
Do Ameryki Południowej, na Tahiti, do Nowej Zelandii i na Malediwy
Do Australii, na Tasmanię, Wyspy Kokosowe i Świętą Helenę
Na Wyspę Wniebowstąpienia i Mauritius, do Brazylii, na Wyspy Zielonego Przylądka i
Galapagos
Na okręcie Beagle pan Darwin pływał przez pięć lat.
Pan Darwin w swej podróży obserwował rośliny, zwierzęta i ptaki
Rysował szkice, zbierał próbki, prowadził bogaty dziennik
Patrzył na żuki, zięby, drozdy, wielkie żółwie, kormorany-nieloty,
Badał stokrotki, kłujące maki, pnącza, kaktusy, maniok, kokosy i pieprzycę
Zastanawiał się, skąd pochodzą i szybko wpadł na pewien pomysł
A teraz chodźmy na ekspedycję botaniczną
Obserwujmy, rysujmy, mierzmy, myślmy, rozmawiajmy
Możesz być częścią botanicznej tradycji
Dołącz do Wielkiego Tropienia Roślin, będziemy myśleć po drodze!
Pan Darwin, kiedy wrócił do domu, zapisał te nowe pomysły
Lecz nie chciał nikogo obrazić, więc nic nikomu nie mówił
Po dwudziestu latach pan Darwin dostał list od pana Wallace'a
Ten młodzieniec odkrył to, co pan Darwin wcześniej
Na okręcie Beagle; pan Wallace wpadł na ten sam pomysł
Pan Darwin i pan Wallace połączyli siły na pewien czas
Ale w tysiąc osiemset pięćdziesiątym dziewiątym Darwin napisał swoje wielkie dzieło
„O powstawaniu gatunków drogą naturalnego doboru”
Każdy przeczytał, każdy miał swoje zdanie
Jedni chwalili, inni przeklinali wielkie dzieło Darwina
Pan Darwin przesłał próbki do naukowców w Kew
Część dodano do kolekcji, część zasadzono i urosła
Po dziś dzień poszukiwacze roślin podróżują, zbierają próbki, piszą
Wysyłają okazy do Kew, badają jak ratować ich siedliska, lecz wciąż jest wiele pytań
Te pytania są dla Ciebie!
A teraz chodźmy na ekspedycję botaniczną
– 53 –
Obserwujmy, rysujmy, mierzmy, myślmy, rozmawiajmy
Możesz być częścią botanicznej tradycji
Dołącz do Wielkiego Tropienia Roślin, będziemy myśleć po drodze!
Singtastic.com © David Haines. Więcej piosenek o nauce na stronie www.Singtastic.com
Więcej materiałów dotyczących tej piosenki wraz z nutami na pianino
stronie:www.greatplanthunt.org
na
– 54 –
Autorzy
Opracowane przez RBG Kew, zlecone i sfinansowane przez Wellcome Trust.
Ze strony Wellcome Trust:
Clare Matterson, Dyrektor ds.
medycyny, społeczeństwa i historii;
Daniel Glaser, Przewodniczący działu
projektów specjalnych; Amy Sanders,
Menedżer projektu, Darwin 200;
Eleanor Boddington and Sabien
Khan, Dział prawny.
Ze strony RBG Kew:
Producent wykonawczy
Angela McFarlane
Autorzy
Podręcznik dla Nauczyciela
Gail Bromley MBE
Susan Allan
Podążając śladami
Darwina
Aileen O’Riordan
Pat Triggs
Menedżer Projektu,
Starszy producent
Khairoun Abji
Producenci
Sarah Bell, Megan Gimber
Autorzy, badacze
Sarah Bell, Sue Hunt, John
Adams, Steve Alton, Gemma
Bramley, Wolfgang Stuppy,
Rebecca Howarth, Robin Probert,
Lindsay Robb, Kiri Ross-Jones, Mary
Smith, Roger Smith OBE, Megan
Gimber
Konsultanci ds. dydaktyki
Helen Rainsford, Veronica
Moore, Sally Jones, Astrid
Krumins, Sue Hunt
Marketing
Graham Thomas, Harriet
Williams, Bronwyn Friedlander,
David Yard, Jennifer Bailey,
Chloe Kembery
Fotografie
Herbiseed, Arthur Hoare
Sarah Bell, Andrew McRobb
Wolfgang Stuppy, Gemma
Bramley, Steve Alton, John
Adams, Lindsay Robb
Dodatkowe zdjęcia:
©John Bebbington FRP,
©Jonathan Drori CBE,
©Patrick Roper, © Cliff Webb,
©Christine Hanrahan,
©James Lindsey, © Trevor
Grant, © Nancy L. Foote
(odwołania do zdjęć na
www.greatplanthunt.org
)
Ilustracje
Cykl życiowy mniszka © Anne
Bebbington; Strona z szablonami
liścia © Anne Bebbington;
Postaci: Lily, Ash i Joseph: Jamie
Lenman; Podążając śladami
Darwina/arkusze do pracy:
Guy Allen; Postać Karola
Darwina: Sophie Allsopp
Grupa sterująca projektu
Angela McFarlane, Michael Reiss,
Amy Sanders, Ruth Bartholemew,
Paul Smith, Christine Newton,
Robin Probert, Tom Jackson, Gina
Fullerlove, Mike Saunders, Anna
Quenby
Konsultanci
Monique Simmonds, Paul Smith
Projekt graficzny i Prepress
(The Templar Company Ltd)
Jonathan Lambert, Caroline
Reeves, Rachel Ellen Parker,
Sophie Allsopp
Nasiona w minibanku nasion
sponsorowane przez Herbiseed.
Interaktywność i opracowanie
biznesu
(Guardian Professional)
Rupert Bates, Menedżer ds. rozwoju;
Nick Cassidy, Producent; Tom
Grinsted, Menedżer ds.
projektowania; Tom Jackson,
Kierownik działu zawartości i
produkcji; Natalie Jude, Opiekun
klienta, Jamie Lenman, Ilustrator;
Gwyn Lockett, Inżynier ds.
zapewnienia jakości; Jonathan Pagel,
Twórca serwisu internetowego;
Rachel Turner,
Projektant serwisu internetowego;
Emma Whitehead, Kierownik ds.
rozwoju biznesu
Filmiki Poszukiwaczy Roślin
(largeblue)
Ade Thomas, Producent wykonawczy;
Verity Cowper,
Producent/reżyser; Marianne Huet,
montaż; Charlie Stanfield, Operator
kamery, Marc Stevenson, Animator
Nagrania w plenerze
Bjorn Rudner (RPA i Botswana),
Tanya Petersen (Australia)
Poszukiwacze Roślin
Fiona Hay, Dan Duvall, Carly Cowell,
Richard Johnstone, Masego Kruger,
Moctar Sacande. Podziękowania dla
Milenijnego Banku Nasion w Kew,
Banku Nasion Nowej Południowej
Walii w Mount Annan Botanic
Garden, Południowoafrykańskiego
Narodowego Instytutu
Zróżnicowania Biologicznego
i Centrum Ochrony Nasion w
Adelaide Botanic Gardens
Dział prawny
Catherine Daniels
– 55 –

przewodnik dla nauczycieli

Transkrypt

Podobne dokumenty

Technologia odnowy runi łąk metodą hydroobsiewu

najsłynniejsze ogrody świata

W numerze - Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Gdańsku

Wszystkie materiały dla uczniów w wieku 11–14 lat