Część 1 - Urząd Miasta Kielce

PREZYDENT MIASTA KIELCE
RAPORT Z REALIZACJI
PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA
MIASTA KIELCE WRAZ Z PLANEM
GOSPODARKI ODPADAMI
zatwierdzonego
Uchwałą Rady Miejskiej w Kielcach
Nr XXX/555/2004 z dnia 15 lipca 2004 r.
za lata 2004-2006
CZĘŚĆ I
RAPORT WSKAŹNIKOWY O STANIE ŚRODOWISKA
MIASTA KIELCE
CZERWIEC 2007
1
Przygotował: Marek Jóźwiak
Opracowanie zostało wykonane w Kieleckim Towarzystwie Naukowym
Wprowadzenie
Wybrane systemy wskaźnikowe stosowane na świecie
W latach 90-tych, po Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku organizacje
międzynarodowe m.in. Komisja ZrównowaŜonego Rozwoju Narodów Zjednoczonych
(UNCSD), Program Środowiska NZ (UNEP), Organizacja Współpracy Gospodarczej i
Rozwoju (OECD), Europejska Agencja Środowiska (EEA) podjęły prace studialne nad
opracowaniem systemów wskaźnikowych, które odzwierciedlałyby związki między stanem
środowiska przyrodniczego, procesami gospodarczymi i skutecznością ochrony środowiska. W
wykonanych przez OECD (1994), EEA (1996), UN CSD (1998) opracowaniach zgodnie
stwierdzono, Ŝe przedstawienie takich wskaźników wymaga:
- dysponowania bardzo duŜą ilością danych społeczno-gospodarczych oraz informacji
dotyczących środowiska z systemów monitoringowych do opracowania zagregowanych,
reprezentatywnych parametrów,
- dokonania ocen efektywności przyjętych strategii i planów działań oraz stosowanych
systemów zarządzania środowiskiem na tle zachodzących procesów społeczno-gospodarczych.
Oceny te powinny być dokonywane jednolitymi metodami, umoŜliwiającymi przeprowadzanie
analiz porównawczych na poziomie krajowym i międzynarodowym,
- opracowania metod, moŜliwości i sposobów realizacji szybkiego informowania kręgów
rządowych i samorządowych oraz opinii społecznej o zachodzących w środowisku zjawiskach,
procesach i trendach.
Większość opracowanych do tej pory wskaźników jest ukierunkowanych na prezentację
przyczyn, stanu oraz społecznej reakcji. Dotyczą one zagadnień zrównowaŜonego rozwoju w
aspekcie ekonomicznym, społecznym, środowiskowym i instytucjonalnym. Szczególne
znaczenie mają wskaźniki opracowane w ONZ przez Komisję ZrównowaŜonego Rozwoju NZ
(UN CSD), Organizację Współ- pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Europejską
Agencję Środowiska (EEA).
Wskaźniki ONZ i OECD zostały opracowane w układzie P-S-R (Presja-Stan-Reakcja).
Obrazują one korzystne i niekorzystne sprzęŜenia zwrotne pomiędzy działalnością człowieka a
środowiskiem naturalnym. Wskaźniki te mają charakter kompleksowy i pozwalają na szerokie
porównania międzynarodowe. Zaproponowano bowiem 3 zestawy wskaźników:
- krótkoterminowe, które podbudowane są aktualnymi danymi dostępnymi w większości
krajów,
- średnioterminowe podbudowane tylko częściowo danymi, a jakość danych wymaga
polepszenia pod względem stopnia ich pewności i porównywalności,
- długoterminowe, dla których tylko w niewielu krajach znajdują się odpowiednie dane, a
pozostałe kraje aby móc stosować te wskaźniki muszą stworzyć system trwałego pozyskiwania
danych.
W Unii Europejskiej badania dotyczące opracowania wskaźników prezentujących stan i
ochronę środowiska w powiązaniu z rozwojem gospodarczym wykonywane są przez
Europejską Agencję Środowiska (EEA). Opracowywane przez Agencję raporty oparte są na
metodzie D-P-SI-R [Driving Forces (czynniki sprawcze) – Pressures (presje) – State (stan) –
Impact (wpływ) – Responce (środki przeciwdziałania)].
Metoda ta, jeŜeli obejmuje większy przedział czasowy pozwala na ukazanie tendencji zmian
zachodzących w danym czasie, umoŜliwia porównywanie tych tendencji z przyjętymi celami
2
polityki ekologicznej, a w konsekwencji prowadzi do wykorzystania wskaźników w procesie
decyzyjnym. W przyjętej przez EEA metodzie wykorzystywane jest 14 zagadnień
problemowych:
- rozwój społeczno–gospodarczy,
- zmiany klimatu,
- zanikanie warstwy ozonu stratosferycznego,
- zakwaszenie,
- troposferyczny ozon i inne fotochemiczne utleniacze,
- substancje chemiczne,
- odpady,
- przyroda i róŜnorodność biologiczna,
- woda,
- środowisko przybrzeŜne i morskie,
- degradacja gleby,
- środowisko miejskie,
- główne przypadki nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska,
- sektory społeczne.
System wskaźników stosownych w Polsce
RównieŜ w Polsce podjęto próbę opracowania wskaźników, które mają odzwierciedlać
najwaŜniejsze problemy oraz zmiany w środowisku, a poprzez wskazanie trendów ocenić
szanse i zagroŜenia w przyszłości (Raport wskaźnikowy 2000). Wskaźniki opracowano w
układzie Presja – Stan – Reakcja.
Metoda P-S-R przedstawia związki przyczynowo-skutkowe zachodzące pomiędzy
oddziaływaniem człowieka na środowisko, jakością poszczególnych komponentów
środowiska i podejmowaniem działań zaradczych mających na celu poprawę istniejącej
sytuacji. Wskaźniki dobrano w podziale na grupy tematyczne odpowiadające takim
zagadnieniom środowiskowym jak:
problemy globalne;
- zanikanie warstwy ozonowej, zmiany klimatu,
problemy środowiskowe krajowe;
- zagroŜenie powietrza,
- zagroŜenie wód powierzchniowych i podziemnych,
- zagroŜenie lasów,
- zagroŜenie róŜnorodności biologicznej,
- środowisko miejskie,
problemy sektorowe;
- przemysł,
- rolnictwo,
- sektor gospodarstw domowych,
- transport.
System wskaźników zastosowny dla Kielc
W niniejszym opracowaniu wzorem Raportu wskaźnikowego przyjętego przez Radę
Ministrów w dniu 22 lutego 2006r. (IOŚ 2006) zastosowano 3 wskaźniki odzwierciedlające
najistotniejsze komponenty, a wynikające z modelu przyczynowo-skutkowego w układzie:
Stan-Presja-Przeciwdziałanie.
Wskaźniki dotyczące Stanu stanowią główną grupę wskaźników, a podstawą ich prezentacji
są wyniki badań i pomiarów przedstawione w raporcie. Pozostałe wskaźniki mają charakter
3
uzupełniający, głównie w odniesieniu do wskaźników Reakcji i są najsłabiej zaprezentowane
w raporcie z uwagi na brak odpowiednich danych liczbowych oraz często niemierzalny ich
charakter. Fakt ten utrudnił pełną analizę przyczynowo-skutkową. W przyszłości, aby móc
stosować ten waŜny wskaźnik, potrzebna jest kompletna informacja o działaniach podmiotów
gospodarczych i instytucji mających wpływ na środowisko. W przypadku Reakcji
podejmowane przeciwdziałania będą w wielu wypadkach odnoszone do celów i zadań
Polityki Ekologicznej oraz wszędzie tam, gdzie to było moŜliwe takŜe oceniane w aspekcie
uzyskiwanego postępu.
Zestaw wykorzystanych w pracy wskaźników jest tak dobrany, aby przede
wszystkim umoŜliwić opis zjawiska z uwagi na jego rangę w kontekście priorytetów
gminnych, regionalnych, krajowych i unijnych. Dobierając wskaźniki podjęto takŜe próbę
wykorzystania bazowego zestawu wskaźników „Core Set of Indicators”, którymi w swoich
raportach posługuje się Europejska Agencja Środowiska. Ponadto wybrano teŜ i takie
wskaźniki, które charakteryzowały zrównowaŜony rozwój, a więc nie były klasycznymi
wskaźnikami środowiskowymi. NaleŜą do nich np. wskaźniki pokazujące zmniejszanie się
energochłonności czy materiałochłonności w przedsiębiorstwach, wskaźniki oceny
funkcjonowania systemów przyrodniczych, wskaźniki poprawiające estetykę miasta,
umoŜliwiające ocenę realizacji planów ochrony.
Wybrane informacje o Kielcach
PołoŜenie fizyczno - geograficzne
Kielce, według fizyczno-geograficznego podziału Polski (Kondracki 1988), połoŜone są w
południowo-zachodniej części WyŜyny Kielecko-Sandomierskiej (ryc. 1).
Ryc. 1 PołoŜenie fizyczno-geograficzne Kielc
Administracyjnie naleŜy do województwa świętokrzyskiego i jest jego stolicą.
4
Ryc. 2 PołoŜenie Kielc w województwie świętokrzyskim
Miasto o powierzchni 109,45 km2 w przewaŜającej części leŜy w kotlinie, którą wyznaczają:
• od północy pasmo Masłowskie ze wzniesieniem do 317 m n.p.m. - góra Buk
w rejonie Skrzetli,
• od wschodu wododział rzek Lubrzanki i Silnicy z lokalnymi wzniesieniami
w rejonie Szydłówka (310 m n.p.m.) i Zagórza (315 m n.p.m.),
• od południa pasmo Posłowickie i Dymińskie z partiami grzbietowymi, ukształtowanymi na
poziomie 338 - 408 m n.p.m. (góra Telegraf),
• od zachodu lokalny wododział zlewni rzek Silnicy i Sufragańca, lewobrzeŜnych
dopływów rzeki Bobrzy, z wzniesieniem Bruszni (309 m n.p.m.), Karczówki
i dzielnicy Czarnów – stacja Kielce Herbskie (do 303 m n.p.m.).
Dno kotliny wyznacza dolina rzeki Silnicy, ukształtowana na rzędnych 240 – 300 m
n.p.m.. Ogólny spadek terenu zaznacza się w kierunku południowo – zachodnim, zgodnie
z biegiem rzeki,
Część powierzchni miasta wykazuje cechy połoŜenia depresyjnego,
a swobodny odpływ powietrza w kierunku naturalnego spadku terenu (SW) ograniczony jest
przewęŜeniem kotliny na linii wzniesień Brusznia – Pasmo Posłowickie, rozcięte przełomem
rzeki Bobrzy w Słowiku.
Kielce graniczą z gminami: Miedziana Góra, Masłów (od północy), Morawica, Sitkówka-Nowiny
(od południa), Masłów, Górno, Daleszyce (od wschodu) i Sitkówka-Nowiny, Piekoszów (od
zachodu).
Budowa geologiczna
Teren miasta połoŜony jest w obrębie trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich,
zbudowanego z osadowych skał paleozoicznych, tworzących centralną część antyklinorium
świętokrzyskiego (ryc. 4).
5
Ryc. 3 Budowa geologiczna
Występują tu fragmenty trzech duŜych regionalnych jednostek geologiczno-strukturalnych:
łysogórskiej, strefy przejściowej kielecko – łagowskiej oraz dymińsko – klimontowskiej.
Powstały one w wyniku deformacji kaledońsko – waryscyjskich oraz blokowej tektoniki
alpejskiej. Są to elementy strukturalne złoŜone i genetycznie róŜnorodne, zbudowane ze skał
staro i młodo – paleozoicznych.
Głównymi jednostkami fałdowymi wyróŜniającymi się na omawianym obszarze,
począwszy od północy w kierunku południowym są skiba (antyklina) Łysogórska, synklina
kielecka, antyklina dymińska i synklina bolechowicka. Wymienione jednostki mają przebieg
zbliŜony do równoleŜnikowego, dzieląc się na szereg drugorzędnych elementów fałdowych.
ZróŜnicowanie morfologiczne terenu miasta związane jest z budową geologiczną
starszego podłoŜa, jego tektoniką, działalnością erozyjną i akumulacyjną lądolodu oraz procesami
denudacyjnymi rzek i erozją, zachodzącymi równieŜ współcześnie.
Miasto połoŜone jest na zachodnim krańcu Doliny Kielecko - Łagowskiej, rozdzielającej
Góry Świętokrzyskie na cześć północną i południową. W obrębie miasta występują pasma i
grzbiety:
Pasmo Kadzielniańskie z istniejącym rezerwatem geologicznym „Kadzielnia"
(otoczonym dawnym wyrobiskiem górniczym) oraz rezerwatem krajobrazowym
„Karczówka",
Pasma Dymińskie, Posłowickie oraz fragment Pasma Zgórskiego porośnięte lasami
bukowo – jodłowymi,
zachodnia część Grzbietu Szydłówkowskiego,
na północy miasto sięga do zalesionego Pasma Dąbrowskiego.
Równolegle do wzniesień Pasma Masłowskiego przebiegają doliny strukturalne, utworzone na
wychodniach skał mniej odpornych, jak łupki i wapienie margliste.
Od Kajetanowa w kierunku wschodnim biegnie Dolina Wilkowska, z której bierze
początek rzeka Lubrzanka. W południowo zachodniej części tej doliny wypływa równieŜ rzeka
Silnica wpadająca w południowo zachodniej części miasta do rzeki Bobrzy. Poprzecznie do
ciągów wzniesień płynie do Bobrzy rzeka Sufraganiec.
6
Na południe od wzniesień ciągnących się od Miedzianej Góry do Dąbrowy, biegnie
dolina wyerodowana w wapieniach dewońskich i łupkach karbońskich. Równolegle, od strony
południowej zaznacza się niŜsze pasmo Wzgórz Szydłówkowskich, z najwyŜszym
wzniesieniem Świnia Góra (346 m n.p.m.).
Na zboczach pasm wzniesień i wzgórz zaznaczają się niekiedy załomy i stoki erozyjne
w partiach szczytowych w Paśmie Zgórsko - Posłowicko - Dymińskim. Powierzchnie
denudacyjne występują równieŜ na wychodniach skał przedczwartorzędowych; są to obszary o
znacznych spłaszczeniach, na których
w drobnych zagłębieniach odbywa się sedymentacja zmywanego przez opady atmosferyczne
materiału z sąsiadujących wzniesień. Pokrywy osadów wodnolodowcowych, najczęściej w
formie piasków, rozciągają się na duŜych przestrzeniach, głównie w obrębie dolin.
Tarasy akumulacyjno – erozyjne występują w dolinach rzecznych, szczególnie w
dolnych odcinkach dolin rzek Bobrzy i Lubrzanki. Powstały one przez zasypanie dolin
osadami piaszczystymi, rzecznymi i deluwialnymi, pochodzącymi z rozmycia starszych
osadów wodno – lodowcowych zlodowacenia południowo – polskiego. Późniejsza erozja
i denudacja spowodowały rozczłonkowanie i częściowe usunięcie pokryw tarasowych.
Zachowały się one we wschodnim zboczu doliny rz. Lubrzanki k. Cedzyny oraz w dolinie
rz. Bobrzy k. Szczukowskich Górek, Białogonu i Zalesia.
DuŜe zmiany w rzeźbie terenu wystąpiły w wyniku odkrywkowej eksploatacji kopalin:
rud metali oraz surowców skalnych. Powstały głębokie kamieniołomy
i hałdy urobku kopalnianego lub odpadów przemysłowych. W granicach miasta eksploatacja
kopalin została zaniechana, a dawne kamieniołomy – Kadzielnia
i Ślichowice częściowo zagospodarowane.
W ostatnich latach notuje się nowe zjawisko w zakresie zmian naturalnej rzeźby terenu.
Rozwój budownictwa powoduje przemieszczanie duŜych ilości odpadowych mas ziemnych i
usypywanie
z
nich
tarasów
i nowych działek budowlanych na terenach dolin rzecznych – zwłaszcza Silnicy
i Sufragańca.
Warunki klimatyczne
Miasto znajduje się w wyŜynnym regionie klimatycznym, śląsko - małopolskim,
krainie Gór Świętokrzyskich.
Warunki topoklimatyczne Kielc:
średnioroczna temperatura powietrza 7,0 °C,
najcieplejszy miesiąc lipiec - śr. temp. 17,2 °C
najzimniejszy miesiąc styczeń - śr. temp. -5,2 °C,
okres wegetacji 265 dni,
wilgotność względna powietrza 80 %,
wysokość opadów 724 mm, z maksimum w lipcu 96 mm, z minimum
w październiku - 34 mm ,
pokrywa śnieŜna zalega przez 86 dni.
Kierunki i rozkład wiatrów w ciągu roku modelowane są ogólną cyrkulacją powietrza
atmosferycznego, oraz topografią terenu. Znajomość warunków anemometrycznych miasta
ma duŜe znaczenie w planowaniu przestrzennym - lokalizacja emitorów zanieczyszczeń, w
architekturze i budownictwie - wpływ wiatru na skuteczność konstrukcji budowlanych oraz
izolacyjność cieplną
i przewietrzanie budynków w bioklimatologii - odczuwalność cieplną organizmu ludzkiego.
W Kielcach przewaŜają wiatry z sektora zachodniego, których roczna częstotliwość
wynosi 43,2%. Jednocześnie występują one przez 10 miesięcy w roku, czemu sprzyja
7
połoŜenie Kielc w Padole Kielecko-Łagowskim o przebiegu WNW-ESE. Z kierunku
południowego i południowo - wschodniego w mieście występuje 25,4% wiatrów. Niewielki
jest udział wiatru z północy i północnego wschodu (łącznie 7,4%).
Roczny przebieg aktywności wiatru w Kielcach wskazuje na dwa okresy: jesienno-zimowy, ze
wzmoŜoną aktywnością wiatru z kierunków południowych i wiosenno-letni, ze wzmoŜoną
aktywnością wiatru z kierunków północnych. Najaktywniejsze kierunki wiatru wykazują
większe zróŜnicowanie w ciągu roku niŜ kierunki przewaŜające. Prędkość wiatru wywiera
istotny wpływ na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. W warunkach miejskich duŜa
prędkość wiatru działa korzystnie, poprawiając jakość powietrza. Kielce ze średnią roczną 2,8
m*s-1 zaliczane są do strefy średniej i małej wietrzności.
Najsilniejszy wiatr występuje zimą i na początku wiosny, co wynika z duŜych
gradientów barycznychi oŜywionej cyrkulacji atmosferycznej o tej porze roku (śarnowiecki
1993). Najmniejsze prędkości wiatru obserwowane są latem, z minimum w lipcu. W skali roku
w Kielcach przewaŜają wiatry bardzo słabe (1-2 m*s-1) i słabe (3-5 m*s-1) – 74%
O dominacji wiatrów bardzo słabych i słabych decyduje połoŜenie miasta w pasie osłabionej
cyrkulacji przyziemnej. Wiatry silne (11-15 m*s-1) i bardzo silne (powyŜej 15 m*s-1) pojawiają
się wyłącznie zimą i na początku wiosny. Charakterystyczne dla Kielc jest to, Ŝe przewaŜające
kierunki wiatru nie wykazują największych prędkości (śarnowiecki 1993). Na dobowe zmiany
prędkości wiatru mają turbulencja i konwekcja oraz zabudowa, która modyfikuje tę prędkość.
W Kielcach lepiej przewietrzane są ulice równoległe do głównych kierunków wiatru.
Na ulicach prostopadłych do nich często powstaje tzw. „cień wiatrowy” sprzyjający
kumulowaniu się zanieczyszczeń. Najbardziej niekorzystne warunki wentylacji występują w
śródmieściu. WaŜnym wskaźnikiem wentylacji miasta są cisze atmosferyczne, których
obecność powoduje występowanie zastoisk zanieczyszczonego powietrza. Zjawisko to moŜe
dodatkowo potęgować występowanie mgieł inwersyjnych, które w mieście najczęściej
występują w październiku (śarnowiecki 1998) Kielce, ze średnią roczną częstotliwością
15,5% cisz atmosferycznych naleŜą do miast o słabej wentylacji powietrza. Występują one
najczęściej jesienią, z maksimum w październiku.
Kielce połoŜone są w strefie o stosunkowo niekorzystnych warunkach dla pionowej wymiany
powietrza. W ciągu roku notuje się od 23 do 29% godzin z równowagą chwiejną. Dla
wentylacji miasta niekorzystna jest takŜe stała równowaga dynamiczna, która występuje
głównie zimą, a więc w okresie wzmoŜonej aktywności mieszkańców związanej z sezonem
grzewczym.
Hydrogeologia
Obszar Kielc połoŜony jest w całości w północnej części zlewni Nidy – dopływu Wisły.
Charakterystyczną cechą rzek Bobrzy, Sufragańca, Silnicy i Lubrzanki jest niewielka ilość
prowadzonej wody naturalnej w stosunku do przyrostu zlewni. Zlewnia Silnicy w ¾ jest
typową zlewnią miejską, gdzie udział wód z deszczówki moŜe dochodzić do 85 – 100%.
Skomplikowana budowa obszaru miasta Kielc ukształtowała bardzo zróŜnicowane
terytorialne warunki gromadzenia się i krąŜenia wód podziemnych typu szczelinowego i
szczelinowo-krasowego. Wartość uŜytkową posiadają wody piętra dewońskiego, głównie
dewonu środkowego wapienno-dolomitycznego. O duŜym znaczeniu zbiornikowym decyduje
ich spękanie oraz intensywne rozwinięcia krasowe, przebiegające na znacznych
przestrzeniach.
Podobne warunki występują w silnie skrasowiałych wapieniach płytowych i rafowych
dewonu górnego. Utwory ilaste i margliste famenu tworzą na ogół poziom izolujący, mało
przepuszczalny dla wód infiltrujących.
Inne poziomy wodonośne o mniejszej wartości uŜytkowej dla ujęć komunalnych to:
8
poziom środkowotriasowy o wodach szczelinowo-krasowych i górnopermski, dolnokarboński
oraz poziom czwartorzędowy w dolinach rzecznych i na wysoczyźnie.
Obszar miasta wg rejonizacji hydrogeologicznej połoŜony jest w obrębie GZWP Nr
417 – Kielce wymagającego szczególnej ochrony. Posiada udokumentowane zasoby wód
podziemnych wg stanu na 30.10.1994 r..
Obszar drugiego w skali waŜności zbiornika wód podziemnych GZWP 418 Gałęzice–
Bolechowice–Borków połoŜony jest na południowym obrzeŜu Kielc, od Miedzianki po
Słopiec. Dla obszaru tego obowiązują zakazy, nakazy, zalecenia jak dla obszaru GZWP 417
Kielce.
Strefy ochrony pośredniej podstawowych ujęć komunalnych poza Kielcami
i Zagnańskiem
• komunalne ujęcie wody w Białogonie wydzielone strefą ochrony pośredniej, posiada
wygrodzoną strefę ochrony bezpośredniej studni(Rozp. Nr 6/2004,Dyr.Reg.Zarzadu
Gospod. Wodnej w Krakowie, Dz. Urz. Woj. Święt., Nr 184)
• obszar strefy ochrony pośredniej posiada naruszone standardy jakości środowiska
wodnego, gruntowego,
• awaryjne ujęcia wody na terenie Kielce posiadają wyznaczone
i wygrodzone strefy ochrony sanitarnej, bezpośredniej.
• ustanowienie stref ochrony bezpośredniej i pośredniej dla ujęcia wody przy fabryce
Domów,
• ustanowienie stref ochrony bezpośredniej i pośredniej dla ujęcia wody przy Browarze
„Belgia”. Strefy zostały ustanowione decyzja UW WOŚ Kielce znak OS.I6210/190.96 z dnia 28.11.1996 r.
Struktura ludności
Wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Kielcach
liczba ludności w Kielcach wynosiła ogółem 207 088 (stan na 31.12.2006 r.),
w tym: 108 915 (52,5%) stanowiły kobiety, 98 173 (47,5%)męŜczyźni.
Zanieczyszczenie powietrza
Jednym z istotnych czynników wpływających na zdrowie człowieka jest jakość powietrza,
którym oddycha. Skutki zanieczyszczenia powietrza są szczególnie odczuwalne przez osoby
starsze, chore i dzieci w postaci dolegliwości związanych z układem oddechowym i
krwionośnym. Ponadto, niektóre substancje obecne w powietrzu wykazują właściwości
mutagenne, inne kumulują się w organizmach Ŝywych. Rezultaty badań Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO) wskazują na przedwczesną umieralność spowodowaną ekspozycją na
zanieczyszczone powietrze, zwłaszcza pyłami drobnymi i ozonem. Zanieczyszczone powietrze
ma równieŜ negatywny wpływ na kondycję ekosystemów oraz stan materiałów wytworzonych
przez człowieka (korozja metali, niszczenie budynków).
Stan
Na terenie miasta Kielce funkcjonowały cztery stacje monitoringu powietrza atmosferycznego
prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Kielcach i
Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Kielcach (WSSE). Trzy z nich naleŜące do
9
WSSE wykonują pomiary tła, natomiast czwarta prowadzona przez WIOŚ bada oddziaływanie
transportu. W ostatnich latach WSSE zawiesiła pomiary opadu pyłu na terenie miasta. W celu
uzupełnienia zakresu pomiarowego o pomiary ozonu wykorzystano wyniki pomiarów Stacji
Monitoringu Akademii Świętokrzyskiej na Świętym KrzyŜu.
Ocena stanu jakości powietrza dokonywana jest na podstawie klasyfikacji opierającej się o
wymogi Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku (Dz. U. Nr 87, poz.
796 i 798) dla kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia.
Na podstawie przeprowadzonych pomiarów WIOŚ dokonał oceny poziomu substancji w
powietrzu.
Miasto Kielce zaklasyfikowano w roku 2004 do lasy B, oznaczającej, Ŝe poziom stęŜeń
występuje powyŜej wartości dopuszczalnej, ale nie przekracza wartości dopuszczalnej
powiększonej o margines tolerancji. W 2005 i 2006 roku Kielce zaliczono do klasy C, gdzie
poziom stęŜeń przekracza wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji.
Zaliczenie do tej klasy wymaga opracowania programu ochrony powietrza (POP) dla miasta.
Przyczyną zaliczenia miasta Kielce do klasy C były przekroczenia wartości dopuszczalnych
pyłu zawieszonego PM10. Przekroczenia dopuszczalnych wartości występowały dla stęŜeń 24godzinnych, wartości roczne wartości zostały przekroczone. Największą liczbę przekroczeń
wartości dopuszczalnych zarejestrowano na stacjach przy ulicy Jagiellońskiej i IX
Wieków Kielc. Pod względem pyłu zawieszonego PM10 juŜ w 2003 roku odstępując od
procedury POP nadano strefie miasta Kielce klasę B/C.
Pozostałe zanieczyszczenia zakwalifikowano latach 2004-2006 do klasy A gdzie poziom
stęŜeń nie przekracza wartości dopuszczalnej.
Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu dla terenu kraju, dopuszczalne
częstości przekraczania tych poziomów oraz marginesy tolerancji
Górny próg oszacowania
Dolny próg oszacowania
Dopuszczalna
Dopuszczalna
Nazwa
Wartość
wartość
częstość
częstość
substancji
przekroczeń
przekroczeń
µg/m3
µg/m3
w roku
w roku
Ochrona zdrowia
Benzen
rok kalendarzowy
5
3,5
2
1 godzina
200
140
18 razy
100
18 razy
Dwutlenek azotu
rok kalendarzowy
40
32
26
dwutlenek siarki 24 godziny
1501)
1252)
75
3 razy
50
3 razy
Ołów
rok kalendarzowy
0,5
0,35
0,25
Ozon
8 godzin
120
120
Pył zawieszony
24 godziny
50
30
7 razy
20
7 razy
PM10
rok kalendarzowy
40
14
10
Tlenek węgla
8 godzin
10 000
7 000
5 000
Źródło: Załącznik 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. (poz. 796)
Okres
uśredniania
wyników
Dopuszczalny
poziom
µg/m3
Klasyfikacja miasta Kielce na podstawie rocznej oceny jakości
z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia
Strefa
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń
dla obszaru całej strefy
powietrza
Klasa ogólna
strefy
10
NO2
SO2
Pył
zawieszony
PM10
Pb
CO
C6H6
O3
2004
A
A
B
A
A
A
A
B
2005
A
A
C
A
A
A
A
C
2006
A
A
C
A
A
A
A
C
Źródło: WIOŚ Kielce
Wykaz przekroczeń wartości kryterialnych dla stęŜeń pyłu zawieszonego PM10
Kod stacji
SkKielJagiel
SkKielGalcz
SkKielTransp
rok
stęŜenia 24 godz.
liczba przekroczeń poziom
liczba przekroczeń poziom
dop.
dop+ marg. tol.
2004
46
35
2005
2006
72
87
72
87
2004
21
13
2005
2006
13
23
13
23
2004
18
13
2005
2006
45
64
45
64
Na podstawie badań dokonujących ocenę chemicznej jakości powietrza przeprowadzanych na
podstawie wskaźników biologicznych wykreślono mapy skaŜenia Kielc metalami cięŜkimi
(Fe, Cd, Cu, Zn, Pb) oraz siarką i WWA. Wynika z nich, Ŝe w mieście największe zagroŜenie
dla człowieka stanowią wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).
Najbardziej zagroŜonymi obszarami są: centrum z parkiem Staszica i skrzyŜowaniem
ulic śeromskiego – Seminaryjska, gdzie wskaźnik zanieczyszczenia tymi związkami, osiągał
wartości odpowiednio Wk 2,79 i 2,88 – najwyŜsze w mieście (ryc.11). NaleŜy zaznaczyć, Ŝe
spośród 17 badanych punktów aŜ w 82,4% najwyŜsze wartości wskaźnika zanieczyszczenia
stanowiły WWA. Na taki stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego WWA wpływa
głównie transport samochodowy. W celu poprawy stanu sanitarnego powietrza w okolicy
parku Staszica naleŜałoby rozwaŜyć moŜliwość oddzielenia Ŝywopłotem parku od ulicy
Seminaryjskiej oraz zamknięcie tej drogi dla samochodów powyŜej 3,5t na odcinku od
skrzyŜowania z ul. Paderewskiego do skrzyŜowania z ul. śeromskiego. Stosunkowo wysokie
są w mieście takŜe stęŜenia kadmu, szczególnie na skrzyŜowaniach ulic (ryc. 7).
Główną drogą przenikania kadmu do organizmu człowieka (30-50% dawki pobranej) jest
układ oddechowy. Stanowi to istotne zagroŜenie dla zdrowia zwłaszcza, Ŝe ten pierwiastek
podlega akumulowaniu się w organizmie, co nawet przy bardzo niskich dawkach wchłaniane
w ciągłej ekspozycji mogą spowodować znaczący wzrost poziomy kadmu w ustroju.
11
Ryc. 7 Rozkład zanieczyszczenia powietrza kadmem
Ryc. 8 Rozkład zanieczyszczenia powietrza miedzią
Ryc. 9 Rozkład zanieczyszczenia powietrza Ŝelazem
12
Ryc. 10 Rozkład zanieczyszczenia powietrza ołowiem
Ryc. 11 Rozkład zanieczyszczenia powietrza WWA
13
Ryc. 12 Rozkład zanieczyszczenia powietrza siarką
Ryc. 13 Rozkład zanieczyszczenia powietrza cynkiem
Analiza mikrobiologiczna powietrza wykazała, Ŝe powietrze w Kielcach pod względem
mikrobiologicznym nie jest zanieczyszczone w stopniu zagraŜającym jego mieszkańcom.
Występują jednak miejsca, w których następuje przekroczenie dopuszczalnych norm
obecności bakterii i grzybów w powietrzu. Przekroczenie norm dopuszczalnych bakterii w 1m3
stwierdzono na ul. Solidarności w okolicy przystanku „Exbudu”, na skrzyŜowaniu ulic
Sienkiewicza i Paderewskiego oraz w Parku Staszica . Gronkowce hemolizujące były
obecne w 39,4% badanych prób powietrza , szczególnie pobieranych w okresie ciepłym.
Pozostałe bakterie wskaźnikowe: promieniowce i Pseudomonas fluorescens wykryto jedynie w
kilku próbach powietrza na ul. Solidarności i w Parku Staszica.Na stanowiskach poboru prób
poza centrum miasta, tj. Białogon i Sieje nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm
dotyczących większości drobnoustrojów.
14
Miejsca najbardziej zagroŜone zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi powietrza:
Al. Solidarności (daw. Manifestu Lipcowego)
ul. Sienkiewicza na styku z ul. Paderewskiego, Park Staszica
Presja
Wielkość zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie miasta jest kształtowana
przede wszystkim przez zakłady energetyki zawodowej, przemysł, sektor komunalno-bytowy
oraz transport. Według bazy danych Urzędu Marszałkowskiego w 2005 roku w Kielcach
istniało ponad 900 źródeł emisji niskiej i wysokiej.
Głównymi zorganizowanymi źródłami zanieczyszczeń na terenie miasta Kielce są:
Elektrociepłownia Kielce S.A., Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej (MPEC),
Zakłady Energetyki Cieplnej Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej (ZEC KSM), paleniska
indywidualne oraz transport samochodowy.
15
Główne źródła emisji zorganizowanej na terenie miasta Kielce
w latach 2002-2005
Rodzaj zanieczyszczenia
Zakład
Rok
Pył
SO2
NOx
CO
Mg
Mg
Mg
Mg
Elektrociepłownia
2002
451,9
939,8
329,5
309,1
Kielce
2003
427,8
839,6
348
325,8
2004
343,6
880,3
323,7
245,3
2005
193,2
964,2
296,7
128,7
MPEC
CO2
Mg
185766
196224
185197
190478
2002
2003
2004
2005
51,6
40,4
29,6
24,5
127,6
79
58,6
62
40,5
24,9
21,9
22
99
49
40,8
41
26710
28415,6
24489,8
25634,1
2002
2003
2004
2005
Źródło: Materiały uzyskane z zakładów
209,8
114,7
90,2
86,2
177,6
212,2
142,4
118,9
74,7
99,4
90
89,4
186,7
248,7
99,7
102,8
39228
42631
42087
40522
ZEC KSM
Tabela 2 . Główne źródła emisji zorganizowanej na terenie miasta Kielce w latach
2002- 2004 w odniesieniu do łącznej emisji z terenu miasta
Rodzaj zanieczyszczenia
Zakład
Rok
2002
2003
2004
Pył
Mg
451,9
427,8
343,6
Elektrociepłownia
Kielce
%
45,6
46,8
44,1
MPEC
2002
2003
2004
51,6
40,4
29,6
5,2
4,5
3,8
Zanieczyszczenia gazowe bez CO2
Mg
%
1578,4
159,2
1513,4
165,3
1449,3
186,2
267,1
152,9
121,3
26,9
16,7
15,5
ZEC KSM
2002
209,8
21,2
439
44,2
2003
114,7
12,5
560,3
61,2
2004
90,2
11,5
468,1
60,1
Źródło: Program Ochrony Środowiska Dla Miasta Kielce 2002, Materiały uzyskane z
zakładów, GUS 2004
Największe ilości zanieczyszczeń pyłowych oraz gazowych emituje Elektrociepłownia
Kielce S.A.. Na drugim miejscu znajduje się Zakład Energetyki Cieplnej Kieleckiej
Spółdzielni Mieszkaniowej. Jej
urządzenia do odpylania zanieczyszczeń mają małą
efektywność (o 15,5% mniejszą od EC Kielce S.A.).
Z danych zawartych w tabeli ….. wynika, Ŝe emisja zanieczyszczeń z EC Kielce S.A. tj.
pyłu, NOx, CO w latach 2002-2005 zmniejszyła się, natomiast wrosła emisja SO2 i CO2. Z
16
kolei w MPEC oraz ZEC KSM obserwuje się spadek emisji pyłu, SO2, NOx oraz CO natomiast
w ZEC KSM wzrasta jeszcze emisja CO2.
Roczne zuŜycie węgla kamiennego w trzech największych systemach ciepłowniczych
przedstawia tabela. Widoczne jest stopniowe zwiększanie się jego zuŜycia z kaŜdym rokiem,
co jest wynikiem likwidacji małych palenisk indywidualnych i równoczesnym podłączaniem
ich do miejskiej sieci ciepłowniczej.
Roczne zuŜycie węgla [Mg]
Zakład
Elektrociepłownia Kielce
2003
91 234
Lata
2004
90 208,1
2005
93 815
MPEC
kotłownia ul.Hauke
Bosaka
kotłownia ul. Zapomniana
6 048
1 864
5 577,9
2 950,6
8 001
6 327
18 906
20 958
ZEC KSM
20 319
Źródło: Materiały uzyskane z zakładów
Informacje o wielkości emisji oraz ilości zatrzymanych zanieczyszczeń są wskaźnikami
pozwalającymi na określenie presji na środowisko.
Dane z ostatnich lat informują o stopniowym spadku ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do
powietrza (tab…). Jednocześnie wskazują na wzrost ilości zanieczyszczeń zatrzymywanych w
urządzeniach redukujących emisję. W roku 2003 zanotowano ponad 100% wzrost ilości
zatrzymanych gazów na terenie miasta Kielce, a w roku następnym o dalsze 50% wartości z
2002 roku. Odwrotny trend obserwowany jest na obszarze powiatu kieleckiego.
Tabela 4. Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza bez CO2
zanieczyszczenia wyemitowane
zanieczyszczenia zatrzymane
rok
Pyłowe
gazowe
pyłowe
gazowe
Mg
%
miasto Kielce
2002
991
3099
91,1
1,9
2003
915
3130
91,5
4,1
2004
778
2853
93,9
5,1
powiat kielecki
2002
659
4378
97,2
1,7
2003
703
8716
93,8
1,1
2004
618
11364
97,5
0,6
Źródło: GUS
17
Wielkość emisji podstawowych zanieczyszczeń powietrza
Zanieczyszczenia gazowe
Pyły ogółem
dwutlenek
Rok
tlenki azotu tlenek węgla
siarki
Mg
miasto Kielce
2002
991
1602
584
893
2003
915
1540
625
949
2004
778
1463
573
798
powiat kielecki
2002
659
448
888
3042
2003
703
575
1302
6838
2004
618
635
1393
9285
dwutlenek
węgla
293032
325981
303964
1116727
1245828
1223859
Dla porównania wielkości emisji w czasie zastosowano współczynnik WE, który przedstawia
stosunek wielkości emisji pyłów i gazów do powierzchni miasta.
W określeniu dynamiki emisji pomocnym jest porównanie wartości rocznych emisji z
głównych jej źródeł: Elektrociepłownii Kielce, kotłowni Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej
oraz Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej.
Na podstawie analizy emisji z wyŜej wymienionych zakładów stwierdzono, Ŝe ostatnie
lata przyniosły spadek ilości wyemitowanych zanieczyszczeń
z wyjątkiem dwutlenku siarki. Na wzrost emisji SO2 główny wpływ miała działalność
Elektrociepłowni Kielce. Emisja z kotłowni KSM nie uległa redukcji w ciągu ostatnich lat, a
nawet wzrosła w porównaniu do roku 2003.
Poza miejscowym zagroŜeniem duŜy wpływ na jakość powietrza w mieście mają
emitory połoŜone na kierunku dominujących wiatrów. Do takich niewątpliwie naleŜą dwa
duŜe zakłady: Zakłady Przemysłu Wapienniczego "TRZUSKAWICA" S.A. i Cementownia
Nowiny Sp. z o.o.. Dane dotyczące wymienionych zakładów pozwalają na stwierdzenie
ograniczenia emisji. Wyjątek stanowi emisja tlenku węgla, której wartości wzrosły podczas
ostatnich dwóch lat.
Ostatecznie moŜna stwierdzić, Ŝe na terenie miasta Kielce zanotowano poprawę pod
względem wielkości emisji podstawowych zanieczyszczeń ze źródeł zorganizowanych.
Źródłami komunalno bytowymi wpływającymi na zanieczyszczenie powietrza są przede
wszystkim paleniska domowe, kotłownie lokalne oraz wszystkie zakłady uŜyteczności
publicznej. Przyczyną uciąŜliwości tych źródeł emisji jest ich rozproszenie, brak urządzeń
oczyszczających, niska wysokość emitorów oraz stosowanie węgila kamiennego jasko źródła
energii. Wśród zinwentaryzowanych kotłowni lokalnych o mocy zainstalowanej powyŜej
1 MWt dominują kotłownie węglowe - 86%, pozostałe 33% to kotłownie gazowe, natomiast
1% to kotłownie olejowe (Projekt ZałoŜeń 2002).
Istotnym źródłem zanieczyszczenia powietrza w mieście są zanieczyszczenia komunikacyjne.
Udział sektora transportu drogowego w zanieczyszczeniu powietrza rośnie w ostatnich latach
w związku z gwałtownym wzrostem ilości samochodów. O wielkości emitowanych
zanieczyszczeń decyduje ilość samochodów oraz stan nawierzchni dróg i płynność przejazdu
samochodów przez skrzyŜowania.
W Kielcach w 2003 roku zarejestrowano 2918 nowych aut, w roku następnym – 2605,
natomiast w 2005 roku 1667 sztuk.
Na terenie miasta, jak podaje Miejski Zarząd Dróg, łączna długość sieci drogowej
wynosi 384 km i obejmuje następujące kategorie:
− Drogi krajowe nr 73 i nr 74 przebiegające przez 9 ulic o łącznej długości 23,1 km
18
− Drogi wojewódzkie nr 745, 760, 761, 762, i 764 przebiegające przez 17 ulic o łącznej
długości 25,5 km
− Drogi powiatowe, do których naleŜy 109 ulic o łącznej długości 114,9 km
− Drogi gminne obejmujące 446 ulic o łącznej długości 220,9 km
Z czego nawierzchnię twardą ulepszoną (bitumiczną, betonową, z kostki prefabrykowanej)
posiada 220,6 km dróg, co stanowi 57,5 %. NaleŜą do nich wszystkie drogi krajowe i
wojewódzkie oraz część dróg powiatowych i gminnych. Nawierzchnię twardą nie ulepszoną
(tłuczniową, ŜuŜlową itp.) posiada 32,4 km dróg, co stanowi 8,4 %. Nawierzchnię gruntową
posiada 131 km dróg stanowiąc 34,1 %.
Poza źródłami emisji zlokalizowanymi na terenie miasta wpływ na jakość powietrza mają
źródła znajdujące się poza jego granicami – w powiecie, województwie, a nawet w oddalonych
jednostkach administracyjnych. W powiecie kieleckim istnieje ponad 400 źródeł emisji
znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie miasta.
Przeciwdziałanie
Miasto Kielce w latach 2004-2006 w większości podjęło potencjalnie moŜliwe
przedsięwzięcia odnoszące się do ochrony powietrza atmosferycznego czego wynikiem jest
znaczna poprawa jego jakości. W celu zmniejszenia emisji niskiej wybudowano obwodnicę
E7, która znacznie odciąŜyła ruch samochodowy w centrum miasta, jak równieŜ w maju br.
zamknięta została ulica Paderewskiego, na której odbywa się tylko ruch komunikacji
miejskiej. Planowane jest takŜe zamknięcie ulicy Czarnowskiej.
W odniesieniu do źródeł ciepła w mieście przebudowano wiele kotłowni węglowych na
kotłownie gazowe lub podłączono ich odbiorców do systemu ciepłowniczego. Nowo
budowane obiekty posiadają w większości instalacje centralnego ogrzewania zasilane z
ekologicznych systemów (systemy ciepłownicze, kotłownie gazowe, kotłownie olejowe,
ogrzewanie elektryczne).Większość obiektów oświatowych podłączonych jest do
funkcjonujących na terenie miasta systemów ciepłowniczych lub zasilanych jest z własnych
kotłowni gazowych. W ostatnich pięciu latach wyeliminowano ogrzewanie węglowe z
podłączeniem do systemu ciepłowniczego w wielu obiektach szkolnych. Według danych GUS
z 2004r. zwiększyła się liczba zakładów wyposaŜonych w urządzenia o wysokiej skuteczności
odpylania zanieczyszczeń, natomiast zmniejszył się udział zakładów z urządzeniami, które tą
skuteczność mają mniejszą. Wzrasł udział takich urządzeń odpylających jak: filtrów
tkaninowych z 7380 w 2000r. do 17032 w 2004r.; multicyklonów z 1083 w 2000r. do 1307 w
2004r; urządzeń mokrych z 496 w 2000r. do 637 w 2004r. Zmniejszł się natomiast udział
cyklonów i elektrofiltrów.
Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej eksploatujące większość sieci
ciepłowniczych na terenie miasta Kielce przeprowadziło w latach 2003-2005 prace
modernizacyjne dotyczące zarówno sieci jak i węzłów ciepłowniczych. W systemie
ciepłowniczym MPEC-u wymienione zostały najbardziej wyeksploatowane odcinki sieci na
preizolowane (około 30%).
Nastąpiła przebudowa 5 lokalnych kotłowni opalanych koksem na kotłownie gazowe.
Całkowitej likwidacji uległa kotłownia koksowa na ul. śeromskiego. W 2004r. nastąpiła
kolejna likwidacja kotłowni koksowej i jej przebudowa na gazową, w wyniku czego ul.
Kościuszki 5,7,9 i 33 oraz Kopernika 3 zostały podłączone do miejskiej sieci ciepłowniczej. W
tym samym roku wybudowano nową kotłownię opalaną gazem na ul. Słowackiego 8/10 i
jednocześnie zlikwidowano kotłownię koksową na ul. Seminaryjskiej 6/8. W 2005 roku
zlikwidowano kotłownię koksową na ul. Sienkiewicza 10/13 i nastąpiło podłączenie jej do
miejskiej sieci ciepłowniczej. W 2005 roku nastąpił równieŜ I etap modernizacji układu
19
odpylania w kotłowni na ul. Hauke Bosaka. Zamontowane zostały baterie cyklonów o
skuteczności odpylania około 92%.
W Elektrociepłowni Kielce S.A. działalność inwestycyjna w latach 2003-2005 polegała
na wdraŜaniu nowoczesnych technik wytwarzania i redukcji zanieczyszczeń.
Przeprowadzona symulacja obliczeniowa wykazała uzyskanie efektu ekologicznego w wyniku
przejęcia obciąŜenia cieplnego na poziomie:
- obniŜenia emisji SO2 o 121,052 Mg/rok
- obniŜenia emisji NOx o 24,420 Mg/rok
- obniŜenia emisji pyłu o 111,822 Mg/rok.
Elektrociepłownia Kielce S.A. jest jedynym zakładem, który od roku 2004 wykorzystuje
biomasę do produkcji energii cieplnej na istniejących urządzeniach wytwórczych.
W kotłowniach Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej w latach 2003-2005 wykonano
remonty części ciśnieniowej kotłów wodnych typ WLM-5. W celu optymalizacji procesu
spalania oraz obniŜenia kosztów produkcji ciepła zainstalowane zostały układy automatycznej
regulacji i sterowania w obrębie instalacji kotłowej. W wyniku zastosowania automatyzacji
uzyskano znaczne zmniejszenie zuŜycia węgla i emisji spalin oraz osiągnięto sprawność
kotłów w granicach 84%. Ok. 40% zmiejszono zuŜycie energii. Ponadto poprzez zastosowanie
dwustopniowych odpylaczy spalin podniesiono skuteczność odpylania do 95%.
Jednym z załoŜeń Programu Ochrony Środowiska Dla Miasta Kielce było
rygorystyczne egzekwowanie warunków wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza. Dane
GUS z 2004r wskazują, Ŝe około 40% opłat i kar za wprowadzanie dopuszczalnej emisji
zanieczyszczeń do powietrza nie wpływa na celowe fundusze ekologiczne. W 2004r. takich
opłat i kar wymierzono w kwocie 142,4 tys. natomiast wpłynęło ich na kwotę 86,8 tys.
Kolejnym zamierzeniem było zwiększenie częstotliwości przeprowadzania kontroli w
przedsiębiorstwach przechowujących materiały sypkie pylące na otwartych przestrzeniach,
natomiast z informacji uzyskanych z zakładów kontrole takie mają miejsce tylko raz do roku.
Jakość wód
śycie we wszelkich postaciach oraz zdrowie ludzi i jakość ich Ŝycia uzaleŜnione są od
dostępności wody o odpowiedniej jakości i w odpowiedniej ilości. Zasoby wodne w kraju,
przypadające na jednego mieszkańca są mniejsze niŜ w krajach sąsiednich i znacznie niŜsze
niŜ przeciętne w Europie (zaledwie około 36% średniej europejskiej). Efektem takiego stanu
zasobów wodnych jest występowanie w części obszaru Polski trudności w zaopatrzeniu w
wodę.
Charakterystyczną cechą wód powierzchniowych na terenie miasta jest niewielkie zwiększenie
ilości prowadzonej przez cieki wody – w stosunku do przyrostu zlewni. Cecha ta ma związek z
jednej strony z budową geologiczną podłoŜa Kielc, a drugiej z przekształceniami
antropogenicznymi w postaci nadziemnej i podziemnej infrastruktury komunalnej, szczelnej
zabudowy kubaturowej, uszczelnionych i nienasiąkliwych placów oraz ulic,
wykorzystywaniem zasobów wód podziemnych ze zbiorników GZWP 417 i 418, co prowadzi
do drenowania znacznych obszarów miasta.
Stan
Kielce posiadają system kanalizacji rozdzielczej, odprowadzający osobno wody opadowe oraz
osobno ścieki bytowo-gospodarcze i przemysłowe do oczyszczalni komunalnej „Sitkówka”.
20
Wodociągi Kieleckie Sp. z.o.o. zajmują się eksploatacją kanalizacji sanitarnej, a sieć
kanalizacji deszczowej podlega Miejskiemu Zarządowi Dróg. Rozdział ten utrzymuje się w
b.r.
Ścieki opadowe powstają głównie w wyniku opadu deszczu, ale do grupy tej zalicza się takŜe
spływy z topniejącego śniegu, polewania i mycia ulic, awarii sieci wodociągowej i zdarzeń
drogowych. Miasto Kielce dysponuje systemem kanalizacji deszczowej, dostosowanym do
naturalnego ukształtowania obszaru miasta, umoŜliwiającym grawitacyjne odprowadzanie wód
opadowych do naturalnych odbiorników. Odbiornikami wód opadowych są rzeki
przepływające przez miasto: Silnica, Lubrzanka, Sufraganiec i Bobrza. Zorganizowany system
kanalizacji w mieście ma długość: 2002 – 178 km, 2005 – 180 km, 2006- 192,8 km i jest
administrowany przez Miejski Zarząd Dróg w Kielcach. NiezaleŜnie od zorganizowanego
(komunalnego) systemu miejskiego funkcjonuje przemysłowa sieć kanalizacji deszczowej.
W większości zakładów przemysłowych jest ona prawidłowo rozbudowa. Jest to
kanalizacja rozdzielcza, nawiązująca do miejskiego układu kanalizacji rozdzielczej. Tylko
w niewielu zakładach (głównie małych) występują układy ogólnospławne. Istnienie tak
powszechnie rozdzielczego systemu kanalizacji na terenach zakładów przemysłowych stwarza
zagroŜenie odpływu wód deszczowych o podwyŜszonych wskaźnikach zanieczyszczeń i
pojawienia się przypadkowych zrzutów ścieków sanitarnych, i ewentualnie przemysłowych, w
sytuacjach awaryjnych. Istnieje zatem nie tylko potencjalne ale rzeczywiste negatywne
oddziaływanie przemysłowych systemów kanalizacji opadowej na skład ścieków opadowych,
odprowadzanych do rzek, przepływających przez Kielce. Konieczne zatem powinno być
zmodernizowanie i przebudowanie sieci kanalizacji deszczowej oraz wyposaŜenie części
zakładów w lokalne podczyszczalnie wód deszczowych. NaleŜałoby je zainstalować na
wylotach głównych, zakładowych kanałów deszczowych, przed ich połączeniem z miejską
kanalizacja deszczową.
Główne odbiorniki wód opadowych:
1. W zlewni rzeki Silnicy znajduje się przewaŜająca część aglomeracji miejskiej.
2. W zlewni Sufragańca znajduje się zachodnia część miasta oraz tereny przemysłowo –
składowe Niewachlowa.
3. W zlewni Lubrzanki znajdują się fragmenty wschodniej części miasta, którą odwadnia rów
otwarty od
ul. Poleskiej do ujścia i podłączone 2 kolektory deszczowe.
4. W zlewni Bobrzy leŜy osiedle Białogon oraz Kielecka Fabryka Pomp.
Na obszarach realizowanego zainwestowania, budowana jest systematycznie sieć kanalizacji
deszczowej i włączana do funkcjonujących juŜ kolektorów magistralnych.
3,71
1,64
2003r
0
3,7
1,62
2002r
1
2
% pow.miasta objęty kan. deszcz.
3
4
5
6
Pow. zlewni deszczowej w mieście
Ryc. 14 Procent powierzchni miasta Kielce z kanalizacją deszczową
Istotnym problemem w mieście jest powierzchniowy odpływ wód deszczowych. W
cyklu rocznym średnie miesięczne koncentracje materiału rozpuszczonego najwyraźniej
zaznacza się w profilach zamykających zlewnie cząstkowe o największym stopniu
21
zurbanizowania, tj. Pakosz i Białogon. W zlewniach tych znajdują się największe
powierzchnie dróg, chodników i parkingów, które w zimie są często posypywane solą i
piaskiem w celu, tzw. zimowego utrzymania. Podczas odwilŜy i roztopów śródzimowych
przewodność elektrolityczna wód płynących w rowach przydroŜnych i w kanałach burzowych
jest dziesiątki razy większa niŜ w tym samym czasie w rzece.
Ryc. 15 PołoŜenie Kielc w zlewni rzeki Silnicy (za Ciupa i in.2005)
Legenda: 1. Dział wodny główny, 2. Dział wodny do wodowskazu, 3. Cieki, 4.
Wodowskaz obserwacji dobowych, 5. Wodowskaz obserwacji okresowych, 6. Zbiornik
wodny, 7. Drogi główne, 8. Drogi drugorzędne, 9. Tereny zabudowane, 10. Las.
Występuje wyraźny nieliniowy związek między wartościami średniej rocznej koncentracji
materiału rozpuszczonego w odcinkach Silnicy płynąej w obszarze miasta a udziałem
procentowym terenów zakrytych, a takŜe powierzchnią dróg utwardzonych przypadającą na 1
km biegu rzeki w określonej zlewni (Ciupa 2005).
22
Ryc. 16 Średnia miesięczna koncentracja materiału rozpuszczonego (Cd)
w profilach pomiarowych na rzece Silnicy w latach 1998-2001
(Ciupa 2005)
Punkty reprezentujące zlewnie leśne grupują się w dolnej części wykresu, podmiejskie i
rolnicze – w środkowej, a zurbanizowanej – w górnej.
Analiza przestrzenna koncentracji chlorków i sodu wykazała jednoznacznie, Ŝe obszary
zurbanizowane na tle obszarów sąsiednich stanowią “słone wyspy” (Ciupa 2005). Nadmierne
zasolenie obszarów zurbanizowanych ma swoje odzwierciedlenie nie tylko w transporcie
fluwialnym, ale równieŜ ma istotne znaczenie ekologiczne. Potwierdza to w pełni wcześniejsze
stwierdzenia wielu autorów, Ŝe chlorek sodu, stosowany wraz z piaskiem do zimowego
utrzymania dróg, jest przyczyną nadmiernego zanieczyszczenia wód rzecznych (Dojlido 1995,
Chełmicki 2001, Sawicka-Siarkiewicz 2004). W procesie spływu powierzchniowego z dróg
i obiektów towarzyszących zasolone, a takŜe zanieczyszczone innymi związkami
chemicznymi wody odprowadzane są systemem kanalizacji burzowej do rzek. Na obszarach
zurbanizowanych, gdzie występuje gęsta sieć dróg i kanałów burzowych, zanieczyszczenia te
wyraźnie kształtują przebieg koncentracji materiału rozpuszczonego w cyklu
rocznym, miesięcznym i dobowym.
Ryc. 17 Związek między wybranymi parametrami charakteryzującymi
zagospodarowanie cząstkowych zlewni rzecznych a średnią roczną koncentracją
materiału rozpuszczonego (Cd) w rzece Silnicy i Sufragańcu w latach 1998 – 2001.
(Punkty: trójkąt – zlewnie leśne, koło – podmiejskie i rolnicze, kwadrat – zurbanizowane,
kwadrat bez wypełnienia – profil poniŜej zbiornika wodnego) – T. Ciupa (2005)
NaleŜy zatem stwierdzić, Ŝe przestrzenne zróŜnicowanie koncentracji materiału
rozpuszczonego w rzekach Silnicy i Sufragańca
wyraźnie nawiązuje do charakteru
ich
zlewni
w
tym:
udziału
powierzchni
zakrytych
(dróg, chodników, parkingów,
uŜytkowania
itd.), powierzchni dróg utwardzonych na 1 km biegu rzeki, gęstości sieci dróg i kanałów
23
burzowych, lokalizacji zbiornika wodnego. NaleŜy równieŜ zaznaczyć, Ŝe utwardzanie
nawierzchni kostką brukową, przy stosowaniu obecnej technologii jej układania polegajacej na
stosowaniu podsypki piaskowej lub Ŝwirowej z dodatkiem cementu równieŜ powoduje dopływ
powierzchniowy wody.
Substancje ropopochodne
Podstawowymi źródłami zanieczyszczenia wód rzeki Silnicy substancjami
ropopochodnymi są ścieki deszczowe omywające ulice, parkingi miejskie
i zakładowe oraz niekontrolowane zrzuty płynnych odpadów ropopochodnych wprost do
kanalizacji deszczowej.
Wielkości substancji ropopochodnych w wybranych punktach pomiarowych wynoszą od
0,0 do 1865 mg/dm3 (Ciupa i in. 2005). Z dostępnych statystyk Miejskiego Wydziału
Zarządzania Kryzysowego wynika, Ŝe co najmniej 4 razy
w roku następuję duŜy niekontrolowany wyciek wolnego produktu do rzeki Silnicy. Wymaga
to organizowania akcji awaryjnego ściągania substancji ropopochodnych z powierzchni wody
przez wyspecjalizowane jednostki ratownictwa chemicznego. Kolejne powaŜne zagroŜenie
dla wód Silnicy wynika
z wycieków substancji ropopochodnych do miejskiej kanalizacji deszczowej
w wyniku awarii i zdarzeń drogowych. Lokalizacja tych miejsc jest dobrze znana policji
drogowej, a zatem przewidywalna.
Rozbudowa systemu podczyszczalni ścieków w zlewni Silnicy (obecnie jest ich 14) na
głównych kolektorach deszczowych, w znacznym stopniu przyczyniła się do ograniczenia
przypadków niekontrolowanego wycieku substancji ropopochodnych wprost do rzeki.
Z analizy wskaźników fizycznych, tlenowych, biogennych, zasolenia, biologicznych i
mikrobiologicznych oraz zawartości metali cięŜkich, wynika Ŝe:
• O obniŜeniu klasy czystości/jakości wód powierzchniowych decydują przekroczenia
wskaźników fizycznych, tlenowych, biogennych, zasolenia oraz biologiczne i
mikrobiologiczne.
• Dominują związki chemiczne wg wskaźników biogennych, biologicznych i
mikrobiologicznych, które pochodzą z niekontrolowanego dopływu do rzek ścieków
gospodarczo-komunalnych; duŜe koncentracje związków biogennych w wodach
badanych rzek są przyczyną nadmiernego wzrostu glonów (zakwity w Zalewie), a
takŜe nadmiernego wzrostu roślinności wodnej w korytach i w strefie przybrzeŜnej.
W zimie obserwuje się znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych chlorkiem
sodu, bowiem sól zmieszana z piaskiem jest wykorzystywana do posypywania dróg.
Rowy przydroŜne i kanały odprowadzają wówczas wody o zasoleniu sięgającym 0,5%.
• W ocenie wskaźników czystości/jakości wód powierzchniowych, płynących
monitorowanych w latach 1998-2005 (WIOŚ Kielce) i 1998-2003 (UM Kielce) nie
nastąpił Ŝaden postęp w stanie jakości wód.
• Utrudnieniem w pełnej interpretacji w latach 1998-2005 jest zmiana klasyfikacji
jakości wód powierzchniowych w 2004r. (na jeden rok- wygasła 01.01.2005r), co
obrazuje cytat: „wprowadzone w roku 2004 zmiany dotyczące ilości klas jakości
zakresu badanych wskaźników oraz wartości stęŜeń granicznych uniemoŜliwiają
dokonanie bardziej szczegółowej analizy porównawczej do lat ubiegłych”
(„Komentarz WIOŚ ‘2004”, „ Informacja WIOŚ o stanie środowiska w województwie
świętokrzyskim” 2005.)
Prowadzone pomiary jakości wód deszczowych po oczyszczeniu w 14
podczyszczalniach, nie wykazały nieprawidłowości i generalnie spełniają załoŜenia.
24
Presja
Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód powierzchniowych płynących są wg kolejności:
1. Ścieki deszczowe nieoczyszczone, spływające z zagroŜonych zanieczyszczeniami
ulic i placów.
2. Ścieki socjalno-bytowe, wprowadzane w sposób niekontrolowany do sieci
kanalizacji deszczowej, szczególnie na odcinku śródmiejskim oraz w sposób
zaznaczający się na odcinku Sinicy przed Zalewem, co potwierdzają zastawienia
tabelaryczne.
3. Spływy powierzchniowe z przyrzecznych pól, nawoŜonych nawozami azotowofosforanowymi.
4. DuŜe koncentracje związków biogennych w wodach badanych rzek są przyczyną
zakwitu glonów, nadmiernego wzrostu roślinności wodnej w korytach i strefie
przybrzeŜnej.
5. Sól (chlorek sodu) pomieszana z piaskiem, ostatnio takŜe płynna solanka –
stosowane do utrzymania czarnych nawierzchni jezdnych w zimie, spływa do
kanalizacji deszczowej i powoduje wzrost zasolenia cieków sięgający 0,5%,
powoduje teŜ wzrost temperatury wody i uruchamia procesy chemiczne w wodzie
płynącej i osadzie dennym.
6. Niekontrolowane wysypiska odpadów stałych – np. pojemników po płynach,
odpady z gospodarstw domowych i odpady motoryzacyjne, deponowane
nielegalnie w dolinach rzecznych.
Zaopatrzenie w wodę w Kielach
Lp.
1.
2.
3.
4.
Wyszczególnienie
j.m.
Wskaźnik
zwodociągowania
gminy
Długość
sieci
wodociągowej
rozdzielczej
Połączenia
wodociągowe
prowadzące
do
budynków
mieszkalnych
ZuŜycie wody z wodociągów w
gospodarstwach domowych
%
Stan na dzień
31.12.2005 r. 31.12.2006 r.
90,7
97,4
km
284,6
287,3
szt.
10 551
10 703
m3
/mieszk./rok
44,488
37,6
* Wskaźnik zwodociągowania oznacza stosunek liczby mieszkańców korzystających z wody
wodociągowej do ogólnej liczby mieszkańców wyraŜony w %.
Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków
a)
b).
c)
Lp.
1.
2.
3.
Zlewnia:
rzeka Bobrza
Aglomeracja: Kielce
Sieć kanalizacyjna
Wyszczególnienie
j.m.
Wskaźnik skanalizowania gminy*
Długość
sieci
kanalizacyjnej
sanitarnej
Połączenia
kanalizacyjne
prowadzące
do
budynków
%
km
szt.
Stan na dzień
31.12.2005 r.
31.12.2006 r.
83,7
91,9
243,0
252,3
7 178
7 320
25
4.
5.
6.
mieszkalnych
Ścieki odprowadzane do kanalizacji tys. m3 /rok
Ludność korzystająca z oczyszczalni
%
ścieków (w stosunku do ludności
ogółem)*
Długość sieci kanalizacji deszczowej
km
10 639,6
83,7
10 375,4
91,9
n.d.
(30.06.06.)192,831
n.d.
7.
Wskaźnik dot. obszaru objętego
siecią kanalizacji deszczowej **
%
n.d.
n.d.
* Wskaźnik skanalizowania gminy oznacza stosunek liczby mieszkańców podłączonych do systemu
kanalizacji do ogólnej liczby mieszkańców wyraŜony w %.
** Wskaźnik ten oznacza procentowy udział powierzchni obszaru objętego siecią kanalizacji
deszczowej do ogólnej powierzchni gminy
n.d. – nie dotyczy
Oczyszczalnie ścieków - stan na dzień 31.12.2006 r.
Lp.
Nazwa /lokalizacja
RLM Przepustowość DociąŜenie
Zamierzenia
(likwidacja,
(liczba)
projektowa
%
modernizacja)
m3 /d
Likwidacja po zrealizowaniu
525
150
110
1.
Fabet w Dyminach
2.
Sitkówka
gm. 178 723
Sitkówka-Nowiny
72 000
51
kanalizacji sanitarnej w dz.
Dyminy – lata 2008-2011
Rozbudowa i modernizacja w
zakresie
biologicznego
oczyszczania ścieków oraz
końcowego zagospodarowania
osadów ściekowych – w
latach 2007-2010.
Źródło: dane uzyskane z „Wodociągów Kieleckich” sp.z o.o. oraz z z MZD
Przeciwdziałanie
• Ochrona wód powierzchniowych została określona jako priorytetowa w zakresie
programu działań i przedsięwzięć w celu poprawy stanu środowiska w mieście. W
rankingu priorytetów – ochrona wód powierzchniowych uzyskała 5 punktów na 6
moŜliwych:
+ zgodność z polityką ekologiczną UE i krajową;
+ likwidacja bezpośrednich zagroŜeń dla Ŝycia i zdrowia;
+ likwidacja barier rozwoju miasta;
+ ograniczenie emisji do środowiska, dochodzenie do norm;
+ wpływ na poprawę co najmniej trzech komponentów środowiska
- przeciwdziałanie zagroŜeniom globalnym
• Kryteria wyboru przedsięwzięć inwestycyjnych w ramach wybranych priorytetów.
o ekologiczne:
ustalony priorytet zadania inwestycyjnego,
eliminacja zanieczyszczeń, uciąŜliwości,
powiązanie z innymi inwestycjami,
ochrona cennych przyrodniczo terenów;
o ekonomiczne:
26
•
potrzeby finansowe,
moŜliwość zbilansowania, współfinansowania przedsięwzięcia,
zdolność przedsięwzięcia do generowania zysku,
ryzyko inwestycyjne.
Ranking zadań inwestycyjnych dla wybranych priorytetów w zakresie ochrony wód
powierzchniowych:
1. Utrzymywanie koryt rzek i cieków w naleŜytym stanie, usuwanie z rzek i cieków
odpadów stałych, przedmiotów i gałęzi itp. – utrudniających swobodny przepływ
wody.
2. Identyfikacja, ujawnianie i likwidowanie nielegalnych odpływów ścieków do rzek i
cieków.
3. Identyfikacja, ujawnianie i likwidacja punktów nielegalnego wprowadzania ścieków
sanitarnych, substancji płynnych, półpłynnych i stałych do systemu miejskiej
kanalizacji deszczowej.
4. WdroŜenie ścisłej kontroli nad gospodarką ściekami surowymi usuwanymi z szamb, w
tym systematyczna kontrola rzetelności usług świadczonych przez prywatne
przedsiębiorstwa asenizacyjne.
5. Ograniczenie stosowania soli i solanek do zwalczania zimowej śliskości pośniegowej
na placach i ulicach miejskich.
6. WdraŜanie prostego i skutecznego sposobu blokowania przepływu na określonych
odcinkach kanalizacji deszczowej – na czas akcji ratowniczej, w przypadku
stwierdzenia przedostania się do kanalizacji deszczowej substancji szkodliwych i
niebezpiecznych dla wód powierzchniowych.
7. Opracowanie i wdroŜenie prostego systemu alarmowego sygnalizującego przedostanie
się do systemu kanalizacji deszczowej płynów i substancji innych niŜ wody deszczowe
i infiltracyjne, gruntowe.
8. Urządzenie prostych form hamujących gwałtowny spływ wód opadowych z terenów
niezabudowanych połoŜonych na spadkach, równieŜ przy pomocy odpowiedniego
urządzania zieleni oraz umoŜliwienia przenikania wody do gruntu.
9. Budowanie urządzeń do podczyszczania ścieków deszczowych na wszystkich wylotach
kolektorów – tam gdzie istnieją ku temu moŜliwości terenowe.
10. WdroŜenie monitoringu wód powierzchniowych płynących, opartego na zasadach
obowiązujących w PMŚ.
11. Nakładanie na inwestorów obiektów nowych, modernizowanych i remontowanych
posiadających bazy transportowo-sprzętowe oraz myjnie samochodowe lub stosujących
materiały i substancje mogące przedostać się z wodami opadowymi do kanalizacji
deszczowej, obowiązku instalowania prostych bezobsługowych urządzeń do
podczyszczania ścieków deszczowych (osadniki, piaskowniki, łapacze tłuszczu)
12. Sukcesywna budowa systemów kanalizacji deszczowej i sanitarnej w dzielnicach
peryferyjnych z jednoczesną likwidacją szamb.
13. Odbudowa i budowa nowych odcinków wałów przeciwpowodziowych.
14. Dokonanie aktualizacji inwentaryzacji terenów zalewowych, niedopuszczanie do ich
zabudowy, likwidacja istniejących na nich źródeł zanieczyszczenia, które po zalaniu
wodami powodziowymi mogłyby silnie zanieczyścić wody i skazić znaczny obszar
terenu.
Podczyszczalnie wód deszczowych
Podczyszczalnie wód deszczowych instalowano systematycznie na wylotach newralgicznych
kolektorów deszczowych wprowadzających wody do Silnicy:
• do roku 2003 zainstalowano 13 podczyszczalni,
27
• wg stanu na 2006 r. funkcjonuje 14 podczyszczalni.
Podczyszczalnie zlokalizowano w następujących punktach:
1. Zalesie, 2. Za Walcownią,
3. Druckiego Lubeckiego, 4. Jarząbek,
5. Ogrodowa,
6. Bp Kaczmarka,
7. Sienkiewicza PKO 8.SienkiewiczaNOT
9.Piotrkowska,
10.Jesionowa (PKS),
11.Topolowa, 12.Karczunek, 13.Witosa
14.Pakosz (MZD).
Docelowo planowane jest zainstalowanie kolejnych 11 podczyszczalni, do łącznej ilości
25 szt., na wszystkich kolektorach deszczowych powyŜej. φ 400mm. Oczyszczone ścieki
deszczowe są monitorowane w zakresie: pH, barwa, zapach, zawiesiny ogólne, zawiesiny
mineralne, substancje ropopochodne. Badania wód wykonane są wg dyspozycji MZD
obejmują wybiórczo: wlot i wylot wód opadowych.
Odpady
Odpady generowane są we wszystkich sferach ludzkiej działalności, a ich ilość i skład zaleŜy
w znacznej mierze od modelu Ŝycia społeczeństwa oraz rodzaju prowadzonej gospodarki.
Wytwarzanie odpadów wiąŜe się z utratą zasobów, często nieodnawialnych oraz energii.
Nieprawidłowe gospodarowanie odpadami wywiera negatywny wpływ bezpośrednio na jakość
wszystkich elementów środowiska, a tym samym na kondycję ekosystemów i zdrowie ludzi.
Niekontrolowany wypływ odcieków z niewłaściwie zorganizowanych składowisk odpadów
moŜe zanieczyszczać wodę i glebę. Składowiska powodują takŜe zanieczyszczenie powietrza
poprzez emisję dwutlenku węgla i metanu (substancji zubaŜających warstwę ozonową) oraz
odorów. Składowanie odpadów przyczynia się ponadto do utraty powierzchni ziemi oraz
obniŜenia estetycznych walorów krajobrazu.
Stan
Na terenie miasta powstaje 464,8 tys. m3 odpadów komunalnych rocznie, które waŜą 57,92
tys. Mg. Wielkość ta obejmuje, poza odpadami komunalnymi, odpady pochodzące z
działalności gospodarczej, które trafiają do ogólnie dostępnych pojemników. Na podstawie
zebranych danych wyliczony objętościowy wskaźnik nagromadzenia odpadów
przypadających na jednego mieszkańca, wynosił 2,21 m3 odpadów na rok (6,05 m3 na dobę).
Ilość przywiezionych odpadów na składowisko w Promniku, wskaźnik wagowego
nagromadzenia odpadów dla roku 2004 wyniósł 286 kg*M-1. WyŜszą wartość stwierdzono w
roku 2005 - 309,2 kg*M-1. Wartości te są wyŜsze od średniego wagowego wskaźnika
nagromadzenia, który dla Polski wynosi 250 kg*M-1 i są charakterystyczne dla duŜych miast,
w przypadku których przyjmuje się wartość 300 kg*M-1 z załoŜeniem wzrostu, w ciągu
najbliŜszych 10 lat, do wartości 350 kg*M-1
Odpady niebezpieczne
Głównymi źródłami powstawania odpadów niebezpiecznych jest przede wszystkim
działalność słuŜb medycznych i weterynaryjnych oraz przemysł. Procesy powodujące
powstawanie olejów odpadowych, zuŜywanie urządzeń typu: akumulatory, baterie oraz
czyszczenie zbiorników po produktach ropopochodnych, jak równieŜ procesy oczyszczania
ścieków, stanowią główne pochodzenie odpadów niebezpiecznych w województwie. Odpady
tego typu powstają równieŜ w związku z uŜytkowaniem substancji niebezpiecznych, takich jak
chemiczne środki ochrony roślin, farby, lakiery, środki odkaŜające, chemikalia fotograficzne,
oleje i rozpuszczalniki. W ostatnich latach znaczącym źródłem odpadów niebezpiecznych są
takŜe liczne podmioty prowadzące działalność usługową i handlową (zuŜyte oleje, emulsje,
baterie, opakowania po chemikaliach, lampy rtęciowe, przeterminowane leki).
28
W roku 2003 na terenie miasta Kielce wytworzono 1,339 Mg odpadów niebezpiecznych, co
stanowiło 34,2 % ilości wytworzonych odpadów w województwie. W roku 2004 zanotowano
znaczący wzrost ilości wyprodukowanych odpadów (456,11 Mg) i udział ten wyniósł juŜ aŜ,
48,9 % odpadów niebezpiecznych wytworzonych w całym województwie świętokrzyskim. Do
grupy największych wytwórców odpadów niebezpiecznych w województwie, które
zlokalizowane są na terenie miasta Kielc, zaliczyć moŜna: NSK ISKRA z 16 % udziałem,
Świętokrzyskie Centrum Onkologii oraz Wojewódzki Szpital Zespolony z udziałem,
odpowiednio po 3%.
Pod względem ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych zarówno w roku 2003
jak i 2004 przewaŜają odpady pochodzące z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej
obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych, których udział stanowił odpowiednio
25,5% i 40,4 %. Znaczący udział mają równieŜ odpady medyczne i weterynaryjne, których
udział w roku 2003 i 2004 przedstawiał się następująco: 24,4% i 20,7 %. Odpady
niebezpieczne powstające w gospodarstwach domowych to baterie i przeterminowane leki. W
roku 2005 powstało 1,88 Mg przeterminowanych leków wobec 1,38 Mg w roku 2004,
Odpady wielkogabarytowe w 2005 roku z terenu Kielc odzyskano 447,7 t odpadów
wielkogabarytowych.
Odpady budowlane
W roku 2004 na terenie miasta przeprowadzono sezonową akcję odbioru tego typu
odpadów. Na podstawie danych uzyskanych w MPO w roku 2005 z terenu miasta pozyskano
3 829 Mg odpadów z grupy 17 01.
Odpady ulegające biodegradacji
W roku 2003 zebrano 602,2 Mg odpadów ulegających biodegradacji, w roku 2005 206,43 Mg.
Odpady zawierające azbest
Na terenie Kielc zgromadzono 680 986 m2 płyty falistej o łącznej masie 7 490,87 Mg.
Najwięcej tego wyrobu znajduje się w zabudowie jednorodzinnej oraz domach
jednorodzinnych, których łączny udział stanowi 75,3% ogólnej ilości tego materiału.
Odpady pochodzenia przemysłowego
W roku 2003 wytworzono na terenie miasta Kielce 157,5 tys. Mg odpadów, przy 1 679,98 tys.
Mg wytworzonych w województwie, co stanowiło 9,4 % ogólnej ilości. W kolejnym roku na
terenie gminy odnotowano wzrost ilości wyprodukowanych odpadów. Łącznie w roku 2004
wyprodukowano 173,6 tys. Mg odpadów, co stanowiło prawie 11% odpadów w województwie
Presja
- na terenie miasta Kielc brak jest jednej, wspólnej, bazy danych zawierającej szczegółowe
dane dotyczące ilości jak i jakości wytwarzanych odpadów komunalnych
- dane cząstkowe znajdują się w posiadaniu firm zajmujących się zbiórką i transportem
odpadów,
- dostęp do danych, które posiadają firmy jest w znacznym stopniu utrudniony (stąd brak
danych)
- brak jest wiarygodnych danych dotyczących faktycznej ilości odpadów komunalnych
odbieranych z terenu miasta Kielce. Dane będące w posiadaniu PGO dotyczą bowiem gminy
Kielce oraz gmin które dostarczają odpady na składowisko do Promnika
- brak informacji o właściwościach paliwowych i nawozowych odpadów komunalnych
Przeciwdziałanie
Na podstawie danych WIOŚ stwierdzono, Ŝe z wytworzonej w 2003 r. na terenie miasta Kielc
ilości 157,5 tys. Mg odpadów, zaliczanych do poszczególnych grup, odzyskowi poddano
84,7%, unieszkodliwiono w inny sposób niŜ przez składowanie 3,0%, czasowo
magazynowano z przeznaczeniem do późniejszego wykorzystania bądź unieszkodliwienia
29
3,5%, a na składowiska odpadów przemysłowych lub komunalnych przekazano 8,8%. W roku
2004 udział ten przedstawiał się następująco, z 173,6 tys. Mg odpadów, odzyskowi poddano
86,5%, unieszkodliwiono w inny sposób niŜ składowanie 1,0%, czasowo magazynowano
2,2%, a na składowiska przekazano 10,2%.
2003
2004
100,0
84,7
86,5
80,0
%
60,0
40,0
20,0
8,8
10,2
3,0
3,5
1,0
2,2
0,0
Unieszkodliwianie
przez składowanie
Unieszkodliwianie
poza składowaniem
Odzysk
magazynowanie
Ryc. 18 Gospodarka odpadami przemysłowymi w m. Kielce
w latach 2003-2004 na podstawie danych WIOŚ
Segregacja odpadów
W celu zmniejszenia ilości odpadów kierowanych na składowiska komunalne, a tym samym
przedłuŜenia okresu ich eksploatacji, zgodnie z Programem Ochrony Środowiska dla miasta
Kielc wraz z planem gospodarki odpadami stanowiącym jego część (2004) sukcesywnie
powinien być wdraŜany system recyklingu odpadów. Selekcja odpadów komunalnych „u
źródła”, system „pojemnikowy” lub segregacja odpadów zmieszanych umoŜliwiają, bowiem
lepsze gospodarowanie odpadami. Najczęściej juŜ w miejscu ich powstawania, prowadzony
jest odzysk stłuczki szklanej, z podziałem na szkło bezbarwne i kolorowe oraz plastiku jako
surowców wtórnych. W Kielcach system selektywnej zbiórki odpadów prowadzony jest przez
trzy firmy. Są to PGO Sp. z o.o., MPO sp. z o.o. oraz firm PPHU „EKOM” s.c.
Uzyskane wyniki selektywnej zbiórki odpadów w Kielcach w latach 2003-2005 budzą
pewne zaniepokojenie. Wartości procentowe wahają się bowiem znacznie poniŜej 1%, z
minimum w roku 2004 – 0,35% i maksimum w roku 2005 – 0,72 % (tab.5). Są to zatem
wartości dalekie od proponowanej wielkości w Strategii Rozwoju Miasta Kielce „Kielce
2015”, w której wskaźnik ten określono na 85,5%! (Program 2004 str. 255).
Szansą na zwiększenie ilości odzyskiwanych surowców jest projekt budowy Zakładu
Unieszkodliwiania Odpadów dla miasta Kielce i powiatu kieleckiego w Promniku.
Wg informacji zawartych w Ankiecie (2004, 2005) w roku 2003 i 2004 na terenie
Kielc, nie realizowano rozbudowy zaplecza technicznego na potrzeby segregacji,
magazynowania, transportu, odzysku oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych. W roku
2004 przeprowadzono natomiast dwie akcje informacyjne, dotyczące problemu segregacji
odpadów.
W okresie sprawozdawczym obejmującym lata 2003 – 2005 na terenie gminy Kielce
zorganizowano zbiórkę odpadów niebezpiecznych, występujących w strumieniu odpadów
komunalnych, takich jak: baterie i przeterminowane leki. Odpady te z uwagi na zagroŜenie,
jakie stwarzają dla środowiska, powinny zostać zagospodarowane zgodnie z wymogami
przyjętymi dla odpadów niebezpiecznych. Problem zbiórki baterii od roku 2003 zajmuje się
MPO. Pojemniki na baterie zostały wyeksponowane głównie w szkołach oraz przedszkolach,
których łączna liczba wynosiła 62 jednostki. Jest to niezwykle waŜne z uwagi na kształtowanie
30
juŜ u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym postaw proekologicznych. Jak wynika z
danych przekazanych przez MPO w roku 2004 pozyskano w ten sposób 450 kg odpadów.
Utylizacją zajmuje się Warszawska firma REBA.
Dzięki zabiegom odzyskiwania odpadów ulegających biodegradacji w roku 2003
uzyskano ok. 390 Mg pełnowartościowego kompostu uŜytego następnie do renowacji terenów
zieleni. Ponadto RPZ w raku 2003 zebrało z obszarów zieleni przyulicznej oraz parków 129,5
Mg zmieszanych odpadów komunalnych. W roku 2005 wielkość ta uległa obniŜeniu i
wyniosła 84,16 Mg.
Uwagi!
Na 18 zadań szczegółowych zawartych w czterech działach w latach 2003-2005 na
terenie miasta Kielce realizowano jedynie cztery zadania. Były to selektywna zbiórka
odpadów, rozbudowa i modernizacja składowiska w Promniku, rekultywacja i monitoring
nieczynnego składowiska w Barczy oraz zmiany w uchwale Rady Miejskiej. Pewien niepokój
budzić moŜe brak inicjatywy przy realizacji aŜ 12 zadań w zakresie gospodarki odpadami
komunalnymi i wyniki selektywnej zbiórki odpadów, która w roku 2005 zamknęła się
wynikiem 0,72%. Jedno zadanie, realizowane przez RPZ, dotyczące rozbudowy i modernizacji
kompostowni znajduje się obecnie w fazie realizacji.
Równie niezadowalająca jest realizacja zadań określonych w Planie Gospodarki
Odpadami (2004) jako uzupełniające. Na 14 zadań związanych z gospodarką odpadami, nie
podjęto Ŝadnych działań aŜ w 6 zagadnieniach. Jako zadawalające, moŜna uznać jedynie
realizowane przez MPO zadanie dotyczące zbiórki zuŜytych baterii oraz realizowane przez
PGO zadanie dotyczące zbiórki przeterminowanych leków.
Hałas
Oddziaływanie hałasu na człowieka, w środowisku, jest uwaŜane przez organizacje
międzynarodowe, w szczególności WHO, za jeden z istotniejszych problemów higienicznych.
Wprawdzie hałas o takich poziomach, jakie występują zwykle w środowisku, nie stanowi
bezpośredniego zagroŜenia zdrowia, lecz jest niezwykle istotnym czynnikiem stanowiącym
jedną z niespecyficznych przyczyn wpływających na jego stan. Hałas jest przyczyną chorób o
podłoŜu psychosomatycznym oraz w mniejszym stopniu chorób układu krąŜenia.
Oddziaływanie hałasu jest szczególnie niekorzystne w porze nocnej. Zakłócając sen, powoduje
on nie tylko stany chronicznego zmęczenia, lecz takŜe osłabienie układu immunologicznego i
wegetatywnego. Z uwagi na pochodzenie źródła hałasu, moŜemy podzielić hałas na
instalacyjny (przemysłowy) i komunikacyjny, a w tym: drogowy (uliczny), kolejowy i
lotniczy. Głównym czynnikiem presji na stan klimatu akustycznego zarówno w Polsce jak i w
pozostałych krajach UE jest hałas komunikacyjny. Ograniczenie hałasu do wartości
akceptowalnych (wyznaczonych poziomami dopuszczalnymi) jest jednym z istotniejszych
zadań we wszystkich rozwiniętych krajach, nie wyłączając Polski.
Stan
NajwaŜniejszą przyczyną przekroczeń standardów natęŜenia hałasu, wyraŜających się
dopuszczalnymi poziomami hałasu dla terenów chronionych, jakimi są tereny zabudowy
mieszkaniowej, czy tereny zabudowy związanej z pobytem dzieci i młodzieŜy, jest hałas
emitowany z głównych ciągów komunikacyjnych miasta, w głównej mierze dróg krajowych:
DK 73, DK 74 i przebiegającej wzdłuŜ północno – wschodniej granicy miasta DK 7;
wojewódzkich: DW 760, DW 761, DW 762, DW 764 i DW 786 oraz innych dróg o
charakterze zbiorczym: np. ul. Warszawska i Jagiellońska.
31
Znaczące oddziaływanie ponadnormatywne na obszary chronione wywierają takŜe
dwie linie kolejowe przebiegające przez teren miasta: Warszawa – Kraków i Kielce –
Częstochowa.
Na podstawie rozprzestrzeniania się hałasu emitowanego z newralgicznych odcinków
dróg i linii kolejowych wyznaczono obszary najbardziej naraŜone na hałas. W przypadku
hałasu drogowego są to obszary zabudowy mieszkaniowej połoŜone przy ulicach Al. IX
Wieków Kielc, Grunwaldzkiej, Jagiellońskiej, Jesionowej, Krakowskiej, Ogrodowej,
Sandomierskiej, Seminaryjskiej, Tarnowskiej, Zagnańskiej i Źródłowej. Maksymalny zasięg
oddziaływania ponadnormatywnego rozpatrywanych dróg wynosi dla pory dnia 67m i dla pory
nocy 150m.
Na hałas kolejowy najbardziej naraŜone są obszary zabudowy mieszkaniowej połoŜone
przy ulicach Armii Krajowej i Mielczarskiego, w otoczeniu ulic 1-go Maja, Pawiej i
Jagiellońskiej oraz zabudowa ul. Krakowskiej od granic miasta do ul. Fabrycznej. Na
obszarach tych zasięg oddziaływania ponadnormatywnego wynosi od 5 do 20m dla pory dnia i
od 20 do 70m dla pory nocy.
Na podstawie powyŜszych informacji określono powierzchnię terenów w Kielcach o
przekroczonych standardach akustycznych. Dla hałasu drogowego powierzchnia ta wynosi 4,6
km2, co stanowi około 14,84% całkowitego obszaru zamieszkanego, a w przypadku hałasu
kolejowego około 1,0 km2, co stanowi 3,23% obszaru zamieszkanego.
Pozostałe źródła hałasu: obiekty przemysłowe, usługowe i inne nie są przyczyną
znaczących uciąŜliwości i mają charakter okresowy, jak np. Amfiteatr Kadzielnia, czy stadion
piłkarski.
Wartość wyliczonych wskaźników wynosi:
- udział terenów zagroŜonych emisją hałasu: ok. 18,1%
- udział mieszkańców naraŜonych na ponadnormatywny hałas: ok. 20%
Presja
Na terenie Kielc głównymi źródłami emisji hałasu do środowiska jest transport
drogowy i kolejowy. Hałas przemysłowy ma niewielki wpływ na klimat akustyczny w
mieście, jego oddziaływanie ma charakter lokalny i na ogół ogranicza się do terenu zakładu,
bądź jego najbliŜszego otoczenia. RównieŜ istniejące na terenie Kielc centra handlowe
(MAKRO, REAL, GALERIA ECHO), mogą powodować uciąŜliwości akustyczne dla
okolicznych mieszkańców, zwłaszcza w porze nocnej, z uwagi na lokalizację na obszarach
sąsiadujących z osiedlami mieszkaniowymi. UciąŜliwość moŜe mieć miejsce zwłaszcza
podczas rozładunku towaru. JednakŜe przy dominującym hałasie komunikacyjnym i połoŜeniu
ww. obiektów przy głównych trasach komunikacyjnych (ul. Świętokrzyska, u. Łódzka i ul.
Radomska) uciąŜliwość ta posiada jedyni lokalny i krótkotrwały charakter.
Do innych źródeł hałasu na terenie Kielc, nie związanych z hałasem komunikacyjnym,
kolejowym i przemysłowym, zaliczyć moŜna okresowe źródła hałasu, związane z organizacją
imprez masowych.
Przeciwdziałanie
Do zadań inwestycyjnych w zakresie hałasu zaliczono: wyprowadzenie ruchu
tranzytowego o największym natęŜeniu z centrum miasta na jego obrzeŜa oraz budowę
ekranów akustycznych. Innymi zadaniami w zakresie ograniczenie uciąŜliwości hałasu są:
- zwiększenie intensywności kontroli układów wydechowych, pod kątem zwiększonej
emisji hałasu,
- realizacja przedsięwzięć spowalniających ruch pojazdów na osiedlach
mieszkaniowych,
32
- wprowadzenie zakazu rozładunku towarów w nocy na terenie osiedli mieszkaniowych,
- wprowadzenie zakazu uruchamiania zakładów, warsztatów i przedsięwzięć
powodujących wytwarzanie hałasu
- rygorystyczne egzekwowanie obowiązku bezzwłocznego usuwania usterek urządzeń
emitujących hałas w lokalach handlowych i usługowych zlokalizowanych w budynkach
mieszkalnych,
W latach 2003 – 2005 w celu poprawy płynności ruchu, a co za tym idzie zmniejszenia
emisji hałasu, wybudowano pięć dodatkowych sygnalizacji świetlnych. Były to :
1. SkrzyŜowanie ulic Krakowskiej i Podklasztornej – 2003 r.
2. SkrzyŜowanie ulic Tarnowskiej i Wojska Polskiego – 2004 r.
3. SkrzyŜowanie ulic Krakowskiej i Fabrycznej – 2004 r.
4. SkrzyŜowanie ulic Tarnowskiej i Wrzosowej – 2004 r.
5. Przejście dla pieszych przy ulicy Orkana– 2004 r.
Na terenie miasta funkcjonuje 40 skrzyŜowań z sygnalizacją świetlną, z czego 5 to tylko
przejścia dla pieszych. Na 14 z nich moŜliwy jest przejazd tzw. „Zieloną falą”. NajdłuŜszy
„zielona fala” obejmuje odcinek od skrzyŜowania ulic Tarnowskiej z Bohaterów Warszawy
przez Źródłową z Zagórską i Al. Solidarności z Al. Tysiąclecia aŜ po skrzyŜowanie Al.
Solidarności z ul. Świętokrzyską. Pozostałe obejmują jedynie po dwa skrzyŜowania z
sekwencyjną zmianą świateł, umoŜliwiającą swobodny przejazd, bez konieczności
dodatkowego postoju na czerwonym świetle. Ponadto na terenie miasta 12 skrzyŜowań
posiada strzałki do tzw. prawoskrętu, 8 sygnalizację acykliczną, 2 wydzieloną fazę skrętu w
lewo a 4 centralną wyspę. śadnych ułatwień nie posiada natomiast 12 skrzyŜowań. NaleŜy
równieŜ podkreślić, Ŝe niektóre skrzyŜowania posiadają po dwa elementy ułatwiające przejazd,
np. strzałkę w prawo oraz wydzieloną fazę skrętu w lewo.
Na terenie miasta w latach 2003-2005 wybudowano trzy ekrany akustyczne o łącznej
długości 581,2 mb. NajdłuŜszy ekran zlokalizowany jest od zachodniej strony, wzdłuŜ osiedla
Bocianek, przy al. Solidarności. Posiada on długość 303 mb. Pozostałe dwa znajdują się przy
ulicy Jesionowej. Są to płot o długości 145,2 mb oraz usypany wał ziemny o długości 133 mb.
Podsumowując naleŜy stwierdzić, Ŝe na 10 zadań wynikających z załoŜonego celu, w
analizowanym okresie realizowano bądź zrealizowano jedynie trzy. Były to
współfinansowanie badań klimatu akustycznego miasta na obszarach zagroŜonych hałasem, w
zakresie którego wykonano trzy niezwykle interesujące opracowania dotyczące natęŜenia
ruchu kołowego jak i kolejowego, określenia wpływu organizowanych imprez masowych na
wielkość emisji hałasu jak oraz opracowanie dotyczące przekroczenia standardów natęŜenia w
ruchu. WdroŜono działania ograniczające emisje hałasu komunikacyjnego poprzez poprawę
stanu nawierzchni i poprawa płynności ruchu - budowa sygnalizacji. W okresie
sprawozdawczym na terenie Kielc wybudowano równieŜ 3 ekrany akustyczne.
Tak niewielka liczna realizowanych zadań moŜe wynikać z odległych terminów
realizacji, braku środków lub tak jak w przypadku wdroŜenia działań ograniczających emisje
hałasu komunikacyjnego – poprawa stanu technicznego pojazdów, nieprecyzyjność w podaniu
podmiotu wykonawczego.
Przeciwdziałanie zmianom klimatu
W ostatnich dziesięcioleciach coraz częściej jesteśmy świadkami występowania tragicznych w
skutkach zjawisk ekstremalnych takich jak powodzie, susze, trąby powietrzne, lawiny błotne,
gradobicia, fale mrozów czy anomalnych upałów. Zjawiska te, a zwłaszcza utrzymujące się
wysokie temperatury powietrza stanowią bezpośrednie zagroŜenie dla Ŝycia i zdrowia ludzi
33
będąc przyczyną odwodnień organizmu, udarów mózgu czy zawałów serca. Jak wynika z
wieloletnich badań naukowych przyczyny katastrofalnych w skutkach zjawisk ekstremalnych
naleŜy upatrywać w powolnych, ale ciągłych zmianach klimatu. Zmiany te, cykliczne w
dziejach Ziemi, są przyspieszane przez emisję zanieczyszczeń.
Polska uznała ochronę klimatu globalnego za jeden z priorytetowych celów „II Polityki
Ekologicznej Państwa”, który w perspektywie średniookresowej, tj. do roku 2012, powinien
zostać osiągnięty m.in. poprzez:
• wypełnienie przyjętych przez Polskę zobowiązań do redukcji emisji gazów
cieplarnianych o 6% w stosunku do roku bazowego (1988),
• zapewnienie realizacji polityki ochrony klimatu na poziomie sektorów gospodarczych i
przedsiębiorstw poprzez stworzenie systemu odpowiednich mechanizmów i zachęt
Stan
Zmiany klimatu stymulowane są stałym wzrostem stęŜenia gazów cieplarnianych w
atmosferze, skutkującym wzrostem temperatury na Ziemi czyli globalnym
ocieplaniem się klimatu.
za IOŚ.2006
Przewiduje się, iŜ w najbliŜszym stuleciu wzrost średniej temperatury na świecie sięgnie od
1,4 do 5,8°C, a w Europie wyniesie od 2,0 nawet do 6,3°C. W chwili obecnej wyzwaniem
kluczowym dla wspólnoty międzynarodowej staje się utrzymanie wzrostu temperatury
globalnej na poziomie nie większym niŜ 2°C na 100 lat. W Polsce przyrost temperatury od
początku XX wieku szacuje się na 0,6–0,8°C na 100 lat. Największy przyrost temperatury
obserwuje się w sezonie zimowym, a najwyŜsze tempo wzrostu wykazuje temperatura
minimalna. Dekada lat 90-tych była najcieplejszą w XX wieku, a najwyŜszą temperaturę w
sezonie letnim zanotowano w latach 1998, 2000 i 2002, w tym szczególnie emisji dwutlenku
węgla (CO2).
34
Presja
Roczną emisję dwutlenku węgla na świecie szacuje się obecnie na 7 miliardów ton (dane
EAŚ). W Polsce w 2003 roku emisja całkowita dwutlenku węgla (po uwzględnieniu
pochłaniania w sektorze „zmiany uŜytkowania gruntów i leśnictwo”) wyniosła około 293 mln
ton, co stanowi około 0,43% emisji globalnej. Podstawowym źródłem emisji CO2 są procesy
spalania paliw, z których pochodzi ponad 95% emitowanego CO2 (IOŚ-Raport wskaźnikowy
2006). BNardzo waŜnym gazem przyczyniającym się do efektu cieplarnianego jest równieŜ
metan, którego głównym „producentem” są składowiska odpadów komunalnych.
Przeciwdziałanie
Waga problemu zmian klimatu i jego globalny charakter zrodziły konieczność prowadzenia
skutecznych działań w skali międzynarodowej mających na celu spowolnienie procesu
ocieplania się klimatu poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych. Społeczność
międzynarodowa, w tym Polska zobowiązała się do redukcji emisji gazów cieplarnianych
podpisując w 1992 roku Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian
klimatu oraz w 1997 roku Protokół z Kioto, który dla krajów Unii Europejskiej zakłada łączną
redukcję emisji sześciu kluczowych gazów cieplarnianych do 8% poniŜej poziomu emisji z
roku bazowego 1990 do lat 2008 2012. Dla Polski celem zapisanym w protokole jest redukcja
emisji gazów cieplarnianych do 6% poniŜej poziomu emisji z roku bazowego 1988 do lat
2008–2012.
Miasto Kielce w minimalnym stopniu, ale wpisuje się w działania ograniczające emisję gazów
cieplarnianych poprzez:
1. pozyskiwanie metanu z składowiska odpadów komunalnych, tj. ok. 215 m3*h-1
2. stosowanie biomasy jako alternatywnego źródła energii w EC Kielce S.A. w ilości
122,6 Mg w roku 2004 i 5,7Mg w roku 2005
Pozostałe wskaźniki
System przyrodniczy Kielc
System przyrodniczy Kielc charakteryzuje się gwiaździstym układem przestrzennym z
klinowo-pasmowymi terenami zielonymi. Miasto połoŜone jest w terenie pagórkowym i
górzystym, na siedmiu wzgórzach, w centrum szerokiej kotliny, której osią jest rzeka Silnica.
35
W obecnych granicach administracyjnych obejmują obszar 10945 ha, zamieszkuje go ponad
200 000 mieszkańców.
Zieleń miasta Kielc stanowią obszary węzłowe na które składają się: lasy państwowe
jodłowo-bukowe regla dolnego z wydzielonym objętym statusem Chęcińsko-Kieleckim
Parkiem Krajobrazowym oraz Podkieleckim Obszarem Chronionego Krajobrazu
pierścieniowo otaczających miasto a takŜe parki, zieleńce, skwery, tereny rekreacyjnowypoczynkowe, ogrody działkowe, zieleń przyuliczna, uŜytki zielone, zieleń cmentarna i
towarzysząca zabudowie jednorodzinnej, wielorodzinnej i przemysłowej. Obecne korytarze
ekologiczne dolin rzek: Bobrzy, Sufragańca, Silnicy, Lubrzaki składają się na spójny system
przyrodniczy i umoŜliwiają powiązania ekosystemalne. Prawidłowy przestrzennie i dobrze
funkcjonujący system zieleni miejskiej decyduje o walorach biologicznych (bank genów),
klimatycznych, rekreacyjno-wypoczynkowych i estetycznych miasta. Dlatego teŜ naleŜałoby
dąŜyć do tworzenia sieci poprzez łączenie przy pomocy korytarzy ekologicznych fragmentów
zieleni o znacznych walorach przyrodniczych.
Największy kompleks zieleni stanowią Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy wraz z otuliną
oraz Podkielelecki Obszar Chronionego Krajobrazu.
Obszar POChK pełni funkcję przyrodniczego łącznika między aglomeracja kielecką a
Świętokrzyskim Parkiem Narodowym. Odznacza się zróŜnicowaną florą z cennymi
zbiorowiskami lasów liściastych, świeŜymi borami sosnowymi i mieszanymi z udziałem jodły.
Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy - geopark- wyróŜnia się wyjątkowo urozmaiconą
szatą roślinną od lasów reprezentowanych przez olsy, grądy, buczyny, dąbrowy, bory sosnowe
po zbiorowiska łąkowe, murawowe, wodne, bagienne i naskalne. Występuje tu grupa rzadkich
i chronionych gatunków roślin np. widłak wroniec, buławik mieczolistny, buławik czerwony,
Ŝłobik koralowy, kruszczyk błotny, paprotnik ostry, turzyca cienista, rosiczka długolistna,
zawilec wielkokwiatowy.
Główne ciągi przyrodnicze na obszarze Kielc związane są z ciekami przepływającymi przez
miasto. Wymienić naleŜy przede wszystkim: Silnicę, Sufraganiec, fragment Lubrzaki. WzdłuŜ
koryt ciągną się pasami fragmentarycznie wykształcone zbiorowiska szuwarowe,
torfowiskowe, łąkowe oraz synantropijne.
Na obszarach zabudowanych w skład systemu przyrodniczego miasta wchodzą głównie tereny
zieleni urządzonej. Szczególne znaczenie mają obszary parkowe jak np. Park Miejski im.
Stanisława Staszica, Wzgórze Zamkowe, Parki: Dygasińskiego, Brzezinki, Ślichowice,
Czarnów, Skwer „Szarych Szeregów”. Stanowią one nie tylko miejsce wypoczynku dla
mieszkańców Kielc, ale z fragmentami zieleni nieurządzonej decydują one o funkcjonowaniu
środowiska przyrodniczego miasta.
Kluczowe obszary w systemie przyrodniczym Kielc.
Podkielelecki Obszar Chronionego Krajobrazu
Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy wraz z otuliną
Rezerwaty przyrody: Wietrznia, Kadzielnia, Ślichowice, Biesak-Białogon,
Karczówka,
Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu
Pomniki przyrody
UŜytki ekologiczne
36
Tereny zieleni wzdłuŜ Silnicy i Sufragańca
Zbiorowiska leśne Góry Wierzejskiej i Białej Góry koło Dąbrowy
Zbiorowiska łąkowe w okolicach Dąbrowy
Zbiorowiska muraw piaskowych Doliny Białogońskiej
Ocena funkcjonowania systemu przyrodniczego miasta powinna opierać się na
systemie wskaźników opisujących (waloryzujących) podstawowe funkcje: klimatyczne,
hydrologiczne, biologiczne
Wybrane wskaźniki (dotyczące presji na środowisko) do oceny realizacji planu
ochrony środowiska w Kielcach
Dane wyjściowe: powierzchnia miasta 10945 ha
Wskaźnik
Nakłady na ochronę
środowiska z gminnego i
powiatowego funduszu
OśiGW (zł/osoba)
Wydatki na zieleń na 1
mieszkańca (zł/osoba)
Rok
Rok
Rok
2004
2005
2006
12,93
3,95
10,78
bd
bd
bd
0,11
0,11
0,11
1 mieszkańca Kielc (m2/
osoba)
17,2
17,5
17,5
Udział powierzchniowy lasów
% (+,- zmiana wskaźnika )
22,6 (0)
22,6 (0)
22,6 (0)
Powierzchnia ogółem
obszarów chronionych w
obrębie miasta (ha)
3697,85
3697,85
3697,85
Udział obszarów chronionych
w odniesieniu do powierzchni
miasta (%)
33,8
33,8
ok.64
Liczba gatunków roślin
chronionych do ogólnej liczby
gatunków
0,077
0,077
0,077
Stosunek powierzchni lasów
powierzchni zabudowanej
miasta
0,79
0,79
0,79
Udział terenów zieleni
urządzonej w stosunku do
całkowitej powierzchni
miasta
Powierzchnia zieleni
ogólnodostępnej na
+3550
37
Ogólna powierzchnia
odnowień w lasach
państwowych Nadleśnictwa
Kielce (ha)
7,44
1,45
1,45
Korytarze ekologiczne
W miastach intensywna i postępująca zabudowa oraz gęsta sieć dróg radykalnie ogranicza
obszary leśne, tereny wodno-błotne, łąkowe, uŜytków zielonych. Postępująca urbanizacja
frakcjonuje i dzieli siedliska flory i fauny często powodując ich izolację. Doprowadza to do
niekorzystnej fragmentacji środowiska i ograniczeń w przemieszczaniu się zwierząt oraz
spor i nasion roślin. Dotyczy to szczególnie gatunków o wysokich wymaganiach
przestrzennych. W tak podzielonym, silnie rozczłonkowanym środowisku, swobodne
przemieszczanie się gatunków jest moŜliwe jedynie dzięki obecności korytarzy
ekologicznych zwanych takŜe korytarzami migracyjnymi. Funkcje korytarza mogą pełnić:
pasmowe tereny leśne, powierzchnie zieleni niskiej i wysokiej, doliny rzeczne oraz miedze,
przytorza, pokryte roślinnością pobocza dróg - formy o przebiegu liniowym, relatywnie
wąskie, połoŜone pomiędzy płatami obszarów siedliskowych. Korytarze (reliktowe,
środowiskowe, antropogeniczne) zmniejszają izolację, łączą róŜne jednostki przestrzenne,
zapewniają wymianę genową, poszerzają zasięgi występowania zaś zwierzętom dodatkowo warunki do przemieszczania się i moŜliwości schronienia. Korytarze
ekologiczne mają szczególne znaczenia dla zwierząt zamieszkujących tereny leśne,
unikające otwartych przestrzeni.
Na terenie Kielc moŜna wyróŜnić główne korytarze ekologiczne, będące łącznikami
duŜych, zwartych obszarów zieleni z pomniejszymi enklawami zieleni miejskiej. Są one
niezbędne do prawidłowego funkcjonowanie ekosystemu i wymagają szczególnej ochrony.
Korytarze ekologiczne miasta tworzą pasma, którymi są głównie doliny rzeczne:
• Bobrzy z Sufragańcem,
• Silnicy na odcinku górnym i dolnym
• Lubrzanki
Do istotnych korytarzy ekologicznych niŜszej rangi moŜna zaliczyć wysoką zieleń
zagospodarowaną wzdłuŜ niektórych arterii komunikacyjnych: Jagiellońskiej, Czarnowskiej,
Zagórskiej oraz zieleń przytorową.
Bariery ekologiczne
Bariery ekologiczne są strukturami oddzielającymi i przecinającymi róŜne jednostki
przestrzenne krajobrazu. Mogą mieć charakter naturalny (wody) lub być pochodzenia
antropogenicznego (drogi, linie kolejowe i energetyczne, obszary zabudowane). Bariery
utrudniają, a nawet uniemoŜliwiają przemieszczanie się gatunków oraz zwiększają
stopień izolacji poszczególnych elementów w obrębie całego krajobrazu. Zdarza się, Ŝe
niektóre elementy krajobrazu mogą pełnić jednocześnie funkcję bariery i korytarza
ekologicznego dla róŜnych gatunków. Na obszarze Kielc funkcjonuje wiele kilometrów
barier antropogenicznych, przecinających wszystkie struktury ekologiczne przestrzeni
przyrodniczej. Do podstawowych barier naleŜą:
•
•
ulice, arterie komunikacyjne, linie kolejowe bez zazielenionych poboczy,
fragmenty uregulowanej Silnicy i innych rzek w obrebie miasta bez
międzywałów,
38
•
•
•
•
•
•
•
zanieczyszczenie (głównie okresowe) rzek w obrębie miasta,
brak kładek (przepustów) dla zwierząt przy trasach komunikacyjnych,
zbyt gęsta zabudowa,
wysokie ekrany akustyczne (bez prześwitu na poziomie gruntu),
zbyt silne ogławianie drzew (eliminacja miejsc do gniazdowania),
brak siatek ochronnych w miejscach potencjalnie spodziewanej obecności
zwierząt (szczególnie większych ssaków migrujących),
nieprawidłowo prowadzona melioracja powodująca nadmierne przesuszenie
terenu (brak wilgoci w podłoŜu jest barierą dla wielu płazów).
Ograniczając bariery naleŜy sukcesywnie zwiększać ilość korytarzy ekologicznych łączących
większe fragmenty zieleni.
W świadomości mieszkańca Kielc, miasto posiada duŜo zieleni: 5 rezerwatów
przyrody, w których głównym elementem ochrony jest przyroda nieoŜywiona), 9 obiektów
parkowych, liczne zieleńce. W obrębie granic miasta znajduje się Chęcińsko-Kielecki Park
Krajobrazowy wraz z otuliną oraz Kielecki Obszar ChronionegoKrajobrazu łączący system
przyrodniczy miasta ze strefa podmiejską. Na terenie Kielc chroni się ustawowo 141
pomnikowych drzew. Oprócz obszarów chronionych prawem, do cennych przyrodniczo naleŜą
tereny będące rezerwuarami licznych chronionych i zagroŜonych roślin i zwierząt ( m.in.
Wzgórza w rejonie Białogonu, Góra Telegraf, Góra Kolejowa, Dolina Sufragańca, Bobrzy i
Silnicy). Obecnie na 1 mieszkańca Kielc przypada 17,2 m2 powierzchni terenów zielonych, a
obserwowana niewielka tendencja zwyŜkowa ma charakter pozytywny. W systemie
przyrodniczym miasta duŜą rolę odgrywają lasy, które pełnia funkcję ochronną. Stanowią one
22,6% powierzchni miasta. Istotna rola przypada teŜ otwartym terenom rolniczym, które
zajmują ponad 37% powierzchni miasta.
NaleŜy stwierdzić, Ŝe obszary chronione w obrębie miasta posiadają obszerną dokumentację
uzupełnianą systematycznie. Niestety takiej dokumentacji nie posiadają tereny zieleni
urządzonej, a w szczególności te, związane z indywidualną zabudową czy towarzyszące
gmachom uŜyteczności publicznej. Brak jest inwentaryzacji roślinności budującej inne, cenne
dla miasta tereny zielone jak aleje, zieleńce przyuliczne czy zieleń osiedlową. Inwentaryzacja
cmentarzy jest niepełna. Poprawiając warunki Ŝycia mieszkańców Kielc naleŜałoby się
skoncentrować na wzroście udziału terenów zielonych w strukturze miasta poprzez:
- zakładanie trawników i poprawę stanu juŜ istniejących,
- rezygnacji z wybetonowanych nawierzchni placów, parkingów na rzecz
powierzchni aŜurowych, Ŝwirowych – sprawnych biologicznie,
- przy wydawaniu nowych pozwoleń na budowę konsekwentnie zachowywać
parytet „przestrzeni biologicznie czynnej „do zabudowanej”,
- propagować „Ŝywe” ogrodzenia, na większa skalę stosować pnącza
wzbogacające monotonię ścian budynków miejskich,
- zwiększać powierzchnię, a tym samym wydajność terenów zielonych poprzez
próbę ich łączenia,
- zachęcanie mieszkańców do większej dbałości o otoczenie,
- propagowanie nasadzeń gatunków rodzimych.
Idea miasta-ogrodu, propagowana w Uchwale nr 607/200 Rady Miejskiej w sprawie polityki
ekologicznej miasta Kielc wydaje się atrakcyjna, ale w chwili obecnej trudna w realizacji.
Dość czytelny układ pierścieniowo-pasmowy miasta (pierścień otwartych terenów zieleni
wysokiej oraz korytarze dolin rzecznych łączące węzły „miejskiej zieleni wewnętrznej” i
pasma pól i łąk w granicach) wymaga korekt. NaleŜy przede wszystkim dąŜyć do
przekształcenia zaniedbanych stref peryferyjnych w parki z zielenią urządzoną.
39
Prawidłowo skonstruowany system zieleni miejskiej decyduje o warunkach:
klimatycznych (zasila miasto w czyste powietrze, przewietrza je, obniŜa temperaturę latem),
rekreacyjnych (poprawia samopoczucie a poprzez zielone enklawy sprzyja wypoczynkowi),
jest bankiem genów (nasion, spor) warunkujących funkcjonowanie ekosystemu, wpływa na
wzrost produkcji pierwotnej. Istnienie terenów zielonych jest niezbędne dla higieny Ŝycia
człowieka. Dlatego jako cel strategiczny dla miasta naleŜałoby przyjąć:
utrzymanie przewagi terenów zielonych nad obszarami zabudowy oraz sukcesywny
wzrost powierzchni czynnej biologicznie na 1 mieszkańca,
opracowanie spójnego projektu systemu zieleni miejskiej (w układzie docelowym) oraz
programu jego realizacji,
parytet powierzchni czynnej biologicznie na terenach zwartej zabudowy,
opracowanie szczegółowej inwentaryzacji istniejącej zieleni miejskiej (w tym
drzewostanów miejskich),
sukcesywne powiększanie nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska i
gospodarkę wodną,
zwiększanie liczby oznakowanych ścieŜek rowerowych,
ograniczenie rozrostu granic administracyjnych miasta,
ograniczanie wydawania pozwoleń na usuwanie drzew (szczególnie starszych klas
wieku),
zwiększenie nakładów finansowych na poprawę estetyki miasta,
objąć ochroną atrakcyjne widokowo ciągi i otwarcia krajobrazowe miasta,
zapewniające „komfort dalekiego patrzenia” (np. wzdłuŜ ul. Krakowskiej na Pasmo
Zgórskie, ul. Jagiellońskiej na Karczówkę, ul.Wrzosowa – panorama Pasma
Dymińskiego), poprzez ograniczenie pozwoleń na zabudowę wysoką.
Przedsięwzięcia inwestycyjne w zakresie ochrony przyrody
W zakresie ochrony wartościowych elementów przyrody oraz odnawiania i utrzymania
zasobów przyrody w mieście realizowane są następujące zadania (część ma charakter ciągły):
1. Uzupełnianie nasadzeń zieleni miejskiej zgodnie z planem przestrzennego
zagospodarowania
2. Pielęgnacja zadrzewień w tym drzew pomnikowych na terenie miasta – (uzupełnianie
tablic informacyjnych).
3. Pielęgnacja upraw leśnych w lasach komunalnych Kielc
W latach 2003-2005 prowadzono następujące przedsięwzięcia:
1. Zagospodarowywano tereny dolin rzecznych Silnicy i Sufragańca.
2. Pielęgnowano i sadzono zieleń wokół Zalewu Kieleckiego
4. Poprawiono ciągi piesze w rejonie Zalewu Kieleckiego.
Ponadto:
2. w ramach działalności Towarzystwa Badań i Ochrony Przyrody przy współpracy z
Urzędem Miasta w 2003 roku rozpoczęto realizację sześcioletniego programu pt.
„Ptaki miasta Kielc”.
5. Uzupełniono i uaktualniono przewodnik „Kieleckie zabytki przyrody” UM Kielce
ŚcieŜki rowerowe
Rower jest nie tylko modnym środkiem transportu ale zapewnia teŜ czynną rekreację i
wpływa na styl Ŝycia. Pierwsza ścieŜka rowerowa w Kielcach powstała w 1999 r i przebiega
doliną rzeki Silnicy- naturalnym korytarzem ekologicznym.
40
Oznakowana ścieŜka rowerowa liczy 18 km długości i łączy centrum miasta z
jego strefą podmiejską (łączy dzielnice północne z południowymi Kielc). Jej
przebieg jest następujący: Zalew Kielecki ciąg spacerowy wzdłuŜ rzeki Silnicy,
Skwer „Szarych Szeregów”, ulicami Gagarina, Al. Legionów, zakończenie w
postaci pętli w Parku Kultury i Wypoczynku na Stadionie.
Oznakowana ścieŜka rowerowa prowadzi w okolicach skoczni narciarskiej na
Górze Pierścienicy
Oznakowana ścieŜka rowerowa na Górze Telegraf
Oznakowana ścieŜka rowerowa Kielce- Podzamcze Piekoszowskie,
22 km: Wzgórze klasztorne na Karczówce- Karczówka- Chelosiowa JamaPodzamcze Piekoszowskie (maj 2006 r., nie jest zatrwierdzona)
Na chwilę obecną miasto Kielce nie posiada dostatecznej sieci dróg dla rowerów,
pozwalających na ich separację od ruchu pojazdów mechanicznych.
Istnieją dalsze propozycje rozwoju sieci nowych ścieŜek rowerowych:
1.
połączyć istniejąca ścieŜkę w Parku Miejskim z kierunkiem na Karczówkę oraz
Osiedlem Ślichowice (m.in. ul Grunwaldzką)
2.
połączyć istniejącą ścieŜkę nad Zalewem Kieleckim z Zalewem w Cedzynie
poprzez oś Osiedla Uroczysko, działki pracownicze do ścieŜki rowerowej Gminy
Masłów.
Szansa budowy nowych szlaków rowerowych będzie moŜliwa w ramach projektu „UrBikerozszerzenie polityki rowerowej miast” o wartości 1,5 mln euro, który jest wspólnym
przedsięwzięciem 9. miast europejskich. Głównym celem projektu jest wymiana doświadczeń
dotyczących polityki rowerowej w miastach (promowanie roweru jako środka transportu w
miastach), opracowywanie koncepcji i dokumentacji ścieŜek rowerowych.
Edukacja ekologiczna
Edukacja ekologiczna ma na celu kształtowanie, innego niŜ konsumpcyjny styl Ŝycia, nowego
sposobu współistnienia mieszkańców w harmonii ze środowiskiem. Powinna kształtować
poczucie współodpowiedzialności dzieci, młodzieŜy i dorosłych za stan środowiska obecnie i
w przyszłości.
Na terenie miasta Kielc do organizacji samorządowych i pozarządowych, które odgrywają
waŜną rolę w zakresie edukacji ekologicznej naleŜą: UM (Wydział Ochrony Środowiska),
Polski Klub Ekologiczny- Okręg Świętokrzyski, Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody,
Liga Ochrony Przyrody – Zarząd Okręgowy Kielce.
Działania organizacji samorządowych
Działania podejmowane w Kielcach z ramienia Urzędu Miasta (WOŚ) są zróŜnicowane,
koncentrują się przede wszystkim na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach,
organizowaniu akcji sprzątania świata, finansowania obchodów ,,Dnia Ziemi,,, itp.
Do działań , jakie były i są prowadzone na rzecz edukacji ekologicznej w Kielcach, których
inspiratorem był Urząd Miasta naleŜały:
1. Ogólnopolska Konferencja pn. „Regionalne Strategie Edukacji Ekologicznej”, której
patronowali Ministrowie Ochrony Środowiska i Edukacji Narodowej, a organizatorami
byli: Polski Klub Ekologiczny OŚ, Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody, Urząd
41
Miasta i Akademia Świętokrzyska w Kielcach. Podczas sympozjum omówiono Krajową
Strategię Środowiskową, edukację środowiskową w świetle Agendy 21, zaprezentowano
Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej powstały w 1995 r., na którym bazują
obecne działania w zakresie edukacji ekologicznej.
2. Podpisanie przez Miasto, w kwietniu 1996 r., porozumienia w sprawie wspólnej
realizacji przedsięwzięć w zakresie edukacji ekologicznej (pierwsi sygnatariusze to
Polski Klub Ekologiczny OŚ, Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody, Państwowy
Instytut Geologiczny Oddział Świętokrzyski, Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia
Nauczycieli - ówczesny WOM). W wyniku w/w Porozumienia z 1996 r. powstał punkt
informacyjno-edukacyjny pn. Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej.
Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej (ŚPEE), to kluczowy dokument
rozpoczynający współpracę samorządu z organizacjami pozarządowymi, nauczycielami
i pracownikami naukowymi, w zakresie podnoszenia świadomości ekologicznej
społeczności Kielc przez edukację z zakresu ekologii i ochrony środowiska.
3. Udział w przygotowaniu, dofinansowaniu i przeprowadzeniu w ramach zadań
powierzonych organizacjom pozarządowym oraz w ramach współpracy z innymi
jednostkami organizacyjnymi wielu konkursów i akcji na rzecz edukacji ekologicznej w
tym :
•
„Walory przyrodniczo-krajoznawcze Kielc” – odpowiedzialne za realizację Polskie
Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddz. Świętokrzyski),
•
„Ptaki miasta Kielce” – inwentaryzacja (Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody)
•
„MłodzieŜowa Wszechnica Ekologiczna”, „Laboratorium biologiczno-chemiczne,
Edukacja ekologiczna w kształceniu zintegrowanym”, „Przegląd Małych Form
Teatralnych” – Polski Klub Ekologiczny Okręg Świętokrzyski,
•
Konkursy: wiedzy, plastyczne, muzyczne i literackie o tematyce przyrodniczej
i ekologicznej, rajdy edukacji ekologicznej, praktyczne formy edukacji środowiskowej w
terenie - warsztaty dla nauczycieli, przygotowanie imprezy w ramach obchodów
„Światowego Dnia Ochrony Środowiska”, „Lekcje Zielonego Myślenia”,
dokumentowanie wydarzeń z zakresu edukacji ekologicznej odbywających się w ramach
działalności ŚCEE – Liga Ochrony Przyrody),
•
Organizacja stałej ekspozycji plenerowej muzeum geologicznego jako elementu ścieŜki
dydaktycznej Kadzielnia-Wietrznia oraz analiza moŜliwości i sposobu udostępnienia
turystycznego obiektów przyrody nieoŜywionej w rejonie Kielc dla potrzeb Centrum
Geoedukacji – Państwowy Instytut Geologiczny,
•
Zakup ksiąŜek i czasopism na temat ochrony środowiska, przyrody i ekologii – Miejska
Biblioteka Publiczna,
•
Konkurs Wiedzy o Regionie Kieleckim „Moja Ziemia" – Kieleckie Centrum Kultury, a
następnie Dom Kultury „Zameczek”,
•
Plan miasta Kielce z uzupełnionym i uaktualnionym przewodnikiem „Kieleckie zabytki
przyrody” (UM Kielce),
4. Przygotowanie, przeprowadzenie i sfinansowanie w ramach zadań własnych Wydziału
Ochrony Środowiska wielu konkursów i akcji na rzecz edukacji ekologicznej w tym :
•
zakup wydawnictw związanych z ochroną środowiska, zakupienie pomocy
dydaktycznych, sprzętu, związanych z utrwaleniem i poszerzeniem wiedzy o środowisku,
przyrodzie i ich ochronie oraz nagród w konkursach z zakresu edukacji ekologicznej,
utrzymanie punktu edukacji ekologicznej Świętokrzyskiego Centrum Edukacji
Ekologicznej,
•
zorganizowanie akcji: „Dni Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, „Dzień bez samochodu”,
„Tydzień ZrównowaŜonego Transportu”, a w tym konferencji, seminariów z zakresu
ochrony środowiska i przyrody oraz Plebiscytu o „Złotą Miotłę”.
42
•
przygotowanie, przeprowadzenie i sfinansowanie konkursów, działań na rzecz ochrony
środowiska: m.in.„Zrób coś dla Ziemi u siebie”, Nadchodzi zima - zwierzęta oczekują
twojej pomocy”, „Plan zagospodarowania terenów zieleni”, „Internetowa Agenda 21”
„Zbieramy surowce wtórne” oraz konkursów plasycznych i fotograficznych dotyczących
ochrony środowiska.
•
Organizacje pozarządowe
Propozycja większości zadań realizowanych przez organizacje pozarządowe kierowana
była do uczniów i nauczycieli. Stwierdzono brak oferty dla mieszkańców Kielc zarówno w
edukacji formalnej jak i nieformalnej.
Do najpowszechniej stosowanych form edukacji ekologicznej dla dzieci z przedszkoli oraz
uczniów szkół podstawowych i gimnazjów naleŜały: warsztaty (ponad 230 prelekcji 45
minutowych rocznie, w tym ok. 90 warsztatów ornitologicznych dla uczniów szkół
podstawowych i gimnazjów, i ponad 30 dla przedszkolaków), konkursy w tym dotyczące
wiedzy przyrodniczej (4 konkursy rocznie, w tym jeden turniej wiedzy dla przedszkolaków),
konkursy plastyczne (3 rocznie, w tym jeden dla przedszkolaków), konkurs piosenki (1 rocznie
dla przedszkolaków), konkurs na najlepszy scenariusz promowania akcji ekologicznych (1
rocznie), konkurs informatyczno- przyrodniczy (1 rocznie), konkurs zbiórki makulatury ( 1
rocznie). Tylko jedne warsztaty dotyczące edukacji ekologicznej przeznaczone były m.in. dla
uczniów szkół ponadgimnazjalnych tzw. Laboratorium Biologiczno- Chemiczne.
Organizacje pozarządowe i inne podmioty zorganizowały i przeprowadziły zajęcia w
terenie: warsztaty (80 warsztatów rocznie – 2004-2005), rajdy (po 1 rajdzie rocznie dla dzieci
z przedszkoli i uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych), wycieczki przyrodnicze (20
wycieczek w 2006) oraz wycieczki do gospodarstwa ekologicznego (ponad 30 wycieczek
rocznie).
W realizacji zadań związanych z edukacją ekologiczną przez organizacje pozarządowe
zastrzeŜenia budzi brak wskaźników oceny edukacji ekologicznej oraz brak informacji i
danych jaką grupę społeczną ogółem i na jakim poziomie kształcenia (brak danych o liczbie
uczestników) objęły realizowane zadania. Często adresatami byli jednocześnie w tym samym
projekcie uczniowie ze szkół podstawowych jak i z gimnazjum. Niewielka część zadań
kierowana była do nauczycieli. Zadania te miały głównie na celu przygotowanie ich do pracy
w szkole w zakresie edukacji ekologicznej, jednak brak danych jak duŜa grupa nauczycieli
została przeszkolona z jakich szkół ( podstawowe gimnazjalne, ponadgimnazjalne) i w jakim
zakresie. Brak takich danych nie pozwala na ocenę efektywności podejmowanych szkoleń.
Warsztaty prowadzone dla nauczycieli dotyczyły praktycznego poznania metody nauczania –
dramy i jej wykorzystania w edukacji ekologicznej, poznania tych form edukacji ekologicznej,
które wprowadzone zostały w nowym systemie oświaty oraz poznania cyklu zajęć z dydaktyki
nieformalnej na temat ekologii i ochrony środowiska.
Na podstawie analizy zadań w zakresie edukacji ekologicznej realizowanych na terenie
Kielc naleŜy stwierdzić, Ŝe:
brak jest urozmaiconych form edukacji skierowanych do róŜnych grup społeczeństwa
bardzo mała aktywność Samorządowego Ośrodka Doradztwa Metodycznego. W roku
2006 przeszkolono jedynie 2 grupy trzydziestoosobowe w zakresie całorocznych
działań z młodzieŜą na rzecz ochrony środowiska
brak jest informacji o stanie powietrza atmosferycznego w postaci tablicy
informacyjnej. Wszystkie większe miasta wojewódzkie w Polsce takie tablice
posiadają.
43
na podstawie corocznych raportów o stanie środowiska powinny być wydawane
foldery lub mapy wskazujące miejsca najbardziej zagroŜone zanieczyszczeniem
w mieście
zbyt mało organizowanych jest w mieście happeningów poświęconych problemom
ochrony środowiska.
Środki przeznaczone na edukację ekologiczną
W latach 2004-2006 na zadania związane z edukacją ekologiczną wydano łącznie 795.000zł,
w tym z budŜetu miasta Kielce 133.400 zł (16,8%), dotacje GFOŚiGW wyniosły łącznie
661.600zł (83,2%). Wielkość wydatków w poszczególnych latach przedstawia poniŜsze
zestawienie
BudŜet
Miasta
GFOŚiGW
Łącznie
Nakłady w zł
%
2006r.
2004r.
%
2005r.
20500
9,5
60000
19,8
52900
190000
210500
90,5
100
242100
302100
80,1
100
229500
282400
%
18,7
20042006
133400
16,8
81,3
100
661600
795000
83,2
100
%
Badania ankietowe świadomości ekologicznej mieszkańców Kielc
W ramach ewaluacji działalności edukacyjnej w zakresie edukacji ekologicznej organizacji
samorządowych i pozarządowych na zlecienie Urzędu Miasta przeprowadzono badania
ankietowe. Ich celem było opracowanie i przeprowadzenie badań ankietowych świadomości
ekologicznej oraz preferencji i wyborów mających wpływ na kształtowanie zrównowaŜonego
rozwoju miasta w trzech grupach wiekowych mieszkańców miasta, dla potrzeb społecznego
monitoringu programu ochrony środowiska i polityki ekologicznej. Łącznie zebrano 501
ankiet we wszystkich przyjętych do badań grupach wiekowych. KaŜda ankieta zawierała po
344 rekordy. Do wprowadzenia uzyskanych 172344 rekordów zbudowano bazę danych.
Uzyskane informacje poddano analizie statystycznej. Badania przeprowadzone zostały na
trzech grupach respondentów: młodzieŜ (osoby w wieku przedprodukcyjnym) -grupa 1,
mieszkańcy Kielc w wieku produkcyjnym - grupa 2, osoby w wieku tzw. poprodukcyjnym grupa 3.
Przeprowadzone badania ankietowe wykazały, Ŝe problematyka środowiska
naturalnego plasuje się wśród najsilniej odczuwanych wartości społeczności miejskiej Kielc.
Poza takimi wartościami, jak: bezpieczeństwo, zdrowie, estetyka miasta i oświata, sprawy
czystego środowiska są w stanie skupić największe emocje i społeczne działania. Wyłania się
przy tym pewna prawidłowość – im starszy wiek mieszkańców, tym problemy ochrony
środowiska stają się waŜniejsze.
44
mocna
dość mocna
przeciętna
dość słaba
słaba
% respondentów
60
50
40
30
20
10
og
i
ze
m
ys
bu
łu
do
w
ni
ct
w
o
za
by
tk
i
cz
us
ys
łu
to
gi
sć
m
ed
yc
zn
pr
e
ze
ds
zk
ol
a
sz
ko
ły
uc
za
ze
an
ln
ga
ie
Ŝ.
m
ie
sz
k.
dr
cj
a
ik
a
is
pr
un
ko
m
ow
od
śr
po
ło
Ŝe
ni
e
ko
0
Mocne i słabe strony Kielc w ocenie respondentów
Do słabych stron – wymiarów funkcjonowania miasta mieszkańcy zaliczyli: stan dróg, stan
przemysłu, aktywność samych mieszkańców oraz rozwój komunikacji. Gdyby znów
zsumować odsetki wskazań dość słaba i słaba strona miasta otrzymamy kolejno: 78,6%;
51,5%; 48,6%; 41,7%. MoŜna się spodziewać, Ŝe dwie z czterech wymienionych stron miasta
mogą uzyskać stopniowe i widoczne postępy – chodzi o stan dróg i komunikację. Wiele tu
zaleŜy od władz miasta.
Kielczanie w znacznej części (ok. ¾ ankietowanych) są zadowoleni z mieszkania
w swoim mieście. To duŜy potencjał, w którego głos powinni się wsłuchiwać włodarze miasta.
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
4%
17%
przeciętnie
3%
32%
44%
Ocena stopnia zadowolenia z zamieszkiwania w Kielcach w ocenie
respondentów
Mieszkańcy uwaŜają, Ŝe stan wód podziemnych i jakość powietrza atmosferycznego jest w
Kielcach dobra. Bardzo źle oceniają stan wód powierzchniowych, w tym rzek Sinicy
i Sufragańca płynących w obrębie miasta oraz zalewu kieleckiego i stawu w parku.
Najbardziej radykalni w ocenie tych składników środowiska byli ludzie w wieku
przedprodukcyjnym (młodzieŜ). Ankietowani, z zaskakującą zgodnością wskazali
najpowaŜniejsze źródła zanieczyszczenia środowiska – są to, w społecznych ocenach,
samochody na miejskich ulicach i własne zaniedbania mieszkańców, którzy w wyniku braku
świadomości ekologicznej przyczyniają się wydatnie do pogorszenia stanu środowiska w
mieście.
45
Powietrze
Wody pow.
Wody podz.
Gleby
70
%respondentów
60
50
40
30
20
10
0
bardzo dobry
zadaw alający
przeciętny
raczej
niezadaw alający
bardzo zły
Ocena stanu wybranych elementów środowiska naturalnego w Kielcach
Jako środki zaradcze, mające słuŜyć poprawie warunków ekologicznych Ŝycia
w mieście respondenci dość zgodnie wybierali eliminację z miasta transportu cięŜarowego,
segregację odpadów w gospodarstwach domowych, surowe karanie zanieczyszczających
środowisko i kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców. We wszystkie te
działania powinny być zaangaŜowane instytucje i organizacje samorządowe, pozarządowe i
naukowe. Przy tym trzeba znaleźć formułę współdziałania i współpracy dla dobra wspólnego,
gdyŜ działanie w tym obszarze to zarazem szczebel budowania społeczeństwa obywatelskiego,
które potrafi i chce samo rozwiązywać swoje problemy.
46