Materiał merytoryczny do scenariusza nr 8 TEMAT LEKCJI

Materiał merytoryczny do scenariusza nr 8 TEMAT LEKCJI

PROGRAM EDUKACYJNY „ŻYJ SMACZNIE I ZDROWO”
Materiał merytoryczny do scenariusza nr 8
TEMAT LEKCJI: Przemyślane zakupy kluczem do zdrowia – czyli jak zrozumieć etykiety.
Przebieg lekcji:
 czynności organizacyjno-porządkowe (1-2 minuty),
 przypomnienie wiadomości z poprzednich zajęć,
 zapisanie tematu lekcji,
 przedstawienie celów lekcji.
Przygotowanie:
Na początku należy podkreślić, że nieodzownym elementem życia każdego człowieka jest jedzenie. Produkty
spożywcze codziennie kupujemy w osiedlowych sklepach czy dużych marketach. Większości
z nas zakupy sprawiają przyjemność. Jest tak, ponieważ lubimy być zaskakiwani nowymi smakami, a obcowanie
z nimi sprawia nam przyjemność. Prostym przykładem są choćby egzotyczne owoce – kupowane z chęci
zasmakowania w czymś jeszcze nieznanym.
Czy wiesz, że … Rynek dóbr spożywczych w Polsce na przestrzeni ostatnich lat bardzo się
powiększył. Obecnie klasyfikujemy się w czołówce krajów europejskich pod względem ilości
sklepów spożywczych. W Polsce jest 150 tys. sklepów spożywczych. To trzykrotnie więcej niż
w Niemczech, i czterokrotnie więcej niż we Francji. Świadczy to o olbrzymim zapotrzebowaniu
Polaków na dobra konsumenckie.
Zapytaj uczniów: czy lubicie robić zakupy? Jakie produkty spożywcze kupujecie najczęściej?
Czy uważacie, że kupujecie zdrowe produkty?
Należy podkreślić, że prawidłowy rozwój naszego organizmu uzależniony jest od tego, co spożywamy. Dlatego,
tak ważne jest byśmy kupowali produkty zdrowe, bogate w składniki odżywcze. Każdy posiłek powinien być
odpowiednio skomponowany pod względem zdrowotnym, ale musi być też smaczny. W końcu jedzenie to
przyjemność. Aby przygotować jadłospis umożliwiający spełnienie powyższych warunków, musimy nauczyć się
dokonywać świadomych wyborów podczas codziennych zakupów. Nie pozwólmy, by w naszym koszyku znalazły
się przypadkowe produkty! Należy zdać sobie sprawę z istnienia pewnych procesów psychologicznych, które
zazwyczaj decydują o zakupie danego towaru.
Przy wykorzystaniu Planszy 8.1.„Zakupy na szóstkę – diamentowy koszyk” ustal, czym uczniowie kierują się
wybierając konkretny produkt ze szkolnego sklepiku lub sklepu spożywczego. Następnie uświadom uczniom, że
jeżeli kierujemy się jedynie walorami estetycznymi opakowania, a więc jego kolorem, kształtem, logo
producenta, sloganem, a nawet chęcią wzięcia udziału w konkursie czy promocji, to nie możemy powiedzieć, że
jesteśmy świadomymi konsumentami. Owszem wymienione cechy posiadają swoje walory, jednak pamiętajmy,
że nie jemy opakowania, tylko to, co jest w środku! W rzetelnej ocenie realnej wartości produktu pomoże nam
ETYKIETA. W tym miejscu należy wyjaśnić pojęcie etykiety i zaznaczyć, że ludzie sporadycznie czytają informacje
umieszczone na produkcie, gdyż nie potrafią prawidłowo zinterpretować tego, co jest na nich napisane.
1
Na etykietę produktu spożywczego składają się wszystkie informacje występujące na opakowaniu. Uczniowie
wspólnymi siłami powinni postarać się ustalić, jakie informacje zawarte są na etykiecie. Niech wykorzystają do
tego opakowania produktów przyniesionych przez siebie lub nauczyciela.
Na etykiecie mogą być umieszczane następujące informacje: nazwa produktu, skład produktu, „data minimalnej
trwałości" lub „termin przydatności do spożycia”, zawartość netto lub liczba sztuk, warunki przechowywania,
nazwa i adres producenta, kraj pochodzenia, sposób użycia, tabela wartości odżywczej, wskazane dzienne
spożycie, informacje zdrowotne, klasa jakości, kod kreskowy, dodatkowe informacje np. o pochodzeniu
warzywa.
Lista obowiązkowych treści, a także tych, które nie mogą pojawiać się w obrębie etykiety, została ustalona
zgodnie z wymogami ustawodawczymi Unii Europejskiej. Każdy z producentów zobowiązany jest do
zamieszczenia tych wiadomości na swoim towarze. Selekcja dotycząca przekazu pomyślana została tak, aby była
zwięzła, a jednocześnie dostarczała konkretnych danych. Zaznacz, że dzięki owym wskazówkom zyskujemy
możliwość porównywania dwóch podobnych towarów dostępnych na rynku. Umożliwia to zakup produktu
spożywczego korzystniejszego dla naszego zdrowia oraz odpowiadającego naszym preferencjom kulinarnym.
Zadaj pytanie uczniom: na jakich produktach nie umieszcza się etykiety i dlaczego? Ważne jest, aby zwrócić
uwagę, iż etykietę umieszcza się na każdym produkcie spożywczym, który jest przetworzony i pakowany
fabrycznie.
Pozostaje jeszcze kwestia braku załączonej etykiety. Z taką sytuacją mamy często do czynienia przy zakupie
warzyw i owoców. Wymienione artykuły stanowią pewnego rodzaju etykietę samą w sobie. Rolę etykiety
spełniają w tym przypadku cechy organoleptyczne (smak, zapach lub konsystencja). Oceniając teksturę, kolor,
zapach oraz szereg innych cech, zdobywamy pewność odpowiedniego wyboru.
Część główna:
 praca w parach: uczniowie samodzielnie próbują określić elementy etykiety na przyniesionych przez
siebie opakowaniach,
 praca w grupach polegająca na porównaniu produktów spożywczych, na podstawie informacji
żywieniowej i wskazanego dziennego spożycia,
 prezentacja pracy w grupach i dyskusja.
Korzystając z plansz 8.4. – 8.8. przedstaw „6 zasad czytania etykiet”. Należy zaakcentować, że znajomość tych
zasad pozwala na dokonywanie świadomych wyborów żywieniowych.
 Plansza 8.4. „Nie daj się wpuścić w maliny – poznaj swoje prawa konsumenckie”
Nauczyciel rozpoczyna od pytania: czym różni się jogurt o smaku brzoskwiniowym od jogurtu
brzoskwiniowego? Różnica w napisie jest niewielka, lecz kluczowa. W jogurcie o smaku
brzoskwiniowym nie ma w ogóle owoców. Są tylko barwniki i aromaty owocowe, o czym
dowiemy się z listy składników.
Następnie należy zaznaczyć, że zgodnie z prawem, treść etykiety nie może wprowadzać nas w błąd ani tekstem,
ani znakiem graficznym. Oznacza to, że składniki, które występują w formie słownej i graficznej na opakowaniu,
powinny znaleźć się również na liście składników. Producenci używają różnych sztuczek, aby zachęcić nas do
2
kupienia produktu o niskiej wartości odżywczej. Istnieją bowiem produkty, które potrafią nas „oszukać” i są one
dozwolone do sprzedaży, gdyż opis na etykiecie jest zgodny z prawem. Spotkamy jogurt owocowy bez owoców,
syrop malinowy bez malin czy deser czekoladowy bez czekolady.
Na półce z napojami często natrafiamy na produkty z napisami na opakowaniu: „jeden litr gratis”, „czerwona
porzeczka, super cena”, do tego wielki napis „100 procent świeżego smaku, smaku owoców lub darów natury!” –
ale już dopisane małymi literkami pod spodem. Każdy z nas myśli, że to, co widzi w sklepie, to sok wyciśnięty
z prawdziwej czarnej porzeczki, o niesamowitych zdrowotnych właściwościach. Należy uważnie czytać napisy na
etykietach, bo wiele soków jest „porzeczkowych” tylko z nazwy. Gdy nie czytamy etykiety, sami wpuszczamy się
w maliny.
Należy poprosić uczniów, aby sprawdzili, czy opakowania, które przynieśli nie wprowadzają w błąd? Wykorzystaj
Planszę 8.3.
 Plansza 8.5. „Zobacz, co kryje się pod listą składników”
Dzięki liście składników dowiadujemy się, z czego został wyprodukowany nasz ulubiony produkt spożywczy –
truskawkowy twarożek, jogurt czy sok pomarańczowy. Wyszczególnia się tu składniki odżywcze (cukry, tłuszcze,
białka), konserwanty czy barwniki. Dany artykuł spożywczy najczęściej składa się z kilku bądź kilkunastu
komponentów. Im mniej jest składników i nazw dla nas niezrozumiałych, tym produkt jest mniej przetworzony,
zdrowszy. Obecność większej ilości konserwantów i barwników, czyli sztucznych składników, może negatywnie
wpływać na nasze zdrowie. Organizm ludzki nie jest w stanie przyswoić i strawić na raz wielu sztucznych
komponentów. Należy zaznaczyć, że lista składników na etykiecie jest wymieniana zgodnie z pewnymi zasadami.
Regułą jest kolejność. Wszystkie składniki powinny być wymienione w kolejności od występującego w
największej ilości do tych, których ilości są śladowe. Co daje nam taka informacja? Pozwala porównać różne
produkty i wybrać taki, którego skład jest naszym zdaniem najlepszy.
Poproś uczniów, aby sprawdzili na opakowaniu produktu przyniesionego z domu, którego składnika jest
najwięcej w produkcie, a którego najmniej. Wykorzystaj Planszę 8.5.
 Plansza 8.6. „Nie każde „E” to twój wróg – zweryfikuj tajemnicze nazwy”
Substancje dodatkowe są oznaczane dużą literą E i odpowiednim numerem.
Czy wiesz, że… Litera E pochodzi od nazwy kontynentu, na którym żyjemy, czyli Europy.
Najczęściej służą jako dodatek do wyrobów, aby poprawić ich wygląd, kolor, zwiększyć objętość lub przedłużyć
trwałość. Są wśród nich m.in. barwniki, konserwanty, polepszacze smaku, słodziki. Każda substancja dodatkowa,
którą producent chce dodać do żywności, musi znajdować się na liście dozwolonych substancji dodatkowych.
Wiele osób stara się unikać tych produktów, których opakowania informują o zawartych dodatkach. Według
prawa, substancje dodatkowe nie muszą być szkodliwe dla zdrowia. Jednak nie można zupełnie wkluczyć
istnienia potencjalnego zagrożenia. Warto też podkreślić, że nie wszystkie E są efektem sztucznej syntezy. Dla
3
przykładu, symbolem E 300 oznacza się kwas askorbinowy, który znany jest nam jako witamina C i może być
także pochodzenia naturalnego.
 Plansza 8.6. „Kiedy do lodówki?”
Podkreśl, że powinniśmy także zwracać szczególną uwagę na informację dotyczącą przechowywania produktu.
Każdy zakupiony produkt musi być odpowiednio przechowywany, aby nie stracił wartości odżywczych.
Przykładowo: niektóre towary muszą być przechowywane w odpowiedniej temperaturze, często też spotykamy
się z wymogiem aby chronić produkt przed działaniem promieni słonecznych, czy nakazem przechowywania
towaru w suchym miejscu. Na etykiecie często pomijamy tę wiadomość, gdyż jesteśmy przekonani, że świetnie
wiemy co, jak i gdzie się przechowuje. Czy na pewno?
Tutaj można zapytać się uczniów jak należy przechowywać pieczywo, owoce, mięso,
przyprawy, napoje?
Można również zaprezentować kilka wyjątków lub ciekawych przykładów. Np. miód po otwarciu należy
przechowywać w temp. od 8°C do 10°C w zaciemnionym miejscu. Powyżej i poniżej tej temperatury miód
zmienia swój skład i właściwości. Pieczywo powinniśmy przechowywać w lodówce lub zamrażać, aby zachowało
świeżość. Mleko, zamknięte w kartonie, możemy przechowywać kilka miesięcy i niekoniecznie musi stać
w lodówce. Natomiast po otwarciu musi już stać w lodówce i to nie dłużej niż dwa dni.
 Plansza 8.7. „Najlepiej spożyć przed końcem... Zawsze sprawdzaj datę ważności”.
Rozpocznij od dyskusji związanej z datą ważności poszczególnych produktów spożywczych.
Można zadać pytanie, czy zdarzyło się im kupić produkt po terminie?
Podkreśl, że jeżeli dokonujemy zakupów w małych sklepikach, gdzie produkt podaje nam sprzedawca, to nie
powinniśmy mu ufać w 100%. Musimy sami sprawdzić datę ważności, gdyż ekspedient mógł się pomylić
i sprzedać nam przeterminowany produkt. Po upływie terminu ważności, towar nie może być już spożywany, ma
obniżoną wartość, jakość i może zaszkodzić naszemu zdrowiu. Najczęstszym objawem spożycia
przeterminowanego produktu są wymioty, biegunki lub bóle brzucha. Poproś uczniów, aby sprawdzili jak
oznaczona jest na ich opakowaniu data ważności.
Czy wiesz, że… Czy istnieje taki produkt, który się nie psuje? Najbardziej długowiecznym
produktem jest miód (w zależności od przechowywania) oraz cukier. Na jego opakowaniu nie
znajdziemy daty ważności.
4
 Plansza 8.8. „Zostań fanem GDA i tabeli wartości odżywczej”
Na początku należy wyjaśnić skrót GDA – jest to wskazane dzienne spożycie. GDA wyrażone
w procentach [%] dostarcza informacji o ilości kalorii i zawartości składników odżywczych w produkcie,
w odniesieniu do zalecanego dziennego zapotrzebowania. GDA jest wyliczony dla jednej porcji danego produktu,
dzięki czemu możemy w łatwy i szybki sposób kontrolować to, co jemy.
GDA jest oszacowany na podstawie diety 2000 kalorii. Jest to przeciętna kaloryczność diety zdrowej dorosłej
osoby. W przypadku dzieci i młodzieży wartość ta nie jest tak oczywista i musi uwzględniać takie czynniki jak
płeć, wiek, aktywność fizyczną.
Aby wybrać odpowiedni produkt spożywczy ze sklepowej półki, wystarczy posłużyć się wytycznymi. Produkt jest
tym lepszy, im ma mniejszą zawartość tłuszczu ogółem, tłuszczów nasyconych, cholesterolu i sodu (najlepiej, gdy
ma 5% lub mniej) oraz większą zawartość witamin, składników mineralnych, błonnika (najlepiej, gdy ma 20% lub
więcej).
Ile produkt ma kalorii? Zrozum tabelę wartości odżywczej.
Tabela wartości odżywczej zawiera wszystkie najważniejsze informacje żywieniowe, jednak jest najczęściej
pomijanym elementem etykiety. Ogromna ilość liczb przeraża konsumentów. Umiejętność interpretowania
tabeli pozwala nam dokonywać zdrowych i świadomych wyborów żywieniowych. Warto poświęcić jej chwilę,
zwłaszcza, gdy decydujemy się na wybór nowego, nieznanego nam dotychczas produktu, ale nie tylko.
Aby prawidłowo analizować tabelę musimy znać wartość odżywczą. Jest to ilość wybranych składników
pokarmowych oraz energia zawarta w określonej porcji produktu np. w 100 g produktu lub (coraz częściej)
w jednej porcji produktu. Najczęstszym popełnianym błędem jest odnoszenie ich do całej zawartości opakowania
– ilości produktu w paczce. Dlatego należy pamiętać, że czasem te 100 kcal na etykiecie to nie cały serek, lecz
jego niewielka porcja. Za inny przykład niech posłuży paczka chipsów o masie 200 g. Jedna porcja chipsów to 50
g i zawiera 100 kcal, jeżeli zjemy całą paczkę oznacza to, że zjedliśmy 4 porcje, czyli 400 kcal.
Porównując etykiety dwóch produktów, powinniśmy wybierać te o mniejszej kaloryczności porcji, zawartości
tłuszczu ogółem, tłuszczy nasyconych, trans, cholesterolu, sodu i cukrów prostych. Spożywanie dużej ilości tych
składników może być szkodliwe dla organizmu, gdyż zwiększa ryzyko chorób, w tym otyłości.
Produkt jest tym korzystniejszy dla naszego zdrowia im więcej zawiera błonnika, witamin, składników
mineralnych i białka. Białko jest bardzo ważne, ponieważ jest to podstawowy budulec wszystkich komórek.
Żywność o wysokiej zawartości białka może jednocześnie zawierać duże ilości tłuszczu. Aby znaleźć produkty
bogate w białka, ale o niskiej zawartości tłuszczu, musimy porównywać etykiety. Wykorzystaj Planszę 8.8. w celu
nauki interpretacji tabeli wartości odżywczej, poproś uczniów o wykonanie zadania z Planszy 8.9.
Część końcowa – podsumowanie
W celu podsumowania wiadomości należy poprosić uczniów o rozwiązanie krzyżówki. Plansza 8.10.
LITERATURA DLA NAUCZYCIELI
1) Gertig H., Duda G.: Żywność a zdrowie i prawo. Wydawnictwo Lekarskie 2004.
5
2) Gawęcki J., Hryniewiecki L., Podstawy nauki o żywieniu człowieka, PWN, 2009.
3) Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Przygoda B., Wartość odżywcza wybranych produktów
spożywczych i typowych potraw, PZWL, Warszawa 2007.
4) https://wellness.nestle.pl
5) http://www.federacja-konsumentow.org.pl
6) http://www.nourishinteractive.com
7) http://www.dole.com
Załącznik 1.
Rozwiązanie krzyżówki z Planszy 8.10.
1) Osoba nabywająca towary dla zaspokojenia swoich potrzeb to …
2) Powinna być zawsze sprawdzana …
3) W nich zaopatrujemy się w żywność …
4) Zabezpiecza towar w trakcie transportu i przechowywania …
5) Co występuje w owocach, warzywach i produktach zbożowych? …
6) Osoba lub firma produkująca towary w celu sprzedaży ich na rynku to …
7) GDA, czyli wskazane dzienne spożycie, wyrażone jest w …
8) Letni owoc to …
K
O
S
N
K
S
U
M
E
N
D
A
T
A
L
E
P
Y
O
P
A
K
O
T
W
A
B
Ł
O
N
N
I
K
P
R
O
D
U
C
E
N
T
P
R
O
C
E
N
T
A
C
H
M
A
L
I
N
N
I
E
Y
Przygotowała Elżbieta Szoka – specjalistka dietetyk, absolwentka Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka
i Konsumpcji SGGW w Warszawie.
6