Zabytki

Zabytki
Artykuł‚ pochodzi z serwisu wschowa.pl.
Data wydruku: 2017-03-03.
KOŚCIÓŁ FARNY pod wezwaniem św. Stanisława i Wniebowzięcia NMP
Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii we Wschowie pochodzi z dokumentu z 1326 roku, w którym
wschowski proboszcz Jordan wystąpił w charakterze świadka. Sama parafia i kościół istniały zapewne
wcześniej. Świątynia kilkakrotnie płonęła podczas licznych pożarów miasta, między innymi w latach
1435 i 1529. Po drugim pożarze została odbudowana, dzięki hojności i staraniom kanonika
wrocławskiego Mateusza Lamprechta, pochodzącego ze Wschowy. W okresie reformacji, na kilka lat,
farę przejęli protestanci. Zwrócili ją katolikom w 1604 roku. Kolejny raz spłonęła w 1685 roku, a
niewielka parafia katolicka nie była w stanie poradzić sobie z jej odbudową. Ostatecznie, odbudowy
dokonano w latach 1720-1726 według projektu słynnego włoskiego architekta PompeoFerrariego. W
takim stanie świątynia zachowała się do czasów obecnych. Jest to trzynawowa bazylika, utrzymana w
stylu barokowym, z zachowanymi fragmentami gotyckimi. Wyposażenie wnętrza jest barokowe i
pochodzi z XVIII wieku. W ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Wniebowzięcia NMP, którego
autorem jest prawdopodobnie Szymon Czechowicz. Na zachodniej ścianie nawy południowej uwagę
zwraca XVIII-wieczny obraz przedstawiający panoramę Wschowy, z jej głównymi akcentami
architektonicznymi. W kościele znajduje się też tablica pamiątkowa poświęcona ks. Józefowi
Rogalińskiemu, wschowskiemu proboszczowi w latach 1777-1787, autorowi pierwszego w Polsce
podręcznika do fizyki.
Górująca nad miastem 68-metrowa wieża fary, prawdopodobnie była włączona w system obronny miasta.
Należy zwrócić uwagę, że niemiecka nazwa Wschowy Fraustadt, czyli „miasto Pani” wywodzi się
właśnie od patronki kościoła parafialnego.
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR OO. FRANCISZKANÓW pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca NMP
Jest to jedna z pierwszych fundacji na terenie Polski. Synowie św. Franciszka – Obserwanci, zwani
również Bernardynami, przybyli do Wschowy w 1456 roku, kiedy to mieszczanie i magistrat ofiarowali
zakonnikom teren pod budowę kościoła i klasztoru. Dwukrotnie zmuszeni byli do opuszczenia miasta.
Pierwszy raz w czasie reformacji, gdy w 1558 roku spłonął klasztor, a protestancka ludność Wschowy
nieprzychylnie odnosiła się do dalszego pobytu zakonników. Bernardyni powrócili do miasta dopiero w
1629 roku, przy dużych staraniach starosty Hieronima Radomickiego. Drugi raz wschowski klasztor
opustoszał w 1828 roku. Po śmierci dwóch ostatnich zakonników władze pruskie dokonały jego kasaty.
Ojcowie Franciszkanie przybyli ponownie do Wschowy w 1945 roku.
Obecny – późnorenesansowy kościół wzniesiono w latach 1638- 1644 z fundacji Mikołaja
Tarnowieckiego, według projektu Krzysztofa Bonadury Starszego. Prace nad wyposażeniem
Strona 1/4
Zabytki
Artykuł‚ pochodzi z serwisu wschowa.pl.
Data wydruku: 2017-03-03.
późnorenesansowego i rokokowego wnętrza trwały do końca XVIII wieku. Znajdujący się w ołtarzu
głównym obraz „Zdjęcie z krzyża” jest kopią dzieła Rubensa. Uwagę przyciąga także polichromia,
pochodząca z 1745 roku oraz XVIII-wieczne tablice epitafijne i portrety trumienne rodziny Gurowskich.
W dobudowanej do kościoła kaplicy (1731 r.) umieszczony został gotycki krzyż z figurą Ukrzyżowanego,
który odnaleziono podczas budowy nowego kościoła. Jak odnotowuje kronika klasztorna – chociaż przez
80 lat przeleżał w ziemi, nie uległ zniszczeniu.
Dawny kościół luterański Żłóbka Chrystusa (Kripplein Christi)
Jest to zespół obiektów obejmujących dawny kościół ewangelicki, wieżę, szkołę ewangelicką i
budynek pastorówki. Powstanie świątyni jest związane z okresem kontrreformacji, kiedy to katolicy
wschowscy oficjalnie wystąpili o zwrot kościoła farnego, zajmowanego dotychczas przez protestantów.
Ci z kolei zmuszeni byli w szybkim czasie postawić nową świątynię. Na ten cel wykupiono dwa domy
przy Bramie Polskiej i zaadaptowano na potrzeby koscioła. Całością prac zajmował się budowniczy z
Osowej Sieni Hans Grantz. Pierwsze uroczyste nabożeństwo w nowym kościele odbyło się 24 grudnia
1604 roku. Dla upamiętnienia tego dnia nadano świątyni wezwanie Żłóbka Chrystusa (po niemiecku
„Kripplein Christi”). Zbór został zniszczony podczas pożarów miastaw latach 1644 i 1685. W czasie
odbudowy wymieniono dach (dotychczasowe dwa zastąpiono jednym dwuspadowym), filary i empory.
Na zewnętrznej ścianie szczytowej, w środkowej wnęce umieszczona jest płaskorzeźba przedstawiająca
scenę Ukrzyżowanie Chrystusa. W salonowym wnętrzu świątyni znajdują się trzy kondygnacje empor (z
II połowy XVII wieku), barokowy chór muzyczny (XVIII wiek) oraz renesansowe stalle (XVII wiek). Na
potrzeby dzwonnicy zaadaptowano wieżę dawnej Bramy Polskiej. Jest to budowla trzykondygnacyjna,
murowana z kamieni i cegły. Przy zborze znajduje się budynek dawnej szkoły ewangelickiej. Na
frontonie zachował się łaciński napis: „Fundamentem państwa jest właściwe wychowanie młodzieży”.
Kosciół ewangelicki działał do 1945 roku, kiedy to po II wojnie światowej nastąpiła w mieście
całkowita wymiana ludności. Niemców – ewangelików zastąpili Polacy – katolicy. Podczas prac
wykopaliskowych prowadzonych w świątyni w latach 2004 – 2005 odkryto kryptę grobową Zofii
Ujejskiej, żony wschowskiego starosty Hieronima Radomickiego.
Wschowski kościół miał swoich wielkich pastorów – Waleriusza Herbergera i Samuela
Fryderyka Lauterbacha. Pierwszy z nich był nie tylko kaznodzieją, ale też poetą i autorem wielu prac
teologicznych. Jego pieśń „Valetwill ich dirgeben” („Pożegnać się z tobą chcę”) na stałe trafiła do
śpiewników ewangelickich. Był też wielkim patriotą wschowskim. W swoich kazaniach nawoływał
wiernych, by byli dumni, że są obywatelami królewskiego miasta Wschowy. Drugim znanym pastorem
wschowskim, o pokaźnym dorobku literackim i historycznym, był Samuel Fryderyk Lauterbach. Ten
niemiecki kaznodzieja zawsze stawał w obronie Polski i chwalił polskich władców. Ostatnie słowa, jakie
zawarł w swoim dziele „Kronika Polska”, brzmią: „Niech się Polsce dobrze wiedzie”.
RATUSZ
Strona 2/4
Zabytki
Artykuł‚ pochodzi z serwisu wschowa.pl.
Data wydruku: 2017-03-03.
Dokładną datę powstania ratusza trudno dzisiaj ustalić, gdyż nie zachowały się o nim żadne
przekazy źródłowe. Umieszczona w centralnym punkcie miasta budowla, kilkakrotnie trawiona była
przez pożar. Po raz pierwszy ratusz wzmiankowany jest w 1435 roku. Z całą pewnością musiał istnieć już
dużo wcześniej. W pierwszej połowie XVIII wieku, w związku z częstymi wizytami we Wschowie
Augusta II i Augusta III oraz zwoływanymi tutaj posiedzeniami senatu, w ratuszu zorganizowano wielką
salę posiedzeń. Dzięki zewnętrznej galerii, była ona połączona z kamienicami zachodniej pierzei rynku,
w których znajdowała się rezydencja królewska. Ratusz w obecnym kształcie pochodzi z przebudowy
dokonanej w latach 1860 – 1870. Jest to budynek o charakterze neoromańskim, trzykondygnacyjny. W
narożniku północno-wschodnim ratusza zachowała się na parterze sala nakryta sklepieniem sieciowym z I
połowy XVI wieku. Umieszczony na frontonie ratusza herb miasta przedstawia scenę koronacji
Najświętszej Marii Panny. Poniżej znajduje się podwójny krzyż jagielloński z dwoma pierścieniami.
KAMIENICE
Trzy renesansowe kamienice przy Placu Zamkowym zostały zbudowane w XVI wieku.
Przebudowano je w latach 1687 – 1689. Dwukondygnacyjne, renesansowe fasady wieńczą szczyty
ozdobione pilastrami i gzymsami. W jednej z tych kamienic mieszkał pastor Waleriusz Herberger.
W zachodniej pierzei rynku znajduje się kilka barokowych kamienic z XVII wieku. W czasach,
gdy August III wizytował w mieście, urządzono w nich rezydencję królewską. Na jej potrzeby zajęto
piętra kamienic, które połączono przejściami. W kronice wschowskich bernardynów zachował się opis
owych rezydencji: „Od strony kościoła parafialnego było miejsce dla straży wojskowej, sala na zebrania
senatorów, gdzie indziej sala przyjęć czyli audiencjonalna, dalej sypialnia najjaśniejszego Króla, jadalnie
na obiady i kolacje, wreszcie wielka kancelaria Królestwa”.
MURY OBRONNE
Pierwotnie Wschowa otoczona była umocnieniami ziemnymi i drewnianymi, które stopniowo
zastępowano murowanymi. W czasach Kazimierza Wielkiego były to już obwarowania z cegły i
kamienia. Zachowana ich wysokość waha się od 2 do 4 metrów. Na przestrzeni XVI i XVII wieku były
rozbudowywane i umacniane. Wschowski obwarowania składały się z trzech części: murów, podwójnej
fosy i wałów ziemnych. Fosę zasilano w wodę z naturalnych źródeł z terenu Przyczyny Górnej. Do
miasta prowadziły dwie bramy: Polska i Głogowska oraz furty. W XIX wieku mury zostały częściowo
rozebrane. Ich najstarsza część znajduje się przy dawnym zamku starościńskim.
STAROMIEJSKI CMENTARZ EWANGELISKI
Strona 3/4
Zabytki
Artykuł‚ pochodzi z serwisu wschowa.pl.
Data wydruku: 2017-03-03.
Unikatowy w skali nie tylko kraju, ale i Europy. Założony został z inicjatywy pastora
Waleriusza Herbergera w 1609 roku, wkrótce po wybudowaniu zboru ewangelickiego. Wschowscy
ewangelicy zmuszeni do rezydencji z cmentarza znajdującego się przy kościele farnym, miejsce
pochówku przenieśli na teren Przedmieścia Polskiego. Nekropolia wschowska jest (obok cmentarza w
Halle) jedną z najstarszych w Europie, a pierwszą w Polsce realizacją średniowiecznego wzorca
włoskiego cmentarza Campo Santo (Pola Świętego), powstałego za murami miasta, a nie jak dotąd wokół
kościoła. Miejsce pochówku i upamiętnienia zmarłych skomponowano jako połączenie ogrodu i
czworobocznego dziedzińca otoczonego krużgankami. Na murach i kaplicach umieszczono ponad 170
XVII i XVIII-wiecznych płyt epitafijnych. Stanowią one cenne źródło dotyczące symboliki związanej ze
sztuką sepulkralną.
Na cmentarzu spoczywają znane osobistości miasta Wschowy, między innymi: dwaj słynni
pastorowie Waleriusz Herberger i Samuel Fryderyk Lauterbach, Kasper Hoffmann – autor kroniki
Wschowy, Mikołaj Chwałkowski – poeta śląski, Melchior Teschner – kantor i twórca muzyki do słynnej
pieśni Herbergera „Valetwill ich dirgeben”, Mateusz Vechner – lekarz na dworze Zygmunta III Wazy.
Tekst: Jolanta Pawłowska
Zdjęcia: Bogusław Świtała
Strona 4/4
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)