pobierz pdf - Instytut Ochrony Przyrody PAN

Transkrypt

Strategia zarządzania
dla obszaru Natura 2000
„Beskid Mały”
Projekt PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci
Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach”
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
(Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Instytut Ochrony Przyrody PAN
Kraków
Opracowanie strategii: Joanna Zalewska Gałosz, Roksana Krause
kontakt: [email protected] [email protected]
Zdjęcie na stronie tytułowej: J. Zieliński
Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Beskid Mały” została opracowana w ramach projektu
PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju
w Karpatach” realizowanego w latach 2007-2011.
Więcej informacji o projekcie: www.iop.krakow.pl/karpaty
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
2
Projekt „Natura 2000 w Karpatach” .................................................................................................................. 5
Strategie zarządzania – załoŜenia ogólne ............................................................................................................ 7
Opis obszaru .......................................................................................................................................................... 8
Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru ............................................................... 9
Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 ........................................................................ 9
Flora i fauna ........................................................................................................................ 10
Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony ............................................... 11
Istniejące formy ochrony ................................................................................................... 11
Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego ..................................................... 12
Użytkowanie terenu ........................................................................................................... 14
Własność ......................................................................................................................... 14
Gospodarka wodami....................................................................................................... 14
Leśnictwo ........................................................................................................................ 14
Użytkowanie turystyczne............................................................................................... 14
Uwarunkowania socjoekonomiczne ............................................................................. 15
Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych .................................................................... 15
Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych................................................ 16
Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych ..................................................................... 20
Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji................................... 22
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych ................. 25
Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych................................................................... 27
Braki danych ....................................................................................................................... 27
Strategia ochrony gatunków roślin.................................................................................................................... 28
Zestawienie gatunków roślin............................................................................................. 28
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin ............................................................ 28
Potrzeby ochrony gatunków roślin .................................................................................. 28
Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji................................................ 29
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin.............................. 30
Zakres monitoringu gatunków roślin ............................................................................... 30
Braki danych ....................................................................................................................... 30
Strategia ochrony gatunków zwierząt ............................................................................................................... 31
Zestawienie gatunków zwierząt........................................................................................ 31
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt ....................................................... 31
Potrzeby ochrony gatunków zwierząt ............................................................................. 34
Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji........................................... 35
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt ......................... 38
Zakres monitoringu gatunków zwierząt .......................................................................... 39
Braki danych ....................................................................................................................... 39
Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań .......................... 39
Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony .......................................... 40
Istniejące plany zarządzania dla obszaru ......................................................................................................... 41
3
Analiza moŜliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) .............................................................................. 42
Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 ................................................................................... 42
4
Projekt „Natura 2000 w Karpatach”
Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000
dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt
projektu to 950 000 Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe
15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny
Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%).
Projekt jest wdrażany w latach 2007-2011 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w
Krakowie, w ramach Centrum Natura 2000.
Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu
biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech
województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru
wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie
projektowanych obszarów Natura 2000.
Cele projektu:
• Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego
do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody
w Karpatach.
• Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe
wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych.
• Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000.
• Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy
edukacyjne, konkursy).
• Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym
i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania.
Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt:
1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności.
1.1. Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach.
1.2. Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach.
1.3. Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach.
2. Programy aktywnej ochrony.
2.1. Program ochrony dużych drapieżników.
2.2. Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym.
2.3. Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ.
2.4. Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym.
2.5. Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym.
3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja.
3.1. Programy edukacyjne.
3.2. Promocja projektu.
3.3. Koordynacja.
Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23
obszarów Natura 2000. Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie
przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii
5
publicznej poprzez stronę internetową www.iop.krakow.pl/karpaty, poprzez która
można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień.
Kod obszaru
PLC120001
PLH120001
PLH120002
PLH120009
PLH120013
PLH120016
PLH120018
PLH120019
PLH120024
PLH120025
PLH120043
PLH120078
Nazwa obszaru
woj. małopolskie
PLH120094
Tatry
Babia Góra
Czarna Orawa
Kostrza
Pieniny
Torfowiska Orawsko-Nowotarskie
Ostoja Gorczańska
Ostoja Popradzka
Dolina Białki
Małe Pieniny
Luboń Wielki
Uroczysko Łopień
Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego
PLH120052
Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego
PLC180001
PLH180011
PLH180013
PLH180014
Bieszczady
Jasionka
Góry Słonne
Ostoja Jaśliska
PLH240023
PLH240006
PLH240005
PLH240007
PLH240008
woj. śląskie
Beskid Mały
Beskid Żywiecki
Beskid Śląski
Kościół w Radziechowach
Kościół w Górkach Wielkich
(tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej )
(tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu )
woj. podkarpackie
Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie
zarządzania.
6
Strategie zarządzania – założenia ogólne
Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony
ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak
i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do
spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów
Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma
podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe
zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany
ochrony obszarów Natura 2000. Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że
plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi,
uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która
jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone
dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony – bardziej
szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów
ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra
Środowiska:
- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania
projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401)
- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania
projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz.
186)
Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania
w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23
Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają
statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej
współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych
warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie.
Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także
opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić
doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań
ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie
pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań
ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych
dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w
których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w
strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania
przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach
rozwoju gmin i powiatów.
Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej
zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona
obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów
odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku
narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede
wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich
siedliska). W związku z tym, w ramach projektu „Natura 2000 w Karpatach”
sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura 2000. Dla
7
każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie
alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano
kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym
przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań.
Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart
dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków
zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez
stronę internetową projektu.
Opis obszaru
8
Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru
Obszar Beskid Mały o kodzie PLH240023 składa się z sześciu enklaw wydzielonych w
paśmie Magurki Wilkowickiej (Czupel 933 m n.p.m.) i grupie Łamanej Skały (929 m
n.p.m.). Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 7186,2 ha. Administracyjnie znajduje
się w większości na terenie województwa śląskiego, w obrębie 8 gmin. Jedynie niecałe
siedemnaście procent powierzchni mieści się w granicach województwa małopolskiego,
na terenie 2 gmin. Podział administracyjny obszaru przedstawia się następująco:
Gmina
woj. śląskie:
Bielsko-Biała
Czernichów
Kozy
Łękawica
Łodygowice
Porąbka
Ślemień
Wilkowice
woj. małopolskie:
Andrychów
Stryszawa
Powiat
Pow. obszaru na terenie gminy [ha]
pow. bielski
pow. żywiecki
pow. bielski
pow. żywiecki
pow. żywiecki
pow. bielski
pow. żywiecki
pow. bielski
42,92
1002,46
663,68
1285,92
139,16
951,89
1825,34
94,04
pow. wadowicki
pow. suski
525,47
655,26
Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000
W obszarze Beskid Mały stwierdzono występowanie aż 15 typów siedlisk
przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, choć większość z nich
zajmuje bardzo małe powierzchnie. Są to:
Powierzch
Reprezentaty
nia
wność
względna
*6230 Górskie i niżowe murawy C
C
bliźniczkowe
6430
Ziołorośla
górskie D
(Adenostylion alliariae)
6520 Górskie łąki konietlicowe C
C
użytkowane
ekstensywnie
(Polygono-Trisetion)
*7110 Torfowiska wysokie z D
roślinnością torfotwórczą
7140 Torfowiska przejściowe i D
trzęsawiska
(przeważnie
z
roślinnością z ScheuchzerioCaricetae)
7230 Górskie i nizinne torfowiska C
C
zasadowe o charakterze młak,
turzycowisk i mechowisk
Siedlisko
Stan
Ocena
zachowan
ogólna
ia
B (C)
C
B(C)
C
B
C
9
8220
Ściany skalne i urwiska C
C
B
C
krzemianowe ze zbiorowiskami z
Androsacetalia vandellii
8310 Jaskinie nieudostępniane C
C
B
C
do zwiedzania
9110 Kwaśne buczyny (Luzulo- A
C
B
B
Fagenion)
9130 Żyzne buczyny (Dentario B
C
B
B
glandulosae-Fagenion,
Galio
odorati-Fagenion)
*9180 Jaworzyny i lasy klonowo- B
C
B
B
lipowe na stromych stokach i
zboczach
9170 Grąd środkowoeuropejski i C
C
B(C)
C
subkontynentalny
(GalioCarpinetum, Tilio-Carpinetum)
*91D0 Bory i lasy bagienne D
(Vacciniouliginosi-Betuletum
pubescentis, Vaccinio uliginosiPinetum,
Pino-mugoSphagnetum,
Sphagno
girgensohnii-Piceetum
i
brzozowo-sosnowe bagienne lasy
borealne)
*91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, D
olszowe i jesionowe (Salicetum
albae, Populetum albae, Alnenion
glutinosoincanae,
olsy
źródliskowe)
9410 Górskie bory świerkowe C
C
B(C)
C
(Piceion abietis)
Uwaga!
* gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk; w SFD wymieniono siedlisko 6510,
według monitoringu szczegółowego wszystkie płaty łąk w obszarze należy
zaklasyfikować do 6520; w nawiasach podano proponowaną ocenę w zmienionym SFD
Flora i fauna
W Beskidzie Małym stwierdzono występowanie łącznie 11 gatunków zwierząt i roślin z
załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Wymienia się tutaj dwa gatunki mchów, chociaż
jeden z nich – bardzo rzadki bezlist okrywowy Buxbaumia viridis – znaleziony w Porąbce
w 1986, nie został w ostatnich latach potwierdzony. Fauna jest typowa dla Beskidów.
Dwa gatunki zwierząt – duże drapieżniki – pojawiają się tutaj tylko jako przechodnie i
obszar nie ma znaczenia dla ich ochrony. Bogata jest natomiast herpetofauna i
chiropterofauna tego terenu, choć ta ostania wymaga jeszcze badań. Ostatecznie, jako
przedmiot ochrony występuje w ostoi Beskid Mały 8 gatunków roślin i zwierząt.
Gatunek
Populacja
Stan
Izolacja
Ocena ogólna
10
ochrony
Rośliny
–bezlist okrywowy
widłoząb zielony
Zwierzęta
niedźwiedź
traszka karpacka
kumak górski
wilk
wydra
podkowiec mały
nocek orzęsiony
nocek duży
nocek Bechsteina
D
C
D
C
C
D
C
C
C
C
C
B (C)
C
B (C)
B
B
C
C
C
C
B
B
B
B
B
C
B
B
C (B)
C (B)
C
C
B
C (B)
C (B)
– propozycja usunięcia w zmienionym SFD. W nawiasie zamieszczono proponowaną
ocenę w zmienionym SFD.
Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony
Celem ochrony w Obszarze Natura 2000 Beskid Mały jest zachowanie we właściwym
stanie ochrony1 siedlisk przyrodniczych oraz gatunków z zał. II Dyrektywy Siedliskowej
i ich siedlisk. Za najistotniejsze siedliska w obszarze należy uznać kwaśne i żyzne
buczyny górskie, które tworzą największy i najlepiej wykształcony kompleks tego typu
w Karpatach. Ponadto wysoki walor przyrodniczy posiada również znajdująca się na
krańcach zasięgu geograficznego świerczyna górnoreglowa oraz jaworzyna
miesięcznicowa i świerczyny na torfie. Ważna jest również ochrona wymienionych
powyżej, rzadkich, zajmujących niewielkie powierzchnie siedlisk, których obecność
wpływa na wzrost bioróżnorodności obszaru. Odnośnie gatunków, najważniejsze jest
zabezpieczenie miejsc rozrodu płazów – kumaka górskiego i traszki karpackiej,
zimowisk nietoperzy (jaskinie) oraz siedlisk mchu – widłozęba zielonego.
Istniejące formy ochrony
Obszar położony jest w obrębie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego (25770 ha;
1998). Ponadto powołane są tutaj 3 rezerwaty: Madohora (71,81 ha; 1960), Szeroka w
1
Zgodnie z Artykułem 1e Dyrektywy Siedliskowej, „właściwy stan ochrony” siedlisk przyrodniczych
oznacza, że:
naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się;
zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuższej perspektywie
czasowej i są podstawy do przypuszczenia, że zachowa je w dającej się przewidzieć przyszłości;
stan ochrony typowych dla niego gatunków również jest właściwy.
W przypadku gatunków, analogicznie, właściwy stan ochrony oznacza, że:
dynamika populacji gatunku wskazuje na jego żywotność i szansę utrzymania się w biocenozie przez
dłuższy czas;
naturalny zasięg gatunku nie ulegnie zmniejszeniu w przewidywalnej przyszłości;
istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duże siedlisko, by utrzymać populację
gatunku w dłuższej perspektywie czasowej.
11
Beskidzie Małym (49,51ha; 1960) i Zasolnica (16,65 ha; 1973) oraz 5 pomników
przyrody (głównie przyrody nieożywionej: Baszta Skalna znana również jako Skałka w
Zakocierzy, jaskinia Grota Komonieckiego na północ od wsi Las, jaskinia Wietrzna
Dziura (Smocza Jama) w Magurce, skałki z piaskowca ciężkowickiego na Żurawnicy i
okaz dębu szypułkowego w Targoszowie-Brańkówce.
Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego
W obszarze Natura 2000 Beskid Mały siedliska przyrodnicze pokrywają łącznie 76,07 %
powierzchni, z czego zdecydowaną większość zajmują siedliska leśne 73,26%, a
pozostałe tylko 2,81%. Resztę obejmują tereny niekwalifikujące się jako siedliska
przyrodnicze. Największym walorem i zarazem obejmujący największy areał Beskidu
Małego jest jeden z najlepiej wykształconych kompleksów kwaśnych buczyn górskich
Luzulo luzuloidis-Fagetum i żyznych buczyn Dentario glandulosae-Fagetum. W ich
drzewostanie występuje głównie buk i jodła czasami z niewielką domieszką świerka. Są
one w większości typowo wykształcone i dobrze zachowane. Obydwa siedliska zajmują
prawie 70% powierzchni obszaru, co stawia Beskid Mały na czele obszarów istotnych
dla zachowania buczyn w kraju.
Żyzne, wielogatunkowe lasy liściaste z dominacją jaworu (Acer pseudoplatanus) i
dużym udziałem w runie miesiącznicy trwałej (Lunarna rediviva) obejmują zbiorowiska
zaliczane do jaworzyny miesiącznicowej Lunario-Acerteum. Rozwijają się na glebach
silnie szkieletowych o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym. Warstwę krzewów
tworzą zazwyczaj bez czarny (Sambucus nigra) i wiciokrzew czarny (Lonicera nigra).
Siedliska te nie są licznie reprezentowane – zajmują 2% obszaru.
Piętro regla dolnego reprezentują również świerczyny nawiązujące do górnoreglowych
zespołów Plagiothecio-Piceetum rozwijających się na podłożach ubogich w węglan
wapnia, na obszarach występowania piaskowców i krystalicznych skał
bezwęglanowych. Panującym gatunkiem w warstwie drzew jest świerk (Picea abies) i
jodła (Abies alba), z niewielką domieszką jarzębiny (Sorbus aucuparia) W warstwie
krzewów obok podrostu świerka występuje wiciokrzew czarny. Zbiorowiska te zajmują
niewielką część obszaru 1%.
Fragmentarycznie swój udział zaznacza (0,01%) podmokła świerczyna górska BazzanioPiceetum.
Podgórskie łęgi jesionowe jak również płaty olszynki górskiej związane są z dolinami
potoków. Wykształcają się z reguły pasami wzdłuż cieków na płaskich dnach dolin i
terasach, często również spotyka się płaty wykształcone u podstawy stoków, z których
wypływa woda. W obszarze Beskid Mały siedliska te zajmują niewielką powierzchnię
(0,25%).
Siedliska nieleśne porastają stosunkowo niewielki obszar w Beskidzie Małym, najliczniej
są reprezentowane murawy bliźniczkowe ze związku Nardion (1%) oraz górskie łąki
konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion). Murawy bliźniczkowe
powstały w wyniku długotrwałego, intensywnego wypasu łąk, często bez dodatkowego
nawożenia. Taka gospodarka spowodowała zakwaszenie gleby i jej zubożenie w
składniki mineralne. Siedlisko to uznano za priorytetowe, najlepszym sposobem jego
ochrony byłoby przywrócenie tradycyjnej gospodarki pasterskiej. Łąki konietlicowe
natomiast są siedliskiem powstałym wskutek wycięcia lasu i zagospodarowania tych
terenów jako łąki kośne. Zazwyczaj koszone są dwa razy do roku i umiarkowanie
nawożone, w Beskidzie Małym zajmują niewielki areał 1%.
Swój niewielki udział zaznaczają w Beskidzie Małym ziołorośla górskie (0,5%)
obejmujące niewielkie płaty fitocenoz nieleśnych składających się z eutroficznych,
12
wysokich bylin. Czynnikiem warunkującym tworzenie się takiej roślinności jest duża
kamienistość i wilgotność podłoża oraz dostęp do światła. Do najczęściej spotykanych
asocjacji ziołoroślowych należy zespół lepiężnika białego Petasitetum albi.
Bardzo ubogo są reprezentowane siedliska związane z torfowiskami, występują
fragmentarycznie i zajmują tylko 0,21% całego obszaru.
Skały śródleśne w rejonie Leskowca czy Madohory często porastane są przez mszysto –
paprociowe zbiorowiska rozwijające się na podłożach obojętnych lub kwaśnych.
Siedlisko reprezentowane jest głównie przez zbiorowiska zdominowane przez paprocie:
paprotkę pospolitą Polypodium vulgare, paprotnicę kruchą Cystopteris fragilis czy
zanokcicę skalną Asplenium trichomanes. Mchem odgrywającym największą rolę w tych
zbiorowiskach jest Hypnum cupressiforme będący gatunkiem charakterystycznym
zespołu. W miejscach bardziej suchych i otwartych siedlisko reprezentują zbiorowiska
mszyste, głównie z klasy Grimmio-Rhacomitrietea, z udziałem takich gatunków jak
Racomitrium microcarpon, Grimmia hartmanii, Grimmia donniana czy Hedwigia ciliata.
Zbiorowiska te zajmują niespełna 0,1%.
Znikomy procent całego obszaru stanowią siedliska związane z jaskiniami
nieudostępnionymi do zwiedzania. Występowanie roślin w biotopie jaskiniowym
ograniczone jest do strefy przyotworowej, gdzie granicą jest strefa światła dziennego.
Wgłębi jaskini mogą występować tylko organizmy saprofityczne wykorzystujące
gotową, dostającą się z zewnętrz materię organiczną. Okolice otworu porastają rośliny
kwiatowe, w strefie światła rozproszonego występują już tylko paprocie i mchy.
Siedliska tego typu występują m. in. na Madahorze.
Geologia i gleby
Beskid Mały pod względem geologicznym jest przedłużeniem Beskidu Śląskiego gdzie
granicą jest Brama Wilkowicka. Stanowi samodzielny masyw wznoszący się ponad
łagodnymi wzniesieniami Pogórza Ślaskiego. Zbudowany jest z utworów serii śląskiej,
reprezentowanych przez twarde, odporne na wietrzenie piaskowce godulskie, które
przeławicowane są łupkami, piaskowcem i zlepieńcami istebniańskimi dolnymi.
Największe wzniesienia przekraczają 900 m n.p.m. i mieszczą się w jego południowej
części (Czupel 933 m, Łamana Skała 929 m, Leskowiec 922 m, Magurka 909 m).
Charakterystyczny dla Beskidu Małego jest przełom Soły, przecinający masyw na dwie
części; zachodnią zwaną grupą Magurki Wilkowickiej i wschodnią (rejon Łamanej Skały i
Leskowca). Obszar Natura 2000 składa się z 6 enklaw położonych w masywie Beskidu
Małego, paśmie Magury Wilkowickiej i grupie Łamanej Skały (ok. 18 % całego obszaru
BM). Na omawianym terenie znajduje się kilkadziesiąt skałek, jaskiń i schronisk
podskalnych. Do najcenniejszych należą: jaskinie Czarne Działy i Grota Komonickiego –
największa jaskinia erozyjno-wietrzelinowa w polskich Karpatach fliszowych.
Gleby tego obszaru są płytkie, kamieniste, kwaśne i raczej ubogie. Dominują
pseudobielicowe i kwaśne gleby brunatne, miejscami zdarzają się gleby szkieletowe i
grubokamieniste. Duża ilość opadów i miejsami znaczne nachylenie sprawiają, że erozja
zachodzi tutaj szybciej niż na nizinach.
Klimat
Beskid Mały i grupa Żurawnicy leży w dwóch strefach klimatycznych. Tereny położone
do wysokości 700 m n.p.m. mają klimat umiarkowany ciepły, charakteryzujący się
średnimi temperaturami od +6 do +8°C, natomiast tereny powyżej tej wysokości cechuje
klimat umiarkowany chłodny, ze średnimi temperaturami od +4 do +6°C.
Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, natomiast najcieplejszym lipiec. Najwyższą
13
temperaturę (+37,9°C) odnotowano w Porąbce w 1965 roku. Urozmaicona rzeźba
terenu powoduje dość częste powstwanie zjawiska inwersji termicznej. Klimat
charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, dużą ilością opadów (pomiędzy 800 a
1400 mm rocznie) i dużym zaśnieżeniem w miesiącach zimowych oraz silnymi i
częstymi wiatrami, łagodzonymi przez otaczające góry. Wiosną i jesienią wieje tu wiatr
halny. W partiach szczytowych przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie, co
jest szczególnie widoczne w przełomowej części doliny Soły. Wiosna jest zwykle dość
chłodna i deszczowa. Również w lecie odczuwalne są duże opady i okresy ochłodzeń.
Zima zwykle jest łagodna, temperatura rzadko spada poniżej –10°C. Śnieg pojawia się
już w listopadzie i utrzymuje się do marca na stokach południowych, a do kwietnia na
północnych. Pokrywa śnieżna rzadko przekracza 50 cm i utrzymuje się przez ok. 65-140
dni w roku. Zależnie od miejsca okres wegetacyjny trwa od 170 do 220 dni w roku.
Wyraźnie dłuższy jest na stokach południowych.
Użytkowanie terenu
Własność
Tereny wchodzące w skład obszaru Natura 2000, charakteryzują się zróżnicowaną
formą własności - ok. 80% należy do Skarbu Państwa (głównie w zarządzie LP),
pozostała część stanowi: tereny prywatne, gminne i wspólnot gruntowych (ich dokładne
określenie wymaga analizy danych katastralnych).
Gospodarka wodami
Niewielką część obszaru stanowią górne odcinki Kocierki, Pracicy, Wielkiej Puszczy oraz
źródłowe odcinki kilku mniejszych potoków. Są w nich prowadzone doraźne działania w
razie losowych wydarzeń – po przejściu wód powodziowych najczęściej usuwa się
przeszkody dla spływającej wody (odsypiska, zwalone w koryto większe drzewa),
naprawia mosty i brody. Część rzek jest okresowo zarybiana.
Leśnictwo
Gospodarka w lasach na gruntach należących do Skarbu Państwa prowadzona jest pod
kierownictwem 3 nadleśnictw: Andrychów, Bielsko i Sucha Beskidzka.
Na podstawie Ustawy o lasach, nadzór nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych
sprawują Starostwa Powiatów: wadowickiego, bielskiego, żywieckiego, którzy
powierzają prowadzenie niektórych spraw z tego zakresu właściwym miejscowo
nadleśniczym.
Użytkowanie turystyczne
Beskid Mały jest zagospodarowany turystycznie. W ostatnich latach szczególnie rozwija
się kompleks wyciągów narciarskich na Czarnym Groniu w Rzykach-Praciakach. Teren
ten wyłączony jest z obszaru Natura 2000 jednak znajduje się w bezpośrednim
sąsiedztwie obszaru. Na Przełęczy Kocierskiej istnieje kompleks hotelowo-rekreacyjny.
Gęsta sieć dróg umożliwia dojazd w odległe partie Beskidu. Indywidualne budownictwo
letniskowe jest bardzo liczne i silnie rozproszone. Ponadto w Beskidzie Małym
odbywają się rajdy motocrossowe i quadów, konne i rowerowe. Leśnicy wspominają
również o samochodach terenowych forsujących i nieszczących szlaki leśne.
14
W Beskidzie Małym jest też kilka działających schronisk turystycznych (zarówno PTTK,
schronisko studenckie, jak i prywatne) i poprowadzona jest gęsta sieć pieszych szlaków
turystycznych.
Uwarunkowania socjoekonomiczne
W rejonie obszaru N2000 Beskid Mały przeważają lasy gospodarcze – zarówno będące
w administracji Lasów Państwowych jak i w rękach prywatnych. Użytki rolne zajmują
niewielką część obszaru. Z powodu trudnych warunków klimatyczno-glebowych są to
głównie górskie łąki kośne. Niegdyś koszone raz do roku, obecnie w dużej mierze
nieużytkowane. Niewielki procent obszaru, w wyższych położeniach, zajmują murawy
bliźniczkowe, powstałe na skutek wypasu owiec i kóz. Również ta forma użytkowania
obecnie realizowana jest jedynie sporadycznie. Pola uprawne w obszarze występujące w
ograniczonym stopniu, zajmują niższe położenia – za wyjątkiem góry Potrójnej, gdzie
zajmują partie szczytowe. W uprawach dominują ziemniak i owies, a pola są niewielkie
obszarowo. Nawożone są obornikiem i nawozami sztucznymi. W rejonie Ściszków
Gronia dość intensywnie wydobywano płyty piaskowca z nielegalnych szurfów.
Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych
Tab. 1. Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze „Beskid Mały”.
Kod
siedliska
Nazwa siedliska
*6230
6430
6520
8310
Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe
Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae)
Górskie łąki konietlicowe użytkowane
ekstensywnie (Polygono-Trisetion)
Torfowiska
wysokie
z roślinnością
torfotwórczą
Torfowiska przejściowe i trzęsawiska
(przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetae)
Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o
charakterze
młak,
turzycowisk
i
mechowisk
Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze
zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii
Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania
9110
Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion)
9130
Żyzne buczyny (Dentario glandulosaeFagenion, Galio odorati-Fagenion)
*7110
7140
7230
8220
9170
Grąd
Powierzchnia
(ha)
> 500
100
>2000
Liczba płatów
100
1
≤5
XX
0,03
1
XX
XX
XX
53 jaskinie i
schroniska
podskalne w BM z
czego ok. 10% w
obszarze N2000
XX
2264 (3593,23)
pilna
weryfikacja!
1437,23(2400)
pilna
weryfikacja!
środkowoeuropejski XX
XX
XX
XX
XX
XX
15
*9180
*91D0
*91E0
9410
i subkontynentalny (Galio-Carpinetum,
Tilio-Carpinetum)
Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na
stromych stokach i zboczach
Bory i lasy bagienne (VacciniouliginosiBetuletum pubescentis, Vaccinio uliginosiPinetum,
Pino-mugoSphagnetum,
Sphagno
girgensohnii-Piceetum
i
brzozowo-sosnowe
bagienne
lasy
borealne)
Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i
jesionowe (Salicetum albae, Populetum
albae, Alnenion glutinosoincanae, olsy
źródliskowe)
Górskie bory świerkowe (Piceion abietis)
XX
XX
1
2
18
XX
17
1
Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych
6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe:
Siedlisko w obszarze Beskid Mały identyfikują fitocenozy Hieracio-Nardetum. Ze względu na zaniechanie
wypasu owiec i bydła jest to zespół zanikający, choć jeszcze dość często spotykany na terenie Beskidu
Małego. Płaty zespołu występują głównie w wyższych położeniach, często w strefie przygrzbietowej o
różnej ekspozycji i nachyleniu. Warstwa zielna zwykle osiąga 100% pokrycia. W płatach dominuje Nardus
stricta i z niewielkim udziałem m. in. Danthonia decumbens, Carex pilulifera i Hieracium lachenalii. W runie
mogą występować gatunki łąkowe, świadczące o wzroście troficzności gleby, np.: Festuca rubra, Galium
mollugo, czy Rumex acetosa. Na nieużytkowanych płatach obserwuje się zwiększony udział Vaccinium
myrtillus miejscami również Pteridium aquilinum oraz pojedyncze drzewa takie jak Sorbus aucuparia czy
Betula pendula. Na jednym stanowisku w okolicy Rzyk-Mydlarzy obserwowano występowanie w płacie
Crocus scepusiensis.
6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae):
W Beskidzie Małym siedlisko reprezentowane są głównie przez zespół lepiężnika białego Petasitetum albi.
Zbiorowiska te rozwijają się głównie w dolinach większych rzek i potoków oraz w otoczeniu źródeł. Inne
ziołorośla z klasy Betulo-Adenostyletea występują fragmentarycznie, bardzo rzadko i na niewielkich
powierzchniach, a ich skład jest ubogi florystycznie. Zbiorowiska te buduje głównie Cicerbita alpina.
6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion):
Najszerzej rozpowszechnionym, ale w znacznej części już zmienionym zespołem spotykanym na tym
siedlisku jest łąka Glagiolo-Agrostietum capillaris. W obszarze Beskid Mały łąki konietlicowe porastają
stoki o różnym stopniu nachylenia oraz wyżej wyniesione partie dolin cieków wodnych, w przedziale
wysokości od 490 do 846 m npm. Typowe, bogate florystycznie płaty, z udziałem takich gatunków jak
Gladiolus imbricatus i Platanthera bifolia spotykane są już bardzo rzadko. W bujnym runie o pokryciu z
reguły wynoszącym 100% w większości płatów dominują pospolite trawy, np. Agrostis capillaris, Festuca
rubra, Deschampsia caespitosa czy Phleum pratense. Można spotkać również Alchemilla monticola i
Centaurea oxylepis. Na fizjonomię zespołu istotny wpływ wywierają takie gatunki jak: Leontodon hispidus
(w miejscach częściej koszonych) oraz Hypericum maculatum. Miejscami, w związku z zaniechachaniem
koszenia, zwiększa się udział takich gatunków jak: Holcus mollis, Vaccinium myrtillus, Senecio ovatus czy
Rubus idaeus i R. hirtus.
7110* Torfowiska wysokie z roślinnościa torfotwórczą:
Siedlisko stwierdzono do tej pory tylko w jednym miejscu koło przysiółka Na Polane we wsi Las. Jest to
bezodpływowa niecka na łagodnym stoku, otoczona głównie borami świerkowymi. Roślinność ma
charakter mszaru zdominowanego przez torfowce, głównie Sphagnum fallax, rzadko występują gatunki
charakterystyczne dla torfowisk wysokich – Sphagnum magellanicum, S. rubellum, S. compactum.
Pomiędzy torfowcami występuje kilka gatunków turzyc, Eripohorum angustifolium i Drosera rotundifolia.
7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetae):
Siedlisko identyfikują w obszarze kwaśne młaki Carici canescentis-Agrostietum caninae. Fitocenozy tego
zespołu spotykane są na wypłaszczeniach przy wysiękach wód i w zagłębieniach terenu. Siedlisko
16
występuje rzadko, na rozproszonych stanowiskach, głównie w centralnej i wschodniej części Beskidu
Małego. Kwaśne młaki turzycowo-mietlicowe ze względu na znikomy przepływ wody są ubogie w sole
mineralne i tlen, co odzwierciedla skład gatunkowy roślin naczyniowych i mszaków. Watswę zielną
tworzę główne turzyce, np. Carex echinata, C. nigra i C. lepidocarpa. Warstwa mszysta jest różnie
wykształcona, tworzą ją różne gatunki torfowców i/lub mchy brunatne, np. Aulacomnium palustre i
Calliergonella cuspidata.
7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk:
Górskie i nizinne torfowisko zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk występuje w
Beskidzie Małym jedynie w jednym miejscu, w zagłębieniu u podnóża stoku w przysiółku Rzyki-Pracica
(na niektórych mapach Rzyki-Młockówka). Młaka otoczona jest łąkami wilgotnymi i świeżymi. Ze względu
na budowę geologiczną Beskidu Małego (kwaśny flisz karpacki), ten typ siedliska ma charakter unikalny
dla całego obszaru, a pokrywająca go roślinność nie stanowi typowego torfowiska zasadowego. Skład
gatunkowy zbliża to zbiorowsko do młaki mezotroficznej. W warstwie mszystej dominuje torfowiec
Sphagnum subsecundum oraz rzadkie mchy brunatne, Hypnum pratense i Warstorfia exannulata. Warstę
zielną tworzą turzyce, głównie Carex lepidocarpa i C. flava. W płacie odnotowano obecność rzadkich
gatunków, m. in. Dactylorhiza majalis i Drosera rotundifolia.
8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii:
Największe skupiska płatów reprezerntujących siedlisko w Beskidzie Małym występują na Ściszkowym
Groniu koło Kocierza i wokół Madohory – od Czarnych Działów koło Ślemienia do Czarnej Góry koło
Targoszowa. Identyfikatorem fitosocjologicznym siedliska w Beskidzie Małym jest zespół HypnoPolypodietum, którego fitocenozy wykształcają się na zacienionych skałach i urwiskach skalnych, o
nachyleniu 10°-90°, w szczelinach i na półkach skalnych. Pokrycie warstwy zielnej w płatach jest bardzo
zróżnicowane. Na najbardziej stromych skałach osiąga ona maksymalnie 40%. W płatach dominują
gatunki paproci: Asplenium ruta-muraria, Asplenium trichomanes i Polypodium vulgare. Ze względu na
zacienienie, w szczelinach skalnych spotyka się często gatunki runa leśnego występujące w otoczeniu skał.
Mchem odgrywającym największą rolę jest Hypnum cupressiforme będący gatunkiem charakterystycznym
zespołu. W obszarze Natura 2000 Beskid Mały na siedlisku 8220 lecz w mijescach bardziej suchych i
otwartych występują zbiorowiska mszyste, głównie z klasy Grimmio-Rhacomitrietea, z udziałem takich
gatunków jak Racomitrium microcarpon, Grimmia hartmanii, Grimmia donniana, Hedwigia ciliata i innych.
8310 Jaskinie nieudostępniane do zwiedzania:
W Beskidzie Małym zinwentaryzowano 53 jaskinie i schroniska podskalne, z czego około 10% leży w
obszarze Natury 2000. Większość obiektów to niewielkie schroniska podskalne lub nisze o niewielkiej
długości i deniwelacji nie wykazujące cech klimatycznych charakterystycznych dla jaskiń. Geneza ich
powstania związana jest z procesami grawitacyjnymi lub erozyjno - wietrzeniowymi. W tych warunkach
stwierdzono jedynie występowanie pająków oraz motyli – szczerbówka kseni Scoliopteryx libatrix.
9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion):
Beskid Mały jest uznawany za obszar o największym udziale siedlisk kwaśnych buczyn w polskiej części
Karpat. Omawiany typ siedliska przyrodniczego zajmuje jedynie zespół kwaśniej buczyny górskiej Luzulo
luzuloidis-Fagetum, który na tym terenie jest bardzo ubogi florystycznie. Buk zawsze panuje w warstwie
drzew, zwykle w mniejszej lub większej domieszce towarzyszy mu świerk i jodła. W runie najczęściej i
najliczniej występuje Calamagrostis arundinacea, nierzadko dominując nad pozostałymi składnikami runa.
Jest to obecnie najczęstsza postać kwaśnych buczyn w Beskidzie Małym. Charakterystyczna dla zespołu
Luzula luzuloides występuje z dużą stałością, ale płaty gdzie gatunek ten osiąga większe pokrycie należą
do wyjątków. Trwałym komponentem runa kwaśnych buczyn jest Vaccinium myrtillus, ale podobnie jak
poprzedni gatunek rzadko osiąga duże pokrycie. W skromnej warstwie mszystej najczęściej pojawia się
Polytrichastrum (=Polytrichum) formosum i Dicranella heteromalla. Kwaśne buczyny w Beskidzie Małym
najliczniej występują na stromych (15-30o) stokach o ekspozycji NE i SW, w przedziale wysokości 600–
850 m n.p.m. Duża część płatów omawianego siedliska ma drzewostany w fazie przebudowy (po
monokulturach świerkowych), stąd ich fitocenozy są słabo wykształcone i/lub w młodym wieku.
9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion):
W omawianym obszarze, podobnie jak w całych Karpatach siedlisko 9130 identyfikuje zespół żyznej
buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum. Cechą wyróżniającą żyzne buczyny Beskidu Małego
jest wyraźna dominacja buka w drzewostanie, przy niewielkim na ogół udziale gatunków domieszkowych
(najczęściej jodły, jaworu i świerka). W położonych bardziej na wschód ostojach Gorczańskiej, Pienińskiej
i Popradzkiej jodła często jest gatunkiem współpanującym, a nawet panującym w drzewostanach na tym
siedlisku. Największy udział powierzchniowy ma podzespół typowy D.g.-F. typicum, spotyka się też
nieliczny wilgotny podzespół z czosnkiem niedźwiedzim D.g.-F allietosum. Żyzne buczyny w Beskidzie
Małym są na ogół dość ubogie florystycznie. Z gatunków charakterystycznych dla zespołu i związku
Fagion wysoką stałość osiągają jedynie Dentaria glandulosa i D. bulbifera; Polystichum aculeatum jest
17
bardzo rzadki, a P. braunii nie zarejestrowano w zdjęciach fitosocjologicznych. Podobnie, jak w innych
ostojach, bardzo częstymi składnikami runa w żyznych buczynach są Galium odoratum i Galebdolon
lutaeum. Pod względem występowania żyzne buczyny w Beskidzie wydają być w mniejszym stopniu
uzależnione od warunków geomorfologicznych niż buczyny kwaśne; występują zarówno na stokach
bardzo stromych o różnej ekspozycji, jak i połogich, w strefie wysokości 400–850 m n.p.m. Decydującym
czynnikiem jest żyzność substratu glebowego i dlatego w tym obszarze zespół Dentario glanduloaseFagetum preferuje niższe położenia w dolnej strefie regla dolnego 600-750 m n.p.m. i piętrze pogórza
400-600 m n.p.m.
9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum):
Fitocenozy Tilio-Carpinetum spotykane są w piętrze pogórza Beskidu Małego, na stokach o małym
nachyleniu i głównie o ekspozycji północno-zachodniej i zachodniej. Drzewostan tworzą: Tilia cordata,
Quercus robur, Carpinus betulus, Acer pseudoplatanus z domieszką Fraxinus excelsior, Populus tremula oraz
Cerasus avium. W drzewostanie spotyka się niekiedy Pinus sylvestris i Picea abies. W bardzo dobrze
wykształconej warstwie krzewów o zwarciu 20-80% oprócz podrostu drzew najczęściej spotyka się
Corylus avellana, Sorbus aucuparia i podszyt drzew. W obserwowanych płatach runo było zaburzone i
zdominowane przez Rubus hirtus i Deschampsia caespitosa. Z gatunków grądowych występowały Milium
effusum, Anemone nemorosa, Polygonatum odoratum oraz Galeobdolon luteum. Siedlisko w obszarze
wymaga dalszych badań w zakresie lokalizacji płatów, powierzchni, struktury i funkcji.
9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach:
Siedlisko zidentyfikowano na terenie ostoi na podstawie występowania fitocenoz Lunario-Aceretum i
Aceri-Fagetum. Płaty zespołu zajmują strome, chłodne i wilgotne stoki pokryte rumoszem skalnym, w
przypadku Aceri-Fagetum w miejscach źródliskowych lub w otoczeniu kamienistych dolin potoków. Płaty
obu zespołów stwierdzono w piętrze pogórza i w reglu dolnym, na stokach północnych i północnozachodnich. W płatach Lunario-Aceretum obserwowano w warstwie drzew Acer pseudoplatanus i Fagus
sylvatica. Warstwa krzewów nie wykształcona. Runo jest dość bogate z dużym udziałem Mercurialis
perennis i Dentaria glandulosa. Miejscami obserwowano Paris quadrifolia. W płatach Lunario-Aceretum
również w warstwie drzew dominuje Acer pseudoplatanus, choć zaznacza się również udział Sorbus
aucuparia, Picea excelsa i Abies alba. Warstwa krzewów jest nierównomiernie wykształcona i
zdominowana przez podrost drzew. Runo jest bardzo dobrze rozwinięte i zdominowane przez gatunki
ziołoroślowe, głównie Petasites albus. Występuje tutaj Lunaria rediviva i Dentaria glandulosa i Senecio
ovatus. Obserwowano spory udział Urtica dioica. Siedlisko w obszarze wymaga dalszych badań w zakresie
lokalizacji płatów, powierzchni, struktury i funkcji.
*91D0 Bory i lasy bagienne:
W Beskidzie Małym ten typ siedliska reprezentowany jest przez zespół Bazzanio-Piceetum. W
drzewostanie dominuje świerk, sporadycznie pojawia się jodła i sosna. Większość drzewostanów jest w
optymalnej fazie rozwoju (wiek 70–100 lat), o dość dużym zwarciu. W runie dominują gatunki borowe:
Vaccinium myrtillus, Majanthemum bifolium, Deschampsia fexuosa, Vaccinium vitis-idaea, Calamagrostis
villosa. W bardzo dobrze rozwiniętej warstwie mszystej licznie występują gatunki charakterystyczne
i wyróżniające zespołu, najczęściej: Sphagnum girgensohnii, Polytrichum commune, Bazzania trilobata i
Polytrichastrum formosum. Zasięg pionowy siedliska waha się w zakresie 475–600 m n.p.m.
91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion
glutinosoincanae, olsy źródliskowe):
W obszarze Beskid Mały siedlisko reprezentują fitocenozy zespołu Alnetum incanae wykształcające się na
rozproszonych stanowiskach w niższych położeniach regla dolnego i piętrze pogórza, w dolinach
niewielkich potoków. Zajmują z reguły tereny płaskie. Warstwę drzew o zwarciu 50-90% tworzy głównie
Alnus incana. Warstwa krzewów jest szczególnie dobrze rozwinięta w płatach sąsiadujących z korytem
potoków, ze względu na korzystniejsze warunki świetlne. Runo jest z reguły bujne. Najczęściej
spotykanymi gatunkami łęgowymi są tutaj: Stellaria nemorum, Stachys sylvatica i Festuca gigantea,
dominują natomiast: Petasites albus lub Petasites officinalis, Chaerophyllum hirsutum oraz Impatiens nolitangere. Opisywane z Beskidu Małego fitocenozy reprezentują wariant typowy.
9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis):
W obszarze siedlisko identyfikują dwa zespoły leśne: Abieti-Piceetum i Plagiothecio-Piceetum, przy czym
zdecydowana większość terenu zajęta jest przez Abieti-Piceetum, jedynie w przyszczytowej partii Łamanej
Skały utrzymuje się Plagiothecio-Piceetum. Siedlisko występuje w przedziale wysokości 830–929 m .n.p.m.
Płaty Plagiothecio-Piceetum nie są typowo wykształcone, brak części gatunków charakterystycznych.
Teren zajęty przez siedlisko nie został porośnięty przez buczynę najprawdopodobniej z uwagi na płytko
zalegającą skałę macierzystą i dlatego uważa się, że świerczyny w tym miejscu mają naturalne
pochodzenie. Zbiorowisko jest siedliskiem rzadkich w Beskidach gatunków mchów Dicranella humilis i
Rhabdoweissia crispata. Drzewostan składa się ze starej generacji świerka pospolitego Picea excelsa
18
(niektóre okazy do 180 lat), obecnie skrajnie zniszczonej przez gradację kornika drukarza (martwe, suche
drzewa). Aktualnie w większości płatów dominuje jodła Abies alba, maksymallnie osiągając do 40%
zwarcia. W niektórych płatach w drzewostanie zaznacza się duży udział buka Fagus syplvatica. W
warstwie krzewów oprócz podrostu drzew zaznacza się duży udział Sorbus aucuparia. Drzewostan
świerkowy stopniowo zastępowany jest naturalnym odnowieniem jodły, buka, a także jarzębiny i jaworu.
Obserwowana w ostatnich latach gradacja kornika przyspiesza proces przekształcania się zbiorowiska w
kierunku dolnoreglowego boru jodłowo- świerkowego Abieti-Piceetum montanum lub nawet buczyny
karpackiej.
Tab. 2. Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych w obszarze „Beskid Mały” (FV – właściwy,
U1 – niezadowalający, U2 – zły, XX – nieznany)
Kod
siedlis
ka
Nazwa siedliska
*6230
Górskie i niżowe murawy U1
bliźniczkowe
Ziołorośla górskie (Adenostylion FV
alliariae)
Górskie łąki konietlicowe U1
użytkowane
ekstensywnie
6430
6520
Powierzc
hnia
siedliska
Specyficz
na
struktura
i funkcje
U1
Perspek
tywy
ochron
y
U1
Ocen
a
ogóln
a
U1
Ocena ogólna (%)
U1
FV
U1
FV
U1
U2
40
40
20
U1
70
30
U1
U1
30
40
XX
30
7110*
Torfowiska wysokie z roślinnościa
torfotwórczą
U1
U1
U1
U1
10
0
7140
Torfowiska
przejściowe
i
trzęsawiska
(przeważnie
z
roślinnością
z
ScheuchzerioCaricetae)
Górskie i nizinne torfowiska
U2
U1
U1
U1
60
U1
U1
U1
U1
10
0
Ściany skalne i urwiska
krzemianowe ze zbiorowiskami
z Androsacetalia vandellii
8310
Jaskinie nieudostępniane do
zwiedzania
9110
Kwaśne buczyny (LuzuloFagenion)
9130
Żyzne buczyny (Dentario
Galio
odorati-Fagenion)
9170
Grąd środkowoeuropejski i
subkontynentalny
*9180 Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stromych stokach i
zboczach
*91D0 Bory i lasy bagienne
FV
U1
FV
FV
95
5
FV
U1
FV
FV
FV
U1↑
FV
FV
10
0
50
40
10
FV
U1
FV
FV
65
25
10
U2
XX
XX
XX
10
0
U1
XX
XX
XX
10
0
FV
FV
FV
FV
Łęgi wierzbowe, topolowe, U2
albae,
Populetum
albae,
Alnenion glutinosoincanae,
U1
U1
XX
7230
8220
*91E0
10
0
19
40
10
0
olsy źródliskowe)
Górskie
bory
(Piceion abietis)
9410
świerkowe U1
U2
U1
U2
50
50
Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych
Tab. 3. Potrzeba podjęcia działań ochronnych siedlisk przyrodniczych w obszarze Beskid Mały (1=
priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski)
Kod
siedliska
Nazwa siedliska
Priorytet
w
obszarze
1
*6230
Górskie
i
niżowe
murawy bliźniczkowe
6430
Ziołorośla
górskie
3
6520
Górskie
łąki
konietlicowe
użytkowane
ekstensywnie
1
Najistotniejsze miejsca dla
ochrony
Najlepiej zachowane płaty
występują w okolicach m. in.
Leskowca, Żaru, Rzyk i
Gibasówki-Gronia
Galasiówka, Gibasy,
Pietraszówka, Gibasów
Groń, Las, Magurka
Wilkowicka, Ścieszków
Groń, Słonków, Zakocierz
Górny bieg Wieprzówki w
Andrychowie
7110*
Torfowiska wysokie z
roślinnościa
torfotwórczą
1
okolica przysiółka Na
Polane we wsi Las. Należy
poszukać siedliska również
w
okolice przysiółków Na
Polane, Wróblówka i
Baryłówka
7140
Torfowiska przejściowe
1
Kozubnik, Wróblówka,
Baryłówka
7230
Górskie
i
nizinne
torfowiska zasadowe o
charakterze
młak,
turzycowisk
i
mechowisk
1
Płaty siedliska były
notowane jedynie w
Rzykach-Pracicy
8220
Ściany
skalne
i
urwiska krzemianowe
ze zbiorowiskami z
2
krzemianowe występują w
Beskidzie Małym dość
często, głównie w centralnej
i wschodniej części.
Największe skupiska
występują na Ściszków
Groniu koło Kocierza, wokół
Najistotniejsze
działania ochronne
(ogólnie)
Wypas owiec, ew.
wykaszanie muraw;
usuwanie drzew i
krzewów
Ochrona bierna;
potencjalnie usuwanie
gatunków obcych
Przywrócenie
użytkowania: koszenie
jedno lub dwu -krotne
w ciągu roku i
ekstensywne
nawożenie
Objęcie ochroną bierną
(utowrzenie zespołu
przyrodniczokrajobraozego)
Usuwanie
ekspansywnych traw,
situ rozpierzchłego,
drzew i krzewów,
ograniczenie odpływu
wody; utworzenie
użytku ekologicznego
Usuwanie
ekspansywnych traw,
drzew i krzewów,
wody
Usuwanie
ekspansywnych
gatunków traw, drzew
i krzewów,
wody
ochrona bierna
miejscami usuwanie
drzew i krzewów, w
celu utrzymania
optymalnego stopnia
nasłonecznienia
utworzenie rezerwatu
obejmującego
20
8310
Jaskinie
nieudostępniane
zwiedzania
3
do
Madohory – od Czarnych
Działów koło Ślemienia do
Czarnej Góry koło
Targoszowa. Rozległa
wychodnia skalna znajduje
się na szczycie Żurawnicy
koło Suchej Beskidzkiej
Rozproszone na całym
obszarze Beskidu Małego,
skupiska znajdują się na
stokach Czarnych Działów,
podszczytowych partiach
Magury Wilkowickiej,
rejonie Łamanej Skały i
Ściszków Gronia.
9110
Kwaśne
buczyny
(Luzulo-Fagenion)
3
cały obszar Beskidu Małego.
Największe skupienia dobrze
zachowanego zespołu Luzulo
luzuloidis-Fagetum znajdują
się w rejonie Czupla od strony
Czernichowa (część
zachodnia) oraz centralnej
części masywu na stokach
Potrójnej, Łamanej Skały i
Leskowca (szczyt poza
granicami obszaru). Najlepiej
zachowane płaty chronione są
w trzech, niewielkich
rezerwatach przyrody:
Zasolnica”, „Szeroka w
Beskidzie Małym” i
„Madohora”
9130
Żyzne
buczyny
(Dentario glandulosaeFagenion, Galio odoratiFagenion)
3
9170
Grąd
środkowoeuropejski
subkontynentalny
(Galio-Carpinetum,
Tilio-Carpinetum)
2
Siedlisko Ŝyznych buczyn
spotykane jest w całym areale
obszaru Natura 2000 Beskid
Mały. Większe skupienia
dobrze zachowanego zespołu
Dentario glandulosaeFagetum znajdują się w
rejonie Przeł. Kocierskiej i
Wielkiej Puszczy, a takŜe w
otoczeniu Jez.
Międzybrodzkiego i na
północnych stokach
Bujakowskiego Gronia.
Siedlisko chronione jest takŜe
w 3 niewielkich rezerwatach:
„Zasolnica”, „Szeroka w
Beskidzie Małym” i
„Madohora”.
Fitocenozy Tilio-Carpinetum
podawane są dotychczas
jedynie w północnozachodniej części ostoi, u
podnóży Hrobaczej Łąki i
i
wychodnie skalne na
szczycie Żurawnicy
ochrona bierna;
założenie krat w
otworach obiektów
zasiedlonych przez
nietoperze i ich
zamykanie na okres
zimowy.
Współpraca ze
speleoklubami w celu
podniesienia
świadomości
ekologicznej.
poszerzenie granić
istniejących
rezerwatów oraz
utworzenie nowych w
masywie Czupla
Pośredniego Gronia,
Smrekowica, Łamanej
Skała i Potrójnej
przebudowa
zniekształconych
siedlisk wykonywana
jest w ramach
planowanej gospodarki
leśnej
właściwa gospodarka
leśna
21
*9180
*91D0
Jaworzyny
i
lasy
klonowo-lipowe
na
stromych stokach i
zboczach
Bory i lasy bagienne
1
Groniczka
?
3
W ostoi Beskid Mały zespół
Bazzanio-Piceetum
stwierdzono
w
dwóch
miejscach:
w
okolicy
Czarnych
Działów
na
południowym
stoku
Pietraszówki
oraz
na
wschodnich stokach Gajki
*91E0
Łęgi
wierzbowe,
topolowe, olszowe i
jesionowe (Salicetum
albae, Populetum albae,
Alnenion
glutinosoincanae,
olsy
źródliskowe)
3
?
9410
Górskie
świerkowe
abietis)
1
Plagiothecio-Piceetum i
Abieti-Piceetum – rezerwat
„Madohora”
bory
(Piceion
Ochrona bierna
ochrona bierna: zakaz
zmian
stosunków
wodnych
w obrębie siedliska
oraz zakaz usuwania
wiatrowałów
i
odwracania
tarcz
korzeniowych
powalonych drzew
Plany urządzania lasów
zabezpieczające
optymalne dla łęgów i
olsów warunki
ekologiczne –
promowanie właściwej
struktury drzewostanu,
pozostawianie
martwego drewna,
potencjalnie usuwanie
gatunków inwazyjnych
Wspomaganie
naturalnego
odnowienia świerka z
rodzimego materiału
genetycznego; prace
pielęgnacyjne;
Ochrona przed
kornikiem
Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji
Kod
siedlis
ka
Nazwa
siedliska
Zagrożenie
Wpływ na przedmiot ochrony
*6230
Górskie
i
niżowe
murawy
bliźniczkowe
Postępująca
sukcesja naturalna
zmiana składu gatunkowego, zarastanie
przez krzewy i drzewa, a w
konsekwencji utrata siedliska
6430
Ziołorośla
górskie
(Adenostylion
alliariae)
Postępująca
sukcesja,
mechaniczne
niszczenie siedliska
Zaburzenie składu gatunkowego,
zarastanie przez drzewa i krzewy
Sposób
eliminacji lub
ograniczenia
zagrożenia
Wykaszanie lub
przepasanie
muraw oraz
usuwanie
krzewów i drzew
aż do uzyskania
zwarcia nie
większego niż 2030%.
ochrona bierna,
usuwanie drzew i
krzewów w miarę
potrzeb
22
6520
Górskie łąki
konietlicowe
użytkowane
ekstensywnie
(PolygonoTrisetion)
Torfowiska
wysokie
z
roślinnościa
torfotwórczą
Zarzucenie
użytkowania łąk;
Postępująca
sukcesja na łąkach
Zmiana
składu
gatunkowego,
zubożenie, zarastanie przez krzewy i
drzewa
Przywrócenie lub
kontynuacja
użytkowania,
ekstensywne
nawożenie
Obniżenie poziomu
wody, sukcesja w
kierunku
zbiorowisk
trawiastych i/lub
zarośli
Przesuszenie, zmiana składu
gatunkowego, ekspansja traw i
krzewów
7140
Torfowiska
przejściowe i
trzęsawiska
(przeważnie z
roślinnością z
Obniżenie poziomu
wody, ekspansja
traw, sukcesja w
kierunku zarośli
gatunkowego, eliminacja gatunków
charakterystycznych, zubożenie składu
gatunkowego
7230
Górskie
i
nizinne
torfowiska
zasadowe o
charakterze
młak,
turzycowisk i
mechowisk
Obniżenie poziomu
wody, ekspansja
traw, sukcesja w
kierunku zarośli
gatunkowego, eliminacja gatunków
charakterystycznych, zubożenie składu
gatunkowego
8220
Ściany
skalne
i
urwiska
krzemianowe
ze
zbiorowiskam
i
z
Androsacetali
a vandellii
Nadmierne
ocienienie przez
drzewa i krzewy,
Potencjalnie
działalność
wspinaczkowa
Eliminacja części gatunków
charakterystycznych; zubożenie składu
gatunkowego zbiorowiska; dominacja
pospolitych gatunków o szerokiej skali
ekologicznej; usuwanie wszystkich
roślin ze skał jako ścian
wspinaczkowych
8310
Jaskinie
nieudostępnia
ne
do
zwiedzania
Zwiedzanie w
okresie hibernacji
nietoperzy, akty
wandalizmu
Wpływ na mikroklimat, niepokojenie
nietoperzy, w skrajnych przypadkach
zabijanie tych zwierząt.
9110
Kwaśne
buczyny
(LuzuloFagenion)
Potencjalnie
negatywny wpływ
szlaków
zrywkowych,
konsekwencje złej
Zmiany struktury gatunkowej
drzewostanu, mechaniczne niszczenie
runa
Utrzymanie
właściwego
lokalnie poziomu
wody, usuwanie
krzewów, situ
rozpierzchłego,
ekspanywnych
traw
Usuwanie
ekspansywnych
traw, drzew i
krzewów,
ograniczenie
odpływu wody,
utworzenie
użytków
ekologicznych
Usuwanie
ekspansywnych
gatunków traw,
drzew i krzewów,
ograniczenie
odpływu wody,
utworzenie
urzytku
ekologicznego
Usuwanie drzew i
krzewów
nadmiernie
ocieniających
ściany skalne;
ochrona bierna
(wyznaczenie
stref
wyłączonych z
działalności
wspinaczkowej w
obrębie każdej
grupy skalnej)
edukacja w
środowisku
wspinaczkowym
Okratowanie
ważniejszych
obiektów w
sezonie
hibernacyjnym,
edukacja
ochrona bierna,
wskazana
przebudowa
części
drzewostanów
7110*
23
9130
Żyzne
buczyny
(Dentario
glandulosaeFagenion,
Galio odoratiFagenion)
9170
Grąd
środkowoeur
opejski
i
subkontynent
alny (GalioCarpinetum,
TilioCarpinetum)
Jaworzyny i
lasy klonowolipowe
na
stromych
stokach
i
zboczach
Bory i lasy
bagienne
*9180
*91D0
*91E0
Łęgi
wierzbowe,
topolowe,
olszowe
i
jesionowe
(Salicetum
albae,
Populetum
albae,
Alnenion
glutinosoincanae, olsy
źródliskowe
struktury
drzewostanów (na
skutek zbyt dużego
udziału świerka)
Potencjalnie
negatywny wpływ
szlaków
zrywkowych,
konsekwencje złej
struktury
drzewostanów (na
skutek zbyt dużego
udziału świerka),
zbyt mały udział
cennych gatunków
domieszkowych
Niewłaściwa
gospodarka leśna
(zdominowanych
przez świerka)
Zmiany struktury gatunkowej
drzewostanu, mechaniczne niszczenie
runa
przebudowa
zniekształconych
siedlisk
wykonywana jest
w ramach
planowanej
gospodarki leśnej
zmiany składu gatunkowego
drzewostanu i runa; zmniejszenie
powierzchni siedliska
Właściwa
gospodarka leśna,
promocja
gatunków
grądowych lub
ochrona bierna
Niewłaściwa
gospodarka leśna
zmiany składu gatunkowego
drzewostanu i runa; zmniejszenie
powierzchni siedliska
Właściwa
gospodarka leśna,
lub ochrona
bierna
potencjalnie:
zmiana stosunków
wodnych
(odwodnienie) oraz
niewłaściwa
struktura
odnowienia
Zmiany składu gatunkowego
drzewostanu i runa
Zmiana struktury
zbiorowiska
wskutek gospodarki
leśnej.
Obniżenie poziomu
wód gruntowych
poprzez wykonanie
rowów
melioracyjnych.
Niewłaściwa
struktura
drzewostanów –
konieczność
przebudowy.
Inwazja gatunków
obcych
Mechaniczne niszczenie siedliska,
Zaburzenia składu gatunkowego,
niewłaściwa gospodarka leśna
ochrona bierna:
zakaz
zmian
stosunków
wodnych
w obrębie
siedliska oraz
zakaz usuwania
wiatrowałów i
odwracania tarcz
korzeniowych
powalonych
drzew
Plan urządzania
lasu dostosowany
do wymogów
ekologicznych
lasów łęgowych
24
9410
Górskie
bory
świerkowe
(Piceion
abietis)
kornik
drukarz
atakujący
drzewostany
szpilkowe;
występowanie
posuszu,
prześwietlenie
płatów
Zaburzenia składu gatunkowego
(degradacja typowych płatów,
wkraczanie gatunków ekspanywnych,
głównie Callamagrostis arundinacea)
nadmierny rozrost runa (głównie
borówka Vaccinium myrtillus)
ochrona czynna:
wspomaganie
naturalnego
odnowienia
świerka; prace
pielęgnacyjne;
ochrona przed
kornikiem,
usuwanie
ekspansywnych
gatunków
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk
przyrodniczych
Kod
siedlis
ka
*6230
Nazwa
siedliska
Stan
ochrony
Cel ochrony
Warunki utrzymania/odtworzenia FV
Górskie
i
niżowe murawy
bliźniczkowe
U1
Utrzymanie areału
siedliska i poprawa jego
stanu ochrony
6430
Ziołorośla
górskie
(Adenostylion
alliariae)
Górskie
łąki
konietlicowe
użytkowane
ekstensywnie
(PolygonoTrisetion)
Torfowiska
wysokie
z
roślinnościa
torfotwórczą
Torfowiska
przejściowe
i
trzęsawiska
(przeważnie z
roślinnością z
Górskie
i
nizinne
torfowiska
zasadowe
o
charakterze
młak,
turzycowisk
i
mechowisk
Ściany skalne i
urwiska
krzemianowe ze
zbiorowiskami
z Androsacetalia
U1
Utrzymanie areału i
stanu ochrony
Wykaszanie muraw początkowo coroczne,
potem co 2 lata z usuwaniem biomasy,
usuwanie drzew i krzewów zarastających
murawę aż do zwarcia 20-30%,
ochrona bierna
U1
poprawa struktury i
funkcji siedliska
Przywrócenie lub kontynuacja
użytkowania
U1
poprawa struktury i
funkcji siedliska
Utrzymanie właściwego lokalnie poziomu
wody, usuwanie krzewów, situ
rozpierzchłego, ekspanywnych traw
U1
poprawa struktury i
funkcji siedliska
Usuwanie ekspansywnych traw, drzew i
krzewów, ograniczenie odpływu wody,
utworzenie użytków ekologicznych
U1
poprawa struktury i
funkcji siedliska
Usuwanie ekspansywnych gatunków traw,
drzew i krzewów, ograniczenie odpływu
wody, utworzenie urzytku ekologicznego
U1
poprawa struktury i
funkcji siedliska
Usuwanie drzew i krzewów nadmiernie
ocieniających ściany skalne;
ochrona bierna
6520
7110*
7140
7230
8220
25
8310
9110
9130
9170
*9180
*91D0
vandellii
Jaskinie
nieudostępnian
e do zwiedzania
Kwaśne
buczyny
(LuzuloFagenion)
Żyzne buczyny
(Dentario
glandulosaeFagenion, Galio
odoratiFagenion)
Grąd
środkowoeurop
ejski
i
subkontynental
ny
(GalioCarpinetum,
TilioCarpinetum)
Jaworzyny i lasy
klonowo-lipowe
na
stromych
stokach
i
zboczach
Bory
i
lasy
bagienne
FV
FV
poprawa struktury i
funkcji siedliska
struktury i funkcji
siedliska
Ochrona bierna
Utworzenie nowych rezerwatów
chroniących wybrane płaty siedliska
(ochrona bierna); na pozostałym areale
dopuszczalna gospodarka leśna, jej
szczegóły do uzgodnienia z
nadleśnictwem, wskazana przebudowa
drzewostanu w kiedunku eliminacji zbyt
dużego udziału świerka
poza rezerwatami dopuszczalna
gospodarka leśna, jej szczegóły do
uzgodnienia z nadleśnictwem, w tym
przebudowa drzewostanu (redukcja zbyt
dużego udziału świerka)
FV
poprawa struktury i
funkcji siedliska
XX
poprawa struktury i
funkcji siedliska
Właściwa gospodarka leśna, jej szczegóły
do uzgodnienia z nadleśnictwem
XX
poprawa struktury i
funkcji siedliska
Właściwa gospodarka leśna, jej szczegóły
do uzgodnienia z nadleśnictwem i/lub
ochrona bierna
FV
struktury i funkcji
siedliska
ochrona bierna: zakaz zmian stosunków
wodnych
w obrębie siedliska oraz zakaz usuwania
wiatrowałów i odwracania tarcz
korzeniowych powalonych drzew
Ekstensywne użytkowanie przez
prywatnych właścicieli gruntów. Zakaz
wjazdu w celach rekreacyjnych pojazdami
mechanicznymi uszkadzającymi glebę
(kłady) poza wyznaczonymi szlakami.
Ekwiwalent za pozostawione martwe
drewno (dla właścicieli gruntów
prywatnych, 100zł za pozostawiony 1m3
drewna, t.j. 5 drzew o długości ok. 10m i
śred. środkowej ok. 15cm)
Usuwanie gatunków obcych inwazyjnych;
Likwidacja dzikich wysypisk śmieci.
Wyznaczenie tras rekreacyjnych i
poznawczych: rowerowych, konnych i dla
innych pojazdów mechanicznych
Ochrona czynna: wspomaganie
naturalnego odnowienia świerka; prace
pielęgnacyjne; ochrona przed kornikiem,
usuwanie ekspansywnych gatunków
*91E0
Łęgi wierzbowe,
topolowe,
olszowe
i
jesionowe
(Salicetum
albae,
Populetum
albae, Alnenion
glutinosoincanae,
olsy
źródliskowe
XX
struktury i funkcji
siedliska
9410
Górskie bory
świerkowe
(Piceion abietis)
U2
poprawa struktury i
funkcji siedliska
26
Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych
Kod
siedliska
*6230
6430
6520
7110*
7140
7230
8220
8310
9110
9130
9170
*9180
*91D0
*91E0
9410
Nazwa siedliska
Górskie i niżowe murawy
bliźniczkowe
Ziołorośla
górskie
Górskie łąki konietlicowe
użytkowane
ekstensywnie
Torfowiska
wysokie
z
roślinnościa torfotwórczą
Torfowiska przejściowe i
trzęsawiska (przeważnie z
roślinnością z ScheuchzerioCaricetae
Górskie i nizinne torfowiska
krzemianowe
ze
zbiorowiskami
z
Jaskinie nieudostępniane do
zwiedzania
Kwaśne buczyny (LuzuloFagenion)
Żyzne buczyny (Dentario
Galio
odorati-Fagenion)
Grąd środkowoeuropejski i
subkontynentalny
Jaworzyny i lasy klonowolipowe na stromych stokach i
zboczach
Bory i lasy bagienne
Łęgi wierzbowe, topolowe,
albae,
Populetum
albae,
Alnenion glutinosoincanae,
olsy źródliskowe
Górskie bory świerkowe
(Piceion abietis)
Wskaźniki specyficznej
struktury i funkcji
Areał siedliska, Wskaźniki
struktury i funkcji wg. załącznika
Liczba stanowisk
do monitoringu
6
1
4
6
3
3
2
3
30
20
3
5
2
8
3
Braki danych
Weryfikacja aktualnego stanu i funkcji siedlisk 6430, 7230, *91E0
Weryfikacja rozmieszczenia płatów siedlisk 9170 i *9180 ich struktury i funkcji
Weryfikacja powierzchni siedlisk 9110 i 9130
Mapa siedlisk dla obszaru Natura 2000 „Beskid Mały” z wyszczególnieniem terenów o
najwyższym walorze przyrodniczym
27
Opracowanie zalecanych metod gospodarowania w poszczególnych typach lasów.
Strategia ochrony gatunków roślin
Zestawienie gatunków roślin
Tab. 1. Lista gatunków roślin z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Beskid Mały”.
Nazwa
polska
gatunku
bezlist
okrywowy
widłoząb
zielony
Nazwa
łacińska
gatunku
Buxbaumia
viridis
Powierzchnia
siedlisk gatunku
(ha)
XX
Dicranum viride
Potencjalnie
powierzchnia
buczyn w
obszarze
Liczebność populacji
XX
3 darnie nie większe niż 10 cm2 każda
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin
Widłoząb zielony:
Jedyne, dwa stanowiska Dicranum viride w Beskidzie Małym występują w zachodniej części rezerwatu
„Szeroka w Beskidzie Małym”, na wysokości 755 m n.p.m. oraz w okolicy szczytu Szeroka, na wysokości
780 m npm. Populacje są niewielkie i porastają korę pni bukowych Fagus sylvatica w płatach buczyny
pośredniej między żyzną buczyną karpacką Dentario glandulosae-Fagetum a kwaśną buczyną górską
Luzulo luzuloidis-Fagetum. Stanowisko w rezerwacie „Szeroka w Beskidzie Małym” jest najdalej na
północny-zachód położonym miejscem występowania D. viride w polskiej części Karpat. Siedliskiem
widłoząba zielonego jest kora starych buków rosnących w starodrzewiach żyznej buczyny karpackiej
Dentario glandulosae-Fagetum (9130) i kwaśnej buczyny górskiej Luzulo luzuloides-Fagetum (9110).
Buczyny są szeroko rozpowszechnione w Beskidzie Małym, jednakże większość płatów to fitocenozy
młode, często zniekształcone gospodarką leśną, dlatego powierzchnię siedliska gatunku przyjęto jako
równą powierzchni rezerwatu „Szeroka w Beskidzie Małym”. Dicranum viride znany tylko z 2 stanowisk,
pomimo dość dobrej znajomości flory mchów Beskidu Małego. W Karpatach gatunek ten jest częstszy na
wschodzie (Beskid Niski, Bieszczady), w zachodnich pasmach występuje bardzo rzadko – Beskid
Makowski 2 stanowiska, B. Wyspowy 1, B. Sądecki 1, Gorce 1, B. Żywiecki 2. Nie jest znany z Beskidu
Śląskiego. Większość stanowisk Dicranum viride w polskiej części Karpat odkryto w ostatnich 15 latach, co
może sugerować, że gatunek ten może zwiększać swoją liczebność również na terenie Beskidu Małego.
Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Beskid
Mały”
Nazwa polska
Nazwa
Siedlisko Populacja Perspektywy
Ocena
Ocena ogólna (%)
gatunku
łacińska
ochrony
ogólna –
FV U1 U2 XX
gatunku
Buxbaumia
U2
XX
XX
XX
100
bezlist
viridis
okrywowy
widłoząb
zielony
Dicranum
viride
U1
U2
U1
U1
Potrzeby ochrony gatunków roślin
28
Tab. 1. Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków roślin w obszarze Beskid Śląski (1= priorytet
wysoki, 2 = średni, 3 = niski)
Nazwa
polska
gatunku
Nazwa
łacińska
gatunku
Priorytet
Najistotniejsze
miejsca dla
ochrony
Najistotniejsze działania ochronne
(ogólnie)
bezlist
okrywowy
widłoząb
zielony
Buxbaumia
viridis
1
Porąbka
Pozostawianie martwego drewna
świerkowego i jodłowego
Dicranum viride
1
rezerwat
„Szeroka w
Beskidzie
Małym” wraz z
otoczeniem
Ochrona bierna, pozostawianie
starodrzewiu
Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji
Nazwa polska
gatunku
Nazwa
łacińska
gatunku
Zagrożenie
Wpływ na przedmiot
ochrony
bezlist
okrywowy
Buxbaumia
viridis
Gatunek
bardzo
wrażliwy
na
przesuszenie siedliska
(również
poprzez
zwiększoną na skutek
trzebierzy insolację);
usuwanie
martwego
drewna świerkowego i
jodłowego,
usuwanie
butwiejących pniaków,
zmiana
warunków
siedliskowych w wyniku
odlesienia
terenu
(przesuszenie);
prace
nad
usunięciem
powalonych drzew i
zalesieniem terenu z
użyciem
ciężkiego
sprzętu
zmiana
warunków
siedliskowych oraz brak
lub zbyt mała ilość
butwiejącego
może
prowadzić do osłabienia
lub zaniku populacji w
obszarze;
bezpośrednie zagrożenie
zniszczenia osobników
widłoząb
zielony
Dicranum
viride
Wycinka starodrzewiu
bukowego, zmiana
warunków
siedliskowych
(nadmierna insolacja na
skutek wycinki
sąsiednich drzew,
przesuszenie siedliska)
Pogorszenie
warunków
siedliskowych
poprzez
osłabienie
kondycji
populacji może prowadzić
do zaniku gatunku w
obszarze,
podobnie
likwidacja siedliska (kora
starych buków) może
skutkować
zanikiem
gatunku
Sposób
eliminacji lub
ograniczenia
zagrożenia
Ochrona ścisła
(nieingerowani
e w ekosystem
otaczający
populacje,
pozostawienie
martwego
drewna, nie
prowadzenie
wycinek ani
innego typu
gospodarki
leśnej)
Ścisła ochrona
bierna, brak
ingerencji w
stosunki
panujące w
ekosystemie
29
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin
Gatunek
Stan ochrony
Cel ochrony
bezlist
okrywowy
U2
widłoząb
zielony
U2
Utrzymanie populacji
na aktualnym
poziomie, utrzymanie
odpowiednich siedlisk
Utrzymanie populacji
na aktualnym
poziomie, utrzymanie
odpowiednich siedlisk
Warunki
utrzymania/odtworzenia FV
Wdrożenie stałego monitoringu i
procedur reagowania na
pogarszające się warunki
siedliskowe
Wdrożenie stałego monitoringu i
procedur reagowania na
pogarszające się warunki
siedliskowe
Zakres monitoringu gatunków roślin
Gatunek
Wskaźniki stanu populacji i stanu siedliska
bezlist
okrywowy
widłoząb
zielony
Opracowane w monitoringu GIOS – wg. danych zawartych
w załączniku
Opracowane w monitoringu GIOS – wg. danych zawartych
w załączniku
Liczba stanowisk do
monitoringu
wszystkie stwierdzone
(XX)
wszystkie stwierdzone (3)
Braki danych
Brak potwierdzenia istnienia stanowiska Buxbaumia viridis w obszarze Beskid Mały
30
Strategia ochrony gatunków zwierząt
Zestawienie gatunków zwierząt
Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Beskid Mały”.
Nazwa polska
gatunku
Nazwa łacińska
gatunku
traszka karpacka
Triturus montandoni
Powierzchnia
siedlisk gatunku
(ha)
XX
kumak górski
Bombina variegata
XX
niedźwiedź
Ursus arctos
7186,2
wilk
wydra
podkowiec mały
nocek orzęsiony
nocek duży
nocek Bechsteina
Canis lupus
Lutra lutra
Rhinolophus hipposideros
Myotis emarginatus
Myotis myotis
Myotis bechsteinii
7186,2
7 km cieków
XX
XX
XX
XX
Liczebność populacji
zinwentaryzowano 6 stanowisk
(minimalnie 30 os.)
zinwentaryzowano 8 stanowisk
(minimalnie 30 os.)
1 osobnik obserwowany w
okolicy przeł. Kocierz
XX
XX
XX
XX
minimalnie ok. 50 osobników
XX
Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt
Traszka karpacka:
W Besidzie Małym traszka karpacka była wykazywana przez Świerada w 1988 roku (Płazy Karpat
Polskich w ujęciu wertykalnym. Instytut Kształcenia Nauczycieli im. W. Spasowskiego w Warszawie) na
terenie: Rzyk, Hrobaczej Łąki i Przełęczy Kocierskiej. Występuje na całym obszarze w drobnych, płytkich
zbiornikach wodnych takich jak: koleiny wypełnione wodą, rozlewiska potoków z wodą stojącą, rowy
przydrożne, stawki czy kałuże. W latach 2009–2010 gatunek w obszarze był obserwowany w okolicach:
- Bielska-Bałej w kałuzach na drogach leśnych i rozlewiskach strumieni,
- Hrobaczej Łąki koło Kóz na drogach leśnych i w rozlewiskach strumieni,
- Kobiernic w rozlewiskach strumieni,
- Miedzybrodzia Bialskiego w kałużach na drogach leśnych,
- Porąbki w kałużach na drodze i w rozlewiskach strumieni,
- Kocierzy Rychwałdzkiej w koleinach na drogach leśnych i w rozlewiskach strumieni.
Obserwacje z roku 1988 oraz lat 2009 – 2010 wskazują, że jest to gatunek często spotykany na całym
obszarze w dogodnych dla siebie siedliskach, choć na stanowiskach jest nieliczny. Na każdym stanowisku
obserwowano pojedyncze osobniki (od 3-9). Łącznie na 6 różnych stanowiskach zaobserwowano około
30 osobników. Jeżeli przyjmiemy że na jednym stanowisku wielkości ok. 0,5 m2 znajdujemy średnio jedną
parę, to na obszarze Beskid Mały w optymalnych dla gatunku siedliskach może ich występować
kilkadziesiąt. Zwierzę należy do gatunków dwuśrodowiskowych. Gody i składanie skrzeku odbywa w
niewielkich, często bardzo nietrwałych zbiornikach wodnych, z roślinnością wodną lub bez, o mulistym
dnie i poziomie wody w dużym stopniu uzależnionym od wiosenno-letnich opadów. Na lądzie jako
kryjówki wykorzystuje zagłębienia pod ściętymi pniakami, w zaroślach i na obrzeżach lasów. W ostoi
Beskid Mały traszki karpackie występują w koleinach dróg leśnych, w kałużach na szlakach zrywkowych i
na drogach polnych oraz w rozlewiskach strumieni. Wydaje się, że gatunek jest we właściwym stanie
zachowania. Zgromadzone informacje wskazują na szeroki zasięg występowania gatunku na obszarze
Natura 2000 Beskid Mały. Pod względem liczebności beskidzka populacja jest jedną z mniej licznych w
Polsce. Potencjalne siedliska gatunku są dostępne na całym obszarze, a stan siedlisk dobry. Na
zasiedlonych stanowiskach stwierdza się tylko słabą antropopresję. Gatunek wydaje się być odporny na
nagłe zmiany środowiskowe poza nadmierną ingerencją człowieka (osuszanie i melioracje, wypalanie
traw oraz nadmierne stosowanie nawozów sztucznych w rolnictwie). Warunkiem jego utrzymania jest
31
zachowanie wilgotnych biotopów, w tym izolowanych, małych oczek wodnych, młak śródleśnych i młak w
obrębie łąk, rozlewisk niewielkich strumieni oraz nieutwardzanie dróg leśnych. Prowadzenie prac leśnych
związanych z transportem drewna, co sprzyja powstawaniu kolein, które po ulewnych deszczach stają się
dogodnym miejscem do rozmnażania się traszek.
Kumak górski:
Kumak górski związany jest prawie wyłącznie z Karpatami i ich pogórzem (Hofman, Szymura 1998).
Zamieszkuje drobne, zwykle okresowe zbiorniki wodne, stawki i glinianki. W Beskidzie Małym był
wykazywany przez Świerada w 1988 roku (Płazy Karpat Polskich w ujęciu wertykalnym. Instytut
Kształcenia Nauczycieli im. W. Spasowskiego w Warszawie) na terenie: Rzyk, Hrobaczej Łąki i Przełęczy
Kocierskiej. Występuje na całym obszarze w drobnych, płytkich zbiornikach wodnych takich jak: koleiny
wypełnione wodą, rozlewiska potoków z wodą stojącą, rowy przydrożne, stawki czy kałuże. W latach
2009-2010 gatunek w obszarze był obserwowany w okolicach:
– Bielska-Bałej, w kałużach na drogach leśnych,
– Hrobaczej Łąki koło Kóz, na drogach leśnych i polanie,
– Miedzybrodzia Bialskiego, w kałużach na drogach leśnych,
– Wilkowic, w kałużach na drogach leśnych,
– Porąbki, w kałużach na drodze,
– Porąbki, w koleinach leśnych na drogach stokowych,
– Kocierzy Rychwałdzkiej, w koleinach na drogach leśnych,
– Targoszowa, w koleinach na drogach leśnych.
Gatunek często spotykany na całym obszarze w dogodnych dla siebie siedliskach. Na stanowiskach jest
nieliczny. Na każdym stanowisku obserwowano pojedyncze osobniki (od 1-4). Na 8 różnych stanowiskach
zaobserwowano łącznie ok. 30 osobników. Jeżeli przyjmiemy że na jednym stanowisku wielkości ok. 0,5
m2 znajdujemy średnio jedną parę, to na obszarze Beskid Mały w optymalnych dla gatunku siedliskach
może występować kilkadziesiąt osobników. Zwierzę należy do gatunków dwuśrodowiskowych. Gody i
składanie skrzeku odbywa w niewielkich, często bardzo nietrwałych zbiornikach wodnych, nierzadko
całkowicie pozbawionych roślinności, o mulistym dnie, których poziom wody w dużym stopniu zależy od
wiosenno-letnich opadów. Na lądzie jako kryjówki wykorzystuje zagłębienia pod ściętymi pniakami, w
zaroślach i na obrzeżach lasów. W Beskidzie Małym kumaki występują w koleinach dróg leśnych, w
kałużach na szlakach zrywkowych i na drogach polnych, w ciepłych, zbiornikach wodnych o mulistym
dnie. Kumak górski ma w obszarze szeroki zasięg wysokościowy występowania – zinwentaryzowane
stanowiska mieszczą się w zakresie wysokości od około 330 do 750 m n.p.m. m n.p.m. Wydaje się, że
gatunek jest we właściwym stanie zachowania, pomimo, że populacja występująca w Beskidzie Małym
należy do jednej z mniej licznych. Potencjalne siedliska gatunku są dostępne na całym obszarze, a stan
siedlisk dobry. Na zasiedlonych stanowiskach stwierdza się tylko słabą antropopresję. Gatunek wydaje się
być odporny na nagłe zmiany środowiskowe poza nadmierną ingerencją człowieka (osuszanie i
melioracje, wypalanie traw oraz nadmierne stosowanie nawozów sztucznych w rolnictwie). Warunkiem
jego utrzymania jest zachowanie wilgotnych biotopów, w tym izolowanych, małych oczek wodnych, młak
śródleśnych i młak w obrębie łąk, rozlewisk niewielkich strumieni oraz nieutwardzanie dróg leśnych.
Prowadzenie prac leśnych związanych z transportem drewna, co sprzyja powstawaniu kolein, które po
ulewnych deszczach stają się dogodnym miejscem do rozmnażania się kumaków.
Wydra:
Wydra to gatunek pospolity w całej Polsce. Podlega częściowej ochronie gatunkowej, a odstrzał
możliwy jest jedynie na terenie stawów hodowlanych, których na obszarze Natura 2000 Beskid
Mały nie ma. Zamieszkująca obszar subpopulacja wydry nie jest izolowana i łączy się z innymi
populacjami występującymi w dorzeczu Wisły. W Beskidzie Małym wydra może zamieszkiwać
większe potoki położone w piętrze pogórza i w niższych położeniach regla dolnego. Gatunek nie
jest wyraźnie związany z typami siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Dostępność
siedlisk gatunku jest stosunkowo duża, jednak ich jakość pogarsza się głównie ze względu na
prace hydrotechniczne polegające na umacnianiu brzegów i dna cieków wodnych za pomocą
betonowych murów i gabionów siatkowo-kamiennych oraz usuwanie roślinności nadbrzeżnej.
Inwentaryzacja wydry przeprowadzona w obszarze Natura 2000 Beskid Mały w 2007 roku
objęła tylko teren administrowany przez nadleśnictwo Bielsko i Jeleśnia. Obecność wydry
wykazano jedynie w potoku Kocierzanka. Szacunkowa długość cieków wodnych zasiedlonych
przez omawiany gatunek w obszarze wynosi 7 km. Dokładna liczebność wydry nie jest znana nie
można więc ocenić ilościowego wpływu wskazanych wcześniej zagrożeń na lokalną populację
tego gatunku.
Podkowiec mały:
32
W Beskidzie Małym badania nad nietoperzami obejmujące kontrole jaskiń i kolonii rozrodczych
oraz odłowy nietoperzy w sieci chiropterologiczne, prowadzone są od 1998 roku (Mysłajek
2002, 2003, 2009). Jedyne stanowisko podkowca małego w Beskidzie Małym zarejestrowano w
jaskini w Straconce znajdującej się poza granicami ostoi Natura 2000, gdzie rejestroano jednego,
hibernującego osobnika. Gatunek związany jest z następującymi siedliskami przyrodniczymi:
9110 – kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion)
9130 – żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion)
9410 – górskie bory świerkowe (Piceion abietis część – zbiorowiska górskie)
8310 – jaskinie nieudostępnione do zwiedzania
Stopień pokrycia obszaru przez wymienione powyżej siedliska gatunku wynosi ok. 70%.
Wyjątkiem są jaskinie, które znajdują się głównie poza obecnymi granicami specjalnego obszaru
ochrony Natura 2000 Beskid Mały. Stan zachowania gatunku w obszarze jest niemożliwy do
oszacowania ze względu na brak danych dotyczących populacji podkowca małego w granicach
ostoi.
Nocek orzęsiony:
Brak informacji o żerowiskach i miejscach rozrodu lokalnej populacji nocka orzęsionego w
obszarze Natura 2000 Beskid Mały. Wszystkie 3 stanowiska (wąwóz Czoło na Łysinie, jaskinie
Czarne Działy i potok Suchy w Międzybrodziu Bialskim) znajdują się poza granicami ostoi (choć
dwa pierwsze znajdują się w bliskim sąsiedztwie granicy). Wielkość populacji jest nieznana i
trudna do oszacowania. Na stanowisku znajdującym się w sąsiedztwie ostoi odłowiono łącznie 5
osobników. Nocek orzęsiony związany z następującymi siedliskami przyrodniczymi:
Stopień pokrycia obszaru przez siedliska gatunku wymienione powyżej wynosi ok. 70%.
oszacowania ze względu na brak danych dotyczących populacji nocka orzęsionego w granicach
ostoi.
Nocek duży:
Obszar Natura 2000 Beskid Mały obejmuje niewielką część Beskidu Małego i zawiera tylko jedno
z 8 znanych w całym masywie stanowisk nocka dużego. O ile więc stan poznania populacji nocka
dużego w całym Beskidzie Małym jest dobry, o tyle informacje na temat stanu populacji tego
gatunku w obszarze Natura 2000 Beskid Mały są zdecydowanie niewystarczające.
Prawdopodobnie gatunek występuje na całym obszarze ostoi Beskid Mały, a jego populacja nie
jest izolowana. Wskazują na to stwierdzenia tego gatunku na kilku rozproszonych w całym
masywie stanowiskach, z których większość znajduje się jednak poza obecnymi granicami ostoi.
Jedyne stanowisko zarejestrowane dotychczas w granicach obszaru znajduje się we wsi Kocierz
Basie nad potokiem Kocierzanka. Na stanowisku we wsi Kocierz Basie nad potokiem
Kocierzanka odłowiono w sieci chiropterologiczne dwa nocki duże. Na stanowiskach
znajdujących się w Beskidzie Małym ale poza ostoją Natura 2000, rejestrowano: 2–3 osobniki
hibernujące w jaskiniach Czarne Działy w latach 2000–2007; 41 samic w kolonii rozrodczej w
kościele w Międzybrodziu Bialskim w 1998 roku; 9 osobników odłowionych na żerowiskach
(potoki) w latach 2000–2008; 7 osobników odłowionych podczas późno-letniego rojenia przy
jaskiniach Czarne Działy oraz w wąwozie Czoło na Łysinie. Nocki duże mogą żerować nawet do
25 km od kolonii rozrodczych, migrują również na znaczne odległości pomiędzy koloniami
rozrodczymi i miejscami hibernacji. Można więc założyć, że wszystkie nocki duże notowane w
Beskidzie Małym wykorzystują również obszar objęty ochroną w postaci specjalnego obszaru
ochrony Natura 2000. Minimalna liczebność populacji nie byłaby więc mniejsza niż ok. 50
osobników. Nocek duży związany z następującymi siedliskami przyrodniczymi:
33
Stan zachowania gatunku w obszarze jest niemożliwy do oszacowania ze względu na brak
danych dotyczących populacji nocka dużego w granicach ostoi.
Nocek Bechsteina:
W Beskidzie Małym badania nad nietoperzami, obejmujące kontrole jaskiń i kolonii rozrodczych
oraz odłowy nietoperzy w sieci chiropterologiczne, prowadzone są od 1998 roku (Mysłajek
2002, 2003, 2009). Jedyne stanowisko nocka Bechsteina w Beskidzie Małym zarejestrowano w
wąwozie Czoło na Łysinie, który znajduje się poza granicami ostoi Natura 2000 Beskid Mały, jednak w jej
bliskim sąsiedztwie. Wielkość populacji jest nieznana i trudna do oszacowania. Na ww. stanowisku w
trakcie swarmingu odłowiono 3 osobniki. Gatunek związany jest z następującymi siedliskami
przyrodniczymi:
Stopień pokrycia obszaru przez wymienione powyżej siedliska gatunku wynosi ok. 70%.
oszacowania ze względu na brak danych dotyczących populacji nocka Bechsteina w granicach
ostoi.
Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze
„Beskid Mały”
Nazwa
Nazwa
Siedlisko Populacja Perspektywy Ocena
Ocena ogólna (%)
polska
łacińska
ochrony
ogólna
FV
U1 U2 XX
gatunku
gatunku
traszka
Triturus
FV
FV
FV
FV
100
karpacka
montandoni
kumak
Bombina
FV
FV
FV
FV
100
górski
variegata
Wilk
Canis lupus
U2
U2
U2
U2
100
Niedźwiedź Ursus arctos
U2
U2
U2
U2
100
Wydra
Lutra lutra
U2
XX
U2
U2
100
podkowiec
Rhinolophus
XX
XX
XX
XX
100
mały
hipposideros
nocek
Myotis
XX
XX
XX
XX
100
orzęsiony
emarginatus
nocek duży
Myotis
XX
XX
XX
XX
100
myotis
nocek
Myotis
XX
XX
XX
XX
100
Bechsteina
bechsteinii
Potrzeby ochrony gatunków zwierząt
Tab. 1. Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków zwierząt w obszarze Beskid Mały (1= priorytet
wysoki, 2 = średni, 3 = niski)
Nazwa polska
gatunku
Nazwa
łacińska
gatunku
Priorytet
Najistotniejsze
miejsca dla ochrony
Najistotniejsze działania
ochronne (ogólnie)
traszka
karpacka
Triturus
montandoni
3
Utrzymanie istniejących i
tworzenie nowych miejsc
rozrodu
kumak górski
Bombina
3
Rozlewiska potoków i
zagłębienia wypełnione
wodą na całym
obszarze
Rozlewiska potoków i
Utrzymanie istniejących i
34
variegata
wilk
Canis lupus
3
zagłębienia wypełnione
wodą na całym
obszarze
?
wydra
Lutra lutra
1
potok Kocierzanka
podkowiec mały
Rhinolophus
hipposideros
2
?
nocek orzęsiony
Myotis
emarginatus
3
?
nocek duży
Myotis myotis
3
Kocierz Basie nad
potokiem
Kocierzanka
nocek
Bechsteina
Myotis
bechsteinii
3
?
tworzenie nowych miejsc
rozrodu
Utrzymanie spokoju w ostojach
– miejscach ew. rozrodu w
okresie wychowu młodych
Utrzymanie nieuregulowanych
koryt potoków, zadrzewień.
Niezakłócanie spokoju w
okresie hibernacji w jaskiniach
(X-III);
(X-III);
(X-III);
(X-III);
Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji
Nazwa
polska
gatunku
traszka
karpack
a
kumak
górski
Nazwa
łacińsk
a
gatunk
u
Triturus
montan
doni
Bombin
a
variega
ta
Zagrożenie
Wpływ na przedmiot
ochrony
Sposób eliminacji lub
ograniczenia zagrożenia
Likwidacja miejsc rozrodu –
mniejszych zbiorników
wodnych, kolein (asfaltowanie
dróg leśnych)
Likwidacja miejsc rozrodu –
mniejszych zbiorników
wodnych, kolein (asfaltowanie
dróg leśnych)
Zmniejszenie sukcesu
rozrodczego gatunku,
osłabienie populacji
Utrzymywanie znanych miejsc
rozrodu, ew. tworzenie zastępczych
– płytkich zbiorników, w
naświetlonych miejscach
Utrzymywanie znanych miejsc
rozrodu, ew. tworzenie zastępczych
– płytkich zbiorników, w dobrze
naświetlonych miejscach
Zmniejszenie sukcesu
rozrodczego gatunku,
osłabienie populacji
35
wilk
Canis
lupus
Rozwój infrastruktury
turystycznej. Promocja
rozwoju infrastruktury
turystycznej, głównie
wyciągów narciarskich,
wkraczającej w miejsca
wychowu młodych przez wilki
(wyższe partie gór).
Przepłaszanie
osobników,
zmniejszanie
i
fragmentacja areału
watah,
obniżanie
sukcesu rozrodczego,
konflikty z hodowcami
– nacisk na odstrzał
osobników
Zabezpieczenie mateczników przed
antropopresją – rozwojem
turystyki i rekreacji, modyfikacja
terminów prac leśnych,
zabezpieczenie środków na
ochronę owiec
Intensyfikacja agresywnych
form wypoczynku.
Intensywniejsze
wykorzystanie obszaru przez
użytkowników skuterów
śnieżnych, motocykli
crossowych oraz quadów,
wjeżdżających w ostoje
wilków, w tym w miejsca
rozrodu.
Wylesienie. Zamieranie
świerków w lokalnych
nadleśnictwach i ich
późniejsze usuwanie w ramach
cięć sanitarnych powodujące
rozległe wylesienia,
obejmujące również znane
uprzednio miejsca rozrodu
wilków. Prace leśne
prowadzone również w
okresie wychowu szczeniąt.
Konflikty z hodowlą
zwierząt gospodarskich.
Promowanie hodowli owiec w
regionie, np. w ramach
programu Owca Plus, bez
zabezpieczenia środków na
wprowadzanie odpowiednich
metod ochrony inwentarza
przed drapieżnikami, może
doprowadzić do większej
liczby szkód i konfliktów z
lokalną ludnością.
36
wydra
Lutra
lutra
Niszczenie siedlisk.
Umacniane rzek oraz potoków
za pomocą murów
betonowych, nasypów
kamiennych oraz gabionów
siatkowo-kamiennych.
Usuwanie roślinności
nadbrzeżnej.
Niszczenie
siedlisk
gatunku,
bądź
pogarszanie
jego
stanu;
zmniejszanie
liczebności populacji,
Pozostawienie nieuregulowanych
potoków, dbałość o naturalna
obudowę brzegów – ew. zalesienia;
Przeciwdziałanie kłusownictwu w
ramach istniejącego prawa.
Uporządkowanie gospodarki
wodno-ściekowej.
Niszczenie
siedlisk,
pogarszanie
kluczowych
warunków
(hibernaculum)
dla
przeżywania gatunku,
bezpośrednie
narażanie osobników
poprzez zatruwanie
środowiska
Zapewnienie spokoju na
zimowiskach, utrzymywanie
siedlisk leśnych we właściwym
stanie ochrony (zgodne z
zaleceniami dla typów siedlisk)
Rezygnacja z oprysków środkami
owadobójczymi
Niszczenie
siedlisk,
pogarszanie
kluczowych
warunków
(hibernaculum)
dla
bezpośrednie
poprzez zatruwanie
środowiska
owadobójczymi
Kłusownictwo
Kolizje z pojazdami.
stwierdzono przypadki
zabijania wydr przez pojazdy
na drogach biegnących w
pobliżu cieków wodnych.
podkowi
ec mały
Rhinolo
phus
hipposi
deros
nocek
orzęsion
y
Myotis
emargi
natus
Zanieczyszczenie
środowiska. Zanieczyszczenie
wód jest ważnym czynnikiem
wpływającym na spadek
liczebności populacji wydry.
Zanieczyszczenie wód
powodowane jest głównie
brakiem kanalizacji w
tutejszych gminach.
niekontrolowane remonty
strychów budynków
służących jako kolonie
rozrodcze nocków dużych;
nadmierna penetracja
zimowisk (jaskiń i
fortyfikacji) przez turystów;
usuwanie dziuplastych
drzew;
wysychanie i zarastanie
śródleśnych zbiorników
leśnych;
fragmentacja lasów;
chemiczne zwalczanie
owadów powodujących
gradacje w lasach.
strychów budynków
rozrodcze nocków
orzęsionych;
zimowisk (jaskiń i
drzew;
leśnych;
gradacje w lasach.
37
nocek
duży
Myotis
myotis
nocek
Bechstei
na
Myotis
bechstei
nii
strychów budynków
zimowisk (jaskiń i
drzew;
leśnych;
gradacje w lasach.
strychów budynków
zimowisk (jaskiń i
drzew;
leśnych;
gradacje w lasach.
Niszczenie
siedlisk,
pogarszanie
kluczowych
warunków
(hibernaculum)
dla
bezpośrednie
poprzez zatruwanie
środowiska
owadobójczymi
Niszczenie
siedlisk,
pogarszanie
kluczowych
warunków
(hibernaculum)
dla
bezpośrednie
poprzez zatruwanie
środowiska
owadobójczymi
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt
Gatunek
Stan ochrony
Cel ochrony
traszka
karpacka
kumak górski
wilk
Triturus
montandoni
Bombina
variegata
Canis lupus
wydra
Lutra lutra
podkowiec mały
Rhinolophus
hipposideros
nocek orzęsiony
Myotis
emarginatus
nocek duży
Myotis myotis
nocek
Bechsteina
Myotis
bechsteinii
Utrzymanie siedliska we
właściwym stanie
właściwym stanie
Utrzymanie populacji na
aktualnym poziomie i
siedliska we właściwym
stanie
właściwym stanie
właściwym stanie, w tym
miejsc hibernacji
właściwym stanie w tym
miejsc hibernacji
miejsc hibernacji
Warunki utrzymania/odtworzenia
FV
zalecenia zgodne ze wskazaniami dla
siedlisk 91E0, 7230
siedlisk 91E0, 7230
Zachowanie mateczników, ograniczenie
antropopresji, utrzymanie bazy
żerowiskowej
siedlisk 6430 i 91E0,
siedliska 8130
siedliska 8130
siedliska 8130
siedliska 8130
38
miejsc hibernacji
Zakres monitoringu gatunków zwierząt
Gatunek
nazwa
polska
traszka
karpacka
Gatunek
nazwa
łacińska
Triturus
montandoni
kumak
górski
Bombina
variegata
wilk
Canis lupus
wydra
Lutra lutra
podkowiec
mały
Rhinolophus
hipposideros
nocek
orzęsiony
Myotis
emarginatus
nocek duży
Myotis myotis
nocek
Bechsteina
Myotis
bechsteinii
Wskaźniki stanu ochrony
populacji i siedliska
Liczba powierzchni do
monitoringu
Wskaźniki zgodnie z
metodyką GIOŚ – w
załączeniu
załączeniu
załączeniu
załączeniu
załączeniu
załączeniu
załączeniu
załączeniu
5
5
Cały obszar - tropienia
XX – do określenia po
inwentaryzacji
Zgodnie ze spisem
hibernujących nietoperzy
Zgodnie ze spisem
Zgodnie ze spisem
Zgodnie ze spisem
Braki danych
Niepełne informacje lub ich brak o stanie populacji wydry, wilka i nietoperzy
Waloryzacja obszaru Natura 2000
Analiza rozmieszczenia siedlisk przyrodniczych oraz stanowisk gatunków roślin i
zwierząt pozwala na wskazanie najcenniejszych fragmentów obszaru Natura 2000 dla
ochrony przedmiotów ochrony.
Największe nagromadzenie siedlisk i gatunków znajduje się w trójkącie Potrójna –
Madohora – Gibasy, choć walory przyrodnicze są dość równo rozłożone po całym
obszarze.
Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura
2000 i propozycje rozwiązań
Główne problemy ochrony siedlisk przyrodniczych:
Gradacje ksylo- i foliofagów i klęski żywiołowe (np. wiatrołomy, okiść),
39
Tworzenie barier ekologicznych i fragmentacja siedlisk poprzez rozproszoną
zabudowę letniskową, gęstniejącą sieć dróg, grodzenie prywatnych terenów
leśnych itp.,
Intensywne użytkowanie rekreacyjne – narciarstwo, crossy, rajdy samochodów
terenowych itp.,
Zarastanie i zubożenie gatunkowe półnaturalnych zbiorowisk – muraw
bliźniczkowych i górskich łąk kośnych – na skutek naturalnych procesów
sukcesyjnych,
Rozprzestrzenianie się ekspansywnych gatunków roślin prowadzące do
zubożenia składu gatunkowego w różnych typach siedlisk.
Sposoby ochrony poszczególnych przedmiotów ochrony
Siedliska przyrodnicze
Utrzymanie właściwego stanu ochrony siedlisk będących podstawą utworzenia obszaru
„Beskid Mały” wymaga:
wyłączenia z użytkowania partii buczyn i jaworzyn, które powinny podlegać
ochronie biernej, zapewniającego niezakłócony przebieg naturalnych procesów
przyrodniczych,
na pozostałym areale leśnym mogą być dalej prowadzone działania gospodarcze,
w taki sposób, by nie pogorszyć ich stanu ochrony, a więc z uwzględnieniem tzw.
ekologicznych zasad gospodarki leśnej, uwzględnionych w planach urządzania
lasu,
Przeciwdziałania zarzuceniu i/lub przywrócenie tradycyjnej gospodarki kośnopasterskiej na łąkach i murawach bliźniczkowych, zapobiegającej naturalnym
procesom sukcesyjnym, będącym dla nich – jako zbiorowisk półnaturalnych –
głównym zagrożeniem,
Zabezpieczenia przez mechanicznym niszczeniem siedlisk wymagających
ochrony biernej, głównie wilgociolubnych (młak i ziołorośli górskich) oraz jaskiń
i licznych wychodni skalnych, na których wykształcają się szczelinowe
zbiorowiska paproci (kod siedliska 8220),
Ochrony czynnej, usuwanie ekspansywnych gatunków roślin i zwierząt w
różnych typach siedlisk.
Gatunki roślin i zwierząt
W większości przypadków warunki utrzymania lub poprawy stanu populacji gatunków
są zgodne z warunkami utrzymania ich siedlisk, a najwłaściwsza dla nich jest ochrona
bierna. W przypadku widłozęba zielonego może dojść do przypadkowego zniszczenia
gatunku w wyniku prac leśnych, dlatego szczególnie ważne wydaje się czytelne i trwałe
oznakowanie oraz naniesienie na plan ochrony, plany urządzania lasu itp. Okazów
drzew (buków) będących jego siedliskiem. Aby zwiększyć liczebność populacji biegacza
urozmaiconego, kumaka górskiego i traszki karpackiej wskazane jest utrzymanie
obecnych jak również stworzenie nowych siedlisk, zwłaszcza płytkich zbiorników z
szybko nagrzewającą się wodą.
Ochrona jakości i naturalności cieków
Bezpośrednie czynniki zagrażające jakości wód i naturalności cieków:
o gromadzenie ścieków w nieszczelnych zbiornikach, albo ich odprowadzanie
bezpośrednio do wód płynących lub gruntu,
o wysypywanie śmieci wprost do koryta i składowanie ich na brzegach,
40
•
•
•
o prace regulacyjne w korytach potoków oraz nadmierny pobór wody,
o użytkowanie potoków jako szlaków do zrywki drewna,
o pobór kamienia i żwiru z koryta.
Potencjalne źródła zagrożeń:
rozwój rozproszonej zabudowy generującej zanieczyszczenie wód i ich otoczenia
oraz powodujący zwiększenie poboru wody,
plany ochrony przeciwpowodziowej i innych regulacyjnych prac koryta rzeki,
intensyfikacja gospodarki leśnej w związku z procesami rozpadu drzewostanów
świerkowych, mogąca spowodować długotrwałe okresy zmętnienia wód.
Niewłaściwie realizowane użytkowanie turystyczno-rekreacyjne
Konieczne jest stworzenie planu udostępnienia turystycznego i rekreacyjnego oraz
promocji obszaru ze szczególnym uwzględnieniem korytarzy ekologicznych, ostoi
zwierząt oraz pojemności środowiska dla zabudowy rekreacyjno-letniskowej, szlaków
turystycznych, schronisk, punktów gastronomicznych itp. Istotne jest również
zahamowanie nieuporządkowanego rozwoju sieci dróg utwardzonych w obrębie
obszaru, a także wprowadzenie zakazu grodzenia prywatnych terenów leśnych. Obszar
podlega silnej presji człowieka. Turystyka motorowa, nadmierna, o mocnej punktowej
koncentracji turystyka piesza powiązana z koleją linową czy zabudowa i grodzenie terenów
mogą szkodliwie wpływać na ekosystem obszaru Natura 2000.
Istniejące plany zarządzania dla obszaru
W procesie przygotowania planu zadań ochronnych lub planu ochrony lub dla
Specjalnego Obszaru ochrony Siedliskowej Natura 2000 „Beskid Mały” należy
uwzględnić następujące dokumenty planistyczne:
• Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego lub studia uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego 10 gmin: Andrychów, BielskoBiała, Czernichów, Kozy, Łękawica, Łodygowice, Porąbka, Stryszawa, Ślemień i
Wilkowice
• Dokumentację do projektu planu ochrony Parku Krajobrazowego Beskidu
Małego,
• Plany ochrony rezerwatów przyrody,
• Plany urządzania lasu,
Wskazane jest również uwzględnienie innych materiałów (np. lokalne i krajowe
strategie, programy, plany działań ochrony czynnej), np.:
• Krajowa strategia gospodarowania wybranymi gatunkami zagrożonymi
lub konfliktowymi – dla wilka,
• Krajowa strategia gospodarowania wybranymi gatunkami zagrożonymi
lub konfliktowymi – dla wydry,
• Programy Ochrony Środowiska,
• Program aktywizacji gospodarczej oraz zachowania dziedzictwa kulturowego
Beskidów i Jury Krakowsko-Częstochowskiej „OWCA plus”,
• Program – Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach
górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi
infrastruktury w dobrym stanie,
• Programy odnowy wsi,
41
•
Strategia zrównoważonego rozwoju
żywieckiego na lata 2006-2020,
społeczno-gospodarczego
powiatu
Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT)
Mocne strony
Strength
Duży i zwarty kompleks leśny, część objęta ochroną
rezerwatową;
Dobry stan zachowania siedlisk: 8220, 8310, 9150,
9130, 91D0.
Szanse
Oportunities
Możliwość rozwoju działań edukacyjnych i
promocyjnych;
Możliwość uzyskania dofinansowania na działania
ochrony czynnej;
Priorytetowość wniosków z zakresu poprawy stanu
środowiska (kanalizacje, oczyszczalnie, wysypiska
itp).
Słabe strony
Weakness
Brak spójnego planu rozwoju turystycznego regionu;
Zarzucenie gospodarki kośno-pasterskiej na znacznej
części obszaru;
Obszar znajduje się na skraju głównych karpackich
korytarzy ekologicznych.
Zagrożenia
Threats
Bardzo silna antropopresja w okresach zarówno
letnim jak i zimowym;
Presja inwestycyjna na atrakcyjne tereny przy
jednoczesnym spadku opłacalności rolnictwa;
Fragmentacja siedlisk leśnych na skutek rozbudowy
ośrodków rekreacyjno-turystycznych;
Rozpad drzewostanów świerkowych;
Silna presja na pozyskiwanie drewna bukowego w
związku z zwiększającym się popytem (opał do
kominków).
Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000
Osiągnięciu celów ochrony służyć będzie modyfikacja gospodarki leśnej i przywrócenie
ekstensywnej gospodarki kośno-pasterskiej na wybranych terenach oraz regulacja
(limitowanie) turystyki i udostępniania turystycznego terenu na obszarze Natura 2000
(zwłaszcza w dziedzinie rozbudowy infrastruktury turystyczno rekreacyjnej).
Zarządzanie obszarem Natura 2000 Beskid Mały może pozostawać w rękach Lasów
Państwowych, jako zarządcy znacznej części terenu. Powinno być realizowane przy
ścisłej współpracy z właścicielami gruntów, wspólnotami oraz samorządami
miejscowymi. Nadzór merytoryczny nad obszarem pozostaje w rękach RDOŚ w
Katowicach.
42

pobierz pdf - Instytut Ochrony Przyrody PAN

Transkrypt

Podobne dokumenty

ulotka Wydział Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000

Beskid Mały - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w

Zgłoszenie - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach

5.3 Ochrona różnorodności biologicznej

Wszystko, czego nie wiecie o Naturze 2000. Załącznik nr 2. Ankieta

OPZ Siedliska w Smolniku

Wskazania dotyczące dalszego monitoringu na lata 2015

zobacz Piotrawin