Instrumenty wsparcia promocyjno

Marcin Nowik
Koło Naukowe Handlu Zagranicznego „Cargo”
INSTRUMENTY WSPARCIA
PROMOCYJNO-INFORMACYJNEGO POLSKIEGO EKSPORTU:
STAN OBECNY, KIERUNKI ROZWOJU
Wprowadzenie
Aktywna polityka promocyjna stosowana jest przez wszystkie kraje rozwinięte
oraz liczne państwa z grupy tzw. rynków wschodzących, jako niezbędny element
proeksportowej strategii rozwoju gospodarczego. Promocja gospodarcza obejmuje
przede wszystkim dwa podstawowe obszary, są to promocja eksportu oraz promocja napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. 1 Elementem wspólnym dla
obu obszarów promocji gospodarczej są działania o charakterze promocji makroekonomicznej, której celem jest kreowanie pozytywnego wizerunku kraju jako
wiarygodnego partnera gospodarczego. Promocja eksportu określana jest również
mianem wsparcia promocyjno-informacyjnego eksportu, gdyż koncentruje się wokół tych dwóch dziedzin. Z jednej strony polega na wspieraniu promocji mikroekonomicznej realizowanej przez przedsiębiorstwa eksportujące na rynkach zagranicznych., z drugiej – na dostarczaniu tym przedsiębiorstwom możliwie pełnej informacji o rynkach zagranicznych, na których funkcjonują lub funkcjonować by
mogły, gdyż na tych rynkach zgłaszany jest popyt na produkty przedsiębiorstwa.
W Polsce promocja eksportu zapoczątkowana została w roku 1991, poprzez
wydzielenie w budżecie środków na „fundusz promocji”, które to środki służyły
sfinansowaniu instrumentów promocji gospodarczej realizowanych przez Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, a następnie przez Ministerstwo Go1
Wraz z rozwojem gospodarczym kraju, coraz większego znaczenia nabiera trzeci obszar promocji gospodarczej tj. promocja bezpośrednich inwestycji zagranicznych realizowanych przez przedsiębiorstwa krajowe.
300
spodarki.2 Kierunki rozwoju oraz zakres wsparcia o charakterze promocyjno- informacyjnym wyznaczane były w kolejnych programach rządowych dotyczących
polityki proeksportowej. Były to „Założenia polityki proeksportowej” (1993),
„Kierunki działań dla pobudzenia eksportu” (1997), „Ocena sytuacji i propozycje
działań dla polepszenia sytuacji w handlu zagranicznym Polski” (1999) oraz „Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005” (2003). Wsparcie promocyjne
eksportu należy obecnie do jednego z najważniejszych instrumentów polskiej polityki proeksportowej, gdyż została ona obecnie ograniczona jedynie do wsparcia
finansowego oraz promocyjno-informacyjnego.
Analizując rozwój instrumentów wsparcia wskazać można na dwa wyraźne
trendy:
1. Wypieranie klasycznych instrumentów wsparcia przez programy finansowane
ze środków Unii Europejskiej. Dotychczasowe instrumenty będące w dyspozycji Ministra Gospodarki wygaszane są lub włączane w ramy priorytetów i
działań programów operacyjnych współfinansowanych z funduszy europejskich. Pozytywną konsekwencją tego trendu jest znaczące zwiększenie środków przeznaczanych na realizację poszczególnych instrumentów wsparcia oraz
określenie jasnych i uporządkowanych zasad udzielania pomocy. Negatywną
konsekwencją z kolei jest usztywnienie regulacji, środki nie mogą być dowolnie przenoszone pomiędzy instrumentami, przez co stają się one mało elastyczne w stosunku do zmieniających się potrzeb. Programy wspólnotowe cechuje duży stopień biurokratyzacji, przygotowanie wniosku o pomoc staje się
zbyt drogie oraz zbyt skomplikowane dla przedsiębiorców przez co rzadziej
występują oni o wsparcie3.
2. Decentralizacja promocji eksportu. Wraz z kolejnymi perspektywami
finansowania coraz więcej instrumentów wspierania eksportu przekazywanych
jest ze stopnia centralnego do poziomu administracji samorządowej. Już w ramach kolejnych edycji programu Phare Spójność Społeczno-Gospodarcza Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych, finansowanie przeznaczone
było dla przedsiębiorstw ze wskazanych regionów. W perspektywie finansowej
2007-2013 działania takie jak dofinansowanie kosztów udziału w międzynarodowych targach i wystawach oraz w wyjazdowych misjach gospodarczych
przeniesione zostały do Regionalnych Programów Operacyjnych.4
2
Gwoli ścisłości, były to kolejno ministerstwa: gospodarki (1997-2003), gospodarki, pracy i polityki społecznej (2003-2004), gospodarki i pracy (2004-2005). Od 31 października do chwili obecnej
Ministerstwo Gospodarki.
3
W 2003 zarejestrowano blisko 4000 wniosków o dofinansowanie kosztów udziału w
międzynarodowych targach i wystawach, dla porównania w 2005 roku zarejestrowano niewiele ponad
2000 wniosków. Podaję za: E. Cieślakiewicz, Ewolucja instrumentów promocji i wspierania eksportu
ministerstwa Gospodarki w kontekście przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Departament Instrumentów Wsparcia, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s.46
4
Opracowano na podstawie wywiadu z panem J.Chojna, dn. 12.03.08
301
Analiza instrumentów wsparcia eksportu
kierowanych do polskich przedsiębiorstw
Znaczna liczba instytucji zajmujących się promocją gospodarczą zapewnia szeroką, chociaż mocno rozdrobnioną, ofertę instrumentów wsparcia kierowanych do
przedsiębiorstw eksportujących lub takich, które chciałyby podjąć działalność eksportową. Już w 2003 roku J. Chojna w opracowaniu IKiCHZ, zauważa, iż instrumentarium wsparcia promocyjnego eksportu obejmuje szeroki zestaw środków i
narzędzi, „nie odbiegający zasadniczo od funkcjonującego w krajach UE”5. Od
tego czasu wachlarz dostępnych narzędzi nie uległ ograniczeniu, a wręcz przeciwnie, wzbogacił się o nowe rozwiązania, chociaż zasady udzielania pomocy w ramach niektórych instrumentów musiały zostać zmienione wraz z przyjęciem Polski
do UE. W celu usystematyzowania oraz uporządkowania znacznej liczby dostępnych instrumentów wsparcia, w niniejszej pracy omówione zostały one wg podziału kompetencji poszczególnych podmiotów realizujących zadania z promocji
eksportu.
Ministerstwo Gospodarki
Ministerstwo Gospodarki jest podstawową instytucją realizującą zadania z zakresu promocji gospodarczej o kompetencjach ogólnych. 6 Odpowiada za kreowanie pozytywnego wizerunku polskiej gospodarki, rozwój współpracy gospodarczej
z zagranicą, wzrost polskiego eksportu oraz wolumenu inwestycji zagranicznych.
Dysponuje najszerszym instrumentarium wsparcia eksportu, nadzoruje prace
dwóch agencji oraz posiada sieć placówek zagranicznych (WPHiI przy Ambasadach). W okresie programowania 2004-2006 znaczna liczba instrumentów realizowana była w ramach Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Na chwilę obecną Ministerstwo jest na etapie wdrażania nowego zestawu
instrumentów wsparcia dla eksporterów w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, działanie 6.5 „Promocja polskiej gospodarki”. Obejmuje ono
następujące narzędzia:
1. kompleksowe branżowe programy promocji (wsparcie działań promocyjnych
przedsiębiorców z wybranych branż, które to branże ze względu na potencjał
krajowej produkcji oraz możliwości kreowania pozytywnych skojarzeń z krajem pochodzenia, mogą stać się polskimi specjalnościami eksportowymi),
2. usługi doradcze dla przedsiębiorców oraz instytucji współpracujących (zakup
analiz, opracowań, opinii prawnych)
5
Polityka proeksportowa państwa w latach 1992-2002, J. Chojna (red.), IKiCHZ, Warszawa
2003, s.54
6
Do roku 1996 odpowiedzialne za promocję gospodarczą było Ministerstwo Współpracy
Gospodarczej z Zagranicą.
302
3. interaktywny portal dla przedsiębiorców (scalający istniejące obecnie portale
www.exporter.gov.pl oraz www.trade.gov.pl), umożliwiający przedsiębiorcom
bezpłatny dostęp do informacji gospodarczej zarówno o rynkach zagranicznych oraz o Polsce; publiczna baza danych ma na celu obopólne ułatwienie w
nawiązywaniu kontaktów handlowych polskim i zagranicznym przedsiębiorcom,
4. programy promocji ogólne (promocja polskich branż gospodarczych podczas
imprez promocyjnych o charakterze ogólnym – Expo, wystawy narodowe, Dni
Polskie). 7
W przeciągu najbliższych miesięcy wskazane instrumenty udostępnione zostaną
przedsiębiorcom.
Oprócz narzędzi realizowanych z wykorzystaniem funduszy europejskich, Ministerstwo Gospodarki, Departament Instrumentów Wsparcia, oferuje pakiet instrumentów z zakresu wsparcia promocyjno-informacyjnego eksportu.
1. Dofinansowanie udziału w branżowych projektach promocyjnych. Jest to
instrument wsparcia kolektywnego, oferowany grupom składającym się co
najmniej czterech przedsiębiorców, działających w tej samej branży. Projekt
powinien obejmować co najmniej dwie formy działań promocyjnych, takich
jak: pokazy, degustacje, wystawy, prezentacje, spotkania branżowe realizowane za granicą oraz szkolenia, warsztaty, badania rynku zagranicznego. Celem programu jest promocja produktów i grup towarowych o wysokim potencjale eksportowym.
2. Dofinansowanie kosztów uzyskania certyfikatów eksportowych. Wsparcie w
tym zakresie oferowane jest przedsiębiorstwom z sektora MSP. Mogą one
otrzymać częściowy zwrot kosztów uzyskania certyfikatu wyrobu, wymaganego na rynku zagranicznym, jak również przedłużenia ważności posiadanych
certyfikatów, świadectw i atestów. Dofinansowanie obejmuje również koszty
niezbędnych do uzyskania certyfikatu tłumaczeń, doradztwa oraz badania próbek.
3. Dofinansowanie kosztów organizacji przedsięwzięć promocyjnych. Przedsiębiorcy otrzymać mogą dotację na pokrycie części kosztów związanych z organizacją seminariów, konferencji oraz zbiorowych pokazów i prezentacji.
Przedsięwzięcie promocyjne powinno mieć charakter zbiorowy i proeksportowy.
4. Dofinansowanie do publikacji wydawnictw i materiałów promocyjnych. Przedsiębiorcy uzyskać mogą dofinansowanie przedsięwzięć wydawniczych (katalogi, informatory, foldery, obcojęzyczne wersje czasopism oraz materiałów
7
Działanie 6.5 PO IG Promocja polskiej gospodarki, projekt z dnia 27 października 2008r, DIW,
Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008
303
promocyjnychi informacyjnych na nośnikach elektronicznych) promujących
eksport.8
5. Nagrody ministra gospodarki za szczególne osiągnięcia w działalności
eksportowej.9
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP)
Celem Agencji jest udział w realizacji programów rozwoju gospodarki, również
w zakresie wspierania rozwoju eksportu. Aktualnie Agencja oferuje w tym zakresie
następujące instrumenty:
1. W ramach prowadzonego ośrodka informacyjnego Enterprise Europe Network,
świadczone są usługi informacyjne dla przedsiębiorców, seminaria, konferencje, opracowywane i dystrybuowane są oferty współpracy polskich firm. W
celu znalezienia partnera biznesowego polscy przedsiębiorcy z sektora MSP
mogą korzystać z uczestnictwa w imprezach targowych, misjach gospodarczych, giełdach. Udział w wymienionych imprezach jest refundowany, dodatkowo przedsiębiorcy otrzymują bezpłatną asystę przedstawicieli PARP w trakcie oraz po zakończeniu imprez. (tłumaczenia, dystrybucja materiałów promocyjnych, pomoc w utrzymaniu kontaktów).
2. PARP oferuje także przedsiębiorcom możliwość korzystania z Bazy
Kooperacyjnej Komisji Europejskiej (Business Cooperation Database), umożliwiającej znalezienie partnera biznesowego w krajach, w których funkcjonują
ośrodki sieci Enterprise Europe Network. Ośrodek EEN działający przy PARP
oferuje usługi informacyjne i doradcze dla MSP oraz wydaje biuletyn Euro
Info (zawierający praktyczne informacje na temat prawa, funduszy strukturalnych, instrumentów wsparcia, rozwoju eksportu oraz gospodarki polskiej i
światowej).
3. Międzynarodowa współpraca instytucjonalna prowadzona przez PARP opiera
się na porozumieniach zawieranych z zagranicznymi agencjami działającymi
na rzecz rozwoju przedsiębiorczości. 10 W ramach tych porozumień PARP
przekazuje krajowym przedsiębiorcom informacje gospodarcze uzyskane od
zagranicznych partnerów.
4. PARP realizuje instrument jakim jest wsparcie przedsiębiorców w ramach
działania 6.1 PO IG „Paszport do eksportu”. Przedsiębiorcy uzyskać mogą dofinansowanie (do 80%) na przygotowanie planu rozwoju eksportu. Jeśli plan
zostanie pozytywnie zweryfikowany przedsiębiorca otrzymać może dalsze dofinansowanie na jego wdrożenie. Dofinansowaniem objęty może być udział w
targach i misjach gospodarczych zagranicą, uzyskanie dokumentów uprawnia8
Instrumenty wspierania eksportu oraz przedsiębiorstw inwestujących w Polsce, Ministerstwo
Gospodarki, Departament Instrumentów Wsparcia, Warszawa 2008, s.10-16
9
www.mg.gov.pl
10
Obecnie PARP zawarła 13 takich porozumień: z Algierią, Armenią, Azerbejdżanem, Chile,
Chinami, Gruzją, Kazachstanem, Pakistanem, Rosją, Rumunią, Uzbekistanem oraz 2 z Ukrainą.
304
jących do wprowadzenia produktów na rynek zagraniczny, usługi doradcze w
zakresie finansowania działalności eksportowej.11
Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji (WPHiI)
Wydziały są jednostkami podległymi Ministerstwu Gospodarki funkcjonującymi w 44 krajach na świecie. Realizują one zadania z zakresu promocji makro- i
mikroekonomicznego polskiej gospodarki. Wsparcie mikroekonomiczne, kierowane do polskich eksporterów ma przede wszystkim charakter informacyjny. Oferowane są informacje o warunkach wejścia polskich eksporterów na dany rynek
oraz pomoc przy organizacji misji gospodarczych, wizyt studyjnych. Identyfikowane są bariery i ograniczenia w dostępie polskich towarów i usług do danego
rynku oraz podejmowane są odpowiednie działania interwencyjne w przypadku
naruszania umów międzynarodowych. Organizowane są spotkania typu matchmaking na rzecz polskich przedsiębiorstw oraz prowadzona jest współpraca z biznesowymi środowiskami polonijnymi.
Wydziały posiadają wspólny internetowy serwis informacyjny www.trade.gov.
pl, na którym zawarte zostały informacje z zakresu podstawowych danych makroekonomicznych oraz politycznych krajów, w których funkcjonują WPHiI, uregulowania prawne dotyczące zakładania firm oraz prowadzenia działalności gospodarczej, zwyczaje handlowe, zasady poruszania się po kraju i inne informacje użyteczne dla eksporterów. 12
Wydziały Ekonomiczne Ambasad i Konsulatów Generalnych RP
W krajach, w których nie zostały utworzone Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji, ich funkcje pełnione są przez Wydziały Ekonomiczne Ambasad i Konsulatów Generalnych RP podległych Ministrowi Spraw zagranicznych.
Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur
Instytut jest jednostką naukowo-badawczą, której organem założycielskim jest
Ministerstwo Gospodarki. Instytut prowadzi badania, które koncentrują się na następujących zagadnieniach: stan i zmiany koniunktury światowej oraz ich implikacje dla gospodarki narodowej Polski, kształtowanie się międzynarodowej konkurencyjności i zdolności konkurencyjnej gospodarki Polski, ewolucja zewnętrzna
uwarunkowań oraz kierunki i instrumenty zagranicznej polityki gospodarczej Polski. Instytut prowadzi regularny monitoring sytuacji ekonomiczno-finansowej polskiego sektora eksportowego, analizuje pozycje firm sektora MSP w polskim handlu zagranicznym.
Wobec eksporterów IBRKK realizuje przede wszystkim zadania o charakterze
wsparcia informacyjnego:
11
12
Pismo PARP, nr WP-07-73-01/08-MK (2772) z dnia 20 października 2008, Warszawa
Instrumenty... s. 6-8
305
1. Od 1992 wydawany jest, w kilku językach, informator Polska Twój Partner
Gospodarczy, adresowany do przedsiębiorstw zagranicznych,
2. W strukturze IBRKK funkcjonuje Centrum Informacji Rynkowej Handlu
Zagranicznego, którego celem wspomaganie zdolności eksportowych polskich
podmiotów gospodarczych, poprzez prowadzenie na ich rzecz działalności informacyjnej,
3. Instytut wspiera portal internetowy www.trade.gov.pl dostarczając aktualną
informację gospodarczą na temat Polski, adresowaną przede wszystkim do
WPHiI,
4. Instytut prowadzi portal internetowy www.handel.ue.pl, będący w założeniu
portalem z „informacją o informacji”, wskazującym przedsiębiorcom gdzie
może znaleźć informacje na dany temat.13
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Do kompetencji tego ministerstwa należy promocja produktów rolno-spożywczych. Jednakże działania ministerstwa w zakresie promocji gospodarczej ograniczają się jedynie do publikowania informatorów, kierowanych do odbiorców zagranicznych, dotyczących polskiego rolnictwa i żywności. Publikacje te rozprowadzane są za pośrednictwem WPHiI. 14
Administracja samorządowa
Realizuje obecnie działania z zakresu wsparcia eksporterów o charakterze promocyjno-informacyjnym, zgodnie z regionalnymi programami operacyjnymi, finansowanymi ze środków wspólnotowych. Zakres wsparcia różni się w zależności
od województwa, generalnie jednak przedsiębiorcy mogą ubiegać się o współfinansowanie kosztów udziału w międzynarodowych imprezach targowych i wystawienniczych oraz misjach gospodarczych.
W roku 2009 planowane jest uruchomienie sieci szesnastu Centrów Obsługi
Inwestorów i Eksporterów, finansowanej ze środków europejskich w ramach programu PO IG działanie 6.2.1 „Wsparcie dla sieci obsługi inwestorów i eksporterów”. Centra ulokowane zostaną na poziomie Urzędów Marszałkowskich i pełnić
mają funkcje doradcze i informacyjne w zakresie prowadzenia działalności eksportowej i inwestycyjnej.
Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych
Podstawowy obszar działalności Agencji stanowi promocja Polski jako miejsca
lokowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Z tego powodu Agencja nie
oferuje instrumentów wsparcia, których beneficjentami byłyby krajowe podmioty
eksportujące. Jednakże Agencja jest administratorem serwisu internetowego
13
http://ibrkk.pl/id/34/Prowadzenie_działalności_informacyjnej
Załączniki do programu promocji gospodarczej do roku 2005: załącznik 8 Promocja eksportu:
otoczenie instytucjonalne, MGPiPS, Warszawa 2003
14
306
www.eksporter.gov.pl, który to jak najbardziej serwis stanowi instrument wsparcia
eksportu o charakterze informacyjnym. Oferta serwisu kierowana jest głównie do
firm z sektora MSP, dostęp do danych zgromadzonych na stronach jest bezpłatny.
Korzystając z serwisu przedsiębiorca uzyskuje dostęp do aktualnych informacji o
rynkach zagranicznych, instrumentów wsparcia eksportu, pomoc w nawiązywaniu
kontraktów handlowych z partnerami zagranicznymi oraz bezpłatną promocję
przedsiębiorstwa i jego oferty eksportowej.
Podsumowanie
Wsparcie promocyjno-informacyjne polskiego eksportu stanowi obecnie jeden z
najistotniejszych spośród instrumentów, o charakterze proeksportowym, realizowanych w ramach zagranicznej polityki handlowej. Przedsiębiorstwa eksportujące
oraz potencjalni eksporterzy skorzystać mogą z szerokiego instrumentarium wsparcia o charakterze promocyjnym (jak np. dofinansowanie projektów o charakterze
promocyjnym, wydawnictw, certyfikatów) oraz informacyjnym (informacje gospodarcze na temat rynków zagranicznych, potencjalnych kontrahentów, doradztwo). Wsparcie to realizowane jest przez znaczną liczbę podmiotów administracji
rządowej, czego negatywnym efektem jest rozdrobnienie działań i środków. Częściowe nakładanie się kompetencji skutkuje oferowaniem analogicznych instrumentów wsparcia, zwłaszcza o charakterze informacyjnym, przez różne instytucje.
Instrumenty promocji eksportu finansowane są przede wszystkim z budżetu państwa i środków europejskich.
Rozwój instrumentów wsparcia, który miał miejsce w ciągu ostatnich 5-6 lat,
pozwala na wskazanie dwóch trendów. Po pierwsze, instrumenty wsparcia promocyjno-informacyjnego eksportu przenoszone są w coraz większym stopniu na
szczebel administracji lokalnej. Po drugie, zaobserwować można wypieranie tradycyjnych instrumentów finansowanych z budżetu państwa przez instrumenty stanowiące elementy programów operacyjnych realizowanych przy pomocy środków
wspólnotowych. Nie istnieją podstawy, aby przypuszczać, iż w najbliższym czasie
trendy te miały ulec odwróceniu.
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
Cieślakiewicz E., Ewolucja instrumentów promocji i wspierania eksportu ministerstwa Gospodarki w
kontekście przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Departament Instrumentów Wsparcia, Ministerstwo
Gospodarki, Warszawa 2006
Działanie 6.5 PO IG Promocja polskiej gospodarki, projekt z dnia 27 października 2008r, DIW, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008
307
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Instrumenty wspierania eksportu oraz przedsiębiorstw inwestujących w Polsce, Ministerstwo Gospodarki,
Departament Instrumentów Wsparcia, Warszawa 2008
Metody i instrumenty wspierania rozwoju eksportu w świetle doświadczeń międzynarodowych, Chojna J.,
Sokołowska B. (red.), Warszawa 2006
Pismo PARP, nr WP-07-73-01/08-MK (2772) z dnia 20 października 2008, Warszawa
Polityka proeksportowa państwa w latach 1992-2002, red. J. Chojna, IKiCHZ, Warszawa 2003
Załączniki do programu promocji gospodarczej do roku 2005: załącznik 8 Promocja eksportu: otoczenie
instytucjonalne, MGPiPS, Warszawa 2003
http://www.mg.gov.pl/Kontakt/DIW/Wydzial+Promocji+Gospodarki/, Ministerstwo Gospodarki, Departament Instrumentów Wsparcia, Wydział Promocji Gospodarki
http://ibrkk.pl/id/34/Prowadzenie_działalności_informacyjnej, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Koniunktur, Centrum Informacji Rynkowej
SUMMARY
Promotional and informational instruments of support of Polish exports: the present, trends of development
The article's main objective is to present up to date instruments of support offered by a variety of public agencies and institutions to polish present and potential exporters. The author focuses on promotional and informational support offered mainly to SMEs. In comparison to other European countries the variety of tools offered by
Polish state administration can be considered as vast and sufficient. Promotional and export oriented projects,
seminars, publicity etc. can be co-financed by national and European founds. Moreover companies can find free
market data necessary for export activities, on web-services run by Polish Embassies Trade and Investment Departments and Polish Agency of Information and Foreign Investment Agency. During last years development of
those instruments heads towards regionalization and decentralization. The importance of European Founds in
promotional and informational support is still increasing.
308