pdf Uran w Polsce – historia poszukiwań i perspektywy odkrycia złóż

pdf Uran w Polsce – historia poszukiwań i perspektywy odkrycia złóż

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
Uran w Polsce – historia poszukiwañ i perspektywy odkrycia z³ó¿
Jerzy B. Miecznik1, Ryszard Strzelecki1, Stanis³aw Wo³kowicz1
Uranium in Poland – history of prospecting and chances for finding new
deposits. Prz. Geol., 59: 688–697.
A b s t r a c t. The plans for development of nuclear energy to cover Poland's
needs for power raise the question of perspective domestic uranium resources.
Prospecting for uranium deposits has been carried out with varying intensity
since the end of the 1940s until the 1990s. In the early 1960s these works resulted
in discovery of several uranium deposits and occurrences in the Sudetes. Outside
of that region, uranium was also found and extracted from the Staszic piryte
deposit in Rudki, the Holy Cross Mountains. Total production of uranium in
J.B. Miecznik
R. Strzelecki
S. Wo³kowicz
these times in Poland is estimated at about 650 t.
A new phase of prospecting was initiated by the Polish Geological Institute in
1956, resulting in discoveries of uranium mineralization in the Ordovician Dictyonema Shales in the Podlasie Depression and the Lower and
Middle Triassic sediments in the Peribaltic Syneclise. Moreover, the so-called parallel studies, based on all the available geological and geophysical borehole data from the whole area of Poland, made it possible to analyze distribution of uranium in practically all geological units
and formations in the country, especially in the Oligocene Menillite Shales of the Carpathians, the Carboniferous of the Upper Silesian Coal
Basin, Zechstein copper-bearing shale and phosphates. The performed analyses, including large-scale geological works aimed at identifying uranium concentrations in the Dictyonema Shale of the Podlasie Depression, Triassic rocks of the Peribaltic Syneclise and Permo-Carboniferous rocks of the Intra-Sudetic Depression, gave us sufficient knowledge for evaluation of possible occurrences of uranium deposits in Poland. Based on our reanalysis of all available data, it may be stated that the Sudetic deposits are of historical importance only. The
uranium concentrations known from Upper Carboniferous and Lower Permian rocks (Grzmi¹ca, Wambierzyce and Okrzeszyn deposits and
mineralization shows found in adjacent areas) should be treated as areas with anomalous uranium contents but, unfortunately, without any
greater economic significance due to low uranium content, low resources and often observed strong association of uranium with organic
matter. The Rajsk deposit and uranium concentrations in the Dictyonema Shale formations (Podlasie Depression) are characterized by low
grade uranium mineralization and occurrence at depths of over 400 m and, therefore, can not be considered as a potential source of uranium.
The Triassic rocks of Peribaltic Syneclise represent a possible uranium deposit of the sandstone type. However, because of large depth of
occurrence (over 800 m), usually very high variability in uranium content and location mainly in areas under legal protectiont, these
resources should be hypothetical, that is requiring further studies. It may be stated that the degree of recognition of radioactivity of individual
geological formations and structures minimizes chances for discovery of any deposits of industrial importance.
Keywords: Poland, uranium deposits
Powrót do koncepcji
budowy elektrowni j¹drowych w Polsce sprawi³, ¿e
aktualne sta³o siê pytanie
o mo¿liwoœci wytwarzania
paliwa z wykorzystaniem
krajowych zasobów rud uranu. Nale¿y ustaliæ, jakie iloœci
uranu s¹ niezbêdne do zaspokojenia potrzeb elektrowni.
W planach rozwoju energetyki j¹drowej przewiduje siê
zbudowanie i uruchomienie do 2030 roku dwóch elektrowni o ³¹cznej mocy 6 GWe (6000 MW). Porównajmy to
z danymi globalnymi, opublikowanymi w roku 2008 przez
NEA (Nuclear Energy Agency) i IAEA ( International
Atomic Energy Agency) (OECD – Organisation for Economic Co-operation and Development) (NEA & IAEA,
2008), z których wynika, ¿e w 2006 roku moc pracuj¹cych
na œwiecie elektrowni j¹drowych wynosi³a 370 GWe, a ich
zapotrzebowanie na uran by³o równe 66 500 t. Zatem œrednio na wytworzenie 1 GWe, niezale¿nie od stosowanej
technologii, zu¿yto 180 t uranu. Mo¿na przyj¹æ, ¿e elektrownia wytwarzaj¹ca 3 GWe bêdzie potrzebowa³a rocznie
ok. 540 t uranu, a w przewidywanym 60-letnim okresie
eksploatacji zu¿yje ok. 32 400 t uranu. Pomijamy tu prognozê rozwoju technologicznego w energetyce j¹drowej,
bo nie da siê okreœliæ jego skali i wp³ywu na zmniejszenie
zu¿ycia surowca.
1
Nasuwaj¹ siê nastêpuj¹ce pytania:
‘ jak du¿e s¹ znane zasoby uranu w Polsce?
‘ czy s¹ one w stanie choæby czêœciowo zaspokajaæ
przewidywane potrzeby?
‘ jakie mog¹ byæ koszty finansowe pozyskania uranu
z krajowych z³ó¿ ?
‘ czy uwarunkowania œrodowiskowe i brak akceptacji
spo³ecznej nie bêd¹ przeszkod¹ w eksploatacji z³ó¿?
Od ponad 2 lat pojawiaj¹ siê w prasie informacje o polskim uranie i czas ustaliæ racjonalne, oparte na zgromadzonej wiedzy stanowisko w sprawie krajowych mo¿liwoœci
surowcowych. W roku 2009 w Polityce Energetycznej opublikowano artyku³ Marka Niecia (Nieæ, 2009) poœwiêcony
perspektywom poszukiwania i ocenie znanych z³ó¿ uranu
w Polsce. W 2010 roku na zlecenie Ministerstwa Œrodowiska zespó³ specjalistów pod kierunkiem Andrzeja Soleckiego przygotowa³ obszerne studium pt. Ocena mo¿liwoœci
wystêpowania mineralizacji uranowej w Polsce na podstawie wyników prac geologiczno-poszukiwawczych. Jeden z
autorów niniejszego artyku³u by³ recenzentem tego opracowania (Strzelecki, 2010). Zasadnicze jego tezy ukaza³y siê w
Przegl¹dzie Geologicznym (Solecki i in., 2011). Niniejszy
artyku³ jest g³osem geologów Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego (Pañstwowy Instytut Geologiczny, PIG-PIB), którzy w latach 70. i
80. XX wieku bezpoœrednio zajmowali siê projektowa-
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; jerzy.miecznik@
pgi.gov.pl, [email protected], [email protected].
688
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
niem oraz realizacj¹ poszukiwañ i badañ z³ó¿ uranu w Polsce. Miniony okres ponad 20 lat sprzyja³ przemyœleniu
zdobytych wówczas doœwiadczeñ i nabraniu dystansu do
wielu podejmowanych przedsiêwziêæ i dokonywanych ocen.
W tym czasie nie prowadzono ¿adnych geologicznych prac
poszukiwawczych, które dostarczy³yby nowych danych.
W artykule zastosowano typologiê z³ó¿ zaproponowan¹
przez Dahlkampa (1978), omówion¹ w literaturze polskiej
przez Paulo i Piestrzyñskiego (1991).
Historia poszukiwañ uranu w Polsce
Na pocz¹tku chcielibyœmy zwróciæ uwagê na ogromn¹
iloϾ prac poszukiwawczych wykonanych po II wojnie
œwiatowej na terenie kraju. Obszerne omówienie przebiegu
i zakresu tych prac w pierwszych dwóch dekadach (lata 50.
i 60. XX wieku) znalaz³o siê w artykule Soleckiego i in.
(2011). Zainteresowanym histori¹ Zak³adów Przemys³owych R-1 w Kowarach polecamy wydan¹ w roku 2010
bogat¹ w informacje ksi¹¿kê Roberta Klementowskiego
W cieniu sudeckiego uranu. Kopalnictwo uranu w Polsce w
latach 1948–1973. Ograniczymy siê zatem do wypunktowania kilku zagadnieñ:
‘ Rezygnacja Rosjan w 1956 roku z dalszego udzia³u
w poszukiwaniach uranu wynika³a z przes³anek ekonomicznych. Dysponowali oni ju¿ wiedz¹, ¿e obszar
Polski nie jest interesuj¹cy z punktu widzenia mo¿liwoœci wystêpowania du¿ych i ³atwo dostêpnych z³ó¿
uranu. Œwiadczyæ mo¿e o tym raport Pieniñskiego
(Zdulski, 2000). W niektórych innych tzw. krajach
demokracji ludowej, np. w NRD i Czechos³owacji,
gdzie odkryto bogate z³o¿a uranu, udzia³ Rosjan
trwa³ jeszcze wiele lat.
‘ W latach 50. i 60. XX wieku uznano, ¿e jedyna faktycznie uranonoœna regionalna jednostka geologiczna w Polsce to Sudety, szczególnie krystalinik
izersko-karkonoski oraz permokarbon depresji œródsudeckiej (ryc. 1). Odkryto kilka z³ó¿ rud uranu o
zasobach od kilkudziesiêciu do 938 t uranu, poœród
nich Radoniów, Podgórze, Wolnoœæ (z uranem jako
kopalin¹ towarzysz¹c¹), które zosta³y wyeksploatowane, oraz Okrzeszyn i Grzmi¹c¹, gdzie podjêto eksploatacjê próbn¹.
‘ Wszystkie wiêksze z³o¿a (z wyj¹tkiem Grzmi¹cej)
odkryto na pocz¹tku lat 50. XX wieku (lub wczeœniej).
Zasadniczym celem powo³anego w 1956 roku Zak³adu
Pierwiastków Promieniotwórczych w Pañstwowym Instytucie Geologicznym (wówczas Instytucie Geologicznym)
by³o rozpoznawanie uranonoœnoœci badanych dopiero wg³êbnych struktur Ni¿u Polskiego. Stosowano tu tzw. badania
równoleg³e, które polega³y na robieniu pomiarów radiometrycznych ska³ i wód w wyrobiskach kopalnianych, analizowaniu karota¿y geofizycznych ze wszystkich wykonywanych wówczas w kraju otworów wiertniczych, a tak¿e
opróbowywaniu i badaniu ska³ ze stwierdzonych tym sposobem anomalii radiometrycznych. W efekcie bardzo intensywnych wówczas geologicznych prac rozpoznawczych i
poszukiwawczych realizowanych z zastosowaniem wierceñ na obszarze ca³ej Polski nap³ywa³y ogromne iloœci
materia³ów. Warto wspomnieæ, ¿e na Ni¿u Polskim do
pocz¹tku lat 80. XX wieku na potrzeby przemys³u naftowego wykonano 4,3 mln mb wierceñ (Depowski, 1987),
do czego nale¿y doliczyæ wiercenia parametryczno-strukturalne i poszukiwawczo-rozpoznawcze realizowane w
innych celach. Dziêki analizie karota¿y promieniowania
gamma (PG) odkryto koncentracje uranu w ordowickich
³upkach dictyonemowych obni¿enia podlaskiego (Sa³dan,
1967) oraz w triasie syneklizy peryba³tyckiej (Kanasiewicz
i in., 1965) i monokliny przedsudeckiej (Sa³dan, 1973).
Uzyskano wiedzê na temat obecnoœci uranu w bardzo ró¿nych strukturach i formacjach geologicznych wystêpuj¹cych na ró¿nych g³êbokoœciach na Ni¿u Polskim i w innych
rejonach kraju (Bareja i in., 1973; Morawski, 1973; Strzelecki, 1976, 1977, 1978; Miecznik, 1976; Bareja, 1977,
1979; Bareja & Kubicki, 1983).
W ramach badañ równoleg³ych podejmowano tak¿e
badania uranonoœnoœci wybranych jednostek lub formacji
geologicznych, m.in. Gór Œwiêtokrzyskich (Uberna, 1962,
1964, 1970), fosforytów (Borucki, 1962), oligoceñskich
³upków bitumicznych warstw menilitowych Karpat (Kita-Badak i in., 1965; Bareja i in., 1975), karbonu Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego (Sa³dan, 1965), wêgli kamiennych Polski (Jêczalik, 1970), cechsztyñskich ³upków miedzionoœnych depresji pó³nocnosudeckiej (Kanasiewicz &
Uberna, 1961), syluru Gór Kaczawskich i Gór Bardzkich
(Miecznik & Strzelecki, 1978) czy kredy sudeckiej (Miecznik i in., 1980).
W Sudetach Pañstwowy Instytut Geologiczny wykona³
geochemiczne zdjêcie uranometryczne (Zaj¹czkowski, 1962,
1968) s³u¿¹ce celom bezpoœrednio prospekcyjnym, jego
wyniki wykorzystano tak¿e w badaniach geologicznych,
geochemicznych i mineralogicznych podjêtych z udzia³em
Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, obejmuj¹cych
niektóre z³o¿a i wyst¹pienia uranu, jak równie¿ ca³e masywy
skalne (Nielubowicz & Wróblewski, 1963; Banaœ, 1965;
Jaskólski, 1965; Jeliñski, 1965; Mochnacka, 1966, 1975;
Depciuch, 1968; Przenios³o, 1970; Sylwestrzak, 1972).
Badania pozwoli³y pog³êbiæ i uporz¹dkowaæ wiedzê o rozmieszczeniu uranu, paragenezach mineralnych, genezie
wyst¹pieñ, a tak¿e inspirowa³y do poszukiwañ uranu (Lis
& Sylwestrzak, 1979; Miecznik & Strzelecki, 1979).
Jednak g³ównym kierunkiem dzia³añ by³o poszukiwanie i rozpoznawanie wyst¹pieñ uranu w strukturach i formacjach zakrytych, niedostêpnych podczas stosowania
powierzchniowych metod poszukiwawczych.
W roku 1968 rozpoczêto wiercenia w celu rozpoznania
uranonoœnoœci ³upków dictyonemowych obni¿enia podlaskiego (ryc. 2). Zachêt¹ do podjêcia prac by³y bardzo obiecuj¹ce wyniki uzyskane w otworze Rajsk IG-1. W ramach
kilku projektów robót poszukiwawczych opracowanych
przez Mariana Sa³dana odwiercono 62 otwory wiertnicze
o ³¹cznym metra¿u ok. 38 000 mb, w tym otwór pe³nordzeniowy w miejscu projektowanego szybu wydobywczego. Ponadto wykonano profilowania sejsmiczne i badania hydrogeologiczne, analizy warunków górniczych oraz
badania technologiczne rud. W wyniku prac poszukiwawczych na obszarze o powierzchni 16 km2 po³o¿onym na
pó³noc od Bielska Podlaskiego opracowano Dokumentacjê geologiczn¹ z³o¿a rud uranu Rajsk (Sa³dan i in., 1976),
a nastêpnie dokonano podsumowania 10-letniego okresu
prac badawczych prowadzonych w pó³nocno-wschodniej
czêœci obni¿enia podlaskiego (Sa³dan i in., 1977). Analiza
wyników tych prac wykaza³a obecnoœæ w ³upkach dictyonemowych ubogiej mineralizacji uranowo-wanadowo-molibdenowej nienadaj¹cej siê – z ekonomicznego i technologicznego punktu widzenia – do podjêcia eksploatacji
górniczej. Po roku 1977 prac geologicznych i badawczych
ju¿ nie prowadzono.
689
NIE
GER MCY
MA
NY
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
Pzs
Pzk
Mz
Pt/Pzgr
Pt/Pzgr
Pzs
Pt3/Pz
Pt3/Pz
Pzs
Pzs Pzw
Pzk
Wis
³a
Pzs
Pzw
WARSZAWA
Pzk
R
Mz
Pt3/Pz
Pzs
Pzw
Pzk
Pzs
Z³o¿a:
Deposits:
R – Radoniów
P – Podgórze
W РWolnoϾ
O – Okrzeszyn
G – Grzmi¹ca
Wa – Wambierzyce
K – Kletno
¿y³owa mineralizacja uranowa
uranium vein mineralization
100km
Pzk
Pzgr
Pzs
Pzw
KOWARY W
Pt3/Pz
CZ CZ
EC EC
H HY
RE
P.
mineralizacja uranowa w piaskowcach i zlepieñcach
uranium mineralization in sandstones and conglomerates
Mz
Pzs
Pzds
Pzw
O
Pt3/Pzms
Pzs
Pzw
Mz
Pzgr
Pzs
Pzw
Pzbs
Mz
mineralizacja uranowa w wêglach i ³upkach
uranium mineralization in shales and coals
uskoki
faults
G
Pzgr
Mz
Mz – mezozoik
Pt3/Pz
Mesozoic
Pzw – wulkanity m³odopaleozoiczne
Upper-Paleozoic volcanites
m³odszy
paleozoik depresji œródsudeckiej i pó³nocnosudeckiej
Pzs –
Upper Paleozoic o of the Intra-Sudetic Depression and North-Sudetic Depression
Pzgr – granitoidy waryscyjskie
Variscan granitoids
paleozoik
depresji Œwiebodzic
Pzds –
Paleozoic of the Œwiebodzice Depression
Pzbs – paleozoik struktury bardzkiej
Paleozoic of the Bardo Structure
paleozoik
kaczawski
0
Pzk –
Paleozoic of Kaczawskie Mts.
Pt3/Pzms – proterozoik górny/paleozoik masywu Gór Sowich
Upper Proterozoic/Paleozoic of the Sowie Mts. Massif
Pt3/Pzmk – proterozoik górny/paleozoik metamorfiku k³odzkiego
Upper Proterozoic/Paleozoic of the K³odzko metamorphic complex
Pt3/Pz – proterozoik górny/paleozoik bloku izersko-karkonoskiego i kopu³y orlicko-œnie¿nickiej
Upper Proterozoic/Paleozoic of the Karkonosze-Izera Block and Orlica-Œnie¿nik Dome
Pt/Pzgr – granitoidy kadomskie
Cadomian granitoids
Pt3/Pz
Pt3/Pz
K
Mz
10
Pt3/Pz
20
30 km
Ryc. 1. Z³o¿a uranu i punkty mineralizacji uranowej w Sudetach (wg Barei i in., 1982, zmienione)
Fig. 1. Uranium deposits and occurences in Sudetes (after Bareja et al., 1982, modified)
W roku 1975 rozpoczêto prace poszukiwawcze uranu
w utworach triasu dolnego i œrodkowego syneklizy peryba³tyckiej na podstawie projektu opracowanego przez
Sa³dana i Strzeleckiego. W I etapie wykonano 12 otworów
zlokalizowanych w strefie pomiêdzy Krynic¹ Morsk¹
(wieœ Piaski) a Pas³êkiem. W 1977 roku rozszerzono program wierceñ na Mierzei Wiœlanej o kolejne 11 otworów
wiertniczych. W sumie w latach 1975–1984 odwiercono 23
otwory o ³¹cznym metra¿u ok. 25 000 mb. Oprócz ma³o
ciekawej mineralizacji zbli¿onej do typu ³upkowego w
œrodkowym pstrym piaskowcu (formacja lidzbarska) w
wy¿szej czêœci profilu górnego pstrego piaskowca (for690
macja elbl¹ska) stwierdzono obecnoœæ mineralizacji w
piaskowcach (sandstone type deposits) (Strzelecki, 1980;
Bareja, 1983) o cechach bardzo zbli¿onych do z³ó¿ w USA,
Nigrze czy Kazachstanie.
W roku 1978 Pañstwowy Instytut Geologiczny wykona³ wg³êbne rozpoznanie uranonoœnoœci górnego karbonu
pó³nocno-wschodniego skrzyd³a depresji œródsudeckiej miêdzy z³o¿em Grzmi¹ca a okolic¹ Nowej Rudy (ryc. 3).
G³ównym celem prac by³o ustalenie pozycji geologicznej
mineralizacji i okreœlenie czynników decyduj¹cych o jej
wystêpowaniu i rozmieszczeniu w najs³abiej rozpoznanym
fragmencie depresji. Odwiercono 10 otworów rozpoznaw-
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
GDAÑSK
y
lan
Wiœ
lew
Za
BIA£YSTOK
Wis
³a
WARSZAWA
ZIELONA GÓRA
LUBLIN
S
Legnica
WROC£AW
KRAKÓW
0
RZESZÓW
100 km
obszar poszukiwañ z³ó¿ uranu w triasie syneklizy peryba³tyckiej
uranium prospecting area in the Triassic of the Peribaltic Syneclise
obszar rozpoznawania mineralizacji uranu w triasie monokliny przedsudeckiej i perykliny ¯ar
studied area of uranium mineralization in the Triassic of the Fore-Sudetic Monocline and ¯ary Pericline
obszar wystêpowania ordowickich ³upków dictyonemowych w obni¿eniu podlaskim
distribution of Ordovician Dictyonema shales in the Podlasie Depression
S
Sudety – zob. ryc. 1
Sudetes – see Fig. 1
z³o¿e w Rudkach w Górach Œwiêtokrzyskich
Rudki deposit in the Holy Cross Mountains
rejon Bezmiechowej i Monasterca (Karpaty) – ³upki bitumiczne warstw menilitowych
Bezmiechowa and Monasterzec area (Carpathians Mountains) – bituminous shales of the Menillite Beds
utwory czwartorzêdu
Quaternary sediments
utwory starsze
older rocks
Ryc. 2. Wybrane obszary poszukiwañ i badañ uranu w Polsce
Fig. 2. Selected areas of uranium research in Poland
czych, wykorzystuj¹c jednoczeœnie do badañ blisko 30
wierceñ przemys³u wêglowego i wierceñ strukturalnych
Oddzia³u Dolnoœl¹skiego PIG-PIB. Innym celem by³o zbadanie rozprzestrzenienia mineralizacji uranowej w z³o¿u
Grzmi¹ca po upadzie. Zasoby z³o¿a wynosz¹ 792 t uranu
(Bojarski & Zamojski, 1960). W latach 70. XX wieku na
zlecenie Ministerstwa Energetyki i Energii Atomowej
Cuprum dokona³o ekonomicznej analizy, która wykaza³a,
¿e do podjêcia wydobycia minimalna iloœæ uranu w z³o¿u
powinna wynosiæ 2000 t.
Wyniki poszukiwañ nale¿y uznaæ za negatywne. W trzech
otworach wiertniczych wykonanych w s¹siedztwie z³o¿a
Grzmi¹ca nie stwierdzono kontynuacji po upadzie minera-
lizacji spe³niaj¹cej ówczesne kryteria bilansowoœci (Miecznik, 1983).
W latach 1981–1987 podjêto tak¿e szczegó³owe badania geologiczno-poszukiwawcze z³ó¿ uranu w masywie
Karkonoszy, opieraj¹c siê na koncepcji mo¿liwoœci wystêpowania w granicie karkonoskim œródgranitowych z³ó¿
uranu, na co mog³o wskazywaæ jego du¿e podobieñstwo
do uranonoœnych granitów Masywu Centralnego i Wandei
we Francji. W pracach zastosowano m.in. zdjêcie uranometryczne (aluwialne i litogeochemiczne), zdjêcie spektrometryczne gamma oraz wiercenia (4 otwory). Poszukiwania zakoñczy³y siê negatywnymi wynikami (Lis &
Przenios³o, 1987).
691
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
WA£BRZYCH
V-4
Grzêdy IG-1
Wis
³a
V-3
31
WARSZAWA
STARY
LESIENIEC
11
14
17
28 20 9
Victoria-1
21
4
2
6
16
1
23
KAMIONKA
3
10
Unis³aw Œl¹ski IG-1
19
5
25 24
15
100km
13
RYBNICA LEŒNA
Grzmi¹ca IG-1
Grzmi¹ca IG-2
Grzmi¹ca IG-3
G£USZYCA
0
G³uszyca IG-1
czerwony sp¹gowiec
Rotliegendes
CZ CZ
EC EC
H HY
RE
P.
1
3
2
5 km
4
G-8
Œwierki IG-2
ŒWIERKI
Œwierki IG-1
Ludwikowice
K³odzkie IG-1
30
W-1 39
W-2
LUDWIKOWICE
K£ODZKIE
W-3
Krajanów IG-1
Jaworów IG-1
NR B-IV
Sokolica IG-1
NR B-I
NR B-V
NR B-III
Rybno S-5
NR B-II
wychodnie formacji z Glinnika (westfal D–stefan AB)
outcrops of the Glinnik Formation (Westphalian D–Stephanian AB)
wulkanity karbonu
Carboniferous volcanic rocks
uskoki
faults
z³o¿e Grzmi¹ca
Grzmi¹ca deposit
W-4
45
44
41
43
37
NOWA RUDA
otwory wiertnicze przebijaj¹ce kontakt czerwonego sp¹gowca i karbonu
bez g³ównego poziomu uranonoœnego
boreholes penetrating the Rotliegendes–Carboniferous boundary without U-bearing horizon
otwory wiertnicze w których stwierdzono g³ówny poziom uranonoœny
nie spe³niaj¹ce kryteriów bilansowoœci
boreholes recording the main U-bearing horizon not matching economic criteria
S-2
S-1
S-7
S-6
S-4
S-3
Ryc. 3. Uran w najwy¿szym karbonie pó³nocno-wschodniego skrzyd³a depresji œródsudeckiej (wg Miecznika, 1990, zmienione)
Fig. 3. Uranium in the uppermost Carboniferous in north-eastern part of Intra-Sudetic Depression (after Miecznik 1990, modified)
W latach 1985–1987 w depresji œródsudeckiej w rejonie
Wambierzyc prowadzono rozpoznanie poziomów uranonoœnych w dolnopermskich ³upkach walchiowych. Jest to
uboga syngenetyczna mineralizacja uranowa typu czarnych ³upków (black shale deposits), charakteryzuj¹ca siê
stosunkowo ma³¹ zmiennoœci¹. W latach 50. XX wieku
Zak³ady Przemys³owe R-1 udokumentowa³y w wybranym
fragmencie ³upków walchiowych zasoby 217,5 t uranu,
opisane jako z³o¿e Wambierzyce (Kaczmarek i in., 1959).
W pracach PIG-PIB zastosowano m.in. zdjêcie spektrometryczne gamma i wykonano 10 otworów wiertniczych. Nie
stwierdzono tutaj rekoncentracji uranu, która mog³aby doprowadziæ do powstania bogatej mineralizacji, jak to mia³o
miejsce w przypadku znanego z³o¿a LodÀve w permie
Masywu Centralnego (Wo³kowicz, 1988, 1990, 1992).
Równolegle z pracami geologicznymi prowadzono badania technologiczne nad wzbogacaniem i ekstrakcj¹ uranu z
rudy. W pocz¹tkowym okresie, tj. w latach 50. XX wieku,
kiedy eksploatowano najbogatsze partie z³ó¿, ca³oœæ rudy
by³a wywo¿ona do Zwi¹zku Radzieckiego. Gdy jednak
zawartoœæ uranu w rudzie zaczê³a spadaæ, konieczna sta³a
siê produkcja koncentratów. W tym celu powo³ano w
Zak³adach Przemys³owych R-1 specjalny zak³ad doœwiadczalny. Jego wyposa¿enie po likwidacji zak³adów R-1 w
692
1973 roku przejê³a Politechnika Wroc³awska. W roku 1956
badania technologiczne nad przeróbk¹ rud uranu rozpocz¹³
Instytut Badañ J¹drowych (IBJ), w którym zajmowano siê
m.in. piaskowcow¹ rud¹ z rozpoznawanego wówczas z³o¿a
Grzmi¹ca. Zespó³ doc. Pinkasa z IBJ (a po reorganizacji –
z Instytutu Chemii i Techniki J¹drowej) przez wiele lat
prowadzi³ badania technologiczne przeróbki uranonoœnych ³upków dictyonemowych, piaskowców triasowych z
syneklizy peryba³tyckiej, piaskowców karboñskich i permskich ³upków walchiowych depresji œródsudeckiej oraz
karpackich ³upków menilitowych. W skali laboratoryjnej
prowadzono badania równie¿ pod k¹tem eksploatacji uranu
metod¹ ³ugowania otworowego.
Zaniechanie budowy elektrowni atomowej w ¯arnowcu
w roku 1990 i w ogóle odejœcie od koncepcji rozwoju krajowej energetyki j¹drowej spowodowa³y zakoñczenie poszukiwañ z³ó¿ uranu w Polsce i rezygnacjê z badañ w zakresie
geologii i technologii uranu.
Ocena i perspektyw poszukiwañ z³ó¿ uranu
Sudety.
Najbogatsze pod wzglêdem zawartoœci uranu z³o¿a na
obszarze krystaliniku karkonosko-izerskiego, o zasobach
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
szacowanych na ok. 880 t uranu (Borucki i in., 1967),
zosta³y ju¿ w przewa¿aj¹cej czêœci wyeksploatowane. We
wschodniej os³onie metamorficznej granitu Karkonoszy
(z³o¿a Wolnoœæ, Miedzianka, Podgórze, Rubezal, Wiktoria,
Mniszków) by³y one najliczniejsze. Wiêkszoœæ z³ó¿ i wyst¹pieñ odznacza³o siê prostym sk³adem mineralnym. Obok
smó³ki uranowej i wtórnych minera³ów uranu w strefach
wietrzenia wystêpowa³y najczêœciej hematyt, piryt, markasyt, rzadziej galena, sfaleryt, chalkopiryt, a ponadto kalcyt,
fioletowy fluoryt i kwarc. Jedynie z³o¿a Wolnoœæ i Miedzianka mia³y charakter polimetaliczny i bogaty sk³ad mineralny. Mineralizacja by³a zwi¹zana z uskokami o przebiegu
N–W i N–E. Koncentracje uranu siêga³y 4%, a œrednia jego
zawartoœæ w eksploatowanych rudach wynosi³a 0,2%. Cech¹
charakterystyczn¹ z³ó¿ by³ zanik okruszcowania z g³êbokoœci¹ (od kilkudziesiêciu do 660 m).
Pojedyncze wyst¹pienia mineralizacji uranowej w
granitach karkonoskich stwierdzone przez Zak³ady Przemys³owe R-1 (Majewo, Bobrów, Jagni¹tków) nie maj¹
znaczenia ekonomicznego. Badania prowadzone przez
Pañstwowy Instytut Geologiczny nie potwierdzi³y mo¿liwoœci wystêpowania œródgranitowych z³ó¿ uranu (Lis &
Przenios³o, 1987).
W krystaliniku izerskim okruszcowanie uranowe najczêœciej jest obecne w strefach kontaktu pasm ³upków ³yszczykowych z gnejsami, granitognejsami i leukogranitami.
W wysuniêtym na pó³noc z³o¿u Radoniów, najwiêkszym
znanym w polskich Sudetach z³o¿u ¿y³owym (342 t uranu,
z czego wydobyto 252 t), mineralizacja jest zwi¹zana z
dwoma lokalnymi uskokami (o kierunku 240–245° i stromym upadzie) w gnejsach izerskich i ma formê sztokwerkow¹. Wystêpuje w trzech s³upach rudnych, które wyklinowuj¹ siê w g³êbi i siêgaj¹ maksymalnie do 555 m p.p.t.
W strefie utlenienia wystêpuj¹ tlenki ¿elaza, humit i minera³y uranu (uraninit, metauranocyrcyt, autunit, torbernit i
inne), zaœ w strefie pierwotnej, poni¿ej 250 m, pojawia siê
prosta parageneza mineralna: fluoryt, nasturan i tlenki
¿elaza. Z³o¿e to by³o szczegó³owo badane przez Jaskólskiego (1965), który okreœli³ je jako uranowe ascenzyjno-hydrotermalne.
Z³o¿e Wojcieszyce (o zasobach ok. 16 t uranu, w ca³oœci
wyeksploatowanych) by³o zwi¹zane ze strefami zbrekcjowania i wk³adkami ³upków ³yszczykowych w gnejsach z
amfibolitami i dajkami lamprofirów, przeciêtych uskokiem
o kierunku N–W. Mineralizacja sk³ada³a siê ze smó³ki i
czerni uranowej, walpurgitu i autunitu z hematytem i siarczkami. Zawartoœci uranu w rudzie waha³y siê w granicach
0,1–0,2%. Mineralizacja zanika³a poni¿ej 80 m p.p.t.
W metamorfiku izerskim znane s¹ inne, drobniejsze
wyst¹pienia mineralizacji uranowej. Nieæ (2009) zwraca
uwagê na leukogranity wystêpuj¹ce miêdzy Wojcieszycami i Œwieradowem, ich przestrzenny, a tak¿e mo¿liwy
genetyczny zwi¹zek z przejawami mineralizacji uranowej
w strefie Kopaniec–Ma³a Kamienica. Autor ten sugeruje,
¿e mamy tu do czynienia z formacj¹ z³ó¿ uranu w metasomatytach albitowych (albitytach). Jako modelowy przyk³ad podaje z³o¿e Miczurinskoje na Ukrainie. Zak³ady
Przemys³owe R-1 prowadzi³y rozpoznanie tej strefy w
latach 50. ub. wieku, dokumentuj¹c kilka punktów mineralizacji uranowej. Do prac rozpoznawczych powrócono w
latach 60. XX wieku, stwierdzaj¹c wyst¹pienie rud uranu
Kopaniec-II w Starej Kamienicy, o zasobach 6,3 t uranu i
przejawy mineralizacji w Ma³ej Kamienicy. Wykonane
prace, m.in. sztolnie i wiercenia, nie przynios³y pomyœl-
nych wyników ze wzglêdu na zanikanie mineralizacji ze
wzrostem g³êbokoœci (Cwojdziñski i in., 2008).
Drugim obszarem po krystaliniku karkonosko-izerskim,
w którym stwierdzono znaczniejsze przejawy ¿y³owej
mineralizacji uranowej, jest metamorfik L¹dka i Œnie¿nika
K³odzkiego. Odkryto tam kilka punktów mineralizacji uranowej i jedno niewielkie z³o¿e Kopaliny–Kletno, z którego
wydobyto 20 t uranu (ca³oœæ zasobów). Okruszcowanie
jest zwi¹zane z kontaktem gnejsów œnie¿nickich i oskarnowanych marmurów. W strefie nasuniêcia Kletna cia³a rudne
wystêpuj¹ w formie gniazd lub ¿y³ek z blend¹ smolist¹,
siarczkami i selenkami, fluorytem i kwarcem. Istnieje
tak¿e przestrzenny zwi¹zek z mineralizacj¹ magnetytow¹
(Banaœ, 1965).
Po stronie czeskiej odkryto i eksploatowano w latach
1959–1968 z³o¿e Javornik Zálesi. £¹cznie wydobyto tam
400 t uranu (Przegl¹d z³ó¿..., 2000).
Niewielkie przejawy ¿y³owej mineralizacji uranowej
znane s¹ te¿ z karboñskich wulkanitów depresji œródsudeckiej (wschodnia czêœæ niecki wa³brzyskiej), zachodniej czêœci
Gór Sowich, z Gór Kaczawskich i Gór Bystrzyckich.
Przechodz¹c do podsumowania naszej wiedzy o ¿y³owej mineralizacji uranowej w Sudetach i jej perspektywicznoœci, nale¿y zwróciæ uwagê na prawid³owoœæ polegaj¹c¹ na zanikaniu mineralizacji ze wzrostem g³êbokoœci.
Ma ona praktyczne konsekwencje, znacznie bowiem ogranicza mo¿liwoœci znalezienia nowych z³ó¿ w bardzo silnie
spenetrowanym terenie. Dotyczy to szczególnie wschodniej os³ony metamorficznej granitów Karkonoszy. Nie mo¿na
wykluczyæ mo¿liwoœci odkrycia cia³ rudnych w metamorfiku izerskim i metamorfiku L¹dka i Œnie¿nika K³odzkiego. Jednak, bior¹c pod uwagê na ogó³ niewielkie zasoby
takich cia³ (kilka–kilkadziesi¹t t uranu), wymaga³oby to
odkrycia przynajmniej kilkunastu stref rudnych o zasobach
³¹cznych powy¿ej 1000 t uranu, aby eksploatacja by³a rentowna. W œwietle wykonanych poszukiwañ jest to ma³o
prawdopodobne.
Z³o¿a uranu znane s¹ tak¿e z depresji œródsudeckiej.
Mineralizacja uranowa jest tu zwi¹zana z formacjami osadowymi górnego karbonu i dolnego permu. Wyró¿nia siê
trzy typy mineralizacji: piaskowcow¹ (z³o¿e Grzmi¹ca),
³upkow¹ (³upki walchiowe rejonu Radków–Wambierzyce)
i mineralizacjê w wêglach (z³o¿e Okrzeszyn).
Z³o¿e Grzmi¹ca zlokalizowane jest w utworach stefanu
(ogniwo z £omnicy formacji z Glinika). Okruszcowanie
– w postaci g³ównie tlenków uranu z niewielkimi iloœciami pirytu, galeny, sfalerytu i chalkopirytu – wystêpuje w
spoiwie nieutlenionych piaskowców i zlepieñców przewarstwianych mu³owcami i i³owcami. Tworzy ono kilka
warstw rudnych w strefie o mi¹¿szoœci ok. 20 m, z których
trzy s¹ szerzej rozprzestrzenione. Œrednia zawartoœæ uranu
w z³o¿u wynosi 0,05%, zaœ zasoby metalu – ok. 792 t. Najbogatszy, œrodkowy poziom rudny jest zwi¹zany z dyskordancj¹ oddzielaj¹c¹ nieutlenione na ogó³ ska³y formacji z
Glinika od przewa¿nie utlenionych ska³ wy¿ejleg³ego czerwonego sp¹gowca (formacja z Ludwikowic). Wa¿n¹ rolê
w powstaniu z³o¿a odegra³a obecnoœæ w bezpoœrednim
s¹siedztwie ryolitów pasma Rusinowa–Grzmi¹ca, stanowi¹cych pierwotne Ÿród³o uranu (Miecznik, 1989a, 1990).
Mineralizacja ma charakter epigenetyczny. Uran by³ wielokrotnie przemieszczany przez podziemne wody utleniaj¹ce w przepuszczalnych ska³ach klastycznych, obfituj¹cych w materia³ ryolitowy i pierwotnie ju¿ wzbogaconych
w metal, i wytr¹cany w sprzyjaj¹cych warunkach geoche693
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
micznych (Depciuch, 1968). Barier¹ migracji, na której
dochodzi³o do koncentracji uranu, by³a wspomniana wczeœniej dyskordancja.
Przejawy mineralizacji uranowej typu piaskowcowego
znane s¹ równie¿ z innych czêœci depresji œródsudeckiej.
W Kamionce, Rybnicy Leœnej i Starym Lesieñcu s¹ one
zwi¹zane, tak jak w z³o¿u Grzmi¹ca, z dyskordantnym
kontaktem utlenionych ska³ czerwonego sp¹gowca z nieutlenionymi seriami ska³ wy¿szego silezu. Na podstawie
analizy zakresu prac poszukiwawczych wykonanych po
zachodniej stronie pasma Rusinowa–Grzmi¹ca, obejmuj¹cych m.in. zdjêcia emanacyjne i gamma spektrometryczne
oraz wiercenia (ryc. 3), które nie przynios³y pomyœlnych
rezultatów, trudno znaleŸæ miejsce dla z³o¿a analogicznego
do Grzmi¹cej. W rejonie Nowej Rudy koncentracje uranu
wystêpuj¹ w ni¿szych partiach formacji z Glinika i wykazuj¹ zwi¹zek z okruchami wêgla i rozproszon¹ w osadzie
substancj¹ wêglist¹ pochodz¹c¹ z redepozycji wêglonoœnych utworów formacji ¿aclerskiej (Miecznik, 1989a, b,
1990). Rejon ten rozpoznano szczegó³owo w zwi¹zku z
eksploatacj¹ z³ó¿ wêgla i mo¿na go uznaæ za nieperspektywiczny z punktu widzenia poszukiwañ uranu.
Wyra¿one ostatnio sugestie o mo¿liwoœci eksploatowania z³o¿a Grzmi¹ca metod¹ ³ugowania podziemnego
(Solecki i in., 2010) s¹ nieuzasadnione. Wœród czynników
niesprzyjaj¹cych stosowaniu tej metody mo¿na wymieniæ
m.in.: wysoki stopieñ zdiagenezowania ska³ uranonoœnych,
sprawiaj¹cy, ¿e s¹ one nieprzepuszczalne lub prawie nieprzepuszczalne, wystêpowanie licznych uskoków w serii
z³o¿owej i znaczne nachylenie warstw – rzêdu 20–30°
(Miecznik, 1983).
W dolnopermskich ³upkach walchiowych rejonu Radkowa i Wambierzyc wystêpuje 12 poziomów o podwy¿szonej zawartoœci uranu. Mi¹¿szoœci poziomów wahaj¹ siê
w granicach od 0,2 do 1,5 m, a œrednie wa¿one zawartoœci
U3O8 wynosz¹ od 40 do 200 ppm (Wo³kowicz, 1990, 1992).
Niskie zawartoœci uranu, jego silny zwi¹zek z substancj¹
organiczn¹, który stwarza utrudnienia technologiczne, oraz
du¿e odleg³oœci miêdzy poziomami uranonoœnymi powoduj¹, ¿e mineralizacja nie ma wartoœci gospodarczej. Dodaæ
jeszcze nale¿y, ¿e obszar ten posiada du¿e walory przyrodnicze oraz turystyczne i jest po³o¿ony w bezpoœrednim
s¹siedztwie Parku Narodowego Gór Sto³owych.
Mineralizacja uranowa w wêglach znana jest z formacji ¿aclerskiej (westfal A–C) w niecce wa³brzyskiej i w
rejonie Nowej Rudy, przede wszystkim jednak ze z³o¿a
Okrzeszyn. Z³o¿e to znajduje siê w po³udniowo-zachodnim
skrzydle depresji œródsudeckiej w stefañskich pok³adach
radwanickich i autuñskich ³upkach antrakozjowych. Okruszcowanie jest zwi¹zane z kilkoma pok³adami wêgla i ³upków wêglowych, które s¹ oddzielone grubymi pakietami
ska³ p³onnych. Czêœciowo tkwi równie¿ w otaczaj¹cych je
piaskowcach i zlepieñcach. Mineralizacja uranowa wystêpuje w postaci smug i warstw zgodnych z uwarstwieniem
wêgli, w formie nieregularnych skupieñ zwi¹zanych z konkrecjami markasytowymi i wzd³u¿ szczelin przecinaj¹cych
wêgle (Nielubowicz & Wróblewski, 1963). Zawartoœci
uranu dochodz¹ do 0,2% (œrednio 0,13%), a jego zasoby
wynosz¹ 938 t (Kaczmarek i in., 1959). Z³o¿e rozpoznano
do g³êbokoœci 300 m wierceniami i do 500 m po upadzie
wyrobiskami górniczymi. Ma³a mi¹¿szoœæ cia³ rudnych
(œrednio 0,2 m) i bardzo du¿a nieregularnoœæ rozmieszczenia mineralizacji w pok³adach wêgla mog³yby stanowiæ
powa¿ny problem podczas eksploatacji, a niekompletnoœæ
danych o z³o¿u i zasobach uranu ka¿¹ podchodziæ do
694
Okrzeszyna z du¿ym sceptycyzmem. Przebieg granicy
pañstwowej uniemo¿liwia powiêkszenie zasobów. Trzeba
wspomnieæ, ¿e w latach 50. XX wieku uran by³ eksploatowany w po³o¿onych bezpoœrednio po drugiej stronie granicy
z³o¿ach Radvanice i Rybnièek stanowi¹cych naturaln¹ kontynuacjê z³o¿a Okrzeszyn (Przegl¹d z³ó¿..., 2000).
Reasumuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e mo¿liwoœci odkrycia nowych z³ó¿ lub zwiêkszenia znanych zasobów uranu
w formacjach osadowych permokarbonu depresji œródsudeckiej s¹ bardzo ograniczone. Nie ma szans na poszerzenie zasobów z³o¿a Grzmi¹ca, ani warunków geologicznych do jego eksploatacji metod¹ ³ugowania podziemnego.
Unikatowy charakter z³o¿a, polegaj¹cy na przestrzennym i
genetycznym zwi¹zku ze ska³ami ryolitowymi pasma Rusinowa–Grzmi¹ca, Ÿle wró¿y podejmowaniu prób odkrycia
podobnych z³ó¿ w depresji œródsudeckiej, a tym bardziej w
depresji pó³nocnosudeckiej, co sugeruje Nieæ (2009). O nieperspektywicznoœci górnego karbonu i permu, a tak¿e triasu
depresji pó³nocnosudeckiej œwiadcz¹ ca³kowicie negatywne
wyniki poszukiwañ prowadzonych przez Zak³ady Przemys³owe R-1, potwierdzone póŸniejszymi badaniami równoleg³ymi Pañstwowego Instytutu Geologicznego.
Opinia Niecia (2009) o perspektywicznoœci kredy Sudetów nie znajduje potwierdzenia w znanych nam faktach.
Z porównania uranonoœnych utworów czeskiej p³yty kredowej z kred¹ sudeck¹ wynika, ¿e uranonoœne w Czechach
litofacje cenomanu l¹dowego i dolnej czêœci wy¿ejleg³ego
cenomanu morskiego s¹ na obszarze Sudetów rozwiniête w
postaci szcz¹tkowej jedynie w okolicy Krzeszowa (Miecznik i in., 1980). Wszystkie z³o¿a uranu w czeskiej p³ycie
kredowej (Bøevništì, Hamr, Oseèná–Kotel Stra i inne)
znajduj¹ siê w pó³nocnej czêœci struktury, wyró¿nianej
jako kreda ³u¿ycka (Bernard, 1991), zaœ kreda sudecka
uwa¿ana jest za nieperspektywiczn¹ (Vavøin, 1974). Pomiary
radiometryczne wykonane na wychodniach ska³ i w wierceniach oraz oznaczenia zawartoœci uranu w ska³ach kredy
depresji œródsudeckiej i pó³nocnosudeckiej w pe³ni potwierdzaj¹ tê negatywn¹ ocenê (Miecznik i in. 1980).
Góry Œwiêtokrzyskie.
Jedynym poza Sudetami miejscem w Polsce, gdzie
pozyskiwano uran, by³a kopalnia siarczków ¿elaza Staszic
w Rudkach w Górach Œwiêtokrzyskich (Uberna, 1970).
Jak wynika z raportu Pieniñskiego (Zdulski, 2000), mineralizacjê uranow¹ odkryli geolodzy radzieccy w roku 1952,
a zasoby w roku 1958 wynosi³y ok. 40 t uranu. Rudê uranu
wydobywano jako kopalinê towarzysz¹c¹ do roku 1968.
W zwi¹zku z rozpoczêciem wydobycia siarki rodzimej w
rejonie tarnobrzeskim kopalniê Staszic zlikwidowano w
1973 roku, pozostawiaj¹c ok. 10 t uranu w nieekonomicznym ju¿ z³o¿u (Zdulski op. cit.).
Omawiane z³o¿e jest zwi¹zane ze stref¹ uskokow¹ o
przebiegu N–S. Ma formê soczewy o zmiennej mi¹¿szoœci
(do 40 m), wype³niaj¹cej szczelinê uskokow¹ miêdzy
piaskowcowo-ilastymi ska³ami syluru i dewonu dolnego a
ska³ami wêglanowymi dewonu œrodkowego. G³ówny sk³adnik rudy stanowi markasyt, ponadto wystêpuj¹ syderyt i
hematyt. Okruszcowanie przeœledzono na d³ugoœci ok. 600 m
(Rubinowski, 1987). Mineralizacja uranowa znajduje siê
g³ównie w pó³nocnej czêœci z³o¿a w formie gniazd w strefach zbrekcjowania, gdzie tworzy z markasytem spoiwo
brekcji, oraz w otaczaj¹cych czarnych i³ach z markasytem.
Stwierdzono obecnoϾ czerni uranowej, blendy smolistej i
mik uranowych. Zawartoœæ uranu w brekcjach tektonicznych dochodzi³a do 4%, zaœ w czarnych i³ach waha³a siê od
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
0,03 do 0,15% (Uberna, 1970). Z³o¿e w Rudkach jest uwa¿ane za hydrotermalne (Rubinowski, 1969) lub osadowe
(Gruszczyk, 1972).
Pozosta³e, nieliczne i drobne wyst¹pienia uranu w
Górach Œwiêtokrzyskich s¹ zwi¹zane z czarnymi i³ami
utworów przejœciowych pomiêdzy dolnym a œrodkowym
dewonem, tzw. kuwinem, i wystêpuj¹ zwykle w pobli¿u
stref tektonicznych. By³y one rozpoznawane przez Zak³ady
Przemys³owe R-1, a potem przez Pañstwowy Instytut Geologiczny i zosta³y uznane za nieperspektywiczne (Uberna,
1970).
Wêgle Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego.
Przejawy mineralizacji uranowej w wêglach Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego stwierdzono podczas radiometrycznych rewizji kopalñ w latach bezpoœrednio powojennych, a po roku 1956 by³y badane przez Pañstwowy
Instytut Geologiczny. Wystêpuj¹ g³ównie w górnych poziomach karbonu produktywnego (warstwy orzeskie, ³aziskie
i libi¹skie), we wschodniej czêœci zag³êbia (kopalnia Sobieski – dawniej Bierut i Siersza). Uran znajduje siê w wêglu,
czêsto w strefach uskokowych, w strefach czêœciowego
wymycia pok³adów i w stropowych partiach pok³adów na
kontakcie z piaskowcami (Sa³dan, 1965). Maksymalnie
zawartoœæ uranu siêga 0,26%. Nie stwierdzono wiêkszych
cia³ rudnych i nie wskazano znaczenia ekonomicznego.
£upki bitumiczne warstw menilitowych Karpat.
Solecki i in. (2011) formu³uj¹ tezê o perspektywicznoœci czarnych ³upków serii menilitowej rejonu Bezmiechowej–Monasterca (powiat Lesko) w Karpatach.
Oligoceñskie warstwy menilitowe Karpat ze wzglêdu
na wystêpuj¹ce w ich obrêbie czarne ³upki bitumiczne stanowi³y przedmiot zainteresowania Zak³adów Przemys³owych R-1. Regionalne prace geofizyczne (m.in. radiometria
lotnicza i samochodowa) i oznaczenia zawartoœci uranu w
wybranych strefach wykaza³y ich nieperspektywicznoœæ.
Mimo to badania uranonoœnoœci ³upków podjêto potem w
Pañstwowym Instytucie Geologicznym w ramach badañ
równoleg³ych (Sa³dan, 1961). Okresowo ³upki te stanowi³y
tak¿e przedmiot zainteresowania jako ewentualne Ÿród³o
pozyskiwania oleju ³upkowego. Zawartoœci uranu we wzbogaconych partiach wahaj¹ siê w granicach 30–100 ppm, ich
t³o geochemiczne zosta³o okreœlone na ok. 12 ppm. Jedynie
w rejonie Bezmiechowej–Monasterca napotkano na koncentracje uranu dochodz¹ce do 620 ppm (œrednio 110 ppm)
(Kita-Badak i in., 1965). Ponowne badania ³upków z
rejonu Bezmiechowej i Monasterca, wykonane w latach
70. XX wieku, nie potwierdzi³y wysokich zawartoœci uranu,
a badania technologiczne wykaza³y, ¿e mineralizacja nie
ma wartoœci przemys³owej (Bareja i in., 1975).
£upki dictyonemowe obni¿enia podlaskiego.
Mineralizacja uranowa zwi¹zana jest z warstw¹ silnie
zdiagenezowanych ciemnych ³upków dictyonemowych dolnego ordowiku (tremadoku) o mi¹¿szoœci od kilkunastu cm
do 4 m (œrednio ok. 2,7 m). W profilu litologicznym tej serii
wystêpuj¹ ³upki czarne (1,0–1,5 m) przechodz¹ce ku górze
w ³upki brunatne, w stropie których znajduj¹ siê jasnobe¿owe ³upki z fosforanami (ok. 5 cm) (Bareja, 1978). W
sp¹gu serii ³upkowej znajduj¹ siê kruche, silnie porowate
piaskowce obolusowe, a powy¿ej rozmytego stropu
³upków – glaukonityt i wapienie arenigu. Utwory te le¿¹
niemal p³asko i s¹ s³abo zaburzone uskokami. Uran wystêpuje przede wszystkim w ³upkach czarnych, w których
jego t³o geochemiczne wynosi 70 ppm. Wysoka koncentracja uranu w otworze Rajsk 1, siêgaj¹ca 2,4%, oraz w
po³o¿onym w odleg³oœci 50 m otworze Rajsk IG-2 jest
zwi¹zana ze stref¹ uskokow¹, w której dosz³o do redepozycji uranu. Na podstawie ca³oœci wykonanych prac rozpoznawczych mo¿na stwierdziæ, ¿e ma ona raczej unikatowy
charakter. Oprócz uranu w ³upkach czarnych stwierdzono
relatywnie wysokie koncentracje wanadu (1100–2000 ppm)
oraz molibdenu (od kilkunastu do 500 ppm). W ³upkach
brunatnych t³o uranu jest ni¿sze dwukrotnie, a wanadu
nawet trzykrotnie. G³êbokoœæ zalegania ³upków wynosi
od 400 m w czêœci pó³nocno-wschodniej obni¿enia podlaskiego przez 550–650 m w rejonie z³o¿a Rajsk do ponad
1000–1200 m w zachodniej i po³udniowej czêœci tego obni¿enia (Sa³dan i in., 1977). Na podstawie danych z kilkudziesiêciu otworów okreœlono, ¿e na powierzchni 840 km2
i g³êbokoœci do 800 m zasoby prognostyczne uranu wynosz¹ 88 850 t.
Jest to mineralizacja typu black shale, znana ze Szwecji
(³upki a³unowe górnego kambru), Estonii i okolic Sankt
Petersburga (³upki dictyonemowe), USA (³upki Chattanooga), Chin (³upki z³o¿a Chanziping) i wielu innych krajów. Z powodu niskiej zawartoœci uranu oraz wysokich
kosztów technologicznych i œrodowiskowych eksploatacji
z³o¿a tego typu uznawane s¹ za nieekonomiczne i w prognozach nie przewiduje siê ich eksploatacji w bliskiej
przysz³oœci (Strzelecki & Wo³kowicz, 2011).
Trias syneklizy peryba³tyckiej.
W utworach triasu praktycznie wszêdzie na Ni¿u Polskim obecne s¹ poziomy uranonoœne. Najbardziej rozprzestrzeniony jest poziom wystêpuj¹cy w œrodkowym pstrym
piaskowcu, znany z monokliny przedsudeckiej, perykliny
¯ar, niecki szczeciñskiej, niecki brze¿nej i syneklizy peryba³tyckiej (2–3 warstwy) (Sa³dan & Strzelecki, 1980). Jest
on zwi¹zany ze ska³ami ilasto-mu³owcowymi, w mniejszym stopniu z drobnoziarnistymi piaskowcami i ska³ami
wêglanowymi. Zawartoœæ uranu w tym poziomie jest
niska i tylko w pojedynczych próbkach siêga do 300 ppm,
a œrednie zawartoœci wa¿one sporadycznie osi¹gaj¹ granicê
100 ppm przy mi¹¿szoœci poni¿ej 0,5 m. Poziom ten nie ma
znaczenia przemys³owego.
W œrodkowej czêœci syneklizy peryba³tyckiej w utworach górnego pstrego piaskowca (formacja elbl¹ska) wystêpuje mineralizacja uranowa typu piaskowcowego. Najbogatsza mineralizacja, zwi¹zana z drobnoziarnistymi, szarymi i szarozielonymi, s³abo zwiêz³ymi piaskowcami,
znajduje siê na Mierzei Wiœlanej. W otworze wiertniczym
Ptaszkowo IG-1 stwierdzono zawartoœæ uranu o œredniej
wa¿onej 0,26% w warstwie o mi¹¿szoœci 4,43 m. Uranowi
towarzysz¹ wysokie zawartoœci wanadu, selenu, molibdenu, o³owiu i arsenu. Badania minera³ów wykaza³y obecnoœæ coffinitu i nasturanu oraz siarczków: galeny, pirytu i
selenku o³owiu – clausthalitu. Na Mierzei Wiœlanej zidentyfikowano dwa cia³a rudne, Ptaszkowo i Krynica Morska,
które prawdopodobnie maj¹ formê zbli¿on¹ do typu
tabliczkowo-soczewkowatego, zwan¹ w literaturze tabular
(Strzelecki, 1988). G³êbokoœæ zalegania cia³ rudnych na
Mierzei Wiœlanej wynosi od 750 do 800 m.
Na po³udnie od Zalewu Wiœlanego obecnoœæ uranu
stwierdzono w kilku otworach wiertniczych w rejonie
Fromborka, M³ynar i Pas³êka, na g³êbokoœci od ok. 950 m
do 1170 m. Koncentracje uranu s¹ wielokrotnie ni¿sze i tylko w pojedynczych próbkach piaskowców przekraczaj¹
1000 ppm. Tak¿e asocjacja geochemiczna jest zdecydowa695
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
nie ubo¿sza i tylko w otworze Krzy¿ewo IG1 (gm. Frombork) uranowi towarzysz¹ selen, wanad, o³ów i miedŸ,
natomiast w rejonie M³ynar i Pas³êka z uranem wspó³wystêpuje jedynie o³ów (Strzelecki, 1988).
Z uzyskanych dotychczas danych wynika, ¿e mineralizacja piaskowcowa w triasie syneklizy peryba³tyckiej obecna
jest w strefie o przebiegu po³udnikowym – pocz¹wszy od
Mierzei Wiœlanej do Pas³êka i nawet dalej, do Prabut. Szerokoœæ pasa zmineralizowanego waha siê od ok. 2–3 km na
Mierzei Wiœlanej do ok. 40 km na równole¿niku Pas³êka.
Szczegó³owe rozpoznanie wielkoœci zasobów cia³
rudnych, jak to wynika z doœwiadczeñ krajów eksploatuj¹cych z³o¿a typu piaskowcowego, wymaga³oby zastosowania gêstych siatek wierceñ (50 ´ 50 m i gêœciej).
Potwierdzaj¹ to wyniki wierceñ na Mierzei Wiœlanej.
Bior¹c pod uwagê koszty wierceñ przy tak du¿ych g³êbokoœciach oraz walory przyrodnicze i rekreacyjne obszaru
Mierzei Wiœlanej i Zalewu Wiœlnego (obszar Natura 2000),
a tak¿e ochronê ekosystemu Ba³tyku, realizacja dalszych
prac poszukiwawczych w tej najbardziej perspektywicznej
pó³nocnej czêœci strefy uranonoœnej wydaje siê nierealna
(Strzelecki & Wo³kowicz, 2011).
Wnioski
1. Z przedstawionych danych wynika, ¿e Polska nie ma
mo¿liwoœci zaspokojenia potrzeb paliwowych projektowanych elektrowni j¹drowych z krajowych zasobów, jeœli
za³o¿yæ, ¿e dla 1 elektrowni zapotrzebowanie wyniesie
ok. 540 t uranu.
2. Du¿ymi i jednoczeœnie ³atwo dostêpnymi z³o¿ami
uranu nigdy nie dysponowaliœmy, a najbogatsze, w wiêkszoœci wyeksploatowane z³o¿a sudeckie mia³y ³¹czne zasoby
zaledwie ok. 880 t uranu.
3. Zasoby geologiczne z³o¿a Grzmi¹ca w Sudetach
wyliczono na niespe³na 800 t uranu, ale nie wiadomo ile z
nich mo¿na by faktycznie pozyskaæ. Czy istniej¹ ekonomiczne podstawy do podjêcia eksploatacji tak niewielkiego
pojedynczego z³o¿a?
4. Mo¿liwoœci odkrycia nowych z³ó¿ w Sudetach s¹
bardzo ograniczone, a ewentualne odkrycia nie zmieni¹ w
znacz¹cym stopniu sytuacji zasobowej.
5. Jest mo¿liwe, ¿e na terenie syneklizy peryba³tyckiej
w rejonie Mierzei Wiœlanej i Zalewu Wiœlanego wystêpuj¹
zasobniejsze z³o¿a uranu typu piaskowcowego, jednak
du¿a g³êbokoœæ ich zalegania (co najmniej 800 m), koniecznoœæ rozpoznania gêst¹ siatk¹ wierceñ rozpoznawczych
(50 ´ 50 m) oraz lokalizacja w obszarach prawnie chronionych sprawiaj¹, ¿e obszary te mo¿na uznaæ za hipotetyczne
dla wystêpowania z³ó¿ rud uranu. W rejonie tym wskazane
jest wykonanie szczegó³owych badañ sejsmicznych,
których celem bêdzie okreœlenie mo¿liwoœci okonturowania uranowych cia³ rudnych metodami geofizycznymi z
powierzchni terenu.
6. Du¿e zasoby uranu tkwi¹ w ³upkach dictyonemowych, jednak bardzo niska zawartoœæ tego pierwiastka,
brak zadowalaj¹cej technologii odzysku i do tego znaczna
g³êbokoœæ wystêpowania sprawiaj¹, ¿e eksploatacja jest
nieop³acalna.
7. Budowa geologiczna Polski nie daje nadziei na
odkrycie dostêpnych do eksploatacji z³ó¿ uranu o znacz¹cych zasobach. Dobry stopieñ rozpoznania radioaktywnoœci ró¿nych formacji i struktur geologicznych, uzyskany
na podstawie analizy karota¿y geofizycznych wierceñ
696
badawczych i dokumentacyjnych, zmniejsza do minimum
prawdopodobieñstwo odkrycia z³o¿a przemys³owego.
8. Szanse pozyskania uranu na potrzeby polskiej energetyki j¹drowej le¿¹ poza granicami kraju. Wzorem innych
pañstw europejskich nale¿y ich szukaæ poza Europ¹, np. w
Afryce. Pañstwowy Instytut Geologiczny jest przygotowany do podjêcia takiego zadania i dysponuje informacjami o mo¿liwych kierunkach dzia³añ.
Autorzy dziêkuj¹ Panu prof. dr. hab. in¿. Andrzejowi Paulo i
anonimowemu Recenzentowi za cenne uwagi zg³oszone do rêkopisu. Artyku³ zosta³ przygotowany w ramach realizacji zadania
Analiza mo¿liwoœci pozyskiwania uranu dla energetyki j¹drowej
z zasobów krajowych (POIG.01.01.02-14-094/09-00).
Literatura
BANAŒ M. 1965 – Przejawy mineralizacji w metamorfiku Œnie¿nika
K³odzkiego. Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 27: 7–82.
BAREJA E. 1977 – Wyniki badañ geochemicznych i mineralogicznych
uranu w cechsztyñskich utworach miedzionoœnych Lubin–Polkowice.
Kwart. Geol., 21: 37–46.
BAREJA E. 1978 – Metalonoœnoœæ ³upków dictyonemowych w NE
czêœci obni¿enia podlaskiego. Kwart. Geol., 22: 431–432.
BAREJA E. 1979 – Wstêpne wyniki badañ mineralizacji U-Th-TR-Nb
w e³ckim masywie syenitowym. Kwart. Geol. 23: 898–899.
BAREJA E. 1983 – Wyniki badañ geologiczno-poszukiwawczych z³ó¿
rud uranu w utworach triasu syneklizy peryba³tyckiej, woj. elbl¹skie.
CAG Pañstw. Inst. Geol.
BAREJA E., JÊCZMYK M., KANASIEWICZ J., LIS J., MIECZNIK
J.B. & SA£DAN M. 1982 – Pierwiastki promieniotwórcze w Sudetach.
Biul. Inst. Geol., 341: 259–272.
BAREJA E. & KUBICKI S. 1983 – Mineralizacja syenitów e³ckich w
strefach przeobra¿eñ metasomatyczno-hydrotermalnych (NE Polska).
Kwart. Geol., 27: 215–223.
BAREJA E., MORAWSKI W. & SA£DAN M. 1973 – Mineralizacja
uranowa w utworach cechsztyñskich na monoklinie przedsudeckiej.
Kwart. Geol., 17: 910–911.
BAREJA E., SA£DAN M. & STRZELECKI R. 1975 – Ocena wykorzystania ³upków menilitowych z rejonu Bezmiechowej i Monasterca.
CAG Pañstw. Inst. Geol.
BERNARD J.H. 1991 – Empirical types of ore mineralizations in the
Bohemian Massif. Geol. Survey, Prague.
BOJARSKI R. & ZAMOJSKI J. 1960 – Dokumentacja geologiczna
z³o¿a rud uranowych w Grzmi¹cej. CAG Pañstw. Inst. Geol.
BORUCKI J. 1962 – Uran w fosforytach polskich. Pr. Inst. Geol., 30:
239–285.
BORUCKI J., G£OWACKI Z., MAS£OWSKI W., SA£DAN M.,
UBERNA J. & ZAJ¥CZKOWSKI W. 1967 – Ocena perspektyw
poszukiwawczych z³ó¿ rud uranu w Polsce. Pr. Spec. Inst. Geol.
CWOJDZIÑSKI S., NIEÆ M., BOSSOWSKI A., MICHNIEWICZ M.,
MIKULSKI S., MOCHNACKA K., MYD£OWSKI A.,
OSZCZEPALSKI S., PACU£A J., PAULO A., PETECKI Z., SROGA C.,
STACHOWIAK A., WOJCIECHOWSKI A., BIEL A. & IWANIEC E.
2008 – Ocena perspektyw wystêpowania z³ó¿ rud metali w Sudetach i
na bloku przedsudeckim w nawi¹zaniu do aktualnych modeli geotektonicznych. CAG Pañstw. Inst. Geol.
DAHLKAMP F.J. 1978 – Classification of uranium deposits. Mineral.
Deposita, 13: 83–104.
DEPCIUCH T. 1968 – Geochemia i geneza koncentracji uranu w
górnokarboñskich osadach klastycznych niecki œródsudeckiej. Biul.
Inst. Geol., 214: 75–180.
DEPOWSKI S. 1987 – Ropa naftowa i gaz ziemny. [W:] Osika R. (red.)
Budowa geologiczna Polski, Tom VI, Z³o¿a surowców mineralnych.
Wydaw. Geol., Warszawa.
GRUSZCZYK H. 1972 – Nauka o z³o¿ach. Wydaw. Geol., Warszawa.
JASKÓLSKI S. 1965 – Polimetaliczna mineralizacja tlenkowo-siarczkowa w granitognejsach Gór Izerskich ( Dolny Œl¹sk ) i jej pochodzenie.
Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 43: 7–78.
JELIÑSKI A. 1965 – Geochemia uranu w granitowym masywie Karkonoszy z uwzglêdnieniem innych masywów granitoidowych Dolnego
Œl¹ska. Biul. Inst. Geol., 193: 5–110.
JÊCZALIK A. 1970 – Geochemia uranu w uranonoœnych wêglach
kamiennych w Polsce. Biul. Inst. Geol., 224: 103–204.
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
KACZMAREK A., ADAMSKI W., BAREJA J. & G£OWACKI Z. 1959
– Ocena uranonoœnoœci Sudetów w oparciu o wyniki dotychczasowych
prac poszukiwawczych prowadzonych przez Zak³ady Przemys³owe
R-1. Tom I–III. CAG Pañstw. Inst. Geol.
KANASIEWICZ J., SA£DAN M. & UBERNA J. 1965 – Uranonoœnoœæ
pstrego piaskowca okolic Pas³êka. Biul. Inst. Geol., 193: 171–205.
KANASIEWICZ J. & UBERNA J. 1961 – Nowe przejawy mineralizacji
uranowej na tle budowy niecki leszczynieckiej. Prz. Geol., 8: 433–434.
KITA-BADAK M., BADAK J. & SA£DAN M. 1965 – Charakterystyka
³upków uranonoœnych serii menilitowej w Karpatach Œrodkowych.
Kwart. Geol., 9: 137–156.
KLEMENTOWSKI R. 2010 – W cieniu sudeckiego uranu. Kopalnictwo
uranu w Polsce w latach 1948–1973. IPN, Wroc³aw.
LIS J. & PRZENIOS£O S. 1987 – Badania geologiczno-poszukiwawcze
z³ó¿ rud uranu w masywie Karkonoszy. CAG Pañstw. Inst. Geol.
LIS J. & SYLWESTRZAK H. 1979 – Episjenity i perspektywy wystêpowania œródgranitowych z³ó¿ uranu w masywie Karkonoszy. Prz. Geol.,
4: 223–228.
MIECZNIK J.B. 1976 – Promieniotwórczoœæ naturalna utworów prekambryjskich i paleozoicznych NE obrze¿enia GZW. Kwart. Geol., 20:
932–933.
MIECZNIK J.B. 1983 – Wyniki badañ geologiczno-poszukiwawczych
mineralizacji uranowej w utworach górnokarboñskich rejonu G³uszyca–
–Nowa Ruda (depresja œródsudecka) woj. wa³brzyskie. CAG Pañstw.
Inst. Geol.
MIECZNIK J.B. 1989a – O mineralizacji uranowej w permo-karbonie
depresji œródsudeckiej. Prz. Geol., 10: 485–488.
MIECZNIK J.B. 1989b – Utwory wy¿szego silezu i autunu dolnego
pó³nocno-wschodniego skrzyd³a depresji œródsudeckiej. Biul. Pañstw.
Inst. Geol., 363: 5–39.
MIECZNIK J.B. 1990 – Koncentracje uranu w utworach karbonu górnego i permu depresji œródsudeckiej. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 364: 61–95.
MIECZNIK J.B., SA£DAN M. & STRZELECKI R. 1980 – Uranonoœnoœæ utworów kredowych Sudetów. Kwart. Geol., 24: 651–662.
MIECZNIK J.B. & STRZELECKI R. 1978 – Badanie uranonoœnoœci
dolnego syluru na obszarze Gór Kaczawskich i Gór Bardzkich. CAG
Pañstw. Inst. Geol.
MIECZNIK J.B. & STRZELECKI R. 1979 – Mo¿liwoœci wystêpowania
mineralizacji uranowej w niektórych formacjach osadowych Sudetów.
Prz. Geol., 6: 314–318.
MOCHNACKA K. 1966 – Minera³y kruszcowe z³o¿a polimetalicznego
w Kowarach (Dolny Œl¹sk). Pr. Min. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w
Krakowie, 4: 7–71.
MOCHNACKA K. 1975 – Mineralizacja ska³ metamorficznych czêœci
Pogórza Izerskiego. Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie,
89: 7–87.
MORAWSKI W. 1973 – Przejawy uranonoœnoœci w osadach górnego
kambru na tle promieniotwórczoœci naturalnej pokrywy osadowej
wyniesienia £eby. Kwart. Geol., 17: 713–725.
NEA & IAEA 2008 – Uranium 2007. Resources, production and
demand. OECD Publishing, Paris, France.
NIEÆ M. 2009 – Wystêpowanie rud uranu i perspektywy ich poszukiwañ
w Polsce. Polityka Energetyczna, 12: 435–451.
NIELUBOWICZ B. & WRÓBLEWSKI T. 1963 – Przyczynek do rozpoznania okruszcowania uranowego w wêglach warstw radwanickich na
Dolnym Œl¹sku. Kwart. Geol. 7: 114–130.
PAULO A. & PIESTRZYÑSKI A. 1991 – Materia³y do æwiczeñ z nauki
o z³o¿ach i geologii gospodarczej, Czêœæ I, Surowce energetyczne.
Wydaw. AGH., Kraków
Przegl¹d z³ó¿ i wyst¹pieñ rud uranu na obszarze Republiki Czeskiej
wraz z iloœciami pozyskanego metalu wiêkszymi ni¿ 0,1 t U (stan
31–12–2000) [http://mineraly.pg.gda.pl/promieniotworczosc/zloze_
javornik_zalesi/tabela.html].
PRZENIOS£O S. 1970 – Geochemia uranu w aluwiach wschodniej
czêœci obszaru metamorfiku L¹dka i Œnie¿nika K³odzkiego. Biul. Inst.
Geol., 224: 205–298.
RUBINOWSKI Z. 1969 – Pozycja mineralizacji syderytowo-pirytowej
w metalogenezie trzonu paleozoicznego Gór Œwiêtokrzyskich. Rocz.
Pol. Tow. Geol., 39: 721.
RUBINOWSKI Z. 1987 – z³o¿e pirytu w Rudkach i Wieœciszowicach.
[W:] Osika R. (red.) Budowa geologiczna Polski, Tom VI, Z³o¿a
surowców mineralnych. Wydaw. Geol., Warszawa.
SA£DAN M. 1961 – Przejawy mineralizacji uranowej w ³upkach
menilitowych opracowane na podstawie wskazañ badañ równoleg³ych.
CAG Pañstw. Inst. Geol.
SA£DAN M. 1965 – Metalogeneza uranu w utworach karboñskich
Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Biul. Inst. Geol., 193: 111–169.
SA£DAN M. 1967 – Komunikat o odkryciu bogatej mineralizacji
uranowej w ³upkach dolnego ordowiku w pó³nocnej czêœci obni¿enia
podlaskiego. CAG Pañstw. Inst. Geol.
SA£DAN M. 1973 – Mineralizacja uranowa w utworach pstrego
piaskowca œrodkowego monokliny przedsudeckiej na tle ich
wykszta³cenia litologicznego. Pr. Inst. Geol.
SA£DAN M., BAREJA E., LIS B., MIECZNIK J.B. & STRZELECKI R.
1977 – Wyniki poszukiwañ geologicznych z³ó¿ rud uranu w ³upkach
dictyonemowych na obszarze pó³nocno-wschodniej czêœci obni¿enia
podlaskiego. CAG Pañstw. Inst. Geol.
SA£DAN M., BAREJA E. & STRZELECKI R. 1976 – Dokumentacja
geologiczna z³o¿a rud uranu Rajsk. CAG Pañstw. Inst. Geol.
SA£DAN M. & STRZELECKI R. 1980 – Uranium in the Bunter Sediments in the Polish Area. Biul. Inst. Geol., 328: 95–104.
SOLECKI A., ŒLIWIÑSKI W., WOJCIECHOWSKA I., TCHÓRZ-TRZECIAKIEWICZ D., SYRYCZYÑSKI P., SADOWSKA M. &
MAKOWSKI B. 2011 – Ocena mo¿liwoœci wystêpowania mineralizacji
uranowej w Polsce na podstawie wyników prac geologiczno-poszukiwawczych. Prz. Geol., 59: 98–110.
SOLECKI A., WOJCIECHOWSKA I., TCHÓRZ-TRZECIAKIEWICZ
D.E., ŒLIWIÑSKI W.R., SYRYCZYÑSKI P., SADOWSKA M. &
MAKOWSKI B. 2010 – Ocena mo¿liwoœci wystêpowania mineralizacji
uranowej w Polsce na podstawie wyników prac geologiczno-poszukiwawczych. CAG Pañstw. Inst. Geol.
STRZELECKI R. 1976 – Poziomy promieniotwórcze w profilu pokrywy
osadowej syneklizy peryba³tyckiej. Kwart. Geol., 20: 414–416.
STRZELECKI R. 1977 – Uran i tor w utworach allitowych dolnego
karbonu NE czêœci LZW. CAG Pañstw. Inst. Geol.
STRZELECKI R. 1978 – Promieniotwórczoœæ naturalna utworów triasu
dolnego na obszarze perykliny ¯ar i N czêœci niecki pó³nocnosudeckiej.
CAG Pañstw. Inst. Geol.
STRZELECKI R. 1980 – Wyniki badañ mineralizacji uranowej w triasie
syneklizy peryba³tyckiej. Kwart. Geol., 24: 933–934.
STRZELECKI R. 1988 – Mineralizacja uranowa utworów œrodkowego
pstrego piaskowca na obszarze syneklizy peryba³tyckiej (praca doktorska).
CAG Pañstw. Inst. Geol.
STRZELECKI R. 2010 – Koreferat do opracowania „Ocena mo¿liwoœci
wystêpowania mineralizacji uranowej w Polsce na podstawie wyników
prac geologiczno-poszukiwawczych”. CAG Pañstw. Inst. Geol.
STRZELECKI R. & WO£KOWICZ S. 2011 – Uran. [W:] Wo³kowicz S.,
Smakowski T. & Speczik S. (red.) Bilans perspektywicznych zasobów
kopalin Polski wg stanu na 31 XII 2009 r. PIG-PIB Warszawa: 71–75.
SYLWESTRZAK H. 1972 – Geochemia uranu w m³odopaleozoicznych
wulkanitach Dolnego Œl¹ska na tle ogólnego zró¿nicowania geochemicznego tych ska³. Biul. Inst. Geol., 259: 5–92.
UBERNA J. 1962 – Perspektywy wystêpowania uranu w Górach Œwiêtokrzyskich. CAG Pañstw. Inst. Geol.
UBERNA J. 1964 – Uranometryczne zdjêcie glebowe wybranych stref
tektonicznych w Górach Œwiêtokrzyskich. CAG Pañstw. Inst. Geol.
UBERNA J. 1970 – Wystêpowanie uranu w Górach Œwiêtokrzyskich.
CAG Pañstw. Inst. Geol.
VAVØÍN I. 1974 – Uranová mineralizace. [W:] Geologie èeské køídové
pánve a jejího podloí. Ústøední ústav geologický, Praha.
WO£KOWICZ S. 1988 – Wyniki badañ geologiczno-poszukiwawczych
z³ó¿ rud uranu w ³upkach walchiowych w depresji œródsudeckiej, rejon
Wambierzyc, woj. wa³brzyskie. CAG Pañstw. Inst. Geol.
WO£KOWICZ S. 1990 – Uranium enrichment in the Permian organic-rich Walchia shale, Intra-Sudetic Depression, southwestern Poland.
Spec. Publ. Inter. Assoc. Sediment., 11: 217–224.
WO£KOWICZ S. 1992 – Geneza mineralizacji uranowej w dolnopermskich ³upkach walchiowych (depresja œródsudecka) na tle
wykszta³cenia litofacjalnego. Prz. Geol., 4: 212–216.
ZAJ¥CZKOWSKI W. 1962 – Metodyka prospekcji geochemicznej.
Prz. Geol., 6: 478–479.
ZAJ¥CZKOWSKI W. 1968 – Poszukiwania z³ó¿ uranu metodami
geochemicznymi na wybranych obszarach Sudetów. Biul. Inst. Geol.,
214: 5–74.
ZDULSKI M. 2000 – ród³a do dziejów kopalnictwa uranowego w
Polsce. Wydaw. DiG, Warszawa.
Praca wp³ynê³a do redakcji 27.05.2011 r.
Po recenzji akceptowano do druku 1.08.2011 r.
697