Doktryny polityczne - Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Św

Transkrypt

II LO w ZSO nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Nowym Targu Matura 2015
Polityka i doktryny polityczne
1. Określeniem „polityka” najczęściej definiuje się ogół działań, które są związane z dążeniem do
zdobycia i utrzymania władzy państwowej, jej wykonywaniem, a także z wytyczaniem kierunku
rozwoju państwa m.in. w takich dziedzinach jak sytuacja społeczna oraz stosunki międzynarodowe.
2. Polityczna sfera życia społecznego obejmuje:
1) system organów państwa,
2) system partyjny,
3) system prawny,
4) myśl polityczną
5) kulturę polityczną,
3. Odwołując się do poniższej definicji podaj trzy argumenty potwierdzające tezę Tomasza Manna:
„Nie ma nie-polityki. Wszystko jest polityką”:
4. Myśl polityczna obejmuje poglądy na temat:
1) kształtu życia społecznego,
2) politycznego,
3) systemu wartości obowiązującego w społeczeństwie,
4) miejsca człowieka w społeczeństwie i państwie,
5. Formami myśli politycznej są:
1) ideologie,
2) doktryny
3) programy polityczne,
6. Ideologia to najbardziej ogólny i usystematyzowany zbiór idei, wartości, poglądów na świat,
przekonań na temat organizacji i funkcjonowania społeczeństwa właściwy danej grupie, warstwie
lub klasie społecznej.
7. Ideologie tworzą pożądany, uproszczony i uporządkowany obraz świata, dzięki czemu są łatwo
przyjmowane przez szerokie rzesze społeczne.
8. Powstanie ideologii politycznych jest związane z tworzeniem się w XIX w. partii politycznych,
którym umożliwiały zdobywanie zwolenników.
9. Doktryna jest pojęciem węższym od ideologii. Doktryną określa się dokładne sformułowania
wyodrębnione z danej ideologii i zastosowane np. do zagadnień społecznych, ekonomicznych.
Doktryna może się również odnosić do ogółu życia społeczno-politycznego. Doktryny zawierają nie
tylko teoretyczne uzasadnienia, ale także praktyczne wskazania dotyczące realizacji idei zawartych
w ideologii. Czasami wyznaczenie granicy między ideologią a doktryną jest bardzo trudne. Zwykle
treść ideologii kształtuje treść doktryny. Na gruncie jednej ideologii może się jednak narodzić kilka
doktryn. Zdarza się także, że określona doktryna nawiązuje do kilku ideologii.
10. Program polityczny jest dalszym uszczegółowieniem ideologii i przeważnie efektem dopasowania
doktryny politycznej do aktualnej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej (uwzględnienie
preferencji wyborczych, oczekiwań, możliwości realizacji założeń). Zadaniem programu
politycznego jest bezpośrednie kształtowanie różnych sfer życia publicznego. Granica między
programem a doktryną jest jeszcze mniej wyraźna niż między ideologią a doktryną (w programach
często występują elementy doktryn, a nawet ideologii). Programy wywodzą się najczęściej z jednej
doktryny, ale zdarza się, że nawiązują do wielu doktryn.
11. Ideologiom politycznym przypisuje się następujące funkcje:
1) integracyjną - zbliżają do siebie ludzi na płaszczyźnie wspólnych poglądów;
2) poznawczą - tworzą spójny obraz rzeczywistości społecznej i politycznej, pomagając w ten sposób
jednostce zrozumieć otaczającą rzeczywistość;
3) programowo-polityczną - mają ogromny wpływ na kształtowanie się programów partii politycznych;
4) mobilizacyjną - dzięki zawartemu w nich ładunkowi emocji mobilizują ludzi do aktywności;
5) uprawomocniającą - tworzą ideową podstawę funkcjonowania partii politycznych,
12. Scharakteryzuj krótko poniższe doktryny polityczne:
1
1) Konserwatywne - Są niechętne zmianom, chociaż uznają pewien konieczny postęp cywilizacyjny,
Opowiadają się za utrzymaniem istniejących stosunków społeczno-politycznych.
2) Reformistyczne - Domagają się przeprowadzenia koniecznych zmian społecznych, gospodarczych i
politycznych drogą ewolucyjną,
3) Rewolucyjne - Uznają rewolucję za podstawowy i najlepszy sposób działania politycznego, Chcą
natychmiastowych zmian i negują tradycyjne rozwiązania ustrojowe,
4) Reakcyjne - Nawołują do przywrócenia albo utrwalenia przestarzałego ustroju, który nie przystaje
do rzeczywistości politycznej,
5) Utopijne - Wskazują cele nierealne, niemożliwe do zrealizowania w danym momencie, Są
przeciwstawne (antynomiczne) wobec pozostałych doktryn,
Prawica - lewica - centrum
13. Sposobem klasyfikowania doktryn oraz partii politycznych jest także podział na prawicę, lewicę oraz
centrum. Ta klasyfikacja nawiązuje do rewolucji francuskiej, gdy miejsce, jakie na sali posiedzeń
parlamentu zajmowało ugrupowanie, było związane z jego poglądami.
14. Doktryny prawicowe uznają istnienie nierówności za naturalną cechę społeczeństw. Podkreślają
szacunek dla tradycji, przywiązanie do Kościoła oraz rodzimej kultury. Sprzeciwiają się gwałtownym
zmianom. Uznają szczególną rolę religii w życiu społecznym, popierają wolny rynek, negują
interwencję państwa w gospodarkę,
15. Doktryny lewicowe głoszą hasła sprawiedliwości i solidaryzmu społecznego. Odrzucają pogląd, że
nierówności są zjawiskiem naturalnym, uznają konieczność ich łagodzenia przez państwo. Głoszą też
zasadę równości wszystkich ludzi (równouprawnienie kobiet, mniejszości), popierają interwencję
państwa w gospodarkę, sprzeciwiają się uprzywilejowaniu Kościoła w państwie.
16. Doktryny centrowe dążą do utrzymania równowagi pomiędzy interesami różnych grup społecznych,
według nich istniejące nierówności społeczne powinny być łagodzone przez społeczeństwo, a nie
przez państwo. Doktryny te popierają gospodarkę rynkową, która jednak powinna być kontrolowana
przez społeczeństwo.
I.
Liberalizm
1. Narodziny i rozwój
Początki liberalizmu jako ideologii sięgają XVII w. Twórcą pierwszej doktryny liberalnej był John Locke
(1632-1704), który wyłożył ją w dziele „Dwa traktaty o rządzie” z 1689 r.
Dalszy rozwój ideologii nastąpił w okresie oświecenia. Ogromny wkład wnieśli w tym czasie Adam Smith
(1723-1790), twórca liberalnej doktryny gospodarczej, a także myśliciele francuskiego oświecenia, przede
wszystkim Monteskiusz (1689-1755).
W XIX w. następuje rozkwit liberalizmu. Głównymi jego hasłami są: walka z absolutyzmem i przywilejami
feudalnymi, oparcie ustroju państw na konstytucji, rozdział państwa od Kościoła, laicyzacja kultury oraz
wolna gospodarka rynkowa.
W I połowie XX w. pod wpływem katolickiej nauki społecznej i socjalizmu liberalizm zaakceptował
konieczność ingerencji państwa w gospodarkę i pomocy najuboższym warstwom. W ten sposób narodził się
liberalizm socjalny.
W latach 70. nastąpił nawrót do liberalizmu klasycznego. Współcześni liberałowie, nazywani neoliberałami
(lub liberałami konserwatywnymi), dopuszczają jednak większy zakres ingerencji państwa w gospodarkę niż
liberałowie klasyczni.
2. Wizja człowieka
Indywidualistyczna koncepcja człowieka - człowiek jest wartością najwyższą, a jego celom powinny być
podporządkowane wszelkie inne cele i wartości.
Każdy człowieka jest wolny. Wolność jest wartością niepodważalną i nie może być ograniczana przez
prawo lub religię. Wolność jednostki jest ograniczona wolnością drugiego człowieka.
Człowiek jest z natury racjonalny. Zabiega o własny interes i potrafi najlepiej ocenić, co jest dla niego
pożyteczne, dlatego nie potrzebuje żadnych autorytetów.
2
Podstawowe prawa człowieka to prawo do życia, wolność osobista, sumienia i wyznania, zgromadzeń,
słowa i druku. Prawa te mają charakter naturalny i ani państwo, ani społeczeństwo, ani żadna inna jednostka
nie może ich odebrać.
3. Wizja społeczeństwa
Społeczeństwo nie jest wartością autonomiczną, a jedynie środkiem służącym człowiekowi do
samorealizacji.
W klasycznym liberalizmie dominowała wizja zatomizowanego społeczeństwa, według której społeczeństwo
nie jest organiczną całością, lecz zbiorem jednostek. Współcześnie liberałowie nie głoszą już tak
radykalnych poglądów. Zgadzają się, że społeczeństwo jest realnym bytem, który może się przyczynić do
poszerzenia zakresu wolności dla szerokich mas.
4. Wizja państwa
Istnienie państwa jest dla liberała koniecznością, jednak władza państwowa powinna mieć charakter
ograniczany.
Klasyczni liberałowie byli zwolennikami idei państwa jako stróża nocnego. Współcześnie nie są tak
radykalni, ale uważają, że wpływ państwa na życie społeczne powinien być jak najmniejszy. Według nich
główną jego funkcją jest zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom, ochrona własności prywatnej, stwarzanie
warunków dla działalności gospodarczej.
Liberałowie opowiadają się za trójpodziałem władzy, który chroni przed despotyzmem.
5. Wizja gospodarki
Liberałowie opowiadają się za gospodarką wolnorynkową. Są przeciwni interwencjonizmowi państwowemu,
który ogranicza wolność jednostki i hamuje rozwój gospodarczy.
Według liberałów gospodarka powinna być oparta na zasadzie leseferyzmu, w myśl której jednostki i inne
podmioty gospodarcze powinny mieć pełną swobodę działalności gospodarczej i konkurowania ze sobą.
Liberałowie postulują wolność gospodarczą, niskie, proste podatki oraz ograniczenie liczby przepisów
regulujących gospodarkę.
Podstawą gospodarki jest własność prywatna, która stwarza człowiekowi możliwość rozwoju i jest
gwarancją wolności.
6. Libertarianizm
Libertarianizm to najbardziej skrajny nurt liberalizmu.
Postuluje nieufność do państwa i biurokracji, które są traktowane przede wszystkim jako zagrożenie dla
wolności.
Rola państwa powinna się ograniczać do minimum. Państwo ma się troszczyć tylko o bezpieczeństwo
zewnętrzne i wewnętrzne, nie ingerując w gospodarkę i sprawy społeczne (ideałem byłaby likwidacja
państwa.
Libertarianizm postuluje zniesienie podatków i zastąpienie ich równymi opłatami na rzecz państwa. Zakłada
także likwidację wszelkich form własności państwowej. Radykalni libertarianie domagają się nawet
likwidacji armii i zastąpienia jej w razie potrzeby formacjami ochotniczymi. Państwo powinno zakazywać
obywatelowi działań przeciw innym (np. kradzieży). W imię wolności nie powinno jednak zakazywać
działań przeciw sobie.
Do twórców współczesnego libertarianizmu zalicza się m.in. Roberta Nozicka i Roberta W. Poole'a.
7. Liberalizm w Polsce
W Polsce doktryna liberalna nigdy nie cieszyła się szczególną popularnością, a liberałowie nigdy nie mieli
zbyt dużych wpływów.
Pierwszym ugrupowaniem liberalnym byli kaliszanie działający w latach 1820-1831 w Królestwie Polskim.
W II połowie XIX w. i na początku XX w. poglądy liberalne głosił Aleksander Świętochowski - przywódca
ideowy warszawskich pozytywistów, a także tzw. ekonomiczna szkoła krakowska, skupiona wokół Adama
Krzyżanowskiego.
W okresie międzywojennym liberałowie nie odgrywali większej roli politycznej. Byli skupieni wokół
czasopisma „Wiadomości Literackie”.
Odrodzenie myśli liberalnej nastąpiło na przełomie lat 70. i 80. Jej najwybitniejszymi przedstawicielami byli
Mirosław Dzielski i Stefan Kisielewski.
3
Po 1989 r. liberałowie uzyskali znaczny wpływ na przemiany gospodarcze w Polsce. W latach 90. dużą rolę
odgrywały partie odwołujące się do ideologii liberalnej: Kongres Liberalno-Demokratyczny, a następnie
Unia Wolności.
8. Współcześni myśliciele liberalni
Friedrich von Hayek (1899-1992) laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii
Karl Popper (1902-1994), filozof „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”
Raymond Aron (1905-1983) politolog „Koniec wieku ideologii”
Stefan Kisielewski (1911-1991)
Milton Friedman (1912-2006) laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, autor publikacji „Kapitalizm i
wolność” „Tyrania status quo”
II.
Konserwatyzm
Ideologia konserwatywna narodziła się na przełamie XVIII i XIX w. i stanowiła odpowiedź na rewolucję
francuską. Za jednego z głównych twórców uznaje się Edmunda Burke'a (1729-1797), który w dziele
„Rozważania o rewolucji francuskiej” skrytykował rewolucję za niszczenie wypracowanego przez wieki
ładu. Jako pierwszy pojęcia „konserwatyzm” użył w 1820 r. Rene de Chateaubriand, który wydawał pismo
„Konserwatysta”.
Rozwój konserwatyzmu nastąpił w I połowie XIX w., w toku polemik najpierw z liberalizmem
(konserwatyzm sprzeciwiał się indywidualizmowi i kapitalizmowi), a następnie z socjalizmem.
W II połowie XIX i pierwszej połowie XX w. rozwój konserwatyzmu znacznie osłabł. Zmalał również jego
wpływ na politykę, którą zdominował liberalizm.
Renesans myśli konserwatywnej rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych w II połowie XX w. na przełomie
lat 70. i 80. Następnie w Wielkiej Brytanii i Niemczech pojawił się neokonserwatyzm będący połączeniem
tradycyjnego konserwatyzmu w sferze wartości z liberalizmem gospodarczym. Istniejący obecnie
konserwatyzm tradycjonalistyczny nawiązuje do początków konserwatyzmu. Jego przedstawiciele odrzucają
demokrację liberalną i opowiadają się za odnowieniem ustroju monarchicznego.
2. Wizja człowieka
Konserwatyzm charakteryzuje pesymistyczna wizja ludzkiej natury, skażonej złem. - Drzemiącego w
człowieku zła nie można przezwyciężyć, ale można ograniczyć jego skutki dzięki autorytetom, religii,
kulturze i życiu we wspólnotach (np. w rodzinie).
Wzorem dla konserwatystów jest człowiek, dla którego ważniejsze są obowiązki niż uprawnienia i który jest
zdolny do samopoświęceń i wyrzeczeń w imię wartości wyższych.
Społeczeństwo w ideologii konserwatywnej tworzy organiczną całość, złożoną z powiązanych ze sobą
jednostek, grup, rodzin i klas, nadrzędną w stosunku do jednostki. Nie oznacza to jednak, że konserwatyści
lekceważą interes jednostki. Każdy ma do odegrania swoją rolę w społeczeństwie.
Według konserwatystów społeczeństwo jest zorganizowane hierarchicznie. Występujące między ludźmi
różnice uznane są za rzecz naturalną, która wynika z naturalnych różnic w zdolnościach i umiejętnościach.
Społeczeństwo jest ukształtowane w toku rozwoju historycznego, który ma charakter ewolucyjny. Tradycja
oraz istniejące w społeczeństwie instytucje uformowane w przeszłości są gwarantem porządku społecznego i
dlatego należy je chronić.
W myśli konserwatywnej kluczowym pojęciem i jedną z najwyższych wartości społecznych jest tradycja,
czyli przekazywane z pokolenia na pokolenie normy, obyczaje, poglądy i wierzenia. Fundamentem
społeczeństwa jest zdrowa, trwała i wielodzietna rodzina.
Konserwatyści sprzeciwiają się rewolucjom, które niszczą istniejący ład i prowadzą zawsze do większego
zła. Zmiany powinny się dokonywać stopniowo, na zasadzie ewolucji.
4. Wizja państwa
Konserwatyzm postuluje istnienie silnego państwa, ponieważ jest ono gwarantem ładu, chociaż władza
powinna mieć charakter ograniczony.
4
Współcześnie większość konserwatystów zaakceptowała demokrację przedstawicielską. Ciągle jednak silny
jest nurt odnoszący się z niechęcią do demokracji i republiki oraz opowiadający się za monarchią, w której
jednostka sprawuje realną władzę.
Konserwatyści akcentują rolę elit, do których powinna należeć władza w państwie, i z nieufnością odnoszą
się do mas społecznych.
5. Wizja gospodarki
Obecnie większość konserwatystów opowiada się za gospodarką wolnorynkową i sprzeciwia się daleko
posuniętej ingerencji państwa w gospodarkę (tylko nieliczni radykalni tradycjonaliści są przeciwnikami
gospodarki wolnorynkowej).
Konserwatyści występują w obronie własności prywatnej, która jest gwarancją wolności i podstawą
gospodarki.
6. Współcześni myśliciele konserwatywni
Eric Voegelin (1901-1985), filozof niemiecki, krytyk nowożytnej filozofii i myśli politycznej, autor m.in.
„Porządku i historii” oraz „Nowej nauki polityki”.
Russel Kirk (1918-1994), amerykański myśliciel i politolog, autor m.in. „Konserwatywnego umysłu
od Burke'a do Eliota.”
Leo Strauss (1899-1973), amerykański filozof polityczny niemieckiego pochodzenia, autor m.in. „Prawa
naturalnego w świetle historii”.
Michael Oakeshott (1901-1990), brytyjski myśliciel polityczny i historyk, popularyzator myśli
konserwatywnej.
7. Wybitni politycy konserwatywni
Winston Churchill (1874-1965), premier Wielkiej Brytanii w latach 1940-1945 i 1951-1955
Charles de Gaulle (1890-1970), prezydent Francji w latach 1959-1969
Margaret Thatcher (ur. 1925-2013), premier Wielkiej Brytanii w latach 1979-1990
Ronald Reagan (1911-2004), prezydent USA w latach 1981-1989
8. Konserwatyzm w Polsce
Polski konserwatyzm narodził się w I połowie XIX w. Konserwatystami byli m.in. Adam Jerzy Czartoryski i
Aleksander Wielopolski.
W latach 60. XIX w. w Galicji powstało ugrupowanie stańczyków (m.in. Michał Bobrzyński, Józef Szujski),
którzy byli najbardziej wpływowym ugrupowaniem politycznym w dziejach polskiego konserwatyzmu.
Stańczycy sprzeciwiali się powstaniom, a katolicyzm uznawali za podstawę światopoglądu. Pod koniec XIX
w. uzyskali duże wpływy polityczne w monarchii Habsburgów.
W okresie międzywojennym myśl konserwatywna rozwinęła się nieznacznie, a konserwatyści nie odgrywali
większej roli politycznej. Najbardziej znanymi postaciami byli publicysta Stanisław Cat-Mackiewicz
oraz filozof Marian Zdziechowski.
W okresie PRL-u nie istniały warunki do rozwoju myśli konserwatywnej. Odwoływali się do niej tylko
nieliczni intelektualiści, m.in. Paweł Hertz. Idee konserwatywne pojawiały się również na łamach
„Tygodnika Powszechnego”. Nurt istniał także w opozycji antykomunistycznej.
Od 1989 r. do ideologii konserwatywnych odwoływało się kilka partii politycznych (m.in. Unia Polityki
Realnej oraz Partia Konserwatywna), jednak nie odnosiły one większych sukcesów. Myśli konserwatywne
promowały periodyki kulturalno-polityczne, m.in. „Arcana” i „Fronda”.
III.
Nauka społeczna Kościoła
Nauka społeczna Kościoła stanowi część nauczania Kościoła katolickiego na temat moralnych i religijnych
aspektów życia społecznego. Jej elementy były obecne w nauczaniu Kościoła od chwili jego narodzin. Jako
doktryna społeczna nauka Kościoła zaczęła się rozwijać w połowie XIX w. w Europie. Jej pionierami byli
m.in. biskupi niemieccy - Wilhelm von Ketteler i Heinrich Pesch.
Przełomowe znaczenie dla kształtowania się tej myśli politycznej miała encyklika Leona XIII pt. Rerum
novarum z 1891 r., w której papież skrytykował zarówno ustrój socjalistyczny, jak i liberalny. Encyklika
mówiła o prawie robotników do zrzeszania się i godziwej płacy.
5
Ideologia nauki społecznej Kościoła była rozwijana w encyklikach kolejnych papieży, zwłaszcza w II
połowie XX w.
Duży wpływ na kształt doktryny miała filozofia personalistyczna, zwłaszcza filozofowie francuscy Jacques
Maritain i Emmanuel Mounier.
Wydarzeniem niezwykle istotnym z punktu widzenia rozwoju doktryny był Sobór Watykański II (19621965). W dokumentach soborowych Kościół zaakceptował demokrację, odrzucił dyktaturę, głosił
konieczność walki z ubóstwem i nietolerancją oraz ochronę praw pracowników.
W nauce społecznej Kościoła występują dwa nurty. W nurcie oficjalnym główną rolę odgrywają dokumenty
papieskie, zwłaszcza encykliki. Nurt nieoficjalny tworzą myśliciele mniej lub bardziej związani z
Kościołem.
2. Wizja człowieka
Społeczna nauka Kościoła uznaje personalistyczną wizję ludzkiej osoby. Człowiek jest istotą wyjątkową
przede wszystkim dlatego, że jest istotą duchową, a jego celem jest życie wieczne. Stąd w dokumentach
kościelnych bardzo często podkreśla się godność osoby ludzkiej.
Człowiek jest wolny. W myśl nauki Kościoła wolność polega na uwolnieniu się od grzechu i zła oraz na
swobodnym dążeniu do celu ostatecznego, czyli zbawienia.
Człowiek posiada szereg praw. Oprócz tradycyjnych wolności, dokumenty wymieniają m.in. prawo do życia
rodzinnego, posiadania własności oraz do sprawiedliwej płacy.
Społeczeństwo jest pojmowane jako organiczna całość złożona z powiązanych ze sobą różnymi więziami
grup, warstw i klas.
Główną zasadą życia społecznego jest zasada dobra wspólnego i solidaryzmu społecznego, a więc
przekonanie, że wszystkich członków społeczeństwa, niezależnie od miejsca zajmowanego w hierarchii
społecznej, łączy wspólny interes.
Kościół jest przeciwnikiem rewolucji i opowiada się za zmianami ewolucyjnymi.
Główną wartością w życiu społecznym jest sprawiedliwość pojmowana jako oddawanie każdemu tego, co
się mu należy. Sprawiedliwość jest narzędziem, które ogranicza ubóstwo.
Realizowanie dobra wspólnego wymaga kierowania się w życiu społecznym zasadami sprawiedliwości,
dialogu i kompromisu.
Rodzina jest podstawową komórką społeczną, środowiskiem, które kształtuje człowieka.
4. Wizja państwa
Państwo jest traktowane jako wspólnota, której głównym celem powinno być zapewnienie obywatelom
godnych warunków życia.
Zasada subsydiarności - państwo powinno ingerować dopiero wtedy, gdy jednostka lub wspólnota nie radzi
sobie z jakimś zadaniem. Wierni powinni mieć krytyczny stosunek do władzy. Kościół przyznaje
obywatelom prawo do nieposłuszeństwa obywatelskiego, jeśli władza łamie prawa człowieka.
5. Wizja gospodarki
Kościół opowiada się za gospodarką rynkową, ale ze zwróceniem uwagi na sprawy socjalne. Oprócz
własności prywatnej nauka Kościoła zwraca uwagę na znaczącą rolę form własności grupowej (np.
akcjonariat pracowniczy), która łagodzi nierówności społeczne i realizuje zasadę sprawiedliwości.
Kościół podkreśla rangę pracy i prawo do jej godnego opłacania, mówi o współpracy między pracownikiem
a pracodawcą dla dobra wspólnego.
Papieże - twórcy katolickiej nauki społecznej
Leon XIII (1810-1903), papież w latach 1878-1903, encyklika Rerum novarum (1891) (Rzeczom nowym)
Jan XXIII (1881-1963), papież w latach 1958-1963, encykliki, Mater et Magistra (1961) ([Kościół] to
Matka i nauczycielka ), Pacem in terris (Pokojem w świecie) (1963)
Paweł VI (1897-1978), papież w latach 1963-1978, encykliki, Papulorum progressio (1967) (Postęp
ludzkości), Humanae vitae (1968) (Życie ludzkie)
Jan Paweł II (1920-2005), papież w latach 1978-2005, encyklika Laborem exercens (1981 w 90. Rocznicę
wydania Rerum novarum) (O pracy ludzkiej)
6. Chrześcijańska demokracja
6
Chrześcijańska demokracja to ruch społeczno-polityczny, który narodził się pod koniec XIX w. Nawiązuje
do katolickiej nauki społecznej, ale jest niezależny od Kościoła i reprezentowany przez partie
chrześcijańsko-demokratyczne. Początkowo w programach partii chrześcijańsko-demokratycznych dużą rolę
odgrywały wątki religijne i zasady chrześcijańskiej moralności.
Współczesny ruch chadecki odwołuje się do takich idei katolickiej nauki społecznej, jak solidaryzm
społeczny, poszanowanie godności jednostki, etyka w polityce oraz zasada pomocniczości państwa.
Obecnie w Europie partie chadeckie obok socjaldemokratycznych są główną siłą polityczną.
7. Chrześcijańska demokracja w Polsce
W Polsce ruch chrześcijańsko-demokratyczny ukształtował się na początku XX w. na bazie działających
związków zawodowych i organizacji społecznych. Przed I wojną światową partie i stronnictwa działały we
wszystkich trzech zaborach.
W okresie międzywojennym opcję chrześcijańsko-demokratyczną reprezentowało Polskie Stronnictwo
Chrześcijańskiej Demokracji, którego przywódcami byli Wojciech Korfanty i ks. Stanisław Adamski.
W okresie PRL-u do myśli chadeckiej nawiązywało środowisko skupione wokół miesięcznika "Znak" oraz
"Tygodnika Powszechnego".
Po 1989 r. powstało kilka partii chrześcijańsko-demokratycznych, m.in. Porozumienie Centrum, Partia
Chrześcijańskich Demokratów. Jednak oprócz pierwszej z nich żadna nie uzyskała większych wpływów.
8. Wybitni politycy chadeccy
Konrad Adenauer (1876-1967), kanclerz RFN w latach 1949-1963
Alcide De Gasperi (1881-1954), premier Włoch w latach 1945-1953
Helmut Kohl (ur. 1930), kanclerz RFN, a potem zjednoczonych Niemiec w latach 1982-1998
Aldo Moro (1916-1978), premier Włoch w latach 1963-1968,1974-1976
Teologia wyzwolenia
Teologia wyzwolenia to nurt myśli katolickiej, który narodził się w Ameryce Łacińskiej w latach 60. Jej
twórcą jest peruwiański teolog ks. Gustavo Gutierrez (ur. 1928). Jego zdaniem tradycyjna teologia jest
nieprzystosowana do realiów Ameryki Łacińskiej, ponieważ ignoruje problemy społeczne. Zadaniem
teologii powinno być zmienianie świata.
Przedstawiciele nurtu występują w obronie najbiedniejszych. Jezusa postrzegają jako bojownika walczącego
z niesprawiedliwościami społecznymi.
Teologia wyzwolenia przyjmuje marksistowską wizję społeczeństwa, m.in. zasadę walki klas. Dopuszcza
zastosowanie przemocy w sytuacji, gdy innymi środkami nie uda się rozwiązać problemów społecznych.
Została potępiona przez Watykan, jednak w dalszym ciągu ma wielu zwolenników nie tylko wśród
wiernych, ale także duchownych w Ameryce Łacińskiej.
IV.
Socjaldemokracja
1. Narodziny i rozwój ideologii
Początki socjaldemokracji wiążą się z podziałem, jaki nastąpił pod koniec XIX w. w międzynarodowym
ruchu robotniczym na nurt rewolucyjny i reformistyczny. Rewolucjoniści byli zwolennikami budowy
socjalizmu przez rewolucję. Reformiści zaś uważali, że powinno to nastąpić wskutek ewolucji i
demokratycznego przejęcia władzy przez proletariat. Oznaczało to zaakceptowanie przez reformistów
demokracji.
Po I wojnie światowej nastąpił ostateczny rozłam w ruchu robotniczym na dwa obozy: rewolucyjny
(komunistyczny) i reformistyczny (socjaldemokratyczny).
Ważnym etapem w rozwoju ideologii był kongres socjaldemokratów we Frankfurcie nad Menem w 1951 r.
Przyjęto na nim deklarację "Cele i zadania socjalizmu demokratycznego". Zapisano w niej, że doktryna
socjaldemokratyczna składa się z socjalizmu, rozumianego jako walka z wyzyskiem, i demokracji
przejawiającej się odrzuceniem przemocy w walce z kapitalizmem oraz potępieniem komunizmu. Celem
socjaldemokracji była budowa "państwa dobrobytu", które zapewniałoby wszystkim obywatelom godne
warunki życia, pracę, opiekę zdrowotną i edukację.
Załamanie się idei "państwa dobrobytu" spowodowało dalszą ewolucję ideologii. W 1999 r. premier
Wielkiej Brytanii Tony Blair i kanclerz Niemiec Gerhard Schroder wydali manifest "Europa: Trzecia
Draga/Nowy Środek". Manifest ten potwierdzał aktualność wartości socjaldemokratycznych, takich jak
7
sprawiedliwość społeczna, równość szans, solidarność. W sferze gospodarczej zgłoszono jednak postulat
ograniczenia państwa opiekuńczego. W ten sposób poglądy znacznej części socjaldemokratów zbliżyły się
do poglądów liberałów socjalnych.
2. Wizja człowieka
Socjaldemokracja zakłada pozytywną wizję człowieka, który jest pozbawiony wad, dysponuje ogromnym
potencjałem. Winę za zło ponosi nie człowiek, ale niesprawiedliwe społeczeństwo.
Każdy człowiek posiada szereg praw i wolności, w tym prawa do opieki zdrowotnej, pracy, edukacji oraz
wypoczynku.
Człowiek jest istotą społeczną. Oznacza to, że w pełni realizuje się tylko w społeczeństwie.
Początkowo socjaldemokraci pojmowali społeczeństwo w sposób klasowy, czyli jako występowanie klas o
sprzecznych interesach. Obecnie jest ono traktowane jako zbiór jednostek i grup społecznych.
Społeczeństwo powinno się opierać na takich wartościach, jak sprawiedliwość społeczna pojmowana jako
sprawiedliwy podział dóbr, równość społeczna interpretowana jako równość szans, oraz równość wobec
prawa. Stąd postulaty równouprawnienia mniejszości seksualnych czy emigrantów oraz zniesienia
wszelkich przywilejów.
4. Wizja państwa
Socjaldemokraci opowiadają się za państwem demokratycznym opartym na zasadach pluralizmu,
reprezentacji, trójpodziału władzy, poszanowania praw mniejszości i samorządności.
Postulują rozdzielenie Kościoła od państwa i wolność światopoglądową, czyli opowiadają się za państwem
laickim.
Według socjaldemokratów państwo powinno mieć charakter opiekuńczy. Powinno realizować zasady
sprawiedliwości społecznej, redukować nierówności poprzez zapewnienie obywatelom pracy, edukacji oraz
opieki zdrowotnej.
5. Wizja gospodarki
Socjaldemokraci uznają własność prywatną i wolny rynek, który powinien pozostawać pod kontrolą
państwa. Własność ma służyć ogółowi i musi mieć charakter prospołeczny, który zostaje nadany m.in.
poprzez podatki lub fundacje.
Oprócz własności prywatnej znacząca rolę w gospodarce powinny odgrywać różne inne formy własności
(zbiorowa, państwowa). Socjaldemokracja zakłada ingerencję państwa w gospodarkę (interwencjonizm
państwowy). Państwo za pomocą określonych instrumentów (np. progresywnych podatków) powinno
dokonywać redystrybucji dóbr. Socjaldemokracja uznaje prymat pracy nad kapitałem.
6. Twórcy ideologii socjaldemokratycznej
Eduard Bernstein (1850-1932), niemiecki polityk i myśliciel polityczny, twórca nurtu reformistycznego
nazywany ojcem socjaldemokracji, autor „Zasad socjalizmu i zadań socjalnej demokracji”
Karl Kautsky (1854-1938), niemiecki polityk i publicysta, autor „Materialistycznego pojmowania dziejów”
Serge Mallet (1926-1973), francuski socjolog i myśliciel polityczny, twórca koncepcji nowej klasy
robotniczej
Anthony Giddens (ur. 1938), brytyjski socjolog i publicysta, twórca programu brytyjskiej Partii Pracy, autor
książki „Trzecia droga. Odnowa socjaldemokracji”
7. Wybitni politycy socjaldemokratyczni
Willy Brandt (1913-1992), kanclerz RFN w lalach 1969-1974, laureat Pokojowej Nagrody Nobla
Tony Blair (ur. 1953), premier Wielkiej Brytanii w latach 1997-2007
Olof Palme (1927-1986), premier Szwecji w latach 1969-1976 i 1982-1986
François Mitterand (1916-1996), prezydent Francji w lalach 1981-199S
8. Socjaldemokracja w Polsce
Początki polskiej myśli socjaldemokratycznej sięgają końca XIX w. Spór między reformistami a
rewolucjonistami w polskim ruchu robotniczym dotyczył nie tylko stosunku do rewolucji, ale także stosunku
do kwestii odzyskania niepodległości. Przedstawiciele nurtu rewolucyjnego byli temu przeciwni, a
reformiści łączyli hasło odzyskania niepodległości z hasłami budowy socjalizmu.
8
W 1892 r. powstała Polska Partia Socjalistyczna (PPS), w której programie obok postulatów
socjalistycznych znalazły się hasła niepodległościowe. Jednym z ważniejszych myślicieli reprezentujących
poglądy reformistyczne przed I wojną światową był Bolesław Limanowski.
W okresie międzywojennym PPS była jedną z najważniejszych sił politycznych w kraju. Jej głównymi
teoretykami i jednymi z najwybitniejszych działaczy byli Mieczysław Niedziałkowski oraz Ignacy Daszyński.
Po II wojnie światowej w 1948 r. PPS została wchłonięta przez komunistyczną Polską Partię Robotniczą
(PPR) i przekształcona w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR).
Odrodzenie polskiej myśli socjaldemokratycznej nastąpiło w latach 80. W opozycji antykomunistycznej
istniał silny nurt socjaldemokratyczny, którego najwybitniejszymi przedstawicielami byli Ryszard Bugaj
i Jan Józef Lipski.
Od 1989 r. partie socjaldemokratyczne, takie jak Sojusz Lewicy Demokratycznej, Socjaldemokracja RP czy
Unia Pracy, mają duże znaczenie na polskiej scenie politycznej.
V.
Faszyzm
1. Geneza i rozwój
Narodziny ideologii faszystowskiej były związane z głębokim kryzysem politycznym, moralnym,
kulturowym i ekonomicznym, który nastał w Europie w wyniku I wojny światowej.
Faszyzm ma swoje korzenie we Włoszech. Za jego twórcę uważa się Benita Mussoliniego, który w 1919 r.
założył organizację Fasci di Cambatimento, przekształcaną w 1921 r. w Narodową Partię Faszystowską.
Załażenia faszyzmu włoskiego rozwinął w Niemczech Adolf Hitler.
W okresie międzywojennym ruchy faszystowskie działały w większości państw Europy i obu Ameryk. W
niektórych osiągały nawet duże wpływy, np. Legion Archanioła Michała w Rumunii, Strzałokrzyżowcy na
Węgrzech.
Po II wojnie światowej faszyzm, skompromitowany masowymi zbrodniami przeciwka ludzkości, został
odrzucony. Pewną popularnością cieszy się nawiązujący do tej ideologii neofaszyzm, który akceptuje
demokrację, jednak odwołuje się do niektórych założeń faszyzmu, takich jak zasada wodzostwa w partii,
obrona porządku publicznego, niechęć do cudzoziemców, zwłaszcza przedstawicieli innych ras (występujący
w Niemczech neonazizm).
2. Wizja człowieka
Faszyzm zakładał, że człowiek jest z natury istotą złą, egoistyczną i niegodną zaufania. Była to
pesymistyczna wizja jednostki ludzkiej.
Według założeń faszyzmu człowiek to istota wspólnotowa i społeczna (odrzucenie indywidualizmu).
Człowieka kształtuje zbiorowość, czyli naród, dzięki któremu zyskuje on wartość, stąd powinien mu się
całkowicie podporządkować.
Ideologia faszystowska głosiła konieczność stworzenia "nowego człowieka", który powinien odrzucić
dotychczasowe wartości mieszczańskie: materializm, racjonalizm, poczucie bezpieczeństwa. Ich miejsce
miały zająć takie wartości, jak odwaga, heroizm oraz poświęcenie, które są szczególnie przydatne w czasie
wojny uznawanej za naturalny stan rzeczy i najlepszy sprawdzian wartości człowieka.
3. Wizja narodu i społeczeństwa
Naród jest najwyższą wartością i tylko jego dobro się liczy. Ma on do spełnienia misję dziejową, którą
najczęściej jest ekspansja.
Zasadą, na której powinno się opierać życie społeczne, jest solidaryzm, zakładający współpracę wszystkich
klas dla dobra narodu.
Naród dzieli się na elitę rządzącą i rządzonych, którzy są postrzegani, jako masy. Masy są podzielone na
klasy, zorganizowane hierarchicznie i tworzące organiczną całość.
Masy są ściśle podporządkowane elicie rządzącej i powinny być jej posłuszne.
4. Wizja państwa
Faszyzm zakłada kult państwa. Uznaje, że dobro państwa jest wartością nadrzędną wobec interesów
jednostek i grup społecznych.
Państwo ma charakter totalitarny, organizuje i poprzez rozbudowany aparat policyjny kontroluje życie
społeczne jednostki. Od obywateli wymaga się bezwzględnego posłuszeństwa wobec wyznaczanych przez
państwo celów.
9
Na czele państwa i narodu stoi otaczany kultem wódz, któremu przypisuje się cechy nadludzkie. Wódz nigdy
się nie myli, ponieważ jego poczynaniami kierują siły wyższe.
Dużą rolę w państwie odgrywa hierarchicznie zorganizowana masowa partia faszystowska, która jest
jedyną legalnie działającą partią. Kontroluje ona wszystkie dziedziny życia społecznego i jest ściśle
powiązana z aparatem państwowym.
5. Wizja gospodarki
Faszyzm uznaje istnienie własności prywatnej. Gospodarka ma charakter kapitalistyczny, jednak działalność
przedsiębiorców powinna być zgodna z interesem państwa i narodu.
Gospodarka powinna mieć charakter narodowy i służyć celom narodu.
Silny interwencjonizm państwa w gospodarkę polega na tym, że wspiera ona określone gałęzie gospodarki
(przede wszystkim przemysł ciężki, zbrojeniowy), określa poziom i asortyment produkcji.
6. Przywódcy i twórcy ideologii faszystowskiej
Benito Mussolini (1883-1945), dyktator włoski
Adolf Hitler (1889-1945), przywódca faszystowskich Niemiec, autor, „Mein Kampf”
Alfred Rosenberg (1893-1946), główny ideolog III Rzeszy, autor „Mitu XX wieku”
Oswald Mosley (1896-1980), polityk brytyjski twórca i przywódca Brytyjskiego Związku Faszystów
7. Narodowy socjalizm (nazizm)
Narodowy socjalizm, nazywany także nazizmem, to niemiecka, skrajna odmiana faszyzmu. Do jego cech
charakterystycznych należą: absolutyzowanie pojęcia narodu pojmowanego jako wspólnota o charakterze
rasowym, oparta na wspólnocie krwi; przekonanie o wyższości rasy aryjskiej i jej najdoskonalszej części rasy panów, czyli Niemców - nad innymi rasami. Powołaniem rasy nadludzi jest panowanie nad światem.
Niemcy mają prawo do stworzenia w Europie Środkowo-Wschodniej przestrzeni życiowej kosztem niższych
rasowo narodów;
skrajny antysemityzm - Żydów postrzegano jako rasę najbardziej zdegenerowaną, odpowiedzialną za całe
zło na świecie (m.in. komunizm, demokrację liberalną, masonerię), głównego wroga rasy panów.
8. Faszyzm w Polsce
W Polsce faszyzm nigdy nie był zbyt popularny, głosiły go tylko marginalne grupy.
W latach 20. idee głoszone przez Mussoliniego zastały życzliwe przyjęte przez część obozu narodowego
oraz obozu monarchistów. Jej sympatycy trafiali się jednak także po lewej stronie sceny politycznej, a nawet
w obozie sanacyjnym. Pierwszą większą organizacją, która częściowo nawiązywała do ideologii faszyzmu
włoskiego, był założony w 1926 r. Obóz Wielkiej Polski. Jednak środowiska te nigdy nie zaakceptowały
typowej dla faszyzmu konieczności podporządkowania jednostki ogółowi.
Liczącą się organizacją, która w stosunkowo największym stopniu przyjęła ideologię faszystowską, był
powstały w 1934 r. Obóz Narodowo-Radykalny "Falanga". Jednak w przeciwieństwie do faszyzmu
europejskiego w programie "Falangi" podkreślono nadrzędność katolicyzmu i jego zasad nad sferą polityki.
Obecnie do faszyzmu odwołują się bardzo nieliczne radykalne grupy. W Polsce głoszenie i propagowanie
tej ideologii jest zakazane.
VI.
Komunizm
1. Geneza i rozwój
Twórcami ideologii komunizmu byli dwaj filozofowie Karol Marks (1818-1883) i Fryderyk Engels (18201895). W 1848 r. opublikowali oni Manifest komunistyczny, w którym zawarli podstawowe założenia tej
ideologii.
Poglądy Marksa i Engelsa zmodyfikował Włodzimierz Ilicz Lenin, dodając m.in. założenie totalitarnej
dyktatury partii komunistycznej, która ma sprawować władzę w imieniu ludu (stąd ta ideologia jest często
nazywana marksizmem-leninizmem).
Marksizm-leninizm stał się oficjalną doktryną partii komunistycznych, które dążyły da przejęcia władzy
wskutek rewolucji. W 1917 r. w wyniku rewolucji październikowej powstało pierwsze na świecie
komunistyczne państwo - Rosja Radziecka.
Po II wojnie światowej partie komunistyczne przejęły władzę w wielu państwach na całym świecie (Europa
Środkowo-Wschodnia, Chiny, Kuba itd.). Jednak sukcesy polityczne nie pociągnęły za sobą rozwoju
ideologii.
10
Upadek reżimów komunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej na przełomie lat 80. i 90. XX w., a
następnie rozpad ZSRR spowodowały, że większość europejskich partii komunistycznych wyrzekła się
ideologii marksistowsko-leninowskiej. Do ideologii komunistycznej ciągle odwołują się jednak niektóre
reżimy totalitarne, m.in. w Korei Północnej, Chinach, na Kubie. Obecnie w Europie pewną popularnością
cieszy się eurokomunizm od lat 70. oficjalna doktryna działających w Europie partii komunistycznych.
Godło Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich - sierp i młot miały symbolizować rządy
proletariatu i stały się symbolem komunizmu.
2. Wizja człowieka
W założeniach komunizmu człowiek jest postrzegany jako część przyrody. Od pozostałych istot różni się
przede wszystkim posiadaniem świadomości.
Człowiek jest istotą społeczną - jest tworem społeczeństwa, które kształtuje jego świadomość. Interes
jednostki powinien być podporządkowany interesowi ogółu.
Ważną rolę w procesie uspołecznienia człowieka odgrywa praca, która zmusza go do współpracy z innymi
ludźmi.
Komunizm przeciwstawia się koncepcji społeczeństwa kapitalistycznego, które składa się z dwóch
przeciwstawnych sobie klas: kapitalistów posiadających środki produkcji i wyzyskiwanej przez nich klasy
robotniczej.
Idealne społeczeństwo powinno mieć charakter bezklasowy, który można stworzyć przez rewolucję. W jej
wyniku władzę przejmie klasa robotnicza.
Społeczeństwo powinno się opierać na zasadzie równości wszystkich ludzi (pojmowanej w sposób
bezwzględny) i ściśle z nią powiązanej zasadzie sprawiedliwości ("od każdego według zdolności, każdemu
według potrzeb").
4. Wizja państwa
Państwo jest przez komunistów pojmowane jako narzędzie ucisku klasy robotniczej przez kapitalistów. Po
wprowadzeniu komunizmu, likwidacji klas i własności na całym świecie państwo będzie niepotrzebne.
Jednak w związku ze zwycięstwem komunizmu tylko w jednym kraju zakładano konieczność utrzymania
państwa do obrony przed zagrożeniem z zewnątrz.
Ustrój państwa powinien się opierać na zasadzie dyktatury proletariatu. W jego imieniu władzę sprawuje
partia komunistyczna.
5. Wizja gospodarki
Komunizm zakłada likwidację własności prywatnej i zastąpienie jej własnością kolektywną.
Istotną rolę odgrywa pełna kontrola państwa nad gospodarką (idea gospodarki centralnie planowanej).
Państwo powinno być właścicielem środków produkcji.
6. Przywódcy i ideolodzy komunistyczni XX wieku.
Włodzimierz Lenin (W. I. Uljanow) (1870-1924), teoretyk komunizmu, jeden z twórców i pierwszy
przywódca Związku Radzieckiego
Józef Wissarionowicz Stalin (Josif Dżugaszwili) (1879-1953), od połowy lat 20. aż do śmierci dyktator
Związku Radzieckiego, jeden z największych zbrodniarzy w dziejach ludzkości
Mao Tse-Tung (1893-1976) teoretyk komunizmu, twórca i pierwszy przywódca komunistycznych Chin,
autor Czerwonej książeczki
Lew Trocki (L. Bronstein) (1879-1940), ideolog i działacz komunistyczny, bliski współpracownik Lenina,
po konflikcie ze Stalinem zmuszony do emigracji
7. Nurty komunizmu
Stalinizm - doktryna stworzona przez Józefa Stalina, oparta na uproszczonej i sprzecznej wewnętrznie
interpretacji poglądów Marksa i Lenina. Jej centralnym założeniem była teza o możliwości budowy
komunizmu w jednym kraju oraz o zaostrzaniu się walki klas w miarę budowy socjalizmu, co było
uzasadnieniem dla terroru i czystek.
Maoizm - nurt zapoczątkowany przez Mao Tse-tunga, stanowiący przeniesienie i dostosowanie marksizmuleninizmu do tradycji i warunków chińskich. Jednak w przeciwieństwie do marksizmu-leninizmu maoizm nie
11
akcentował roli partii komunistycznej, a warstwą, na której miała się oprzeć rewolucja, miało być
chłopstwo. Nurt ten był popularny w latach 60. w Europie Zachodniej.
Trockizm - kierunek w ruchu komunistycznym zapoczątkowany przez Lwa Trackiego. Odrzucał on tezę a
możliwości budowy komunizmu w jednym kraju (warunkiem budowy komunizmu jest rewolucja na skalę
światową). sprzeciwiał się rządom jednej partii oraz biurokracji (dopuszczał istnienie wielu partii
robotniczych). Nurt zyskał popularność w niektórych kręgach intelektualistów zachodnich.
Eurokomunizm - nurt, który jest oficjalną ideologią współczesnych partii komunistycznych. Narodził się w
Europie Zachodniej w latach 70. W swoich założeniach odrzuca podstawowe tezy komunizmu w wers!,
marksistowsko-leninowskiej, m.in. dyktaturę proletariatu, kierowniczą rolę partii, rewolucję. Poza tym
akceptuje demokrację. Jest zbliżony do socjaldemokracji. Głównymi twórcami eurokomunizmu byli Enrico
Berlinguer i Georges Marchais.
8. Komunizm w Polsce
Na ziemiach polskich komunizm w wersji marksistowskiej pojawił się później niż w innych krajach Europy.
Pierwszą partią, która odwoływała się do tej ideologii, była Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia
Proletariat, założona w 1882 r. przez Ludwika Waryńskiego.
Przed I wojną światową partią o charakterze komunistycznym była Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i
Litwy (SDKPiL), w której działali m.in. Róża Luksemburg i Feliks Dzierżyński.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości SDKPiL połączyła się z Polską Partią Socjalistyczną - Lewicę,
tworząc Komunistyczną Partię Polski. Ugrupowanie to nie cieszyło się dużym poparciem społecznym i było
postrzegane jako agentura radziecka. W 1937 r. Stalin podjął decyzję o jej likwidacji, co ostatecznie
dokonano w 1939 r.
W czasie II wojny światowej z inicjatywy Stalina powstała Polska Partia Robotnicza, która po wojnie
przejęła władzę w Polsce. W 1948 r. połączyła się z Polską Partią Socjalistyczną i przekształciła w Polską
Zjednoczoną Partię Robotniczą, która sprawowała władzę aż do 1989 r.
Obecnie do ideologii komunistycznej odwołują się marginalne grupy, m.in. założona w 2002 r.
Komunistyczna Partia Polski.
VII. Agraryzm
Agraryzm narodził się w Niemczech w II połowie XIX w. Za głównego teoretyka agraryzmu uznaje się G.
Ruhlanda. Rozwój tej ideologii nastąpił na początku XX w. oraz w okresie międzywojennym. W tym czasie
stała się oficjalną ideologią partii chłopskich. Agraryzm rozwijał się przede wszystkim w Niemczech,
Czechosłowacji, Bułgarii, Polsce i Danii.
Agraryzm opiera się na założeniu, że głównym i najważniejszym bogactwem narodowym jest ziemia, a
rozwój gospodarki powinien się opierać na rozwoju rolnictwa. Agraryzm akcentuje rolę warstwy chłopskiej
w społeczeństwie. Chłopstwo jest jego najważniejszą częścią. Kontakt z naturą, ciężka praca i samodzielne
prowadzenie gospodarstwo daje warstwie chłopskiej szczególnie pożądane społecznie cechy, takie jak
pracowitość, samodzielność, szacunek dla przyrody, solidarność grupowa. Agraryzm uznaje pierwszeństwo
pracy przed kapitałem. Odrzuca kapitalizm i socjalizm, głosząc koncepcję "trzeciej drogi".
Ideologia agraryzmu traktuje państwo jako dobro wspólne. Podkreśla patriotyzm oraz szacunek dla ojczyzny
i dla demokracji. Sprzeciwia się zaś rewolucji niszczącej państwo i porządek społeczny.
Agraryści propagowali kult ziemi i szacunek dla przyrody. W związku z tym uważa się ich za prekursorów
idei ekologicznych.
W agraryzmie podkreśla się znaczenie Kościoła i religii, które pomagają w rozwoju moralnym
społeczeństwo.
W Polsce w I połowie XX w. agraryzm był podstawową ideą działalności partii ludowych, m.in.
Stronnictwo Ludowego, o w latach 1945-1947 Polskiego Stronnictwa Ludowego, któremu przewodniczył
Stanisław Mikołajczyk. W okresie międzywojennym głównym ideologiem polskiego agraryzmu był
Stanisław Miłkowski. Po 1989 r. wykształciło się zmodyfikowano wersjo agraryzmu - neoagraryzm, który
stał się ideologią partii ludowych, m.in. Polskiego Stronnictwa Ludowego.
Milan Hodża, polityk czechosłowacki, jeden z głównych ideologów europejskiego agraryzmu w okresie
międzywojennym
VIII. Anarchizm
12
Ideologia anarchistyczna narodziła się w XIX w. Jako pierwszy tego pojęcia użył jeden z twórców doktryny Pierre-Joseph Proudhon. Oprócz niego główni twórcy ideologii to Michał Bakunin i Piotr Kropotkin.
Rozwój ideologii anarchistycznej nastąpił no przełomie XIX i XX w. W tym czasie nastąpiło także
największe nasilenie aktywności odwołującego się do niej ruchu, którego działalność przejawiało się m.in.
zamachami na czołowych polityków. Miało to, zdaniem przedstawicieli tych ruchów, doprowadzić do
upadku państw. Według anarchistów najwyższą wartością jest wolność. W związku z tym należy odrzucić
wszystko, co ją ogranicza, m.in. autorytety. Największym zagrożeniem dla wolności jest państwo. Dlatego
ono i jego struktury powinny zostać całkowicie zlikwidowane. Państwo jest utożsamione ze złem
wyrządzanym ludziom, z narzuconymi na nich ograniczeniami, które krępują jednostkę. W miejsce państwa
miałyby powstać dobrowolne stowarzyszenia i wspólnoty ludzi.
W obrębie anarchizmu można wyodrębnić kilka nurtów. Jednym z nich był anarchizm syndykalistyczny
zakładający oparcie nowego ładu społecznego na syndykatach, czyli dobrowolnych stowarzyszeniach
obywateli, w których główną rolę mieli odgrywać robotnicy. Anarchizm indywidualistyczny odrzucał nie
tylko państwo, ale także społeczeństwo, rodzinę i religię jako formy przymusu. Anarchizm komunistyczny zaś
łączył idee anarchizmu z komunistyczną wizją gospodarki.
W przeszłości w Polsce ideologia anarchistyczno nigdy nie zdobyło zbytniej popularności. Na przełomie
XIX i XX w. poglądy anarchistyczne głosił Edward Abramowski.
Wzrost popularności anarchizmu nastąpił w latach 80. XX w. Powstało wówczas kilka grup
anarchistycznych, np. Federacja Anarchistyczna.
IX.
Ekologizm
Ideologia ekologiczna narodziła się na początku lat 70. XX w. na fali krytyki cywilizacji konsumpcyjnej
Rozwinęła się w latach 60. (tzw. ruchy kontestacyjne).
W latach 80. przybrał oficjalną formę ruchu ekologicznego. Naczelnym pojęciem ideologii jest przyroda,
która jest pojmowana jako całość złożona ze ściśle powiązanych ze sobą elementów. Przyroda ma swoją
wartość niezależnie od samego człowieka. Dlatego powinna być chroniona jako wartość sama w sobie.
Ruch ekologiczny odrzuca antropocentryzm, uznawany za powód wykształcenia się agresywnego modelu
człowieka, który nie liczy się z przyrodą. Ekolodzy propagują model człowieka łagodnego, wrażliwego,
odrzucającego konsumpcyjny styl życia i szanującego środowisko naturalne.
Ideologia ekologizmu odrzuca pogląd o nieograniczonych możliwościach rozwoju. W jego miejsce
proponuje ideę zrównoważonego rozwoju, która zakłada pogodzenie zaspokojenia podstawowych potrzeb
społeczeństw z ochroną środowisko naturalnego i jego zasobów. Gospodarka powinno się opierać na
odnawialnych źródłach energii, małych gospodarstwach rolnych oraz drobnych i średnich
przedsiębiorstwach.
Przedstawiciele ruchu ekologicznego opowiadają się za państwem demokratycznym, zdecentralizowanym, o
bardzo rozwiniętej samorządności.
Do najważniejszych współczesnych ideologów ekologizmu można zaliczyć Amerykanina Murraya
Bookchina, francuskiego myśliciela Andre Gorza i radykalnego duchownego austriackiego Ivana Illicha.
Obecnie w Polsce do ekologizmu odwołuje się wiele organizacji ekologicznych i partii politycznych.
X.
Islamizm
Ideologia islamistyczna narodziła się w krajach muzułmańskich jako odpowiedź na europejski imperializm.
Za prekursora ideologii uchodzi AI-Afghani (1838-1897), który dążył do nadania islamowi charakteru
antyzachodniej ideologii
Pierwszą w pełni islamistyczną organizacją było powstałe w latach 20. XX w. Stowarzyszenie Braci
Muzułmanów, które rozwinęło swoją działalność we wszystkich krajach arabskich. W II połowie XX w.
ideologia ta w pełni się ukształtowała, a do jej głównych twórców można zaliczyć Maulanę Maududiego,
Sajjida Kutba i Ruhollaha Chomeiniego.
W myśl tej ideologii islam jest jedyną prawdziwą religią, a jego przeznaczeniem jest panowanie nad
światem. Celem muzułmanina jest więc walka wszelkimi metodami ze wszystkim, co nieislamskie.
Islamiści dostrzegają, że świat islamu ponosi klęski w rywalizacji z Zachodem pod względem politycznym,
militarnym i gospodarczym. Przyczynę takiego stanu rzeczy upatrują w odchodzeniu muzułmanów od nauki
13
Mahometa. Dlatego jedyną szansą na przywrócenie światu islamskiemu dawnej potęgi jest, ich zdaniem,
powrót do pierwotnego islamu i jego zasad.
Pełny powrót do tradycji jest możliwy tylko w państwie islamskim, które opiera się na prawie szariatu
regulującym wszystkie aspekty życia społecznego i prywatnego.
Powrót do tradycji wymaga także odrzucenia zachodnich wzorców kulturowych i wartości, które będąc nie
do pogodzenia z zasadami islamu, stają się przyczyną negatywnych zjawisk społecznych. Dlatego islamiści
zwalczają je wszelkimi możliwymi sposobami, uciekając się także do terroru. Obecnie islamizm jest
ideologią wielu ugrupowań terrorystycznych. Szacuje się, że z tą ideologią utożsamia się 10% wszystkich
muzułmanów.
Ruhllah Homeini (1902-1989) - przywódca rewolucji islamskiej w Iranie w 1978 r. (w jej wyniku Iran, stał
się pierwszym islamskim państwem na świecie.
XI.
Nacjonalizm
Nacjonalizm to ideologia, która narodziła się w XIX w. w krajach europejskich.
Twórcami ideologii nacjonalistycznej byli m.in. Giuseppe Mazzini (nacjonalizm włoski), Maurice Barres
(nacjonalizm francuski), Teodor Herzl (nacjonalizm żydowski), Tomasz Masaryk (nacjonalizm czeski).
Po II wojnie światowej ideologia nacjonalistyczna zaczęła się rozwijać w wielu krajach Azji i Afryki
(nacjonalizm afrykański, nacjonalizm arabski) i przyczyniła się do procesu dekolonizacji.
Po 1989 r. w Europie nastąpiło odrodzenie ideologii nacjonalistycznych, zwłaszcza w byłych republikach
ZSRR i państwach byłej Jugosławii. Zgodnie z założeniem nacjonalizmu naród jest najwyższą wartością w
życiu społecznym. Jest pojmowany nie tylko jako wspólnota kulturowo-dziejowa, ale także jako wspólnota
duchowa i moralna, która ma swoje własne cele.
Dobro narodu jest nadrzędne w stosunku do dobra jednostek, grup i klas społecznych. Stąd główną zasadą,
na której powinno się opierać życie społeczne, jest idea solidaryzmu narodowego. Poza tym dobro narodu
jest miarą postępowania. Etyczne jest to, co służy narodowi, a etyka narodowa jest nadrzędna w stosunku
do etyki chrześcijańskiej.
Nacjonaliści są zwolennikami silnego państwa, którego głównym celem jest realizacja i ochrona interesu
narodu.
W Polsce, podobnie jak w Europie, nacjonalizm narodził się pod koniec XIX w. Jego twórcami byli Jan
Ludwik Popławski, Zygmunt Balicki, a przede wszystkim Roman Dmowski, przywódca polskiego
narodowego obozu politycznego - endecji. Polski nacjonalizm miał charakter obronny, dlatego często jest
nazywany myślą narodową, dla odróżnienia od agresywnych form tej ideologii, np. nacjonalizmu
niemieckiego.
W okresie międzywojennym partie nacjonalistyczne - Stronnictwo Narodowo- Demokratyczne, Stronnictwo
Narodowe i Obóz Wielkiej Polski, były jednymi z głównych sił politycznych w kraju.
W okresie PRL-u ideologia narodowa nie mogła rozwijać się samodzielnie. Obecnie naj poważniejszą partią
polityczną, która odwołuje się do ideologii narodowej, jest Liga Polskich Rodzin.
Roman Dmowski (1864-1939), współzałożyciel, główny ideolog i przywódca endecji, autor m.in. Myśli
nowoczesnego Polaka, Kościół, Naród, Państwo.
XII. Nowa lewica
Nowa lewica to radykalna ideologia związana z ruchem politycznego protestu. Największe znaczenie i
oddziaływanie miała w II połowie lat 60. XX w.
Czołowym ideologiem był amerykański filozof niemieckiego pochodzenia Herbert Marcuse. Oprócz niego
do przedstawicieli tego nurtu zalicza się Daniela Cohn-Bendita, Rudiego Dutschke i Toma Haydena.
Współcześnie nowa lewica straciła na znaczeniu. Jednak jej ideolodzy i przywódcy rewolucji studenckiej
odgrywają dużą rolę w życiu politycznym, gospodarczym i kulturalnym wielu państw europejskich.
Politycznie przedstawiciele ruchu nowej lewicy są najczęściej związani z partiami ekologicznymi.
Ideologia nowej lewicy była połączeniem idei marksistowskich, anarchistycznych, trockistowskich,
maoistowskich i egzystencjalnych.
Ideolodzy nowej lewicy odrzucili współczesne państwo i społeczeństwo industrialne, które, według nich,
mają charakter represyjny i totalitarny. Ich zdaniem, państwo demokratyczne co prawda oficjalnie
14
gwarantuje wolność jednostce, jednak w rzeczywistości sprawuje nad nią ścisłą kontrolę za pomocą
nowoczesnych środków, takich jak technika, media, konsumpcja.
Nowa lewica odrzuciła konsumpcyjny styl życia oraz elity polityczne i społeczne.
Proponowano tzw. „Wielką Odnowę”, polegającą na buncie intelektualistów i studentów, który miał
doprowadzić do powstania nowego, nierepresyjnego społeczeństwa. Miało się ono opierać na ideach
wolności - rozumianej jako wyzwolenie człowieka ze wszystkich ograniczeń, równości, demokracji
uczestniczącej, która umożliwiłaby jednostce realne wpływanie na podejmowane decyzje.
Przez propagowanie destrukcji ideologia nowej lewicy była inspiracją dla europejskiego terroryzmu
lewackiego w latach 70., m.in. Czerwonych Brygad we Włoszech oraz Frakcji Czerwonej Armii w
Niemczech.
Joseph (Joschka) Fischer, jeden z najbardziej znanych współczesnych polityków, w przeszłości związany z
nową lewicą, były minister spraw zagranicznych Niemiec
XIII. Pacyfizm
Ideologia pacyfistyczna kształtowała się na początku XIX w. i stała się oficjalną doktryną ruchu
pacyfistycznego. Pacyfizm potępia wszystkie wojny bez względu na ich przyczyny i charakter: wojny
agresywne, obronne i narodowowyzwoleńcze.
Wartością najwyższą dla zwolenników pacyfizmu jest pokój, propagujących walkę polityczną bez użycia
przemocy, a celem ruchu jest ustanowienie trwałego stanu pokoju między państwami.
Za zagrożenie dla pokoju pacyfiści uznają wszelkie ideologie i postawy agresywne, m.in. nacjonalizm,
rasizm, ksenofobię oraz imperializm. Według pacyfistów zmiany społeczne nie mogą się dokonywać z
użyciem przemocy.
XIV. Feminizm
Ideologia feministyczna narodziła się w latach 60. XX w. w związku z ruchem kontestacyjnym. Nawiązywała
do emancypacyjnych ruchów kobiecych z przełomu XIX i XX w., przede wszystkim do ruchu sufrażystek.
Początkowo feminizm zwracał uwagę głównie na dyskryminację kobiet w polityce i gospodarce. Od lat 90.
zainteresowanie ideologów przesunęło się w kierunku dyskryminacji w sferze kultury i języka.
Feminizm jest oficjalną ideologią ruchu feministycznego.
Postuluje likwidację stworzonej przez mężczyzn patriarchalnej struktury społecznej - źródła dyskryminacji
kobiet we wszystkich sferach życia. Zakłada walkę z wszelkimi formami dyskryminacji kobiet, m.in.
dyskryminacją religijną (religie zwykle degradują kobiety), zwyczajową (obyczaje ograniczają wolność
kobiet), komercyjną (handel wizerunkami kobiet, pornografia), językową (gorszy status rodzaju żeńskiego
lub jego brak), socjalizacyjną (wychowanie kobiet w poczuciu niższości).
Głównym założeniem feminizmu jest równość, rozumiana jako równy status kobiet i mężczyzn wszystkich
sferach życia, oraz idea wolności kobiet, rozumiana jako prawo do decydowania o własnym ciele.
XV.
Populizm
Populizm pojawił się w Europie w I połowie XIX w. pod wpływem haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej oraz na fali
wystąpień Wiosny Ludów.
Szczytowy okres rozwoju ideologii oraz inspirowanego przez nią ruchu nastąpił w latach 30. i 40. XX w. w Ameryce
Południowej i Środkowej. Główną cechą populizmu jest idealizacja ludu obejmującego biednych mieszkańców miast i
wsi. Wyzyskiwany przez wyższe warstwy społeczne lud jest nośnikiem cnót i wartości obywatelskich.
Celem działalności politycznej powinno być dobro ludu. Jego interesom zagrażają tzw. wrogowie ludu, którzy
spiskują przeciwko ludowi i w związku z tym powinni być zwalczani. Populizm odnosi się wrogo do wszelkich elit
oraz poglądów głoszących konieczność istnienia hierarchii społecznych (np. konserwatyzmu). Na czele państwa stoi
przywódca, który doskonale rozumie się z ludem, zna jego oczekiwania i potrafi je realizować.
Populiści przejawiają nieufność wobec dużego kapitału. Ich zdaniem, gospodarka powinna się opierać na drobnej i
średniej własności ziemskiej oraz przemysłowej.
W Polsce w okresie międzywojennym elementy populizmu był obecne w programach partii ludowych.
W latach 80. elementy populizmu występowały w ruchu "Solidarność". Obecnie hasła populistyczne głosi m.in.
Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej.
Juan Domingo Perón jeden z najbardziej znanych polityków populistycznych, w latach 40. rządził Argentyną.
15

Doktryny polityczne - Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Św

Transkrypt

Podobne dokumenty

Cięcie (epistemologiczne)

Pobierz plik

List Pasterski Episkopatu Polski na Niedzielę Świętej Rodziny 2013

W sprawie forsowania fałszywej ideologii - AKO

Benedykt XVI o ideologii liberalnej

Demokracja

01 współczesne ideologie polityczne wprowadzenie

Kultura niepolityczna

załącznik do uchwały PSF

program konferencji