2. Historia: Czy nazwa Susz jest staropruska?

2. Historia: Czy nazwa Susz jest staropruska?

Historia
Seweryn Szczepański (Iława)
Czy nazwa Susz jest staropruska?
Mimo prowadzonych od dawna badań nad historią Susza nie udało się
odpowiedzieć, kiedy właściwie miasto zostało założone. Archeologia pokazuje
nam jednak, że na długo zanim powstało miasto, wokół Jeziora Suskiego, jak
i na obszarze samego Susza oraz w jego okolicy rozwijało się osadnictwo. Najwcześniejsze ślady sięgają już epoki kamienia, o czym świadczyć mogą znaleziska mezolitycznych narzędzi krzemiennych m.in. z Adamowa, jak i zlokalizowane
w Babiętach Małych neolityczne cmentarzysko kultury ceramiki sznurowej, użytkowane mniej więcej w latach 2800–2850 p.n.e.1. W samym Suszu potwierdzono
natomiast relikty osadnictwa z wczesnej epoki żelaza, z tego samego okresu
pochodzą również cmentarzyska ciałopalne zlokalizowane w 1868 r. koło Bałoszyc i Adamowa2. Nie ma wątpliwości co do tego, że okolice Susza w okresie
poprzedzającym podbój krzyżacki zamieszkiwali także Prusowie. O ich obecności świadczą kamienne posągi kultowe – tzw. „baby pruskie”, znalezione
w okolicy Susza – Nipkowia i Susza – Różnowa – Bronowa, które mogą mieć
związek ze znajdującym się w okolicy, lecz niestety bliżej nie zlokalizowanym
pruskim miejscem sakralnym3. O pruskim osadnictwie przedkrzyżackim świadczyć mogą także nazwy hydrograficzne oraz miejscowe.
Nazwy miejscowe często zachowywały swoją pruską formę. Równie
często nazwa miejscowa wraz z lokacją wsi lub jej nadaniu traciła swoje pierwotne brzmienie. Często nazwy poszczególnych miejscowości wywodziły się
od imion możnych, także pruskich, w których posiadaniu się one znajdowały.
Zaliczyć można do nich m.in. Gonty, które jako bonis Gunthen – czyli „dobra
Guntego” pojawiają się w 1300 r. Nie powinno wzbudzać wątpliwości identyfikowanie owych dóbr ze wspomnianym już w 1289 r. Prusem imieniem Gunthe4.
Dzisiejsze Kleczewo w dokumencie z 1289 r. wymienione jest jako bona Clecz in
Resya, co wiąże się z faktem posiadania dóbr przez Prusa Kleca5. W nagłówku
dokumentu z 1287 r., na mocy którego Prus Nastrome otrzymuje dobra Drulit
znajdujemy późniejszy, bo pochodzący z XV wieku dopisek: Privilegium de Grasim. Pozwala to identyfikować owe dobra Drulit z Grażymowem, która to nazwa
1 M. J. Hoffmann, Susz i okolice w starożytności i wczesnym średniowieczu, [w:] Susz. Z dziejów miasta i okolic, pod red.
J. Cygańskiego, Olszyn 2006, s. 17; J. Sobieraj, Neolityczne kurhany z Babięt Małych koło Susza, „Z Otchłani Wieków”, R. 56,
nr 4: 2001, s. 30-34.
2 H. Mülverstedt, Urnenfund in Belschwitz bei Rosenberg in Westpr., „Altpreussische Monatsschrift”, Bd. 6: 1869. s. 179180; M. J. Hoffmann, Źródła do kultury i osadnictwa południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Olsztyn
1999, s. 11, 14, 165.
3 Szerzej na ten temat, uwzględniając podziały terytorialne pruskiej Pomezanii wypowiedziałem się w następujących
artykułach złożonych do druku: S. Szczepański, Czy pruskie miejsca święte? Nazwy miejscowe i fizjograficzne z obszaru historycznej Pomezanii i obszarów sąsiednich w dokumentach krzyżackich, „Pruthrnia”, t. 5: 2009 (2010); S. Szczepański, Baby
pruskie w kontekście osadniczym wczesnośredniowiecznej Pomezanii (XI-XIII w.), „Rocznik Olsztyński”, t. XIX: 2009 (2010).
Dodatkowo problematyka ta została poruszona przeze mnie w artykule: Osadnictwo pruskie okolic Susza we wczesnym
średniowieczu, „Skarbiec Suski”, nr 1, 2009, s. 6-8.
4 Urkundenbuch zur Geschichte des vormaligen Bisthums Pomesanien (dalej jako UBP), Heft 1, Hrsg. von H. Cramer, Königsberg
1885, nr 10 (tu XV-wieczny kopista dokonał paleograficznej pomyłki zapisu imienia, które znajdujemy jako Bunte), 11, 19.
5 UBP, nr 10; G. Białuński, Ród Prusa Kleca, Malbork 2006, s. 10-11.
21
Historia
jest jednak późniejsza6. Nazwa Grażymowa wywodzi się zapewne od pruskiego
imienia Grasim, które znane jest w Prusach. Podobnie odimienna może być
pierwotna nazwa Grażymowa, zapisana w 1287 r. jako Drulit i pochodzić od
pruskiego imienia zbliżonego do Dulitt7.
W przypadku Susza najwcześniejsza znana nazwa zapisana została
jako Rosenbergk w odnowionym dokumencie lokacyjnym z 20 grudnia 1315 r.8.
Fakt, że dokument ów był odnowieniem dokumentu wcześniejszego wskazuje,
że miasto Rosenberg istniało już wcześniej. Być może założenie jego zbiegło się
w czasie z założeniem Iławy (1305) i Zalewa (1305). Oba te miasta znajdowały
się na obszarze podległego bezpośrednio Krzyżakom komturstwa dzierzgońskiego. Miasto Rosenberg znajdowało się natomiast na obszarze kapituły pomezańskiej, podległej biskupowi pomezańskiemu. Do biskupa należał również
zamek i miasto Prabuty, które otrzymało prawa miejskie już w 1285 r. Zastanawiające jest zatem, czy miasto Rosenberg nie zostało założone jeszcze przed
1305 r.? Z odnowionego dokumentu dowiadujemy, że w mieście znajdował się
kościół, w okolicy zaś dwie wsie (duas villas) miejskie. Także niewielka liczba lat
wolnych od czynszu (zaledwie 4 lata), którą przyznano mieszkańcom miasta za
użytkowanie przyznanych 64 łanów, świadczyć może o skolonizowaniu tego
terenu już dość wcześnie.
Jak już wspomniano istnieje wiele dowodów na obecność przedkrzyżackiego osadnictwa w okolicy Susza. Przyczynkiem do zastanowienia się nad
obecnością Prusów na obszarze późniejszego miasta Rosenbergk jest zapis
z polskiej mapy Prus krzyżackich z około 1450 r. gdzie znajdujemy: Szusz alias
Rozemburg civitas (czyli „Szusz inaczej miasto Rozemburg”)9. Nie jest to zresztą
jednostkowy przypadek. Polski szlachcic Stanisław Oświęcim w swoim Dyariyszu wspomina jak w lutym 1646 r. przejechał „miasteczko Susz”, w powstałym
w połowie XVIII w. dziele A. H. Lucanusa: Preussens uralter und heutigen Zustand, znajdują się dwie nazwy Susza. Obok oficjalnej Rosenberg również polska, jak uważał autor: Susza10. Widać zatem, że od średniowiecza do co naj6 UBP, nr 8.
7 R. Trautmann, Die altpreuβische Personennamen, Göttingen 1974, s. 26, 36.
8 UBP, nr 26; H. Cramer wydając ów dokument błędnie odczytał datę jego wystawienia. Zapis daty w jego pracy brzmi:
Anno millesimus tricentesimo decimo quinto, quarto decimo die Kalendas Januarii in vigilia Thome apostoli i według
Cramera, który opierał się najwidoczniej na drugim członie datacji, mianowicie wigilii przed dniem Tomasza Apostoła
dokument datowano 29. grudnia 1315 r. Nie zwrócił jednak Cramer uwagi na to, że 29. grudnia przypada święto nie św.
Tomasza Apostoła, ale św. Tomasza Becketa, biskupa męczennika, zresztą w tym przypadku musiałby to być 28. grudnia,
gdyż chodzi o wigilię. Święto Tomasza Apostoła w średniowieczu przypadło natomiast na dzień 21. grudnia, zatem wigilia
św. Tomasza przypada na 20 grudnia. Dodatkowo H. Cramer nie uwzględnił wstecznego liczenia dni w przypadku używania w kalendarzu rzymskim kalend. Zatem jeżeli w zapisie dokumentu mamy czternastą kalendę stycznia, to wówczas
musimy od 1 stycznia odliczyć wstecz 14 dni, włączając do tego 1. stycznia. W sumie daje to nam dzień 19. grudnia.
Problem w tym, że i tu widoczna jest rozbieżność: wigilia św. Tomasza Apostoła to dzień 20. grudnia, czternasta kalenda
stycznia to 19. grudnia. Należy zadać sobie jeszcze pytanie czy K. J. Kaufmann, a za nim J. Sikorski w monografii Susza
z 2006 r. mieli rację co do roku 1314? Wydaje się, że raczej nie powinno się w tym miejscu zmieniać daty rocznej, gdyż ta
była zbyt ważna, żeby nią manipulować. Natomiast rozbieżność co do daty dziennej, według święta i według kalendarza
rzymskiego, wyjaśnić można jedynie pomyłką osoby przygotowującej dokument lub kopisty, który źle wyliczył i zapisał
zamiast trzynastą kalendę stycznia czternastą kalendę stycznia. Zapis właściwie powinien wyglądać następująco: Anno
millesimus tricentesimo decimo quinto, tertio decimo die Kalendas Januarii in vigilia Thome apostoli, czyli „Roku pańskiego 1315, w trzynastą kalendę stycznia w wigilię Tomasza apostoła”, czyli 20 grudnia 1315 r.
9
Jako pierwszy uwagę zwrócił na ten fakt: W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów
1882, s. 104; Także Z. H. Nowak, Rozwój przestrzenny miasta Susza, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1: 1963, s. 63;
E. Martuszewski, Dzieje miast: Susz, [w:] Iława. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1972, s. 183; J. Sikorski, Lokacja i rozwój
przestrzenny Susza, [w:] Susz. Z dziejów miasta i okolic, pod red. J. Cygańskiego, Olszyn 2006; B. Olszewicz, Kartografja polska
w XV-XVI wieku, „Polski Przegląd Kartograficzny”, R. VIII, nr 31: 1930, s. 149.
10 Stanisława Oświęcima Dyaryusz 1643-1651, wyd.: W. Czermak, „Scriptores rerum Polonicarum”, t. XIX, Kraków 1907,
s. 115; A. H. Lucanus, Preussens uralter und heutigen Zustand, hrsg. G. Sommerfeld, E. Hollack, Bd. II, Lötzen 1912, s. 147.
22
Historia
mniej XVIII w. Susz posiadał nazwę podwójną – oficjalną niemiecką Rosenberg
i potoczną Szusz/Susz/Susza. Szczególnie w kontekście owej średniowiecznej
mapy Prus krzyżackich nazwa wydaje się być interesująca, gdyż również inne
znajdujące się w sąsiedztwie Susza miejscowości występujące na mapie jak się
okazuje posiadały nazwę podwójną. Tu na szczególną uwagę zasługuje zapis
podwójnej nazwy: Kysselecz alias Freystath civitas, czyli obecne Kisielice, które
założone zostały w 1331 r. jako prywatne miasto w dobrach rodziny Stangów –
stąd nazwa Freystadt, czyli „wolne miasto”. Kolejna nazwa to castrum et civitas
Prabuth, czyli „zamek i miasto Prabuty“. W przypadku Prabut oficjalna nazwa
brzmiała początkowo Resinburg, zniemczona następnie na Riesenburg. Przypadek występowania podwójnych nazw nie jest w Prusach jednostkowy i ma wiele analogii. Można więc przyjąć, że także w przypadku Kisielic, Prabut, a przede
wszystkim Susza, mamy do czynienia z nazwą niemiecką i nazwą wcześniejszą
– najpewniej pruską.
Zastanawiając się zatem nad pochodzeniem pierwotnej nazwy Susz, należy wziąć pod uwagę występujące w języku pruskim słowo saussai – „sucho”11.
Za ewentualnością taką przemawiać może lokalizacja Susza na wyniesieniu,
otoczonym wodą i bagnami, czyli w miejscu suchym. Znacznie bardziej prawdopodobna jest jednak odimienna etymologia nazwy Susz, mająca związek
z pruskim antroponimem Suse. Od pruskich imion, jak już wyżej wspomniano, pochodziły nazwy wsi Gonty, Kleczewo, Grażymowo. W przypadku Susza znajdujemy dość liczne analogie wśród nazw miejscowych oraz nazw fizjograficznych
występujących na obszarze Prus. Wymieńmy kilka z nich:
s Suszekaym: dzisiejsze Wilimy w powiecie olsztyńskim, w gminie Biskupiec.
W dokumencie z 1359 r. znajdujemy zapis o zasadźcy wsi Willemsdorf,
Prusie imieniem Suse. W nagłówku dokumentu znajdujemy zapis: Litera
ville Willemsdorf seu Suszekaim vel Sillemberg12. Oznacza to, że obok
nazwy niemieckiej Willemsdorf wieś nazywała się także Suszekaym. Nazwa ta wywodzi się od imienia Suse + pruskie kaym – „wieś”.
s Sussnicken: dzisiejszy Suśnik w powiecie kętrzyńskim, w gminie Korsze.
W dokumencie z 1481 r. znajdujemy m.in. informacje o nadaniu prawa
połowu ryb w jeziorze Tauditten przy wsi Sussnicken. W 1485 r. wieś ta
występuje pod nazwą Syssenicken13.
s Sussenthal: Obecny Sętal w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity.
W dokumencie z 1344 r. wieś występuje pod nazwą Zusental, identycznie w 1356 r.14. W późniejszych źródłach jako Sussental, Sussenthal15.
Zbliżoną nazwę – Sussanenthal posiadała wieś Wiewiórka w powiecie
iławskim, w gminie Iława.
s Sussenberg: Obecne Jarandowo w powiecie lidzbarskim, w gminie
Lidzbark Warmiński. W dokumencie z 1359 r. wieś występuje jako Su11 Lexicon Borussicum Vetus, ed. L. Palmaitis, Kaunas 2007, s. 191.
12 Codex diplomaticus Warmiensis (dalej jako CDP), Bd. 2, Hrsg. von P. Woelky, Mainz 1864, nr 279.
13
M. Perlbach, Die älteren Urkunden der Wallenrodt’schen Bibliothek in Königsberg, „Altpreussische Monatsschrift”
Bd. 11: 1874, s. 270-271.
14 CDW, Bd. 2, nr 38, 235.
15 Sedes archipresbyterales dioecesis Warmiensis, [w:] Scriptores rerum Warmiensium, Hrsg. von C. P. Woelky i J. M. Saage,
Bd. 1, Braunsberg 1866, s. 422; A. Pospieszyłowa, Toponimia południowej Warmii, Olsztyn 1987, s. 152-153.
23
Historia
senberg16. Nazwa ta wywodzi się od imienia Suse + niemieckie berg
– „wzgórze”. Być może dotyczy ona grodziska lub gospodarstwa położonego na wzgórzu. W źródłach często napotykamy na określenia
„pochodzący ze wzgórza” jako zamieszkałego na pagórku we wsi. Ponadto warto zwrócić uwagę, że w Jarandowie zlokalizowano stanowisko obronne na wzgórzu17.
s Susenberg/Suzenberg: Osada zaginiona, położona na północ od
Brodnicy, między jeziorem Niskie Brodno, a wsiami Żmijewo i Karbowo.
Wspomniana w 1414 r.18. Etymologia nazwy jak wyżej. W pobliżu Żmijewka nad jeziorem Niskie Brodno znajduje się grodzisko19.
s Suselake: Ciek wodny, płynie w okolicy Cyganek, w powiecie nowodworskim w gminie Nowy Dwór Gdański, wpada do sztucznego kanału
łączącego rzeki Linawa i Tuga. Jeszcze w 1925 r. u źródeł rzeki znajdujemy wał przeciwpowodziowy zwany od nazwy rzeki Susewall20. W XVI w.
rzeka stanowiła południowy dopływ Małej Linawy21. Nazwa pochodzić
może od imienia bliżej niezidentyfikowanego Suse, który mógł posiadać dobra w okolicy Cyganek i wiązać się z kolonizacją krzyżacką po
1308 r.
s Susewald: Las w okolicy Suselake znany już w XVI w.22. Nazwa niewątpliwie pochodzi od nazwy rzeki Suselake, która, zanim dokonano przekopu sztucznego kanału między rzekami Linawa i Tuga, płynęła po
wschodniej stronie lasu. Las mógł też stanowić własność Susego, który
mógł posiadać swe dobra w okolicy Cyganek.
Opierając się na powyższych przykładach wyraźnie stwierdzić można,
że nazwy zawierające człon Suse, zapisywane w różny sposób nie są jednostkowe. Podobnie powszechne są imiona identyczne lub zbliżone do Suse23. Prusów
o imieniu Suse znajdujemy także na obszarze Pomezanii, np. w Karnitach w 1395 r.,
w Kiersytach w 1398 r.24. Pewien Suste wraz z innymi Prusami występuje także
w nadaniu pola Dirgowite – obecne okolice Bart, powiat iławski, gmina Zalewo25.
Skoro rozpatrzyliśmy już ewentualność pochodzenia nazwy Susz, która
zapisana została po raz pierwszy około 1450 r. na polskiej mapie Prus krzyżackich jako: Szusz alias Rozemburg civitas, to należałoby skupić się teraz na pochodzeniu niemieckiej nazwy Rosenberg, która pojawia się wraz z powtórną
lokacją miasta w 1315 r. Oczywiście nazwa ta musiała już istnieć w momencie pierwszej lokacji. Etymologię nazwy często wywodzi się od patronki miasta
16 CDW, Bd. 2, nr 291.
17 M. Pollakówna, Osadnictwo Warmii w okresie krzyżackim, Poznań 1953, s. 141.
18 H. Plehn, Ortsgeschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, „Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder”, Bd. 39: 1900, s. 105.
19
K. Grążawski, Kasztelania świecka i michałowska. Studia nad kształtowaniem się struktur państwa piastowskiego na
pograniczu polsko-pruskim, Włocławek 2005, s. 230.
20 Messtischblätt 1:25 000 nr 465 Tiegenhof 1925.
21 W. Długokęcki, Osadnictwo na Żuławach w XIII i początkach XIV w., Malbork 1992, s. 87.
22 Ibidem, s. 100.
23 R. Trautmann, op. cit., s. 90, 101.
24 Das Pfennigschuldbuch der Komturei Christburg, Hrsg. von H. Wunder, Köln-Berlin 1969, s. 118 (w rękopisie Księgi
długów komturstwa dzierzgońskiego znajdującym się w Geheimes Staatsarchiv Preuβischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem,
XX HA: imię zapisane pomyłkowo jako Swse: OF 161, fol. 87a), 176.
25 Preussisches Urkundenbuch, Bd. I/2, hrsg.: A. Seraphin, Königsberg 1909, nr 872.
24
Historia
św. Rozalii, znajdującej się w obecnym herbie26. Jest to opinia nieco naciągana
i wyrażona bez znajomości żywotu i kultu świętej Rozalii z Palermo. Kult jej nieoficjalnie rozpoczął się już w XIII–XIV w., jednakże głównie w okolicy Bivony i Palermo, którego była patronką. Zaczął rozwijać się dopiero od 1624 r., a oficjalnie
rozpowszechnił się od wpisania jej w 1630 r. przez papieża Urbana VIII do Martyrologium Rzymskiego. Atrybutami świętej, chroniącej od zarazy są czaszka,
wieniec z róż, grota27. Jest rzeczą niemalże wykluczoną adaptacja nieoficjalnego kultu Rozalii przez zakon krzyżacki, który rozwijał kult głównie św. Doroty,
św. Anny, św. Katarzyny, a nade wszystko Najświętszej Marii Panny patronki Zakonu. To ją najpewniej znajdujemy na średniowiecznej pieczęci Susza, która w swej
pierwotnej formie używana była jeszcze w XVII w., została wycofana dopiero
na początku XX w. Nową pieczęć zatwierdził minister spraw wewnętrznych rządu pruskiego 5 listopada 1904 r. Przedstawiała ona rosnący na wzgórzu krzew
róży i stojącą obok niego postać kobiecą, w tle znajdowało się 9 gwiazdek28.
Skoro więc święta Rozalia nie ma nic wspólnego z niemiecką nazwą
Susza, to należy rozpatrzyć inną ewentualność. Jerzy Sikorski zaproponował, że
nazwa może mieć związek z symbolicznym sadzeniem róż podczas lokacji miasta29. O ile sens sadzenia na zboczach wzniesienia, na którym znajdowało się
miasto ciernistych krzewów, jakim były róże posiadał wymiar nie tylko estetyczny, ale także obronny, o tyle raczej nastąpiłoby to po lokacji miasta mającego
już przecież nazwę Rosenberg. Nazwa ta w żaden sposób nie nawiązuje do
nazwy pruskiej. Posiada jednak liczne analogie w Niemczech i obszarach objętych w średniowieczu kolonizacją niemiecką. Wymienić można następujące
miejscowości:
s Rosenberg w Baden-Wirtembergii, powiat Ostalb, wzmianka w 1344 r.
s Rosenberg w Baden-Wirtembergii, powiat Neckar-Odenwald, wzmianka w 1254 r.
s Rosenberg obecne Oleśno w województwie Opolskim, powiat oleski,
wzmianka w 1226 r. jako Rosenberg/Olesno.
s Rosenberg obecny Ružomberok w kraju żylińskim w Słowacji, lokacja
w 1318 r.
s Rosenberg obecny Rožmberk nad Vltavou, powiat Czeski Krumlov
w Czeskiej Republice, wzmianka w 1250 r.
s Rosenberg obecne Krasnoflotskoje (Краснофлотское), dawniej
w dawnym powiecie Heiligenbeil na Sambii, obecnie w okręgu kaliningradzkim, lokacja w 1368 r.
s Rosenberg zamek przy Kronach w Bawarii, powiat Kronach, wzmianka
w 1249 r.
26 Głównie za pracą: E. Martuszewski, Dzieje miast: Susz, [w:] Iława. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1972, s. 182.
27 E. Calandra, Il Seicento e il primo Festino di Santa Rosalia, Palermo 1996.
28 K. J. Kaufmann, Geschichte der Stadt Rosenberg in Westpreuβen, Rosenberg Wpr. 1937, s. 5-6.
29 J. Sikorski, Lokacja i rozwój przestrzenny Susza, [w:] Susz. Z dziejów miasta i okolic, pod red. J. Cygańskiego,
Olszyn 2006.
25
Historia
Niewykluczone, że nazwa Rosenberg odnosząca się do Susza, która
jak wiemy pojawiła się wraz z lokacją zastępując nazwę pruską, miała związek
z identycznym miastem występującym w Niemczech. Nazwę ową mógł przenieść zarówno sołtys – zasadźca Piotr, który występuje jako świadek w dokumencie lokacyjnym z 1315 r. lub też osadnicy mający zagospodarować miasto
i jego okolice. Niewykluczone, że zasadźca lub pierwsi mieszkańcy pochodzić
mogli z miasta lub okolic, któregoś ze wzmiankowanych wyżej Rosenbergów?
Niestety nie mamy na to dowodów. Podobne przypadki przenoszenia nazw
miast zauważamy jednak w przypadku Zalewa – od 1305 r. jako Saalfeld, nazwa
przeniesiona z Saalfeld w Turyngii. Podobnie Ostróda – przed 1335 r. jako Osterode, nazwa pochodziła od Osterode am Harz skąd pochodził komtur dzierzgoński Luter z Brunszwiku, który nadał miastu Ostróda 96 łanów przygotowując
lokację miasta30.
Podsumowując, pierwotna nazwa miasta brzmiała najpewniej *Suse,
późniejsza nazwa Rosenberg jest nazwą niemiecką, wywodząca się albo od
położenia miasta na wzgórzu różanym albo, co bardziej prawdopodobne,
przeniesiona została ona z Niemiec wraz z zasadźcą lub osadnikami. Całkowicie wykluczyć należy jej łączenie ze świętą Rozalią.
Jako ciekawostkę na koniec podać można, że według „Słownika nazwisk współcześnie w Polsce używanych”, pod red. Kazimierza Rymuta w Polsce w latach 90. XX w. znajdowało się 400 osób posiadających nazwisko Susz,
32 osoby o nazwisku Suszak i aż 7344 o nazwisku Suski! Poszukiwanie jednakże
związku ich wszystkich z miastem Susz raczej nie może być trafne.
30
K. Skrodzki, Dzieje Ziemi Zalewskiej, Zalewo 2005, s. 78-80.
26