Świętokrzyska Mozaika Łąki - Natura 2000
Transkrypt
Świętokrzyska Mozaika Łąki - Natura 2000
Świętokrzyska Mozaika Łąki D laczego „Świętokrzyska Mozaika”? Województwo świętokrzyskie jest jednym z najmniejszych, ale jednocześnie najbardziej zróżnicowanych pod względem przyrodniczym regionów Polski. Naturalne, stare bory jodłowe i buczyny przeplatają się z łąkami trzęślicowymi i torfowiskami; kamieniste, wartkie potoki uchodzą do leniwie meandrujących, nizinnych rzek a nad płatami zabagnionych szuwarów górują gipsowe i wapienne wzgórza z murawami kserotermicznymi. To niesamowity teren do aktywnego wypoczynku połączonego z obserwowaniem przyrody – zapraszamy! Łąki i pastwiska to siedliska półnaturalne, kształtowane przez człowieka i wspomagane przez naturalny rytm wylewów rzek. Cykliczne koszenie lub wypas zwierząt sprawiają, że siedliska te utrzymują swój otwarty charakter; w naszych warunkach klimatycznych zaprzestanie ich użytkowania skutkuje naturalną sukcesją – na mocniej uwilgoconych terenach w kierunku łęgów, na glebach świeżych – grądów. Chociaż trwałe użytki zielone zajmują niespełna 10% powierzchni województwa świętokrzyskiego, zasługują na szczególną uwagę jako siedliska wzbogacające różnorodność biologiczną regionu, skupiające wiele rzadkich, zagrożonych przedstawicieli fauny i flory i wymagające czynnej ochrony. W wielu miejscach regionu, na skrajach dolin rzecznych, w obrzeżach lasów i na śródleśnych polanach, występują zmiennowilgotne łąki trzęślicowe. Ze względu na specyficzne wymagania wodne i historię użytkowania zwykle zajmują one niewielkie powierzchnie, rzadko przekraczające kilka hektarów. Wykształciły się na terenach o zmieniającym się w ciągu roku poziomie wód gruntowych, a ich tradycyjne użytkowanie było znacznie bardziej ekstensywne niż w przypadku pozostałych siedlisk łąkowych. Łąki te koszono dopiero jesienią, czasem tylko raz na kilka lat, a zebrane z nich siano, nienadające się na paszę dla zwierząt, służyło głównie za podściółkę. Ze pełnik europejski (RM) względu na znaczne zróżnicowanie florystyczne i występowanie wielu zagrożonych gatunków zwierząt, łąki trzęślicowe uznawane są za najcenniejsze zbiorowiska półnaturalne Europy Środkowej. Rośliny łąk trzęślicowych to m.in. trzęślica modra, kosaciec syberyjski, goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, pełnik europejski, goździk pyszny, czarcikęs łąkowy i sierpik barwierski. Na wielu powierzchniach występują także storczyki – kukułka krwista i szerokolistna, a na glebach zasobnych w węglan wapnia – kruszczyk błotny, listera jajowata, turzyca Davalla i starodub łąkowy. W centrum i na północy województwa łąki trzęślicowe są podstawowym siedliskiem przeplatki aurinii i modraszka alkona, gatunków figurujących w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Gąsienice motyli żerują na specyficznych gatunkach roślin żywicielskich; w przypadku przeplatki jest to czarcikęs łąkowy, a modraszka – goryczka wąskolistna. Obydwa gatunki są zagrożone ze względu na zanikanie odpowiednich siedlisk; obecnie wiele łąk trzęślicowych zarasta, ponieważ gospodarze rezygnują z utrzymywania zwierząt hodowlanych i spada zapotrzebowanie na siano. W pierwszym przeplatka aurinia (BS) kruszczyk błotny (BS) rzędzie porzucane są łąki o trudnych warunkach użytkowania, dające niskiej jakości siano, w tym wilgotne siedliska motyli. Łąki trzęślicowe znaleźć można na przykład w obrzeżach doliny Krasnej, idąc żółtym szlakiem Końskie-Serbinów (tereny koło Krasnej, Szałasu i Serbinowa na styku gmin Stąporków, Zagnańsk i Mniów) oraz na szlaku czerwonym rezerwat Diabla Góra-Łączna w okolicy Odrowążka nad Kuźniczką (gm. Bliżyn) i Zalezianki nad Jaślaną (gm. Łączna). Najlepszym okresem na podziwianie kwietnych łąk tego typu jest czas od maja do lipca; najwcześniej zakwitają kukułki, pełniki i kosaćce, później mieczyki, goździki i goryczki. Zdecydowanie największą powierzchnię spośród chronionych siedlisk otwartych województwa zajmują ekstensywnie użytkowane łąki świeże. Występują one na niezbyt wilgotnych glebach poza dolinami rzecznymi oraz w dolinach, w których funkcjonują obwałowania lub system melioracji powodujący odwodnienie terenu i w wyższych partiach, znajdujących się poza zasięgiem wylewów. Łąki świeże dają wysokiej jakości siano; tradycyjnie koszone są dwa razy w roku, w czerwcu i sierpniu. W zbiorowisku tym dominują trawy, takie jak rajgras wyniosły, kupkówka pospolita i kłosówka wełnista. Obok nich licznie występują także kwitnące rośliny dwuliścienne, w tym krwawnik pospolity, chaber łąkowy, przytu- podmokła łąka z łanami rdestu (LM) łąka selernicowa z czosnkiem kątowatym (JP) przeplatka cinksia (BS) lia pospolita, bodziszek łąkowy, barszcz zwyczajny, groszek łąkowy, jastrun pospolity, biedrzeniec mniejszy, jaskier ostry, jaskier rozłogowy, szczawie, mniszek lekarski, koniczyny i wyka ptasia. W miejscach mocniej uwilgoconych łąki świeże przechodzą w trzęślicowe lub w różnego typu szuwary. Największe kompleksy tego typu łąk spotykane są w dolinie Nidy. Ich zróżnicowanie i całą gamę barw kwiatów, od białych krwawników i przytulii, przez żółte mniszki i jaskry do fioletowych chabrów i niebieskich bodziszków, podziwiać można szczególnie w czerwcu i pod koniec lipca, przed sianokosami. Na regularnie zalewanych fragmentach dolin dużych rzek, w miejscach gdzie w okresie pomiędzy wylewami woda nie stagnuje i gleba przesycha, spotykane są łąki selernicowe. W lipcu i sierpniu kwitną tu łany czosnku kątowatego i selernicy żyłkowanej. Innymi gatunkami występującymi w tym siedlisku są konitrut błotny, fiołek mokradłowy, jaskier rozłogowy, wyka ptasia, groszek łąkowy, wyczyniec łąkowy i śmiałek darniowy. Łąki selernicowe znajdziemy nad Nidą, np. w okolicach Skrzypiowa (gm. Pińczów), Chrobrza (gm. Złota) i Szczytnik (gm. Wiślica) oraz w dolinie Wisły. zasilania słonymi wodami, związanymi z pokładami soli kamiennej. W skali kraju występują tylko na kilku izolowanych stanowiskach w centralnej i południowej Polsce. Zajmują niewielkie powierzchnie; jedyny świętokrzyski rezerwat słonoroślowy w Owczarach koło Buska-Zdroju liczy sobie niewiele ponad pół hektara. Nidziańskie słonorośla tworzą takie gatunki jak m.in. przewiercień cienki, muchotrzew solniskowy i mannica odstająca. Na terenie Niecki Nidziańskiej, w okolicach znanych miejscowości uzdrowiskowych – Solca-Zdroju i BuskaZdroju, występują halofilne (słonolubne) zbiorowiska łąkowe i szuwarowe. Tworzą się one w warunkach stałego modraszek telejus (BS) Wilgotne i świeże łąki to siedlisko derkacza, który od maja do lipca odzywa się, głównie nocą, monotonnym dwusylabowym głosem. Łąki to również kluczowe żerowiska wielu ptaków drapieżnych i bocianów. W zależności od obecności odpowiednich gatunków roślin, łąki zasiedlają chronione gatunki motyli, w tym modraszki: telejus i nausitous, których gąsienice potrzebują krwiściągu lekarskiego, czerwończyk fioletek, którego rośliną żywicielską jest rdest wężownik oraz czerwończyk nieparek, występujący w obrzeżach rowów, cieków i zbiorników wodnych porośniętych szczawiem. Gatunki te znajdziemy w lipcu m.in. w Niecce Nidziańskiej; różne typy łąk stanowiące ich siedliska poznać można wybierając się na wędrówkę szlakami pieszymi: czerwonym BuskoZdrój-Solec-Zdrój oraz zielonym Grochowiska-Wiślica. tygrzyk paskowany (BS) szuwary turzycowe (LM) W najbardziej zabagnionych fragmentach dolin, w obrzeżach starorzeczy i w miejscu wypłyconych, zanikających zbiorników występuje inny typ siedlisk otwartych – zróżnicowane gatunkowo szuwary, pełniące istotną rolę jako lęgowiska ptaków wodno-błotnych. Ze względu na dominujące gatunki roślin wyróżniamy m.in. szuwary trzcinowe, mannowe, turzycowe, pałkowe i oczeretowe. Wśród turzyc spotkać można chronione gatunki maleńkich ślimaków – poczwarówek; ich skorupki osiągają długość do kilku milimetrów. Turzycowiska zamieszkują także chruściele – wodnik, kropiatka i zielonka oraz rokitniczki i kszyki. Miejscami, na terenach stale lub często zalewanych wodą, turzyce rosną w charakterystycznych kępach, które mogą osiągać ponad dwa metry wysokości. Wczesną wiosną turzycowiska ożywiają krajobraz łanami kwitnącej na żółto knieci błotnej (kaczeńca). Szuwary trzcinowe to siedlisko bąka, tajemniczej czapli o charakterystycznym basowym głosie, błotniaka stawowego, gęgawy, trzciniaka i trzcinniczka. Rozległe płaty trzcinowisk występują w dolinach większych rzek, np. nad Nidą koło Gorysławic i na wypłyconych fragmentach stawów rybnych i zbiorników zaporowych. Na zachodzie i południu regionu, dzięki stałemu zapotrzebowaniu na mleko funkcjonujących tu lokalnych mleczarni, duże powierzchnie zajmują pastwiska. Charakteryzuje je mniejsza niż w przypadku łąk różnorodność fauny i flory, są to jednak bardzo ważne lęgowiska kilku gatunków ptaków gniazdujących na ziemi, w tym czajek, rycyków, krwawodziobów i pliszek żółtych. Pierwsze trzy rycyk (AG) kuropatwa (JS) gatunki często gniazdują kolonijnie, zarówno na pastwiskach jak i wśród łąk. Warunkiem jest obecność rozległych terenów otwartych z niską roślinnością, która pozwala ptakom na zauważenie zagrożenia z dużej odległości. Amatorów plądrowania łatwo dostępnych gniazd jest wielu – od wałęsających się z dala od zabudowań psów i kotów, przez lisy, po sroki i wrony. Zaniepokojone ptaki wszczynają alarm i wspólnie przeganiają intruza; gniazdowanie w koloniach i zmasowany atak daje im większe szanse na wygraną. Najlepszym okresem na obserwacje łąkowych siewek są kwiecień i maj, a miejscem gdzie na pewno je spotkamy – szerokie doliny Nidy, Pilicy, Czarnej Koneckiej i Kamiennej. Nadnidziańska populacja rycyków, licząca przeszło 300 par lęgowych, jest największa w Polsce. spotkać można chronionego przedstawiciela gryzoni – chomika europejskiego. Gatunek ten jest zagrożony; wycofał się w ostatnich dekadach z wielu krajowych stanowisk, ze względu na prześladowania i zmiany w technice upraw. Na polach pozbawionych „chemii” – środków ochrony roślin, spotkać można specyficzną florę segetalną. Wśród roślin uznawanych za chwasty są gatunki nierozerwalnie związane z tradycyjnym krajobrazem rolnym, takie jak maki, rumianki, chabry bławatki, kąkole czy ostróżeczki polne. Ich kwiaty podziwiać można w czerwcu i lipcu w wielu miejscach regionu; województwo świętokrzyskie uznawane jest za enklawę rzadkich, ginących gatunków segetalnych. Omawiając tereny otwarte tworzące świętokrzyski krajobraz nie sposób pominąć pól uprawnych. Charakterystyczne dla naszego województwa rozdrobnienie gruntów, szczególnie w centralnej i północnej części regionu, sprawia, że pola pokryte różnorodnymi uprawami tworzą mozaiki – świętokrzyskie „pasiaki”. Pola są siedliskiem wielu gatunków ptaków, w tym przepiórek, kuropatw, skowronków, ortolanów, potrzeszczy i pokląskw; stanowią tereny żerowiskowe myszołowów zwyczajnych, błotniaków stawowych i pustułek, a w okresie migracji i zimowania przyciągają myszołowy włochate i błotniaki zbożowe z północnego-wschodu Europy. W południowej i wschodniej części regionu wśród pól uprawnych Obszary Natura 2000, siedliska i gatunki terenów otwartych. Półnaturalne siedliska otwarte, w tym łąki i murawy, są bardzo ważne dla wielu zagrożonych gatunków zwierząt. Jednocześnie ich przetrwanie wymaga ingerencji człowieka, który przez wieki ekstensywnego użytkowania, obejmującego koszenie lub wypas, przyczynił się do powstania tego typu siedlisk. Poniżej zestawiono świętokrzyskie obszary Natura 2000, które mają za zadanie chronić siedliska łąk i szuwarów oraz związane z nimi gatunki „naturowe”. Pogrubioną czcionką wskazano kluczowe dla danej ostoi gatunki i siedliska – te, które w poszczególnych obszarach są najlepiej zachowane lub szczególnie liczne. Dolina Białej Nidy Łąki trzęślicowe i świeże poczwarówka jajowata i zwężona, modraszek telejus, czerwończyk nieparek i fioletek, modraszek nausitous Dolina Bobrzy Łąki trzęślicowe i świeże czerwończyk nieparek, przeplatka aurinia Dolina Czarnej Łąki trzęślicowe i świeże przeplatka aurinia, modraszek telejus, czerwończyk nieparek Dolina Czarnej Nidy Łąki świeże, łąki trzęślicowe modraszek telejus, czerwończyk nieparek i fioletek Dolina Górnej Mierzawy Łąki trzęślicowe i świeże czerwończyk nieparek i fioletek, modraszek telejus Dolina Górnej Pilicy Łąki trzęślicowe i świeże poczwarówka jajowata i zwężona, czerwończyk fioletek, modraszek telejus i nausitous, czerwończyk nieparek Dolina Kamiennej Łąki trzęślicowe i świeże poczwarówka zwężona, modraszek telejus, czerwończyk nieparek Dolina Krasnej Łąki trzęślicowe i świeże przeplatka aurinia, poczwarówka jajowata i zwężona, czerwończyk nieparek Dolina Mierzawy Łąki świeże, łąki trzęślicowe Dolina Warkocza Łąki świeże, łąki trzęślicowe Lasy CisowskoOrłowińskie Łąki trzęślicowe przeplatka aurinia, czerwończyk nieparek i fioletek, modraszek telejus Lasy Skarżyskie Łąki trzęślicowe przeplatka aurinia, czerwończyk nieparek Lasy Suchedniowskie Łąki trzęślicowe i świeże przeplatka aurinia, poczwarówka zwężona Łysogóry Łąki trzęślicowe i świeże przeplatka aurinia, czerwończyk nieparek Ostoja Barcza Łąki trzęślicowe i świeże przeplatka aurinia, czerwończyk nieparek Ostoja Jeleniowska Łąki świeże czerwończyk nieparek Ostoja Kozubowska Łąki selernicowe i świeże, łąki trzęślicowe modraszek telejus Ostoja Nidziańska Łąki trzęślicowe, selernicowe i świeże poczwarówka jajowata i zwężona, czerwończyk nieparek i Śródlądowe słone łąki, pastwiska i fioletek, modraszek telejus i nausitous szuwary Ostoja Pomorzany Łąki trzęślicowe i świeże czerwończyk nieparek Ostoja Przedborska Łąki świeże czerwończyk nieparek Ostoja Sieradowicka Łąki trzęślicowe i świeże czerwończyk nieparek Ostoja SobkowskoKorytnicka Łąki trzęślicowe i świeże poczwarówka zwężona i jajowata Ostoja Stawiany Łąki trzęślicowe i świeże Śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary poczwarówka zwężona, modraszek telejus, czerwończyk nieparek i fioletek Ostoja SzanieckoSolecka Łąki trzęślicowe, selernicowe i świeże Śródlądowe słone łąki, pastwiska modraszek telejus i nausitous, czerwończyk nieparek i fioletek i szuwary Ostoja Żyznów Łąki trzęślicowe i świeże poczwarówka zwężona, modraszek telejus i nausitous, czerwończyk nieparek i fioletek Przełom Lubrzanki Łąki trzęślicowe i świeże przeplatka aurinia Przełom Wisły w Małopolsce Łąki selernicowe i świeże czerwończyk nieparek Tarnobrzeska Dolina Wisły Łąki selernicowe i świeże pastwisko (RM) czajka (BB) bocian biały (KS) czerwończyk nieparek, modraszek nausitous Uroczysko Pięty Łąki trzęślicowe i świeże przeplatka aurinia, modraszek telejus, czerwończyk nieparek Wzgórza ChęcińskoKieleckie Łąki świeże, łąki trzęślicowe modraszek telejus, czerwończyk nieparek i fioletek, Poczwarówka jajowata, przeplatka aurinia Wzgórza Kunowskie Łąki trzęślicowe i świeże czerwończyk fioletek, modraszek telejus, czerwończyk nieparek Wydawca: Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Świętokrzyskiego ul. Ściegiennego 2/32, 25-033 Kielce e-mail: [email protected] www.swietokrzyskie.travel, tel. 41 361 80 57 Opracowanie: Joanna Przybylska Autorzy fotografii: Bogdan Bednarek (BB), Jarosław Sułek (JS), Krzysztof Dudzik (KD), Adam Grzegolec (AG), Ludwik Maksalon (LM), Roman Maniarski (RM), Joanna Przybylska (JP), Bogusław Sępioł (BS), Kamil Sojda (KS). Okładka: świętokrzyskie krajobrazy (RM). Więcej informacji o świętokrzyskiej przyrodzie na stronie Towarzystwa Badań i Ochrony Przyrody www.tbop.org.pl potrzeszcz (KD) Projekt „Wykreowanie i promocja markowych produktów turystycznych Województwa Świętokrzyskiego oraz ich kompleksowe oznakowanie” współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013. „... dla rozwoju Województwa Świętokrzyskiego ...”