Polsk språk 1 POL1110 ORDKLASSER

Polsk språk 1
POL1110
Forelesning 6
H2006
ORDKLASSER
• alle polske ord kan deles i to grupper – som
bøyes og som ikke bøyes
ordklassene
bøyes
ikke bøyes
substantiv
adjektiv
adverb
partikler
pronomen
preposisjoner
verb
tallord
konjunksjoner
1
PRETERITUM (fortid)
robić
malować
śpiewać
1.
2.
3.
robimalowaśpiewa-
m
robiłem
robiłeś
robił
sg.
f
robiłam
robiłaś
robiła
sg.
1. -łem, -łam
2. -łeś, -łaś
3. -ł, -ła, -ło
pl.
1. -liśmy, -łyśmy
2. -liście, -łyście
3. -li, -ły
pl.
n
robiło
m+f
f
robiliśmy robiłyśmy
robiliście robiłyście
robili
robiły
PRETERITUM VERB -eć
słyszeć, widzieć, wiedzieć, myśleć, rozumieć
sg.
pl.
m
f
n
m+f
f
1 słyszałem słyszałam
słyszeliśmy słyszałyśmy
2 słyszałeś słyszałaś
słyszeliście słyszałyście
3
słyszał
słyszała słyszało słyszeli
słyszały
2
SUBSTANTIV I NOMINATIV PL.
maskulinum + femininum
entall
banan
ser
brzeg
bułka
nøytrum
flertall
flertall
jabłko
okno
-a
jabłka
okna
-y banany
sery
frem. harde + ch
-i brzegi
bułki
bak. harde ÷ ch
talerz
róża
entall
-e talerze
róże
alle bløte
ADJEKTIV I NOMINATIV PL.
-e
To są pyszne gruszki.
Tam leżą orzechowe ciastka.
Tu stoją białe talerze.
3
SUBSTANTIV I GENITIV PL.
m
entall
flertall
-ów
mąż mężów
bilet biletów
-y
lekarz lekarzy
-i
liść
liści
f
entall
flertall
entall
flertall
Ø
szaf
żon
szafa
żona
nauczycielka
torba
n
Ø
pióro piór
okno okien
nauczycielek biurko biurek
toreb
ADJEKTIV I GENITIV PL.
-ych (-ich)
Nigdy nie kupuję ładnych, ale drogich butów.
Nigdy nie kupuję tanich i nudnych książek.
Nigdy nie kupuję plastikowych i brzydkich piór.
4
AKKUSATIV PL.
(substantiv og adjektiv)
Akk. pl. = Nom. pl.
maskulinum ikke-virile, femininum, nøytrum
To są białe koty. (Nom.)
To są wysokie kobiety. (Nom.)
To są duże okna. (Nom.)
Widzę białe koty. (Akk.)
Widzę wysokie kobiety. (Akk.)
Widzę duże okna. (Akk.)
Akk. pl. = Gen. pl.
maskulinum virile
To są zdolni studenci. (Nom.)
Nie znam zdolnych studentów. (Gen.) Widzę zdolnych studentów. (Akk.)
IŚĆ – PRETERITUM
sg.
m
1 szedłem
2 szedłeś
3
szedł
f
szłam
szłaś
szła
pl.
n
szło
m+f
szliśmy
szliście
szli
f
szłyśmy
szłyście
szły
5
IŚĆ – NA, DO
iść + na + Akk.
iść + do + Gen.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Idę na pocztę.
On idzie na dworzec.
Idziesz na uniwersytet.
Idziemy na basen.
Kasia idzie na zakupy.
Oni idą na wykład.
Idę na koncert.
Idę do teatru.
Idziecie do kina.
Oni idą do szpitala.
Robert idzie do banku.
Ania i Leszek idą do
muzeum.
• Idziesz do knajpy.
HARDE / BLØTE KONSONANTER
fremre
pbtdfwłmnrsz
harde
c dz cz dż sz ż (rz)
funksjonelt
bløte
ć (ci) dź (dzi) ś (si) ź (zi) ń (ni) l j
bløte
k g ch (h)
harde
sentrale
bakre
fremre og bløte: pi bi fi wi mi
6
LOKATIV
• det kasus som primært betegner 'sted' eller
'lokalitet'
• forekommer ofte i setningens
preposisjonsledd
• anvendes etter preposisjonene na, w, przy,
po, o
SUBSTANTIV I LOKATIV SG.
m+n
f
Nominativ
Lokativ
Nominativ Lokativ
dywan
okno
-e
ręka
głowa
na dywanie
w oknie
frem. harde
fotel
dach
-u
w fotelu
na dachu
-e
w ręce
na głowie
frem. harde + bak. harde
róża
kasza
-y
alle bløte + bak. harde
o róży
w kaszy
funk. bløte
babcia
sala
-i
o babci
w sali
resten av bløte
7
SUBSTANTIV I LOKATIV PL.
-ach
na fotelach, na oknach, o różach, o babciach
KONSONANTVEKSLING FORAN ’e’
b → bi
d → dzi
f → fi
g → dz
ch → sz
k→c
ł→l
m → mi
choroba – o chorobie
sąsiad – o sąsiedzie
szafa – w szafie
noga – na nodze
mucha – o musze
książka – o książce
stół – na stole
Adam – o Adamie
8
KONSONANTVEKSLING FORAN ’e’
n → ni
p → pi
r → rz
s → si
t → ci
w → wi
z → zi
okno – na oknie
lampa – na lampie
rower – na rowerze
obrus – na obrusie
auto – w aucie
piwo – o piwie
obraz – na obrazie
st → ść
zd → źdź
sł → śl
miasto – w mieście
gwiazda – o gwieździe
krzesło – na krześle
VOKALVEKSLING a→e, o→e, ó→e
a→e
obiad – na obiedzie
ó→e
kościół – w kościele
o→e
anioł – o aniele
9
PERSONLIG PRONOMEN I LOKATIV
entall
Nom.
flertall
Lok.
o mnie
o tobie
o nim
o niej
o nim
ja
ty
on
ona
ono
Nom.
my
wy
oni
one
Lok.
o nas
o was
o nich
o nich
ADJEKTIV I LOKATIV SG. OG PL.
entall
m+n
-ym (-im)
nowym aucie
wielkim oknie
flertall
f
-ej
-ych (-ich)
nowych domach
ładnej żonie
zwykłej sprawie dalekich podróżach
10
KASUS
•
•
•
•
•
•
Polsk har seks hovedkasus:
Nominativ
Genitiv
Dativ
Akkusativ
Instrumentalis
Lokativ
I tillegg finnes Vokativ, som brukes i forbindelse med
personnavn og direkte tiltale.
HVA ER GRAMMATISKE KASUS?
• kasus – bøyningsform av følgende
ordklasser: substantiv, adjektiv, pronomen,
tallord, partisipp
• viktig informasjon formidles gjennom ordets
forskjellige kasus-endelser
11
NOMINATIV
• er substantivets utgangs(bøyings)form
• indikerer at substantivet er setningens subjekt
Telefon jest tam.
(Nom.)
To jest lekcja druga.
(Nom.)
Jestem Adam Smith.
(Nom.)
GENITIV
•
•
•
•
•
det kasus som anvendes:
for å uttrykke eiendomsforhold
etter preposisjoner
etter verb
etter nektelser
etter uttrykk for mål og mengde
Mam mleko, kawę i herbatę. (Akk.)
Mam dużo mleka, kawy i herbaty. (Gen.)
12
AKKUSATIV
er det kasus som brukes i forbindelse med
setningens direkte objekt
Helena ma
subjekt
(Nom.)
siostrę.
verbal direkte objekt
(Akk.)
INSTRUMENTALIS
• betegner primært 'instrumentet', redskapet eller
middel som tas i bruk for å utføre en handling
Pisać długopisem.
Myć szamponem.
Przekonać argumentacją.
• dette kasus anvendes forøvrig:
- for å uttrykke yrke eller nasjonalitet
- etter preposisjoner
- etter verb
- i forbindelse med reise- og fremkomstmiddel
13
LOKATIV
• det kasus som primært betegner 'sted' eller
'lokalitet'
• forekommer ofte i setningens
preposisjonsledd
• anvendes etter preposisjonene na, w, przy,
po, o
KASUS - OPPSUMMERING
• kasus-endelsene er festet f.eks. til substantiver for å
antyde den grammatiske oppgave det enkelte
substantiv har i setningen
• kasus angir altså ordets funksjon i setningen og
bestemmer på denne måte setningens mening
• setningsstruktur og ordenes rekkefølge har derfor
mindre betydning i polsk enn f.eks. i norsk og engelsk
• men for å finne ut hvilken funksjon ord eller grupper
av ord har i sammenhengen, kreves det ofte at vi
analyserer setningen
• det er først når vi har fastlagt de ulike setningsleddene
at vi kan være sikre på at vi forstår og kan oversette
setningen
14
HVA ER EGENTLIG GRAMMATISK ANALYSE?
Det vi gjør når vi analyserer setninger, er å
finne ut hvilken funksjon ord eller grupper
av ord har i sammenhengen.Det er slik at
ordene innenfor en setning har forskjellige
oppgaver eller funksjoner.
Ved hjelp av kasus-endelser skal noen
fortelle deg hva som skjer, andre skal
fortelle deg hvem som gjør noe, hvem eller
hva som blir berørt av handlingen, og
andre skal vise på hvilken måte, når eller
hvorfor noe skjer. Hver oppgave eller
funksjon har sitt navn, og det er dette som
kalles setningsledd.
15
SETNINGSANALYSE
Piotr
subjekt
substantiv
Nom., mask. sg.
Piotr
subjekt +
substantiv
Nom., mask. sg.
Anna
subjekt +
substantiv
Nom., fem. sg.
czyta
+
verbal
książkę.
+
direkte objekt
3.pers. sg.
presens
oglądał
verbal
ciekawy
+
3.pers. sg,
preteritum
3.pers. sg,
preteritum
film.
atributt + direkte objekt
adjektiv
Akk. mask. sg.
nie czytała
verbal
substantiv
Akk. fem. sg.
+
tej
atributt
påpek.pron.
Gen. fem. sg.
substantiv
Akk. mask. sg.
+
książki.
direkte objekt
substantiv
Gen.. fem. sg.
16