Obraz systemu aksjo-normatywnego w polskim dyskursie polityki

Obraz systemu aksjo-normatywnego w polskim dyskursie polityki, czyli
o wartościach, normach i języku IV RP
Agnieszka Figiel
Zakład Metod i Technik Badań Socjologicznych, Instytut Socjologii,
Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet im. A. Mickiewicza
ul. Szamarzewskiego 89c, 60-568 Poznań
System aksjo-normatywny to, przywołując definicje Piotra Sztompki, społeczny
wzorzec zachowań pożądanych. System składa się z dwóch elementów. Pierwszy to
wartości, czyli pewne oczekiwane i wymagane społecznie cele jednostkowej działalności.
Drugi element systemu to normy, czyli społecznie wymagany sposób zachowywania się.
Normy zazwyczaj powiązane są z konkretnymi wartościami i wskazują sposób, w jaki owe
wartości w danym społeczeństwie osiągnąć1,2.
System aksjo-normatywny przejawia się przede wszystkim w zachowaniach jednostek i to zarówno w zachowaniach obserwowanych przez otoczenie, jak i tych, których nikt nie
śmie podjąć. Natomiast proces kształtowania się systemu, negocjowania i uzgadniania jego
poszczególnych elementów to sfera aktów komunikacyjnych. To w toku dyskursu
publicznego następuje konstrukcja i rekonstrukcja społecznego systemu aksjonormatywnego.
Proponowany referat ma w swych założeniach być próbą naszkicowania obrazu systemu
aksjo-normatywnego, jaki prezentował pewien szczególny typ dyskursu polityki, a
mianowicie „język IV RP”. Jest to o tyle ciekawy przykład, bo współczesny, niedawny i
dysponujący dość wyraźnie zaznaczonymi ramami czasowymi (V kadencja Sejmu RP
wraz z poprzedzającą i kończącą ją kampanią wyborczą). Co więcej, język IV RP, jak i
sama idea IV Rzeczypospolitej, budziły i budzą wciąż żywe emocje. IV RP miała być
państwem innym, moralnie odnowionym, zbudowanym na dość ściśle określonym zespole
wartości i norm. Czy ta idea znalazła swoje odzwierciedlenie w języku? Jaki obraz
systemu aksjo-normatywnego proponowano pod szyldem „IV RP”? Postaram się
odpowiedzieć na te pytania wykorzystując dwa źródła: wypowiedzi polityków udzielone
prasie oraz notatki zamieszczone na blogach prowadzonych przez polityków.
Na koniec chciałabym się zastanowić nad jeszcze jedną kwestią. System aksjonormatywny jest „martwy” o ile nie stanowi podstawy codziennych działań jednostek, nie
jest przez nie akceptowany i podzielany. Czy zatem system aksjo-normatywny IV RP
został „ucodzienniony”, oswojony zarówno w sferze zachowań, jak i języka, nie tylko
przez polityków, ale i przez społeczeństwo? Odpowiedź na te pytania bez rozległych badań
wydaje się niemożliwa, aczkolwiek warto postawić kilka hipotez i zastanowić się nad
społecznymi konsekwencjami wprowadzania w życie idei IV RP.
_______________
[1] Sztompka, P. (1967) Teoria kontroli społecznej, „Kultura i Społeczeństwo”, XI/3.
[2] Sztompka, P. (2004) Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 257-259.