Historia - Akademia Marynarki Wojennej

Historia Oddziału Morskiego
Oddział Morski Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowego Instytutu Badawczego jest jedną z
najstarszych polskich placówek na Wybrzeżu, zajmujących się badaniem atmosfery i morza, prowadzących
jednocześnie służbę meteorologiczną, hydrologiczną i oceanograficzną dla potrzeb gospodarki morskiej. Jego
działalność, rozpoczęta na początku lat dwudziestych, usankcjonowana została decyzja Rady Ministrów
Rzeczypospolitej z 14 grudnia 1921 roku o utworzeniu Wydziału Morskiego przy Państwowym Instytucie
Meteorologicznym (PIM).
Pierwsze kroki w kierunku założenia Wydziału Morskiego w Nowym Porcie datują się od roku 1920 tj. od
założenia Wydziału Meteorologicznego Urzędu Hydrograficznego przy Marynarce Wojennej RP. Inicjatorami
założenia Wydziału byli W. Górczyński oraz kmdr Józef Unrung (szef Urzędu Hydrograficznego).
"Odzyskanie własnego wybrzeża morskiego oraz powstanie własnej floty wojennej i handlowej nałożyło na
Państwo Polskie obowiązek czuwania nad sprawnością morska swych okrętów i statków, zaś względy własne i
międzynarodowe - obowiązek utrzymania służby ostrzegawczej na wybrzeżu polskim. Do pełnienia tych zadań
powołany został Wydział Morski w Nowym Porcie", - czytamy w Wiadomościach Meteorologicznych nr 10-11 z
1925 r.
"Wobec tego, ze Traktat Wersalski oraz konwencje polsko - gdańskie z lat 1920 i 1921 gwarantują nam
swobodny dostęp do morza na terenie portu gdańskiego, oraz wobec faktów, że na razie, póki port w Gdyni nie
jest jeszcze zbudowany, a ruch okrętów polskich musiał (przynajmniej dotychczas) korzystać z Gdańska, jako
portu, a nadto wobec tego, ze na terenie Wolnego Miasta Gdańska działała już w r. 1920 polska morska Stacja
Radiotelegraficzna, z której usług Wydział Morski musiał korzystać pod względem synoptycznym, zdecydowano
się utworzyć Wydział Morski na terenie Wolnego Miasta Gdańska, jakkolwiek umowy gdańskie ograniczały
znacznie zakres działalności Wydziału." - czytamy w dalszej części ww. numeru Wiadomości Meteorologicznych.
Pierwszym kierownikiem Wydziału był dr Leon Lorkiewicz, którego zasługą było zorganizowanie w szczegółach
Wydziału Morskiego oraz utworzenie działu synoptycznego. Po zlikwidowaniu zadań wojskowo-taktycznych
Marynarki Wojennej w roku 1922, Wydział Meteorologiczny Urzędu Hydrograficznego przekształcony został w
Wydział Morski PIM (cywilnej służby meteorologicznej).
Wydział Morski mieścił się we własnym, dwupiętrowym budynku w Nowym Porcie (Neufahrwasser) przy ul.
Portowej 37, który jednak nie był przystosowany do potrzeb tego rodzaju instytucji. Specjalne regulacje prawne
nałożyły na Wydział obowiązek odnajmuj części budynku innym instytucjom w konsekwencji czego Wydział
dysponował zaledwie jego częścią. Na parterze znajdowała się radiostacja nadawczo-odbiorcza Wydziału,
pracownia mechaniczna oraz mieszkania 3 pracowników. Na pierwszym piętrze - archiwum, dział kartograficzny i
mieszkania a na drugim piętrze mieściły się - dział synoptyczny, biuro, gabinet kierownika, dział wydawniczy,
laboratorium kontroli przyrządów morskich, ciemnia optyczna oraz mieszkanie kierownika. Na wysokości
trzeciego pietra znajdował się obszerny taras gdzie umieszczono 2 klatki meteorologiczne typu angielskiego, trzy
wiatromierze różnych typów i deszczomierz. Ponadto na tarasie zainstalowany był maszt antenowy "..ze względu
na konieczność wydawania prognoz pogody oraz ostrzeżeń przed burzami dla całego polskiego wybrzeża".
Prognoza i ostrzeżenia były wydawane w oparciu o poranną mapę o godzinie 10 i nadawane telefonicznie do
stacji w Pucku, która rozsyłała je dalej do ostrzegalni morskich. Ogólnie Wydział nadawał ostrzeżenia do 10-ciu
ostrzegalni, zlokalizowanych w następujących punktach: Gdynia, Oksywie, Puck, Karwia, Rozewie, Chałupy,
Chłapowo, Kuźnica, Jastarnia, Jurata i Hel. Większość ostrzegalni miała połączenie telefoniczne. Ostrzegalnie
nadawały (ogłaszały) przekazane im ostrzeżenia za pomocą sygnałów umieszczonych na maszcie
ostrzegawczym. Ponadto w Helu działał wiatrowskaz, który ogłaszał otrzymywane z Nowego Portu dane
dotyczące kierunku i siły wiatru. Mapy synoptyczne były kopiowane przez Wydział i ekspediowane do polskich
placówek w Gdańsku oraz innych abonentów na polskim wybrzeżu oraz Pomorzu.
Konieczność stałej osłony meteorologicznej wymagała aby Wydział kreślił również mapy synoptyczne w
godzinach popołudniowych tj. 14 i 18. Każda mapa wykreślana była "..w trzech odcinkach: oddzielnie izobary
wraz z danymi temperatury, wiatru i zachmurzenia, oddzielnie zaś tendencja barometryczna i opady". Z tego
powodu prowadzono całodzienną służbę synoptyczną od godz. 8 do 21.30 oraz dyżury radiotelegraficzne od 7.30
do 22. Mapy popołudniowej i wieczornej nie publikowano.
Obserwacje meteorologiczne wykonywano 8 razy na dobę, "...dla celów klimatologicznych, synoptycznych i
lotniczych". Obserwacje synoptyczne, z godzin 02, 08,14 i 19 były natychmiast przekazywane telegraficznie w
formie depeszy do Warszawy. W dni pogodne wykonywano pionowe sondaże atmosfery za pomocą balonów i
pilotów, a ich wyniki wykorzystywano do bieżących celów własnych oraz przekazywano do PIM w Warszawie. W
dni słoneczne prowadzono pomiary promieniowania słonecznego oraz cechowano aktynometry. Ze względu na
zakres prowadzonych obserwacji meteorologicznych stacja Wydziału Morskiego w Nowym Porcie należała do
stacji I rzędu, gdyż posiadała szereg urządzeń samopiszących.
Wydział ponadto prowadził sprawdzanie chronometrów okrętowych, kompasów i latarń pozycyjnych oraz
współdziałał przy wyznaczaniu dewiacji kompasów na statkach. Dokonywał także poprawek map morskich,
przyjmował zamówienia na mapy i książki żeglarskie oraz udzielał fachowych wskazówek.
W roku 1925 kierownictwo Wydziału przejął dr Edward Stenz, późniejszy profesor Uniwersytetu Warszawskiego.
Funkcje starszego obserwatora i jednocześnie synoptyka pełnił Władysław Skup.
Wydział Morski formalnie podlegał PIM, jednak na terenie Wolnego Miasta Gdańska podlegał on Komisariatowi
Generalnemu Rzeczypospolitej za pośrednictwem Urzędu Marynarki Handlowej. Stacje meteorologiczne na
wybrzeżu podlegały bezpośrednio Wydziałowi, ostrzegalnie zaś znajdowały się pod kontrolą Wydziału Morskiego
i Urzędu Marynarki Handlowej w Wejherowie.
W kwietniu 1927 r., Wydział Morski został przeniesiony do nowej siedziby w Gdyni przy ul. Abrahama nr 5.
Otoczenie stacji stanowiło słabo wówczas rozbudowane miasto. Przyrządy umieszczone zostały na podwórku od
północnej strony dwupiętrowego budynku. Wysokość stacji wynosiła 5 m n.p.m., wysokość termometrów - 6.85 m
n.p.m. (1.85 m nad gruntem), deszczomierza Hellmana - 1 m nad gruntem, a barometru zainstalowanego na II
piętrze budynku - 12.03 m n.p.m. Przeniesienie Wydziału do nowo otwartej gdyńskiej siedziby związane było
także z istotna poprawa wyposażenia Wydziału oraz funkcjonującej w jego siedzibie stacji. Począwszy od
kwietnia 1927 r. na stacji były zainstalowane: anemograf elektryczny, wiatrowskaz elektryczny, termo-higrograf, a
od czerwca tegoż roku: aktynometr, aktynograf Górczyńskiego i dalekomierz Wiganda. Funkcje kierownika
Wydziału objął, po dr Edwardzie Stentzu, Ksawery Jankowski. Od stycznia 1928 r. kierownikiem stacji był Michał
Żmijewski. Wydział prowadził prace pomiarowe, kontrolne oraz badawcze z zakresu: meteorologii, astronomii i
magnetyzmu ziemskiego.
25 czerwca 1931 r. przeniesiono stacje do nowego gmachu Obserwatorium Morskiego przy ul. Nadbrzeżnej
(późniejszej Waszyngtona), na wysokość 2,6 m. n.p.m.
Fot. 1. Siedziba oddziału Morskiego IMGW – PIB w Gdyni
Źródło: http://www.baltyk.pogodynka.pl/
Funkcje kierownika Oddziału (Wydział Morski przemianowana wówczas na Oddział Morski) objął kpt. ż. w.
Stanisław Dłuski. Barometr umieszczono na wysokości 13.5 m n.p.m., a termometry - 4.45 m n.p.m.
Deszczomierz Hellmana o średnicy 161 mm zainstalowany był na podwórzu obserwatorium na wysokości 1 m
nad gruntem. Od sierpnia na wieży obserwatorium, na wysokości 44.75m n.p.m., działał wiatromierz Richarda.
Od tegoż roku wprowadzono całodobową służbę synoptyczną oraz systematyczną służbę lodową. Prognozy i
ostrzeżenia podawano przez Gdynia Radio w języku polskim i angielskim. W roku 1933 w Oddziale
zorganizowano dział hydrologiczny. W ten sposób znacznie rozszerzono zakres prac badawczych o "określenie
zmian fizycznych i chemicznych właściwości wody morskiej pod wpływem ogólnych warunków klimatycznych"
(Poland and the Sea, Warszawa 1938). Uruchomiono pomiary talassologiczne dla uzdrowisk i ośrodków
wczasowych (pomiar temperatury wody morskiej, zasolenia i zawartości tlenu). Na trasie Gdynia-Hel, regularnie
co 10 dni, mierzono temperaturę wody, kierunki i prędkości prądów, określano skład chemiczny wody (chlor, tlen,
pH) na standardowych głębokościach: 0,5, 5, 10, 20, 30, 40, 50 m. Prowadzono również rejsy badawcze na
Ławicy środkowej. Od tegoż roku prowadzono rejestracje radiotrzasków za pomocą atmoradiografu systemu
Lugeona. Oddział prowadził bardzo ważną "służbę czasu". Pracował w Oddziale chronograf Carpentiera
pozwalający włączyć Oddział do służby wyznaczania i korekty długości geograficznej. W efekcie, pod koniec lat
30-tych, Oddział nadzorował dobrze zorganizowana i wyposażoną sieć w skład której wchodziły:









stacja pilotażowa;
stacja aktynometryczna;
stacja magnetyczna;
9 stacji i posterunków meteorologicznych;
9 punktów sygnalizacji przeciwsztormowej;
4 stacje okrętowe;
5 posterunków wodowskazowych;
2 posterunki mareograficzne;
10 posterunków obserwacji zlodzenia.
Druga wojna światowa przerwała działalność Oddziału, zniweczyła wysiłek organizacyjny ludzi, którzy umiłowali
morze i Wybrzeże, widzieli w nim możliwości gospodarcze.
Brak jest dokładnych informacji dotyczących funkcjonowania stacji od września 1939 do końca grudnia 1940. Od
1941 r. w budynku Obserwatorium Morskiego PIM rozpoczęło prace niemieckie obserwatorium meteorologiczne
"Marine Observatorium Gotenhafen". Podawana wysokość stacji nad poziomem morza wynosiła 3 m, wysokość
barometru 17.3 m n.p.m. Stacja wyposażona była w komplet termometrów zainstalowanych w klatce na
wysokości 2 m nad gruntem, deszczomierz Hellmana zainstalowany nieopodal klatki na wysokości 1 m,
termohigrograf, wiatromierz elektryczny firmy Devik zainstalowany na wysokości 36.65 m n.p.m. i anemograf
Fuess'a zainstalowany na wysokości 19.8 m. Obserwacji dokonywano w terminach 6.46, 13.46 i 20.46 czasu
urzędowego. Od grudnia 1941 stacja wyposażona została w barograf i termograf. Przerwała ona prace w
ostatnich dniach lutego 1945 roku.
W czerwcu 1945 stacja meteorologiczna zlokalizowana w siedzibie Oddziału Morskiego wznowiła działalność, a
Oddział wszedł w skład Państwowego Instytutu Hydrologiczno - Meteorologicznego (PIHM) powołanego
dekretem RM z 5 lutego 1946 roku i zatwierdzonego przez Prezydium KRN. Jeszcze w 1945 r. uruchomiono
stacje meteorologiczne w Gdańsku-Siedlcach oraz w Szczecinie. A do końca 1946 roku czynnych było 14 stacji i
posterunków meteorologicznych oraz 8 wodowskazowych, prowadzono obserwacje zlodzenia, pomiary
temperatury wody, zasolenia.
Pierwszy Regulamin PIHM z 3 lutego 1948 roku określił zadania Oddziału Morskiego na:



organizacje i prowadzenie sieci nadmorskich stacji hydrologicznych i meteorologicznych wzdłuż
polskiego wybrzeża;
prowadzenie badan w zakresie fizyki i chemii morza;
osłonę hydrologiczno-meteorologiczną żeglugi, gospodarki morskiej i obronności ze szczególnym
uwzględnieniem Marynarki Wojennej, handlowej, rybołówstwa i portów.
Do końca sierpnia 1948 roku stacja w Gdyni pełniła te same funkcje jak w okresie przedwojennym. Lata 50-te to
okres dynamicznej rozbudowy sieci obserwacyjno-pomiarowej, jej udoskonalania. Nastąpił liczebny i jakościowy
wzrost kadr. Zaobserwowano dynamiczny rozwój liczby okrętowych stacji meteorologicznych: 4 w 1957, 50 w
1960, 101 w 1965, 200 w końcu lat 90-tych. Systematycznie zwiększał się zakres obowiązków Oddziału jak
również tematyka prowadzonych prac. Oddział w coraz większym zakresie prowadził prace badawcze, rozwijał
międzynarodowe kontakty. Pierwsze prace badawcze na morzu zorganizowano już w 1948 roku wspólnie z
Morskim Laboratorium Badawczym. W latach następnych prowadzono rejsy na statkach hydrograficznych
Gdańskiego Urzędu Morskiego, a następnie Marynarki Wojennej. Po przekształceniu się w roku 1952 Oddziału
Morskiego w Zakład Oceanografii zmienił się znacznie zakres badań morskich. W roku 1962 ponownie zmieniono
nazwę na Oddział Morski PIHM. W tym okresie rozpoczęła się szeroko zakrojona współpraca międzynarodowa.
Etap intensywnych badań rozpoczęły prowadzone w latach 1952-58 prace na Zalewie Szczecińskim, a następnie
Zalewie Wiślanym. W roku 1973, po fuzji PIHM z Instytutem Gospodarki Wodnej Oddział Morski wszedł w skład
Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW). Nastąpiło dalsze poszerzenie tematyki badawczej oraz
prowadzonej współpracy międzynarodowej.
W okresie powojennym funkcje kierowników, dyrektorów Oddziału pełnili: kpt. inż. Józef Woźnicki, prof. dr
Kazimierz Łomniewski, dr Tadeusz Komar, kmdr kpt ż. w. Karol Zagrodzki, prof. Kazimierz Różdżyński, mgr inż.
Zbigniew Dziadziuszko, mgr inż. Barbara Cygan, mgr Tomasz Balcerzak. W chwili obecnej dyrektorem Oddziału
Morskiego IMGW-PIB w Gdyni jest mgr inż. Jakub Spera.
Opracowane w dniu 24.03.2015 r. na podstawie materiału zawartego na stronie internetowej IMGW
http://www.imgw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=125&Itemid=365