Nowe twierdzenie o efektywności instytucjonalnej jako rozwinięcie

Transkrypt

NR 84
Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2010
prof. Aleksander Czernowa ow
Uniwersytet Brzeski im. A.S. Puszkina
Nowe twierdzenie o efektywno!ci instytucjonalnej
jako rozwini"cie teorematu R. Coase’a
New statement about the institutional effectiveness
as developing the R. Coase theorem
Streszczenie: Lista podstawowych problemów metodologicznych, które musz rozwi zywa! uczeni ekonomi"ci w ka#dym kraju w przypadku kszta$towania si%, odpowiadaj cego konkretnej historycznej epoce, systemu instytucjonalnego, powinna zawiera! pozycj% zwi zan z wyja"nieniem istoty poj%cia efektywno"ci, a w przypadku
instytucjonalnej metodologii – efektywno"ci instytucjonalnej. W celu rozwi zania problemu zosta$a wykorzystana metodologia analizy ekonomicznej, opieraj ca si% na
kategoriach i poj%ciach, zawartych w pracach znanych neoinstytucjonalistów:
R. Coase’a, D. Northa i przedstawicieli nowej ekonomii instytucjonalnej (NEI)
- O. Wiliamsona, R. Nelsona i S. Wintera, H. Demsetz’a, polskich autorów: W. Stankiewicza. R. Rudolfa, E. Stelmacha, Z. Stachowiaka oraz rosyjskich autorów
- A. Szastitko, A. Olejnika, A. Niestierienko, P. So$oduchy, B. Salichowa, bia$oruskich
instytucjonalistów - W. Kluni, P. Lemieszenko, jak równie# moje w$asne opracowania.
Abstract: List of essential methodological problems which taught economists must
untie in every country in case of developing, corresponding to the specific historical
age, of institutional system, should contain the position associated with explaining the
being of the notion to the effectiveness, and in case of institutional methodology
– of institutional effectiveness. With a view to solving a problem a used methodology
of the economic analysis, being based on categories and notions, included in works
been good stayed neoinstytucjonalistów R.Coase’ and, of D. Northa, and representatives of the institutional new economy (NEI) - O. Wiliamsona, R. Nelsona and S. Wintera, H. Demsetz’ and, of Polish authors. Of W. Stankiewicz. Of R. Rudolfa,
E. Stelmacha, Z. Stachowiaka and Russian authors - A. Szastitko, A. Olejnika,
A. Niestierienko, P. So$oduchy, B. Salichowa, Byelorussian instytucjonalistów W. Kluni, P. Lemieszenko, as well as my own studies.
34
A. Czernowa ow
Wst"p
W swoim noblowskim wyk adzie1 R. Coase wzywa ekonomistów do
badania !wiata z dodatnimi kosztami transakcyjnymi, ale wspó cze!ni instytucjonali!ci, w os awionym „teoremacie R. Coase’a”,2 szczególn" uwag# po!wi#caj" problemowi kosztów zerowych. Tam te$ u R. Coase’a czytamy:
„Ale ja jestem sk onny uwa$a% teoremat R. Coase’a za stopie& w drodze do
analizy gospodarki z dodatnimi kosztami transakcyjnymi… Mój wniosek: badajmy "wiat dodatnich kosztów transakcyjnych”.3
W przed o$onym opracowaniu uwa$am za niezb#dne podkre!lenie
wagi w analizie realnego !wiata dodatnich kosztów transakcyjnych, a nie tej
standardowej sytuacji gospodarczej z kosztami zerowymi, która odpowiada
pewnemu idealnemu, ale abstrakcyjnemu modelowi i któr" wielu badaczy
jest sk onnych uwielbia%. Jak powiedzia G. Stigler, charakteryzuj"c „teoremat R. Coase’a” – „!wiat z zerowymi kosztami transakcyjnymi wydaje si#
by% tak dziwnym, jak !wiat fizyczny bez si y tarcia”.4
Czy teoremat R.Coase’a jest zasadny?
'ci!lej, czy w ogóle s uszny jest teoremat R. Coase’a, a w szczególno!ci w odniesieniu do postsocjalistycznej prywatyzacji i innych procesów
projektowania mechanizmów spo ecznych?5 Pytanie wcale nie jest retoryczne. Pod wieloma wzgl#dami zrodzi o si# ono z powodu mglisto!ci samego
teorematu R. Coase’a, który w oryginale zosta przedstawiony bynajmniej nie
w formie !cis ej teorii, a raczej w postaci serii prawdopodobnych rozwa$a&.
Dlatego te$ konsekwencj" podobnego pierwotnego uj#cia teorematu s"
mo$liwe jego ró$ne interpretacje.
Przyk adowo, U. Reder istot# tego teorematu okre!la w nast#puj"cy
sposób: „Je$eli istnieje taki wariant redystrybucji (koszty transakcyjne nie s"
uwzgl#dniane) towarów, roszcze&, praw (zw aszcza praw w asno!ci) czy
zmiany ustroju instytucjonalnego, który po wyp acie rekompensat wszystkim
poszkodowanym doprowadzi by do zwi#kszenia ogólnej korzy!ci, taka redystrybucja obowi"zkowo b#dzie mia a miejsce”. Podkre!lmy tu wa$ne dla kolejnych rozwa$a& s owo obowi zkowo. Dalej U. Reder zauwa$a, $e „je$eli
przyj"% hipotez# racjonalno!ci i nie bra% w rachub# kosztów transakcyjnych,
to dany teoremat przekszta ca si# w tautologi#”.6
Wszystkie przytoczone interpretacje teorematu R. Coase’a maj" takie
wady, $e przy próbie dowodu nieuchronnie przekszta ca si# on albo w tauto1
R. Coase, Wyk$ad noblowski „Struktura instytucjonalna przedsi%biorstwa” 19991, [w:] «Natura
firmy» pod red. O. Wiliamsona i S. Wintera - M.: „DIE(O” 2001 r., s. 347.
2
Nazwa i sformu owanie którego nale$y, wed ug s ów tego$ R. Coase’a do G. Stiglera, chocia$
opiera si# i na jego pracy.
3
R. Coase, Wyk$ad …, op.cit.
4
R. Coase, Firma, rynek i prawo, Die o, Moc)*a 1993, s. 16.
5
W. Stankiewicz, Teoria projektowania mechanizmów spo$ecznych, Brze!%, Alternatywa, 2008,
s. 8.
6
U. Reder, Szko$a chicagowska, [w:] Teoria ekonomiczna, s. 58.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (11)2010
ZN nr 84
Nowe twierdzenie o efektywno!ci instytucjonalnej…
35
logi#, albo w fa szyw" wypowied+. I chodzi tu nie tylko o dowód, który w teorii ekonomicznej jest niczym innym jak „wnioskiem z powszechnie uznanych
za o$e& zachowawczych”.7 Warto przypomnie%, $e nawet w matematyce poj#cie dowodu nie ma dok adnego okre!lenia; znaczy „po prostu rozwa$anie,
przekonuj"ce nas w takim stopniu, $e za jego pomoc" jeste!my gotowi
przekonywa% innych”.8 Ale skoro jest tak, to pytanie (okre!lone przez nas jako nieretoryczne) o s uszno!% teorematu R. Coase’a, chocia$by cz#!ciowo
staje si# retoryczne.
Zauwa$my, $e podstawowy metodologiczny niedostatek polega na
b #dnej interpretacji g ównego fenomenu, opisywanego przez teoremat:
mo#liwo"! efektywnej redystrybucji praw w$asno"ci traktuje si% jako jej obowi zek, jako proces, który koniecznie powinien dokona! si%.
Innymi s owy, zgodnie z teorematem, prywatni przedsi#biorcy mog
osi gn ! pozytywne efekty swojej dzia alno!ci pod warunkiem jasnego okre!lenia przez ustawodawców praw w asno!ci i zobowi"za& kontraktowych
oraz pilnowania przez organy wymiaru sprawiedliwo!ci ich przestrzegania.
Ale to sformu owanie cz#sto jest zamieniane przez interpretatorów
teorematu - innym: osi gn rezultaty, a to i w ogóle - osi gn%li rezultaty.
Stosownie do sytuacji w przej!ciowych gospodarkach wygl"da to tak: „Rz"dy, nastawione na stworzenie gospodarki rynkowej, powinny przede wszystkim stworzy% efektywny system prawny, za pomoc" którego zostan" jasno
okre!lane prawa w asno!ci, atwo chronione i wymieniane. Nawet je$eli rz"d
pomyli si# przy pocz"tkowym podziale praw w asno!ci, zgodnie z teorematem R. Coase’a, prywatni przedsi#biorcy naprawi" ten b "d w procesie wolnej wymiany, zawieraj"c stosowne prywatne kontrakty”.9
Rozwijaj"c t# tez# i wskazuj"c na b #dy, pope nione w trakcie prywatyzacji w Rosji, W. Andreff10 dochodzi do nast#puj"cego wniosku: „(...) Teoremat Coase’a nie móg i nie zosta wykorzystany przez autorów programów
prywatyzacji jako jedyne uzasadnienie ich dzia a& bez dodatkowej analizy
i znacznej liczby u!ci!le&”.11
Z takim wnioskiem trudno si# nie zgodzi%. Co za! si# tyczy tej okoliczno!ci, $e teoretyczne podej!cie R. Coase’a reformatorzy najcz#!ciej nazy7
Ibidem, s. 65.
,.-. ./012/)34, &'()'*+ ,'-'./ ( 0'1(.0(2', 567)6, Moc)*a 1982, /. 9.
A. Rapaczynski , The Role of the State and the Market in Establishing Property Rights – Journal of Economic Perspectives, 1996, vol. 10, No 1, p. 89.
10
Z niewielkiej liczby prac po!wi#conych rozpatrzeniu procesu i skutków prywatyzacji w !wietle
teorematu R. Coase’a, na uwag# zas uguje praca profesora Sorbony – W. Andreffa, w której autor logicznie, opieraj"c si# na najnowszych osi"gni#ciach my!li ekonomicznej, i jednocze!nie
dydaktycznie (ta praca jest rozdzia em podr#cznika) wi"$e te tematy. B#d"c za o$ycielem i dyrektorem Centrum Badawczego ds. bada& gospodarek przej!ciowych ROSES, Andreff demonstruje dobr" znajomo!% realiów gospodarek postsocjalistycznych wyst#puj"c przy tym z pozycji
nietradycyjnych dla ortodoksyjnej nauki ekonomicznej. Broni on genetycznego podej!cia do reform, zgodnie z którym akcent k adzie si# nie na oczekiwany rezultat, a na posiadane !rodki,
które pozosta y z poprzedniego systemu. Takiemu podej!ciu zosta o przeciwstawione podej!cie
teleologiczne – neoklasyczne, zgodnie z duchem i liter", z akcentem na osi"gni#cie oczekiwanego stanu systemu ekonomicznego.
11
,. 829:1;;, 3(424(5'246+/ 1)75+278+97/ 5 45'2' 2'()'*: ;(<8+ (2)+04+697(00:'
78-')=67 7 <1)+5.'0>'467' 8+2)+2:), /. 124.
8
9
ZN nr 84
Seria: Administracja i Zarz"dzanie (11)2010
36
A. Czernowa ow
wali fundamentem programów prywatyzacyjnych, to mówi si# albo o ich zadufaniu, albo o !wiadomym manipulowaniu opini" publiczn",12 nie uwzgl#dniaj"c nast#puj"cych po tym efektów instytucjonalnych.
Nale$y szczególnie podkre!li%, $e W. Andreff próbuje by% obiektywny
w swoim kompleksowym widzeniu krytycznej alternatywy i w nauce, i w praktyce13. Wybiera on drog# rezygnacji ze sztywnego przywi"zania si# do okre!lonej teorii. „Analiza ekonomicznej mutacji by ych gospodarek planowych,
- pisze - nie jest ani ortodoksyjna, ani heterodoksyjna w pe nym tego s owa
znaczeniu, poniewa$ wyklucza ona konsekwentne przywi"zanie do jakiej!
teorii”.14
W metodologicznym uj#ciu próba „siedzenia na dwu sto kach” sama
w sobie jest owocna, lecz w sumie doprowadza do sprzecznych rezultatów,
i ogólnie rzecz bior"c, nieortodoksyjny ekonomista W. Andreff wyst#puje raz
w roli ortodoksy, raz w roli heterodoksy.
Wracaj"c do teorematu R. Coase’a, zaznaczmy, $e je$eli i jest on
s uszny, to najwy$ej w odniesieniu do ortodoksyjnego !wiata, i do tego jeszcze obwarowanego przez ca y szereg zastrze$e& i warunków. To po prostu
doskona y !wiat, gdzie podczas realizacji transakcji nie dzia aj" si y tarcia,
skonstruowany przez ortodoksj# w rezultacie mentalnych wybiegów i bada&,
w których akcent k adzie si# na „zasady sztywnej ró$norodno!ci, jednorodno!ci, jednostek, równowagi, determinizmu, odporno!ci itd.”.15
„Sterylnemu” !wiatu ortodoksji powinny zosta% przeciwstawione !wiaty, w du$ym stopniu zbli$one do rzeczywisto!ci. Takowy, w szczególno!ci,
jest !wiat teorii ewolucyjnej i nowej ekonomii instytucjonalnej, bazuj"cy
- w odró$nieniu od ortodoksyjnego !wiata - na zasadach ogólnosystemowych, stosowanych nie tylko w ekonomicznej nauce, lecz równie$ w biologii,
filozofii, socjologii, politologii itd. Akademik W. Majewski charakteryzuje to
jako zasady „zmieniaj"cej si# ró$norodno!ci, niejednorodno!ci jednostek,
nierównowagi, nieokre!lono!ci rozwoju, zmienno!ci itd. (...)”.16 Prof. S. Rudolf podkre!la, $e „rozwój nowej ekonomii instytucjonalnej stanowi reakcj#
na narastaj"ce trudno!ci z wyja!nianiem coraz liczniejszych zjawisk gospodarczych przez ekonomi# neoklasyczn". Ta ostatnia, pomimo dokonuj"cej
si# jej ewolucji, nie nad"$a za pog #biaj"c" si# z o$ono!ci" mechanizmów
rozwoju gospodarczego oraz niespotykan" wcze!niej dynamik" zmian zachodz"cych w gospodarce”.17
A wi#c, przede wszystkim, co nale$y wywnioskowa% z przeprowadzonych rozwa$a& o s uszno!ci/nies uszno!ci teorematu R. Coase’a: oto zosta a
12
Teoria projektowania mechanizmów spo ecznych opisywana w artykule prof. W. Stankiewicza
podkre!la, $e cz#sto narz#dzia transformacji s" wa$niejsze od jej celów. Por. W. Stankiewicz,
Teoria projektowania mechanizmów spo$ecznych, Brze!%, Alternatywa, 2008, s. 10.
13
A.<=1423), ,*191231 ) />6>?1 ,. 829:1;;6, /. 121.
14
W. Andreff, La mutation des economies postsocialistes. Une analyse economique alternative.
Paris, l’Harmattan, 2003, p. 10.
15
,. @61*/)34., ? 58+7*((20(@'077 A5(.B97(00(C 2'()77 7 ()2(-(6477
(6(09'12<+.D0:C +0+.78), /. 4.
16
Ibidem.
17
S. Rudolf, Wp$yw nowej ekonomiki instytucjonalnej na rozwój nauk o zarz dzaniu (materia$
powielony), s. 1.
ZN nr 84
37
udowodniona mo$liwo!% realizacji efektywnej redystrybucji, ale nie konieczno!% realizacji per se, jako fait accompli. W pewnym sensie sytuacja jest
analogiczna do urzeczywistnienia innowacyjnej dzia alno!ci: „Z tego faktu,
$e powstaje konieczno!% innowacji, w $aden sposób nie wynika, $e powinny
one zosta% automatycznie wprowadzone w $ycie”.18 Takie podej!cie dotyczy
i nowej ekonomii instytucjonalnej, gdzie istnieje potrzeba zastosowania innowacyjnych rozwi"zaniach konceptualnych, ale uczeni jeszcze do dnia dzisiejszego zajmuj" si# interpretacj" ju$ stworzonych modeli, które istnia y
przed 20-30 laty i nie odpowiadaj" wspó czesnym warunkom gospodarczym.
Zadajmy sobie teraz pytanie, „czy teoremat R. Coase’a jest przydatny
w postsocjalistycznej prywatyzacji”? Jasn" odpowied+ daje laureat Nagrody
Nobla Joseph Stiglitz, pisz"c o trudno!ciach i b #dach w procesie przekszta ce& w transformowanych gospodarkach: „U podstaw niektórych b #dów le$a a naiwna wiara w coase’owe procesy - w to, $e, jak tylko prawa
w asno!ci zostan" rozdzielone we w a!ciwy sposób, zaczn" efektywnie rozwija% si# warunki instytucjonalne. Taka wiara ignorowa a zarówno ogólne
teorie, które zak ada y mo$liwo!% istnienia nieefektywnej równowagi instytucjonalnej wed ug Nasha, brak konieczno!ci efektywno!ci ewolucyjnych procesów, jak i problematyczn" natur# praw w asno!ci”.19 A zatem, odpowied+
jest nast#puj"ca: Je$eli chcemy rzeczywi!cie odzwierciedla% wspó czesn"
sytuacj# gospodarcz", to teoremat R. Coase’a nale$y rozwija%.
Twierdzenia neoklasyczne i instytucjonalne
Jak wi#c poprawi% „teoremat R. Coase’a”? Odpowied+ na to pytanie
jest w zasi#gu r#ki: wystarczy tylko zwróci% si# do do!wiadczenia ortodoksji.
Podstaw" wszystkich teoretycznych konstrukcji szko y ortodoksyjnej jest tak
zwane twierdzenie niewidzialnej r%ki i rozwijaj"ce je kryterium Pareto-optymalno"ci.
W sformu owaniu M. Blauga twierdzenie niewidzialnej r#ki przedstawia si# w sposób nast#puj"cy: mechanizm rynkowy pozwala jednostkom
najlepiej ocenia! swoje w$asne interesy i sk$ania je do dzia$ania niezale#nie
od innych jednostek, co doprowadza do zbiorowego rezultatu maksymalizuj cego funkcj% spo$ecznego dobrobytu na bazie indywidualnych preferencji.20
Tutaj zosta y sformu owane podstawowe postulaty neoklasycznego
podej!cia opartego na pe nej racjonalno!ci, maksymalizacji u$yteczno!ci
i metodologicznym indywidualizmie. Kryterium Pareto-optymalno"ci w interpretacji tego$ M. Blauga wygl"da tak: doskona$a konkurencja automatycz18
A. B:C2)D2, EFG1H7 I*F=JK3F226D >1F:3D I)F2FH3G1/)FLF :6C*3>3D F/>61>/D C6
0:191=6H3 HI42/>:3H6. , /M. N)F2FH3G1/)6D >:62/;F:H6K3D 3 I*F=JK3F226D >1F:3D
O. P7H01>1:6 (5-4 H1Q9726:F92R4 /3H0FC37H 0F I*F=JK3F22F4 I)F2FH3)1, E7S32F,
25-27 /12>DM:D 2003 L), T2/>3>7> I)F2FH3)3 U85, Moc)*a 2004, /. 129.
19
J. Stiglitz, Quis custodiet ipsos custodies? E'<-+>7 6()1()+2750(F( <1)+5.'07/ 1)7
1')'G(-' 6 ):06<. N)F2FH3G1/)6D 267)6 /F*:1H122F4 UF//33, Moc)*a 2001, V 4, /. 114.
20
M. Blaug, Metodologia nauki ekonomicznej, W,N, Moc)*a 2004, /. 210.
ZN nr 84
38
A. Czernowa ow
nie maksymalizuje szcz%"cie zbiorowe (u#yteczno"!) w tym sensie, #e #adna redystrybucja zasobów nie mo#e poprawi! sytuacji jednych jednostek nie
pogarszaj c sytuacji innych.21
To podej"cie wnios$o do mainstream’u fundamentalne zasady równowagi i efektywno"ci. Na podstawie rozpatrzonych zasad, w neoklasyce
zbudowany zosta postulatowy fundament, daj"cy mo$liwo!ci rozwoju analizy ilo!ciowej, zarówno z zastosowaniem równa& algebraicznych, jak i modeli
graficznych.
Tak" zatem logik# nale$y wykorzysta% i w nowej ekonomii instytucjonalnej, aby doda% temu nurtowi cech praktycznej u$yteczno!ci ze strony
menagerów, w a!cicieli firm i przedstawicieli rz"du.
W zagranicznej literaturze ekonomicznej istnieje kilka sposobów formu owania teorematu R. Coase’a. W pracy rosyjskiego autora O. Krasilnikowa zosta przytoczony dosy% szeroki wykaz takich sformu owa&,22 ale
wszystkie one odnosz" si# do !wiata zerowych kosztów transakcyjnych, do
!wiata wspó czesnej ekonomicznej analizy, w którym ekonomi!ci czuj" si#
zupe nie komfortowo przy rozpatrywaniu tamtejszych intelektualnych problemów, nie bacz"c na ca kowite ich oderwanie od realnego !wiata.23
Wiadomo, $e R. Coase ani razu nie przedstawi dok adnego sformuowania swojego twierdzenia, i mimo to sta si# dziedzicem ekonomicznej
koncepcji pod nazw" „teorematu Coase’a” tylko dzi#ki G. Stiglerowi. Mo$na
za o$y%, $e R. Coase !wiadomie unika precyzyjnych sformu owa&, poniewa$, jak s usznie podkre!la R. Kuter, próby dok adnego sformu owania
teorematu R. Coase’a cz#sto go obalaj".24 Rezygnuj"c z jednoznacznej wyk adni teorematu R. Coase’a, R. Kuter daje kilka najbardziej rozpowszechnionych jego interpretacji:
- w aspekcie swobodnej wymiany (z punktu widzenia efektywno!ci
nie ma znaczenia, jak pocz"tkowo s" rozdzielane legalne prawa,
pod warunkiem, $e mo$na je swobodnie wymienia%);
- w aspekcie kosztów transakcyjnych (z punktu widzenia efektywno!ci nie ma znaczenia, jak pocz"tkowo s" rozdzielane legalne prawa, pod warunkiem, $e koszty transakcyjne wymiany s" równe zeru);
- w aspekcie niedoskona$o"ci rynku (z punktu widzenia efektywno!ci
nie ma znaczenia, jak pocz"tkowo s" rozdzielane legalne prawa,
pod warunkiem, $e wymiana ich odbywa si# w warunkach doskonale konkurencyjnego rynku).25
W literaturze rosyjskiej szeroko znana jest definicja, przedstawiona
w pracy A. Olejnika: je#eli prawa w$asno"ci s jasno sprecyzowane oraz
koszty transakcyjne s równe zeru, to struktura produkcji b%dzie pozostawa!
21
Ibidem, s. 205.
<.,. X:6/3=?23)F*, «HIJ )+8 6 6)7276' 2'()'*: ;(<8+», ,F0:F/R I)F2FH3)3, 2002.
- V 2 /. 138.
23
R. Coase, Firma…, op.cit., /. 17.
24
P. X7>1:, &'()'*+ ;(<8+, b )2.: N)F2FH3G1/)6D >1F:3D, /. 61.
25
Ibidem, s. 61-63.
22
ZN nr 84
39
niezmienn , niezale#nie od zmiany praw w$asno"ci, je#eli abstrahowa! od
dochodu (przy tym o dodatnich kosztach tutaj znowu nie ma mowy).
Innymi s owy, pocz"tkowy podzia praw w asno!ci, w warunkach kosztów zerowych, absolutnie nie wp ywa na struktur# produkcji, poniewa$ ostatecznie ka$de z uprawnie& oka$e si# w r#kach w a!ciciela, zdolnego zaproponowa% za nie najwy$sz" cen# na podstawie najefektywniejszego
wykorzystania danego uprawnienia. Ale takie wyja!nienie teorematu to zaledwie wst#pny krok do rozwoju systemu analizy, która by aby zdolna zmierzy% si# z problemami, powstaj"cymi w realnym !wiecie, gdzie koszty transakcyjne s" dodatnie.26
Przy takich zastrze$eniach podejm# prób# precyzyjnego sformu owania teorematu, opieraj"c si# na stwierdzeniach R. Coase’a. Przytoczmy
zmodyfikowan" wersj# jego teorematu, który w uj#ciu sformu owanym przez
samego R. Coase’a w jego ostatnich pracach i bardziej zrozumia ym dla szerokiego kr#gu ekonomistów i studentów, jest uzupe niony stwierdzeniem:
„Moje argumenty zak adaj" tylko konieczno!% jasnego wprowadzenia dodatnich kosztów transakcyjnych do analizy ekonomicznej, aby mo$na by o bada% realnie istniej"cy !wiat”. Spróbujmy przezwyci#$y% sytuacj#, w której,
zgodnie z jego wypowiedzi", najcz#!ciej „(...) omówienie teorematu Coase’a
zwi"zane jest z sytuacj", w której koszty transakcyjne (…) zak adane s" jako zerowe”. Dlatego te$ teoremat R. Coase’a proponuj# doprecyzowa% (co
zaznaczono t$ustym drukiem) i traktowa% jako mój wariant - bardziej precyzyjny, w porównaniu z istniej"cymi wariantami sformu owa&.
Teoremat Coase’a: KoKcowy rezultat (maksymalizuj cy warto"!
produkcji) nie zale#y od systemu norm prawnych, je#eli system cenowy
funkcjonuje bez kosztów, (koszty transakcyjne s równe zeru), i odwrotnie,
zale#y od systemu norm prawnych, wtedy system cenowy funkcjonuje
z kosztami, (koszty transakcyjne s wi%ksze od zera).
Dowód:
R. Coase bada dwie sytuacje: w jednej firmy by y zobowi"zane pokrywa% straty, a w drugiej nie mia y takiego obowi"zku: rozpatruje si# dzia ania hodowcy byd a, którego stado, przechodz"c do wodopoju, zadeptuje pole farmera, które nie jest ogrodzone, i dlatego b#dzie on ponosi% straty.
Je$eli wzi"% pod uwag" warunek, $e koszty transakcyjne kszta tuj" si# przy
zawarciu pisemnych umów lub kontraktów (dokumentów) mi#dzy uczestnikami rozpatrywanej sytuacji, a tak$e przy obronie przez w a!cicieli swoich
uprawnie&, to przy braku takich kosztów s" mo$liwe nast#puj"ce warianty
rozwoju zdarze&:
Po pierwsze, je$eli hodowca byd a musi zap aci% farmerowi wysoko!% straty, to on, z regu y, w "cza je do swoich kosztów hodowli byd a. Hodowca byd a b#dzie w "cza% je w swoje koszty, i wyp aca% te !rodki farmerowi dopóty, dopóki ich wysoko!% nie przekroczy warto!ci budowy
ogrodzenia dzia ki farmera, na której on uprawia pszenic#.
C hodowcy byd$a = C1 + C straty;
26
Ibidem s. 16.
ZN nr 84
40
A. Czernowa ow
pod warunkiem, #e: C straty < C ogradzania dzia ki.
gdzie C1 - koszty hodowli byd$a ponoszone przez hodowc%.
Po drugie, je$eli hodowca byd a nie ma obowi"zku rekompensowania straty, to farmerowi pozostaje tylko chroni% swój interes przed zamkni#ciem i nie zwraca% si# przy tym do systemu s"dowego, wyp aca% hodowcy
byd a okre!lone kwoty pieni#$ne w celu sk onienia go do zaprzestania przez
niego dzia alno!ci w zakresie hodowli byd a.
C farmera = C2 + C straty;
pod warunkiem, #e: C straty < C ogradzania dzia$ki.
gdzie C2 - wydatki farmera zwi zane z upraw pszenicy.
Z poprzednich rozwa#aK wynika, #e:
C strata hodowcy byd$a L C ogradzania dzia$ki L C straty farmera.
albo:
C straty hodowcy byd$a = C ogradzania dzia$ki = C straty farmera
W obu sytuacjach, gdy koszty transakcyjne (TRC) = 0 (to jest, umowy
mi#dzy farmerem i hodowc" byd a nie s" zawierane) strata zamieniona zostaje i dla hodowcy byd a, i dla farmera w jednakowe koszty, to znaczy, potwierdzona zostaje pierwsza cz#!% teorematu Coase’a: koKcowy rezultat
maksymalizuj cy warto"! produkcji nie zale#y od systemu norm prawnych,
je#eli system cenowy funkcjonuje bez kosztów.
Je$eli za! TRC > 0 i system prawny zostaje w "czony do gry, to hodowca byd a b#dzie musia zawiera% porozumienia z farmerem, które w odpowiedni sposób s" rejestrowane przy wykorzystaniu dzia aj"cych w systemie ekonomicznych instytucji.
Przy tym warunku rozmiary straty hodowcy byd a i farmera b#d" mie%
ró$ne warto!ci, poniewa$ na ich wielko!% b#d" oddzia ywa% „zasady gry”
(instytucje), tutaj stykamy si# z drug" cz#!ci" sformu owania: koKcowy rezultat zale#y od systemu norm prawnych, kiedy system cenowy funkcjonuje
z kosztami, to jest, koszty transakcyjne s wi%ksze od zera. Teoremat zosta
udowodniony.
Jak ju$ wspominano wcze!niej, wykorzystuj"c teoremat R. Coase’a
do bada& procesów gospodarczych w postsocjalistycznych s owia&skich krajach z okre!lonymi zadanymi parametrami mentalno!ci, ujawniamy pewne
niedostatki, na co wskazywa w swojej pracy B. Jerznkian:27
- teoremat jest oparty na indywidualizmie metodologicznym,
- nie daje odpowiedzi na pytanie o kryteria efektywno"ci instytucjonalnej przy dodatnich kosztach transakcyjnych,
- teoremat rozpatruje warunki funkcjonowania instytucji oraz norm
prawnych zachodniego wzorca i dzia$a przy realizacji pe$nej prywatyzacji i dominacji firm prywatnych nad paKstwowymi,
- teoremat nie uwzgl%dnia specyfiki i warunków funkcjonuj cego
"rodowiska instytucjonalnego.28
27
Por. A.B:C2)D2, 3(424(97+.7427>'46+/ 1)75+278+97/ 7 6()1()+2750(' <1)+5.'07'
5 45'2' 2'()'*: ;(<8+ / A. B:C2)D2 // ,F0:F/R I)F2FH3)3. – 2005. - V 7, / 121-135
B. Jerznkian z tego powodu zauwa$a: „nie pretenduj"c do prawdy w ostatniej instancji, zauwa$my, $e g ówny niedostatek metodologiczny i nie tylko uj#cia Andreffa – polega na b #dnej
28
ZN nr 84
41
Mimo istnienia tych niedostatków, tre!% teorematu pozwala przej!% do
nowego wykazu postulatów nowej ekonomii instytucjonalnej, który zawiera
nast#puj"ce przes anki: (1) ograniczona racjonalno!%, (2) warto!% informacji
i (3) istnienie dodatnich kosztów transakcyjnych. Prof. S. Rudolf uwa$a, $e
„NEI postrzega rzeczywisto!% tak", jaka ona jest, $e odchodzi od negatywnych za o$e&, czyni"cych analiz# istniej"cej rzeczywisto!ci abstrakcyjn" (...)
Przez takie aspekty NEI jak: kluczowa rola instytucji, ograniczona racjonalno!%, specyficzno!% aktywów, redukcja kosztów transakcyjnych oraz zerwanie z determinizmem technologicznym”29.
Oprócz tego, logika rozwoju wiedzy instytucjonalnej, przez analogi#
do neoklasyki wymaga istnienia metodologicznego kryterium optymalno!ci
lub efektywno!ci, rozstrzygaj"cego takie zadania wiedzy naukowej, które
rozwi"za o w neoklasyce podej!cie Pareto. Dla tych celów nasza grupa badawcza (prof. P. So oducha, prof. B. Salichow (Rosja), prof. W. Klunia, prof.
A. Czarnowa ow (Bia oru!)) wykorzystuje twierdzenie o efektywno!ci instytucjonalnej.
Nowe twierdzenie o efektywno!ci instytucjonalnej
Rozwi"zanie problemu metodologicznego obliczenia kryteriów efektywno!ci instytucjonalnej le$y w zakresie sformu owania modeli, wykorzystuj"cych zasad% elastyczno"ci, systemu instytucjonalnego w odniesieniu do
narodowego "rodowiska instytucjonalnego30. Twierdzenie efektywno!ci instytucjonalnej jest sformu owane w sposób nast#puj"cy31.
Je#eli koszty transakcyjne s dodatnie (TRC > 0), to ich wzgl%dna
oszcz%dno"! stanowi kryterium efektywno"ci instytucjonalnej pod warunkiem, #e stosowany w systemie ekonomicznym model projektu instytucjonalnego posiada parametry elastyczno"ci w odniesieniu do "rodowiska (wyst%puje zmniejszenie skali wahaK norm cenowych).
Dowód:
Udowodnimy twierdzenie, stosuj"c postulat nowej teorii instytucjonalnej o wielo!ci stanów równowa$nych, co odpowiada spe nieniu wymogu
ró$nych podej!% do oceny efektywno!ci. Za podstaw# wykazu rodzajów
efektywno!ci przyj#to stanowisko profesora Uniwersytetu Jagiello&skiego
Jerzego Stelmacha,32 które zosta o uzupe nione poj#ciem efektywno!ci wed ug Hodgsona.
interpretacji samego fenomenu, opisywanego przez teoremat: mo$liwo!% efektywnej redystrybucji praw w asno!ci traktuje si# jako jej obowi zek, jak proces, który koniecznie powinien dokona! si%”.
29
S. Rudolf, Wp$yw …, op.cit., s. 2.
30
Prof. S. Rudolf w ww. artykule podkre!la wa$no!% elastyczno!ci struktur instytucjonalnych
w procesie ich adaptacji do warunków kreatywno!ci, przedsi#biorczo!ci i pobudzania innowacyjno!ci.
31
Po raz pierwszy zaproponowane i udowodnione w pracach A.W. Czernowa owa.
32
J. Stelmach i inni, Dziesi%! wyk$adów o ekonomii prawa, J. Stelmach i inni, Oficyna, Warszawa 2007.
ZN nr 84
42
A. Czernowa ow
a) Efektywno!# ekonomiczna jako maksymalizacja spo ecznego
dobrobytu
Z punktu widzenia efektywno!ci utylitarnej, proces decyzyjny przedstawia si# nast#puj"co. Najpierw jednostka, podejmuj"ca prawne rozwi"zanie, ustala dla wszystkich cz onków spo ecze&stwa odpowiednie funkcje u$yteczno!ci, wykorzystuj"c standardowe badania statystyczne.
Nast#pnie zostaje wybrana i obliczona funkcja spo ecznego dobrobytu, za po!rednictwem agregacji wielko!ci tych funkcji, które s" mo$liwe w sytuacji danego prawnego rozwi"zania i, w ko&cu zostanie wybrane to prawne
rozwi"zanie, które maksymalizuje te funkcje, to jest t# funkcj# agregowanej
u$yteczno!ci dla prawnego rozwi"zania, która przyjmie najwi#ksz" warto!%.
Wszystko to dowodzi prawdziwo!ci twierdzenia o efektywno!ci instytucjonalnej: je#eli koszty transakcyjne s dodatnie (TRC > 0), to ich wzgl%dn oszcz%dno"ci jest rosn ca funkcja spo$ecznego dobrobytu, okre"laj ca
efektywno"! instytucjonaln pod warunkiem, #e stosowany w systemie ekonomicznym model projektu instytucjonalnego posiada parametry elastyczno"ci w odniesieniu do "rodowiska instytucjonalnego (wyst%puje zmniejszenie skali wahaK norm cenowych).
b) Ekonomiczna efektywno!# w sensie kryterium Pareto-optymalno!ci
Sprawdzimy twierdzenie efektywno!ci instytucjonalnej na zgodno!%
z zasadami Pareto: je#eli koszty transakcyjne s dodatnie (TRC > 0), to ich
wzgl%dn oszcz%dno"ci jest kryterium efektywno"ci instytucjonalnej pod
warunkiem, #e stosowana w systemie ekonomicznym sytuacja (projekt instytucjonalny) posiada parametry elastyczno"ci w odniesieniu do "rodowiska
instytucjonalnego, to jest zwi%ksza u#yteczno"!, chocia#by jednej strony nie
pogarszaj c sytuacji drugiej.
Rozpatrywane podej!cie do traktowania efektywno!ci posiada dwie
podstawowe zalety: nie wymaga dokonania mi#dzyindywidualnych porówna& u$yteczno!ci, i, w ewentualnych wypadkach, prowadzi do przyj#cia takich rozwi"za&, które s" jednoznacznie odbierane, poniewa$ nie prowadz"
do pogorszenia sytuacji ani jednej jednostki. Problem natomiast polega na
tym, $e takie podej!cie mo$na zastosowa% do!% rzadko. Zazwyczaj przy wyborze pewnego prawnego rozwi"zania kto! zyskuje a kto! traci.33
A mimo wszystko istnieje kilka prawnych rozwi"za&, przyj#cie których
prowadzi do poprawy w sensie Pareto: to wykorzystanie organów ochrony
prawnej, które s u$" wszystkim jednostkom bez wyj"tku, a oprócz tego, ka$da umowa, je$eli jest ona zarazem dobrowolna i opiera si# na racjonalnej
ocenie warto!ci przedmiotu umowy przez ka$d" ze stron, jest popraw"
w sensie Pareto, to jest prowadzi do takiej alokacji, która zwi#ksza u$yteczno!% chocia$by jednej strony nie pogarszaj"c sytuacji drugiej, inaczej mówi"c, sytuacja jest elastyczna do warunków przedstawienia przedmiotu
umowy ka$dej strony.
33
Gdyby pewien u$ytkownik prawa chcia w swojej dzia alno!ci wykorzysta% tylko takie rozumienie efektywno!ci, to jego proces decyzyjny by by sparali$owany.
ZN nr 84
43
Dlatego projekty prawe, je#eli ich wykorzystanie ma na wzgl%dzie
wzrost efektywno"ci ekonomicznej, powinny do warunków zawarcia umów
w$ cza! takie rozwi zania, które u$atwiaj proces ich formu$owania, co znalaz$o swoje odzwierciedlenie w tre"ci twierdzenia o efektywno"ci instytucjonalnej.
c) Ekonomiczna efektywno!# w sensie Hicksa
z zasadami Hicksa: je#eli koszty transakcyjne s dodatnie (TRC > 0), to ich
oszcz%dno"! jest kryterium efektywno"ci instytucjonalnej pod warunkiem, #e
stosowana w systemie ekonomicznym sytuacja (projekt instytucjonalny) doprowadza do sytuacji wy#szego poziomu z punktu widzenia Hicksa w stosunku do sytuacji, która istnia$a przed przyj%ciem rozwi zania i posiada parametry elastyczno"ci w odniesieniu do "rodowiska instytucjonalnego
(wyst%puje zmniejszenie skali wahaK norm cenowych).
Transformacja sytuacji b#dzie stanowi% popraw# wed ug Hicksa, je$eli
profity ludzi otrzymuj"cych wygrane w danej sytuacji s" wi#ksze, ni$ straty
tych ludzi, które by y ograniczone przez tak" zmian#. To oznacza, $e gdyby
ludzie, którzy otrzymali wygran", musieliby kompensowa% straty ludzi dotkni#tych zachodz"cymi zmianami, to byliby oni, mimo wszystko, na wygranej pozycji, lepszej ani$eli przed dokonaniem jej transformacji.
Taki stan ma swoje odzwierciedlenie w tre!ci twierdzenia o efektywno!ci instytucjonalnej. Nale$y jednak$e mie% na wzgl#dzie, $e kryterium
Hicks’a przedstawia tylko teoretyczn" ewentualno!% dokonania takiej kompensaty, a nie obowi"zek jej dokonania.
d) Efektywno!# ekonomiczna w sensie analizy marginalnej
z zasadami analizy marginalnej: je#eli koszty transakcyjne s dodatnie
(TRC > 0), to ich wzgl%dna oszcz%dno"! i wyrównywanie na poziomie kraKcowej warto"ci z maksymalnymi spo$ecznymi efektami jest kryterium efektywno"! instytucjonalnej pod warunkiem, #e stosowana w systemie ekonomicznym sytuacja (projekt instytucjonalny) posiada parametry elastyczno"ci
w odniesieniu do "rodowiska instytucjonalnego, to jest zwi%ksza u#yteczno"! chocia#by jednej strony nie pogarszaj c sytuacji drugiej.
Je$eli wyj!ciowe koszty kra&cowe realizacji okre!lonego projektu s"
ni$sze, ni$ maksymalne efekty, nale$y tak" realizacj# kontynuowa%, poniewa$ efekty, które poci"gaj" za sob" tak" realizacj#, przewy$szaj" pojawiaj"ce si# koszty. Realizacj# tego celu nale$y wtedy, gdy maksymalne efekty
i koszty zrównaj" si#, poniewa$ powy$ej tej granicy koszty b#d" przekracza%
otrzymywane maksymalne efekty.
W ramach podej!cia, odzwierciedlaj"cego relacje mi#dzy kosztami
i wynikami, efektywno!% ekonomiczna oceniana jest z punktu widzenia
zmniejszenia wzgl#dnych kosztów i wyrównywania poziomu ich kraKcowej
warto"ci z maksymalnymi spo$ecznymi efektami, co ma swoje odzwierciedlenie w tre"ci twierdzenia.
ZN nr 84
44
A. Czernowa ow
e) Efektywno!# ekonomiczna w sensie Hodgsona
z zasadami efektywno!ci wed ug Hodgsona: je#eli koszty transakcyjne s
dodatnie (TRC > 0), to ich wzgl%dna oszcz%dno"! jest kryterium efektywno"ci instytucjonalnej pod warunkiem, #e stosowany w systemie ekonomicznym model projektu instytucjonalnego posiada parametry kolektywnej intencjonalno"ci zapewniaj cej elastyczno"! w odniesieniu do "rodowiska
instytucjonalnego (wyst%puje zmniejszenie skali wahaK norm cenowych).
Aby przepisy i akty normatywne by y efektywne, powinny one ca kowicie podporz"dkowywa% si# !wiadomej interpretacji. W tym sensie jest wa$ne, by interpretacja odbywa a si# na poziomie kolektywnej intencjonalno"ci,
gdy jednostka przypisuje pewien zamiar tej grupie, do której przynale$y, b#d"c przekonana, $e taki te$ jest zamiar i innych cz onków grupy. Taki stan
nie powoduje wahaK norm cenowych i celowe dzia ania jednostki s" zgodne
z instytucjami i normami spo eczno-kulturowymi, w a!ciwymi dla tej grupy na
podstawie zasady elastyczno"ci, co wi#cej, niski poziom waha& norm cenowych zapewnia taki sam niski poziom kosztów transakcyjnych.
Z powy$szego mo$na wysnu% nast#puj"cy wniosek, dotycz"cy wzajemnych relacji mi#dzy macierz" instytucjonaln",34 zawieraj"c" zestaw funkcjonuj"cych instytucji i !rodowiskiem instytucjonalnym: poprawa sytuacji,
poprzez wdro#enie projektu instytucjonalnego w okre"lonej sferze lub organizacji b%dzie efektywna tylko wtedy, kiedy zostanie ona u"wiadomiona na
poziomie kolektywnej intencjonalno"ci i nie pogorszy spo$ecznego dobrobytu, lub doprowadzi do uzyskania wzrostu dobrobytu spo$ecznego.
Oprócz tego, je$eli wdro$enie projektu instytucjonalnego jest oparte
na kolektywnej intencjonalno!ci, to taka transformacja nie powinna spowodowa% znacznych waha& norm cenowych w ramach !rodowiska instytucjonalnego (makrootoczenie). Zmierzy% takie wahania mo$na przy pomocy
!redniego odchylenia kwadratowego w procentach.
A zatem, formu a obliczenia wska+nika efektywno!ci instytucjonalnej
b#dzie wygl"da% jak poni$ej (1):
E i = aij /Iis
(1)
gdzie:
Iis - charakterystyka !rodowiska instytucjonalnego konkretnej mi#dzypa&stwowej, narodowo-pa&stwowej, wewn"trzpa&stwowej (organizacja,
firma) formy zorganizowania,
aij - charakterystyka konkretnej wybranej dla oceny efektywno!ci funkcjonowania odmiany projektu instytucjonalnego (i = 1...n; j = 1... m).
W dostosowanej dla praktycznych oblicze&, wy$ej przytoczon" formu #
mo$na przedstawi% w rozwini#tej postaci (2):
Ei = [±]piM !i / !M
34
(2)
Por. W. Stankiewicz, Teoria…, op.cit., s. 10.
ZN nr 84
45
Kowariancja charakterystyk projektu instytucjonalnego oraz indeksu
"rodowiska instytucjonalnego / #rednie odchylenie kwadratowe zmiany
norm cenowych,
gdzie:
piM - wspó czynnik korelacji okre!laj"cy stopie& elastyczno!ci macierzy instytucjonalnej do charakterystyk !rodowiska instytucjonalnego;
Yi - !rednie odchylenie kwadratowe zmiany wewn#trznych norm cenowych w organizacji, wdra$aj"cej projekt instytucjonalny;
YM - !rednie odchylenie kwadratowe zmiany norm cenowych w !rodowisku
instytucjonalnym pa&stwa;
[±] - dodatni lub ujemny znak stawia si# na podstawie wyników analizy jako!ciowej.
Wniosek: tre"$ twierdzenia spe%nia wszystkie wymogi kategorii efektywno"ci, a zatem: twierdzenie jest udowodnione.
Rozpatrzymy przyk ad: je$eli rezultaty bada& pokaza y, $e parametr
korelacji mi#dzy modelami regresyjnymi nowej instytucjonalnej macierzy,
utworzonej w rezultacie wdro$enia innowacyjnego projektu instytucjonalnego
i przekszta conej (macierzy) zgodnie z wymogami celowej funkcji
TRC Z min do konserwatywnych warunków !rodowiska instytucjonalnego
wynosi piM = 0.88, a !rednie odchylenie kwadratowe, uwzgl#dniaj"ce zmiany norm cenowych w rezultacie wdro$enia projektu w organizacjach wynosi
Mii = 25,4% podczas gdy M = 14.5%, czym charakteryzuje si zmiana
norm cenowych w pa!stwie, to warto"# wspó$czynnika elastyczno"ci b dzie
równa: E = [+] 0,88 [25,4 / 14,5] = 1,54. Projekt posiada wzgl dn% pozytywn% efektywno"# i mo&e by# przyj ty do realizacji bez obawy o ewentualne
negatywne skutki.
Przeprowadzone badania dowiod$y, &e:
1. Je&eli Ei = 0 wyst puje neoklasyczny wariant bada! ekonomicznych, kiedy to przy modelowaniu zachodzi abstrahowanie od informacyjnych problemów i TRC = 0.
2. Je&eli 0 < Ei < 1 oraz Ei ' 0 wdro&enie projektu instytucjonalnego
i zwi%zane z nim TRC > 0 nie powoduje znacznych dodatnich waha! norm cenowych – tak wi c projekt posiada doskona$% dodatni%
efektywno"#,
3. Je&eli
Ei > 1 i Ei ' 1 wdro&enie projektu instytucjonalnego
i zwi%zane z nim TRC > 0 powoduje dodatnie wahania norm cenowych – tak wi c projekt posiada wzgl dn% dodatni% efektywno"#.
4. Je&eli -1 < Ei < 0 oraz Ei ' 0 wdro&enie projektu instytucjonalnego
i zwi%zane z nim TRC > 0 powoduje nieznaczne ujemne wahania
norm cenowych – tak wi c projekt posiada nieznaczny ujemny efekt.
5. Je&eli -1 < Ei < 0 oraz Ei ' - 1 wdro&enie projektu instytucjonalnego i zwi%zane z nim TRC > 0 powoduje znaczne ujemne wahania norm cenowych – tak wi c projekt jest nieefektywny.
ZN nr 84
46
A. Czernowa$ow
ZN nr 84

Nowe twierdzenie o efektywności instytucjonalnej jako rozwinięcie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Finanse behawioralne

Ekonomia kosztów transakcji Ronalda Cose`a

program szkolenia

weekend majowy si? zbli?

Siłownik podziemny do bram skrzydłowych o długości do 3.5 m i

Jak powstaj¹ ergonomiczne narzędzia ręczne