Patrick Dunleavy, Państwo [w:] Przewodnik po współczesnej filozofii

Patrick Dunleavy, Państwo [w:] Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, (red. R.
E. Goodin i Ph. Pettit), przeł. C. Cieśliński, M.Poręba, Warszawa 1998, s.777-778
Państwo jest złożonym, wielokryterialnym pojęciem. W epoce współczesnej oznacza ono:
1. Zbiór zorganizowanych instytucji, w pewnym stopniu spójnych lub wzajemnie
powiązanych, dzięki czemu mamy prawo skrótowo opisywać funkcjonowanie tych instytucji
w Jednolitych" terminach.
2. Wspomniane instytucje operują na pewnym terytorium, zamieszkiwanym przez sporą
populację, która przybrała organizacyjną formę odrębnego „społeczeństwa".
3. Społecznie zaakceptowana funkcja tych instytucji polega na „definiowaniu i wdrażaniu
kolektywnie obowiązujących decyzji, dotyczących członków [tego] społeczeństwa" (R.
Jessop, State Theory, Cambridge 1990, s.341).
4. Omawiane instytucje wyznaczają „publiczną" dziedzinę, w odróżnieniu od sfery
„prywatnej" działalności lub decyzji.
Każde takie państwo (zestaw instytucji) musi również:
5. Przypisywać sobie suwerenną zwierzchność nad wszystkimi innymi społecznymi
instytucjami i efektywnie monopolizować zasadne użycie siły na danym terytorium (M.
Weber, Economy and Society, New York 1948, s. 78).
6. Umieć definiować członków społeczeństwa oraz obcych, a także kontrolować napływ i
odpływ ludzi ze swego obszaru.
7. Wysuwać silne tezy ideologiczne/etyczne, dotyczące promocji wspólnych interesów lub
realizacji powszechnej woli członków społeczeństwa.
8. Cieszyć się uznaniem liczących się grup lub elementów społeczeństwa.
9. Tak zarządzać biurokratycznymi zasobami (Weber, 1968, s. 212—226), by sprawnie
zbierać podatki (J. Schumpeter, Crisis of the tax state, „Interantional Economic Papers”, 44,
1954) i przy danych kosztach transakcyjnych efektywnie kierować sprawami rządowymi (M.
Levi, Of Rule and Revenue, Berkeley 1988).
10. W istotny sposób regulować aktywność społeczną za pomocą aparatu prawnego, a
aktywność rządu za pomocą konstytucji.
11. Być uznane za „państwo" przez inne państwa.
Współczesne narodowe państwa spełniają zazwyczaj jednocześnie wszystkie
wymienione kryteria. Jednakże z historycznego punktu widzenia ta złożona forma rządu
kształtowała się powoli i cząstkowo; poszczególne cechy rozwijały się w różnym tempie w
rozmaitych rejonach i długo trwało, zanim nabrały charakteru ogólnych własności. Na proces
tworzenia się państwa silnie wpływały rozmaite czynniki — przejście od feudalizmu do
kapitalizmu, zmiany w technologii wojskowej, wojny, rewolucje, naśladownictwo, sytuacje
geopolityczne, powstanie nacjonalizmu i liberalnej demokracji, a także doświadczenie
komunizmu, faszyzmu i innych form „wyjątkowych reżimów" w krajach
uprzemysłowionych. W ramach schematu wyznaczonego przez wyżej wymienione
definicyjne cechy może występować wiele różnych odmian państwa, o kontrastujących
instytucjonalnych strukturach. Często dochodzi do tego, że dana struktura posiada większość
definicyjnych cech, lecz brakuje jej jednej lub kilku własności, a przynajmniej budzą one
wątpliwości — w ten sposób powstają trudne sytuacje, w których przypisanie państwowości
staje się problematyczne.