innowacyjność jako determinanta konkurencyjności przedsiębiorstw

Monika ĩelichowska
Politechnika ĝląska
INNOWACYJNOĝû JAKO DETERMINANTA
KONKURENCYJNOĝCI PRZEDSIĉBIORSTW
INNOVATION AS COMPETITIVE BUSINESS DETERMINANTS
STRESZCZENIE
KonkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa to jego zdolnoĞü do oferowania wyrobów i usáug, które są w stanie
sprostaü wymogom rynku krajowego i miĊdzynarodowego zwáaszcza pod wzglĊdem jakoĞci i ceny oraz są w
stanie zapewniü przedsiĊbiorstwu odpowiednio wysoką stopĊ zwrotu z tytuáu zastosowanych w produkcji
zasobów.
W artykule wyjaĞniono istotĊ konkurencyjnoĞci oraz omówiono czynniki ksztaátujące poziom
konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw. Wskazano, Īe jednym z najwaĪniejszych czynników ksztaátujących poziom
konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstwa jest jego innowacyjnoĞü rozumiana jako zdolnoĞü do wdraĪania nowych lub
znacząco ulepszonych produktów i procesów oraz nowych metod marketingowych i organizacyjnych. W artykule
omówiono rodzaje innowacji oraz ich wpáyw na ksztaátowanie przewagi konkurencyjnej nowoczesnego
przedsiĊbiorstwa na rynku lokalnym i miĊdzynarodowym.
SUMMARY
Enterprises competitiveness is an ability of a firm to offer products and services that meet the quality
standards of the local and world markets at prices that are competitive and provide adequate returns on the
resources employed or consumed in producing them. This article presents the essence of enterprises
competitiveness and it describes factors that influence the competitiveness of enterprises. It has been showed the
one of the most important factor that influences the competitiveness of enterprises is the level their
innovativeness, it means ability to implementation a new or significantly improved product or process, a new
marketing method and a new organizational method. The types of innovation have been discussed. It has been
showed also how innovation influence competitive advantage of modern enterprises on local and international
market.
SàOWA KLUCZOWE: konkurencyjnoĞü, przewaga konkurencyjna, innowacja produktowa, innowacja
procesowa, innowacja organizacyjna, innowacja marketingowa, przedsiĊbiorstwo innowacyjne
KEY WORDS: competitiveness, competitive advantage, product innovations, process innovations, marketing
innovations, organisational innovations, innovative firm
WSTĉP
Dynamiczne zmiany rynkowe, postĊpujące procesy globalizacyjne, rosnące
wymagania klientów sprawiają, Īe nadrzĊdnym celem przedsiĊbiorstw staje siĊ zapewnienie
konkurencyjnoĞci swojej oferty produkcyjnej. Istotnym czynnikiem mającym wpáyw na
podniesienie poziomu konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw i osiągniĊcie trwaáej przewagi
konkurencyjnej jest poziom ich innowacyjnoĞci. InnowacyjnoĞü rozumiana jako zdolnoĞü do
tworzenia i wdraĪania innowacji pozwala na wprowadzanie na rynek nowych i znacząco
ulepszonych wyrobów, nowych i zmodernizowanych procesów technologicznych oraz
organizacyjno-technicznych. ZdolnoĞü przedsiĊbiorstw do pozyskiwania i wdraĪania
innowacji jest jednym z najistotniejszych przejawów ich nowoczesnoĞci, skutecznoĞci
i efektywnoĞci. Dlatego teĪ innowacje uznawane są obecnie za podstawowy czynnik rozwoju
przedsiĊbiorstwa prowadzący do wzbogacania rynku o nowe wyroby i usáugi wysokiej
46
jakoĞci oraz przeobraĪeĔ organizacyjnych wewnątrz przedsiĊbiorstwa i w jego otoczeniu.
WdraĪanie innowacji pozwala przedsiĊbiorstwom nie tylko na osiągniĊcie konkurencyjnej
pozycji na rynku, stanowią one równieĪ istotny czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego.
1. KONKURENCYJNOĝû PRZEDSIĉBIORSTWA
KSZTAàTUJĄCE JEJ POZIOM
I
CZYNNIKI
KonkurencyjnoĞü rozumiana jest jako zdolnoĞü podmiotu do bezpiecznego i trwaáego
funkcjonowania w dáugiej perspektywie czasowej. W rynkowym systemie gospodarczym
podmiotem tym moĪe byü przedsiĊbiorstwo, branĪa, region, kraj lub grupa krajów.
KonkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa definiowana jest jako jego zdolnoĞü do
przeciwstawienia siĊ konkurencji, a zatem do projektowania, wytwarzania i sprzedawania
towarów, których cena, jakoĞü oraz inne walory są bardziej atrakcyjne od odpowiednich cech
towarów oferowanych przez konkurentów 1 .
KonkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa rozumiana jest równieĪ jako proces, w którym
uczestnicy rynku, dąĪąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawiü korzystniejsze od
innych oferty ceny, jakoĞci lub innych cech wpáywających na decyzje zawarcia transakcji
w celu umocnienia i poprawy swej pozycji na rynku 2 .
NiezaleĪnie od profilu prowadzonej przez przedsiĊbiorstwo dziaáalnoĞci, jego formy
wáasnoĞci czy teĪ rozmiarów, moĪna wyodrĊbniü czynniki, które ksztaátują jego
konkurencyjnoĞü. Do czynników tych zaliczyü moĪna czynniki wewnĊtrzne, zewnĊtrzne oraz
wynikowe. KlasyfikacjĊ czynników ksztaátujących konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa
przedstawiono na rys. 1.
Warto tu przede wszystkim zwróciü uwagĊ na wewnĊtrzne czynniki ksztaátujące
konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa. Czynniki te to system posiadanych przez
przedsiĊbiorstwo zasobów materialnych, niematerialnych, ludzkich i finansowych
stanowiących jego potencjaá konkurencyjny i umoĪliwiający mu budowanie przewagi
konkurencyjnej. Skáadniki potencjaáu konkurencyjnego przedsiĊbiorstwa, oprócz posiadanych
przez niego zasobów, stanowiü bĊdzie równieĪ kultura przedsiĊbiorstwa (obejmująca m.in.
sposoby percepcji stanów otoczenia, umiejĊtnoĞü gromadzenia, kategoryzacji i wykorzystania
wiedzy, procedury komunikowania siĊ poszczególnych sáuĪb przedsiĊbiorstwa oraz
sprawnoĞü w dochodzeniu do rozstrzygniĊü kwestii wymagających decyzji i dziaáania),
sformuáowana i stosowana w praktyce strategia konkurencji, dobre kontakty
z interesariuszami przedsiĊbiorstwa (dostawcami, bankami, nabywcami i uĪytkownikami
produktów firm, pracownikami, lokalną spoáecznoĞcią), struktura organizacyjna
przedsiĊbiorstwa wraz z podziaáem obowiązków i uprawnieĔ oraz metodami alokacji
zasobów) oraz ogólna strategia firmy.
JakoĞciowe i iloĞciowe cechy kaĪdego z wymienionych skáadników potencjaáu
konkurencyjnoĞci wyznaczają dopuszczalne obszary i kierunki dziaáaĔ przedsiĊbiorstwa
w realnych warunkach otoczenia. Niektóre dziaáania mogą mieü charakter dáugofalowy
i wymagają upáywu czasu, inne zaĞ bĊdą dostosowaniem skáadników potencjaáu do zmian
w otoczeniu. To, jak poszczególne skáadniki oraz caáy potencjaá konkurencyjny zostanie
wykorzystany w róĪnych obszarach aktywnoĞci i interesów przedsiĊbiorstwa, zaleĪy od
W. ĝwitalski, Innowacje i konkurencyjnoĞü, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005,
s. 166.
2
E. Cyrkon, Kompendium wiedzy o gospodarce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – PoznaĔ 2000,
s. 35.
1
47
precyzji sformuáowania celów zawartych w strategii konkurencji, sposobów dziaáania oraz
sprawnoĞci realizacji tej strategii 3 .
Czynniki konkurencyjnoĞci
Czynniki wewnĊtrzne
Zasoby materialne
x park maszynowy
x zapasy
x narzĊdzia
x
x
x
x
Zasoby niematerialne
innowacje, patenty
image firmy, marka
informacje
kultura organizacyjna
Czynniki wynikowe
x linie produktów
x jakoĞü produktów
x opakowania
x
x
x
x
x
Podmiotowe
konkurenci
klienci
dostawcy
organy wáadzy
partie polityczne
x kanaáy dystrybucji
x pokrycie rynku
x poĞrednicy i obsáuga
x
x
x
x
x
JakoĞciowe
ekonomiczne
techniczne
kulturowe
prawne
sterownicze
Produkty
Dystrybucja
Zasoby ludzkie
x reklama
x aktywizacja sprzedaĪy
x toĪsamoĞü i wizerunek
Zasoby finansowe
Ekonomiczne warunki
wymiany rynkowej
x ceny
x rabaty
x warunki páatnoĞci
x kwalifikacje
x zaangaĪowanie
x inwencja
x kapitaá wáasny
x Ğrodki pieniĊĪne
x udziaáy
Czynniki zewnĊtrzne
Promocja
Rys. 1. Klasyfikacja czynników konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstwa
ħródáo: W. Mantura, Uwarunkowania sukcesu przedsiĊbiorstwa w zmiennym otoczeniu, Wydawnictwo PTE,
PoznaĔ 2002, s. 91
2. KONKURENCYJNOĝû A INNOWACYJNOĝû PRZEDSIĉBIORSTW
Szczególne miejsce wĞród czynników warunkujących konkurencyjnoĞü
przedsiĊbiorstw zajmują innowacje. KonkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa oparta na
innowacyjnoĞci, a wiĊc jego zdolnoĞci do wdraĪania róĪnego rodzaju innowacji, daje
przedsiĊbiorstwu szansĊ na uzyskanie najwiĊkszej i najdáuĪej trwającej przewagi na rynku.
3
W. ĝwitalski, Innowacje i konkurencyjnoĞü, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005,
s. 174.
48
Na znaczenie innowacji jako Ĩródáa przewagi konkurencyjnej przedsiĊbiorstw
wskazują autorzy wielu prac teoretycznych, w tym m.in. J. Kay, G. Hamel, C.K. Prahalad, M.
Porter.
WĞród koncepcji Ĩródeá przewagi konkurencyjnej na szczególną uwagĊ zasáugują
koncepcje J. Kaya i G. Hamela, C.K. Prahalada. Wedáug J. Kaya firma osiągnie sukces tylko
wtedy, gdy prawidáowo rozpozna swoje moĪliwoĞci i wybierze rynek najlepiej do nich
dostosowany. Do podstawowych Ĩródeá przewagi konkurencyjnej zaliczyá on m.in. zasoby
strategiczne i innowacje. Innowacje mogą dotyczyü zarówno produktu, technologii, jak
równieĪ systemów organizacji i zarządzania. Z punktu widzenia oryginalnoĞci zmian
wyróĪniá on innowacje oryginalne oraz innowacje imitujące (wtórne, naĞladowcze). Pierwsze
z nich są Ĩródáem dáugotrwaáej przewagi konkurencyjnej, natomiast innowacje imitujące
pozwalają na uzyskanie przewagi o charakterze nietrwaáym.
Koncepcja Ĩródeá przewagi konkurencyjnej opracowana przez G. Hamela
i C.K. Prahalada równieĪ zwraca uwagĊ na rolĊ innowacji. Autorzy koncepcji twierdzą, iĪ
wykreowanie w przedsiĊbiorstwie kluczowych kompetencji pozwala mu zdobyü dáugotrwaáą
przewagĊ konkurencyjną. Nowatorskie kompetencje przedsiĊbiorstw inicjują rozwój nowych
branĪ oraz nowych rynków zbytu. ħródáem kluczowych kompetencji są nie tyle nowe
technologie, ile nowe koncepcje zaspokajania potrzeb odbiorców. Koncepcja ta zakáada, Īe
rosnące tempo zmian spoáecznych powoduje powstawanie nowych dziedzin, nowych potrzeb
oraz skutkuje gáĊbokimi zmianami w sektorach tradycyjnych. Utrzymanie tradycyjnych reguá
gry nie zapewni przedsiĊbiorstwu sukcesu. W związku z tym naleĪy dąĪyü do pozycji lidera
poprzez kreowanie nowych produktów i usáug. Z rozwaĪaĔ tych wynika zatem, Īe podstawą
kreowania kluczowych kompetencji przedsiĊbiorstwa jest innowacyjnoĞü, wyraĪająca siĊ
zdolnoĞcią przedsiĊbiorstwa do kreowania, produkcji i sprzedaĪy produktów, które pozwalają
uzyskaü firmie pozycjĊ lidera rynkowego w dáugim okresie 4 .
Na kluczową rolĊ innowacyjnoĞci jako Ĩródáa przewagi konkurencyjnej
przedsiĊbiorstwa zwróciá równieĪ uwagĊ M. Porter. Zdaniem Portera warunkiem uzyskania
przewagi konkurencyjnej jest osiągniĊcie zdolnoĞci innowacyjnej i trwaáe podnoszenie jej
poziomu, co przyczynia siĊ do zwiĊkszonej efektywnoĞci dziaáaĔ przedsiĊbiorstwa. Pod
pojĊciem zdolnoĞci innowacyjnej Porter rozumie nie tylko zdolnoĞü do wprowadzania nowej
techniki, ale równieĪ nowych sposobów postĊpowania.
Biorąc pod uwagĊ powyĪsze koncepcje, moĪna przyjąü innowacyjnoĞü za podstawĊ
budowania przewagi konkurencyjnej przedsiĊbiorstw. InnowacyjnoĞü powinna staü siĊ
gáówną siáą kreatywną kaĪdego przedsiĊbiorstwa, wpisaną na trwale w jego system
zarządzania i kulturĊ. Jest to jeden z najwaĪniejszych warunków efektywnego
funkcjonowania przedsiĊbiorstw w gospodarce rynkowej.
3. ISTOTA I RODZAJE INNOWACJI WDRAĩANYCH PRZEZ
PRZEDSIĉBIORSTWA
Zgodnie z Oslo Manual – miĊdzynarodowym podrĊcznikiem metodologicznym
z zakresu badaĔ statystycznych innowacji – przez innowacjĊ rozumie siĊ wdroĪenie nowego
lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usáugi) lub procesu, nowej metody
marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji
miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem 5 .
K. PoznaĔska, InnowacyjnoĞü jako Ĩródáo przewagi konkurencyjnej polskich przedsiĊbiorstw, Regionalny
System Innowacji, http://www.rsi.org.pl, [dostĊp: 05 czerwca 2010].
5
PodrĊcznik Oslo, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, OECD i Eurostat,
Warszawa 2008, s. 48 (wydanie polskie).
4
49
Definicja innowacji zgodna z metodologią Oslo nie zawĊĪa pojĊcia innowacji tylko do
nowoĞci absolutnych, tj. na skalĊ Ğwiatową. Przedstawia ujĊcie szerokie dopuszczające
traktowanie jako innowacji kaĪdej nowoĞci, bĊdącej nowoĞcią dla jej nowego uĪytkownika.
Stosując kryterium nowoĞci, rozróĪnia siĊ innowacje bĊdące nowoĞcią w skali: Ğwiatowej,
kraju, dziaáu przemysáu, przedsiĊbiorstwa.
Istotą innowacji jest wdroĪenie nowoĞci w praktyce. WdroĪenie nowego produktu
(wyrobu lub usáugi) polega na zaoferowaniu go na rynku. WdroĪenie nowego procesu,
nowych metod marketingowych lub nowej organizacji polega na ich zastosowaniu
w bieĪącym funkcjonowaniu przedsiĊbiorstwa.
Zgodnie z metodologią Oslo moĪna wyróĪniü cztery typy innowacji. Są to innowacje
produktowe, innowacje procesowe, innowacje marketingowe oraz innowacje organizacyjne.
Innowacja produktowa to wprowadzenie wyrobu lub usáugi, które są nowe lub
znacząco udoskonalone w zakresie swoich cech lub zastosowaĔ. Zalicza siĊ tu znaczące
udoskonalenia pod wzglĊdem specyfikacji technicznych, komponentów i materiaáów,
wbudowanego oprogramowania, áatwoĞci obsáugi lub innych cech funkcjonalnych. 6
Innowacja produktowa to wprowadzenie na rynek produktu o lepszym dziaáaniu, mogącego
dostarczyü konsumentowi obiektywnie nowych lub zwiĊkszonych korzyĞci.
Innowacja procesowa to wdroĪenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody
produkcji lub dostawy. Do tej kategorii zalicza siĊ znaczące zmiany w zakresie technologii,
urządzeĔ oraz/lub oprogramowania. Innowacje w obrĊbie procesów mogą mieü za cel
obniĪenie kosztów jednostkowych produkcji lub dostawy, podniesienie jakoĞci, produkcjĊ
bądĨ dostarczanie nowych lub znacząco udoskonalonych produktów.
Innowacja marketingowa to z kolei wdroĪenie nowej metody marketingowej wiąĪącej
siĊ ze znaczącymi zmianami w projekcie/konstrukcji produktu lub jego opakowaniu,
dystrybucji, promocji lub strategii cenowej. Celem innowacji marketingowych jest lepsze
zaspokojenie potrzeb klientów, otwarcie nowych rynków zbytu lub nowe pozycjonowanie
produktu firmy na rynku dla zwiĊkszenia sprzedaĪy.
Innowacja organizacyjna to wdroĪenie nowej metody organizacyjnej w przyjĊtych
przez firmĊ zasadach dziaáania, w organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem 7 .
4. PRZEDSIĉBIORSTWA INNOWACYJNE W POLSCE
PrzedsiĊbiorstwo, które (zgodnie z Oslo Manual) w trzyletnim okresie czasu
wprowadziáo na rynek przynajmniej jedną innowacjĊ, tzn. nowe lub znacząco ulepszone
rozwiązanie w odniesieniu do produktu (wyrobu lub usáugi), procesu, marketingu lub
organizacji, bĊdące nowoĞcią przynajmniej z punktu widzenia tego przedsiĊbiorstwa,
uznawane jest za przedsiĊbiorstwo innowacyjne.
PrzedsiĊbiorstwo, które w badanym okresie byáo (w myĞl powyĪszej definicji)
nieinnowacyjne, mogáo w tym czasie prowadziü dziaáalnoĞü innowacyjną i ponosiü związane
z tym wydatki (nakáady). Ma to miejsce w przypadku, gdy przedsiĊbiorstwo realizowaáo
projekty innowacyjne, które nie zostaáy zakoĔczone sukcesem (tzn. wdroĪeniem innowacji)
bądĨ zostaáy z róĪnych przyczyn przerwane lub w przypadku, gdy przedsiĊbiorstwo realizuje
projekty, które są w toku i zostaną zakoĔczone w przyszáoĞci.
Prowadzi to do odróĪnienia przedsiĊbiorstwa innowacyjnego od przedsiĊbiorstwa
aktywnego innowacyjnie oraz przedsiĊbiorstwa prowadzącego dziaáalnoĞü innowacyjną.
PrzedsiĊbiorstwo aktywne innowacyjnie to przedsiĊbiorstwo, które w badanym
trzyletnim okresie czasu wprowadziáo przynajmniej jedną innowacjĊ lub realizowaáo w tym
6
7
Op. cit., PodrĊcznik Oslo, s. 50.
Op. cit., PodrĊcznik Oslo, s. 51-53.
50
okresie przynajmniej jeden projekt innowacyjny (tzn. projekt mający na celu opracowanie
i wdroĪenie innowacji), który zostaá przerwany w trakcie badanego okresu (niezakoĔczony
sukcesem) lub nie zostaá do koĔca tego okresu ukoĔczony (tzn. jest kontynuowany). 8
PrzedsiĊbiorstwo prowadzące dziaáalnoĞü innowacyjną oznacza przedsiĊbiorstwo,
które w badanym okresie czasu prowadziáo dziaáalnoĞü innowacyjną, tzn. poniosáo nakáady
finansowe na tĊ dziaáalnoĞü, przy czym nakáady te obejmują:
- prace badawcze i rozwojowe (B+R) związane z opracowywaniem nowych i ulepszonych
produktów i procesów, wykonane przez wáasne zaplecze rozwojowe lub nabyte od innych
jednostek,
- zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw (licencji, praw patentowych,
know-how),
- zakup i montaĪ maszyn i urządzeĔ oraz budowĊ, rozbudowĊ i modernizacjĊ budynków
sáuĪących wdraĪaniu innowacji,
- szkolenie personelu związane z dziaáalnoĞcią innowacyjną, począwszy od etapu
projektowania aĪ do fazy marketingu; obejmują one zarówno nakáady na nabycie
zewnĊtrznych usáug szkoleniowych, jak i nakáady na szkolenie wewnątrzzakáadowe (mogą
to byü np. koszty ksztaácenia personelu w zakresie obsáugi komputerów związane
z wprowadzanymi innowacjami),
- marketing dotyczący nowych i ulepszonych produktów, czyli wydatki na wstĊpne badania
rynku, testy rynkowe, przystosowanie produktów do wymogów róĪnych rynków, reklamĊ
(z wyáączeniem nakáadów na organizacjĊ sieci dystrybucyjnych dla nowych produktów),
- pozostaáe przygotowania do wprowadzenia innowacji produktowych i procesowych,
obejmujące w szczególnoĞci opracowywanie procedur (w tym kontroli jakoĞci), norm,
dokumentacji technicznej (specyfikacji), áącznie z testami koĔcowymi.
W tabeli 1 zaprezentowano wyniki badaĔ dziaáalnoĞci innowacyjnej prowadzonej przez
polskie przedsiĊbiorstwa przemysáowe oraz przedsiĊbiorstwa z sektora usáug.
Tabela 1. PrzedsiĊbiorstwa innowacyjne w Polsce w latach 2006-2008
Rodzaj innowacji
PrzedsiĊbiorstwa, które wprowadziáy innowacje
(% ogóáu przedsiĊbiorstw)
Przemysá
Sektor usáug
Innowacje techniczne (produktowe i procesowe)
w tym:
- nowe lub istotnie ulepszone produkty
- nowe lub istotnie ulepszone procesy
21,3
15,6
15,5
17,0
10,3
12,3
Innowacje organizacyjne
w tym:
- nowe metody w zakresie stosunków z otoczeniem
- nowe metody podziaáu zadaĔ i uprawnieĔ decyzyjnych
- nowe metody w zasadach dziaáania
13,3
14,9
5,1
9,2
8,3
6,1
11,6
6,9
Innowacje marketingowe
w tym:
- nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub
kanaáów sprzedaĪy
- nowe media lub techniki promocji produktów
13,5
13,9
4,1
6,1
6,6
8,8
8
DziaáalnoĞü innowacyjna przedsiĊbiorstw przemysáowych w latach 2002–2004, Gáówny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2006, s. 17-18.
51
- znaczące zmiany w projekcie/konstrukcji
opakowaniu wyrobów lub usáug
- nowe metody ksztaátowania cen wyrobów i usáug
lub
6,2
3,2
8,1
7,7
ħródáo: DziaáalnoĞü innowacyjna przedsiĊbiorstw w latach 2006-2008, Gáówny Urząd Statystyczny, Warszawa
2009
Wyniki przytoczonych badaĔ wskazują, Īe 21,3% przedsiĊbiorstw przemysáowych
w Polsce wdroĪyáo w latach 2006-2008 innowacje produktowe i procesowe, 13,3% badanych
przedsiĊbiorstw wprowadziáo innowacje organizacyjne, a 13,5% – innowacje marketingowe.
W przypadku przedsiĊbiorstw z sektora usáug, odsetek firm, które wdroĪyáy innowacje
produktowe i procesowe, wyniósá 15,6%. PrzedsiĊbiorstwa usáugowe, które wdroĪyáy
innowacje organizacyjne, stanowiáy 14,9% badanych firm, a te, które wdroĪyáy innowacje
marketingowe – 13,9%.
Wyniki badaĔ wskazują, Īe poziom innowacyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw ksztaátuje
siĊ na bardzo niskim poziomie. Wedáug opublikowanego w marcu 2010 r. raportu „European
Innovation Scoreboard 2009” poziom innowacyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw znajduje siĊ
poniĪej Ğredniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej objĊtych badaniem. Kwestie, które
wymagają poprawy, to nie tylko koniecznoĞü zwiĊkszenia liczy innowacyjnych
przedsiĊbiorstw, ale równieĪ zwiĊkszenie powiązaĔ miĊdzy sektorem publicznym
a prywatnym oraz przywiązywanie wiĊkszej wagi do ochrony wáasnoĞci intelektualnej 9 .
Tak niska liczba przedsiĊbiorstw innowacyjnych z pewnoĞcią wynika z faktu, Īe
w swojej dziaáalnoĞci napotykają one na liczne przeszkody utrudniające lub caákowicie
uniemoĪliwiające realizacjĊ przedsiĊwziĊü innowacyjnych. Bariery we wdraĪaniu innowacji
wystĊpują zarówno w otoczeniu przedsiĊbiorstw, jak równieĪ w ich wnĊtrzu. Jest to m.in. brak
wáasnych Ğrodków finansowych na pozyskiwanie innowacji, zbyt wysokie oprocentowanie
kredytów, niepewny popyt na innowacyjne produkty, brak wykwalifikowanych pracowników
przygotowanych do zarządzania innowacjami.
Niski odsetek przedsiĊbiorstw innowacyjnych wskazuje na koniecznoĞü dalszego
rozwijania i doskonalenia ich zdolnoĞci do pozyskiwania i wdraĪania innowacji. OsiągniĊte
w ten sposób efekty przyczynią siĊ z pewnoĞcią do pogáĊbiania moĪliwoĞci rozwojowych
przedsiĊbiorstw, a tym samym osiągniĊcia przez nie przewagi konkurencyjnej, nie tylko na
rynku krajowym, ale równieĪ na rynkach miĊdzynarodowych.
5. EFEKTY WDRAĩANIA INNOWACJI
Gáównym motywem angaĪowania siĊ przedsiĊbiorstw w dziaáalnoĞü innowacyjną są
korzyĞci, jakie w wyniku realizacji przedsiĊwziĊü innowacyjnych mogą one osiągnąü.
W tabeli 2 przedstawiono efekty dziaáalnoĞci innowacyjnej przedsiĊbiorstw w podziale na
rodzaje wdraĪanych innowacji.
Prowadzenie dziaáalnoĞci innowacyjnej przynosi wiele wymiernych korzyĞci.
W wyniku wdraĪania innowacji nastĊpuje poprawa i unowoczeĞnienie procesów
wytwórczych, podniesienie produktywnoĞci, wydajnoĞci i jakoĞci pracy, wzrost jakoĞci
produktów i ich konkurencyjnoĞci, zwiĊkszenie ogólnej sprawnoĞci i efektywnoĞci dziaáania,
udoskonalenie organizacji i metod pracy, aktywizacja zasobów materialnych,
niematerialnych, ludzkich i finansowych, poprawa bezpieczeĔstwa i warunków pracy,
ograniczenie negatywnego oddziaáywania przedsiĊbiorstwa na Ğrodowisko naturalne,
zwiĊkszenie zdolnoĞci eksportowych.
9
European Innovation Scoreboard 2009, European Commission 2010, s. 47.
52
Tabela 2. Efekty dziaáalnoĞci innowacyjnej przedsiĊbiorstw
Obszary
dziaáalnoĞci
innowacyjnej
Przykáadowe efekty dziaáalnoĞci innowacyjnej
(rodzaje innowacji)
Innowacje produktowe
Innowacje procesowe
Innowacje
nietechniczne
(innowacje marketingowe
i innowacje organizacyjne)
x
x
x
x
zwiĊkszenie asortymentu produkowanych wyrobów
wejĞcie na nowe rynki zbytu (krajowe, miĊdzynarodowe)
zwiĊkszenie udziaáu na dotychczasowych rynkach
poprawa jakoĞci produktów
x
x
x
x
zwiĊkszenie (poprawa) elastycznoĞci produkcji
zwiĊkszenie zdolnoĞci produkcyjnych
obniĪka kosztów pracy (osobowych) na jednostkĊ produktu
obniĪka materiaáocháonnoĞci i energocháonnoĞci produkcji na jednostkĊ
produktu
x zmniejszenie szkodliwego oddziaáywania przedsiĊbiorstwa na Ğrodowisko
x poprawa warunków i bezpieczeĔstwa pracy
x
x
x
x
skrócenie czasu reakcji na potrzeby klientów i dostawców
lepsze dostosowanie siĊ do zmiennych potrzeb rynku
podniesienie wydajnoĞci i efektywnoĞci pracy
racjonalizacja zatrudnienia pracowników w przedsiĊbiorstwie
ħródáo: M. ĩelichowska, J. Furman, Efekty dziaáalnoĞci innowacyjnej przedsiĊbiorstw przemysáowych, XV
MiĊdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „Produkcja i Zarządzanie w Hutnictwie”, Zakopane 2007,
s. 152
Stające siĊ innowacjami zmiany w produktach i procesach prowadzą do wzrostu
jakoĞci wyrobów i usáug lub obniĪenia kosztów ich wytwarzania. JeĪeli efekt poprawy jakoĞci
lub obniĪenia kosztów zostaá uzyskany przez firmĊ, zanim taki efekt osiągnĊli rywale
rynkowi, pozycja konkurencyjna takiej firmy jest wyĪsza.
Innowacje produktowe przyczyniają siĊ do poprawy jakoĞci oraz obniĪenia kosztów
dziaáalnoĞci przedsiĊbiorstwa. WyĪsza jakoĞü produktu utoĪsamiana z lepszymi parametrami
technicznymi, niĪszymi kosztami eksploatacyjnymi, wydáuĪonym okresem eksploatacji staje
siĊ Ĩródáem dodatkowej satysfakcji uĪytkownika i noĞnikiem podwyĪszonej konkurencyjnoĞci
w stosunku do produktów oferowanych przez rywali. Innowacje powodujące obniĪenie
jednostkowych kosztów bezpoĞrednich wytworzenia produktu lub kosztów staáych
przedsiĊbiorstwa mogą spowodowaü wzrost bieĪącej lub przyszáej konkurencyjnoĞci firmy.
BieĪąca konkurencyjnoĞü wzroĞnie, poniewaĪ przedsiĊbiorstwo, antycypując wzrost
sprzedaĪy, moĪe obniĪyü cenĊ w ten sposób, aby zachowaü (lub nieco poprawiü) wartoĞci
uzyskiwanych dotychczas wskaĨników rentownoĞci sprzedaĪy, majątku i kapitaáów wáasnych.
ObniĪona cena skutkuje wzrostem atrakcyjnoĞci oferty (przy zachowaniu jakoĞci dotychczas
oferowanych produktów) i powoduje wzrost udziaáu w rynku, a takĪe wzrost wielkoĞci
nadwyĪki przychodów nad kosztami. PrzedsiĊbiorstwo czerpie nie tylko bezpoĞrednie
korzyĞci, ale równieĪ dziĊki lepszej pozycji konkurencyjnej na rynku ma uáatwiony dostĊp do
zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania 10 .
10
A. Czarnota, Wpáyw innowacji na konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa, Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii
i Zarządzania Politechniki KoszaliĔskiej 2009, nr 13, s. 78.
53
Innowacje w obszarze usáug równieĪ mogą siĊ przyczyniü do poprawy jakoĞci lub
obniĪenia kosztów. Przyrost jakoĞci usáugi dziĊki innowacji to na przykáad skrócenie czasu
obsáugi klienta przez bank czy firmĊ ubezpieczeniową. W tym przypadku poprawa jakoĞci
usáugi (przy zaáoĪeniu tego samego kosztu jej wytworzenia) podwyĪsza konkurencyjnoĞü
firmy wprowadzającej innowacje na kilka sposobów. Po pierwsze, zwiĊksza zapotrzebowanie
na innowacyjne usáugi firmy, gdyĪ klienci rezygnują z usáug oferowanych przez konkurencjĊ.
DziĊki temu rosną przychody ze sprzedaĪy, firma zwiĊksza równieĪ swoje udziaáy w rynku.
Po drugie, w warunkach niezmienionego poziomu kosztów staáych przedsiĊbiorstwa
zwiĊkszona sprzedaĪ nowego produktu po starej cenie powoduje wzrost rentownoĞci. Po
trzecie, skrócenie czasu obsáugi klientów zwiĊksza (bez ponoszenia dodatkowych nakáadów
inwestycyjnych) zdolnoĞü wytwórczą, a wiĊc moĪliwoĞü zaspokajania potrzeb wiĊkszej
liczby nabywców.
PODSUMOWANIE
Innowacje odgrywają istotną rolĊ w ksztaátowaniu przewagi konkurencyjnej
przedsiĊbiorstwa. Trwaáą przewagĊ konkurencyjną firma moĪe uzyskaü tylko wtedy, gdy
w dziedzinie, w której dziaáa, zdobĊdzie kluczowe kompetencje, czyli umiejĊtnoĞci w
zakresie danej dziedziny techniki i technologii, które wyróĪnią ją na tle konkurentów i
umoĪliwią wdraĪanie nowych technologii oraz wytwarzanie nowoczesnych i
konkurencyjnych wyrobów.
Jednorazowe osiągniĊcie przewagi konkurencyjnej nie daje przedsiĊbiorstwu
moĪliwoĞci jej utrzymania w dáugim okresie, gdyĪ zmieniające siĊ warunki rynkowe
z czasem sprawiają, Īe uzyskana przewaga zaczyna siĊ zmniejszaü. W osiąganiu
i utrzymywaniu przez przedsiĊbiorstwa przewagi konkurencyjnej w dáuĪszym horyzoncie
czasowym duĪe znaczenie odgrywa zatem innowacyjnoĞü, która wraz z przedsiĊbiorczoĞcią
powinna staü siĊ integralną czĊĞcią kaĪdej organizacji, wpisaną na staáe w jej system
zarządzania i kulturĊ. PrzedsiĊbiorstwo powinno zapewniü sobie taki system zarządzania
innowacjami, aby nowe pomysáy i ich wprowadzanie w Īycie byáo dziaáalnoĞcią wpisaną na
trwaáe w strategiĊ funkcjonowania firmy.
Strategia rozwoju przedsiĊbiorstwa oparta na innowacjach przyczynia siĊ do
umocnienia pozycji rynkowej firmy, pozwala takĪe skutecznie reagowaü na zmiany
zachodzące w otoczeniu. Innowacje stanowią barierĊ wejĞcia dla produktów substytucyjnych,
pozwalają na kreowanie bardziej atrakcyjnych wyrobów, umoĪliwiają obniĪenie kosztów
dziaáalnoĞci przedsiĊbiorstwa. Innowacje produktowe dają przedsiĊbiorstwu moĪliwoĞü
uzyskania przez nie przewagi konkurencyjnej, dziĊki wczesnemu wejĞciu na rynek
i uzyskaniu pozycji lidera. Innowacyjne produkty lub rozwiązania organizacyjne mogą
stanowiü istotny atut marketingowy stawiający przedsiĊbiorstwo w korzystnym Ğwietle.
Realizacja strategii opartej na innowacjach umoĪliwia firmie uzyskanie pozycji lidera
i stanowi wyzwanie dla konkurentów.
Ze wzglĊdu na istotny wpáyw innowacji na ksztaátowanie siĊ poziomu
konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw oraz w obliczu pojawiających siĊ przeszkód utrudniających
lub uniemoĪliwiających wdraĪanie innowacji konieczne staje siĊ prowadzenie odpowiednio
ukierunkowanej polityki gospodarczej, zwáaszcza przemysáowej i proinnowacyjnej,
przyjaznej dla przedsiĊbiorstw pozyskujących i wdraĪających innowacje.
54
LITERATURA
1.
2.
Cyrkon E., Kompendium wiedzy o gospodarce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – PoznaĔ 2000.
Czarnota A., Wpáyw innowacji na konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa, Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii
i Zarządzania Politechniki KoszaliĔskiej 2009, nr 13.
3. DziaáalnoĞü innowacyjna przedsiĊbiorstw przemysáowych w latach 2002–2004, Gáówny Urząd
Statystyczny, Warszawa 2006.
4. DziaáalnoĞü innowacyjna przedsiĊbiorstw w latach 2006-2008, Gáówny Urząd Statystyczny, Warszawa
2009.
5. European Innovation Scoreboard 2009, European Commission 2010.
6. Mantura W., Uwarunkowania sukcesu przedsiĊbiorstwa w zmiennym otoczeniu, Wydawnictwo PTE, PoznaĔ
2002.
7. PodrĊcznik Oslo, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, OECD i Eurostat,
Warszawa 2008 (wydanie polskie).
8. PoznaĔska K., InnowacyjnoĞü jako Ĩródáo przewagi konkurencyjnej polskich przedsiĊbiorstw, Regionalny
System Innowacji, http://www.rsi.org.pl, [dostĊp: 2 czerwca 2010].
9. ĝwitalski W., Innowacje i konkurencyjnoĞü, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.
10. ĩelichowska M., Furman J., Efekty dziaáalnoĞci innowacyjnej przedsiĊbiorstw przemysáowych, XV
MiĊdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „Produkcja i Zarządzanie w Hutnictwie”, Zakopane
2007.
55