03 Chojnacka.p65

PRACA ORYGINALNA
ISSN 1643–0956
Cecylia Chojnacka
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Zależność występowania objawów
depresyjnych od obniżenia ostrości
wzroku u chorych hospitalizowanych
na oddziale okulistycznym
Dependence of the depressive symptoms upon the decreased visual acuity
in patients of the ophthalmic department
STRESZCZENIE
WSTĘP. Celem pracy było ustalenie, czy istnieje zależność między stopniem obniżenia ostrości wzroku
a występowaniem i natężeniem objawów depresji
oraz oceną jakości życia chorych.
MATERIAŁ I METODY. Pięćdziesięciu pacjentów Kliniki Chorób Oczu oceniono za pomocą Skali Depresji Becka. Pacjentów z wynikami powyżej 11 pkt, czyli
wskazującymi na wystąpienie zaburzeń depresyjnych, oceniono z użyciem Skali Depresji Hamiltona.
Zebrano wywiad dotyczący danych demograficznych, współistniejących zaburzeń i dolegliwości somatycznych oraz ewentualnego leczenia psychiatrycznego. Pacjentów zbadano okulistycznie oraz
z użyciem Skali Jakości Życia według WHO.
WYNIKI. Zależność między obniżeniem ostrości słabszego oka do bliży i dali oraz silniejszego oka do dali
i bliży a liczbą punktów uzyskanych w Skali Depresji
Becka nie była istotna statystycznie (p < 0,05). Stwierdzono istotną statystycznie ujemną korelację między
jakością życia a natężeniem depresji według skali
Becka (p < 0,01). Nie wykazano korelacji między nasileniem objawów depresyjnych a wystąpieniem określonych chorób somatycznych (w tym okulistycznych)
ani ich liczbą. Nie stwierdzono także związku między
natężeniem depresji a występowaniem zaburzeń snu.
Adres do korespondencji:
lek. Cecylia Chojnacka
ul. Tamka 5/43, 91–403 Łódź
tel. (042) 631 98 69
e-mail: [email protected]
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 1 (5): 27–31
Copyright © 2005 Via Medica
WNIOSKI. W badanej grupie nie stwierdzono zależności między obniżeniem ostrości wzroku z powodów
okulistycznych a występowaniem i nasileniem objawów depresyjnych. Objawy depresyjne nie były związane ani z poszczególnymi chorobami somatycznymi,
ani z ich liczbą. Stwierdzono zależność między jakością życia a objawami depresyjnymi; im większe było
nasilenie depresji, tym gorsza jakość życia badanych.
Słowa kluczowe: depresja, objawy depresyjne,
obniżona ostrość wzroku, zaćma, jakość życia
ABSTRACT
BACKGROUND. The aim of the paper was to evaluate the relationship between decreased visual acuity and the appearance of the depressive symptoms
and the quality of life.
MATERIAL AND METHODS. Fifty patients with variant eye disorders were assessed using Beck Depression Inventory (BDI). Those with results over 11 were
assessed using Hamilton Depression Inventory. Medical reports including eye, psychiatric and other disorders were obtained. Ophthalmic examination was
performed. To evaluate patients’ quality of life the
Quality of Life WHO questionnaire was used.
RESULTS. No dependence of depressive symptoms
upon the decreased visual acuity was observed
(p < 0,05). Correlation between quality of life and
the intensification of depressive symptoms (BDI) was
statistically significant (p < 0,01). There was no correlation between depression appearance and manifestation of various systemic, eye or sleep disorders.
Neither the quantity of various disorders was a predictor of depression.
www.psychiatria.med.pl
27
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 1
CONCLUSIONS. Appearance of depressive symptoms
did not depend on various somatic disorders, neither their quantity, the grade of amblyopia or loss
of the visual acuity. The relationship between quality of life and the depressive symptoms was confirmed; the greater was intensification of depression, the worse was the quality of life.
Key words: depression, depressive symptoms,
decreased visual acuity, cataract, quality of life
Wstęp
Depresja występuje u 5–44% populacji osób po
65 roku życia [1]. Do czynników utrudniających jej
rozpoznanie należy częste występowanie w wieku
podeszłym zespołów otępiennych o różnej etiologii,
reakcji żałoby oraz licznych skarg z powodu współistniejących chorób somatycznych. Osoby w starszym
wieku, ich najbliższe otoczenie, a czasem także lekarze traktują obniżony nastrój w tej fazie życia jako
normę. Natomiast takich objawów somatycznych,
jak: astenia, bóle głowy, kołatania serca, inne bóle,
zaburzenia zasypiania, nie uważa się za możliwe
objawy depresji, ale za cechy charakterystyczne dla
starszego wieku oraz ewentualnie za sygnał do przepisania kolejnych leków. Z kolei polipragmazja oraz
nadmierna liczba leków wywołuje objawy uboczne
i jest przyczyną dalszego pogorszenia samopoczucia.
Wśród wielu czynników ryzyka rozwoju depresji w podeszłym wieku wymienia się niedowidzenie
[1]. Najczęstszą przyczyną obniżenia ostrości wzroku w wieku podeszłym jest zaćma. Dzięki współczesnej chirurgii zaćmy możliwe jest usunięcie zmętniałej soczewki własnej i wszczepienie sztucznej, a przez
to poprawienie ostrości wzroku i jakości życia. Do
innych przyczyn pogorszenia wzroku należy zaliczyć
między innymi: retinopatię cukrzycową, jaskrę, starcze zwyrodnienie plamki, odwarstwienie siatkówki
i urazy mechaniczne.
Do konsekwencji pogorszenia ostrości wzroku
należą: zmniejszenie samodzielności, gorsze wykonywanie codziennych czynności, zmniejszenie kontaktów z otoczeniem z powodu na przykład lęku przed
upadkiem lub nierozpoznawaniem twarzy znajomych
osób. Wszystko to prowadzi do nasilenia poczucia
choroby, samotności oraz nieporadności. Z kolei poczucie bycia niepotrzebnym, izolacja społeczna, skupianie się na dolegliwościach somatycznych, niska
samoocena są czynnikami ryzyka samobójstwa [1].
Najbardziej spektakularnym dowodem na związek zdolności widzenia z chorobami psychicznymi
jest występowanie omamów wzrokowych oraz ślepota o podłożu psychicznym, o czym pisało wielu
28
autorów. Różnorodne zaburzenia psychiczne mogą
również wpływać na układ wegetatywny. Oddziałuje on na gałkę oczną, podobnie jak na wiele narządów w organizmie, i może wpływać na wartość ciśnienia wewnątrzgałkowego [2].
W nielicznych badaniach stwierdzono statystyczne różnice stanu zdrowia psychicznego osób
niedowidzących w porównaniu z populacją ogólną.
Dotyczą one zarówno częstszego występowania
objawów depresyjnych, jak i zachowań obsesyjno-kompulsyjnych, niepokoju czy somatyzacji u osób
z pogorszeniem ostrości wzroku [3, 4]. Jednak wyniki analogicznych badań przeprowadzonych wśród
studentów japońskich wskazują, że nasilenie objawów depresyjnych i niepokoju jest u nich podobne
jak w grupie kontrolnej [5]. Wyniki innych badań
przeczą związkowi jaskry z wystąpieniem objawów
depresyjnych lub wykazują, że po operacji zaćmy nasilenie objawów depresyjnych nie zmienia się [3, 6].
Zdarzają się także pozornie zaskakujące doniesienia, jak na przykład wystąpienie krótkotrwałej reakcji depresyjnej po zakończonej sukcesem operacji
zaćmy. Miało to miejsce u pacjenta cierpiącego na
ziarniniaka grzybiastego, który doznał szoku, kiedy
po operacji wyraźnie zobaczył w lustrze zły stan swojej skóry [7]. Z doświadczenia autorki wynika, że niejednokrotnie osoby w starszym wieku po operacji
zaćmy są zdziwione wyglądem swojej własnej skóry, której zmarszczek nie widziały z powodu wady
wzroku. Trudno jednoznacznie ocenić stopień, w jakim problemy ze wzrokiem pogarszają jakość życia
pacjentów i wpływają na wystąpienie objawów depresyjnych.
Celem niniejszej pracy było ustalenie, czy istnieje zależność między stopniem obniżenia ostrości
wzroku a występowaniem i natężeniem objawów
depresji oraz oceną jakości życia.
Materiał i metody
Spośród pacjentów przyjętych do Kliniki Chorób Oczu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wybrano losowo 50 osób w wieku 22–91 lat. Średni wiek
wynosił 68 lat. Wśród badanych było 30 kobiet i 20 mężczyzn. Jedna pacjentka została wykluczona z badań
z powodu braku zgody na badanie, a kolejna ze
względu na otępienie w przebiegu choroby Parkinsona potwierdzone testem MMSE (Mini Mental State Examination) i stwierdzonym w trakcie badania
deficytem myślenia logicznego, pamięci werbalnej
i myślenia abstrakcyjnego. Na ich miejsce losowo wytypowano kolejne 2 osoby.
Wszyscy badani podlegali następującej procedurze badawczej:
www.psychiatria.med.pl
Cecylia Chojnacka, Zależność występowania objawów depresyjnych od obniżenia ostrości wzroku
1. Wywiad dotyczący danych demograficznych,
współistniejących zaburzeń i dolegliwości somatycznych oraz ewentualnego leczenia psychiatrycznego (rozpoznanie, leczenie).
2. Diagnoza i badanie okulistyczne (ostrość wzroku
do dali i do bliży).
3. Skala Depresji Becka (BDI, Beck Depression Inventory) (subiektywna ocena pacjenta obecności
objawów depresyjnych).
4. Pacjentów z wynikami w BDI powyżej 11, czyli
wskazującymi na wystąpienie zaburzeń depresyjnych, poddano ocenie z użyciem Skali Depresji
Hamiltona (HDI, Hamilton Depression Inventory)
(obiektywna ocena).
5. Skala Jakości Życia według WHO (QoL WHO,
Quality of Life World Health Organization).
Tabela 1. Rozpoznania okulistyczne w grupie badanej
Opracowanie statystyczne wyników
Rozpoznanie
W celu opracowania statystycznego wyników
posłużono się programem SPSS. Do oceny istotności
statystycznej użyto wskaźnika Pearsona.
Table 1. Diagnosis of eye disorders in patients
Rozpoznanie okulistyczne
Liczba % ogółu
badanych
Zaćma
Jaskra
Odwarstwienie siatkówki
Stan po zapaleniu błony
naczyniowej i/lub siatkówki
Starcze zwyrodnienie plamki
Inne łącznie: zespół
pseudoeksfoliacji, wysoka
krótkowzroczność, astygmatyzm, zez
45
10
8
90
20
16
2
1
4
2
4
8
Tabela 2. Częstość innych zaburzeń somatycznych
w grupie badanej
Table 2. Frequency of other somatic disorders in patients
Liczba % ogółu
badanych
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Nadciśnienie tętnicze
Choroba niedokrwienna serca
Cukrzyca
22
21
17
12
44
42
34
24
Kamica pęcherzyka żółciowego
10
20
Wyniki
Wyniki dotyczące występowania zaburzeń okulistycznych przedstawiono w tabeli 1, natomiast występowania innych zaburzeń somatycznych w badanej grupie w tabeli 2.
U badanych zdiagnozowano 1–7 (średnio 3,7)
chorób somatycznych (w tym także okulistycznych).
Dziesięć osób, czyli 20% badanych, uzyskało
w BDI wynik 12 punktów i więcej. Podgrupa ta została następnie oceniona za pomocą HDI. Kryterium łagodnej depresji (8–12 pkt w HDI) spełniło 6 pacjentów (12%
ogółu), a depresji o nasileniu umiarkowanym (13–
–17 pkt w HDI) — 2 pacjentów (4% ogółu) (tab. 3).
Tabela 3. Wyniki w Skalach Depresji Becka i Hamiltona
Table 3. Results in Beck Depression Inventory and in Hamilton Depression Inventory
Skala Depresji Becka
Wynik w punktach Liczba badanych
Skala Depresji Hamiltona
% badanych
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
16
20
3
2
1
6
2
5
3
7
3
6
2
2
3
3
1
1
6
4
2
12
4
10
6
14
6
12
4
4
6
6
2
2
Razem
50
100
Wynik w punktach Liczba badanych
5
7
8
9
10
11
14
15
Razem
www.psychiatria.med.pl
1
1
2
2
1
1
1
1
10
% badanych
2
2
4
4
2
2
2
2
20
29
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 1
Spośród wszystkich badanych psychiatrycznie
leczyły się 3 osoby. Wśród nich byli: pacjent przyjmujący sulpirid (BDI — 16 pkt, HDI — 9 pkt), pacjentka stosująca alprazolam (BDI — 4 pkt HDI oraz chory
zażywający klonazepam (BDI — 20 pkt, HDI — 8 pkt).
Żaden z wymienionych leków nie jest lekiem przeciwdepresyjnym, a wyniki w Skali Depresji Hamiltona również nie świadczą o obecności zaburzeń depresyjnych. Tak więc można stwierdzić, że żaden
z badanych, zarówno z łagodną, jak i umiarkowaną
depresją, nie pozostawał pod opieką psychiatryczną.
Dobrą jakość życia według kwestionariusza
WHO (wyniki w przedziale 0–1 pkt) stwierdzono
u 15 pacjentów (30%), umiarkowanie obniżoną (2–
–5 pkt) — u 25 chorych (50%), obniżoną w dużym
stopniu (6–8 pkt) — u 8 pacjentów (16%), obniżoną
w bardzo dużym stopniu (9 –12 pkt) — u 2 chorych
(4%) (tab. 4).
Zależność między obniżeniem ostrości gorszego oka do bliży i dali, lepszego oka do dali i bliży
a liczbą punktów uzyskanych w Skali Depresji Becka
nie była istotna statystycznie (p < 0,05) (tab. 5).
Uzyskano istotną statystycznie korelację pomiędzy jakością życia a natężeniem depresji według skali
Becka (p < 0,01). Nie wykazano korelacji między
nasileniem objawów depresyjnych w tej skali a wystąpieniem danych chorób somatycznych (w tym
Tabela 4. Wyniki w Skali Oceny Jakości Życia według WHO
Table 4. Results in Quality of Life WHO questionnaire
Wynik w punktach
Liczba
badanych
% badanych
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
5
10
10
8
4
3
5
2
1
2
10,0
20,0
20,0
16,0
8,0
6,0
10,0
4,0
2,0
4,0
Suma
50
100,0
okulistycznych) ani ich liczbą. Stwierdzono także brak
korelacji między natężeniem depresji a występowaniem zaburzeń snu.
Dyskusja
W przeprowadzonym badaniu nie wykazano
istnienia korelacji pomiędzy ostrością wzroku a obecnością i nasileniem objawów depresyjnych. Stwierdzono natomiast korelację między nasileniem objawów depresyjnych a jakością życia. Ustalono także,
że liczba współistniejących schorzeń somatycznych
Tabela 5. Korelacje — analiza statystyczna
Table 5. Correlations — statistical analysis
Oko
Lepsze do dali
Lepsze do bliży
Gorsze do dali
Gorsze do bliży
BDI
QoL WHO
Lepsze
do dali
Wskaźnik korelacji Pearsona
Wskaźnik istotności
N
Wskaźnik korelacji Pearsona
Wskaźnik istotności
N
Wskaźnik korelacji Pearsona
Wskaźnik istotności
N
Wskaźnik korelacji Pearsona
Wskaźnik istotności
N
Wskaźnik korelacji Pearsona
Wskaźnik istotności
N
Wskaźnik korelacji Pearsona
Wskaźnik istotności
N
Lepsze
do bliży
1
–0,541(**)
—
0,000
50
47
–0,541(**)
1
0,000
—
47
47
0,357(*)
–0,113
0,011
0,449
50
47
–0,473(*)
0,358
0,047
0,145
18
18
0,154
–0,082
0,286
0,583
50
47
0,020
–0,058
0,889
0,699
50
47
N — liczba badanych
Pozostałe objaśnienia skrótów w tekście
**Zależność istotna statystycznie na poziomie 0,01
*Zależność istotna statystycznie na poziomie 0,05
30
www.psychiatria.med.pl
Gorsze
do dali
Gorsze
do bliży
BDI
QoL WHO
0,357(*)
0,011
50
–0,113
0,449
47
1
—
50
–0,396
0,104
18
0,111
0,442
50
0,159
0,272
–0,473(*)
0,047
18
0,358
0,145
18
–0,396
0,104
18
1
—
18
–0,239
0,339
18
–0,418
0,084
0,154
0,286
50
–0,082
0,583
47
0,111
0,442
50
–0,239
0,339
18
1
—
50
0,548(**)
0,000
0,020
0,889
50
–0,058
0,699
47
0,159
0,272
50
–0,418
0,084
18
0,548(**)
0,000
50
1
—
50
18
50
50
Cecylia Chojnacka, Zależność występowania objawów depresyjnych od obniżenia ostrości wzroku
nie decydowała ani o samopoczuciu, ani o jakości
życia. Nie potwierdzono więc prostej zależności, że
im więcej dolegliwości somatycznych czy trudności
w samodzielności, tym większe ryzyko wystąpienia
depresji. Łagodna i umiarkowana depresja rozpoznawana u badanych mogła więc mieć uwarunkowania
wieloczynnikowe: biologiczne i psychologiczne.
Depresję rozpoznano u 16% badanych, co mieści się w szerokich granicach wyników podawanych
w piśmiennictwie. Nie można wykluczyć, że takiego
rozpoznania nie postawiono u badanych z depresją
z dominującymi dolegliwościami bólowymi. W badanej grupie aż 44% osób zgłaszało dolegliwości
związane z układem kostno-stawowym, a 50% badanych potwierdziło zaburzenia snu.
Brak osób z ciężką depresją wśród badanych
może sugerować, że zmniejszone chęci do działania
i troski o swoje zdrowie powstrzymują te osoby od
decyzji o poddaniu się operacji usunięcia zaćmy.
Wnioski
1. W badanej grupie nie stwierdzono zależności
między obniżeniem ostrości wzroku z powodów
okulistycznych a występowaniem i nasileniem objawów depresyjnych.
2. Objawy depresyjne nie korelowały także z poszczególnymi chorobami somatycznymi ani z ich
liczbą.
3. Stwierdzono zależność między jakością życia
a objawami depresyjnymi; im większe nasilenie
depresji, tym gorsza jakość życia badanych.
PIŚMIENNICTWO
1. Bilikiewicz A., Parnowski T. Starzenie się i zaburzenia psychiczne
wieku podeszłego. W: A. Bilikiewicz (red.). Psychiatria. PZWL,
Warszawa 2003; 457–500.
2. Niklewski G. Psychosomatische Erkrankungen des Auges: Eine
Übersicht. Z. Psych. Med. — a review. Z. Psychosom. Med.
Psychoanal. 1982; 28: 300–316.
3. Wilson M.R., Coleman A.L., Yu F., Fong Sasaki I., Bing E.G.,
Kim M.H. Depression in patients with glaucoma as measured
by self-report surveys. Ophthalmology 2002; 109: 1018–1022.
4. Packwood E.A., Cruz O.A., Rychwalski P.J., Keech R.V. The psychosocial effects of amblyopia study. J. AAPOS. 1999; 3: 15–17.
5. Yoshida T., Ichikawa T., Ishikawa T., Hori M. Mental health of
visually and hearing impaired students from the viewpoint of
the University Personality Inventory. Psychiatry Clin. Neurosci.
1998; 52: 413–418.
6. McGwin G. Jr, Li J., McNeal S., Owsley C. The impact of cataract surgery on depression among older adults. Ophthalmic
Epidemiol. 2003; 10: 303–313.
7. Stone L.S., Oldenkamp S.M., Fritz K.J. Behavioral disturbance
following intraocular lens implantation. Ann. Ophthalmol.
1983; 15: 946–947.
www.psychiatria.med.pl
31