Diagnoza zasobów i inicjatyw kulturotwórczych mieszkańców gminy

Diagnoza zasobów i inicjatyw kulturotwórczych
mieszkańców gminy Dywity
Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2013
Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach
dr Bożena Chrostowska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
1
Diagnoza zasobów i inicjatyw kulturotwórczych mieszkańców gminy Dywity
Spis treści
I. Wprowadzenie.
II. Charakterystyka Gminy Dywity.
III. Obraz kultury w gminie Dywity- analiza danych.
1. Infrastruktura kulturalna w gminie Dywity.
2. Analiza zasobów kulturowych mieszkańców gminy Dywity.
3. Priorytetowe kierunki rozwoju w obszarze kultury w gminie Dywity.
4. Rodzaje inicjatyw kulturotwórczych uznanych za potrzebne.
5. Uczestnicy i odbiorcy inicjatyw.
6. Sposoby angażowania mieszkańców w realizację inicjatyw.
7. Potencjalni partnerzy działań w obszarze kultury.
8. Wskazywane zasoby.
9. Bariery na drodze do realizacji inicjatyw kulturotwórczych.
10. Obszary kultury, którym poświęca się mało uwagi w gminie.
IV. Wnioski i rekomendacje.
Załączniki
2
I. Wprowadzenie
Prezentowany dokument jest wynikiem udziału Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach
w drugiej edycji Programu Narodowego Centrum Kultury Dom Kultury+ Inicjatywy Lokalne
2013. Celem nadrzędnym Programu jest „inicjowanie działań służących wzmocnieniu
zaangażowania domów kultury w
potencjału
i
kapitału
życie społeczności lokalnej, odkrywaniu i rozwijaniu
kulturowego
jej
członków
oraz
kulturotwórczych
zasobów
społeczności”1 .
Jednym z wymogów i zarazem działań projektu było przeprowadzenie diagnozy zasobów
i samodzielnych inicjatyw mieszkańców w społeczności lokalnej gminy Dywity. Istotne dla
zrealizowanej diagnozy było zaproponowane przez M. Krajewskiego rozumienie funkcji
instytucji kultury. Przywołany autor uważa, że instytucja kultury ma sens wówczas kiedy ma
swoją publiczność, która nie jest zmuszana do tego by w niej bywać, w której tylko oferuje
się coś gotowego widzowi, ale która umożliwia mu realizację specyficznych sposobów
korzystania z kultury, naturalnych dla niego, praktykowanych przez niego. W tym kontekście
kluczowa staje się zmiana relacji z widzem, w której chodzi o to by wciągnąć go w pewnego
rodzaju interaktywną grę, „w której może on coś dołożyć od siebie, w znaczący sposób
zmodyfikować sytuację, w jakiej uczestniczy, zbudować własny przekaz na podstawie
elementów dostarczonych mu przez instytucję”.2 Ważne jest też samo postrzeganie widza.
Przestaje on być tym, który jeszcze wiele musi się uczyć, a staje się osobą twórczą, mogącą
wnieść wiele do sposobu działania instytucji. Istotne staje się zatem poznanie widza, jego
sposobów działania i potrzeb. Wreszcie niebagatelne znaczenie ma przekazywanie widzowi
narzędzi umożliwiających tworzenie sytuacji, w których może on wykorzystywać swoje
umiejętności. Ustanawianie symetrycznej relacji z widzem nie oznacza rezygnacji z
wychowywania publiczności przez instytucję kultury ale raczej to, że widz może również
nauczyć czegoś instytucję3.
Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach wpisuje się w ten nurt rozumienia funkcji instytucji
kultury. W roku 2011 zaprosił mieszkańców oraz reprezentantów instytucji, organizacji,
samorządu do współtworzenia Strategii rozwoju Ośrodka. Kontynuując proces wzmocnienia
1
Praembuła [w:] Program Narodowego Centrum Kultury Dom Kultury+ Inicjatywy Lokalne 2013 , Warszawa
2013, s.1.
2
M. Krajewski, Instytucje kultury a uczestnicy kultury. Nowe relacje. Przykład:MS2 w Łodzi, [w:] Strategie dla
kultury. Kultura dla rozwoju. Zarządzanie strategiczne instytucją kultury, M. Śliwa (red.), Kraków 2011, s. 29
3
Tamże, s. 27-30
3
zaangażowania GOK w Dywitach w życie społeczności lokalnej, już na etapie diagnozy
zainicjowano proces budowania symetrycznych relacji z publicznością. Z tego powodu
zdecydowano się na takie techniki badań, które umożliwiały spotkania z widzami twarzą
w twarz, a także rozpoczęcie tworzenia lub wsparcia, już wcześniej pomyślanych, inicjatyw
kulturotwórczych. W diagnozie interesowano się wiedzą, potrzebami, opiniami: animatorów,
nauczycieli, pracowników bibliotek, placówek oświatowych,
sołectw, przedstawicieli
organizacji pozarządowych, twórców, pojedynczych działaczy, przedstawicieli szkół i władz
(członkowie Rady Gminy), co ważne również przedstawicieli różnych pokoleń oraz dwóch
"biegunów" charakteryzujących lokalną populację: ludzi z tzw. "sypialni Olsztyna"
zamożnych, napływowych, niezakorzenionych, dopiero rozpoznających swoje nowe, wiejskie
środowisko życia oraz ludności rdzennej (przed i powojennej, o dużym poczuciu tożsamości
z miejscem, natomiast często borykającej się z wielowymiarowym wykluczeniem społecznokulturalnym).
Postawiono następujące problemy badawcze:
1. Jak przedstawia się infrastruktura kulturalna gminy Dywity?
2. Które kierunki rozwoju w obszarze kultury mieszkańcy gminy uznają za priorytetowe?
3. Jakiego typu inicjatywy kulturotwórcze uznają za potrzebne?
4. Do kogo powinny być skierowane?
5. Jakie dostrzegają sposoby angażowania mieszkańców w realizację inicjatyw?
6. Kogo mieszkańcy gminy Dywity postrzegają jako sojuszników działań w obszarze
kultury?
7. Co postrzegają jako swój zasób w obszarze kultury?
8. Jakie dostrzegają bariery na drodze do realizacji inicjatyw kulturotwórczych?
9. Jakie obszary kultury uznają mieszkańcy za takie, którym poświęca się mało uwagi
w gminie?
W procedurze diagnozy zrealizowano 15 wywiadów indywidualnych z animatorami
(potencjalni, z doświadczeniem), wywiad grupowy w formie warsztatowej z mieszkańcami
gminy Dywity, który odbył się 13 czerwca 2013 roku, w siedzibie Gminnego Ośrodka
Kultury w Dywitach (wzięło w nim udział 35 osób), wywiady swobodne z sołtysami,
członkami rad sołeckich, mieszkańcami wsi. Badaniami objęto 70 osób. Równolegle zbierano
informacje o miejscach, ludziach, wydarzeniach, instytucjach i organizacjach działających
4
w obszarze kultury. Efektem tych ostatnich działań było stworzenie „Mapy Inicjatyw
Kulturotwórczych i miejsc dla kultury nieobojętnych”.
Dane zebrano i zanalizowano zgodnie z metodologią nauk społecznych.
II. Charakterystyka Gminy Dywity.
Gmina Dywity jest położona w bezpośrednim sąsiedztwie Olsztyna – stolicy Warmii
i Mazur. Zajmuje obszar 161 km2 i zamieszkuje ją ponad 10 tys. osób. Czyste powietrze,
piękny krajobraz, cisza i spokój, a przy tym bliskie usytuowanie w stosunku do
administracyjnego centrum województwa warmińsko-mazurskiego to główne zalety tego
miejsca. Swą atrakcyjność gmina zawdzięcza przede wszystkim usytuowaniu: położenie
części obszarów w zasięgu terenów chronionego krajobrazu, sąsiedztwo jeziora Wadąg,
przepływająca przez gminę rzeka Łyna oraz malownicze lasy, stanowiące 23% jej
powierzchni, są gwarancją niezapomnianych wrażeń dla amatorów rekreacji na łonie natury.
Zwolennicy aktywnego wypoczynku mogą tu uprawiać turystykę pieszą, rowerową
i kajakową, napotykając na trasie zabytkowe kościoły, kapliczki przydrożne, zespoły
dworsko-parkowe,
grodziska
staropruskie,
cmentarze,
osobliwości
przyrody.
Gmina Dywity składa się z następujących sołectw: Brąswałd, Bukwałd, Dąbrówka
Wielka, Frączki, Gady, Gradki, Kieźliny, Nowe Włóki, Ługwałd, Redykajny, Rozgity,
Różnowo, Sętal, Spręcowo, Słupy, Tuławki, Zalbki i Dywity. Sołectwa te są zbliżone pod
względem powierzchni, chociaż posiadają różną ilość mieszkańców. Ilość mieszkańców w
poszczególnych wsiach jest bardzo różna. Największe skupienie ludności, a co za tym idzie
rozwój obszarowy wsi ukształtował się w południowo - wschodniej części gminy, czyli na
terenach położonych w pobliżu jeziora Wadąg
oraz w najbliższym sąsiedztwie miasta
Olsztyna. Na tym obszarze zabudowa jest najbardziej zwarta, o bardzo różnorodnej formie
architektonicznej. Na pozostałych terenach jedynie wieś Tuławki położona w północno wschodniej części gminy wyróżnia się znaczną liczbą ludności i co za tym idzie, większą
ilością usług. Gmina Dywity wchodzi w interakcje ze swoim otoczeniem na różnych
płaszczyznach.
Cytując Strategię rozwoju Gminy Dywity do 2020 roku:
"Relacje zachodzące
pomiędzy Gminą a Olsztynem związane są z presją ludności miasta na zaspakajanie ich
potrzeb mieszkaniowych na terenie Gminy. Intensywność procesu rodzi zagrożenia
niezrównoważonego
rozwoju,
cechującego
się
chaotycznym
zagospodarowaniem
5
i niewydolnością infrastruktury, zarówno technicznej, jak i społecznej. Z drugiej strony
dostępność usług i miejsc pracy w Olsztynie wspiera traktowanie Gminy jako „sypialni”, co
jest
problemem
wielu
gmin
sąsiadujących
z
dużymi
ośrodkami
miejskimi"4.
Uzyskanie balansu pomiędzy historią i współczesnością, przyrodą a napierającym
miastem, rolnictwem i "osiedlowością" oraz ludnością "nowoprzybyłą" (zamożną, z dobrym
wykształceniem, mało zakorzenioną) i "miejscową" od powojnia a nawet autochtoniczną
(z dużym poczuciem związku z miejscem, jednak często zmagającą się z wykluczeniem
z powodu braku pracy, niskimi dochodami, apatią) stanowi najbardziej charakterystyczne tło,
lokalnej kultury.
III.
Obraz kultury w gminie Dywity- analiza danych.
1. Infrastruktura kulturalna w gminie Dywity.
Uzyskane dane pochodzą z dokumentów strategicznych, sprawozdań oraz
opisów
działalności instytucji i organizacji pozarządowych, gminnych stron internetowych, strategii
GOK w Dywitach na lata 2011 -2016. Przebadano w sumie 21 dokumentów.
Krajobraz kulturowy obszaru Gminy Dywity wyznacza szlak kapliczek warmińskich,
pozostałości drewnianej i ceglanej zabudowy, pagórkowaty pejzaż ozdobiony mnóstwem
jezior i stawów, ślady bitew napoleońskich oraz trudne losy dawnych mieszkańców tych
ziem: Niemców i Warmiaków, a także przybyłych tu po II wojnie światowej przesiedleńców
z Akcji „Wisła”, repatriantów ze wschodu i przybyszów z różnych stron powojennej Polski.
Ten „tygiel kulturowy” tworzy niesamowitą, nową wartość działań w obszarze
kultury: powstają projekty oparte na storytellingu, spektakle teatralne bazujące na historiach
rodzinnych,
zbierana
jest
dokumentacja
fotograficzna
i
zagadki
historyczne.
W czterech miejscowościach: Sętalu, Barkwedzie, Słupach, Brąswałdzie można
znaleźć pozostałości jeszcze dawniejszej historii: śladów grodzisk pruskich z XI i XIV wieku.
Dobry obserwator może znaleźć tam, wśród zaoranych pól, elementy ceramiki staropruskiej.
Najciekawsze pod względem historycznym miejscowości to: Brąswałd i Barkweda.
W Brąswałdzie znajduje się znany mieszkańcom naszej gminy kościół parafialny pod
wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Z Brąswałdu pochodzi również najsłynniejsza
poetka warmińska Maria Zientara- Malewska.
4
Strategia rozwoju Gminy Dywity do 2020 r., Warszawa 2010, s. 9.
6
W Barkwedzie rozpoczyna się pieszy szlak napoleoński, o długości 39 km, na trasie
Barkweda, Gutkowo, Mątki, Jonkowo, Łomy, Pupki, Gołogóra, Skolity, Dąbrówka,
Konradowo. Przez wieś przepływa stare koryto Łyny, nazywane Starą Łyną. We wsi znajduje
zabytkowy młyn, pozostałości parku dworskiego, dawny cmentarz, zabytkowe aleje
przydrożne.
Te szczególne zasoby Gminy Dywity ukazuje stworzona przez pracowników
Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach, przedstawicieli organizacji pozarządowych,
społecznych animatorów i chętnych mieszkańców "Mapa Inicjatyw Kulturotwórczych
i miejsc dla kultury nieobojętnych" (w załączeniu), na której naniesiono stare grodziska
pruskie i inne niespotykane zjawiska kulturowych bogactw Gminy Dywity. Mapa obrazuje
również bogatą sieć 16 świetlic wiejskich.
Mapa informuje także o innych przyczółkach kultury:
•
organizacjach pozarządowych posiadających doświadczenie w realizacji działań
i projektów w obszarze szeroko pojętej kultury, których przedstawiono 12 (choć już po
zebraniu materiałów do Mapy pojawiło się w Dywitach nowe, najmłodsze stowarzyszenie
"Melofani", które za cel postawiło sobie promowanie kultury muzycznej);
•
samodzielnych inicjatywach wspieranych przez GOK: Teatrze "Mimo Wszystko" i
Zespole Wokalnym "CANTEMUS";
•
"Gazecie
Dywickiej"
-
niezwykłemu
czasopismu
społeczno-kulturalnemu,
tworzonemu społecznym, pasjonackim sumptem od blisko 10 lat;
•
bibliotekach gminnych w Dywitach, Sętalu i Kieźlinach;
•
Gminnym Ośrodku Kultury w Dywitach - jedynej instytucji kultury w Gminie Dywity.
W Gminie Dywity, pod egidą Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach, tworzony jest
Kalendarz Imprez: kulturalnych, społecznych, szkolnych i sportowych. W budowaniu
Kalendarza uczestniczą mieszkańcy gminy, placówki oświatowe, samorząd i stowarzyszenia.
(Kalendarz na rok 2013 w załączniku).
Z Kalendarza wynika, że rocznie realizowanych jest co najmniej 18 dużych wydarzeń
kulturalnych, których pomysłodawcami i realizatorami są zarówno instytucja kultury, jak też
szkoły i organizacje.
7
Pod egidą Gminnego Ośrodka Kultury realizowane są następujące duże imprezy:
- Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy;
- "BAL W STYLU RETRO" - doroczne spotkanie seniorów Gminy Dywity;
- Konkurs recytatorski ( etap gminny i rejonowy);
- Prezentacje Dziecięcych Form Teatralnych „Fraszka”;
- Przegląd Pieśni i Piosenki Dziecięcej „GLISSANDO”;
- Gminny Konkurs Plastyczny dla Dzieci i Młodzieży;
- Zakończenie roku artystycznego „Letnie wrota”;
- Kiermasz Twórców i Rękodzielników "Mikołajkowe Klimaty";
Ze Sprawozdań Merytorycznych GOK wynika, że rokrocznie, oprócz zajęć stałych i
dużych imprez, organizuje on ponad 50 wydarzeń artystycznych: warsztatów, koncertów,
wernisaży, seminariów i innych. Ma on również bogatą ofertę projektową, z którą można
zapoznać się na stronie internetowej Ośrodka (www.gokdywity.eu.).
Według Bazy Organizacji Pozarządowych umieszczonej na stronie Urzędu Gminy
w Dywitach (www.gminadywity.pl, tabela w załącznikach) na terenie gminy funkcjonuje 25
organizacji pozarządowych. Trzynaście z nich ma w kręgu swoich zainteresowań działania
z szeroko pojętego obszaru kultury.
Najstarszą z nich jest Stowarzyszenie "Nasza Wieś" z Frączek. Organizacja powstała
w roku 2001. Prowadzi we Frączkach Centrum Kultury i Aktywności. W ramach swojej
działalności Stowarzyszenie zajmuje się wspieraniem dzieci i młodzieży mieszkającej na wsi;
integracją i aktywizacją środowiska dzieci i młodzieży wiejskiej oraz dorosłych mieszkańców
wsi; organizowaniem różnych form aktywnego spędzania wolnego czasu mieszkańców wsi;
dziedzictwem społeczno- przyrodniczym i kulturowym. W krajobraz kultury Gminy Dywity
organizacja wpisała się odrestaurowaniem obrzędu "Nocy Sobótkowej".
Organizacją o bardzo charakterystycznym profilu kulturalnym jest Stowarzyszenie "Nasze
Gady".
Działania organizacji są skierowane na odkrywanie dziedzictwa kulturowego
i przyrodniczego Warmii oraz turystykę dziedzictwa. Własnym nakładem środków i pracy
8
stowarzyszenie organizuje imprezy integracyjne dla mieszkańców wsi, wyjazdy studyjne,
prowadzi pracownię ceramiczną w Ośrodku Rzemiosł Zapomnianych w Gadach (filii GOK
w Dywitach). Od 2008 roku organizacja jest Sekretariatem Grupy Partnerskiej "Gniazdo
Warmińskie". Wizytówką stowarzyszenia są organizowane od 6 lat Festyny Archeologiczne
prezentujące kulturę pruską i warmińską oraz (od 5 lat) Gale Marki Lokalnej, na których
produkty lokalne uzyskują certyfikaty jakości. Organizacja prowadzi również działalność
wydawniczą.
Wyłącznie kulturze dedykuje swoje działania VI Oddział Stowarzyszenia SpołecznoKulturalnego "Pojezierze". Członkinie organizacji realizują projekty edukacyjno-artystyczne,
m.in. "Sztuka łączy ludzi i pokolenia" - realizowany pod auspicjami Ministerstwa Pracy i
Polityki Społecznej, którego celem było promowanie aktywności twórczej osób starszych.
Organizacja współtworzy również z GOK-iem "KOBIECE IMPRESJE" - Przegląd Sztuki
Nieprofesjonalnej Kobiet, który gromadzi rokrocznie ponad 50 artystek amatorek z terenu
Powiatu Olsztyńskiego.
Stowarzyszenie "Warmińska Wieś" z Różnowa, jedno z młodszych stowarzyszeń
gminnych, postawiło na młodych. Odważnie sięgają po nowe formy ekspresji artystycznej:
film, mural, taniec współczesny. Promują wolontariat na rzecz swojej miejscowości.
Najmłodsze Stowarzyszenie "Melofani" z Dywit również znalazło sobie kulturalną
niszę: zajmować się będzie edukacją muzyczną, współpracować z Powiatową Szkołą
Muzyczną w Dywitach i już zaczęło tworzyć Orkiestrę Dętą, w której zagrają nauczyciele
i uczniowie, rodzice oraz chętne osoby.
Warto zauważyć, że w Gminie Dywity istnieje praktyka współpracy pomiędzy
organizacjami pozarządowymi a instytucją kultury. Świadczy o tym idea wspólnego
budowania Kalendarza Imprez, który pozwala na takie planowanie wydarzeń, by układały się
w jeden ciąg, jedną ofertę a nie stanowiły dla siebie konkurencji.
9
2. Analiza zasobów kulturowych mieszkańców gminy Dywity.
Analiza zasobów powstała w oparciu o dane uzyskane z 15 wywiadów indywidualnych
(kwestionariusz w załączeniu), rozmowy kierowane oraz wywiad grupowy w formie
warsztatowej.
Wywiad indywidualny został zrealizowany wśród 15 osób związanych z gminą Dywity.
Były to osoby reprezentujące różne typy uczestników kultury: osoby działające w
organizacjach pozarządowych i zaangażowane w grupy i inicjatywy nieformalne – 12 osób,
zainteresowane animacją inicjatyw kulturalnych, ale bez doświadczenia w tym zakresie – 3
osoby. Jeśli chodzi o płeć to zdecydowanie przeważały kobiety- 13 nad mężczyznami – 2
osoby. Badani reprezentowali różne kategorie wiekowe. Najmłodsza osoba badana miała w
chwili badania 19 lat, najstarsza – 64 lata. Pozostali badani (13) to osoby w wieku średnim
mieszczący się w przedziale wiekowym 29 -58 lat, z przewagą osób po 40 roku życia – 8
osób. Wśród badanych były osoby reprezentujące zawody związane z kulturą i edukacją:
nauczyciele (3), bibliotekarze (2), muzyk (1), plastyczka (1), pracujący w urzędach (3) oraz
przedstawiciele takich zawodów jak: dietetyczka (1), ekspedientka (1), szwaczka(1),
księgowa(1). 1 osoba studiowała.
Mając na uwadze cel projektu, wywiad grupowy był tak skonstruowany,
o czym
wspomniano wcześniej, by z jednej strony zebrać informacje od mieszkańców, a z drugiej
strony zainicjować pomysły na samodzielne inicjatywy. Z tego powodu zdecydowano się na
warsztatową formę spotkania. Zaproszonych gości witała zainstalowana w wejściu do sali
tzw. bramka gorzkich żali. Z uwagi na to, że spotkanie miało na celu pobudzenie do
wspólnego zastanawiania się nad przyszłością kultury w gminie, zaproszono badanych do
symbolicznego przejścia przez bramkę. W ten sposób uczestnicy wchodząc na salę zostawiali
za sobą takie postawy jak: poczucie braku wpływu, narzekactwo, czarnowidztwo, uczucie
zawodu i niewiary. Natomiast wchodzili do sali zaaranżowanej jako przestrzeń pozytywnego
myślenia. Na początku spotkania przywitano wszystkich uczestników i przedstawiono im cel
oraz plan spotkania. Badani zostali poproszeni o wyobrażenie sobie gazety wydawanej
w Dywitach dotyczącej inicjatyw kulturalnych. Zachęcono ich do wspólnego zapełnienia
szpalty tytułami wydarzeń, które mogłyby się odbyć w przyszłości w gminie. Zebrane
pomysły ilustruje Gazeta Kulturalne Dywity stanowiąca załącznik do diagnozy. Ponieważ
ideą programu DK+ jest stworzenie swego rodzaju symbiozy domu kultury ze środowiskiem
10
zdecydowano się posłużyć metaforą spółdzielni/kooperatywu, w której kultura jest produktem
a ludzie kultury (profesjonaliści i społecznicy) są jej pracownikami i akcjonariuszami. Każdy
wkłada pewien rodzaj wysiłku i otrzymuje jakiś profit przy jednoczesnym poczuciu wpływu
na środowisko, w którym żyje. Polecono badanym
przedsięwzięcia o nazwie Spółdzielnia
wyobrażenie sobie wspólnego
Kultury "CUD". Idąc tym tropem zaproszono
uczestników do pracy przy 7 stolikach tematycznych: misja i cele Spółdzielni Kultury
„CUD”; obszary działań Spółdzielni Kultury „CUD”; kto potrzebuje naszych usług i skąd to
wiemy?; udziałowcy
Spółdzielni Kultury „CUD” czyli kto nas może wesprzeć
w działaniach?; nasze zasoby- umiejętności, wiedza, doświadczenia, zaplecze techniczne,
merytoryczne; pułapki i przeszkody - zależne i niezależne od nas; rzeczy, o których nie mówi
się przy innych stolikach, a które są WAŻNE. Badani zostali poproszeni o odwiedzenie
każdego stolika i wypowiedzenie się na każdy z powyższych tematów. Następnie osoby
chętne przedstawiły wyniki prac przy stolikach na forum.
W wywiadach indywidualnych również poproszono respondentów o wielowymiarowe
odniesienie się do preferowanej przyszłości w zakresie inicjatyw kulturotwórczych, których
chcieliby być autorami. Uzyskane wypowiedzi badanych są cytowane w tekście. Natomiast
w rozmowach kierowanych (wywiadach swobodnych) poproszono badanych o opinie
dotyczące miejsc aktywności kulturalnej, preferowanych inicjatyw i wydarzeń kulturalnych,
palących potrzeb i barier na drodze do ich pokonania. Uzyskane w ten sposób dane zostały
poddane analizie.
3. Priorytetowe kierunki rozwoju w obszarze kultury w gminie Dywity.
Analiza uzyskanych danych pozwala wyodrębnić 3 główne kierunki, w których, zdaniem
badanych mieszkańców gminy Dywity, powinna rozwijać się kultura:
- integracja – badani wskazywali na takie obszary jak: integracja mieszkańców, integracja
z miejscem życia oraz integracja międzypokoleniowa. Np. „scalanie gminnego środowiska”,
„integrowanie społeczności lokalnej”, „współpraca dzieci i młodzieży z dorosłymi”,
”budowanie tożsamości z miejscem zamieszkania”, „zacieśnianie więzi”;
- rozwój
mieszkańców i infrastruktury – rozwój zainteresowań, pasji, umiejętności
spędzania czasu wolnego, tworzenie nowych miejsc spotkań, poprawa jakości życia. Np.
„pokazywanie alternatywnych form spędzania czasu wolnego”, poprawianie atrakcyjności
11
zamieszkania i jakości życia”, „tworzenie nowych miejsc do spotkań, integracji”,
„propagowanie ekologicznego i zdrowego stylu życia”;
- promowanie kultury, przekazywanie tradycji, historii.
4. Rodzaje inicjatyw kulturotwórczych uznanych za potrzebne.
W wymienianych rodzajach działań można zauważyć, że badani mieszkańcy w pierwszej
kolejności
skoncentrowali
swoje
propozycje
wokół
miejscowości,
które
zamieszkują/reprezentują, co może wskazywać na potrzebę zagospodarowania przestrzeni im
najbliższej. Pojawiły się głosy mieszkańców sugerujące potrzebę działań otwartych na całą
gminę „wspólny wielki projekt wszystkich stowarzyszeń". Jeśli chodzi o rodzaje działań,
badani wymieniali:
- działania bezpośrednio związane z poszczególnymi dziedzinami sztuki (plenery malarskie,
grupa chóralna, teatr dla dorosłych, teatr kukiełkowy dziecięcy, zajęcia plastyczne, konkurs
fotograficzny),
-działania o charakterze integracyjnym (pikniki, majówki, spotkania sąsiedzkie między
wsiami, integracja wsi, wyjazdy integracyjne),
- międzypokoleniowym (kawiarenka spotkań międzypokoleniowych, warsztaty dla rodziców
i małych dzieci),
- naukowo-edukacyjnym (ścieżka astronomiczna, warsztaty naukowe „Mali odkrywcy”,
festyn historyczny na starym lądowisku),
- sportowym (rodzinne zawody sportowe, szkółka jazdy figurowej dla dzieci, kurs
samoobrony dla kobiet, młodzieżowa liga piłki nożnej).
Istotna okazała się potrzeba organizowania różnych form rozrywki np. koncerty, bal
kostiumowy na ludowo, kino letnie, kabareton. W przypadkach kilku miejscowości
propozycje działań bazowały na rzeczywistych zasobach w postaci lokalnych artystów, ludzi
nauki.
Mocno akcentowanym wątkiem był dalszy rozwój świetlic, a także postulat powstania
programu dla nich tworzonego wspólnie z mieszkańcami, samorządem i profesjonalistami.
Zdaniem badanych świetlice powinny mieć charakter otwarty (oferta dla różnych grup
wiekowych, zróżnicowana – cykliczne zajęcia, warsztaty, ale i propozycje rekreacji oraz
integracji), powinny być prowadzone przez stały zespół animatorów/pracowników świetlicy,
a finansowane z gminnych środków na działalność profilaktyczną oraz pozyskanych przez
siebie dotacji.
12
Przykłady tych i innych propozycji można odnaleźć w zaprojektowanej przez badanych,
w czasie wywiadu grupowego, stronie gazety z informacjami o wydarzeniach kulturalnych
w Dywitach czy w zwizualizowanych danych uzyskanych z wywiadów swobodnych ("Gazeta
Kulturalne Dywity” oraz „Przystanki” w załączniku).
5. Uczestnicy i odbiorcy inicjatyw.
Istotnym zagadnieniem jest sposób postrzegania przez mieszkańców osób kluczowych
dla obszarów zagospodarowania kultury w gminie. Z badań wyłania się kilka takich grup.
Pojawiły się kategorie związane z wiekiem, płcią, sytuacją społeczną, zdrowotną. Pierwszą
i najczęściej wskazywaną stanowią dzieci i młodzież oraz emeryci i osoby starsze. Dzieci
i młodzież potrzebują, zdaniem osób badanych, zainteresowania z kilku powodów. Jednym
z nich jest fakt, że z różnych względów (finansowych, komunikacyjnych) mają utrudniony
dostęp do dóbr kultury: „Mają wszędzie daleko, ciężko im się rozwijać”(K13) Po drugie
badani w działaniach artystycznych dostrzegają potencjał w rozwoju dzieci i młodzieży
w myśl „jakie dzieciństwo takie życie” (K9). Po trzecie młode osoby, szczególnie te
z najuboższych rodzin, nie mają często możliwości zorganizowania sobie czasu wolnego.
Osoby starsze, często schorowane i samotne, też mają, w optyce badanych, problemy
z dostępem do dóbr kultury, z integracją. Respondenci dostrzegają także potrzebę działań
międzypokoleniowych: „Nawet nie tylko w wieku emerytalnym, przecież po pracy też można
przyjść i odpocząć przy tej herbacie czy kawie, nawet dla dzieci można coś zrobić. Posiedzieć
i się czegoś nauczyć. Te spotkania mogłyby być takie międzypokoleniowe”(K6);
„Chciałabym stworzyć grupy, w których działali by ludzie w różnym wieku (integracja
wielopokoleniowa)” (K3). Badani widzą też potrzebę objęcia działaniami średnie pokolenie,
uzasadniając to specyficzną sytuacją tej grupy, która jawi się jako zabiegana, potrzebująca
oderwania, ale nie mająca czasu by sobie coś zorganizować: „ jeżdżą gdzieś tam do pracy,
zarabiają pieniądze, ale wracają i w ich życiu niewiele się dzieje”(K7). Inna kategoria dotyczy
osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz, co może się łączyć z wykluczeniem, osób
chorych i uzależnionych. W tej grupie badani wymienili: bezrobotnych, uzależnionych,
chorych i niepełnosprawnych, samotnych. Respondenci zwrócili również uwagę na rodziców
z małymi dziećmi i dostrzegli potrzebę skierowania działań dedykowanych specjalnie do tej
grupy (zarówno do matek, jak i ojców). Osoby biorące udział w badaniu wskazały także na
potrzebę działań obejmujących sołtysów, animatorów, liderów oraz członków stowarzyszeń
13
działających na terenie gminy. Ostatnią grupę wymienioną przez respondentów stanowią
osoby odwiedzające gminę w celach turystycznych.
6. Sposoby angażowania mieszkańców w realizację inicjatyw
Analiza tego obszaru powstała w oparciu o dane pochodzące wyłącznie z wywiadów
indywidualnych
Badani prezentowali różne pomysły w zakresie angażowania mieszkańców
w działania w obszarze kultury. Część osób uważała, że najważniejszy jest własny przykład
i zachęcałaby „własną pasją, swoim działaniem”(K1), „charyzmą” (M1). Wskazywano
również na atrakcyjność tematów jako na czynnik mogący wywołać zainteresowanie
mieszkańców gminy: „Musiałoby to być cos naprawdę ciekawego, nowego…”(K13),
zróżnicowanie oferty: „różnorodny program zajęć” (K2). W opiniach kilku badanych ta
różnorodność jest kluczem, bowiem ułatwia znalezienie człowiekowi tego, co autentycznie
go interesuje, angażuje. Jak stwierdziła jedna z badanych osób „Kiedy człowiek robi, to co
go interesuje staje się innym człowiekiem” ( K4). Zwracano uwagę na zaangażowanie
i osobowość ludzi prowadzących działania oraz
na bezpośredni sposób zachęcania-
„chodzenie od domu do domu”(K6), „reklamy, afisze, happeningi” (K3). Jedna osoba
badana podkreślała możliwość samodzielnego generowania pomysłów jako kluczową
w wywoływaniu zaangażowania. Zdaniem badanego taka autonomia powinna być również
dana w zakresie realizacji inicjatyw : „Pozwolić, aby wiele pomysłów wyszło od nich.
Pozwolić im na samodzielną realizację działań (pod dyskretnym okiem opiekuna” (M2).
Inne pomysły to: zachęta osób, które mają już za sobą doświadczenia w aktywności,
„krótkie nietypowe warsztaty tematyczne budzące zainteresowanie” (K11), wskazywanie
korzyści wynikających z podejmowania takich działań.
7. Potencjalni partnerzy działań w obszarze kultury.
Jeśli chodzi o postrzeganych przez badanych partnerów w zakresie wsparcia
respondenci wymienili wiele osób instytucji/organizacji. Wśród nich są reprezentanci
samorządu – wójt, radni, sołtysi, instytucje – GOK, szkoły, biblioteki, Gminna Komisja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Policja, Kościół, organizacje –
OSP
i stowarzyszenia lokalne, grupy zawodowe – leśniczy, animatorzy, przedsiębiorcy,
nauczyciele, bibliotekarze, ludzie kultury, w tym artyści zamieszkujący na terenie gminy,
pszczelarze. Wskazano również na wolontariuszy, działaczy społecznych, osoby prywatne,
14
młodzież – uczniów i studentów, osoby niepełnosprawne, pasjonatów. Badani widzą bardzo
szeroki wachlarz sojuszników i podmiotów wspierających ich działanie w obszarze kultury.
Zwraca uwagę fakt, że dostrzegają możliwości kooperacji z przedstawicielami trzech
sektorów: biznesowego, społecznego i samorządowego, a także między sobą.
8. Wskazywane zasoby.
Badani wymienili następujące kategorie zasobów:
- ludzkie („ciekawi ludzie z rożną wiedzą”, młodzież, „emeryci, którzy maja wiedzę,
doświadczenie, czas i szczere chęci”, „lokalni twórcy, rękodzielnicy, rzemieślnicy, leśnicy,
pszczelarze, właściciele stadnin”);
- umiejętności (prowadzenia warsztatów plastycznych, rękodzielniczych, muzycznych,
fotograficznych montażu filmów, rzeźbiarskich, bycia moderatorem i koordynatorem działań
lokalnych, pozyskiwania osób do działań lokalnych, motywowania);
- wiedza i doświadczenia ( wiedza astronomiczna, z zakresu różnych dziedzin sztuki);
- predyspozycje osobowe („zapał, czas i szczere chęci”, „otwarty umysł”, „kreatywność”,
„chęć zmiany”, „podejmowanie wyzwań”, „odwaga”);
-lokalowe i techniczne (świetlice, boiska, wiaty, świetlica z zapleczem socjalnym);
- instytucjonalne – GOK, OSP;
- walory przyrodnicze ( „bliskość rzeki i jezior”).
Wymieniane zasoby wskazują na wysoki potencjał do podejmowania działań w obszarze
kultury lokowany przez badanych głównie w ludziach, a szerzej w społeczności lokalnej.
9. Bariery na drodze do realizacji inicjatyw kulturotwórczych.
Osoby badane wskazały także szereg barier, które można przedstawić w postaci kilku
kategorii.
•
proceduralne - dotyczą takich zagadnień jak przepisy, niezrozumiałe procedury (np. w
projektach unijnych);
•
informacyjne – które wskazywały na niedostateczny przepływ informacji ( „brak
tablic informacyjnych”, „miejsc z dostępem do Internetu”);
15
•
związane z transportem (problemy ze swobodnym przemieszczaniem się wewnątrz
gminy i z komunikacją z Olsztynem);
•
mentalne - tkwiące w przekonaniach i nawykach ludzi: „narzekactwo”, „konflikty
wewnętrzne we wsi”, „czarnowidztwo”, „brak przyzwyczajeń”, „brak zainteresowania
mieszkańców”);
•
finansowe –
„małe środki przeznaczane dla sołectw i niska zasobność portfeli
mieszkańców”, „brak pieniędzy”;
•
organizacyjne – „złe warunki lokalowe”, „wybór działań nieoparty o realne potrzeby
mieszkańców”, „brak wspólnej wizji”, „brak wsparcia władz”, „brak zainteresowania
mieszkańców”.
10. Obszary kultury, którym poświęca się mało uwagi w gminie.
Zachęcono badanych do swobodnego wypowiadania się w czasie wywiadu grupowego
o kwestiach związanych z kulturą, którym z ich punktu widzenia, poświęca się za mało uwagi
w gminie.
Respondenci zwrócili uwagę na poniższe zagadnienia:
- problemy związane z ochroną środowiska, ekologią;
- potrzeba działań ponadlokalnych i dostrzeganie wartości takich działań;
- wsparcie dla osób uzależnionych, samotnych, starych;
- problemy związane z aktywizacją młodzieży („walka” z atraktorami typu telewizja
komputer);
- kwestia monotonni imprez ( dużo podobnych imprez w tym samym czasie);
-
potrzeba
łączenia
miejscowości
(„fajnych
miejsc”)
bezpiecznymi
szlakami
komunikacyjnymi (ścieżki piesze i rowerowe).
16
IV. Wnioski i rekomendacje.
- badani dostrzegają szereg różnorodnych zasobów, które mogą stanowić bazę do
ożywiania, wzmacniania aktywnego i wspólnego zagospodarowywania lokalnego obszaru
kultury. Co ciekawe największym zasobem w optyce badanych są ludzie, a co za tym idzie
społeczność lokalna a nie natura czy dziedzictwo kulturowe5;
- wskazywane bariery mają w większości charakter ponadlokalny i obrazują typowe
bariery w obszarze rozwoju kultury w regionie i w Polsce. Z drugiej strony wymienianie są
również bariery charakterystyczne dla gminy Dywity;
- wskazywane bariery pozwalają wnioskować, że mieszkańcy potrzebowali by wsparcia
merytorycznego, finansowego, organizacyjnego, ale i przychylności lokalnych władz. Ten
ostatni punkt można przekształcić we wniosek, że potrzebna jest polityka kulturalna gminy
ujęta np. w precyzyjne ramy Strategii rozwoju kultury w gminie;
- badani mieszkańcy widzą potrzebę rozwijania działań o charakterze integracyjnym – nie
tylko w obrębie zamieszkiwanych wsi, ale i różnych miejscowości, a nawet gminy.
Dostrzegają również potrzebę i doceniają wartość działań ponadlokalnych. Ważna jest dla
nich możliwość własnego rozwoju, promocji pozytywnych nawyków na spędzanie czasu
wolnego oraz podnoszenie jakości życia;
- badani dostrzegają także potrzebę działań promujących kulturę, upowszechniających
tradycję i lokalną historię. Postulaty te pojawiały się bardziej w kontekście budowania
tożsamości z miejscem zamieszkania, zacieśniania więzi między mieszkańcami gminy niż
rozbudowywania oferty turystycznej;
- warto zwrócić uwagę na istniejącą już współpracę Gminnego Ośrodka Kultury
z organizacjami pozarządowymi, mieszkańcami oraz na fakt, że GOK w Dywitach jest
pozytywnie odbierany przez badanych mieszkańców i ma doświadczenie w zachęcaniu ich do
partycypacji w obszarze decydowania o kształcie kultury w gminie, o czym świadczy choćby
5
Ten wniosek znajduje swoje odzwierciedlenie w badaniach pod kierunkiem prof. B. Fatygi. Zob. B. Fatyga,
M. Dutkiewicz, P. Tomanek, R. Michalski, „Kultura pod pochmurnym niebem”. Dynamiczna diagnoza stanu
kultury województwa warmińsko-mazurskiego. Raport i rekomendacje praktyczne, Olsztyn-Warszawa 2012,
s.146.
17
sposób powstawania Strategii GOK w Dywitach na lata 2011 -2016, czy uczestnictwo GOK
w programie Dom Kultury+ Inicjatywy lokalne 2013;
- barierą do efektywnych działań w obszarze kultury może być wskazywane przez badanych
trudności z dostępem do informacji, do Internetu czy wreszcie trudności komunikacyjne;
- zauważalna jest wśród badanych mieszkańców potrzeba zagospodarowania
inicjatywami istniejących świetlic wiejskich oraz wsparcie tych inicjatyw merytoryczne i
finansowe;
- badani dostrzegają także obszary kultury w gminie, którym ich zdaniem poświęca się
zbyt mało uwagi. Należą do nich kwestie związane z ochroną środowiska, wsparciem
osób będących w trudnej sytuacji (starych, samotnych, uzależnionych), problemem
aktywizacji młodzieży a także
monotonią imprez czy potrzebą budowy szlaków
pieszych i rowerowych łączących miejscowości gminne.
Załączniki:
−
−
−
−
−
−
"Mapa Inicjatyw Kulturotwórczych"
Kalendarz Imprez
Kwestionariusz wywiadu
Baza Organizacji Pozarządowych
"Gazeta Kulturalne Dywity”
„Przystanki”
18