1 Michał Barański, rok IV NTK Niedziela jako Dzień Pański
Transkrypt
1 Michał Barański, rok IV NTK Niedziela jako Dzień Pański
Michał Barański, rok IV NTK ZNACZENIE NIEDZIELI DLA DUCHOWOŚCI CHRZEŚCIJANINA Niedziela jako Dzień Pański obchodzona jest od samego początku chrześcijaństwa i ma swoje źródło w ucztach zmartwychwstałego Chrystusa ze swoimi uczniami. Świętowanie tego dnia zawierało przede wszystkim sprawowanie Eucharystii. Patrząc w ten sposób na postawiony problem, znaczenie niedzieli dla duchowości chrześcijanina wydaje się być oczywiste. Warto jednak przyjrzeć się bliŜej temu zagadnieniu wychodząc właśnie od początków świętowania dnia, w którym Pan zmartwychwstał. Chrześcijańska niedziela w ujęciu historycznym i teologicznym Obchodzenie niedzieli w pierwszych wiekach chrześcijaństwa było rozumiane samo przez się jako świętowanie zmartwychwstania. Święty Justyn wspomina takŜe o akcie stworzenia: „Nasze zgromadzenia odbywają się w dniu słońca, poniewaŜ jest to pierwszy dzień, w którym Bóg z ciemności wyprowadził materię i stworzył świat, a Jezus Chrystus, nasz Zbawiciel, w tym dniu zmartwychwstał”1. Pochodzenie niedzieli jest zagadnieniem problematycznym, nad którym nadal prowadzone są badania2. DuŜe trudności napotykamy równieŜ w jasnym określeniu konkretnego stosunku pierwszych chrześcijan do Ŝydowskiego szabatu. Jasnym jest jednak fakt, iŜ fundamentem chrześcijańskiej niedzieli było od samego początku i jest nadal wydarzenie paschalne Chrystusa. Obchód niedzieli rozpoczyna się wieczorem dnia poprzedniego, co jest nawiązaniem do zwyczajów Ŝydowskich3, jednakŜe nie moŜna jednoznacznie stwierdzić, czy fractio panis odbywało się w sobotę wieczorem, czy teŜ w niedzielę rano albo w godzinach popołudniowych. Wiadomo natomiast, Ŝe owo „łamanie 1 Św. Justyn, Apologiae, 1, 67. Zob. B. Nadolski, Liturgika, t. 2, Poznań: Pallottinum, 1991, s. 36. 3 Por. TamŜe, s. 37. 2 1 chleba” było centralnym elementem, bez którego niedziela zatraciłaby swoje znaczenie. Oczywiście w ramach niedzieli miały miejsce równieŜ inne obrzędy liturgiczne, jak np. Nieszpory, czy celebracje słowa BoŜego, jednak Eucharystia pozostawała zawsze na pierwszym miejscu. Charakterystyczną dla chrześcijan postawą przyjmowaną szczególnie tego dnia stała się radość obejmująca całego człowieka (por. Dz 2, 44), której fundamentem była obecność Boga w zmartwychwstałym Chrystusie oraz wymiar eschatyczny sprawowanej słuŜby BoŜej. Radość ta rozumiana była jako dzieło Ducha Świętego, który gromadził chrześcijan na uczcie mesjańskiej4. Radość ta wyraŜała się takŜe w zakazie postu w niedzielę oraz przyjmowaniu postawy stojącej podczas liturgii. Mimo iŜ pierwotne chrześcijaństwo nie znało zobowiązania do czci Boga akurat w niedzielę, to jednak pierwsi chrześcijanie nie mogli Ŝyć bez celebrowania dnia Pańskiego. Natomiast pierwsze akty legislacyjne mówiące o uczestnictwie w niedzielnej Eucharystii pojawiały się juŜ w IV wieku (np. Synod w Elwirze). Kolejne akty były juŜ bardziej szczegółowe: Synod w Agde zobowiązywał do uczestnictwa we Mszy św., a dekret Gracjana wyraźnie stwierdził, iŜ świętowanie niedzieli zamyka się w dwóch obowiązkach: zaprzestania pracy i udziału w całej Mszy św. JednakŜe zobowiązanie do udziału w niedzielnej Eucharystii zyskało charakter prawa powszechnego dopiero w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. Obecny kodeks (z 1983 r.) formułuje tę kwestię następująco: „W niedzielę oraz inne dni świąteczne nakazane, wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej oraz powstrzymać się od wykonywania tych prac i zajęć, które utrudniają oddawanie Bogu czci, przeŜywanie radości właściwej dniowi Pańskiemu oraz korzystanie z naleŜnego odpoczynku duchowego i fizycznego”5. Tak ujęty pokrótce aspekt historyczny świętowania niedzieli musi tu zostać uzupełniony o element chrześcijańskiej motywacji udziału w niedzielnej Eucharystii. Owa motywacja zaczęła być szczególnie dostrzegana i rozbudowywana od XIII w. Była ona róŜnie ujmowana przez teologów. Wywodzili ją oni np. z trzeciego 4 5 Por. TamŜe, s. 38. KPK, kan. 1247. 2 przykazania BoŜego (Edmund Rich z Canterbury), czy z naturalnego prawa, według którego stworzenie powinno oddawać cześć swojemu Stwórcy (Tomasz z Akwinu). Na przestrzeni wieków podkreślany był mocno aspekt komunii, czyli wspólnoty Kościoła gromadzącego się na modlitwie i łamaniu chleba. Nie bez znaczenia pozostaje teŜ odpoczynek niedzielny, który róŜnie był ujmowany w dziejach Kościoła. Wyrasta on z Ŝydowskiego świętowania szabatu jako naśladowania BoŜego odpoczynku, który oznacza nie tyle bezczynność, co pokój, wolność, sprawiedliwość, radość i satysfakcję. Syntetycznie ujęta teologia niedzieli prowadzi do wniosku, iŜ fundamentem tego chrześcijańskiego dnia nie jest Ŝydowski szabat, ale zmartwychwstanie Chrystusa. Nie chodzi tu tylko o przypomnienie tego najwaŜniejszego dla chrześcijan faktu, ale takŜe o gromadzenie wierzących wokół Zmartwychwstałego. To niedzielne zgromadzenie staje się równieŜ figurą przyszłego świata, oczekiwaniem na przyjście Pana. Sercem niedzieli jest zatem Eucharystia, która oznacza i tworzy Kościół. W tym dniu Kościół mocniej angaŜuje się w Ŝycie dla Boga (por. Rz 6,10). Niedziela staje się tym samym całym streszczeniem chrześcijańskiej wiary. Bycie chrześcijaninem i uczestnictwo w Eucharystii niedzielnej są nierozdzielne od siebie6. Niedziela a duchowość chrześcijańska Niedziela w przekazie tradycji zawiera w sobie ogromne bogactwo treści duchowych7. Wszelkie jej znaczenia i konotacje tworzą swoistą syntezę chrześcijańskiego Ŝycia i warunek dobrego jego przeŜywania. W Eucharystii urzeczywistnia się cała pełnia kultu, który ludzie powinni oddawać Bogu i którego nie moŜna porównać z Ŝadnym innym doświadczeniem religijnym. MoŜna zatem powiedzieć, iŜ niedzielne zgromadzenie całej wspólnoty jest fundamentem Ŝycia duchowego. Dzień Pański w całym swym bogactwie kryje w sobie trwałe dziedzictwo wartości, takŜe ogólnoludzkich, dlatego jest on niejako „duszą” innych 6 7 Por. B. Nadolski, Liturgika, t. 2, Poznań: Pallottinum, 1991, s. 52. Por. Jan Paweł II, List Apostolski Dies Domini, 81. 3 dni8. Niedziela jest „szkołą” Kościoła, jest więc równieŜ szkołą duchowości chrześcijańskiej. Ma stać się oparciem chrześcijańskiego Ŝycia, a takŜe świadectwem i przepowiadaniem. Oddziałuje na całe społeczeństwo, przenika je Ŝyciową i duchową energią, wskazuje mu motywy nadziei. Na ten duchowy wymiar niedzieli wskazuje równieŜ Konstytucja Liturgiczna Soboru Watykańskiego II stwierdzając, Ŝe „niedziela jest pierwotnym dniem świątecznym, który naleŜy tak przedstawiać wiernym i wpajać w ich poboŜność, aby stał się równieŜ dniem radości i odpoczynku od pracy. Niedziela jest podstawą i rdzeniem całego roku liturgicznego”9. Wszystkie prawdy wiary w Dniu Pańskim konkretyzują się, ucieleśniają i prowadzą do zanurzenia w nich człowieka, który ten dzień właściwie przeŜywa. Nie trzeba zatem chyba udowadniać znaczenia niedzieli dla duchowości chrześcijanina. Dla tego, kto ten dzień właściwie przeŜywa we wszystkich jej wymiarach: zwłaszcza w Eucharystii, ale równieŜ we wspólnocie rodzinnej, kościelnej i społecznej oraz we właściwie rozumianym odpoczynku, stanowi on źródło prawdziwej postawy chrześcijańskiej, a przez to staje się trwałym filarem duchowości. Nie sposób nie odwołać się do powiedzenia biskupa Hugona Aufderbecka z Erfurtu: „Potrzebujemy niedzieli nie tylko po to, by być chrześcijanami, lecz by pozostać ludźmi”10. 8 Por. TamŜe, 82-83. KL 106. 10 Cyt za B. Nadolski, Kocham niedzielę, w: Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Program Duszpasterski na rok 1998/99, Katowice 1998, s. 85. 9 4 BIBLIOGRAFIA: Nadolski B., Liturgika, t. 2, Poznań: Pallottinum, 1991; Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Program Duszpasterski na rok 1998/99, Katowice 1998; Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium; Jan Paweł II, List Apostolski Dies Domini; Kodeks Prawa Kanonicznego, Poznań: Pallottinum, 1984; Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań: Pallottinum, 1994; Pierwsi świadkowie, Kraków 1988. 5