Opinia Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji [PIIT]

Opinia Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji [PIIT]
w sprawie podpisania i ratyfikowania przez Polskę
Konwencji UNCITRAL o wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w
kontraktach międzynarodowych.
W odpowiedzi na zapytanie Ministerstwa Gospodarki, Polska Izba Informatyki i
Telekomunikacji (PIIT) stwierdza, że Polska powinna stać się stroną Konwencji o
wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w kontraktach międzynarodowych (zwanej
dalej: „Konwencją” ).
Uzasadnienie:
Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego
(UNCITRAL) odgrywa pierwszoplanową rolę w harmonizacji rozwiązań
prawnych dotyczących handlu międzynarodowego, w szczególności
wykorzystania komunikacji elektronicznej dla celów obrotu handlowego.
Dorobek Komisji jest ogromny, przypomnieć należy choćby konwencje: prawo
modelowe o handlu elektronicznym z 1996 r., czy prawo modelowe o podpisie
elektronicznym z 2001 r, ale również regulacje dotyczące alternatywnego
rozpoznawania
sporów
(ADR),
niewypłacalności,
zamówień,
międzynarodowych płatności. UNCITRAL uczestniczy ponadto aktywnie w
zakresie pomocy prawnej dla Państw, które zdecydowały się na przystąpienie
do konwencji międzynarodowych. Działalność tego ciała wyznacza kierunki
globalnych zmian legislacyjnych w zakresie szeroko pojętego obrotu
gospodarczego, a jego dorobek spotyka się z dużym uznaniem zarówno w
doktrynie, jak i w praktyce, o czym świadczyć może m.in. liczba państw, które
implementowały rozwiązania wypracowane przez UNCITRAL do własnych
porządków prawnych.
Najnowsza inicjatywa UNCITRAL nastawiona jest na usunięcie przeszkód
pojawiających w związku z wykorzystaniem komunikacji elektronicznej przy
zawieraniu umów handlowych z elementem międzynarodowym. Powyższe
przeszkody wiążą się przede wszystkim z niedostosowaniem obowiązujących
regulacji prawnych do obecnych realiów gospodarczych. Wiele z aktów prawa
międzynarodowego regulujących kwestię zawierania handlowych umów
transgranicznych negocjowano na długo przed wprowadzeniem takich
rozwiązań jak np. e-mail, podpis elektroniczny, EDI (Electronic Data
Interchange). Prace nad nową Konwencją rozpoczęto w 2002 r. Jej ostateczny
tekst uchwalono na Zgromadzeniu Ogólnym Organizacji Narodów
Zjednoczonych w listopadzie 2005. Od 16 stycznia 2006 do 16 stycznia 2008 r.
Konwencja jest udostępniona do podpisu. W tym czasie zainteresowane
Państwa mogą przystąpić do Konwencji.
Zakres przedmiotowy
Konwencja stanowić ma uzupełnienie dotychczasowych regulacji dotyczących
handlu elektronicznego oraz instrumentu podpisu elektronicznego. Zakres
przedmiotowy obejmuje takie zagadnienia jak wykorzystanie komunikacji
elektronicznej w międzynarodowych umowach prawa handlowego, w
szczególności sposobu określania siedziby stron, przesyłania i potwierdzania
Opinia PIIT w sprawie podpisania i ratyfikowania przez Polskę Konwencji UNCITRAL
o wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w kontraktach międzynarodowych.
1
czynności w środowisku elektronicznym, czy wykorzystania automatycznych
systemów teleinformatycznych służących do zawierania umów. Głównym
celem Konwencji jest zwiększenie pewności czynności dokonywanych z
użyciem środków komunikacji elektronicznej w relacjach pomiędzy
podmiotami posiadającymi siedziby w różnych państwach. Dzięki Konwencji
strony takich umów uzyskają pewność, iż czynności dokonane w związku z
zawieraniem umów drogą elektroniczną będą na równi skuteczne z
dokonywanymi tradycyjną drogą, tj. na papierze. Regulacje takie pozytywnie
wpłyną na rozwój gospodarczy, pozwolą na skuteczniejsze, łatwiejsze i
wydajniejsze zawieranie kontaktów handlowych pomiędzy przedsiębiorcami z
różnych krajów. Ujednolicenie przepisów prowadzić ma do usunięcia
przeszkód w korzystaniu z komunikacji elektronicznej w międzynarodowych
kontraktach, z uwzględnieniem jednak odmienności porządków prawnych
poszczególnych państw. To same państwa wybiorą najbardziej skuteczne i
adekwatne sposoby wprowadzania zmian.
Powtórzona została zasada neutralności technologicznej, stronom
pozostawione zostało prawo wyboru odpowiednich środków przekazu i
technologii, ograniczone jedynie koniecznością zachowania zgodności z celami
wyznaczonymi przepisami prawa państw, w których strony mają swoje
siedziby (np. co do formy oświadczeń woli).
Zakres podmiotowy
Podkreślić należy, iż postanowienia Konwencji dotyczą jedynie stosunków
pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą, a zatem nie
obejmuje np. umów konsumenckich. Specyfika potrzeb podmiotów
uczestniczących w międzynarodowym obrocie handlowym wpływa na
charakter regulacji zawartych w omawianym akcie prawa międzynarodowego.
Konwencja łączy bowiem dużą elastyczność regulacji z wykorzystaniem
funkcjonujących już instrumentów prawnych (jak np. podpis elektroniczny)
oraz odpowiednim poziomem bezpieczeństwa prawnego dla stron, w
szczególności poprzez zapewnienie harmonizacji i unifikacji regulacji
omawianej kwestii w skali międzynarodowej. Państwa będą mogły
szczegółowo określić zakres zastosowania jej postanowień, co może stanowić
jednocześnie pewne zagrożenie dla realizacji celów Konwencji (art. 19).
Podstawowym problemem wyłaniającym się w związku z perspektywą
przystąpienia do Konwencji jest określenie jej stosunku do prawa
wspólnotowego i dotychczasowych uregulowań dotyczących wykorzystania
komunikacji elektronicznej w obrocie handlowym. Podzielamy pogląd
Ministra Gospodarki, iż Konwencja znajdzie zastosowanie do relacji
handlowych pomiędzy przedsiębiorcami, w przypadku, gdy jedna ze stron ma
siedzibę poza Unią Europejską. W stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami
posiadającymi siedziby na terytorium Unii Europejskiej zastosowanie znajdują
dotychczasowe regulacje, co zresztą uwzględnia sama Konwencja. Tezę
Ministra Gospodarki potwierdza art. 17 ust. 4. „Niniejsza Konwencja nie
będzie przeważać nad jakimikolwiek sprzecznymi z nią przepisami regionalnej
organizacji integracji gospodarczej, jeśli odnosi się do stron, których miejsca
prowadzenia działalności gospodarczej znajdują się w państwach
członkowskich takiej organizacji (…)”. Art. 17 przewiduje ponadto możliwość
przystąpienia regionalnej organizacji integracji gospodarczej do Konwencji.
Opinia PIIT w sprawie podpisania i ratyfikowania przez Polskę Konwencji UNCITRAL
o wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w kontraktach międzynarodowych.
2
Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej materie regulowane w
Konwencji obejmują mieszane lub wyłączne kompetencje wspólnotowe.
Istnieją więc dwa tryby według których możliwe jest przystąpienie Polski do
Konwencji. Bądź do Konwencji jako strona przystąpi Wspólnota Europejska,
bądź same państwa członkowskie upoważnione zostaną do jej podpisania i
ratyfikowania. Z państw Unii Europejskiej do tej pory wolę przystąpienia
wyraziła Hiszpania.
Szczegółowe postanowienia Konwencji – przegląd.
Jak już była o tym mowa powyżej, Konwencja „ma zastosowanie do
korzystania z komunikacji elektronicznej w związku z zawarciem i wykonaniem
kontraktu między stronami, których miejsce prowadzenia działalności
gospodarczej znajduje się w różnych Państwach” (art. 1 ust. 1 Konwencji).
Powyższe postanowienie należy uzupełnić jednak wskazanymi również
powyżej uwagami dotyczącymi jej zastosowania w ramach regionalnych
organizacji integracji gospodarczej jak np. Unia Europejska. Sformułowanie
„korzystanie w związku z zawarciem kontraktu” obejmuje czynności takie jak
negocjacje, składanie ofert, także w przypadku, gdy umowa ostatecznie nie
zostanie skutecznie zawarta. Istotne są postanowienia dotyczące interpretacji
Konwencji wskazujące, iż należy „brać pod uwagę jej międzynarodowy
charakter oraz konieczność promowania jej ujednoliconego stosowania i
przestrzegania dobrej wiary w handlu międzynarodowym (…)
Pytania dotyczące kwestii regulowanych niniejszą Konwencją, nie
rozstrzygnięte w niej wyraźnie powinny być rozstrzygane zgodnie z ogólnymi
zasadami, na których się opiera, a w przypadku braku takich zasad, zgodnie z
prawem stosowanym z racji norm prawa międzynarodowego prywatnego.”
Postanowienia Konwencji nie dotyczą kategorii umów konsumenckich,
transakcji na regulowanym wskazanych rynkach finansowych jak również
weksli, weksli własnych, kwitów konsygnacyjnych, konosamentów, kwitów
składowych lub jakiegokolwiek dokumentu zbywalnego lub instrumentu, który
upoważnia okaziciela lub beneficjanta do zgłoszenia roszczenia o dostawę
towarów lub zapłatę sumy pieniężnej. Oprócz powyższych wyłączeń
poszczególne Państwa mogą wskazać kolejne w trybie art. 19 ust. 2
Konwencji.
Art. 3 Konwencji stanowi, iż „strony mogą wykluczyć zastosowanie niniejszej
Konwencji, wyłączyć lub zmienić skutek każdego z jej postanowień.”
Wykluczenie dokonane przez stronę umowy handlowej nie może jednak
naruszać przepisów obowiązujących w państwie właściwym.
Konwencja wprowadza definicje takich pojęć jak: komunikacja, komunikacja
elektroniczna, przekazywanie danych, system informacji, system
automatycznego przekazu. Definiuje również podmioty uczestniczące w
komunikacji elektronicznej – inicjatora i odbiorcę.
Odnosi się również do problematycznego zagadnienia wskazania siedziby
strony. Co ważne, definicja ta ogranicza się do wskazania siedziby jedynie na
potrzeby niniejszej Konwencji i jedynie w zakresie przez Konwencję
określonym. Fakt posiadania miejsca prowadzenia działalności gospodarczej w
określonym państwie wywołuje istotne konsekwencje prawne. Przesądzać
może, czy określony stosunek prawny podlega regulacji wynikającej z
Opinia PIIT w sprawie podpisania i ratyfikowania przez Polskę Konwencji UNCITRAL
o wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w kontraktach międzynarodowych.
3
niniejszej Konwencji np., gdy przedsiębiorcy posiadają siedziby w różnych
państwach regionalnej organizacji integracji gospodarczej obowiązywanie
Konwencji może być wyłączone. Miejscem prowadzenia działalności
gospodarczej – „place of business” jest „jakiekolwiek miejsce, w którym strona
posiada stałą siedzibę, gdzie prowadzi działalność gospodarczą inną niż
tymczasowe dostarczanie towarów i usług z określonej lokalizacji.” (art. 4h
Konwencji). Art. 6 Konwencji formułuje domniemania oraz zestaw wskazań
ułatwiających ustalenie siedziby przedsiębiorcy. Za szczególnie interesujące
należy uznać postanowienia art. 6 ust. 4 i 5 Konwencji. To, iż w określonym
miejscu znajduje się sprzęt i technologia (np. serwery) strony lub to, że w
danym miejscu system informacji może być dostępny dla innych stron nie
przesądza jeszcze o możliwości uznania tego miejsca za siedzibę strony.
Podobnie korzystanie z domen lub adresu poczty elektronicznej związanego z
określonym państwem nie ustanawia domniemania, że jej miejscem
prowadzenia działalności jest to państwo. Nie wyklucza to jednak możliwości
wzięcia pomocniczo pod uwagę przez sąd powyższych czynników przy
ustalaniu siedziby strony.
Decydujący charakter mają jednak postanowienia zawarte w Rozdziale III.
Państwa, które przystąpią do Konwencji będą musiały implementować
przepisy umożliwiające stosowanie komunikacji elektronicznej dla celów
obrotu handlowego z elementem międzynarodowym. „Komunikacja lub
kontrakt nie zostaną uznane za niezgodne z prawem i niemożliwe do
wyegzekwowania wyłącznie dlatego, że posiadają formę komunikacji
elektronicznej.” (art. 8 ust. 1 Konwencji). To czy strony zdecydują się na
dokonywanie czynności drogą elektroniczną pozostawione jest już w ich gestii.
Konwencja nie wprowadza nowych regulacji, co do formy czynności. O formie
czynności decyduje zatem prawo państwa właściwego. Wskazanie właściwego
prawa dokonywane jest w drodze interpretacji postanowień szeroko pojętego
prawa prywatnego międzynarodowego. Konwencja wskazuje jednak, iż
dokument w formie elektronicznej jest równorzędny pod względem skutków
prawnych z dokumentem w formie pisemnej, „o ile informacje, jakie zawiera
są dostępne i mogą zostać wykorzystane przy następnym odniesieniu.” W
przypadku konieczności poświadczenia podpisem informacji w komunikacji
elektronicznej lub kontrakcie, wymóg taki jest spełniony w przypadku
wykorzystania podpisu elektronicznego.
W tym miejscu pojawić się mogą potencjalne problemy związane z
niewłaściwą i niespójną z prawem wspólnotowym i prawem modelowym o
podpisie elektronicznym definicją bezpiecznego podpisu elektronicznego w
polskiej ustawie o podpisie elektronicznym. Konwencja nie przesądza o
wykorzystaniu jednego konkretnego rozwiązania, uzależniając wybór od
kryterium celu, któremu ma służyć komunikacja elektroniczna w danym
przypadku.
W myśl Konwencji dopuszczalne jest również składanie ofert oraz zawieranie
umów z wykorzystaniem systemów automatycznego wysyłania wiadomości.
Sprecyzowane zostały również czas i miejsce nadania i odbioru informacji w
komunikacji elektronicznej (art. 10 Konwencji), a także błąd w komunikacji
elektronicznej i kwestię możliwości jego skorygowania lub ewentualnego
odwołania oświadczenia.
Opinia PIIT w sprawie podpisania i ratyfikowania przez Polskę Konwencji UNCITRAL
o wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w kontraktach międzynarodowych.
4
Podsumowanie
Konwencja wyznacza nowe standardy dla regulacji w zakresie wykorzystania
komunikacji elektronicznej w umowach prawa handlowego z elementem
międzynarodowym. Po wprowadzeniu do krajowych porządków prawnych,
postanowienia Konwencji zastąpią przepisy regulujące wykorzystanie
komunikacji elektronicznej przy zawieraniu umów prawa handlowego, a także
te wynikające z prawa modelowego o handlu elektronicznym czy podpisie
elektronicznym (art. 20 Konwencji). Doprowadzi to do sytuacji, w której
jednocześnie funkcjonowały będą 2 (a teoretycznie nawet 3) równorzędne
reżimy dla zagadnień związanych z zawieraniem umów prawa handlowego. Z
punktu widzenia polskiego porządku prawnego, po pierwsze inne regulacje
dotyczyły będą przypadku, gdy obydwie strony będą miały siedzibę na terenie
Polski; inne gdy jedne z przedsiębiorców ma siedzibę w Polsce, a drugi w kraju
należącym do Unii Europejskiej; a jeszcze inne w kontaktach między
przedsiębiorcą mającym siedzibę w Polsce a podmiotem posiadającym siedzibę
np. w Chinach, Japonii, czy USA (oczywiście zakładając, iż wspomniane
państwa przystąpią do Konwencji). Nie istnieją jednak przeszkody dla
ujednolicenia tych reżimów prawnych. Konwencja stanowić może wręcz
impuls do zmian obowiązujących przepisów, w kierunku ujednolicenia
rozwiązań prawnych we wspomnianych trzech płaszczyznach. Jest to
szczególnie ważne, gdy weźmiemy pod uwagę, iż w komunikacji
elektronicznej nie zawsze oczywistym jest, gdzie znajduje się siedziba danego
kontrahenta. Nie istnieją przeciwwskazania dla zastosowania zawartych w
Konwencji postanowień dla uregulowań dotyczących umów handlowych
zawieranych w ramach jednego państwa.
Z punktu widzenia polskiego ustawodawcy Konwencja zapełnia lukę
dotyczącą wykorzystania komunikacji elektronicznej w obrocie handlowy z
państwami spoza Unii Europejskiej. Skuteczność i rzeczywista rola Konwencji
uzależniona jest od liczby Państw, które zdecydują się do niej przystąpić.
Warto wskazać, iż sygnatariuszem zostały m.in. Chiny i Singapur. W
najbliższym czasie spodziewać się można poszerzenie kręgu państw, które
przystąpiły do Konwencji. Istotną rolę odegra stanowisko, jakie zaprezentują w
tej kwestii w szczególności kraje wysoko rozwinięte.
W związku z powyższym rekomendujemy przystąpienie do Konwencji o
wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w kontraktach międzynarodowych.
Bibliografia:
1.
2.
3.
http://www.uncitral.org
http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/electronic_commerce/2005Convention.html
“UNITED NATIONS CONVENTION ON THE USE OF ELECTRONIC COMMUNICATIONS IN
INTERNATIONAL CONTRACTS – A NEW GLOBAL STANDARD” CHONG Kah Wei, Joyce
CHAO Suling http://www.sal.org.sg/Pdf/2006-18-SAcLJ-116%20ChongChao.pdf
Opinia PIIT w sprawie podpisania i ratyfikowania przez Polskę Konwencji UNCITRAL
o wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w kontraktach międzynarodowych.
5