Gminy CZERWONAK - BIP Czerwonak

Pracownia Projektowa Architektoniczno-Urbanistyczna arch. Maria Jurczyszyn
ul.Winogrady 38, 61-663 Poznań tel. 061-8238722, kom.606 556 269, [email protected]
PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
zmiany studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego
Gminy CZERWONAK
woj. wielkopolskie
Opracowanie:
mgr Andrzej Rybczyński
biegły nr 0064, Wojewody Wielkopolskiego,
w zakresie ocen oddziaływania na środowisko
mgr Gabriela Harke
mgr inŜ. arch. Maria Jurczyszyn
egz. 1
Poznań, grudzień 2oo9
SPIS TREŚCI
1.
PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA
4
w tym informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego
powiązaniach z innymi dokumentami
propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień
projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania
2.
ZAKRES OPRACOWANIA ORAZ WYKORZYSTANE MATERIAŁY
7
w tym informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy
3.
CHARAKTERYSTYKA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
- Ukształtowanie powierzchni
- Budowa geologiczna, warunki geologiczno-gruntowe
- Surowce mineralne
- Wody powierzchniowe, podziemne i gruntowe
- Gleby
- Klimat
- Szata roślinna i świat zwierzęcy
- Walory przyrodniczo-krajobrazowe
4.
WPŁYW DOTYCHCZASOWEGO ZAGOSPODAROWANIA TERENU
NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE – OCENA STANU ŚRODOWISKA 19
9
9
9
10
11
13
13
15
17
w tym ocena stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem
5.
PROJEKTOWANE PRZEZNACZENIE TERENU
w tym cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym,
wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu
oraz sposoby, w jakich cele te i inne problemy środowiska zostały uwzględnione
podczas opracowywania dokumentu
- Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie
- Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia
realizacji projektowanego zagospodarowania (w szczególności
dotyczące obszarów podlegających ochronie)
- Przewidywane przekształcenia środowiska
- Skutki nie uchwalenia studium
w tym potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu
6.
PROGNOZA ZMIAN W ŚRODOWISKU (OCENA ODDZIAŁYWANIA
USTALEŃ STUDIUM NA ŚRODOWISKO)
21
21
26
27
28
29
w tym oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe,
średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na:
-
Wykorzystanie walorów i zasobów środowiska
RóŜnorodność biologiczna
Wpływ ustaleń studium na obszary chronione
Oddziaływanie ustaleń studium na florę i faunę
Wpływ ustaleń studium na zdrowie ludzi
Przekształcenia powierzchni ziemi
Wpływ ustaleń studium na zmianę warunków gruntowo-wodnych
Wpływ studium na wody powierzchniowe i podziemne
Przekształcenia gleb
Klimat lokalny i stan higieny atmosfery
w tym informacje o moŜliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko
.
- Wpływ projektowanego zagospodarowania na zabytki i dobra
materialne
- Wytwarzanie odpadów
- Przewidywane skutki oddziaływania planu na całokształt
środowiska przyrodniczego
30
31
32
35
36
37
38
39
39
40
42
43
43
2
7.
ROZWIĄZANIA MINIMALIZUJĄCE NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIE
NA ŚRODOWISKO
47
mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych
oddziaływań na środowisko, mogące być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu,
w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego
obszaru
w tym propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień
projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania oraz
ewentualne rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru względnie wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych
(ze wskazaniem napotkanych trudności, wynikających z niedostatków techniki lub luk we
współczesnej wiedzy)
8.
OCENA ROZWIĄZAŃ FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNYCH,
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
48
STRESZCZENIE
62
ZAŁĄCZNIKI:
Tło przyrodnicze około 1 : 80 000
Wybrane tereny nowego i adaptowanego zagospodarowania przestrzennego
1 : 10 000 (wydruk w zmniejszeniu)
3
1. PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA
Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko
ustaleń zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak, wywołanej uchwałą nr 73/XI/2007, Rady Gminy
Czerwonak, z 21 czerwca 2007 r. oraz przekazanej do opiniowania i uzgodnień
w sierpniu 2008 r.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
jest ustawowo usankcjonowanym elementem planowania strategicznego,
kreującym politykę przestrzenną gminy. Jej określenie poprzedzone zostało m.in.
opracowaniem strategii rozwoju województwa oraz gminy. Jednym z najwaŜniejszych celów operacyjnych Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do
2020 r. jest poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami
przyrodniczymi. Jej główne cele to: poprawa jakości przestrzeni województwa
wielkopolskiego i dostosowanie jej do wyzwań XXI wieku, zwiększenie efektywności wykorzystania potencjałów rozwojowych, wzrost kompetencji mieszkańców
i promocja zatrudnienia oraz wzrost spójności i bezpieczeństwa społecznego.
Strategia jest elementem systemu programowania na róŜnych poziomach: wspólnotowym, krajowym, regionalnym i lokalnym, w układach: ogólnym, horyzontalnym i resortowym. Uwzględnia ustalenia zawarte w tych dokumentach a jej treść
jest zharmonizowana z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2007-2013, Narodową Strategią Rozwoju Regionalnego oraz projektowanymi, nowymi kierunkami
polityki spójności strukturalnej Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim Strategią Lizbońską.
Celem studium jest więc określenie polityki przestrzennej gminy, w tym
lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. W przypadku gminy
Czerwonak było to szczególnie trudne, wymagało bowiem wypracowania kompromisu pomiędzy ochroną jej wysokich walorów przyrodniczo-krajobrazowych
a rosnącymi potrzebami budowlanymi i inwestycyjnymi, w tym presją zabudowy mieszkaniowej.
4
Obowiązujące Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Czerwonak zostało uchwalone osiem lat temu. W międzyczasie, w roku 2006, dokonano oceny aktualności studium. Wynika z niej,
Ŝe pewne kierunki rozwoju przestrzennego gminy nie zmieniły się i są adaptowane w przedstawionym projekcie studium, natomiast od innych, będących
skutkiem niekorzystnych procesów zachodzących w przestrzeni odstąpiono.
Wymagało to pewnego przewartościowania celów rozwojowych gminy.
Skutki projektowanej zmiany studium będą weryfikowane na bieŜąco przy sporządzaniu planów miejscowych (wprowadzających w Ŝycie ustalenia
studium) oraz podczas codziennej obserwacji procesów zachodzących
w środowisku.
Prognoza oddziaływania na środowisko, sporządzana na potrzeby planów zagospodarowania przestrzennego ma juŜ swoją kilkunastoletnią historię
(jej pierwowzorem była prognoza skutków wpływu ustaleń miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego na środowisko, w rozumieniu ustawy z 7 lipca
1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym). Prognoza oddziaływania na środowisko projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jest nowym, wymaganym ustawowo dokumentem planistycznym,
wprowadzonym ustawą z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz
o ocenach oddziaływania na środowisko – Dz. U. nr 199, poz. 1227. Zakres prognozy, tryb jej opiniowania oraz przyjęcia określa ww. ustawa a precyzują pisma
Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu (nr RDOŚ-30-OO.III7041-159/08/nb, z 16 grudnia 2008 r.) oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu (nr NS-72/1-8/09, z 7 stycznia 2009 r.).
Prognoza do projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego jest częścią strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, jednego z głównych narzędzi realizacyjnych zasady zrównowaŜonego
rozwoju. Idea zrównowaŜonego rozwoju, najpełniej odzwierciedlona w tzw.
Strategii Lizbońskiej (przyjętej w 2000 roku), naleŜy do podstawowych zasad
tworzenia i wdraŜania polityk wspólnotowych, określonych w traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską.
5
Prognoza oddziaływania na środowisko nie powinna stanowić wyłącznie koreferatu do przedstawionego studium czy planu, dotyczy bowiem całego procesu planistycznego. Pozwala to, we wszystkich fazach planowania, uwzględnić wzajemne relacje pomiędzy uwarunkowaniami przyrodniczymi a przyjętymi rozwiązaniami planistycznymi. Skuteczność realizacji polityki ekologicznej państwa, opartej
na zasadach zrównowaŜonego rozwoju, w duŜej mierze zaleŜy bowiem od racjonalnego zagospodarowania przestrzennego kraju, regionów i poszczególnych
gmin. Polityka proekologiczna powinna uzyskać akceptację lokalnej społeczności.
SłuŜą temu m.in. opracowanie ekofizjograficzne i prognoza oddziaływania na środowisko – dokumenty wzbogacające miejscowe planowanie przestrzenne o treści
ekologiczne, z których ten drugi wykładany jest do publicznego wglądu.
Celem prognozy jest określenie przewidywanych skutków przyrodniczych projektowanego przeznaczenia terenu, w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska oraz środowiska jako całości, a zwłaszcza jego
prawidłowego funkcjonowania.
Podstawą opracowania prognozy są obowiązujące ustawy i rozporządzenia, przede wszystkim:
- Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska - tekst jednolity (Dz.U. nr 25/2008,
poz. 150),
- Ustawa z 27 lipca 2001 o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100, poz. 1085),
- Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80,
poz. 717, z późniejszymi zmianami),
- Ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U nr 199, poz. 1227),
- Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane - tekst jednolity (Dz.U. nr 156/2006, poz. 1118),
- Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne - tekst jednolity (Dz.U. nr 239/2005, poz. 2019),
- Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 151/2009, poz. 1220),
- Ustawa z 28 września 1991 r. o lasach - tekst jednolity (Dz.U. nr 45/2005, poz. 435),
- Ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych - tekst jednolity (Dz.U. nr 121/2004,
poz. 1266, z późniejszymi zmianami),
- Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach - tekst jednolity (Dz. U. nr 39/2007, poz. 251),
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z 3 marca 2008 r., w sprawie poziomów niektórych
substancji w powietrzu (Dz.U. nr 47, poz. 281),
6
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. nr 120, poz. 826),
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko (Dz.U. nr 257, poz. 2573), z późniejszymi zmianami,
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 października 2008 r. w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. nr 198, poz. 1226),
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczenia
obszarów Natura 2000 (Dz.U. nr 94, poz. 795).
2. ZAKRES OPRACOWANIA ORAZ WYKORZYSTANE MATERIAŁY
Podstawą sporządzenie prognozy było m.in. opracowanie ekofizjograficzne, wykonane na potrzeby analizowanej zmiany studium, rozpoznające
uŜytkowanie terenu, wzajemne relacje pomiędzy elementami środowiska, jego
aktualny stan oraz podatność na degradację.
Analizując przedstawiony projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, w sporządzanej prognozie, wskazano potencjalne
zagroŜenia oraz przedstawiono rozwiązania minimalizujące negatywny wpływ
ww. dokumentu na środowisko (w tym m.in. spójność i integralność obszarów chronionych Natura 2000). Określono moŜliwości podniesienia kondycji i sprawności
funkcjonowania systemów przyrodniczych
Spośród dostępnych materiałów archiwalnych i publikacji szczególnie
pomocne były:
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gm. Czerwonak.
INVEST-PLAN, Poznań 2000 (przyjęte 14 czerwca 2000 r. uchwałą nr 173/XXVIII/2000,
Rady Gminy Czerwonak)
- Strategia rozwoju gminy Czerwonak na lata 2002-2011. Urząd Gminy w Czerwonaku, 2004
- Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. WBPP-Poznań (uchwała
nr XLII/628/2001 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z 26 listopada 2001 r.)
- Dolina Warty – moŜliwości aktywizacji turystycznej i gospodarczej. WBPP-Poznań, 2002
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m. Poznania. MPU,
Poznań 2008 (przyjęte uchwałą nr XXXI/299/V/2008 Rady Miasta Poznania z 18 stycznia 2008 r.)
7
-
Ekofizjografia na potrzeby zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Czerwonak. I. Ludwiczak, Poznań 2008
Studium określające obszar bezpośredniego zagroŜenia powodzią dla rz. Warty. Regionalny
Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu
Plan ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka - rozporządzenie Wojewody Wielkopolskiego z 4 kwietnia 2005 r., w sprawie planu ochrony Parku
Plan urządzenia lasu Nadl. Doświadczalnego Zielonka na okres 01.01.1994 - 31.12.2003.
Akademia Rolnicza w Poznaniu, 1997;
P. Wylegała, St. Kuźniak, P. Dolata; Obszary waŜne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz
migracji na terenie woj. wielkopolskiego (przygotowane na zlecenie WBPP). Poznań 2008
Ekologiczna sieć Natura 2000 – problem czy szansa; pr. zb. pod red. M. Makomaskiej Juchiewicz i St. Tworka. IOP PAN, Kraków 2003
Koncepcja krajowej sieci ECONET-Polska; pr. zb. pod red. A. Liro; Fundacja IUCN,
Warszawa 1998
Problematyka przyrodnicza w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy. pr. zb. pod red. M.Teisseyre-Sierpińskiej. IGPiK, Warszawa 1997
Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w roku 2003. WIOŚ, Poznań 2004
Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w roku 2007. WIOŚ, Poznań 2008
Regiony klimatyczne Polski (wg W. Okołowicza); mat.. szkol. GEOPROJEKT, Warszawa, 1982
Atlas klimatu województwa wielkopolskiego; pr. zb. pod red. R. Farata. IMGW, Poznań 2004
Podział hydrograficzny Polski 1:200 000. IMGW, Warszawa 1980-83
Potencjalna roślinność naturalna Polski 1:300 000; IGiPZ PAN, Warszawa 1995
Mapa morfologiczna NiŜ. Wielkopolskiej 1:100 000, B. Krygowskiego
Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000, ark.ark. Poznań i Swarzędz. GEOMAT-Poznań, 2001
Mapa sozologiczna Polski 1:50 000, ark.ark. Poznań i Swarzędz. GEOMAT-Poznań, 2004
Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin; IUNG, Puławy 1981
Mapa glebowo-rolnicza 1:25 000. IUNiG, Puławy
Mapa przeglądowa siedlisk Nadl. Doświadczalnego Zielonka 1:25 000. AR w Poznaniu, 1995
Mapa ochrony lasu i zagroŜenia środowiska naturalnego Nadl. Dośw. Zielonka, 1:20 000.
AR w Poznaniu
Mapa zagospodarowania turystycznego oraz kategorii ochronnych lasu Nadl. Dośw.
Zielonka, 1:20 000. AR w Poznaniu (stan na 01.01.1984 r.).
Prognozę oddziaływania studium na środowisko przedstawiono
w zakresie, jaki umoŜliwia obecny stan informacji o środowisku przyrodniczym oraz przewidywanym zainwestowaniu i zagospodarowaniu terenu.
W toku sporządzania opracowania posłuŜono się przede wszystkim
metodą indukcyjno-opisową, polegającą na łączeniu w logiczną całość zebranych informacji o środowisku i mechanizmach jego funkcjonowania.
8
3. CHARAKTERYSTYKA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Szczegółową charakterystykę i ocenę stanu środowiska omawianego
terenu zawiera wspomniane wyŜej opracowanie ekofizjograficzne.
Ukształtowanie powierzchni jest zróŜnicowane. Według regionalizacji
fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego gm. Czerwonak leŜy na styku dwóch mezoregionów: Pojezierza Gnieźnieńskiego i Poznańskiego Przełomu Warty, wchodzących w skład makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego oraz podprowincji
Pojezierzy Południowobałtyckich.
W hipsometrii okolic Czerwonaka podział na te dwa mezoregiony jest
wyraźnie widoczny. Elewacje tworzą: wał moreny czołowej (fazy poznańskiej
ostatniego zlodowacenia), z kulminacją Dziewiczej Góry - 144,9 m n.p.m., wysoczyzna morenowa falista połoŜona na jego zapleczu oraz równina sandrowa, na
przedpolu moren czołowych odsłaniająca fragmenty wysoczyzny morenowej płaskiej. Największym obniŜeniem terenu jest zorientowana południkowo i rozszerzająca się ku północy dolina Warty. Przełomowy charakter doliny powoduje, Ŝe
system teras rzecznych jest mniej czytelny. Zaznacza się w nim głównie wąska
terasa zalewowa, połoŜona około 50-51 m n.p.m., niska terasa nadzalewowa (ca
52-54 m n.p.m.), fragmenty terasy środkowej (ca 56-58 m n.p.m.) oraz terasa wysoka, wyniesiona około 59-68 m n.p.m. Deniwelacje są więc duŜe, sięgające 95 m.
Budowa geologiczna gminy Czerwonak jest dobrze udokumentowana.
Powierzchnia mezozoiczna zalega na głębokości około 200 m. Seria utworów
trzeciorzędowych ma zmienną miąŜszość. Jej strop, zbudowany z iłów plioceńskich, charakteryzuje się duŜymi deniwelacjami (zaburzenia glacitektoniczne).
Plioceńskie iły pstre stanowią bezpośrednie podłoŜe czwartorzędu, reprezentowanego przez utwory akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej, jeziornej i rzecznej.
Ich sedymentacja trwała od zlodowacenia środkowopolskiego po holocen.
Wysoczyznową, północną część gminy budują głównie plejstoceńskie lodowcowe gliny i piaski gliniaste. W pagórkowatej części środkowej obok glin
występują równieŜ piaski akumulacji wodnolodowcowej oraz piaski, Ŝwiry i głazy
moren czołowych. Zalesione tereny równin sandrowych, leŜących na przepolu
strefy czołowomorenowej, zdominowane są przez róŜnoziarniste piaski wodnolo9
dowcowe. Warstwowane piaski i Ŝwiry (rzeczne oraz wodnolodowcowe), niekiedy
odłoŜone na cokole zbudowanym z iłów, budują równieŜ terasy akumulacyjne
Warty obecne głównie w północnej części doliny. Południowy fragment zajmują
na ogół: piaszczyste dno doliny i gliniaste (erozyjne) terasy nadzalewowe. Osady
holoceńskie, w dnie doliny Warty reprezentowane są niemal wyłącznie przez namuły organiczne i występują lokalnie. Na pozostałych terenach wypełniają dna
niektórych obniŜeń terenowych i wykształcone są równieŜ w postaci torfów i gytii.
Warunki gruntowe przypowierzchniowej części podłoŜa są zróŜnicowane.
Zalegające w nim, grunty rodzime reprezentowane są głównie przez:
- holoceńskie grunty organiczne (torfy, namuły, gytie) i próchniczne (muły
i piaski) akumulacji jeziorno-bagiennej i rzeczno-bagiennej;
- mineralne piaski i Ŝwiry rzeczno-lodowcowe, charakterystyczne głównie dla
doliny Warty - o zmiennym zagęszczeniu,
- wodnolodowcowe piaski i Ŝwiry sandrów, na ogół średniozagęszczone,
- mineralne piaski, Ŝwiry i głazy moren czołowych, z reguły średniozagęszczone i zagęszczone,
- gliny morenowe budujące obszary wysoczyznowe północnej części gminy,
głównie twardoplastyczne i półzwarte, niekiedy przykryte cienką warstwą
piasków pokrywowych (peryglacjalnie przeobraŜonych).
Jedynie pierwsza grupa to grunty nieprzydatne lub mało przydatne dla zabudowy.
Pozostałe odznaczają się wystarczająco dobrymi parametrami geotechnicznymi
dla posadowień większości budynków mieszkalnych, jedno- i wielorodzinnych,
obiektów uŜyteczności publicznej oraz typowych hal produkcyjno-magazynowych.
Gmina jest obszarem niezbyt zasobnym w surowce mineralne. Spośród
kopalin pospolitych znaczenie gospodarcze mają jedynie zasoby kruszywa
naturalnego, udokumentowane w dwóch rejonach:
Złotoryjsko Południe, o powierzchni około 9 ha i zasobach bilansowych
1313 tys. ton. (eksploatację przerwano w roku 2001),
Owińska – dwa pola: Owińska I oraz Owińska II o zasobach bilansowych
1052 tys. ton i łącznej powierzchni wyznaczonego terenu górniczego 51,7 ha
oraz powierzchni obszarów górniczych odpowiednio: 23,75 ha i 2,69 ha.
10
Ślady eksploatacji kruszywa, w przeszłości, są dosyć liczne i obejmują m.in.
teren wysypiska śmieci w Annowie.
Surowce ilaste ceramiki budowlanej nie są eksploatowane. Znikome
są teŜ perspektywy ich udokumentowania.
NieduŜe powierzchnie zajmują holoceńskie torfy, udokumentowane
m.in. w okolicach Mielna (o zasobach szacunkowych), ale ich ewentualne wydobycie wykluczają względy ekologiczne.
Wody powierzchniowe rozmieszczone są nierównomiernie. Strefą ich
koncentracji jest współczesna dolina Warty, przyjmującej na obszarze gminy szereg krótkich dopływów. Sieć hydrograficzna powierzchni pozadolinnych (wysoczyznowych i sandrowych ) jest dosyć uboga a wyniesiony obszar wzgórz i pagórów morenowych niemal bezwodny. Zbiorniki wodne są dosyć liczne, ale charakter naturalny ma jedynie nieduŜe Jezioro Bolechowskie.
Gmina Czerwonak połoŜona jest w całości w dorzeczu Warty. Odwadnianie jej terenu odbywa się głównie w kierunku zachodnim – ku rzece.
Podobnie, jak większość rzek na obszarze kraju, równieŜ Wartę charakteryzuje
śnieŜno-deszczowy ustrój zasilania z jednym maksimum i jednym minimum
w ciągu roku. Stany wysokie, związane głównie z wiosennymi roztopami występują z reguły w lutym-marcu (wezbrania opadowe zdarzają się rzadziej, na
ogół w lipcu-sierpniu), po czym następuje szybkie przejście do długich letniojesiennych stanów niŜówkowych.
Obszar gminy Czerwonak to około 221-237 km biegu rzeki Warty.
Coroczne wezbrania rzeki podtapiają głównie powierzchnie jej terasy zalewowej, wlewając się m.in. do niezbyt licznych starorzeczy (nisko połoŜone tereny
COŚ chronione są wałem przeciwpowodziowym). Rzędne tzw. wody stuletniej
(o prawdopodobieństwie wystąpienia p = 1%) sięgają rzędnych: około 54.0 m
n.p.m. - przy północnej granicy gminy i 56,5 m n.p.m. w rejonie obwodnicy kolejowej m. Poznania.
Gmina Czerwonak połoŜona jest poza zasięgiem głównych zbiorników wód podziemnych w strukturach trzecio- i czwartorzędowych. Jej atutem
są mineralne i termalne wody podziemne poziomów mezozoicznych. Chlor-
11
kowe wody jury dolnej mają temperaturę powyŜej 50oC a wody kredy dolnej
rzędu 20-50oC. Głównym poziomem uŜytkowym są jednak wody czwartorzędowe i trzeciorzędowe, mimo Ŝe poziom mioceński jest mało wydajny i charakteryzuje się znacznym zasoleniem. Istniejące ujęcia komunalne: OwińskaPotasze i Promnice czerpią wodę z osadów czwartorzędowych połoŜonych
na głębokości kilkunastu m p.p.t. Wokół pierwszego z nich wyznaczona jest
strefa ochrony pośredniej. Dwa pozostałe ujęcia gminy (Kicin, Annowo) charakteryzują się znacznie mniejszą wydajnością, rzędu 16-38 m3/h, typową dla
ujęć trzeciorzędowych i są głębsze (107-140 m p.p.t.).
Wody gruntowe swym charakterem i głębokością występowania odzwierciedlają cechy konfiguracyjne terenu oraz budowę geologiczną jego podłoŜa. Zwierciadło wód podziemnych I poziomu wyraźnie nawiązuje do ukształtowania powierzchni terenu i w złagodzonej formie powtarza jej kształt. Najogólniej,
na obszarze gminy wydzielić moŜna następujące strefy wodne:
-
obszary dolinne (terasa zalewowa Warty), stanowiące strefę koncentracji
wód powierzchniowych i podziemnych, głębokość zwierciadła uzaleŜniona
od stanów wód rzecznych – na ogół 1.0-2.5 m p.p.t., w obrębie starorzeczy 0.0-1.5 m p.p.t.;
-
obszary pozadolinne o swobodnym zwierciadle wody, to głównie powierzchnie piaszczystych teras nadzalewowych Warty i równiny sandrowej, woda
gruntowa odpowiednio: około 1-3 i 2-5 m p.p.t.;
-
obszary pozadolinne o nieciągłym zwierciadle wody, charakterystyczne
dla powierzchni wysoczyznowych, zwierciadło wody głębiej niŜ 3 m p.p.t.,
ale okresowo, po intensywnych opadach oraz w czasie wiosennych roztopów następować moŜe, niekiedy długotrwałe, utrzymywanie się wód
gruntowych (lub ich spływ) na stropie słaboprzepuszczalnego podłoŜa.
Ponadto obserwowane mogą być ślady wody w postaci sączeń, obecne
w śródglinowych wkładkach i przewarstwieniach piasków a w strefie zboczowej wysięki wody;
-
obszary pozadolinne o głębokim połoŜeniu zwierciadła wód gruntowych
zasadniczego poziomu wodonośnego (ca 5-10 m p.p.t.) i róŜnym jego
charakterze, właściwe dla strefy moreny czołowej.
12
Gleby okolic Czerwonaka są zróŜnicowane, ale w większości słabe.
Ogólny wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej, według klasyfikacji IUNG
w Puławach wynosi 54.9, przy średniej wojewódzkiej 67.6 pkt. oraz średniej krajowej 66.6 pkt.
Grunty orne zajmują nieco ponad 40% powierzchni gminy. Podobny
(około 40%) jest udział lasów. UŜytki zielone stanowią 5.6%.
Rozległe powierzchnie sandrowe zdominowane są przez słabe gleby
napiaskowe, kl. V i VI, kompleksów Ŝytnich: słabego (6) oraz Ŝytniołubinowego (7). Równie słabe gleby mają powierzchnie terasowe w dolinie
Warty, przy czym ich nisko połoŜone i okresowo podtapiane fragmenty zajmują
mady: głównie piaszczyste, kompleksu Ŝytnio-łubinowego (7), rzadziej gliniaste
lub pyłowe, kl. IVa-IVb, kompleksów Ŝytnich: bardzo dobrego (4) i dobrego (5).
Powierzchnie terasy zalewowej zajęte są głównie przez uŜytki zielone. Ich podłoŜem są jednak mineralne, piaszczyste mady. Tylko nieliczne, podmokłe tereny
łąkowe zajmują chronione gleby organiczne (torfowe i mułowo-torfowe). Z uwagi na
specyficzne rozmieszczenie, znaczny udział oraz pełnione funkcje przyrodniczoekologiczne, tereny te zasługują na szczególną ochronę.
Większym zróŜnicowaniem gleb charakteryzują się powierzchnie wysoczyznowe. PrzewaŜają tu gleby kl. IVa i IVb, wytworzone z piasków słabogliniastych na glinie, zaliczane do kompleksów Ŝytnich: dobrego (5) i słabego (6),
uzupełnione przez napiaskowe grunty kl. V-VI, kompleksów Ŝytnich: słabego (6),
bądź bardzo słabego (7) lub naglinowe gleby kl. IIIa-IVb kompleksów: pszennego
dobrego (2) i pszenno-Ŝytniego (4). Gleb hydrogenicznych kompleksów zboŜowopastewnych (8, 9) i uŜytków zielonych jest niewiele.
Klimat okolic Czerwonaka związany jest z ogólną cyrkulacją mas powietrza napływającego głównie znad północnego Atlantyku i basenu Morza
Śródziemnego. Według regionalizacji klimatycznej W.Okołowicza gmina połoŜona jest w obrębie regionu śląsko-wielkopolskiego, reprezentującego obszar
słabnącej przewagi wpływów oceanicznych. Amplitudy temperatur są tutaj
mniejsze od przeciętnych w Polsce, wiosna i lato wczesne oraz długie, zima
łagodna i krótka, z nietrwałą pokrywą śnieŜną. Długość okresu wegetacyjnego
wynosi około 220 dni. Roczna suma opadów ca 500-550 mm. Podobnie jak na
13
większości terytorium kraju, równieŜ w rejonie Czerwonaka przewaŜają wiatry
zachodnie. Potwierdzają to, w znacznym stopniu, dane podstawowych parametrów meteorologicznych, dla najbliŜszej badanego terenu, stacji IMGW:
Poznań-Ławica - za lata 1961-1970 i 1971-2000.
W warunkach klimatu lokalnego obserwuje się pewne róŜnice pomiędzy
doliną Warty, w części zajętą przez uŜytki zielone i zadrzewienia, jej zabudowaną
strefą krawędziową, uŜytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzny morenowej
oraz zalesionymi powierzchniami wzgórz morenowych i sandrów. Zaznacza się
zwłaszcza modyfikujący wpływ rzeki, zwiększony komfort bioklimatyczny powierzchni leśnych i obniŜony standard aerosanitarny terenów zurbanizowanych.
UŜytkowane rolniczo powierzchnie wysoczyznowe charakteryzują się dobrymi
warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, małą wilgotnością
powietrza i dobrym przewietrzaniem.
Odmienne warunki klimatu lokalnego mają tereny zabudowane. Charakteryzują się one nieco inną termiką (minimalnie wyŜsza temperatura roczna oraz
temperatura maksymalna w okresie letnim) i ze względu na duŜy udział zadrzewień zwiększoną wilgotnością powietrza, ale mniejszym natęŜeniem nasłonecznienia, większym prawdopodobieństwem występowania mgieł, opadów, niekiedy utrudnioną wentylacją itp. Gorsze warunki solarne są teŜ wynikiem większego zanieczyszczenia powietrza.
Specyficznym klimatem lokalnym (dobre warunki termiczno-wilgotnościowe
o zmniejszonych wahaniach dobowych, ale gorsze ze względu na zacienienie
warunki solarne) wyróŜniają się tereny leśne. Są to tereny o wzbogaconym
składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy)
oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny. DuŜe kompleksy leśne Puszczy Zielonki zapewniają dopływ czystego powietrza do terenów zurbanizowanych gminy.
Mało korzystne lub niekorzystne warunki termiczno-wilgotnościowe, z częstym
występowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur
oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem ma dolina Warty. Jest
ona jednak głównym elementem systemu wentylacyjnego, sprzyjającym regeneracji powietrza w gminie.
14
W warunkach klimatu lokalnego duŜe znaczenie mają doliny drobnych
cieków, stanowiące kierunki grawitacyjnego spływu wychłodzonego powietrza
z terenów wyŜej połoŜonych.
Szata roślinna jest bogata i urozmaicona a jej zróŜnicowanie związane
głównie z naturalnymi warunkami siedliskowymi i sposobem gospodarowania.
Lasy i zadrzewienia zajmują około 40% powierzchni gminy i nieco róŜnią się od
potencjalnej roślinności naturalnej, którą stanowią na obszarze gminy:
- siedliska grądów dębowo-grabowych (Ŝyznych lub ubogich) – najbardziej przekształcone antropogenicznie, o dogodnych warunkach dla rozwoju rolnictwa
i osadnictwa, obejmujące głównie wyniesione powierzchnie wysoczyznowe,
- kontynentalne bory mieszane zajmujące głównie rozległe powierzchnie sandrów,
- świetliste i niŜowe dąbrowy charakterystyczne głównie dla rejonu wzgórz
morenowych,
- lokalnie występujące, suboceaniczne bory sosnowe i kontynentalne bory
mieszane,
- łęgi jesionowo-olchowe i olsy, charakterystyczne dla dolin cieków i płytkich
obniŜeń terenowych.
Roślinność rzeczywista odznacza się róŜnym stopniem naturalności.
Lasy gminy Czerwonak skupione są w jednym duŜym kompleksie administrowanym przez Nadleśnictwo Doświadczalne Zielonka (LZD) oraz Nadleśnictwo
Łopuchówko, obręb Czerwonak. NaleŜą one zasadniczo do trzech typów siedliskowych: boru świeŜego, boru mieszanego świeŜego i lasu mieszanego
świeŜego. Niewielkie powierzchnie zajmuje ols.
Długotrwała działalność człowieka i intensywna eksploatacja środowiska doprowadziły do silnego wylesienia obszarów wysoczyznowych. Wiele gatunków
roślin wyginęło, bądź zredukowało swe zasięgi geograficzne. Wielogatunkowe
lasy liściaste i mieszane coraz częściej zastępowane były lasami sosnowymi.
Pierwotnie w składzie gatunkowym przewaŜał dąb, dopiero następne miejsce
zajmowała sosna. W połowie XIX w. większość drzewostanów była juŜ jednorodna. Obecnie sosny stanowią około 87% tutejszych drzewostanów, dęby –
9%, olchy i pozostałe gatunki drzew – po ok. 2%. Przez teren puszczy prze-
15
biegają wschodnie granice naturalnego występowania buka, jawora i brekini.
W kilku miejscach występują stanowiska roślin chronionych, m.in. lilii złotogłów, pełnika europejskiego, wawrzynka wilczełyko, sasanki łąkowej, turówki
wonnej, kokoryczy pustej.
Puszcza Zielonka to w olbrzymiej większości lasy ochronne: w części
strefy zieleni wysokiej, masowego wypoczynku, wodo- i glebochronne, GPW
(glebowe powierzchnie wzorcowe) bądź nasienne, niemal w całości w I lub II
strefie uszkodzeń przemysłowych. Kompleksy leśne odznaczają się duŜą
atrakcyjnością turystyczno-rekreacyjną. Niewiele jest lasów nieprzydatnych dla
wypoczynku.
Kilkoma znacznie mniejszymi, peryferyjnie połoŜonymi zespołami leśnymi zarządza Nadleśnictwo Łopuchówko. W dnie doliny Warty są to głównie
lasy łęgowe, na terenach niskich teras nadzalewowych i wysokich poziomów
sandrowych bory sosnowe.
W szacie roślinnej omawianego terenu znaczne powierzchnie zajmuje
roślinność urządzona: trzy parki podworskie w Owińskach oraz parki w Bolechowie i Trzaskowie, zadrzewione cmentarze, sady i ogrody działkowe. Uzupełnieniem zespołów leśnych i zadrzewieniowych są m.in. istniejące obsadzenia
dróg i cieków. Niezwykle waŜną rolę bioindykatora procesów geochemicznych,
w tym związanych z róŜnymi formami presji na środowisko ma roślinność dolin
rzek i cieków oraz większych obniŜeń terenowych. Często róŜni się ona zasadniczo od szaty roślinnej terenów przyległych.
Świat zwierzęcy jest typowy dla nizinnych obszarów kraju. W lasach
Ŝyją jelenie, daniele, sarny i dziki. Od czasu do czasu zdarzają się wędrujące łosie lub wilki. Z drapieŜników występują m.in. lisy, borsuki i kuny. Mniejsze ssaki
to: zając, dziki królik, jeŜ, ryjówka, kret, nietoperz. Coraz częściej spotyka się
wydry oraz introdukowane w dorzeczu Warty bobry.
Najlepiej poznana jest fauna ptaków, jedyna gromada świata zwierzęcego
niemal w całości podlegająca w Polsce ochronie gatunkowej W lasach i licznych
obniŜeniach dolinnych stwierdzono występowanie: bociana białego i czarnego,
Ŝurawia, łabędzia niemego, czajki, remiza, słowika rdzawego i szarego, liczne
gatunki gęsi i kaczek, krogulca, orła bielika, orlika, rybołowa, kruka i innych.
16
W ostatnim stuleciu liczebność ptaków gwałtownie spadła, głównie na skutek obniŜenia poziomu wód oraz całego zespołu czynników antropogenicznych, m.in.
postępu technicznego w rolnictwie oraz uŜycia pestycydów. Mniejsze zróŜnicowanie ekosystemów na obszarach wysoczyznowych wpływa na zuboŜenie awifauny lęgowej. Wyjątkiem są dość liczne, chociaŜ niewielkie zbiorniki wodne, będące miejscami koncentracji ptaków lęgowych i przelotnych (łabędzia niemego,
cyranki, cyraneczki, perkoza i in.).
Spośród chronionych gatunków kręgowców występują na obszarze gminy trzy gatunki gadów: jaszczurka zwinka, padalec i zaskroniec. Dosyć bogata
jest fauna płazów, reprezentowana m.in. przez ropuchy, Ŝaby i traszki.
Fauna ryb ogranicza się do gatunków pospolitych i w duŜej mierze utraciła właściwe jej cechy. W wielu zbiornikach wodnych fauna ryb kształtowana
jest przez działalność gospodarczą człowieka. W rzekach, duŜy wpływ na ilość
i jakość ryb ma zły stan czystości ich wód.
Urozmaicona, młodoglacjalna rzeźba terenu, duŜe kompleksy leśne,
łąki i niewielkie powierzchnie wodne tworzą duŜą mozaikę ekosystemów, składając się na wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe gminy. Blisko połowa
obszaru gminy objęta jest róŜnymi formami ochrony przyrody:
Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka z otuliną powstał na mocy rozporządzenia nr 5/93 Wojewody Poznańskiego, z 20.09.1993 r. – Dz. Urz. Woj.
Poznańskiego nr 13/1993. Rozporządzeniem nr 10/04 Wojewody Wielkopolskiego, z 26 stycznia 2004 r., zmieniającym ww. rozporządzenie w sprawie utworzenia Parku (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego nr 14/2004, poz. 415)
zmieniono jego granice. Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka obejmuje
centralną, najbardziej wartościową część, największego w okolicach Poznania kompleksu leśnego. Jego krajobraz ukształtowany został w okresie
stadiału poznańskiego ostatniego zlodowacenia i późniejszych faz recesyjnych lądolodu. Na stosunkowo nieduŜej powierzchni znaleźć tu moŜna
większość form polodowcowej rzeźby. Dominującą pozycję zajmują jednak
eksponowane w terenie wzgórza i pagóry moreny czołowej, z kulminacją
Dziewiczej Góry, rynny jeziorne (połoŜone poza obszarem gminy) oraz
przełomowa dolina Warty. Bogata i urozmaicona jest flora i fauna Parku.
17
Puszcza Zielonka jest doskonałym miejscem do prowadzenia prac badawczych i dydaktycznych.
Na terenie Parku znajduje się pięć rezerwatów przyrody: Jezioro Czarne, Jezioro Pławno, śywiec Dziewięciolistny, Las Mieszany w Nadleśnictwie
Łopuchówko oraz Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej (wszystkie
poza granicami gminy) i kilka innych obszarów o wyjątkowych walorach przyrodniczych, przewidzianych do objęcia ochroną rezerwatową. Dwa z nich (Jezioro Bolechowskie i Dziewicza Góra) połoŜone są w granicach gminy Czerwonak i stanowią równieŜ część systemu Natura 2000 (specjalne obszary
ochrony siedlisk - „Uroczyska Puszczy Zielonki”, kod PLH 300058). Dwa inne
uroczyska, z rezerwatami Jezioro Czarne i Jezioro Pławno oraz rezerwatami
Las Mieszany w Nadleśnictwie Łopuchówko i Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej, zlokalizowane są tuŜ za granicą gminy. Trzeci obejmuje dolinę Trojanki na odcinku od Zielonki do Głębocka i usytuowany jest na wschód
od Murowanej Gośliny. Nadto, po drugiej stronie rz. Warty usytuowany jest
SOO siedlisk Biedrusko (kod PLH 300001).
Obszar Chronionego Krajobrazu Łąki Annowskie, utworzony uchwałą
nr 216/XXXI/2008 Rady Gminy Czerwonak, z 20 listopada 2008 r. - chroniący wyróŜniający się krajobraz oraz zróŜnicowane ekosystemy okolic
Annowa i Miękowa;
Obszar Chronionego Krajobrazu Rolnicze Krajobrazy Kliny-Mielno – ustanowiony na podstawie uchwały nr 276/XXXIX/2009 Rady Gminy Czerwonak, z 21 maja 2009 r., ze względu na wyróŜniający się krajobraz i mozaikę ekosystemów;
Obszar Chronionego Krajobrazu Pola Trzaskowskie – ustanowiony
uchwałą nr 275/XXXIX/2009 Rady Gminy Czerwonak, z 21 maja 2009 r.
m.in. dla ochrony istniejącego korytarza ekologicznego;
projektowany Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Warty (według
omawianej zmiany studium) – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym
według sieci ECONET-PL i oś systemu obszarów chronionych (WSOCH)
Wielkopolski;
18
projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy Siedliska marginalne,
w większości połoŜony na obszarze gminy Swarzędz i tam nazwany (chyba trafniej) Remizy śródpolne;
tereny proponowane do objęcia ochroną prawną (np. w formie uŜytków
ekologicznych): ciąg terenów podmokłych pomiędzy doliną Warty a rejonem Dziewiczej Góry, kompleks zbiorowisk roślinnych koło Owińsk, waŜny
jako osłona doliny Warty, szlak migracji o znaczeniu ponadregionalnym
(od granicy z gminy Murowa Goślina do granicy z Poznaniem) oraz enklawa zieleni koło Szlachęcina.
Ponadto, ochroną konserwatorską objęto pomnikową aleję Wierzonka-
Mielno, składającą się z 374 drzew róŜnych gatunków, kilkadziesiąt pojedynczych
okazów i grup sędziwych drzew rosnących w większości w lasach i parkach gminy,
wspomniane wcześniej parki podworskie (Owińska, Bolechowo, Trzaskowo) i zadrzewione cmentarze parafialne.
4. WPŁYW DOTYCHCZASOWEGO ZAGOSPODAROWANIA TERENU
NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE – OCENA STANU ŚRODOWISKA
Ocena obecnego stanu środowiska gminy Czerwonak, zgodnie z ustaleniami sporządzonego opracowania ekofizjograficznego, nie wypada korzystnie. Potencjalnie wiodące funkcje gminy (ochronna i turystyczna) naraŜone
są na szereg negatywnych procesów, zachodzących w jej przestrzeni.
W sferze funkcjonalno-przestrzennej są to:
-
ekspansja terytorialna zainwestowania miejskiego i przekształcenia
spowodowane przez zastępowanie dotychczasowego uŜytkowania rolniczego przez zabudowę mieszkaniową,
-
zwiększająca się intensywność zagospodarowania terenów sąsiadujących z Parkiem,
-
wzrost uŜytkowania rekreacyjnego terenów leśnych sąsiadujących z osiedlami mieszkaniowymi,
w sferze techniczno-technologicznej:
-
zwiększająca się intensywność komunikacji samochodowej i dąŜenie do
rozbudowy sieci drogowej przecinającej teren Parku,
19
-
coraz większe zaśmiecenie terenów Puszczy,
w sferze kompozycyjnej i rozwiązań architektonicznych:
-
brak dostosowania rozwiązań projektowych do miejscowych warunków,
prowadzący do dewaloryzacji estetycznej środowiska,
-
chaos przestrzenny (głównie na terenach indywidualnego budownictwa letniskowego, realizowanego systemem gospodarczym).
Tymczasem obszar gminy jest niezwykle urozmaicony, w połowie
zajęty przez ekosystemy leśno-łąkowe, obfitujący w formy ochrony przyrody
i krajobrazu. Środkowa, północno-wschodnia i wschodnia część gminy (określana w studium mianem „pasmo leśne”) połoŜona jest na obszarze Parku
Krajobrazowego Puszcza Zielonka. Zachodnią stanowi korytarz ekologiczny
doliny Warty („pasmo nadbrzeŜne”). Wąski pas terenów przyległych do niego
to tereny zainwestowane („pasmo zurbanizowane”). Pozostałe powierzchnie,
usytuowane głównie w otulinie Parku, zajmują tereny rolno-leśne („pasmo
krajobrazów otwartych”). Nie ma tu obszarów chronionych w systemie Natura
2000, chronionych struktur wodonośnych naleŜących do głównych zbiorników
wód podziemnych (GZWP) oraz obszarów waŜnych dla ptaków w okresie
gniazdowania i migracji. Występują natomiast zagroŜenia naturalne (współczesne procesy geodynamiczne, zagroŜenie powodziowe itp.). Większość negatywnych zmian dotyczy terenów zurbanizowanych a ich źródłem są wymienione wyŜej negatywne procesy antropogeniczne.
LeŜąca na obszarze aglomeracji poznańskiej, gmina Czerwonak naleŜy do najbardziej zurbanizowanych gmin w Wielkopolsce, o bardzo duŜej gęstości zaludnienia. Ma charakter przemysłowo-usługowy, przy silnie rozwiniętej
funkcji mieszkaniowej oraz udziale rolnictwa, leśnictwa i turystyki. Niestety,
większość obiektów infrastruktury technicznej i przemysłowych zlokalizowano
w dolinie Warty (m.in. inwestycje szczególnie szkodliwe dla środowiska: COŚ
w Koziegłowach oraz Fabryka Papieru i Tektury w Czerwonaku). Nadto, tuŜ za
granicą gminy znajduje się duŜy kompleks obiektów przemysłowych Karolina
i Janikowa, z EC-Karolin i Bridgestone Poland. Ich koncentracja oraz usytuowanie obwodnicy kolejowej m. Poznania stwarza duŜe zagroŜenie dla środowiska,
niekorzystnie wpływa na krajobraz doliny Warty i powoduje, Ŝe fatalny jest sys-
20
tem komunikacyjny omawianego terenu. Z Poznaniem gminę Czerwonak łączy
praktycznie jedna droga (nr 196, w ciągu ul. Gdyńskiej) i towarzysząca jej jednotorowa linia kolejowa.
Tereny rolnicze skupione są na obrzeŜach kompleksów leśnych Puszczy i charakteryzują się przeciętnymi glebami. DąŜenie do jak najwyŜszych plonów wymagało przeprowadzenia prac melioracyjnych. Ubocznym skutkiem obniŜenia zwierciadła wód gruntowych jest m.in. zanik szeregu drobnych cieków
i zbiorników wodnych. Powiększanie areału pól uprawnych a tym samym
uproszczenie struktury krajobrazu spowodowało zuboŜenie gatunkowe roślin
i zwierząt. W rejonie Owińsk znaczne przeobraŜenia spowodowała prowadzona
do niedawna eksploatacja kruszywa naturalnego. Zmiany te, swoją wielkością
i charakterem nie odbiegają wiele od przekształceń innych tego typu terenów.
Czytelny i w miarę sprawnie funkcjonujący jest lokalny system zasilania i wymiany wartości ekologicznych, zarazem układ wentylacyjny gminy.
Sprzyjają temu dosyć korzystnie rozmieszczone, duŜe kompleksy leśne zapewniające dopływ czystego powietrza do terenów zurbanizowanych oraz doliny drobnych cieków, łączące zalesione tereny wysoczyzny z doliną Warty.
Ekosystemy łąkowo-leśne doliny rzecznej stanowią główny korytarz ekologiczny na obszarze gminy (o zasięgu krajowym). Zapewnia on nie tylko zasilanie
i wymianę wartości ekologicznych, ale równieŜ właściwą cyrkulację i regenerację powietrza.
5. PROJEKTOWANE PRZEZNACZENIE TERENU
Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie gminy, uwzględniające wskazania wypływające z Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (uchwała nr XLII/628/2001 Sejmiku Województwa
Wielkopolskiego z 26 listopada 2001 r.), Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020 (przyjętej przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego
19 grudnia 2005 r.) oraz Strategii Rozwoju Gminy Czerwonak na lata 2002-2011
21
poprzedzone zostało sformułowaniem głównych załoŜeń przyjętej koncepcji oraz
określeniem kierunków zmian w strukturze przestrzennej gminy.
PołoŜenie gminy i jej wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe powodują, Ŝe duŜe fragmenty terenu są bardzo atrakcyjne pod względem zamieszkania (gmina jest „sypialnią” Poznania) i wypoczynku. Rozległe obszary
Puszczy Zielonki oraz jej otuliny stanowią jednak istotne ograniczenie dla rozwoju gminy. I ograniczenia te zostały uszanowane, ingerencja w ich zagospodarowanie ograniczona jest do niezbędnego minimum. Miejscami zdecydowano się nawet na powstrzymanie ekspansji zabudowy (odstąpienie od przeznaczenia kilku terenów wskazanych w „starym” studium na potrzeby zabudowy
mieszkaniowej dotyczyć mogło jedynie terenów, dla których nie ma planu i które
nie zostały jeszcze zabudowane). Inne, chociaŜ ewidentnie kolidujące z zasadami ochrony środowiska i ładu przestrzennego trzeba było zaadaptować
w omawianym studium.
Powstrzymanie niekorzystnych procesów zachodzących w przestrzeni (patrz rozdz. 4) i wpływających na stan środowiska wymagało pewnego
przewartościowania celów rozwojowych gminy. Objęły one m.in. kreowanie
zrównowaŜonej i nowoczesnej gospodarki gminy, kształtowanie jej struktury
w sposób zapewniający ciągłość rozwoju i ewolucyjność przekształceń,
ochronę historycznie ukształtowanych terenów otwartych, wreszcie ograniczanie terenów budownictwa mieszkaniowego w zamian za poprawianie jego
jakości oraz rozwój usług podstawowych. Celom tym przypisano określone
kierunki działań. W osiągnięciu satysfakcjonujących wizji rozwoju przestrzennego gminy bardzo pomocna była przyjęta metodyka opracowania zmiany
studium, polegająca na podziale obszaru gminy na cztery charakterystyczne
pasma (nadbrzeŜne, zurbanizowane, krajobrazów otwartych i krajobrazów leśnych) i wydzieleniu w nich stref funkcjonalno-przestrzennych (strefy inwestycyjne, strefy inwestycji szczególnych, strefy rolniczej przestrzeni produkcyjnej i strefy zieleni otwartej).
W nawiązaniu do tego podziału zapisane zostały kierunki zagospodarowania przestrzennego dotyczące: liniowych elementów zagospodarowania
22
dla całego obszaru gminy, zasad ochrony środowiska przyrodniczego
i dziedzictwa kulturowego dla wyodrębnionych pasm krajobrazowych oraz
wskaźników zabudowy, przypisanych do poszczególnych stref funkcjonalnoprzestrzennych.
Pasmo nadbrzeŜne (N) to tereny wskazane dla nie kubaturowych (w strefie zagroŜenia powodziowego) i kubaturowych funkcji rekreacyjnych (poza zasięgiem
wód powodziowych i oddziaływania obiektów szkodliwych i uciąŜliwych).
Pasmo zurbanizowane (U), obejmuje zainwestowanie kubaturowe o funkcji
nieszkodliwej i nieuciąŜliwej (głównie tereny produkcyjno-magazynowe, usługowe i mieszkaniowe) oraz uzupełnianie zabudowy w istniejących ciągach.
Pasmo krajobrazów otwartych (O) to stosunkowo nieduŜe tereny inwestycyjne
(m.in. funkcje rekreacyjne, odciąŜające Puszczę Zielonkę), tereny rolniczej
przestrzeni produkcyjnej (z agroturystyką) i strefy zieleni otwartej.
Pasmo krajobrazów leśnych (L) jest obszarem wskazanym pod ekstensywne
formy turystyki.
Przyjęty podział obszaru gminy na pasma jest optymalny, kontrowersje
budzić mogą niektóre sposoby gospodarowania w przypisanych im strefach
funkcjonalno-przestrzennych (np. usytuowanie zabudowy mieszkaniowej w otulinie Puszczy Zielonki, kolidujące z planem ochrony Parku).
Strefy inwestycyjne (B, na drugiej pozycji w oznaczeniach poszczególnych terenów) obejmują tereny istniejącej zabudowy o róŜnym przeznaczeniu, tereny
wskazane do przekształceń funkcjonalno-przestrzennych oraz tereny stanowiące rezerwy inwestycyjne.
Strefy inwestycji szczególnych (S) to obszary ze znaczną przewagą zieleni, na
których przewiduje się specjalny sposób zagospodarowania (tereny sportoworekreacyjne, cmentarze, tereny związane z infrastrukturą itp.).
Strefy rolniczej przestrzeni produkcyjnej (bez oznaczeń literowych – tylko deseń) skupiają tereny rolne bezpośrednio związane z produkcją rolniczą.
Strefy zieleni otwartej obejmują głównie, zróŜnicowane krajobrazowo obszary:
lasów na wysoczyźnie, zieleni na zboczach dolinnych i wierzchowinach, łąk teras nadwarciańskich.
23
Funkcje mieszkaniowe koncentrują się w paśmie zurbanizowanym (Koziegłowy, Czerwonak, Bolechowo Osiedle), miejscami wychodząc jednak na obszar pasma nadbrzeŜnego (Bolechowo, Bolechowo Osiedle, Promnice) oraz pasma krajobrazów otwartych (głównie Bolechówko-Potasze i Kicin). W stosunku do
starego studium zmniejszyła się ilość terenów inwestycyjnych w obrębie tego
ostatniego pasma (O), głównie w rejonie Annowa i Kicina. Zwiększa się intensywność zabudowy w paśmie zurbanizowanym.
Usługi handlu (generalnie bez obiektów wielkopowierzchniowych) oraz
gastronomii, oświaty i administracji znajdują się głównie w obrębie terenów zabudowy mieszkaniowej. Na ich bazie przewiduje się m.in. ukształtowanie wyraźnego układu krystalizującego przestrzeń Czerwonaka, Koziegłów oraz terenów
rozwojowych Kicina i Owińsk. Nadto, na rysunku studium wyeksponowano obszar
historycznej zabudowy Owińsk, wskazany do ochrony w formie Parku Kulturowego. Usługi sportu i rekreacji mieszczą się głównie na terenach stref inwestycji
szczególnych, m.in. pomiędzy Trzaskowem i Potaszem (pole golfowe) oraz
Owińskami i Potaszem (park wodny) na wschód od Miękowa. Nadto, tereny połoŜone pomiędzy Kicinem a Dębogórą predestynowane są do rozwoju agroturystyki.
Działalność gospodarcza i produkcyjna nadal skupiona jest w południowej części pasma nadbrzeŜnego (m.in. COŚ, fabryka papieru i tektury, VOX), na
obszarze krajobrazów zurbanizowanych, w południowej części Koziegłów (Hawle,
TRANSKOM, Zakłady Drobiarskie) i południowej części Owińsk oraz na terenach
Bolechowa (m.in. Guma-Bolechowo, York, Solaris).
W kształtowaniu terenów produkcyjnych ustalono szereg priorytetów, m.in.: preferencje dla przemysłu wysokich technologii i funkcji magazynowo-biurowej, rozwijanie nowych form działalności produkcyjnej (zgodnych z wymogami ochrony środowiska oraz celami strategicznymi rozwoju gminy), budowy infrastruktury technicznej dla terenów zorganizowanej działalności gospodarczej, itp.
Układ komunikacyjny zyskał nowy kształt. Skorygowany został przebieg
projektowanego odcinka drogi wojewódzkiej nr 196 pomiędzy Miękowem i Bolechowem, obecnie omijającej nieduŜy kompleks leśny w rejonie tej drugiej wsi.
24
Pojawiła się „komunikacyjnie postulowana droga wojewódzka” (tzw. IV Rama
Komunikacyjna m. Poznania wprowadzona w planie województwa wielkopolskiego), przecinająca tereny Puszczy Zielonki, w dodatku po śladzie historycznego Traktu Annowskiego (!) i co istotne, przekraczająca Wartę w rejonie przejazdu kolejowego w Miękowie. Interesującym rozwiązaniem jest przedłuŜenie
ul. Poznańskiej w Koziegłowach (droga powiatowa), stwarzające moŜliwość lepszego i bezkolizyjnego połączenia gminy z Poznaniem, poprzez ul. Chemiczną
i ul. abp. A. Hlonda. Mieszkańcy południowej części gminy uzyskają nowe połączenie z drogą krajową nr 5, poprzez Kicin i Janikowo. Na obszarze Czerwonaka, utrzymano przebieg drogi gminnej odciąŜającej drogę wojewódzką nr 196
(przewidzianej w „starym” studium i wyznaczonej w planach miejscowych).
Wreszcie, w projekcie studium znalazła się droga powiatowa Kicin-Swarzędz
2KDP(Z), omijająca tereny leśne w rejonie Wierzenicy – krótsza od drogi gruntowej 8 KDG(L), łączącej Kicin z Wierzenicą (ponadto, starano się zachować
wiejski charakter drogi łączącej dwie wsie z charakterystycznymi dominantami
przestrzennymi w postaci zabytkowych, drewnianych kościołów).
Zakłada się, na obszarze całej gminy, rozbudowany system bezpiecznych
ścieŜek rowerowych, łączących poszczególne zespoły zabudowy mieszkaniowej ze stacjami i przystankami kolejowymi, zapewniających połączenie Koziegłów i Czerwonaka z Poznaniem oraz pomyślanych jako trasy turystyczne (poŜądaną inwestycją jest most rowerowo-pieszy lub przeprawa promowa przez
Wartę, w Owińskach).
Przewiduje się modernizację linii kolejowej Poznań-Wschód – Gołańcz i postuluje
budowę drugiego toru na odcinku Poznań – Murowana Goślina, bowiem dopiero
wówczas linia kolejowa mogłaby przejąć znaczną część ruchu pasaŜerskiego,
związanego z codziennymi dojazdami do pracy.
WaŜną drogą wodną, choć komunikacyjnie nie wykorzystywaną jest rz. Warta.
Niezbędny jest sprawny system obsługi infrastrukturą techniczną. Intensywny rozwój gminy wymaga modernizacji i rozbudowy istniejącej sieci. Stąd
m.in. kilka wariantów usprawnienia zaopatrzenia w wodę, docelowe skanalizowanie wszystkich jednostek osadniczych, ewentualna budowa linii elektroenergetycznej 400 kV (po trasie istniejącej linii WN-220 kV), względnie linii wielotoro25
wych, wielonapięciowych itp. W terenie przebieg głównych linii elektroenergetycznych, ropociągów i gazociągów nie zmieni się. W stosunku do obowiązującego
studium, powiększy się nieco teren COŚ w Koziegłowach.
Istniejące problemy ochrony środowiska, istotne z punktu widzenia
realizacji projektowanego studium, dotyczą głównie obszarów podlegających
ochronie, według ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92,
poz. 880, z późniejszymi zmianami). Ich znaczenie dla właściwego funkcjonowania i zachowania równowagi w środowisku jest niepodwaŜalne. Ingerencja
studium w tę część środowiska ogranicza się głównie do czytelnego oznaczenia
terenów pełniących funkcje przyrodnicze i ich poszerzenia (projektowany OCHK
Dolina Warty, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, uŜytki ekologiczne), potencjalnego dolesienia lub podbudowy biologicznej (np. zwiększenia potencjału ekologicznego dolin małych cieków – dopływów Warty, stanowiących lokalne korytarze ekologiczne).
Na system obszarów chronionych składają się: Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka, Obszary Chronionego Krajobrazu: Łąki Annowskie, Pola Trzaskowskie
i Rolnicze Krajobrazy Kliny-Mielno, krajowy korytarz ekologiczny doliny Warty
oraz projektowane uŜytki ekologiczne, często mające charakter lokalnych łączników dolinnych. Uzupełnia ten system, projektowany zespół przyrodniczokrajobrazowy Siedliska marginalne, izolowane, drobne ekosystemy ostojowe (wyspy zadrzewieniowe, łąki itp.), wyróŜniające się obsadzenia dróg. Główne kierunki
kształtowania środowiska tych obszarów zmierzają do: ochrony spójności i integralności duŜych kompleksów leśnych, utrzymania trwałości ekosystemów łąkowych, przywrócenia czystości wód rzecznych, zachowania wypełnionych wodą
wyrobisk poeksploatacyjnych, starorzeczy, dołów potorfowych, trzcinowisk itp.,
m.in. jako miejsc lęgowych ptaków wodno-błotnych i drapieŜnych.
Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka pełni funkcje dydaktyczne, turystyczne i rekreacyjne. Kierunki zagospodarowania tego terenu utrzymują ten
stan rzeczy i są zgodne z planem ochrony Parku oraz wymogami przepisów
odrębnych. NajwaŜniejsze zmiany dotyczą „uwolnienia” od potencjalnej zabu-
26
dowy części obszarów nieleśnych w granicach Parku oraz obszarów krajobrazu kulturowego związanego z rolnictwem.
Istniejące zagroŜenia związane są głównie z realizacją odcinka tzw. IV Ramy
Komunikacyjnej m. Poznania, zwiększoną penetracją turystyczną, emisjami toksycznych pyłów i gazów – drzewostan w I lub II strefie uszkodzeń przemysłowych itp. oraz występowaniem współczesnych procesów geodynamicznych związanych z rozwojem ruchów masowych (spływy potoków rumoszowych, spełzywanie, przemieszczanie materiału luźnego, obserwowane na silnie nachylonych
zboczach Dziewiczej Góry).
Krajowy korytarz ekologiczny doliny rz. Warty, stanowiącej oś systemu obszarów chronionych województwa, eksponowany na obszarze gminy - w zasięgu
zagroŜenia tzw. wodą stuletnią o charakterze bezinwestycyjnym. W duŜej części
przewidziany do objęcia ochroną - projektowany obszar chronionego krajobrazu.
Lokalne korytarze ekologiczne to z reguły krótkie połączenia Puszczy
Zielonki z doliną Warty. Ich funkcjonowanie jest utrudnione przez istniejące zainwestowanie lub co najmniej zaburzone. Wyeksponowanie tych połączeń w studium pozwoli zachować resztki ekosystemów łąkowych i zadrzewieniowych oraz
poprawić ich sprawność.
Tym bardziej, Ŝe miejscami tereny te sąsiadują (lub zazębiają się)
z cennymi przyrodniczo Obszarami Chronionego Krajobrazu: Łąki Annowskie,
Pola Trzaskowskie, Rolnicze Krajobrazy Kliny-Mielno, projektowanym zespołem przyrodniczo-krajobrazowym Siedliska marginalne oraz uŜytkami
ekologicznymi (blisko dwadzieścia ciągów i wysp środowisk podmokłych, enklaw zieleni, ostoi rzadkich i ginących gatunków roślin, ostoi ptactwa itp.).
Ponadto, znaczącym ograniczeniem dla zainwestowania i zagospodarowania przestrzennego gminy jest zasięg tzw. wody stuletniej rz. Warty (o prawdopodobieństwie 1%).
Przewidywane przekształcenia środowiska będą znaczne, bo i potrzeby
Gminy w zakresie pozyskania nowych terenów budowlanych dla mieszkalnictwa
i działalności gospodarczej są duŜe. Projektowane zmiany są jednak ograniczone
27
głównie do strefy terenów zurbanizowanych, która stanie się koncentracją zabudowy o duŜej intensywności. Jednocześnie proponuje się bowiem zahamowanie
rozwoju zabudowy na terenach otwartych, połoŜonych w otulinie Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i dolinie rz. Warty. Jak juŜ wspomniano na początku
niniejszego rozdziału, nie wszędzie było to moŜliwe. Tym niemniej, ścisłe określenie powierzchni wyłączonych z zabudowy (i wywołanie planu) uchroni je przed
zainwestowaniem.
Według studium uwarunkowań (...) głównie działania, kreujące nową politykę przestrzenną gminy sprowadzają się do:
- ochrony Puszczy Zielonki (w paśmie krajobrazu leśnego),
- „wyciszania” zabudowy mieszkaniowej (w paśmie krajobrazów otwartych),
- koncentracji inwestycji: usług i przemysłu wysokich technologii (w paśmie
zurbanizowanym),
- rewaloryzacja krajobrazu w paśmie nadbrzeŜnym.
Przedstawiony projekt studium respektuje istniejące walory przyrodniczokrajobrazowe terenu, docenia konieczność zwiększenia jego potencjału ekologicznego, ochrony wód, zapewnienia właściwej cyrkulacji powietrza itp. wykorzystując niemal do maksimum te moŜliwości rozwojowe gminy, które nie stwarzają zagroŜenia dla środowiska.
Skutki nie uchwalenia studium to zniweczenie dąŜeń władz Gminy do:
- dostosowania zakresu i ustaleń studium do obowiązujących przepisów,
- dostosowania rozwoju przestrzennego gminy do zmienionej sytuacji demograficznej, społecznej, ekonomicznej i politycznej, w tym powstrzymania
nadmiernej ekspansji zabudowy mieszkaniowej na tereny otwarte, połoŜone
w otulinie Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka,
- kreowania zrównowaŜonej i nowoczesnej gospodarki gminy oraz tworzenia
warunków dla rozwoju funkcji turystycznej i usługowej oraz przemysłu wysokich i czystych technologii,
- określenia załoŜeń polityki przestrzennej gminy, dotyczących lokalnych zasad
zagospodarowania przestrzennego, koordynacji zapisów planów miejscowych oraz innych dokumentów planistycznych, wskazania obszarów i obiek-
28
tów wymagających ochrony ze względu na walory przyrodnicze, środowiskowe i krajobrazowe oraz terenów atrakcyjnych dla róŜnych rodzajów uŜytkowania i form zagospodarowania,
- uwzględnienia zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, wynikających z uchwalonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
oraz wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
- ochrony historycznie ukształtowanych terenów otwartych – zielonych przed
intensywną urbanizacją,
- kształtowania struktury gminy w sposób zapewniający ciągłość i ewolucyjność przekształceń,
- podniesienia jakości i atrakcyjności przestrzeni publicznych, rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury, poprawy jakości wód i powietrza, itd.
- ochrony terenów o wybitnych wartościach kulturowych (Park Kulturowy
w Owińskach).
6. PROGNOZA ZMIAN W ŚRODOWISKU (OCENA ODDZIAŁYWANIA
USTALEŃ STUDIUM NA ŚRODOWISKO)
Wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe gminy Czerwonak a przy
tym szereg negatywnych procesów zachodzących na jej obszarze oraz dąŜenie do naprawienia szkód jakie poniosła przyroda wymusiły przewartościowanie celów rozwojowych gminy. W efekcie, niekorzystny wpływ ustaleń
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Czerwonak na środowisko został ograniczony do minimum. Z projektowanego zainwestowania i zagospodarowania całkowicie wyłączono tereny zalesione Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. W stosunku do studium
z 2000 roku, odstąpiono od zabudowy części jego otuliny (w strefie ochrony
obszarów nieleśnych połoŜonych w jego granicach oraz strefie krajobrazu
kulturowego związanego z rolnictwem). Zadbano o uporządkowanie zabudowy w paśmie nadbrzeŜnym – zamiana istniejącej zabudowy przemysłowej na
usługową, przy pozostawieniu funkcji mieszkaniowej, jako dominującej. Wyznaczono strefy bezinwestycyjne rolniczej przestrzeni produkcyjnej i zieleni
29
otwartej – na obrzeŜach Puszczy Zielonki i w paśmie krajobrazu nadbrzeŜnego. Wskazano około 20 obszarów cennych przyrodniczo (obszar chronionego krajobrazu, projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy, postulowane uŜytki ekologiczne), wplatając je w sieć powiązań przyrodniczoekologicznych pomiędzy doliną Warty i zalesionymi zespołami wzgórz i pagórów morenowych oraz powierzchniami równin sandrowych. Zasadniczo, projektowane zagospodarowanie i uŜytkowanie terenu nie naruszy spójności
i integralności systemu obszarów chronionych, chociaŜ z powodu wcześniejszego zagospodarowania terenu (lub wcześniejszych ustaleń planistycznych) nie zawsze udało się uzyskać optymalne rozwiązania. Ustalenia
studium zmierzają do zniwelowania negatywnego oddziaływania takiego
zainwestowania na środowisko i zrekompensowania strat, jakie poniosła
przyroda w innych, cennych przyrodniczo miejscach gminy. Ułatwieniem ma
być specyficzna struktura krajobrazowa jej obszaru, w której wyróŜniono:
pasmo krajobrazów nadbrzeŜnych, zurbanizowanych, otwartych i leśnych.
Przy respektowaniu ustalonych zasad zagospodarowania, zmiany spowodowane przez projektowane przeznaczenie terenu będą z reguły korzystne a ewentualne
przekształcenia i modyfikacje poszczególnych komponentów środowiska mało odczuwalne, nie stanowiące dla niego większego zagroŜenia.
Wykorzystanie zasobów i walorów środowiska byłoby optymalne, gdyby
nie pewne zaszłości, które musiały zostać uwzględnione (i zaadoptowane)
w niniejszym studium. W większości obejmują one wyznaczoną w starym studium i częściowo zrealizowaną (na podstawie uchwalonych planów) zabudowę
mieszkaniową jednorodzinną, niekiedy (O.B12a) bardzo źle wpisującą się
w krajobraz gminy i kolidującą z ustaleniami Planu Ochrony Parku (O.B13c,
O.B14a, O.B15b, O.B24a, O.B25a, O.B26a). By nie dopuszczać do podobnych
błędów z zainwestowania wyłączono m.in., podzielone juŜ na działki, tereny połoŜone na wschód od Annowa (później znalazły się one w zasięgu utworzonego
w listopadzie ubiegłego roku OCHK Łąki Annowskie oraz wyznaczonego w roku
2009 OCHK Rolnicze krajobrazy Kliny-Mielno). Za całkowicie bezinwestycyjne
uznano tereny Puszczy Zielonki (z wyjątkiem zabudowanej miejscami strefy
30
ochrony obszarów nieleśnych w granicach Parku) i współczesnej doliny Warty
(generalnie w zasięgu tzw. wody stuletniej). Do minimum ograniczono ingerencję
w obszar otuliny Parku, starając się zahamować ekspansję zabudowy mieszkaniowej i zachować moŜliwie rozległe strefy rolniczej przestrzeni produkcyjnej
i zieleni otwartej. Podobne strefy bezinwestycyjne wyznaczono w paśmie nadbrzeŜnym. W efekcie strefą koncentracji zabudowy będzie pasmo zurbanizowane, obejmujące tereny połoŜone wzdłuŜ drogi wojewódzkiej nr 196 i linii kolejowej
Poznań-Wschód – Murowana Goślina – Wągrowiec.
Przyjęte w studium ogólne załoŜenia polityki przestrzennej nie budzą zastrzeŜeń. Drobne uwagi dotyczące proponowanego zainwestowania i zagospodarowania terenu gminy omówiono w dalszej części tekstu i zaznaczono
na dołączonej mapie.
RóŜnorodność biologiczna znacznej części gminy, objętej formami
ochrony przyrody, wymienionymi w ustawie o ochronie przyrody z 16 kwietnia
2004 r. (Dz.U. nr 92, poz. 880) jest bardzo duŜa. ZróŜnicowanie rzeźby terenu,
zmienne warunki glebowo-gruntowe i wodne, mozaika ekosystemów leśnych,
łąkowych i wodnych itp. powodują, Ŝe występują tu typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki rzadkich i ginących roślin i zwierząt, w tym równieŜ o znaczeniu priorytetowym, wymienionych w załącznikach do „dyrektywy siedliskowej” i „dyrektywy ptasiej” lub wskazanych w Czerwonej Księdze. Wartościowymi
lasami, w których najstarsze drzewostany mają ponad 160 lat, porośnięty jest
cały masyw Dziewiczej Góry. W ich obrębie stwierdzono niezwykłe zróŜnicowanie florystyczne, przejawiające się m.in. występowaniem około 700 gatunków
roślin naczyniowych oraz kilkudziesięciu gatunków mchów, 185 gatunków porostów a nadto wątrobowców, torfowców, grzybów. Rosną tu m.in.: turówka wonna, sasanka dzwonkowata, pełnik europejski, oman wierzbolistny, lilia złotogłów,
fiołek przedziwny, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, kokorycz pusta oraz
rzadkie gatunki roślin ciepłolubnych.
DuŜe powierzchnie leśne powodują, Ŝe fauna Puszczy Zielonki jest szczególnie
bogata. Wymaga to prowadzenia racjonalnej gospodarki łowieckiej. Oprócz
zwierząt wymienionych w jednym z wcześniejszych rozdziałów, na terenie Parku
31
stwierdzono występowanie 13 gatunków nietoperzy, w tym borowiaczka – jednego z najrzadziej spotykanych, zaklasyfikowanych (w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt do kategorii VU, obejmującej gatunki wysokiego ryzyka, naraŜone
na wyginięcie). Na terenie Parku stwierdzono występowanie 134 gatunków ptaków lęgowych, m.in. dzięcioła średniego, dzięcioła duŜego, dzięcioła czarnego,
dzięcioła zielonego, dzięciołka, bociana czarnego, kani rudej, kani czarnej,
trzmielojada, kobuza, jastrzębia, błotniaka stawowego, rybołowa, bielika, sokoła
wędrownego, puchacza a takŜe muchołówki małej, zniczka, pleszki, słowika
i lerki. Licznie reprezentowane są drozdy, sikory, pokrzewki, pliszki, strzyŜyki,
pełzacze, jaskółki itp.
Mniej lub bardziej uproszczona struktura krajobrazu pozostałej części gminy,
zdominowanej przez zbiorowiska antropogeniczne pól uprawnych lub tereny
zurbanizowane wiąŜe się z ich mniejszą bioróŜnorodnością i wyraźnym zuboŜeniem gatunkowym roślin i zwierząt.
Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie uszczupli prawie wyłącznie roślinność antropogeniczną pól uprawnych lub zbiorowiska synantropijne nieuŜytków i uniemoŜliwi bytowanie występujących tam, pospolitych gatunków zwierząt. Tylko lokalnie moŜliwy jest bezpośredni wpływ na siedliska i gatunki chronione, zwłaszcza te o znaczeniu priorytetowym.
Wpływ ustaleń studium na obszary chronione (w sieci Natura 2000 i wielkoprzestrzennym systemie obszarów chronionych województwa - WSOCH) jest
róŜny. W skład WSOCH wchodzą: Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka,
utworzone niedawno i połoŜone na jego obrzeŜach Obszary Chronionego
Krajobrazu: Łąki Annowskie, Pola Trzaskowskie i Rolnicze Krajobrazy KlinyMielno, krajowy korytarz ekologiczny i jednocześnie projektowany Obszar
Chronionego Krajobrazu Dolina Warty), projektowany zespół przyrodniczokrajobrazowy Siedliska marginalne, postulowane uŜytki ekologiczne i lokalne
korytarze ekologiczne (łączniki pomiędzy Puszczą i doliną Warty).
Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka obejmuje swym zasięgiem
głównie nienaruszalne duŜe kompleksy leśne, szczególnie waŜne dla zachowania równowagi ekologicznej i bezwzględnie chronione przed zainwestowa-
32
niem. W jego granicach znajdują się strefy: ochrony rezerwatowej, ochrony
cennych drzewostanów i ochrony ekosystemów leśnych, pomniki przyrody
oraz tereny proponowane do ochrony, głównie w formie uŜytków ekologicznych. Miejscami, na obrzeŜach kompleksu leśnego w granicach Parku występują strefy ochrony obszarów nieleśnych a poza nim – w otulinie, strefy
krajobrazu kulturowego związanego z rolnictwem. Według koncepcji przyjętej
w studium powinny to być strefy wolne od zabudowy lub charakteryzujące się
ekstensywnym zainwestowaniem. Tymczasem na obrzeŜach Parku, często
na styku z terenami leśnymi, wyrosło w ostatnich latach wiele zespołów
osadniczych. Inne są realizowane na podstawie uchwalonych planów. Niejednokrotnie są to osiedla oderwane od istniejących struktur osadniczych,
trudno integrujące się z pobliską siecią osadniczą, pozbawione części infrastruktury technicznej (zwłaszcza kanalizacji sanitarnej) i niekorzystnie oddziałujące na środowisko (zmiana cech konfiguracyjnych terenu, zanieczyszczenie wód i gruntu, zagospodarowywanie odpadów we własnym zakresie
a w rzeczywistości wyrzucanie ich do lasu, mechaniczne uszkodzenia drzewostanu leśnego, niszczenie runa itp.). Nadto, tak duŜa ilość terenów inwestycyjnych prowadzi do „rozlewania” się zabudowy na obszar całej gminy.
Zahamowaniu tego niekorzystnego zjawiska (którym jest zaciskający się
pierścień terenów zurbanizowanych wokół Parku), sprzyjać ma częściowe
odstąpienie od, przewidzianego w starym studium, przeznaczenia kilku terenów
na potrzeby zabudowy mieszkaniowej i ścisłe określenie obszarów wyłączonych z zabudowy. Niestety, w tej części gminy niekorzystnych zaszłości jest
zbyt wiele i ich istnienie, z konieczności, musiało znaleźć swe odzwierciedlenie w zapisach studium.
Nie było takich problemów w zasięgu OCHK Łąki Annowskie. Dzięki
temu udało się uchronić przed, projektowaną wcześniej, zabudową duŜe połacie gruntów ornych i łąk na wschód i południe od Annowa. Tereny projektowanej zabudowy mieszkaniowej O.B6a, przewidziane juŜ w „starym” studium,
znalazły się w obrębie OCHK (z wyjątkiem zabudowy folwarku Annowo). Obowiązują w nim zakazy i nakazy zapewniające wystarczającą ochronę przed dewastacją krajobrazu. Zabudowa mieszkaniowa zajmie wyniesione otoczenie istnie-
33
jącej wsi, pozostawiając u podnóŜa zajmowanego ostańca wysoczyznowego
dostatecznie rozległe połacie łąk i lasów, zapewniających właściwe funkcjonowanie systemu zasilania i wymiany wartości ekologicznych. Zmniejszy się
nieco zainwestowanie części OCHK Rolnicze Krajobrazy Kliny-Mielno - w rejonie tej drugiej miejscowości. Zmniejszy i zmieni zainwestowanie terenów połoŜonych na północ od zbiornika wodnego w Trzaskowie. Zabudowa mieszkaniowa związana będzie (tak, jak w poprzednim studium) z terenami przylegającymi do wsi oraz obszaru istniejącej jednostki wojskowej. Uchwalony
OCHK Pola Trzaskowskie ogranicza jednak sposób zagospodarowania stref:
O.B2b i O.B3a.
W paśmie krajobrazów nadbrzeŜnych, w duŜej części stanowiącym
projektowany OCHK Dolina Warty, udało się m.in. wyeliminować (całkowicie)
zabudowę łąk i nadbrzeŜnej zieleni łęgowej oraz terenów zagroŜonych tzw.
wodą stuletnią. Wespół z zaproponowaną ochroną panoram i punktów widokowych oraz krawędzi niektórych poziomów terasowych, pozwoli to na wyeksponowanie doliny Warty i przywrócenie jej naturalnego krajobrazu. Zasięg
terenów zabudowanych jest podobny jak w starym studium, ale obecnie
funkcją dominująca jest zabudowa mieszkaniowa i usługowa (a nie produkcyjna). W obrębie tej drugiej strefy (N.B 3a i N.B 4a), warunkiem pozostawienia istniejących terenów i obiektów przemysłowych jest ich rewaloryzacja
oraz wyeliminowanie istniejących szkodliwości i uciąŜliwości. Szczególnie
pilne jest jednak ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko
Centralnej Oczyszczalni Ścieków – przykre emisje odorowe są niemal codziennym utrapieniem mieszkańców Koziegłów (tymczasem zamiast poprawy
warunków Ŝycia na obszarze kilkunastotysięcznego osiedla mieszkaniowego
m. Poznań rozwaŜa jeszcze lokalizację na terenie COŚ lub sąsiedniego Karolina spalarni śmieci).
Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy Siedliska marginalne,
postulowane uŜytki ekologiczne i lokalne korytarze ekologiczne (łączniki pomiędzy Puszczą i doliną Warty) mają za zadanie chronić ginące i rzadkie
gatunki flory i fauny, zwiększyć potencjał ekologiczny terenu i zwiększyć
sprawność systemu zasilania i wymiany wartości ekologicznych.
34
Koncentracja zabudowy w paśmie terenów zurbanizowanych i pozostawienie
na ich obrzeŜach strefy bezinwestycyjnej zieleni otwartej i rolniczej przestrzeni produkcyjnej pozwala uchronić najcenniejsze przyrodniczo tereny Puszczy Zielonki
i doliny rz. Warty przed degradacją. Do głównych zagroŜeń terenów chronionych
naleŜą bowiem m.in.: degeneracja ekosystemów leśnych, uszkodzenia drzewostanów spowodowane zanieczyszczeniem powietrza oraz będące wynikiem antropopresji, zanieczyszczenie wód powierzchniowych, ogólne obniŜenie poziomu wód
gruntowych, zaprzestanie uŜytkowania naturalnych łąk i pastwisk, tworzenie nowych, zwartych zespołów zabudowy mieszkaniowej w bezpośrednim sąsiedztwie
terenów leśnych Parku, przecięcie Puszczy przez projektowaną tzw. IV Ramę Komunikacyjną (droga ujęta w planie wojewódzkim) i odcięcie kompleksu Dziewiczej
Góry od pozostałych terenów Parku, zwiększający się ruch pojazdów silnikowych.
Zapewnienie spójności i integralności chronionych terenów pasma leśnego i pasma nadbrzeŜnego zapewnić ma ścisłe określenie terenów wyłączonych z zabudowy i poprawa funkcjonowania systemu lokalnych łączników dolinnych.
Negatywne oddziaływanie ustaleń studium na florę i faunę terenów objętych
ochroną (pomijając mechaniczne uszkodzenia drzewostanu i zaśmiecanie obrzeŜy lasów) będzie nieduŜe. Tylko sporadycznie moŜliwy jest pośredni wpływ na
siedliska i gatunki chronione (oddziaływanie zwartych kompleksów osadniczych
na obrzeŜa lasu, wpływ dróg, tras rowerowych i szlaków pieszych). Na pozostałych terenach gminy, projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie
uszczupli prawie wyłącznie roślinność antropogeniczną pól uprawnych i zapewne uniemoŜliwi egzystencję niektórych, występujących tam pospolitych gatunków zwierząt. Ewentualna wycinka drzew i krzewów, dotyczy głównie samosiewów i zbiorowisk roślinności synantropijnej, charakterystycznej dla nieuŜytków,
świadczących o postępującej degradacji przyrodniczej danego terenu.
Nowe zainwestowanie i zagospodarowanie nie zmniejszy potencjału
ekologicznego gminy. Ewentualne szkody, jakie poniesie przyroda w rejonie
Mielna, Klinów, Kicina i Czerwonaka zrekompensowane zostaną m.in. na Obszarze Chronionego Krajobrazu Łąki Annowskie (o ile spełniony zostanie
pierwszy, z wymienionych w uchwale powołującej go do Ŝycia, punkt – „prze-
35
ciwdziałanie sukcesji powodującej zarastanie łąk, pastwisk, torfowisk poprzez
wypas, koszenie lub mechaniczne usuwanie samosiewów drzew i krzewów na
terenach otwartych”) i poprzez utworzenie szeregu uŜytków ekologicznych.
Dominującej wśród terenów mieszkaniowych, zabudowie jednorodzinnej towarzyszyć będą przydomowe ogrody i sady. Nadto tam, gdzie tereny zabudowane przylegają do lasu, pozostawiony będzie pas terenów nie uŜytkowanych
o szerokości minimum 10 m (zgodnie z rozporządzeniem wojewody wielkopolskiego w sprawie planu ochrony Parku, nie przewiduje się tu lokalizowania
Ŝadnych obiektów budowlanych, infrastruktury technicznej i ogrodzeń). Jednocześnie linia wprowadzanej zabudowy musi znajdować się w odległości co
najmniej 50 m od granicy lasu. Dzięki temu na styku tereny zurbanizowane –
tereny otwarte, wytworzy się swoista strefa przejściowa. Bardziej poŜądana
jest jednak taka strefa pomiędzy terenami leśnymi a krajobrazem kulturowym
związanym z rolnictwem i ten problem został w studium zauwaŜony i w miarę
moŜliwości rozwiązany.
Wpływ ustaleń studium na zdrowie ludzi będzie znaczny i z pewnością
korzystny. Poprawa standardu Ŝycia mieszkańców gminy zapisana jest w strategiach województwa i gminy Czerwonak. Na stan zdrowia mieszkańców wpływa
nie tylko rozwój lecznictwa i zapewnienie właściwej opieki zdrowotnej. Nie mniej
waŜne są działania zmierzające do poprawy stanu środowiska i racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi, usprawnienia systemu komunikacji, wyznaczenia rekreacyjnych ścieŜek pieszo-rowerowych, wzrostu znaczenia i zachowania dziedzictwa kulturowego, dbałości o ład przestrzenny, właściwego wykorzystania terenów inwestycyjnych, rehabilitacji i rekultywacji terenów zdegradowanych, poprawy jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, sytuacji demograficznej itp. Na kaŜdy z ww. celów strategicznych składa się cały szereg celów
operacyjnych. Pozytywne efekty tych działań zapewnić moŜe ich kompleksowa
realizacja. Szczególnie pilnym zadaniem jest jednak wyeliminowanie negatywnego oddziaływania na otoczenie COŚ w Koziegłowach i EC-Karolin. Usytuowana
na obszarze gminy, oczyszczalnia ścieków jest wprawdzie obiektem nieuciąŜliwym w myśl przepisów ochrony środowiska (zanieczyszczenie wód i powietrza
mieści w dopuszczalnych), ale bardzo uciąŜliwym w potocznym tego słowa zna36
czeniu. Trudne do zniesienia, męczące i dokuczliwe są bowiem głównie emisje
odorowe, nie ujęte w przepisach ochrony środowiska a negatywnie oddziałujące
na układ oddechowy i system nerwowy mieszkańców Koziegłów. Są one niemalŜe codziennością na terenach zabudowy mieszkaniowej i usługowej, usytuowanej
w dolinie Warty i częste na pozostałym obszarze Koziegłów.
W prognozie przedstawiono orientacyjny zasięg stałej (codziennej)
uciąŜliwości odorowej COŚ oraz uciąŜliwości okresowej. Nie wyznaczono natomiast strefy oddziaływania oczyszczalni w Szlachęcinie. Jest on bowiem połoŜona po zawietrznej istniejącej, rozproszonej zabudowy zagrodowej Promnic i Złotoryjska a tu (podobnie jak na terenie jeszcze bliŜej usytuowanego gospodarstwa
rolnego w Szlachęcinie) ewentualne emisje odorowe nie są tak dokuczliwe dla
mieszkańców jak COŚ.
Istniejące uciąŜliwości i sposoby ich eliminowania lub łagodzenia omówione są szerzej w dalszej części opracowania.
Przekształcenia powierzchni ziemi, wyłączywszy fazę realizacji poszczególnych inwestycji będą nieznaczne. Początkowo ucierpi nieco estetyka
terenu, nie ulegną natomiast większej zmianie jego cechy konfiguracyjne.
Wprowadzana zabudowa swym charakterem i kubaturą nie będzie wiele odbiegać od zabudowy sąsiednich terenów. Większe przekształcenia rzeźby dotyczą jedynie obszarów górniczych, na których prowadzono lub prowadzi się
powierzchniową eksploatację kruszywa. DuŜe wyrobiska poeksploatacyjne
w rejonie Owińsk i Potasza zostały częściowo zrekultywowane i zagospodarowane. Na części terenu powstała efektowna „wyspa środowisk podmokłych
w krajobrazie synantropijnym obrzeŜy kompleksu leśnego”. Resztę zająć mają
wielkopowierzchniowe usługi sportu i rekreacji (park wodny, boiska sportowe,
korty tenisowe itp.).
Większych zagroŜeń ze strony projektowanego zainwestowania i zagospodarowania nie ma. Wpływ na ukształtowanie powierzchni terenu mają jednak
równieŜ współczesne procesy geodynamiczne (ruchy masowe, erozja wodna
itp.), udokumentowane głównie w kompleksie Dziewiczej Góry, gdzie ich niszczące działanie ograniczają istniejące zalesienia. Terenów silnie nachylonych, zagro-
37
Ŝonych erozją jest jednak więcej. Dlatego dobrego rozpoznania geologicznego
wymaga ewentualne wprowadzenie zabudowy w strefach krawędziowych doliny
Warty (Promnice, Czerwonak).
Wpływ ustaleń studium na zmianę warunków gruntowo-wodnych
dotyczy głównie etapu realizacji zabudowy. PrzeobraŜeniu ulegnie podłoŜe
gruntowe, tj. strefa, w której właściwości gruntów mają wpływ na projektowanie, wykonanie i eksploatację budowli. Ze względu na charakter wprowadzanych obiektów (głównie zabudowa jednorodzinna, coraz częściej niepodpiwniczona i płytko posadowione hale produkcyjno-magazynowe) przekształcenia będą zapewne niewielkie. PodłoŜem większości budynków stanowią na
ogół wodnolodowcowe piaski lub lodowcowe gliny i piaski gliniaste – wobec
znacznego przesuszenia podłoŜa, grunty o dobrych parametrach geotechnicznych. Posadowienie bez kontaktu z wodą gruntową i trudno przepuszczalne podłoŜe albo przepuszczalne, ale z dość znaczną jeszcze strefą aeracji zmniejsza do minimum zagroŜenie destabilizacją stosunków wodnych.
Sytuowanie duŜych powierzchniowo obiektów budowlanych, nawet na
względnie płaskim terenie, wymagać będzie wykonania makroniwelacji.
Zdjęte warstwy gleby i gruntów mineralnych deponowane będą na ogół na
obrzeŜach zajmowanych terenów i wykorzystane później np. jako podłoŜe terenów zieleni towarzyszącej wprowadzanej zabudowie.
Z trwałego zainwestowania wyłączono nie tylko tereny połoŜone w zasięgu
corocznych zalewów rzek i cieków, ale równieŜ zagroŜone tzw. wodą stuletnią
rz. Warty. Zatem tylko dla niektórych lokalizacji znaczącym utrudnieniem moŜe być
dość wysoki poziom wód gruntowych. W większości przypadków moŜliwe będzie
posadowienie budynków powyŜej zwierciadła wód gruntowych (bez kontaktu
z wodą gruntową). Na obszarach wysoczyznowych naleŜy się jednak liczyć
z okresowym, płytkim występowaniem tzw. wody zawieszonej. Lokalizacja całych
zespołów budynków lub większych obiektów, zabudowa stref krawędziowych dolin
itp. wymagają wcześniejszego rozpoznania podłoŜa oraz jego oceny geotechnicznej,
zapewniającej bezpieczne wykonawstwo i eksploatację inwestycji.
38
W kontekście zapisanych w studium zasad gospodarki wodno-ściekowej,
wpływ studium uwarunkowań (...) na wody powierzchniowe i podziemne będzie
duŜy, natomiast na ich jakość nieznaczny i raczej korzystny. Tymczasem jednak
mocno zanieczyszczona jest rz. Warta (kl. IV – ppk w Bolechowie, 2006 r.).
Wpływ na jej stan mają równieŜ zakłady połoŜone na obszarze gm. Czerwonak:
COŚ w Koziegłowach, Zakład Remontowy Energetyki, Fabryka Papieru i Tektury
w Czerwonaku oraz oczyszczalnia w Szlachęcinie. Nadto, wszystkie wsie korzystają z wodociągów, ale duŜe połacie gminy nie mają systemu kanalizacji sanitarnej. W efekcie zagroŜone zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i podziemnych są m.in. tereny bezodpływowe, połoŜone na obrzeŜach Puszczy
Zielonki – pomiędzy Klinami i Kicinem oraz na północ od Dębogóry.
Intensywny rozwój przestrzenny gminy wiąŜe się z koniecznością zwiększenia zaopatrzenia jej terenów w wodę. Przewidziane są dwa, przeciwstawne warianty zaopatrzenia: I - bazujący na rozbudowie własnych ujęć, II - oparty o sieć
wodociągową podłączoną do wodociągu Aglomeracji Poznańskiej. Rozbudowie
sieci wodociągowej i doprowadzeniu wody do wszystkich istniejących i projektowanych odbiorców towarzyszy rozbudowa sieci kanalizacyjnej. Docelowo zakłada
się skanalizowanie wszystkich terenów zurbanizowanych. Powstał m.in. projekt
uporządkowania 5 gmin znajdujących się w sąsiedztwie Poznania i naleŜących do
Związku Międzygminnego „Puszcza Zielonka”. Po jego zrealizowaniu, ścieki pochodzące z terenów gmin: Czerwonak (m.in. z Dębogóry, Mielna, Klinów, Kicina,
Czerwonaka, Miękowa i Annowa), Swarzędz i Pobiedziska skierowane będą do
COŚ w Koziegłowach, co spowoduje jej dociąŜenie. Natomiast ścieki z pozostałej
części gminy Czerwonak (głównie Promnic i Trzaskowa) oraz gmin Murowana
Goślina i Skoki trafią do istniejącej oczyszczalni w Szlachęcinie. Wody opadowe
i roztopowe, ze względu na zróŜnicowaną konfigurację terenu i ekstensywną zabudowę przewidziane są na ogół do zagospodarowania w granicach danej działki
budowlanej.
W sytuacji duŜych zmian w zainwestowaniu i wyraźnego zwiększenia
powierzchni zajmowanych przez zróŜnicowaną zabudowę, komunikację oraz infrastrukturę techniczną przekształcenia gleb będą znaczne. Nadto, w duŜej części
39
dotyczą one chronionych gleb kl. III i IV, skupionych w południowo-wschodniej
części gminy, na północ od Owińsk i w rejonie Promnic. Tylko miejscami (głównie
w rejonie Trzaskowa i Miękowa) wprowadzana zabudowa zajmie słabe grunty
napiaskowe – kl. V i VI. Rolnicza przestrzeń produkcyjna systematycznie się
zmniejsza, przybywa jednak głównie terenów zabudowanych (w paśmie zurbanizowanym ma to swoje uzasadnienie, ale w strefie terenów otwartych jest niepoŜądane i słusznie ograniczane) a nie np. zalesionych i zadrzewionych.
Część gleb utraci zatem swoją wartość rolniczą, w większości i tak
zresztą niewielką. Inne będą wykorzystane pod zieleń towarzyszącą zabudowie i komunikacji, przydomowe ogrody itp.
Klimat lokalny i stan higieny atmosfery ulegną pewnej, w zakresie warunków aerosanitarnych nawet dość istotnej modyfikacji. DuŜa ilość terenów zabudowanych w paśmie krajobrazu zurbanizowanego przyczyni się do zmiany
warunków termiczno-wilgotnościowych. Nieco pogorszyć się mogą warunki
anemologiczne terenu na kierunku wschód-zachód (przewaga wiatrów zachodnich). Stąd niezwykle waŜne jest pozostawienie pewnych „okien” w zabudowie
umoŜliwiających nie tylko zasilanie i wymianę wartości ekologicznych oraz migrację flory i fauny, ale takŜe przewietrzanie terenu.
Znaczny rozwój przestrzenny wielu miejscowości gminy powoduje, Ŝe coraz
częściej zabudowa mieszkaniowa sąsiaduje z terenami leśnymi. Ma to pewien negatywny wpływ na kompleksy leśne Puszczy Zielonki, ale nie ulega
wątpliwości, Ŝe mieszkać się będzie w bliskim kontakcie z przyrodą, niekiedy
w zasięgu szerokofrontowego napływu czystego powietrza z duŜych kompleksów, zasobnego w fitoncydy (olejki eteryczne) podnoszące komfort bioklimatyczny.
Zmienią się warunki higieny atmosfery, chociaŜ juŜ obecnie na obszarze gminy
coraz mniej jest obiektów szczególnie uciąŜliwych dla środowiska lub stanowiących dla niego duŜe zagroŜenie, takich, jak np. Centralna Oczyszczalnia
Ścieków w Koziegłowach, Fabryka Papieru i Tektury w Czerwonaku czy ropociąg „Przyjaźń” (przy czym, owymi uciąŜliwościami dla środowiska są zjawiska
fizyczne lub stany powodujące przekroczenie standardów jakości środowiska
40
określonych w przepisach odrębnych, poza terenem do którego inwestor posiada tytuł prawny).
Zminimalizowano, w związku z unowocześnieniem procesów technologicznych
szkodliwe oddziaływanie zakładów produkcyjnych, skoncentrowanych w północnej
części gminy. Nadal jednak do zakładów zanieczyszczających powietrze naleŜą:
Zakłady Remontowe Energetyki w Czerwonaku, Ciepłownia w Bolechowie, „GumaBolechowo” i Solaris Bus & Coach SA. Największe zagroŜenie dla środowiska stanowić moŜe jednak, rozbudowywana (równolegle z pobliskim osiedlem mieszkaniowym w Koziegłowach !) Centralna Oczyszczalnia Ścieków.
Ze względu na nieduŜą szerokość pasma zurbanizowanego oraz bliskość doliny Warty i duŜych kompleksów leśnych Puszczy Zielonki ewentualne
modyfikacje klimatu lokalnego będą mało odczuwalne i nie pogorszą znacząco
ogólnej cyrkulacji powietrza. Z czasem zmiany te złagodzi jeszcze wprowadzona zieleń.
Działalność produkcyjna i usługowa nie moŜe powodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza terenem, do którego inwestor posiada tytuł
prawny lub wyznaczonym w planie. Dlatego, zgodnie z „Polityką Ekologiczną
Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” naleŜy preferować
ekologiczne źródła energii, zakazując stosowania takich paliw, które nie odpowiadają wymogom ochrony powietrza atmosferycznego i zalecając ogrzewanie
budynków w oparciu o paliwa płynne, gazowe i stałe (np. biomasa, drewno),
charakteryzujące się niskimi wskaźnikami emisji zanieczyszczeń oraz energię
elektryczną i odnawialne (alternatywne) źródła energii. Zresztą, wszelkie urządzenia lokalizowane na obszarze opracowania planu nie mogą powodować
emisji przekraczających wartości dopuszczalne, określone w przepisach regulujących dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz marginesy tolerancji dla nich.
I rzeczywiście, emisja zanieczyszczeń z terenu gminy nie jest problemem
(z wyjątkiem uciąŜliwości odorowej COŚ – postulowane trwałe i pilne wyeliminowanie uciąŜliwości). Istotnym mankamentem środowiska gminy Czerwonak
są zanieczyszczenia transgraniczne (I i II strefa zagroŜeń przemysłowych),
których skutki widoczne są zwłaszcza na terenach leśnych oraz zatłoczenie
41
drogi wojewódzkiej nr 196. W pierwszym przypadku, źródłem zagroŜeń są nie
tylko odległe ośrodki przemysłowe zachodniej części kraju czy Niemiec, ale
równieŜ blisko połoŜone zakłady przemysłowe Poznania. W drugim, zanieczyszczenie spalinami i hałas (brak obwodnicy drogowej i alternatywnego połączenia Czerwonaka z Poznaniem). Stąd przedstawione w studium całościowe rozwiązanie układu komunikacyjnego, obejmujące m.in. częściową zmianę
przebiegu drogi wojewódzkiej nr 196 (z odgałęzieniem omijającym zatłoczoną
ul. Gdyńską), ustalenie przebiegu tzw. IV Ramy Komunikacyjnej na obszarze
gminy oraz zaproponowanie połączenia drogi powiatowej 1 KDP(Z) z ul. Chemiczną w Poznaniu, co moŜe przynieść nie tylko usprawnienie ruchu drogowego, ale i poprawę warunków higieny atmosfery w tej części gminy. Budowane i modernizowane trasy komunikacyjne (zarówno ww. drogi, jak i projektowana
dwutorowa linia kolejowa Poznań- Murowana Goślina-Wągrowiec) muszą spełniać
wymogi ochrony środowiska obowiązujące w danym momencie. MoŜliwości jest
kilka. Odsunięcie linii zabudowy dotyczyć moŜe jedynie nowych obiektów budowlanych. Nie wszędzie wymagany komfort akustyczny będzie moŜna uzyskać poprzez
odpowiednie usytuowanie zabudowy (zlokalizowanie od strony drogi obiektów
usługowych, garaŜowych itp.), czy wprowadzenie zieleni izolacyjnej. Miejscami
jedynym moŜliwym do zastosowania rozwiązaniem mogą być ekrany akustyczne
a w ostateczności ustalenie strefy ograniczonego uŜytkowania. MoŜliwości przeciwdziałania ewentualnej uciąŜliwości akustycznej projektowanego lądowiska są
ograniczone i sprowadzają się głównie do optymalnego wytyczenia pasa startowego (moŜliwie odległego od terenów zabudowy mieszkaniowej). Małe samoloty turystyczne są często dosyć hałaśliwe, ale pojawiać się tu będą raczej okazjonalnie.
Wpływ projektowanego zagospodarowania na zabytki i dobra materialne będzie znaczący. W przedstawionym projekcie studium wiele uwagi poświęcono ochronie zabytkowych układów przestrzennych wsi (ślady osadnictwa olęderskiego), historycznych traktów, załoŜeń dworskich i folwarcznych oraz
obiektów kultury materialnej. Zadbano o wyeksponowanie obrzeŜy wartościowej
zabudowy, parków podworskich z ich strefami ochrony ekologicznej, zabytkowych cmentarzy oraz i zachowanie miejsc efektownych panoram widokowych.
Okazale wygląda udokumentowanie stanowisk archeologicznych. Szkoda tylko,
42
Ŝe na rysunku studium nie znalazły się choćby strefy ochrony archeologicznej.
Szczególnie wartościowym układem przestrzennym i zabytkami architektonicznymi charakteryzuje się wieś Owińska. Jej szczególnie wartościową
część przewiduje się objąć ochroną - w formie Parku Kulturowego. Studium
wprowadza teŜ ustalenia dotyczące ochrony pozostałych obiektów zabytkowych i podkreśla, Ŝe w zasięgu stref ochrony archeologicznej wszelkie prace
związan e z naruszeniem struktury ziemi z wyjątkiem upraw muszą być uzgadniane ze słuŜbami konserwatorskimi.
Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie wpłynie znacząco
na wytwarzanie odpadów. Nie zmieni się zasadniczo ich rodzaj i struktura.
Nieco problemów będzie głównie na etapie inwestycyjnym. Posadowienie
fundamentów przyszłej zabudowy i obiektów inŜynierskich wymaga czasowego usunięcia określonych mas ziemnych. Raczej nie będzie wśród nich
odpadów, nie nadających się do ponownego wykorzystania. Gospodarka odpadami powstałymi podczas późniejszej eksploatacji zabudowy zostanie dostosowana do zasad obowiązujących na terenie gminy (zakłada się bowiem
zagospodarowanie odpadów zgodnie z gminnym planem gospodarki odpadami
oraz przepisami odrębnymi, z uwzględnieniem ich selektywnej zbiórki, ułatwiającej
odzysk i dopiero jeśli jest to niemoŜliwe – unieszkodliwianie odpadów).
Gmina posiada własne składowisko odpadów komunalnych w Owińskach,
odwodnione i sukcesywnie rekultywowane, ale juŜ obecnie rozwaŜane są
dwie inne opcje składowania odpadów w przyszłości: korzystanie ze składowiska komunalnego w Suchym Lesie, względnie budowa nowego składowiska (wspólna inwestycja z gminami ościennymi).
Przewidywane skutki oddziaływania studium na całokształt środowiska
przyrodniczego oraz jego prawidłowe funkcjonowanie są zróŜnicowane co do
charakteru, trwałości, odwracalności, natęŜenia zachodzących zmian i ich
zasięgu przestrzennego. Spodziewane przeobraŜenia w środowisku gminy
Czerwonak będą zapewne długotrwałe i w duŜej części nieodwracalne, ale
ich zakres nieduŜy, bez negatywnego wpływu na stan środowiska gminy oraz
trwałość i kondycję jej obszarów chronionych.
43
Oddziaływanie proponowanych przez studium rodzajów zainwestowania i form zagospodarowania na przestrzeń i obiekty z nią związane podzielić moŜna na: bezpośrednie, pośrednie (w sensie: nie bezpośrednie,
dalsze), wtórne (pochodne, występujące jako skutek w późniejszym okresie)
i skumulowane (nakładające się oddziaływanie pochodzące z róŜnych źródeł). W przypadku, gdy kryterium oceny będzie czas mówić naleŜy o oddziaływaniu długoterminowym (kilkudziesięcioletnim, np. powyŜej 50 lat),
średnioterminowym (obliczonym na około 5-10 lat), krótkoterminowym (do
1 roku) i chwilowym (ograniczonym do maksimum 1 doby). Brak definicji
tych pojęć w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie (...) oraz Prawie ochrony środowiska i bardzo ogólnie nakreślona w studium polityka przestrzenna powodują, Ŝe ocena taka jest w duŜej mierze
subiektywna.
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
zab. mieszkaniowa z usługami
x
x
przemysł wysokich technologii
x
x
pozostałe tereny przemysłowe
x
x
oczyszczalnie ścieków
centrotwórcze
tereny poŜwirowe
x
x
usługi sportu i rekreacji
nwestycje liniowe
inwestycje liniowe
x
x
chwilowe
długoterminowe
krótkoterminowe
skumulowane
x
x
wtórne
x
pośrednie
x
bezpośrednie
x
zabudowa mieszkaniowa
przeznaczenie
średnioterminowe
oddziaływanie
x
x
Negatywny wpływ na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000
(a ściślej dwóch uroczysk Puszczy Zielonki: eutroficznego Jeziora Bolechowskiego i rejonu Dziewiczej Góry) oraz jego integralność mieć będzie głównie
44
projektowana IV Rama Komunikacyjna. Jej wpływ przedstawić moŜna w podobnej tabeli:
x
x
chwilowe
x
x
krótkoterminowe
x
x
średnioterminowe
x
długoterminowe
wtórne
x
skumulowane
eutroficzne Jez. Bolechowskie
zabudowa mieszkaniowa
rejon Dziewiczej Góry
pośrednie
obszar
bezpośrednie
oddziaływanie
x
x
x
Zgodnie z ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym w planie
zagospodarowania przestrzennego województwa zapisane zostały zadania
wynikające z dokumentów opracowanych dla całego kraju czy regionu. Takimi
zadaniami są inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym,
szczególnie istotne dla rozwoju województwa,
z zakresu komunikacji:
- droga wojewódzka nr 196 Poznań-Murowana Goślina-Wągrowiec,
- planowany pierścień drogowy bliskiego zasięgu (tzw. IV rama komunikacyjna m. Poznania),
- linia kolejowa normalnotorowa Poznań-Murowana Goślina-Wagrowiec,
z zakresu infrastruktury technicznej:
- ropociąg tranzytowy „Przyjaźń”,
- stacja elektroenergetyczna Czerwonak,
- linia elektroenergetyczna WN-220 kV – Plewiska-Czerwonak-Konin,
- linie elektroenergetyczne WN-110 kV: Czerwonak-Bolechowo-Oborniki,
Czerwonak-Pobiedziska, Czerwonak-Koziegłowy i Koziegłowy-Swarzędz,
- projektowana linia elektroenergetyczna WN-110 kV – Bolechowo-Skoki,
- stacje redukcyjno-pomiarowe: Gdyńska, Potasze i gazociągi wc: DN 500, DN
350 i DN 300
z zakresu środowiska przyrodniczego:
- oczyszczanie rz. Warty („Bilans wodno-gospodarczy poznańskiego dorzecza Warty”),
45
- powiększenie obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka o grunty rolne, stanowiące enklawy i półenklawy w kompleksach leśnych - po ustaniu ich
rolniczego uŜytkowania (poprzez ich zalesienia).
Do zadań rządowych zaliczono budowę linii elektroenergetycznej 400 kV
i uruchomienie układu przesyłowego Rogowiec - Ostrów Wielkopolski - PoznańPlewiska oraz gospodarcze i turystyczne oŜywienie doliny Warty z powstrzymaniem dekapitalizacji istniejącego szlaku Ŝeglugowego.
W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi są:
Dyrektywa Siedliskowa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych
oraz dzikiej fauny i flory oraz Dyrektywa Ptasia 79/409/EWG o ochronie dziko
Ŝyjących ptaków. Polska współtworzy bowiem Europejską Sieć Ekologiczną
Natura 2000, opartą o specjalne obszary ochrony (SOO) siedlisk oraz obszary
specjalnej ochrony (OSO) ptaków. Podstawą wytypowania tych obszarów są
listy wraŜliwych siedlisk, rzadkich i ginących gatunków zwierząt i roślin oraz
lista gatunków ptaków (tzw. Czerwone Księgi). W granicach gminy Czerwonak
takich obszarów nie ma. Dlatego na system obszarów chronionych składają
się formy ochrony przyrody, będące w przeszłości podstawą wyznaczenia
wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych (WSOCH) województwa
wielkopolskiego.
Jak juŜ wcześniej wspomniano, w studium uwarunkowań(...) przyjęto
maksymalną ochronę terenów Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, utworzonych Obszarów Chronionego Krajobrazu i doliny rz. Warty, dbając o zachowanie ich spójności i integralności.
Na obrzeŜach Puszczy Zielonki (w jej otulinie), wszędzie tam, gdzie
było to jeszcze moŜliwe, zachowano funkcje rolnicze (strefy rolniczej przestrzeni produkcyjnej i zieleni otwartej). Projektowanym zainwestowaniem i zagospodarowaniem objęto głównie tereny połoŜone poza zasięgiem obszarów
chronionych według ustawy o ochronie przyrody – w paśmie zurbanizowanym.
Zaproponowano przy tym etapowanie realizacji inwestycji. Do pierwszego etapu
(a) zaliczono głównie tereny, dla których opracowano plany miejscowe lub których zagospodarowanie jest dla Gminy priorytetowe. Etap drugi (b) to tereny, dla
których mpzp są aktualnie opracowywane. Etap trzeci (c) obejmuje wybrane te46
reny (wskazane w „starym” studium pod zabudowę), których sposób zagospodarowania nie koliduje z obecnymi wymaganiami ochrony środowiska, dziedzictwa kulturowego i przepisami odrębnymi – ich zagospodarowanie nastąpić
moŜe dopiero po wyczerpaniu rezerw terenowych (w etapie a i b).
7. ROZWIĄZANIA MINIMALIZUJĄCE NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIE
NA ŚRODOWISKO
Rozwiązania minimalizujące negatywne oddziaływanie na środowisko
powinny zmierzać do racjonalnego wykorzystania terenu i analizowany projekt
studium spełnia ten warunek. Przedstawione w poprzednim rozdziale główne
kierunki przyjętej koncepcji zagospodarowania przestrzennego gminy wskazują,
Ŝe podstawą sporządzenia studium jest ustawowa zasada ekorozwoju, czyli po
prostu rozwoju w harmonii z przyrodą. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czerwonak uwzględnia uwarunkowania
środowiska wynikające z opracowania ekofizjograficznego, eksponuje potrzebę
ochrony
i
wzbogacenia
istniejących,
wysokich
walorów
przyrodniczo-
krajobrazowych. Nowe zainwestowanie i zagospodarowanie respektuje uwarunkowania historyczne i kulturowe oraz zasady dobrego sąsiedztwa.
PoniewaŜ prace nad studium zmierzały w duŜej mierze do uporządkowania istniejącego zagospodarowania przestrzennego gminy, przewartościowania jej głównych celów rozwojowych i stworzenia klarownej struktury funkcjonalnoprzestrzennej, sprzyjającej maksymalnej ochronie istniejących walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy i kompensowaniu strat, jakie poniosła przyroda
a przedstawiony projekt moŜna uznać za optymalny, alternatywnych rozwiązań
nie proponuje się. Niewielkie konflikty na styku: kompleksy leśne Puszczy Zielonki – zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna są wynikiem zainwestowania
zrealizowanego w ostatnich latach lub przesądzonego dokumentami planistycznymi. Spełnianie rosnących potrzeb budowlanych i inwestycyjnych wpłynęło
niekorzystnie równieŜ na ład przestrzenny. Dlatego celem obecnych regulacji
jest przeciwdziałanie dalszemu „rozlewaniu się zabudowy” i koncentracja jej
głównie w paśmie terenów zurbanizowanych.
47
Minimalizacja negatywnego oddziaływania projektowanego zagospodarowania na środowisko i ogólna poprawa standardu Ŝycia mieszkańców gminy
uzaleŜniona jest w duŜej mierze od kompleksowej realizacji głównych załoŜeń
przedstawionej polityki przestrzennej. Uwzględnia ona m.in. długą listę „sposobów
eliminacji lub ograniczenia istniejących i potencjalnych zagroŜeń środowiska oraz
ich skutków”, zawartych w rozporządzeniu Wojewody Wielkopolskiego w sprawie
planu ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka.
Reszta zaleŜy od konkretyzacji przedstawionej polityki przestrzennej gminy
w planach zagospodarowania przestrzennego, właściwej organizacji i koordynacji
prac planistycznych oraz respektowania zapisanych w nich nakazów i zakazów
dotyczących zagospodarowania oraz uŜytkowania poszczególnych terenów.
8. OCENA ROZWIĄZAŃ FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNYCH,
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Nowe Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak obejmuje wszystkie tereny połoŜone w jej granicach administracyjnych. Przyjęte rozwiązania, jak juŜ wcześniej wspomniano,
uwzględniają zasadnicze ustalenia opracowania ekofizjograficznego i nie budzą zastrzeŜeń.
Przedstawiony projekt studium jest zgodny z przepisami prawa ochrony środowiska, ochrony przyrody, ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz innych przepisów szczególnych.
Szczególnie widocznym (tylko w części nowym) zainwestowaniem
i zagospodarowaniem jest:
system obszarów chronionych, na który składają się ekosystemy leśne,
łąkowe i wodne, połoŜone w granicach Parku Krajobrazowego Puszcza
Zielonka (z otuliną), sąsiadujące z nim Obszary Chronionego Krajobrazu:
Łąki Annowskie, Pola Trzaskowskie i Rolnicze Krajobrazy Kliny-Mielno oraz
krajowy korytarz ekologiczny doliny rzeki Warty (a jednocześnie, w duŜej
części, projektowanego Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Warty).
48
Dzieli on obszar gminy na cztery części. W studium przyjęto dla nich
określenia eksponujące zróŜnicowaną strukturę krajobrazową gminy.
Skrajne, zbieŜne są z systemem obszarów chronionych i obejmują: pasmo
leśne - bezwzględnie chronione, bezinwestycyjne tereny Puszczy Zielonki
i pasmo nadbrzeŜne - predestynowany do ochrony korytarz ekologiczny
doliny Warty. Równoległe do tego drugiego jest pasmo terenów zurbanizowanych (przewidziane do koncentracji zabudowy mieszkaniowej oraz
usług i przemysłu wysokich technologii). Pomiędzy terenami zurbanizowanymi a Parkiem Krajobrazowym Puszcza Zielonka – w jego otulinie, znajduje się pasmo krajobrazów otwartych (kulturowych, związanych z rolnictwem). Jest to strefa duŜej presji związanej z rozwojem zabudowy mieszkaniowej, który naleŜy powstrzymać. Stąd m.in. utworzenie Obszarów
Chronionego Krajobrazu: Łąki Annowskie, Pola Trzaskowskie i Rolnicze
Krajobrazy Kliny-Mielno a w studium - systemu lokalnych korytarzy ekologicznych łączących Puszczę z doliną Warty oraz wskazanie obszarów
predestynowanych do ochrony np. w formie uŜytków ekologicznych.
waŜniejsze korytarze ekologiczne i elementy układu wentylacyjnego gminy
Głównym korytarzem ekologicznym gminy jest dolina Warty, stanowiąca
korytarz o znaczeniu krajowym i oś systemu obszarów chronionych województwa. Lokalnymi łącznikami ekologicznymi pomiędzy nią a Puszczą
Zielonką są dolinki małych cieków – dopływów Warty. Ich funkcjonowanie
utrudnia istniejąca zabudowa a zwłaszcza jej duŜa koncentracja w paśmie
zurbanizowanym.
Dlatego
szczególnie
waŜne
jest
(eksponowane
w studium) utrzymanie droŜności lokalnych korytarzy ekologicznych
w miejscach najmniejszej szerokości pasma terenów zurbanizowanych:
w południowej części Czerwonaka (dwa niemal równoległe cieki, przy
ul. Gdyńskiej przegrodzone istniejącą zabudową), w rejonie Miękowa
(gdzie sprzyjającą okolicznością jest utworzenie OCHK Łąki Annowskie)
oraz Owińsk (gdzie istniejący łącznik dolinny powinny wzmocnić projektowany Park Kulturowy oraz tereny sportu i rekreacji, wykorzystujące zmieniony krajobraz terenów poeksploatacyjnych kruszywa). Nie ma w miarę
49
sprawnie funkcjonujących łączników dolinnych pomiędzy Owińskami i Bolechowem. Dlatego tutaj niezwykle waŜne jest utrzymanie wszystkich, niewielkich ekosystemów leśnych o charakterze ostojowym (stąd m.in. słuszna korekta, w stosunku do „starego” studium przebiegu drogi wojewódzkiej
nr 196). W przedstawionym kształcie utrudnia ona funkcjonowanie systemu zasilania i wymiany wartości ekologicznych, opartego w tej części gminy głównie o liczne ekosystemy ostojowe. Sytuację poprawić moŜe projektowane pole golfowe o charakterze parkowym (park golfowy – O.S3a).
Utrudnione funkcjonowanie połączeń ekologicznych na kierunku SW-NE
zastąpi wówczas znacznie silniejszy układ W-E. Słabym punktem obu wariantów jest jednak bardzo wąskie połączenie, poprzez teren projektowanego cmentarza – N.S3b, z doliną rz. Warty. Na niemal bezwodnych obszarach południowo-wschodniej części gminy nie wyznaczono wprawdzie
lokalnego korytarza ekologicznego, związanego z dopływem Głównej
(mającym swe źródła na północ od Mielna), ale w miejscu tym zaproponowano utworzenie uŜytku ekologicznego.
tereny rozwojowe zabudowy mieszkaniowej
Większość wprowadzanych zespołów zabudowy mieszkaniowej to uzupełnienie istniejącego zainwestowania. W obrębie pasma zurbanizowanego,
ich lokalizacja nie budzi zastrzeŜeń. PoŜądane jest jedynie pozostawienie
moŜliwie szerokich (albo nasyconych zróŜnicowaną zielenią krajobrazową)
łączników dolinnych. Kontrowersje budzi zainwestowanie terenów otwartych,
sprzeczne z zapisami § 35 i 36 rozporządzenia nr 4/05 (z 4 kwietnia 2005 r.)
Wojewody Wielkopolskiego w sprawie planu ochrony Parku Krajobrazowego
Puszcza Zielonka. Tyle, Ŝe są to (w duŜej części) tereny z konieczności adaptowane w studium, z juŜ zrealizowaną albo realizowaną zabudową,
względnie uchwalonymi planami zagospodarowania przestrzennego (m.in.
O.B12a, O.B13c, O.B14a, O.B15b, O.B24a, O.B25a, O.B26a). Tylko miejscami udało się umniejszyć te tereny. Nie wszystkie wprowadzone
w ostatnich latach zespoły zabudowy mieszkaniowej są korzystnie usytuowane i stanowią optymalny kierunek rozwojowy poszczególnych miejscowości (duŜa ich część graniczy bezpośrednio z terenami leśnymi Parku –
50
O.B14a, O.B15b, O.B16b, O.B17a, O.B24a, O.B25a). Po zachodniej stronie
Puszczy Zielonki takich kolizji jest mniej, chociaŜ i tu razi np. zabudowa
wschodniej części Potasza (O.B4a), silnie ingerująca w zwarte tereny leśne
Parku. Mniej konfliktowa będzie zabudowa północnej części Trzaskowa
(O.B2b), zwłaszcza jeśli wielkość działek dostosowana zostanie do wymogów
rozporządzenia wojewody w sprawie planu ochrony Parku oraz zostaną spełnione warunki wynikające z utworzenia OCHK Pola Trzaskowskie. Zakres
projektowanego zainwestowania (w stosunku do „starego” studium) został juŜ
umniejszony. Stanowi ono naturalne poszerzenie istniejącej zabudowy wsi
o tereny sąsiadujące z jednostką wojskową, tylko częściowo graniczące z lasem. Tym niemniej, lepszym rozwiązaniem, zwiększającym prestiŜ Trzaskowa i sytuowanego tam parku golfowego byłaby zabudowa mieszkaniowa
o charakterze rezydencjalnym, stanowiąca naturalne przejście pomiędzy terenami leśnymi a strefą rolniczej przestrzeni produkcyjnej. ZastrzeŜenia budzi
ponadto zrealizowana zabudowa mieszkaniowa terenu O.B8a (pewnym
usprawiedliwieniem jest tu pozostawienie niewielkich powierzchni leśnych
i łąkowych w dolinie cieku, umoŜliwiających zasilanie i wymianę wartości
ekologicznych pomiędzy Puszczą Zielonką a doliną Warty oraz połoŜonym
po drugiej stronie rzeki SOO siedlisk Biedrusko w systemie Natura 2000.
Trudno kwestionować zabudowę terenów połoŜonych wokół Annowa
zwłaszcza, Ŝe była ona umieszczona w „starym” studium a zapisy planu
ochrony Parku oraz uchwały Rady Gminy Czerwonak powołującej OCHK
Łąki Annowskie nie wykluczają jej. Nieco koliduje ona wprawdzie z potencjalnym korytarzem ekologicznym, bazującym na ekosystemach łąkowoleśnych Miękowa, ale tuŜ obok (po południowej stronie Owińsk) jest ciek
znacznie lepiej spełniający tę funkcję. A wzmocniony zadrzewieniami Parku
Kulturowego w Owińskach (O.S1a) i zielenią terenów sportowych na jego zapleczu (O.S.2a) utworzy szeroki korytarz ekologiczny w miejscu, w którym tereny leśne Puszczy wyraźnie zbliŜają się do Warty. Ze względu na kolizję
z systemem zasilania i wymiany wartości ekologicznych, nie podtrzymano
przeznaczenia pod zabudowę terenu połoŜonego pomiędzy Bolechowem
a Bolechówkiem, przy lesie (przewidzianego w studium z 2000 r.). Nieco dys-
51
kusyjna jest natomiast projektowana zabudowa terenu oznaczonego N.B2a,
będąca wynikiem uchwalonego planu zagospodarowania przestrzennego,
ale tutaj potencjalnym łącznikiem ekologicznym pomiędzy Puszczą Zielonką
a doliną Warty (tyle, Ŝe dosyć wątłym) będzie przyszły cmentarz (N.S3b).
Utworzenie pomiędzy Trzaskowem i Bolechowem strefy terenów sportoworekreacyjnych z duŜym polem golfowym o charakterze parkowym (O.S3a)
oraz pozostawienie terenów otwartych na południe od tej drugiej wsi „zbliŜy”
zalesienia Puszczy Zielonki do doliny Warty.
tereny zabudowy usługowej zostały scharakteryzowane w rozdziale 5. Na rysunku nie zostały one wyeksponowane, bo są to tereny małe a ponadto inna
od ogólnie przyjętej była zasada prezentacji ustaleń studium.
Przyjęte zasady wyposaŜenia terenu w usługi róŜnego typu nie budzą
zastrzeŜeń.
tereny przemysłu wysokich i czystych technologii skoncentrowane są
w północnej części pasma krajobrazów zurbanizowanych.
Istniejące i proponowane lokalizacje nie budzą zastrzeŜeń. NaleŜy jedynie mieć nadzieję, Ŝe południowy fragment obszaru U.B15a, pomiędzy
istniejącą drogą wojewódzką nr 196 a jej projektowanym przebiegiem oraz
zabudową mieszkaniową U.B13a zostanie zrealizowany zgodnie z zamierzeniami studium (ochrona istniejących zespołów leśnych, chronionych
panoram widokowych itp.).
pozostałe tereny przemysłowo-usługowe to strefa produkcyjno-magazynowobiurowa (U.B1a), w której znajdują się m.in.: Hawle, Zakłady Drobiarskie
Koziegłowy, TRANSKOM oraz strefa usługowa (N.B.3a, N.B4a) z dopuszczeniem zabudowy przemysłowej (pod warunkiem likwidacji jej szkodliwości
i uciąŜliwości), zajmująca pasmo nadbrzeŜne. Obecnie połoŜone są tam
m.in.: Zakład Remontowy Energetyki, Fabryka Papieru i Tektury, First Recycling, VOX-Industrie.
Oba rejony lokalizacji zabudowy produkcyjno-magazynowej i usługowej
są jedynie adaptacją istniejącego zainwestowania. Usytuowanie terenów
przemysłowo-usługowych w południowej części Koziegłów izoluje zabudowę
52
mieszkaniową tej miejscowości od bezpośredniego oddziaływania linii kolejowej i duŜego zgrupowania przemysłu (z EC-Karolin i zakładem produkcji
opon Bridgestone Poland), znajdującego się na obszarze m. Poznania.
W Czerwonaku ww. zakładom przemysłowym towarzyszy cały szereg
obiektów zdekapitalizowanych, substandardowych, niekorzystnie wpływających na jego fizjonomię.
oczyszczalnie ścieków zlokalizowane są w dolinie Warty. Centralna
Oczyszczalnia Ścieków w Koziegłowach ma przepustowość 200 000 m3/d
i słuŜy przede wszystkim neutralizacji ścieków z obszaru Aglomeracji Poznańskiej. Olbrzymim problemem jest uciąŜliwość odorowa obiektu usytuowanego zaledwie kilkadziesiąt m od istniejącej zabudowy mieszkaniowej
jednorodzinnej oraz około 400-500 m od najbliŜej połoŜonych bloków
os. Karolin i os. Leśnego w Koziegłowach. Emisje związków o bardzo nieprzyjemnym zapachu i toksycznym działaniu (głównie na układ oddechowy
i nerwowy) u podnóŜa zbocza doliny Warty, gdzie skupiona jest zabudowa
mieszkaniowa jednorodzinna odczuwalne są niemal codziennie. Na tereny
osiedli mieszkaniowych chmura zanieczyszczeń gazowych i mikrobiologicznych przemieszcza się głównie przy podwyŜszonej wilgotności powietrza i przewadze wiatrów zachodnich (a tych jest blisko 50% w ciągu roku !).
Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia w Szlachęcinie ma przepustowość
rzędu 50 000 m3/d i teŜ połoŜona jest blisko istniejącej zabudowy Promnic,
ale przynajmniej po jej zawietrznej stronie. Obie lokalizacje to równieŜ
głównie adaptacja istniejącego zainwestowania.
W stosunku do studium z 2000 r., teren COŚ nie zmienił się. Zapisy studium
ograniczają się głównie do zakazu wyznaczania nowych terenów zabudowy
mieszkaniowej w zasięgu uciąŜliwości związanych z funkcjonowaniem
oczyszczalni do czasu trwałego wyeliminowania uciąŜliwości (przyjmuje się,
Ŝe zasięgiem uciąŜllwości odorowych objęta jest cała miejscowość Koziegłowy), postulatu zmniejszenia oddziaływania oczyszczalni i prowadzenia
stałego monitoringu zanieczyszczeń. Teren oczyszczalni w Szlachęcinie jest
mniejszy niŜ w „starym” studium.
53
dawne tereny i obszary górnicze (wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa)
Obejmują wyrobisko kruszywa w Złotoryjsku, z pozostawionym w jego
dnie zbiornikiem wodnym, dla którego funkcją dominującą ma być nadal
eksploatacja kopaliny (N.S1b) i ładnie zrekultywowane, duŜe wyrobisko
w Owińskach (O.S2a). W tym drugim przypadku docelowym zagospodarowaniem terenu mają być wielkopowierzchniowe usługi sportu i rekreacji
(boiska sportowe, korty tenisowe, park wodny itp.). Wybór trafny, stwarzający moŜliwości efektownej podbudowy terenu zróŜnicowaną zielenią krajobrazową, poszerzającą potencjalny korytarz ekologiczny. Razem z zielenią
przyszłego Parku Kulturowego w Owińskach (O.S1a), tereny sportoworekreacyjne powinny utworzyć mocne połączenie ekologiczne pomiędzy
Puszczą Zielonką a doliną Warty i obszarem Natura 2000, połoŜonym po
drugiej stronie rzeki. Oba tereny powinny odciągnąć znaczną część turystów
od penetracji Parku Krajobrazowego i zatrzymać ich na obrzeŜach Puszczy.
tereny rozwojowe usług sportu i rekreacji
Obok wspomnianych wyŜej wielkopowierzchniowych usług sportu i rekreacji uwagę zwraca zagospodarowanie rejonu Trzaskowa, gdzie znaleźć
się mają m.in.: duŜe pole golfowe o charakterze parkowym (O.S3a), zabudowa mieszkaniowa z dopuszczeniem usług turystycznych (O.B1a i O.B2b),
z ewentualnym lądowiskiem (O.S4a) dla całej strefy.
Wiodąca inwestycją miałby być tutaj park golfowy o powierzchni około 100110 ha. Zastąpi on obecne grunty rolnicze nad jeziorem, niemal całkowicie
pozbawione zieleni wysokiej. Zmieni się zasadniczo struktura uŜytkowania
terenu, w której około 30% powierzchni stanowić będą tory do gry a resztę
zajmą powierzchnie wodne (ca 20%), zieleń wysoka o charakterze leśnym
(ca 10%), nieuŜytki zdominowane przez przybrzeŜne szuwary i trzcinowiska
oraz zbiorowiska spontaniczne powierzchni wyniesionych, z samosiewami
sosny i brzozy. O co najmniej 2/3 zmniejszy się zatem nawoŜenie terenu
(ograniczone wyłącznie do powierzchni trawiastych), na czym zyska
zwłaszcza zbiornik, zasilany przez wody opadowe, mały ciek wypływający
z pobliskiego parku podworskiego oraz istniejący system melioracyjny. Bę-
54
dzie moŜna całkowicie zrezygnować ze stosowania środków ochrony roślin
(trwa musi być koszona co drugi dzień i jeśli nawet wyrosną jakieś chwasty
nie ma to znaczenia). Dosyć znacznie nachylony, zagroŜony erozją fragment gminy zamieniony zostanie w teren nasycony zielenią, będący ostoją
drobnych zwierząt (zające, baŜanty, kuropatwy, kaczki i inne ptactwo, ryby,
owady, m.in. motyle) – w strategii i polityce uŜytkowania pola golfowego jest
wpisana ochrona środowiska, ekologia i współŜycie z miejscową fauną. Im
bogatszy świat zwierzęcy, tym większa wartość pola golfowego. A poniewaŜ
na całym terenie obowiązuje bezwzględna cisza, zakaz poruszania się pojazdów (z wyjątkiem wózków akumulatorowych, które mogą być alternatywą
dla dojść pieszych) i niewielka ilość graczy (jednocześnie, maksymalnie 2030 osób na terenie o powierzchni około 100 ha) warunki dla bytowania i Ŝerowania wielu gatunków zwierząt są optymalne. Woda do podlewania trawy
(max. 150 000 m3 rocznie) pobierana będzie ze zbiornika wodnego i duŜa
część wróci do niego poprzez spływ powierzchniowy i podziemny, system
drenarski (podłoŜe piaszczysto-Ŝwirowe, przepuszczalne). Budynki mieszkalne dla obsługi i graczy usytuowane zostaną na obrzeŜach pola. Nie będzie moŜliwości uzupełniania zabudowy garaŜami, szopami i wszelkimi innymi budynkami gospodarczymi. Pomiędzy polem golfowym a jednostką
wojskową przewidziane zostało osiedle mieszkaniowe o charakterze rezydencjalnym (O.B2b) – powierzchnia działek dostosowana do wymogów planu ochrony Parku, pełne wyposaŜenie w infrastrukturę techniczną.
większe inwestycje liniowe (strefy przebiegu waŜniejszych tras komunikacyjnych i korytarzy infrastruktury technicznej)
Układ komunikacyjny zyskał nowy kształt. Szczególnie widoczne zmiany to: skorygowany przebieg drogi wojewódzkiej nr 196 pomiędzy Miękowem
i Bolechowem –1 KDW(G), jej alternatywa – 2 KDW(G), tzw. IV Rama Komunikacyjna – 3 KDW(Z) oraz przedłuŜenie ul. Poznańskiej w Koziegłowach
do ul. Chemicznej w Poznaniu – 1 KDP (Z).
Pierwsza zmiana nie budzi zastrzeŜeń. Alternatywa w postaci drogi dwujezdniowej po śladzie ul. St. Taczaka w Koziegłowach, do węzła „Janiko-
55
wo” na północnym odcinku III Ramy Komunikacyjnej – 2 KDW(G) jest poŜądana i nie stwarzająca większych kolizji środowiskowych (ewentualna
ingerencja w tereny leśne znikoma). Problemem jest „przejście” przez obwodnicę kolejową i tereny przemysłowe połoŜone w północno-wschodniej
części Poznania.
Dyskusyjna jest tzw. IV Rama Komunikacyjna – 3 KDW(Z). Z punktu widzenia mieszkańców gminy budowa tej drogi z przeprawą przez Wartę w rejonie
Owińsk jest poŜądana. Ale z przyrodniczego punktu widzenia takie rozwiązanie stanowi duŜe zagroŜenie dla spójności i integralności Puszczy Zielonki.
I moŜe znacząco negatywnie oddziaływać na środowisko, zwłaszcza na potencjalne obszary Natura 2000 (proponowane do wyznaczenia na podstawie
dyrektywy siedliskowej „Uroczyska Puszczy Zielonki”).
Historyczny Trakt Annowski to na obszarze gminy chyba jedyny moŜliwy
przebieg tej drogi (ujętej w planie województwa), ale od duŜego kompleksu
Puszczy Zielonki odcięty zostanie jeden z jej najcenniejszych fragmentów –
kompleks Dziewiczej Góry, najbardziej zagroŜony przez presję urbanizacji.
Pozostałe uroczyska, oddzielone od projektowanej trasy komunikacyjnej
działem wodnym III lub IV rzędu, nie są bezpośrednio zagroŜone degradacją.
Tym niemniej i tu, zasilanie oraz wymiana wartości ekologicznych mogą być
utrudnione. Nadto, przeprawa przez Wartę spowoduje, Ŝe droga ta stanie się
waŜną trasą tranzytową.
Tymczasem rejon Dziewiczej Góry, z dobrze zachowanymi grądami,
kwaśnymi dąbrowami oraz ekstensywnie uŜytkowanymi łąkami trzęślicowymi
to kulminacje zalesionych wzniesień moreny czołowej o duŜej zmienności litologicznej. Dominującymi typami siedliskowymi są: bór mieszany świeŜy, las
mieszany świeŜy oraz las świeŜy (m.in. wspomniane fitocenozy kwaśnych
dąbrów i lasów dębowo-grabowych). Projektowana IV Rama Komunikacyjna
przebiegać będzie w odległości niespełna 1 km od granic obszaru Natura
2000. Na ogół droga prowadzić będzie śladem Traktu Annowskiego, w zachodniej części dosyć szerokiego (utwardzona droga Ŝwirowa) i prowadzącego skrajem lasu. W środkowej części Puszczy (do połączenia z Traktem Poznańskim i Traktem Maruszka) droga jest węŜsza, piaszczysta i prowadzi
56
przez las. Końcowy odcinek, do Mielna, znów prowadzi skrajem lasu. Przyjmując najmniej konfliktowy przebieg trasy (droga poprowadzona skrajem terenów leśnych) na jej środkowym odcinku trzeba będzie wyciąć pas lasu
o szerokości co najmniej kilkudziesięciu m (minimum 50-60 m) i długości
około 2 km. Na ogół droga ingeruje w podłoŜe gruntowe i środowisko wodne
na niewielką głębokość. Tutaj jednak, pomiędzy Mielnem a przejazdem kolejowym w Owińskach trzeba pokonać deniwelacje sięgające 40 m (a lokalnie
na 500-metrowym odcinku biegnącym skrajem kwartału nr 100 - blisko 25 m).
Zmiana cech konfiguracyjnych będzie zatem duŜa. I mimo, Ŝe na terenach leśnych Puszczy Zielonki droga prowadzi przez tereny suche (woda gruntowa
na głębokości ponad 5 m p.pt.), co najmniej miejscami destabilizacja stosunków wodnych jest nieunikniona. Wartościowe gospodarczo siedliska leśne są
wprawdzie dosyć odporne na obniŜenie zwierciadła wody, ale stopniowo będą ulegać róŜnym przekształceniom (m.in. wskutek znacznej wraŜliwości na
zasolenie wód i zanieczyszczenie powietrza). Ekosystemy leśne SOO „Uroczyska Puszczy Zielonki” noszą wprawdzie piętno dawnego zagospodarowania lasu, ale zostały wyłączone z tradycyjnych sposobów hodowli i uŜytkowania lasu. Makroniwelacja, roboty odwodnieniowe a w efekcie uboŜenie i synantropizacja runa leśnego w pobliŜu drogi, neofityzacja powodowana przez
ekspansję obcych gatunków roślin a nawet zwykłe zaśmiecanie otoczenia
stanowią znaczne zagroŜenie dla ekosystemów leśnych rejonu Dziewiczej
Góry a pośrednio równieŜ zbiorowisk roślinnych rynien jeziornych (zarastających akwenów, torfowisk, szuwarów, wilgotnych łąk, zarośli łozowych olsów
i łęgów olszowych).
Plan województwa nie określa szczegółowo wpływu IV Ramy Komunikacyjnej na środowisko a zwłaszcza cele i przedmiot ochrony obszaru Natura
2000 oraz jego integralność a w niniejszym dokumencie nie sposób przeprowadzić wyczerpującej analizy (brak danych). Stąd przed realizacją trasy
na etapie opracowania dokumentacji technicznej naleŜy dokładnie określić
zakres uciąŜliwości drogi oraz wskazać rozwiązania, mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko wraz z uzasadnieniem ich wyboru, zgodnie z wa-
57
runkami określonymi w art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa
w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.
U nr 199, poz. 1227).
Zagospodarowanie otoczenia trasy zielenią krajobrazową, zaplanowanie
odpowiedniej ilości i wielkości przejść dla zwierząt, tuneli i przepustów, koniecznych dla zachowania ciągłości ekologicznej ekosystemów, utrzymania
dróg migracji zwierząt, cyrkulacji powietrza itp. nie zneutralizują bariery ekologicznej dzielącej tereny leśne Puszczy. Kompensacja przyrodnicza musi
być tutaj szczególnie wnikliwa i kompleksowa. JuŜ wykonawstwo prac budowlanych powierzyć naleŜy firmie dysponującej nowoczesnym sprzętem,
spełniającym zaostrzone wymagania w zakresie ochrony środowiska. Konieczne będzie zapewne etapowanie prac, tak aby nie prowadzić ich jednocześnie na całej szerokości Puszczy Zielonki i nie tworzyć długiej, nieprzerwanej bariery ekologicznej (uniemoŜliwiającej np. migrację zwierząt) oraz
skanalizowanie ruchu taboru samochodowego i sprzętu budowlanego w docelowym obrysie projektowanej drogi. PoŜądane jest zlokalizowanie zaplecza
budowy poza obszarem Puszczy Zielonki itd. Dlatego w projekcie studium
poszukuje się innych rozwiązań, mających na celu usprawnienie połączenia
Czerwonaka z Poznaniem, a tym samym ograniczenie negatywnego oddziaływania szlaków komunikacyjnych. SłuŜy temu m.in. projektowane ominięcie
Traktu Maruszka (obsadzonego okazałym drzewostanem) a takŜe, szczególnie interesująca, koncepcja przedłuŜenia ul. Poznańskiej w Koziegłowach.
Na odcinku połoŜonym pomiędzy ul. Gdyńską a ul. Bałtycką, droga ta nigdzie
nie schodziłaby na obszar terasy zalewowej Warty. Prowadząc skrajem terasy
nadzalewowej odetnie jedynie zadrzewienia zajmujące skraj dna doliny i zbocza wyŜszego poziomu terasowego (dla kolektora sanitarnego lasy taką barierą nie były). Problemem jest nie tyle uszczuplenie kompleksów leśnych (droga
prowadzić moŜe częściowo po śladzie rozebranej linii elektroenergetycznej),
w części zajętych przez tereny strzelnicy, co rozwiązanie komunikacyjne węzła
ulic: Bałtycka - abp. A. Hlonda - Chemiczna w Poznaniu.
Pewną alternatywą dla tej drogi mogłoby być teŜ wzmocnienie układu
58
komunikacyjnego drogą powiatową – 2 KDP(Z), według jej proponowanego
przebiegu.
Bez szczegółowych analiz dotyczących przewidywanego natęŜenia ruchu
i symulacji komputerowej określającej rozkład hałasu trudno wydawać
opinię na temat poprawności przyjętego rozwiązania planistycznego.
Szereg przesłanek (częściowo nowy wariant przebiegu drogi wojewódzkiej
nr 196 w omijający tereny zabudowy mieszkaniowej, odległy od zabudowy
mieszkaniowej przebieg tzw. IV Ramy Komunikacyjnej, usprawnienie dojazdów do Poznania) wskazuje jednak na to, Ŝe jest ono racjonalne
z punktu widzenia ochrony przed hałasem.
Ropociąg tranzytowy „Przyjaźń” adaptowany w studium równieŜ
przecina tereny Puszczy Zielonki, w dodatku w strefie ochrony cennych
drzewostanów, występujących na zboczach wypiętrzenia Dziewiczej
Góry, ale to inwestycja celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym.
Projektowany przebieg linii elektroenergetycznej 400 kV, adaptowany
w studium i podobnie, jak na innych obszarach Wielkopolski bardzo kontrowersyjny, bo poprowadzony po śladzie istniejącej linii WN – 220 kV. Chronione obszary leśne Puszczy Zielonki zostaną prawie nienaruszone, ale w środku zabudowy mieszkaniowej Kicina i Czerwonaka ustawione zostaną słupy
kratownicowe o wysokości około 60-75 m, stanowiące ogromne zanieczyszczenie wizualne środowiska. Nie zmieni się szerokość korytarza technologicznego linii (2x35 m), ale zmniejszy się obszar, w którym natęŜenie pola
elektrycznego będzie przekraczać 1 kV/m (wartość graniczna dla zabudowy
mieszkaniowej). Na odcinku Września-Pątnów wynosi on 27 m od osi linii
w kaŜda stronę). RównieŜ w odniesieniu do pozostałych linii moŜna przyjąć,
Ŝe ich ponadnormatywne oddziaływanie nie wykracza poza zasięg wyznaczonego korytarza technologicznego. Linie napowietrzne projektuje się
w taki sposób, Ŝeby wartości natęŜenia pola elektrycznego i pola magnetycznego w miejscach dostępnych dla ludzi były niewielkie. Ponadto,
w trosce o bezpieczeństwo, właściciel linii jest zobowiązany do stałego monitoringu jej stanu i dokonywania m.in. okresowych pomiarów badań natęŜenia pola elektrycznego i pola magnetycznego. Środków ochrony przed nimi
59
jest sporo: umieszczanie źródeł pola w dostatecznie duŜej odległości od
miejsc dostępnych dla ludzi, optymalny dobór linii przesyłowych, automatyzacja urządzeń wytwarzających pole itp. A w ostateczności ekranowanie.
Poziomy hałasu emitowanego przez krajowe linie przesyłowe wysokich
i najwyŜszych napięć nie przekraczają w odległości kilkunastu m od osi linii
(nawet w najgorszych warunkach pogodowych) wartości: 35 dB (A) dla linii
110 kV, 40 dB (A) – dla linii 220 kV i 48 dB (A) – dla linii 400 kV.
Korzystne elementy zagospodarowania, propozycje budzące pewne
kontrowersje i zainwestowanie kolizyjne w stosunku do środowiska zaznaczono na dołączonej mapie Wybranych terenów nowego i adaptowanego zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak. Ale nawet w przypadku
tych wyeksponowanych lokalizacji, nie jest to zainwestowanie, które mogłoby
spowodować degradację środowiska. Zaproponowany w studium kompromis
pomiędzy maksymalną ochroną środowiska a potrzebami rozwojowymi gminy
zasługuje na uznanie, podobnie jak jej klarowna struktura krajobrazowa i zarazem funkcjonalno-przestrzenna. Nie udało się jedynie wyeliminować pewnych zaszłości (często niekorzystnych dla środowiska), które z konieczności
musiały zostać adaptowane w studium. Stało się tak dlatego, Ŝe plan ochrony
Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka został uchwalony kilka lat po wejściu w Ŝycie „starego” studium, na podstawie którego rozpoczęła się działalność inwestycyjna. Obecnie, w paśmie krajobrazów otwartych (połoŜonych
w otulinie Parku, strefach krajobrazu kulturowego związanego z rolnictwem)
zadbano zatem głównie o zachowanie wszystkich parametrów i wskaźników
zabudowy, wymienionych w rozporządzeniu nr 4/05 Wojewody Wielkopolskiego, z 4 kwietnia 2005 r., w sprawie ochrony Parku Krajobrazowego
Puszcza Zielonka.
Minimalizacja niewielkiego, negatywnego oddziaływania projektowanego zagospodarowania na środowisko, dalszy rozwój gminy w harmonii
z przyrodą i ogólna poprawa standardu Ŝycia jej mieszkańców uzaleŜnione
są od kompleksowej realizacji głównych załoŜeń studium.
60
Przy respektowaniu zapisanych ustaleń oraz odpowiednim nadzorze nad
realizacją polityki przestrzennej gminy projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie terenu nie będzie miało negatywnego wpływu na warunki Ŝycia w gminie, nie przyczyni się do degradacji środowiska przyrodniczego i jego róŜnorodności biologicznej ani nie naruszy spójności i integralności obszarów chronionych
WSOCH i połoŜonego po drugiej stronie Warty systemu Natura 2000 – wręcz
przeciwnie, proponowane zmiany mogą być korzystne dla środowiska oraz fizjonomii gminy.
Opracował:
61
STRESZCZENIE
Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czerwonak” (obecna
zmiana obejmuje cały jej obszar).
MoŜliwości rozwojowe gminy są bardzo ograniczone. Ponad połowę jej terenu zajmują obszary objęte ochroną w myśl ustawy o ochronie przyrody: Park Krajobrazowy
„Puszcza Zielonka”, z otuliną, w której znajdują się m.in. utworzony niedawno Obszary
Chronionego Krajobrazu: ”Łąki Annowskie”, „Pola Trzaskowskie” i „Rolnicze Krajobrazy
Kliny-Mielno” oraz krajowy korytarz ekologiczny doliny rz. Warty (w sieci ECONET-PL), stanowiącej oś wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych województwa (WSOCH).
Gmina ma charakter przemysłowo-usługowy, przy silnie rozwiniętej funkcji mieszkaniowej oraz udziale rolnictwa, leśnictwa i turystyki. Potencjalnie wiodące funkcje gminy
(ochronna i turystyczna) naraŜone są na szereg negatywnych procesów, zachodzących
w jej przestrzeni. Jest to m.in. ekspansja terytorialna zainwestowania miejskiego i przekształcenia spowodowane przez zastępowanie dotychczasowego uŜytkowania rolniczego
w otulinie Parku Krajobrazowego przez zabudowę mieszkaniową oraz zwiększająca się intensywność zabudowy i dąŜenie (zawarte w planie województwa) do przecięcia Puszczy
Zielonki tzw. IV Ramą Komunikacyjną m. Poznania. Stało się tak m.in. dlatego, Ŝe plan
ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka został uchwalony kilka lat po wejściu
w Ŝycie „starego” studium, na podstawie którego rozpoczęła się działalność inwestycyjna.
Obecnie, w paśmie krajobrazów otwartych (czyli, połoŜonych w otulinie Parku, strefach
krajobrazu kulturowego związanego z rolnictwem) zadbano zatem głównie o zachowanie
wszystkich parametrów i wskaźników zabudowy, wymienionych w rozporządzeniu nr 4/05
Wojewody Wielkopolskiego, z 4 kwietnia 2005 r., w sprawie ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka.
Powstrzymanie niekorzystnych procesów zachodzących w przestrzeni i wpływających na stan środowiska wymagało pewnego przewartościowania celów rozwojowych
gminy. Objęły one m.in. kreowanie zrównowaŜonej i nowoczesnej gospodarki gminy,
kształtowanie jej struktury w sposób zapewniający ciągłość rozwoju i ewolucyjność przekształceń, ochronę historycznie ukształtowanych terenów otwartych, wreszcie ograniczanie terenów budownictwa mieszkaniowego w zamian za poprawianie jego jakości oraz
rozwój usług podstawowych. Osiągnięciu satysfakcjonującej wizji rozwoju przestrzennego
gminy sprzyjać ma przyjęta metodyka opracowania zmiany studium, polegająca na podziale obszaru gminy na cztery charakterystyczne pasma (nadbrzeŜne, zurbanizowane,
krajobrazów otwartych i krajobrazów leśnych) i wydzieleniu w nich stref funkcjonalnoprzestrzennych (tereny inwestycyjne, tereny inwestycji szczególnych, tereny rolniczej
przestrzeni produkcyjnej i tereny zieleni otwartej).
Większość działań inwestycyjnych i kontrowersji związanych z projektowanym zagospodarowaniem terenu gminy dotyczy strefy krajobrazów otwartych, gdzie przede
wszystkim starano się powstrzymać „rozlewającą się” zabudowę mieszkaniową. Sukces
jest połowiczny. Miejscami odstępstwa od ustaleń „starego” studium, z 2000 r. są wprawdzie widoczne (uszczuplenie terenów rozwojowych zabudowy mieszkaniowej), ale więcej
było zaszłości, które trzeba było usankcjonować (zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna
zrealizowana w ostatnich latach, uchwalone albo sporządzone mpzp).
62
Powstrzymanie postępującej zabudowy strefy krajobrazu kulturowego związanego
z rolnictwem wymusiło większą jej koncentrację w paśmie terenów zurbanizowanych. Ale
tutaj istniejący układ funkcjonalno-przestrzenny jest dosyć klarowny. Tereny przemysłu
wysokich i czystych technologii oraz tereny przemysłowo-usługowe zajmują peryferyjne
fragmenty pasma. Stopniowo wypierane przez projektowane usługi będą istniejące
obiekty przemysłowo-magazynowe w strefie nadbrzeŜnej. Ochroną (projektowany obszar
chronionego krajobrazu) przewiduje się objąć dolinę rzeki Warty oraz system lokalnych
łączników ekologicznych pomiędzy nią a Puszczą Zielonką. Wzmocnieniu tych ostatnich
sprzyja usytuowanie na obrzeŜach Puszczy trzech obszarów chronionego krajobrazu oraz
wielkopowierzchniowych terenów sportowo-rekreacyjnych, w części wykorzystujących
tereny poeksploatacyjne kruszywa (m.in. z polem golfowym o charakterze parkowym
i parkiem wodnym). OdciąŜą one nieco tereny Puszczy, zatrzymując część potencjalnych
turystów a przy tym poszerzą strefę ekstensywnie zagospodarowanych terenów zieleni.
Poprawa standardu Ŝycia mieszkańców miasta i gminy oraz pewne uporządkowanie
szybko rozrastającej się zabudowy jest realne. Projektowane zainwestowanie i zagospodarowanie, w optymalny sposób wykorzystujące istniejące walory przyrodniczo-krajobrazowe,
nie spowoduje większych przekształceń w poszczególnych elementach środowiska. Wprowadzane zmiany będą korzystnie wpływać na całokształt środowiska i jego róŜnorodność
biologiczną. Nie będzie teŜ transgranicznego oddziaływania projektowanego zainwestowania
i zagospodarowania na środowisko, w rozumieniu ustawy z 3 października 2008 r., o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie (...).
PoŜądany jest jednak sensowny kompromis pomiędzy maksymalną ochroną środowiska a potrzebami rozwojowymi gminy. Ustanowiona prawem ochrona przyrody na obszarach objętych ochroną nie moŜe bowiem wykluczać z nich człowieka i jego działalności.
Powinna raczej odwoływać się do jego świadomości ekologicznej i skutecznie ją kształtować.
63