44 20 7831 3850 Telephone: 44 20 7831 4276

THE AIRE CENTRE
Advice on Individual Rights in Europe
ULOTKA INFORMACYJNA: PRAWO POBYTU STAŁEGO W WIELKIEJ BRYTANII DLA OBYWATELI
EUROPEJSKIEGO OBSZARU GOSPODARCZEGO (Ang. EEA) I CZLONKÓW ICH RODZIN
Niniejsza ulotka przeznaczona jest dla obywateli państw EEA1 i członków ich rodzin, którzy chcą wiedziec czy
nabyli prawo pobytu stałego na potrzeby starania się o dokument potwierdzający prawo pobytu stałego, starania
się o obywatelstwo Brytyjskie lub w celu potwierdzenia prawa pobytu wobec urzędów odpowiedzialnych za
przyznawanie zasiłków. Osoby, które nie są pewne, co do swojego status, lub które zostały poinformowane, że
nie maja prawa pobytu stałego, powinny zasięgnąć porady prawnej.
1. Nabycie prawa pobytu stałego po pięciu latach zamieszkania
Według Art 16 Dyrektywy Unii Europejskiej 2004/38 (‘Dyrektywa’), obywatele państw EEA automatycznie
nabywają prawo pobytu stałego w Wielkiej Brytanii po pięciu latach ciaglego i legalnego pobytu.
 Na potrzeby powyższego przepisu, ‘legalny’ pobyt obejmuje okresy pobytu jako osoba zatrudniona (również
na poł etatu, jeżeli zatrudinenie jest rzeczywiste i skuteczne), jako osoba samozatrudniona, student
posiadający odpowiednie zasoby finansowe oraz wszechstronne ubezpieczenie zdrowotne, osoba
samowystarczalna finansowo i posiadajaca wszechstronne ubezpieczenie zdrowotne lub jako osoba
poszukująca pracy. Według przepisów Brytyjskich, powyższe osoby określane są, jako ‘osoby kwalifikujące
się’(‘qualified persons’) lub jako osoby korzystające z praw Traktatów (‘exercising Treaty rights’).
Członkowie rodzin obywateli państw EEA (bez względu na ich obywatelstwo) nabywają prawo pobytu
stałego po pięciu latach ciągłego zamieszkania w Wielkiej, jeżeli czlonek ich rodziny będący obywatelem
EEA korzystał z praw Traktatów przez te piec lat oraz/lub nabył już prawo pobytu stałego.
 ‘Ciągłość’ pobytu nie zostaje przerwana na skutek wyjazdu poza obszar Wielkiej Brytanii w celu odbycia
obowiazkowej służby wojskowej lub wyjazdów trwających w sumie nie więcej niż 6 miesięcy w roku
kalendarzowym. Pojedynczy wyjazd na nie dluzej niż 12 miesięcy jest dozwolony tylko z ważnych
powodów, takich jak ciąża, poród, ciężka choroba, studia, szkolenie zawodowe lub staż za granicą.
Prawo pobytu stałego może zostać utracone tylko na skutek nieobecności w Wielkiej Brytanii przez okres dwóch
kolejnych lat. Nabycie prawa pobytu stałego następuje automatycznie, co oznacza, ze obywatele państw EEA i
członkowie ich rodzin nie są zobowiązani starać się o dokumenty potwierdzające ich prawo pobytu stałego z
Home Office. Jeżeli chcą, mogą złożyć wniosek o taki dokument na formularzu EEA3 (dla obywateli państw
EEA) lub EEA4 (dla członków ich rodzin). Formularze te dostępne są na stronie internetowej Home Office.
Członkowie rodzin
Określenie ‘członek rodziny’ (Art 2(2) Dyrektywy) obejmuje małżonków, partnerów cywilnych (pary tej samej
płci w zarejestrowanym związku cywilnym) i dzieci poniżej 21 roku życia. Jeżeli należysz do jednych z tych
trzech kategorii, nie ma znaczenia czy mieszkasz wspólnie z obywatelem państwa EEA lub nawet czy jesteście w
kontakcie. Jedyne, co ma znaczenie to czy ten obywatel państwa EEA przebywa w Wielkiej Brytanii korzystając
z praw Traktatów lub jako osoba z pobytem stałym.
1
Ta kategoria obejmuje obywateli: Austrii, Belgii, Bułgarii, Cypru, Republiki Czeskiej, Danii, Estonii, Finlandii, Francji,
Niemiec, Węgier, Islandii, Republiki Irlandii, Włoch, Łotwy, Lichtensteinu, Litwy, Luxemburga, Malty, Holandii, Norwegii,
Polski, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii.
Advice Line: 44 20 7831 3850
Telephone: 44 20 7831 4276
Fax: 44 20 7404 7760
e-mail: [email protected]
Third Floor, 17 Red Lion Square, London WC1R 4QH
Company Limited by Guarantee, Reg. No. 2824400 Charity Registered No. 1090336
Participatory Status
Organisation No.
N200600055
Dzieci powyżej 21 roku życia pozostające na utrzymaniu (włączając pasierbów i wnuków) oraz rodzice,
dziadkowie oraz rodzice małżonka, pozostający na utrzymaniu, także zaliczani są do tej grupy. Pozostawanie na
utrzymaniu nie musi oznaczać pomocy finansowej, ale może także obejmować pomoc w postaci wyżywienia,
ubrania, zamieszkania (zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych).
Śmierć: Wedlug Art 12(2) Dyrektywy w razie śmierci lub wyjazdu z Wielkiej Brytanii obywatela państwa EEA,
członkowie rodziny niebędący obywatelami państwa EEA mogą zachować prawo pobytu w pewnych
okolicznościach. Jest to skomplikowana dziedzina wiec, jeżeli uważasz, że kwalifikujesz się do zachowania
prawa pobytu, powinieneś się skontaktować z prawnikiem z AIRE Centre lub z innej organizacji.
Rozwód: Wedlug Art 13(2) Dyrektywy, w razie rozwodu lub rozwiązania związku partnerskiego, członek
rodziny, który nie jest obywatelem państwa EEA może zachować prawo pobytu w pewnych okolicznościach:
 jeżeli małżeństwo lub związek partnerski trwał co najmniej trzy lata, z czego przynajmniej rok w
Wielkiej Brytanii; lub
 jeżeli członek rodziny niebędący obywatelem państwa EEA ma prawo opieki nad dzieckiem; lub
 w szczególnie trudnych przypadkach, takich jak przemoc domowa; lub
 jeżeli członek rodziny niebędący obywatelem EEA ma prawo dostępu do dziecka.
W powyższych przypadkach, po rozwodzie, członek rodziny niebędący obywatelem EEA musi być
samowystarczalny finansowo (z wszechstronnym ubezpieczeniem zdrowotnym) lub musi być zatrudniony lub
samozatrudniony aż do czasu ukończenia pięciu lat pobytu, kiedy to następuje nabycie prawa pobytu stałego. W
przypadkach przewidzianych w Art 13(2) Dyrektywy, rozwód (lub rozwiązanie związku partnerskiego) musi być
zakończony, aby członek rodziny niebędący obywatelem EEA zachował prawo pobytu w Wielkiej Brytanii.
Władze Brytyjskie także wymagają, aby obywatel EEA korzystał z praw traktatów w Wielkiej Brytanii do dnia
rozwodu. Jeżeli zaliczasz się do tej kategorii, zwróć się o poradę do AIRE Centre lub innego prawnika.
Jeżeli masz problem z wykazaniem, że twój członek rodziny będący obywatelem EEA korzystał z praw
Traktatów, Home Office może w pewnych przypadkach zasięgnąć informacji z innych urzędów. Jeżeli starasz się
o zasiłki, organy pomocy społecznej są zobowiązane do zasięgania informacji, aby sprawdzić czy twój członek
rodziny będący obywatelem EEA korzystał z praw Traktatów, jeżeli nie możesz tego udowodnić samodzielnie.
Przykład numer 1. Marianne pochodzi z Senegalu. Mieszkała w Belgii wraz z jej Belgijskim mężem. 20 Stycznia
2007 przeprowadzili się do Wielkiej Brytanii. Ich pierwsze dziecko urodziło się 10 Października 2008. Marianne
odeszła od męża w Święta Bożego Narodzenia 2008 w rezultacie kilku przypadków przemocy domowej. Nie
widziała się z nim od tamtej pory, ale znajomi jej przekazali, ze jej maż pozostał w Wielkiej Brytanii i pracował
przez cały ten czas. Nigdy nie doszło do rozwodu. W tym przypadku, Marianne uzyskała prawo pobytu stałego w
dniu 20 Stycznia 2012. Jeżeli złoży wniosek do Home Office o potwierdzenie tego statusu, Home Office powinien
zwrócić się do odpowiednich urzędów, aby potwierdzić czy jej mąż pracował przez cały ten czas. Podobnie, jeżeli
będzie się starała o dodatek mieszkaniowy, władze lokalne maja obowiązek zasięgnięcia informacji z odpowiednich
urzędów, aby potwierdzić, czy jej mąż pracował. Nie mogą polegać na fakcie, że Marianne nie posiada dokumentu
potwierdzającego jej prawo pobytu stałego lub dowodów na to, czy jej mąż pracował. Jeżeli by doszło do rozwodu,
Marianne zachowała by prawo pobytu, jeżeli była samowystarczalna finansowo, zatrudniona lub samozatrudniona
po rozwodzie, aż do czasu, kiedy uzyskałaby prawo pobytu stałego w dniu 20 Stycznia 2012, bez względu na to czy
jej mąż pozostał w Wielkiej Brytanii po rozwodzie.
Okresy nieaktywności zawodowej
Niektóre osoby mogą polegać na okresach, kiedy (jako obywatele państw EEA) byli nieaktywni zawodowo lub
kiedy członkowie ich rodzin (będący obywatelami państw EEA) byli nieaktywni zawodowo. Często sytuacje
takie powodują problemy. Istnieją dwa sposoby na wykazanie, że obywatel państwa EEA przebywał legalnie w
czasie takich okresów.
1. Zachowanie statusu: Obywatele państw EEA, którzy pracowali lub byli samozatrudnieni mogą zachować ten
status po zakończeniu pracy. Przewiduje to Art 7(3) Dyrektywy. Obywatel państwa EEA zachowuje status
pracownika lub samozatrudnionego(nej), jeżeli tymczasowo jest niezdolny do pracy na skutek choroby lub
2
wypadku. Pracownicy, którzy zaprzestają pracy aby podjąć szkolenie zawodowe także zachowują status
pracownika. Szkolenie musi być związane z poprzednim zatrudnieniem, chyba ze osoba ta została
zwolniona z pracy przed rozpoczęciem szkolenia (Art 7(3)(d) Dyrektywy). Pracownicy, którzy zostali
zwolnieni z pracy i zarejestrują się w urzędzie pracy (Jobcentre Plus) zwykle zachowują status pracownika
(poza tym, jako poszukujący pracy także korzystają z praw Traktatow). Pracownice, które są na urlopie
macierzyńskim (płatnym lub bezpłatnym), także zachowują status pracownika, podczas gdy osoby
samozatrudnione, które biorą przerwę macierzyńską, zachowują status samozatrudnienia.
2. Samowystarczalność finansowa: Obywatele państw EEA, którzy są nieaktywni zawodowo mogą polegać na
tym, że są samowystarczalni finansowo. Samowystarczalność finansowa oznacza posiadanie
wystarczających zasobów finansowych na utrzymanie siebie i rodziny, bez konieczności zasięgania pomocy
społecznej oraz posiadanie wszechstronnego ubezpieczenia zdrowotnego. Orzecznictwo w tej dziedzinie nie
wyjaśnia, co właściwie te terminy oznaczają.
a. W opinii AIRE Centre, aby wykazać posiadanie wystarczających zasobów finansowych należy
udowodnić, że nie otrzymywałeś(łas) pomocy społecznej. Otrzymywanie zasiłków nie musi
oznaczać, że nie byłeś(łas) samowystarczalny(na), ponieważ nie wszystkie zasiłki kwalifikują się
jako pomoc społeczna. Do pomocy społecznej zaliczają się: dodatek mieszkaniowy (Housing
Benefit), ale nie pomoc dla niepełnosprawnych (Disability Living Allowance obecnie nazywana
Personal Independence Payment), dodatek pielęgnacyjny (Carer’s Allowance), zasiłek
pielęgnacyjny (Attendance Allowance), zasiłek macierzyński (Maternity Allowance), zasiłek dla
osób poszukujących pracy oparty na dochodach (income-based Jobseeker’s Allowance) lub
zasilki oparte na składkach (contribution-based benefits). Tak czy inaczej, aby otrzymać pomoc
społeczną, np. dodatek mieszkaniowy, obywatele państw EEA zwykle musza zdać test “prawa
pobytu”, który oznacza, ze ktoś, kto otrzymywał taka pomoc najprawdopodobniej przebywał
legalnie w Wielkiej Brytanii.
b. Jeżeli chodzi o wszechstronne ubezpieczenie zdrowotne, władze Brytyjskie są zdania, że tylko
prywatne ubezpieczenie zdrowotne spełnia wymogi. AIRE Centre nie zgadza się z tą opinią i
uważa, że opieka NHS – do której praktycznie wszyscy obywatele państw EEA są uprawnieni
nieodpłatnie – jest wystarczająca, aby spełnić wymóg posiadania wszechstronnego ubezpieczenia
zdrowotnego. Prosze zwrócić się do naszej publikacji na ten temat.
Studenci są w jeszcze silniejszej pozycji, jeżeli chcą polegać na tych argumentach: orzecznictwo sugeruje, ze
wymóg posiadania wystarczających zasobów nie powinien być stosowany, jeżeli studenci znajda się w
tymczasowych trudnościach finansowych. Prawo Brytyjskie gwarantuje szeroki zakres bezpłatnej opieki
zdrowotnej dla studentów.
Przykład numer 2: Anna pochodzi z Polski. Przyjechała do Wielkiej Brytanii w dniu 3 Maja 2004 i 5 Maja 2004
rozpoczęła prace. Nie zdawała sobie sprawy, ze miała obowiązek zarejestrowania się w Home Office (Workers
Registration Scheme). Anna pracuje bez przerwy od tamtej pory. Chciałaby teraz starać się o obywatelstwo
Brytyjskie. W tym celu musi wykazać, pomiędzy innymi, ze uzyskała prawo pobytu stałego w Wielkiej Brytanii.
Aby to wykazać, powinna złożyć wniosek na formularzu EE3, aby uzyskać potwierdzenie nabycia prawa pobytu
stałego, oraz dowody na to, że posiadała zasoby finansowe (czyli zarobki z niezarejestrowanej pracy) oraz dowód
na to, że zarejestrowała się u lekarza pierwszego kontaktu (NHS GP). Jej wniosek najprawdopodobniej zostanie
powinna
zasięgnąć
porady
prawnej. five years of residence
2. odrzucony,
Acquiring więc
permanent
residence
before
completing
Niektórzy obywatele państw EEA i członkowie ich rodzin nabywają prawo pobytu stałego przed upływem pięciu
lat.
Trwala niezdolność do pracy
Art 17(1)(b) Dyrektywy przyznaje prawo pobytu stałego obywatelom państw EEA, którzy po dwóch latach
zaprzestali pracy jako zatrudnieni lub samozatrudnieni w Wielkiej Brytanii na skutek trwalej niezdolności do
pracy. Jeżeli niezdolność spowodowana została przez wypadek przy pracy lub chorobę zawodowa uprawniająca
do zasiłku dla osób niepełnosprawnych (Disability Living Allowance oraz/lub Employment and Support
Allowance), wymóg dwóch lat pobytu nie obowiązuje. Nie musisz wykazać dwóch lat pobytu także w
przypadku, gdy jesteś małżonkiem lub partnerem cywilnym obywatela Wielkiej Brytanii.
3
Przejście na emeryturę
Pracownicy lub osoby samozatrudnione, które w czasie, gdy zaprzestają pracy osiągnęły wiek emerytalny lub
odchodzą na wcześniejsza emeryturę, pracowały w Wielkiej Brytanii przez ostatnie 12 miesięcy oraz przebywały
legalnie w Wielkiej Brytanii przez ponad trzy lata, automatycznie nabywają prawo pobytu stałego na podstawie
Art 17(1)(a) Dyrektywy. Wymóg pobytu przez trzy lata nie ma zastosowania, jeżeli osoby te są małżonkiem lub
partnerem cywilnym obywatela Wielkiej Brytanii.
Pracownicy przygraniczni
Obywatele państw EEA, którzy po trzech latach ciągłej pracy w Wielkiej Brytanii zamieszkują w Wielkiej
Brytanii, ale pracują w innym państwie EEA i wracają do Wielkiej Brytanii przynajmniej raz w tygodniu,
nabywają prawo pobytu stałego w na podstawie Art 17(1)(c) Dyrektywy.
Członkowie rodzin
Jeżeli obywatel państwa EEA nabył prawo pobytu stałego na podstawie jednego z przypadków wymienionych w
Art 17, członkowie jego rodziny, bez względu na ich obywatelstwo, także nabywają prawo pobytu stałego w
Wielkiej Brytanii. Sytuacje te różnią się od nabycia prawa pobytu stałego po pięciu latach: jeżeli ktoś jest lub
stanie się członkiem rodziny osoby, która nabyła prawo pobytu stałego na podstawie sytuacji wymienionych w
Art 17, taki członek rodziny nabywa prawo pobytu stałego automatycznie, bez względu na to jak długo przebywa
w Wielkiej Brytanii. Jeżeli obywatel państwa EEA, który korzystał z praw Traktatów jako pracownik lub jako
samozatrudniony, umrze przed nabyciem prawa pobytu stałego, członkowie jego rodziny, którzy przebywali z
nim w Wielkiej Brytanii, nabywają prawo pobytu stałego, jeżeli ten obywatel państwa EEA przebywał w
Wielkiej Brytanii przez dwa lata, lub jeżeli jego śmierć nastąpiła w wyniku wypadku przy pracy lub na skutek
choroby zawodowej (Art 17(4) Dyrektywy).
Przykład 3. Mariano jest obywatelem Włoch. W 1974 roku przeprowadził się do Wielkiej Brytanii, w celu podjęcia
pracy. Mieszkał tu i pracował do roku 2007, kiedy to osiągnął wiek emerytalny. W 2008 roku pojechał do Meksyku,
gdzie mieszkał przez 9 miesięcy. Poznał tam Marie, obywatelkę Meksyku, którą poślubił w Mexico City. Ponieważ
Mariano nabył prawo pobytu stałego w Wielkiej Brytanii z momentem odejścia na emeryturę, Maria automatycznie
nabyła prawo pobytu stałego na skutek małżeństwa. Gdyby Mariano nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego, tak czy
inaczej by nabył prawo pobytu stałego na skutek przebywania tu przez 5 lat. W tym przypadku Maria nie nabyłaby
prawa pobytu stałego, ale zwykle prawo pobytu jako członek jego rodziny.
3. Other issues
Okresy pobytu ukończone przed rokiem 2006 oraz przed przystąpieniem do Unii Europejskiej
Prawo pobytu stałego zostało wprowadzone w dniu 30 Kwietnia 2006 roku. Okresy pobytu ukończone przed tą
datą lub częściowo przypadające przed tą datą, brane są pod uwagę przy obliczaniu pięcioletniego pobytu na
potrzeby prawa pobytu stałego, jeżeli osoba ta korzystała z praw Traktatów przed 30 Kwietnia 2006 lub przed
przystąpieniem do Unii Europejskiej (reguła ta może nie mieć zastosowania do osób, które poszukiwały pracy w
tym okresie). Jednakże, jeżeli obywatel państwa EEA zaprzestał korzystania z praw Traktatów w Wielkiej
Brytanii na okres 2 lat (bez przerw), osoba ta nie nabyła prawa pobytu stałego w dniu 30 Kwietnia 2006, nawet,
jeżeli poprzednio mieszkała i korzystała z praw Traktatów przez wiele lat. Dla osób pochodzących z państw,
które niedawno przystąpiły do Unii Europejskiej, czas spędzony w Wielkiej Brytanii pracując legalnie, będąc
samozatrudnionym, samowystarczalnym finansowo lub jako student przed przystąpieniem do Unii Europejskiej
także można zaliczyć do pięcioletniego okresu potrzebnego do uzyskania prawa pobytu stałego.
Obywatele państw A8 pracujący bez rejestracji
Rejestracja WRS wymagała od obywateli państw A82 zarejestrowania w Home Office faktu podjęcia
zatrudnienia oraz zmian pracodawcy w ciągu pierwszych 12 miesięcy od podjęcia pracy w Wielkiej Brytanii.
Rejestracja WRS obowiązywała do dnia 1 Maja 2011. Osoby samozatrudnione nie podlegały obowiązkowi
rejestracji. Władze Brytyjskie najprawdobniej nie Beda brały pod uwagę okresu pracy bez rejestracji, jeżeli dana
osoba podlegała temu obowiązkowi, co może mieć wpływ na nabycie prawa pobytu stałego. AIRE Centre jest
2
Są to: Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja i Słowenia.
4
zdania, że okres ten powinien się zaliczać do pięcioletniego pobytu wymaganego do nabycia prawa pobytu
stałego, jeżeli dana osoba jest w stanie wykazać, że w tym czasie był(a) samowystarczalna finansowo (zobacz
powyżej). Praca bez rejestracji nie była nielegalna dla danego pracownika, wiec dochód z takiej pracy może być
brany pod uwagę przy szacowaniu zasobów finansowych niezbędnych do uznania kogoś za samowystarczalnego.
Osoby takie musza spełnić takie same wymogi jak osoby samowystarczalne finansowo.
Bułgaria i Rumunia
Osoby pochodzące z Bułgarii lub Rumunii (obywatele państw A2) nie maja prawa do podejmowania pracy w
Wielkiej Brytanii, chyba że uzyskają autoryzacje lub są zwolnieni z obowiązku uzyskania autoryzacji na
podstawie Accession (Immigration and Worker Authorisation) Regulations 2006, Regulacja 2. Obywatele
Bułgarii i Rumunii mogą podejmować prace, jako osoby samozatrudnione. Ograniczenia te zostaną zniesione z
dniem 1 Stycznia 2014 roku. Do tego czasu, niektóre osoby należące do tej grupy mogą mieć problemy z
udowodnieniem, że nabyły prawo pobytu stałego.
Czy Aire Centre może mi pomoc?
AIRE Centre udziela darmowych porad prawnych obywatelom państw EEA, członkom ich rodzin i organizacjom
charytatywnym, które im pomagają. AIRE Centre ma ograniczone zasoby i nie możemy pomoc wszystkim. Co
najważniejsze, zwykle nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć na pilne wnioski. Jeżeli potrzebujesz naszej porady,
najlepiej skontaktować się z nami na nasz email: [email protected]. Jeżeli potrzebujesz pilnej pomocy, spróbuj
skontaktować się z Your Europe Advice Service: http://europa.eu/youreurope/advice/. Jeżeli masz problem z
władzami, który może być szybko rozwiązany (np. władze te nie zwracają twoich dokumentów przez długi okres
czasu), możesz skontaktować się z Solvit: http://ec.europa.eu/solvit/site/.
29 Kwietnia 2013
5