docTelefonia komórkowa na obszarach wiejskich
download 
Reklamacja Transkrypt
Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich
TELEFONIA KOMÓRKOWA NA OBSZARACH WIEJSKICH © Tomasz Domański Publikacja: Materiał konferencyjny, RUTEL, Warszawa, 2002 Na rozproszonych obszarach wiejskich zamieszkuje około 15 mln osób, dla których posiadanie telefonu komórkowego ma o wiele większe praktyczne znaczenie, niż dla mieszkańców obszarów zurbanizowanych. Wysoka atrakcyjność mobilnego dostępu do usług komunikacyjnych, dla których na terenach wiejskich może po prostu nie być innej alternatywy, powinna być wykorzystana przez operatorów telefonii komórkowej do skutecznej walki o klienta oraz poszukiwania nowych źródeł przychodów. Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich SPIS TREŚCI I. NOWA RZECZYWISTOŚĆ I NOWE WYZWANIA .......................................................................... 3 I.A. Przemiany ustrojowe, gospodarcze i cywilizacyjne ................................................................. 3 I.B. II. Metodyka oceny....................................................................................................................... 3 ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH .......................... 4 II.A. Charakterystyczne cechy środowiska wiejskiego.................................................................... 4 II.B. Systemy telekomunikacyjne na wsi i dostęp do Internetu ....................................................... 5 II.C. Kluczowe problemy rozwojowe ............................................................................................... 5 II.D. Główne cele polityki rozwoju obszarów wiejskich ................................................................... 6 III. OCENA MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA TELEFONII KOMÓRKOWEJ DLA WSPIERANIA ROZWOJU NA OBSZARACH WIEJSKICH ............................................................................................ 7 III.A. Przewaga telefonii komórkowej nad stacjonarną ................................................................ 7 III.B. Grupy docelowe na obszarach wiejskich ............................................................................ 7 1. Klienci indywidualni na obszarach wiejskich ........................................................................... 8 2. Klienci instytucjonalni na obszarach wiejskich ........................................................................ 8 III.C. Wspieranie rozwoju rolnictwa i jego otoczenia .................................................................... 9 1. Poprawa struktury obszarowej gospodarstw ........................................................................... 9 2. Tworzenie grup producenckich.............................................................................................. 10 3. Tworzenie rynku hurtowego dla produktów rolnych .............................................................. 11 4. Wspieranie eksportu produktów rolnych i ochrona przed importem ..................................... 12 III.D. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich ......................................... 13 1. Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw ........................................................ 13 2. Miejsce dla operatorów lokalnych i dostawców specjalizowanej treści informacyjnej .......... 14 III.A. Wspieranie cywilizacyjnego rozwoju wsi ........................................................................... 15 1. Edukacja ................................................................................................................................ 15 2. Komunikacja z administracją publiczną ................................................................................. 15 IV. PODSUMOWANIE ........................................................................................................................ 16 2 (16) Tomasz Domański I. Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich NOWA RZECZYWISTOŚĆ I NOWE WYZWANIA I.A. Przemiany ustrojowe, gospodarcze i cywilizacyjne Przełom XX i XXI wieku to okres rozległych przemian technologicznych i gospodarczych, które radykalnie zmieniają nasze codzienne życie. U progu XXI wieku jesteśmy świadkami gwałtownej rewolucji w sposobach społecznej komunikacji, wywołującej głębokie przewartościowania kulturowe, przemiany gospodarcze oraz niebywałe przyspieszenie cywilizacyjne. Zmiany te zachodzą we wszystkich krajach świata oraz wszystkich środowiskach – miejskich i wiejskich. Postęp technologiczny i globalizacja światowej gospodarki nałożyły się na zachodzące w naszym kraju przemiany ustrojowe, poszerzając skalę problemów, z jakimi musi zmierzyć się polskie społeczeństwo, by móc odrobić cywilizacyjny dystans dzielący nas od rozwiniętych społeczeństw Europy Zachodniej. Bezprecedensowe tempo przemian wymaga znacznego wysiłku adaptacyjnego – zwłaszcza od mieszkańców i przedsiębiorców działających na wsi, którzy pod wieloma względami są w gorszej sytuacji niż środowiska miejskie. Rozproszenie geograficzne, ograniczony dostęp do informacji oraz niski poziom wykształcenia mieszkańców wsi to kluczowe bariery postępu. Odejście od doktryny centralnego sterowania państwem, liberalizacja procesów gospodarczych oraz brak odpowiednich mechanizmów interwencyjnych w okresie transformacji ustrojowej spowodowały, że stan gospodarki na terenach wiejskich jest dziś bardzo zły. Podjęcie natychmiastowych reform zmierzających do gruntownej restrukturyzacji tego sektora jest konieczne ze względu na potrzebę dostosowywania polskiej wsi do funkcjonowania w konkurencyjnym otoczeniu gospodarczym Unii Europejskiej. Przemyślane wykorzystanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych – zwłaszcza telefonii bezprzewodowej – może istotnie wpłynąć na przyspieszenie tempa rozwoju polskiej wsi. Mogą one przynieść pożytek jednak tylko wtedy, gdy zostaną umiejętnie wykorzystane w szerszych procesach restrukturyzacji gospodarki wiejskiej – tzn. wówczas, gdy oferowane na obszarach wiejskich usługi telekomunikacyjne będą starannie dostosowane do specyfiki potrzeb żyjących tam osób i funkcjonujących na tych obszarach instytucji. I.B. Metodyka oceny Sektor telekomunikacyjny odgrywa szczególną, służebną rolę pośród innych sektorów gospodarki. Usługi polegające na zapewnieniu łączności są elementem innych procesów gospodarczych zachodzących się w sferze produkcji, handlu i usług – niezależnie od miejsca i ich rodzaju. Ta szczególna cecha technologii komunikacyjnych przesądza o tym, że zakres możliwości ich wykorzystania (ich praktycznej użyteczności), uzależniony jest w dużej mierze od uprzedniego rozpoznania charakteru środowiska, w którym mają być zaimplementowane. Badanie możliwości wsparcia rozwoju na obszarach wiejskich ze strony operatorów telefonii komórkowej należy zatem rozpocząć od analizy potrzeb tego rynku, czyli rozpoznania kluczowych problemów środowisk wiejskich, identyfikacji głównych celów rozwojowych oraz podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację. Rozpoznanie potrzeb środowiska wiejskiego umożliwi następnie dokonanie odpowiedniej segmentacji tego rynku oraz ocenę możliwości zaspokojenia potrzeb każdego segmentu przez usługi oferowane w sieciach telefonii ruchomej. 3 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich Rysunek 1: Podstawowe elementy procesu dostarczania wartości dla klienta przez operatora telekomunikacyjnego Zakres prowadzonej analizy powinien dotyczyć zarówno potrzeb przeciętnego mieszkańca w jego codziennych życiowych sprawach, jak i działających na terenach wiejskich przedsiębiorstw (grup producenckich, hurtowni, zakładów przetwórczych), a także innych organizacji o charakterze publicznym (jednostek administracji rządowej i samorządowej) i prywatnym (samorządu zawodowego, fundacji, stowarzyszeń itp.). Rysunek 2: Kluczowe etapy analizy możliwości wsparcia rozwoju wsi ze strony systemów telefonii komórkowej II. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH II.A. Charakterystyczne cechy środowiska wiejskiego Rozproszenie geograficzne, to główna bariera ograniczająca możliwości korzystania ludności wiejskiej z licznych udogodnień cywilizacyjnych, które są łatwo dostępne dla mieszkańców miast. Rozproszona sieć osadnicza podnosi koszty budowy urządzeń infrastruktury technicznej na wsi (takich jak drogi, zasilanie energetyczne, gazowe, sieci telekomunikacyjne, wodociągi, kanalizacje itp.), a także utrudnia dostęp mieszkańców wsi do ośrodków gospodarczych (miejsc pracy poza rolnictwem), oraz administracyjnych i usługowych – w tym do instytucji oświaty, zdrowia oraz informacji. Niedostatki te bezpośrednio wpływają na jakość życia mieszkańców wsi, a także poważnie ograniczają tempo rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Możliwość uzyskania na tych terenach niższych kosztów pracy nie jest w stanie zrównoważyć wysokich kosztów rozwijania systemów infrastruktury technicznej, jakie musiałby ponieść inwestor planujący prowadzenie swojej działalności na wsi. W konsekwencji – pogłębiają się cywilizacyjne dysproporcje pomiędzy wsią i miastem. 4 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich II.B. Systemy telekomunikacyjne na wsi i dostęp do Internetu Jakkolwiek obserwujemy dynamiczne przyspieszenie tempa rozwoju telekomunikacji w naszym kraju, to stan infrastruktury komunikacyjnej jest nadal bardzo zły. Polska zajmuje pod tym względem przedostatnią pozycję wśród dwudziestu dziewięciu państw OECD i CEFTA (nie licząc Meksyku). Szczególnie zaniedbane pod tym względem są oczywiście tereny wiejskie. Największa dostępność stacjonarnych sieci telekomunikacyjnych występuje w województwie mazowieckim, natomiast najmniejsza – w województwach podkarpackim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Słabości infrastruktury komunikacyjnej w naszym kraju nie dotyczą jednak telefonii komórkowej. Nie występuje tu bowiem problem tzw. ostatniej mili, czyli wysokich kosztów rozwijania stacjonarnych sieci telekomunikacyjnych na terenach wiejskich. Swobodny i nieograniczony przestrzennie dostęp do sieci to cechy, które przesądzają o szczególnym znaczeniu jakie ma telefonia komórkowa dla rozwoju obszarów wiejskich. Dostępność, wygoda użytkowania oraz poczucie bezpieczeństwa, jakie daje telefon komórkowy sprawiają, że jego atrakcyjność – zwłaszcza na obszarach wiejskich – jest o wiele większa, niż tradycyjnego telefonu stacjonarnego. Brak stacjonarnego telefonu poważnie ogranicza na terenach wiejskich możliwości dostępu do Internetu. W tej sytuacji szczególnie dużym udogodnieniem, jakie oferują swoim abonentom sieci komórkowe, jest szybka transmisja danych, otwierająca nowe możliwości wykorzystania bezprzewodowego dostępu do Internetu oraz kreowania rozlicznych usług, które nie są dostępne w sieciach stacjonarnych. Usługi internetowe oferowane dziś w sieciach telefonii komórkowej ograniczają się do typowych usług dostępnych także ze zwykłego stacjonarnego komputera (WWW, WAP, poczta elektroniczna, ebanking itp.), jednak już w nieodległej przyszłości tzw. mobilny Internet będzie oferował znacznie bogatsze możliwości komunikacyjne niż oferuje Internet obecnie. Internetowe oprogramowanie, zawartość informacyjna oraz usługi skupią się na przydaniu im cech mobilnego dostępu, lokalności oraz adekwatności do sytuacji, w której znajduje się użytkownik. W inteligentnych sieciach teleinformatycznych powstaną spersonalizowane usługi oparte na informacjach o aktualnym położeniu użytkownika, wpisach do jego kalendarza oraz jego osobistych preferencjach. Należy oczekiwać, że wiele spośród nich będzie dostosowanych do specyfiki potrzeb obszarów wiejskich. II.C. Kluczowe problemy rozwojowe Opierając się na opracowaniach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, problemy rozwojowe środowisk wiejskich można sklasyfikować w trzech podstawowych kategoriach: (1) problemy obszarów wiejskich, (2) problemy sektora rolnego oraz (3) problemy naturalnego środowiska. Lista tych problemów przedstawia się następująco: Główne problemy obszarów wiejskich: niedostateczny rozwój infrastruktury technicznej, społecznej i kulturalnej; niski poziom wykształcenia i kwalifikacji ludności; mono-produkcja w niektórych regionach kraju i wynikające z niej wysokie uzależnienie ludności od przychodów z rolnictwa oraz niewystarczające możliwości zatrudnienia i pozyskania dochodów poza rolnictwem; niewielka dostępność usług służących prowadzeniu działalności gospodarczej; mała aktywność ekonomiczna, społeczna i kulturalna ludności; bezrobocie rejestrowane i utajone; niski poziom dochodów, ograniczający efektywny popyt na towary i usługi pozarolnicze; słabość instytucji i organizacji wspierających rozwój obszarów wiejskich; marginalizacja dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich. 5 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich Główne problemy sektora rolnego: rozdrobnienie struktury agrarnej; niedostosowanie wielkości i jakości produkcji do wymogów odbiorców; organizacja rynku rolnego oraz więzi pomiędzy poszczególnymi ogniwami łańcucha marketingowego żywności; niedoinwestowanie gospodarstw rolnych; niski poziom wiedzy fachowej w zakresie technologii produkcji, marketingu i zarządzania; niski stopień samoorganizacji rolników. Główne problemy środowiska naturalnego: lokalne zagrożenia środowiska naturalnego obszarów wiejskich; niski poziom wyposażenia gospodarstw w urządzenia służące ochronie środowiska; konieczność zagospodarowania gruntów gorszej jakości; wysokie koszty budowy urządzeń służących ochronie środowiska. Wszystkie wymienione powyżej zjawiska przesądzają o niskich dochodach gospodarstw rolnych i wiejskich gospodarstw domowych. Ubóstwo, jakie staje się udziałem wiejskich rodzin, wywołuje rozmaite patologie, konflikty oraz zmniejsza możliwości finansowania edukacji młodzieży wiejskiej. Rozpoznanie i zrozumienie wymienionych powyżej problemów jest kluczem do oceny możliwości wsparcia rozwoju na obszarach wiejskich – między innymi poprzez implementację rozwiązań oferowanych przez systemy telefonii komórkowej. II.D. Główne cele polityki rozwoju obszarów wiejskich Rozliczne cele strategiczne, jakie należy osiągnąć aby zatrzymać degradację środowiska wiejskiego, zapisano w dokumentach programowych przyjętych przez Radę Ministrów na przestrzeni lat 19982000. Najważniejsze postulaty programowe, które wiążą się z możliwościami wykorzystania nowoczesnych technologii w procesie stymulowania postępu są następujące: 1. wspieranie rolnictwa i jego otoczenia, 2. zapewnienie źródeł dodatkowego trwałego dochodu dla gospodarstw rolnych, 3. wspieranie kompleksowej polityki społecznej wobec wsi i rolnictwa, W zakresie dotyczącym małej i średniej przedsiębiorczości należy wymienić: 1. rozwój systemów infrastruktury technicznej, 2. rozwój lokalnych ośrodków wspierania przedsiębiorczości, 3. promowanie inwestycji na obszarach wiejskich, 4. rozwój turystyki i agroturystyki, 5. rozwój programów kształcenia i doradztwa zawodowego, 6. przeciwdziałanie bezrobociu wśród absolwentów szkół, 7. poprawę marketingu i przetwórstwa artykułów rolnych i rybnych, 8. różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, 9. szkolenia zawodowe, 10. pomoc doradczą i techniczną. 6 (16) Tomasz Domański III. Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich OCENA MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA TELEFONII KOMÓRKOWEJ DLA WSPIERANIA ROZWOJU NA OBSZARACH WIEJSKICH III.A. Przewaga telefonii komórkowej nad stacjonarną Telefonia komórkowa posiada wiele istotnych zalet w porównaniu z telefonią stacjonarną, których znaczenie szczególnie wzrasta w przypadku wykorzystywania jej możliwości na obszarach wiejskich. Podstawowym atutem telefonii komórkowej jest łatwy i nieograniczony przestrzenie dostęp do sieci, a co za tym idzie – możliwość zaspokojenia potrzeb komunikacyjnych praktycznie w dowolnym miejscu i czasie. Oferowanie usług nie wymaga po stronie operatora telefonii bezprzewodowej ponoszenia wysokich kosztów przyłączenia do infrastruktury sieciowej oddalonych od siebie wiejskich gospodarstw domowych lub firm – odmiennie, niż jest to w przypadku operatorów telefonii stacjonarnej. Mobilny dostęp do sieci telekomunikacyjnej to unikalna zaleta telefonii komórkowej. Charakter pracy w gospodarstwie rolnym, a także styl życia ludności wiejskiej wiąże się z koniecznością częstego pobytu poza domem. Jeżeli zatem w gospodarstwie wiejskim jest przyłączona stacjonarna linia abonencka, to jest to tylko częściowe rozwiązanie problemu zaspokojenia potrzeb komunikacyjnych. Posiadanie przy sobie aktywnego telefonu komórkowego zapewnia wysokie poczucie bezpieczeństwa stwarzając wiele możliwości radzenia sobie w rozmaitych, trudnych sytuacjach życiowych. Można się nim posłużyć zarówno do wezwania pomocy w przypadkach zagrożenia osobistego bezpieczeństwa, jak również w razie konieczności wezwania serwisu technicznego w trakcie prac polowych. Takiej wygody, z oczywistych względów, nie może zapewnić telefon stacjonarny. Zakres oferowanych w sieciach telefonii komórkowej usług jest znacznie szerszy niż w sieciach stacjonarnych. W miarę rozpowszechniania się usług opartych na bezprzewodowej transmisji danych, a także w skutek stopniowego łączenia i wzajemnego przenikania się (konwergencji) funkcjonujących dziś oddzielnie mediów komunikacyjnych (sieci telekomunikacyjnych, komputerowych, telewizji kablowej itp.) możliwości oferowane przez telefonię komórkową będą wzrastać. Wyjątkowa cecha sieci komórkowych polegająca na możliwości identyfikacji miejsca aktualnego pobytu abonenta, pozwala na rozwijanie licznych serwisów lokalizacyjnych oraz daleko idącą personalizację zawartości informacyjnej. Wykorzystanie mobilnego dostępu do Internetu jeszcze bardziej rozszerzy zakres tych możliwości. Oprócz swych niewątpliwych zalet, telefonia komórkowa posiada również pewne istotne wady. Najważniejsza z nich to wysokie ceny oferowanych usług – zwłaszcza tych, które są oparte na szybkiej transmisji danych. Kryzys gospodarczy duszący popyt i ograniczający przychody operatorów oraz konieczność ponoszenia wysokich nakładów inwestycyjnych związanych z rozwijaniem technologii GSM i UMTS (wliczając w to spłatę wysokich opłat koncesyjnych, obsługę zaciągniętych kredytów, subsydiowanie zakupów telefonów, a także wysokie stawki w rozliczeniach międzyoperatorskich) to przyczyny, które istotnie ograniczają możliwości obniżania tych cen. Z tego powodu bardziej zaawansowane rozwiązania komunikacyjne oferowane są w pierwszej kolejności dla klientów instytucjonalnych. III.B. Grupy docelowe na obszarach wiejskich Rynek wiejski może wydawać się dla operatorów telekomunikacyjnych stosunkowo mało atrakcyjny w porównaniu z gęsto zaludnionymi obszarami miejskimi. Należy jednak pamiętać, że na rozproszonych obszarach wiejskich (obejmujących ponad 93% powierzchni naszego kraju), zamieszkuje około 38% ludności Polski (tj. około 15 mln osób), dla której posiadanie telefonu komórkowego ma o wiele większe praktyczne znaczenie, niż dla mieszkańców obszarów zurbanizowanych, gdzie rozmaite systemy komunikacyjne są stosunkowo łatwo dostępne. Wysoka atrakcyjność bezprzewodowego dostępu do usług komunikacyjnych, dla których na terenach wiejskich może po prostu nie być innej alternatywy, powinna być wykorzystana przez operatorów telefonii komórkowej do skutecznej walki o klienta oraz poszukiwania nowych źródeł przychodów. 7 (16) Tomasz Domański 1. Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich Klienci indywidualni na obszarach wiejskich Potrzeby komunikacyjne indywidualnych użytkowników zamieszkujących na obszarach wiejskich nie różnią się w zasadzie niczym szczególnym od przeciętnych potrzeb mieszkańców innych rejonów Polski. Połączenia głosowe, poczta głosowa, SMS, WAP – to typowe usługi, z których może korzystać przeciętny mieszkaniec wsi na miarę swoich zwykłych, codziennych potrzeb i poziomu swojej zamożności. Biorąc pod uwagę niższy, niż w miastach, przeciętny poziom dochodów mieszkańców wsi, należy oczekiwać, że chętniej będą oni korzystać z usług przedpłaconych, niż abonamentowych. System taki zapewnia bowiem lepszą bieżącą kontrolę nad wydatkami telekomunikacyjnymi, a jednocześnie zaspokaja wszystkie podstawowe potrzeby komunikacyjne – włączając w to połączenia głosowe, pocztę głosową, SMS, identyfikację dzwoniącego numeru, WAP, serwisy informacyjne, możliwość korzystania z numerów specjalnych, połączenia audiotele, dostęp do Internetu i międzynarodowy roaming. Inne usługi, które ze względu na swoją cenę mogą cieszyć się szczególnym zainteresowaniem na terenach wiejskich, to tańsze połączenia do wybranych numerów, rozmowy zagraniczne przez Interenet (VoIP), oraz rozwiązania typu Home Zone lub Office Zone, czyli stosowanie niższych cen dla połączeń realizowanych w zasięgu jednej lub kilku określonych stacji bazowych. Bariera zamożności społeczeństwa wiejskiego będzie jeszcze długo ograniczać możliwości indywidualnego korzystania z bezprzewodowego dostępu do Internetu oraz innych, bardziej zaawansowanych usług opartych na szybkiej bezprzewodowej transmisji danych, realizowanych na platformach HSCSD, GPRS, EDGE i UMTS. Ograniczenia te wynikają zarówno z wysokiej ceny tego typu usług, jak i konieczności posiadania droższych modeli telefonów, bądź osobistych terminali komunikacyjnych typu PDA, czy też komputera. 2. Klienci instytucjonalni na obszarach wiejskich W znacznie szerszym zakresie niż użytkownicy indywidualni, mogą korzystać z usług telefonii komórkowej przedsiębiorcy działający na terenach wiejskich oraz rozliczne organizacje o charakterze publicznym, społecznym i prywatnym. Asortyment możliwości komunikacyjnych oferowany klientom instytucjonalnych przez sieci komórkowe jest bardzo bogaty, a wiele spośród oferowanych usług pozwala na bardzo elastyczne dostosowanie ich do charakteru potrzeb klienta. Możliwe jest również skalowanie proponowanych rozwiązań komunikacyjnych – odpowiednio do rozmiarów prowadzonej przez niego działalności. Klienci instytucjonalni na terenach wiejskich, to gospodarstwa rolne, a raczej – grupy producentów rolnych, oraz instytucje otoczenia rolnictwa takie jak hurtownie, przedsiębiorstwa transportowe, przedsiębiorstwa przetwórstwa produktów rolnych, giełdy towarowe, ośrodki maszynowe, kółka rolnicze, banki spółdzielcze, a także jednostki administracji samorządowej i rządowej, rolnicze izby gospodarcze, agencje lokalnego rozwoju, stowarzyszenia, fundacje i związki zawodowe rolników. Odrębną grupę klientów stanowią przedsiębiorstwa, których działalność nie jest bezpośrednio związana z rolnictwem, które jednak ulokowały swoją działalność na obszarach wiejskich ze względu na ich inwestycyjną atrakcyjność (położenie, niższe ceny gruntów, niższe koszty pracy, dostępność surowców itp.). Liczba takich przedsiębiorstw systematycznie się zwiększa. Są to duże przedsiębiorstwa, ale również firmy małe i średnie, oraz osoby pracujące w wolnych zawodach – lekarze, architekci, konsultanci, artyści, programiści komputerowi itp. Występowanie na obszarach wiejskich licznych instytucji o zróżnicowanym charakterze swojej działalności, a co za tym idzie – odmiennych potrzebach komunikacyjnych, rodzi konieczność starannej analizy wykorzystywanych przez nie modeli biznesowych, a także dokonywania okresowych ocen możliwości wykorzystania potencjału sieci komórkowych w profilu działalności właściwym dla danego rodzaju instytucji. Wyniki takich ocen i analiz powinny służyć do projektowania optymalnych bezprzewodowych rozwiązań komunikacyjnych oferowanych na obszarach wiejskich. Pewne sugestie takich rozwiązań przedstawiono w dalszej części tego opracowania, w której omówione zostały przykłady wykorzystania istniejących usług telefonii komórkowej w procesach wspierania gospodarczego i cywilizacyjnego rozwoju wsi. 8 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich III.C. Wspieranie rozwoju rolnictwa i jego otoczenia Wsparcie rozwoju rolnictwa na terenach wiejskich powinno zmierzać do ożywienia i wzmocnienia sektora rolnego do takiego stopnia, by mógł skutecznie konkurować z rolnictwem Unii Europejskiej. Na działania wspierające, dotyczące tego obszaru, składają się, między innymi następujące inicjatywy: poprawa struktury obszarowej gospodarstw, tworzenie grup producenckich, tworzenie rynku hurtowego produktów rolnych oraz wspieranie eksportu produktów rolnych i ochrona przed importem. W każdym z tych obszarów możliwe jest wykorzystanie technologii komunikacyjnych dla szybszego i tańszego osiągania założonych celów rozwojowych. 1. Poprawa struktury obszarowej gospodarstw Przekształcanie struktury obszarowej, zmierzające w kierunku zwiększenia średniej wielkości gospodarstw rolnych, jest podstawowym warunkiem poprawy efektywności i konkurencyjności polskiego rolnictwa. Poprawę struktury agrarnej można uzyskać poprzez scalanie i wymianę gruntów (obrót ziemią), preferowanie osadnictwa rolniczego z możliwością zamiany nieruchomości, preferencje w zakupie ziemi z zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz system rent strukturalnych. Rola technologii teleinformatycznych w procesie scalania gruntów to przede wszystkim ułatwianie dostępu do informacji o możliwościach zbycia, lub nabycia ziemi oraz ułatwieniach oferowanych przez instytucje państwowe. Mogą być do tego wykorzystywane witryny WWW, WAP, a także mniej lub bardziej rozbudowane systemy powiadomień oparte na SMS, poczcie elektronicznej lub faksie. Tego typu serwisy informacyjne mogą być administrowane przez instytucje rządowe, samorządowe lub organizacje o charakterze społecznym, natomiast odbiorcami usług mogą być rolnicy oraz wszyscy inni zainteresowani zakupem lub zbyciem ziemi. Obok dobrze znanych sposobów komunikacji, takich jak witryny WWW i WAP należy tu wymienić tego typu serwisy, jak Infolinia Biznesowa i SMS SUPera oferowane w sieci Era. Pierwszy z nich polega za udostępnianiu bezpłatnej informacji dla użytkowników telefonów komórkowych, natomiast drugi służy do rozpowszechniania informacji w formie krótkich wiadomości tekstowych (SMS) przekazywanych z pomocą list dystrybucyjnych. Infolinia Biznesowa to usługa przeznaczona dla instytucji chcących zapewnić swoim klientom bezpłatny dostęp do informacji. Abonent dzwoniąc pod numer takiej linii nie płaci za połączenie – podobnie jak w przypadku połączenia z numerami 0-800 w sieciach stacjonarnych. Bezpłatne połączenie to szczególnie zachęcająca okoliczność, która może przyczynić się do zwiększonego wykorzystania serwisu – zwłaszcza przez ludzi młodych zainteresowanych nowoczesnym gospodarowaniem na wsi, do których kierowane są szczególne zachęty ze strony władz państwa. SMS SUPera jest to bardzo wygodna i niekosztowna forma rozsyłania powiadomień i komunikatów – szczególnie przydatna tam, gdzie ich odbiorcy są rozproszeni geograficznie na dużym obszarze (np. obszarze całej Polski). Instytucja zarządzająca dystrybucją komunikatów otrzymuje dostęp do odpowiedniej aplikacji na serwerze operatora, gdzie swobodnie określa rozmaite listy dystrybucyjne. Lista główna może liczyć 9999, a na jej bazie może być wydzielonych do 50 innych (tematycznych) list dystrybucyjnych. Wiadomości można wysyłać ze strony WWW, do której dostęp może mieć każdy z użytkowników systemu lub bezpośrednio z telefonu komórkowego w sieci Era. Rysunek 3: Wysyłanie wiadomości SMS na listy dystrybucyjne z sieci GSM do sieci GSM 9 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich Rysunek 4: Wysyłanie wiadomości SMS na listy dystrybucyjne z sieci Internet do sieci GSM 2. Tworzenie grup producenckich Bardzo ważną częścią procesu unowocześniania gospodarki rolnej jest tworzenie tzw. grup producenckich, czyli zastępowanie tradycyjnych, nieefektywnych sposobów gospodarowania nowoczesnymi, sprawdzonymi w świecie rozwiązaniami organizacyjnymi. Grupy producenckie to forma samopomocowego współdziałania rolników, polegającego na wspólnym korzystaniu z maszyn, dokonywaniu zakupów środków produkcji, sprzedaży, standaryzacji produkcji itp. Z czasem powinny stać się one podstawą organizacji rynku rolnego oraz funkcjonowania obrotu hurtowego i giełd towarowych. Organizowanie grup producenckich to innymi słowy – przeobrażanie tradycyjnego rolnika w przedsiębiorcę rolnego, uczestniczącego w procesach gospodarczych prowadzonych w większej skali, wykorzystującego nowoczesne narzędzia z zakresu zarządzania wspomagane przez nowoczesne technologie komunikacyjne. Prowadzenie produkcji rolnej w takiej formie ułatwia planowanie i dostosowywanie produkcji do popytu zarówno pod względem asortymentu, jak i ilości oraz jakości towarów. Dzięki takiej organizacji produkcji rolnej powstają niezbędne powiązania rynkowe między producentami, przetwórcami i handlowcami, co sprzyja stabilizacji cen na rynku i podnoszeniu pewności w obrocie gospodarczym. Technologie teleinformatyczne mają do zaoferowania grupom producenckim to wszystko, co oferują małym i średnim przedsiębiorstwom dla wsparcia ich funkcjonowania. Mogą to być standardowe usługi polegające na zapewnieniu sprawnej łączności pomiędzy członkami grupy, takie jak poczta głosowa, skrzynki faksowe, połączenia konferencyjne, czy modemowy dostęp do Internetu – ale również rozwiązania bardziej wyspecjalizowane, takie tzw. wirtualne sieci prywatne (VPN).. Podstawową zaletą organizacji takich sieci jest możliwość znacznego obniżenia kosztów połączeń wewnątrz grupy – nawet o 50% w porównaniu z rozwiązaniami standardowymi. Przykładem tego typu rozwiązania jest oferowana w sieci Era usługa pod nazwą Sieć Korporacyjna. Wdrożenie tej usługi pozwala na zachowanie pełnej kontroli nad wydatkami telekomunikacyjnymi grupy oraz usprawnienie jej wewnętrznej komunikacji. Możliwe jest profilowanie zakresu uprawnień poszczególnych użytkowników telefonów (np. blokowanie połączeń poza grupę, do innych sieci lub na wybrane numery) oraz korzystanie ze skróconych numerów. Korzystanie z tej usługi nie wymaga wymiany karty SIM ani dokonywania żadnych zmian w uprzednio użytkowanych telefonach. Abonent Sieci Korporacyjnej może także swobodnie korzystać ze wszystkich usług dodanych, dostępnych w ofercie operatora. 10 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich Rysunek 5: Schemat ideowy wirtualnej, sieci prywatnej (VPN) Możliwość wykorzystania tego typu systemów komunikacyjnych przez grupy producenckie to jednak przyszłość. Podstawowy warunek, jaki musi być spełniony dla organizacji sieci wirtualnej, to konieczność sprawnej, wewnętrznej organizacji grupy użytkowników. Grupy producenckie, które funkcjonują dziś w Polsce (jest ich ponad 200) są jednak nieefektywne i słabo zorganizowane. Słabość tych organizacji wynika z braku środków finansowych na rozpoczęcie aktywnej działalności gospodarczej, trudności z zawieraniem kontraktów między odbiorcami i przedstawicielami grup producenckich oraz niechęci samych rolników do wspólnego działania. 3. Tworzenie rynku hurtowego dla produktów rolnych Wykreowanie rynku hurtowego dla produktów rolnych powinno spowodować zwiększenie produkcji artykułów rolnych oraz zmniejszenie liczby pośredników w łańcuchu ich sprzedaży. W efekcie powinno bezpośrednio wpłynąć na wzrost dochodów producentów rolnych przy jednoczesnym zachowaniu stabilnego poziomu cen. Wykreowanie sprawnie działającego rynku hurtowego jest ważne dla rozwoju grup producenckich. Zorganizowanie takiego rynku umożliwi nawiązanie bezpośredniej współpracy z dużymi odbiorcami produktów rolnych – np. hipermarketami, dzięki czemu łańcuch dostaw (producent → transport → sprzedaż) może być skrócony do niezbędnego minimum, a ceny płacone dostawcom oraz ceny detaliczne, które płaci klient mogą być utrzymane na poziomie zadowalającym wszystkie strony. Takie rozwiązania mogą zapewnić rolnikom bezpośredni udział w obrocie handlowym i umożliwić im przejęcie części marży z tytułu uczestnictwa w procesie zaopatrzenia i zbytu. Ważnymi elementami takiego modelu funkcjonowania rynku hurtowego jest wykształcenie systemu zbierania, przetwarzania i rozpowszechniania informacji rynkowej oraz stworzenie sprawnie działających organizacji zajmujących się promocją produktów rolnych. Zbudowanie takich systemów i organizacji nie może się obyć bez odpowiednich – stacjonarnych i mobilnych systemów łączności pomiędzy źródłami informacji rynkowej i jej użytkownikami. Rozmaitość i mnogość występujących w tym systemie kanałów przepływu i przetwarzania informacji stwarza warunki do szerokiego wykorzystania technologii komunikacyjnych. Interesującym przykładem wykorzystania sieci komórkowych w organizacji rynku hurtowego mogą być usługi polegające na monitorowaniu ruchu pojazdów, czyli tzw. zarządzanie taborem (fleet management). Usługa tego rodzaju polega na zapewnieniu możliwie jak największej ilości bieżącej informacji o pojazdach znajdujących się pod kontrolą systemu, umożliwiając tym samym sprawne 11 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich zarządzanie całym taborem. Monitorowanie parametrów pojazdów może obejmować informacje o ich aktualnym położeniu, chronometraż pracy kierowców i pojazdów, czasu załadunku i czasu wyładunku, czas tankowania, przebiegi i trasy przejazdów, przekroczenie bezpiecznej prędkości i inne cechy – odpowiednio do potrzeb użytkownika systemu (właściciela taboru). Zarządzanie taborem jest możliwe dzięki szczególnej właściwości sieci komórkowej, która umożliwia identyfikację aktualnego miejsca pobytu abonenta (jego karty SIM i odpowiedniego urządzenia transmisyjnego montowanego na stałe w monitorowanym pojeździe). Rysunek 6: Zarządzanie taborem (tzw. fleet management) z pomocą sieci GSM Organizacje zajmujące się promocją produktów rolnych otrzymują do dyspozycji między innymi rozwiązania komunikacyjne oparte na technologii GPRS pozwalającej na integrację usług internetowych z sieciami telefonii komórkowej. System GPRS umożliwia osiągnięcie prędkości transmisji danych do 115 kbps (obecnie w systemach GSM standardowo jest to 9,6 kbps, a w telefonii stacjonarnej do 56 kbps), co pozwala na wygodne przeglądanie witryn WWW i WAP przy pomocy telefonu komórkowego, kieszonkowego urządzenia typu PDA (Personal Digital Assistant), czy komputera osobistego. Ponieważ transmisja w technologii GPRS polega na przesyłaniu pakietów danych, telefon użytkownika może być na stałe połączony z Internetem, natomiast taryfikacji opłat dokonywana jest tylko na podstawie ilości przetransferowanych danych. Rysunek 7: Bezprzewodowy terminal GSM do realizacji transakcji bezgotówkowych Innym użytecznym rozwiązaniem oferowanym przez sieci komórkowe mogą być bezprzewodowe terminale do realizacji transakcji z wykorzystaniem elektronicznych form płatności. Mogą to być specjalne, bezprzewodowe terminale do przyjmowania płatności realizowanych z pomocą kart kredytowych, bądź też telefon komórkowy może przyjąć na siebie rolę elektronicznej portmonetki służącej do realizacji bezgotówkowych transakcji. 4. Wspieranie eksportu produktów rolnych i ochrona przed importem Niska konkurencyjność polskiej gospodarki rolnej wymagać będzie silnego wsparcia promocyjnego nie tylko na obszarze kraju, ale również na rynkach zagranicznych. Do promocyjnego wspierania eksportu – podobnie jak w systemach zbierania, przetwarzania i rozpowszechniania informacji rynkowych – mogą być wykorzystane również rozwiązania internetowe oraz systemy powiadamiania za pomocą krótkich wiadomości tekstowych, takie jakie SMS SUPera, bądź rozwiązania bardziej zaawansowane polegające na bezpośrednim przyłączeniu abonenta do centrali SMSC. 12 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich To drugie rozwiązanie umożliwia rozsyłanie i odbieranie masowych ilości krótkich wiadomości tekstowych od określonej grupy użytkowników (lub urządzeń) w oparciu o autonomiczny system zbudowany na bazie protokołu X.25 lub TCP/IP. Rozwiązanie takie umożliwia również na budowanie systemów interaktywnej wymiany informacji pomiędzy użytkownikiem i bazami danych, do których może kierować swoje zapytanie w formie SMS (np. o stan konta bankowego). Rysunek 8: Bezpośrednie połączenie do centrali SMSC w rybie interaktywnej wymiany informacji Przewiduje się, że w pierwszym okresie odbudowy polskiej gospodarki rolnej działania promocyjne będą finansowane ze środków zagranicznych, środków budżetu państwa oraz instytucji pozarządowych zajmujących się promocją polskich produktów rolno-spożywczych na rynku krajowym i rynkach zagranicznych. Konieczność zapewnienia sprawnej obsługi informacyjnej w obszarze wspierania rozwoju gospodarki rolnej jest więc szansą dla wielu organizacji prywatnych, społecznych i publicznych, które mogą działać między innymi na zasadach publiczno-prywatnego partnerstwa. III.D. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich Jednym z głównych problemów w sferze zrównoważonego rozwoju naszego państwa jest zachwianie równowagi gospodarczej pomiędzy obszarami dużych aglomeracji i obszarami oddalonymi od dużych skupisk miejskich. Przywrócenie tej równowagi musi polegać między innymi na pobudzaniu pozarolniczej aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich oraz tworzeniu nowych miejsc pracy poza rolnictwem. 1. Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw Bezprzewodowy dostęp do Internetu może odegrać znaczącą rolę w przygotowaniu naszego społeczeństwa do wyzwań nowej gospodarki i nowych metod pracy, a szczególnie w pobudzaniu aktywności gospodarczej na obszarach oddalonych od dużych miast, dotkniętych wysokim bezrobociem. Rozwój technologii teleinformatycznych stwarza wyjątkową szansę dla małych i średnich przedsiębiorstw, a jego zaniedbanie może im wręcz uniemożliwić konkurowanie z firmami działającymi zarówno w Polsce, krajach Unii Europejskiej, jak i na całym świecie. Podstawowe bariery, ograniczające rozwój sektora MSP, to przede wszystkim brak kapitału inwestycyjnego, ograniczony dostęp do informacji z zakresu know-how oraz wysokie koszty promocji własnych produktów – zwłaszcza na odległych rynkach zewnętrznych. Przeszkody te jednak skutecznie może zniwelować zapewnienie odpowiedniego poziomu rozwoju infrastruktury komunikacyjnej, wdrażanie właściwie zaprojektowanych rozwiązań teleinformatycznych (w tym mobilnego dostępu do Internetu i handlu elektronicznego) oraz odpowiednie kształcenie przedsiębiorców. 13 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich Rysunek 9: Schemat ideowy wykorzystania szybkiej, bezprzewodowej transmisji danych w sieci GSM / GPRS Sieć Era oferuje dla tego sektora interesujący produkt o nazwie Transfera, pozwalający na tworzenie wirtualnych sieci mobilnej transmisji danych, które umożliwiają bardzo bezpieczny, zdalny dostęp do lokalnej, korporacyjnej sieci komputerowej oraz jej zasobów, takich jak poczta elektroniczna, bazy danych, systemy wspomagające zarządzanie itp. Produkt ten może znacznie ułatwić funkcjonowanie firm spedycyjnych, przedsiębiorstw handlowych, agencji ochrony mienia, firm zajmujących się badaniami rynku, a także skutecznie wpierać funkcjonowanie służb publicznych – np. służb obrony cywilnej i sztabów kryzysowych, służb ochrony przyrody, przedsiębiorstw komunalnych itp. Potencjał mobilnej transmisji danych w tych sieciach pozwala na wykorzystanie ich także w usługach zarządzania taborem, bądź w telemetrii, czyli do zdalnego (bezprzewodowego) monitorowaniu rozmaitych wielkości fizycznych – np. wilgotności gleby, poziomu wód, wielkości przesyłu gazu, prądu elektrycznego, pojawienia się dymu, stanu funkcjonowania urządzeń, mierzenia różnorodnych procesów itp. Wysoki poziom bezpieczeństwa tego systemu pozwala na organizację bezpiecznych serwisów finansowych, usług bankowych, tworzenie internetowych sklepów oraz innych rozwiązań z zakresu handlu elektronicznego. Produkt ten może więc być wykorzystany również przez duże korporacje, takie jak banki, firmy ubezpieczeniowe, media, bądź portale internetowe. To wszystko jest możliwe dzięki elastyczności tego rozwiązania, które oferuje w istocie kilka rodzajów wirtualnych sieci wszechstronnie wykorzystujących możliwości technologii GPRS. Techniki teleinformatyczne pozwalają małym i średnim firmom wyeliminować licznych pośredników zarówno w łańcuchu dostaw, jak i sprzedaży, a tym samym znacznie obniżyć koszty swojej działalności. Ostatecznym rezultatem wdrażania nowoczesnych technologii komunikacyjnych na obszarach wiejskich powinien być stały rozwój innowacyjnych technik produkcji, handlu i usług oraz wzrost konkurencyjności działających na tych terenach przedsiębiorstw. 2. Miejsce dla operatorów lokalnych i dostawców specjalizowanej treści informacyjnej Rozwój usług oferowanych z pomocą technologii komunikacyjnych sprawia, że zmienia się tradycyjna rola operatorów sieci, którzy już nie tylko łączą rozmowy telefoniczne, ale w coraz większym stopniu stają się również dostawcami specjalizowanych treści informacyjnych. Wdrażanie zaawansowanych rozwiązań w oparciu o technologie szybkiej, bezprzewodowej transmisji danych rodzi konieczność restrukturyzacji ich dotychczasowego modelu działania. Dotychczasowa autonomiczność i niezależność operatorów musi ustąpić miejsca modelowi działania opartemu na strategicznych aliansach i partnerskich porozumieniach. 14 (16) Tomasz Domański Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich Transformacja tradycyjnego modelu funkcjonowania operatora telefonii komórkowej stwarza szansę partnerskiej współpracy dla licznych organizacji, które powinny zająć się gromadzeniem i dystrybucją informacji niezbędnych dla zapewnienia sprawnego funkcjonowania sektora rolnego oraz lokalnych operatorów wirtualnych sieci telekomunikacyjnych (Mobile Virtual Network Operators). Jakkolwiek operatorzy sieci komórkowych nadal pozostaną kluczowymi graczami w tym biznesie, to z całą pewnością nie będą mogli się oni obejść bez solidnych partnerów – dostawców odpowiedniej zawartości informacyjnej przeznaczonej między innymi dla użytkowników telefonii komórkowej na obszarach wiejskich. III.A. Wspieranie cywilizacyjnego rozwoju wsi 1. Edukacja Żaden z opisanych wyżej celów rozwojowych, a w szczególności wdrożenie nowoczesnych technologii na obszarach wiejskich, nie zostanie osiągnięty, o ile nie nastąpią zasadnicze zmiany w świadomości i poziomie wykształcenia mieszkańców wsi. Rolnicy i przedsiębiorcy prowadzący swoją działalność na wsi muszą nauczyć się posługiwać nowymi technologiami choćby po to, by móc skutecznie konkurować w konfrontacji z gospodarkami państw wspólnoty europejskiej. Wartość odpowiednio przygotowanych szkoleń i doradztwa zawodowego musi być odpowiednio doceniana. W znacznie szerszym zakresie, niż obecnie, powinny być wykorzystywane techniki nauczania na odległość. Rząd, natomiast, powinien prowadzić konsekwentną politykę sprzyjającą rozpowszechnianiu na terenach wiejskich innowacyjnych technologii oraz umiejętności posługiwania się teleinformatycznymi narzędziami i technologiami. Zapewnienie bezpłatnego doradztwa prawnego i ekonomicznego oraz dostępu do wyposażenia technicznego (poligrafii, obsługi bankowej, telefonów, komputerów), a także krajowej i zagranicznej informacji niezbędnej dla prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, powinno być celem działania wielu lokalnych organizacji społecznych i jednostek publicznych. 2. Komunikacja z administracją publiczną W nowej, zmieniającej się rzeczywistości także administracja publiczna nie może działać w stary sposób. Konieczne stanie się utworzenie przejrzystych i przyjaznych dla obywatela struktur, z którymi będzie on mógł komunikować się za pomocą narzędzi elektronicznych równie sprawnie i skutecznie, jak w kontaktach osobistych. Liczne papierowe dokumenty, jakie powstają w codziennej pracy urzędów (uchwały i zarządzenia organów władzy, strategiczne plany rozwoju, raporty, studia i plany zagospodarowania przestrzennego, sprawozdania finansowe, studia koncepcyjne, projekty inwestycyjne, formularze, decyzje administracyjne, informacje i komunikaty służb komunalnych itp.) będą stopniowo zastępowane dokumentami elektronicznymi, umieszczonymi w witrynach internetowych. W podobny sposób zostaną udostępnione rejestry baz danych, którymi zarządzają podmioty administracji państwowej i samorządowej. Zanim to jednak nastąpi konieczne jest rozstrzygnięcie wielu kwestii natury prawnej, technicznej i ekonomicznej związanych z implementacją technik i technologii teleinformatycznych w jednostkach administracji publicznej. Pilną potrzebą w tym zakresie jest podniesienie kultury organizacyjnej i technicznej w wielu jednostkach administracji rządowej i samorządowej, a także rozstrzygnięcie licznych wątpliwości związanych z praktyką stosowania podpisu elektronicznego, czyli dopuszczenia jego ekwiwalentności w stosunku do właściwego podpisu w zakresie czynności cywilnoprawnych. Niezbędne jest także rozwiązanie kwestii bezpieczeństwa transakcji dokonywanych drogą elektroniczną oraz ocena kosztów implementacji platform technologicznych pozwalających na wdrażanie rozwiązań z zakresu szeroko pojmowanego elektronicznego handlu. 15 (16) Tomasz Domański IV. Telefonia komórkowa na obszarach wiejskich PODSUMOWANIE Telefon komórkowy, Internet oraz inne technologie teleinformatyczne pozwalają komunikować się w sposób, który jeszcze niedawno wydawał się zupełnie niemożliwy. Zapewniają szybki i tani dostęp do bogatych zasobów informacji niemal we wszystkich dziedzinach działalności człowieka. Z pomocą telefonu komórkowego lub komputera można uzyskać bez większego trudu wszelkie potrzebne informacje, a nawet diagnozę medyczną bez potrzeby bezpośredniego kontaktu z lekarzem. C Technologie teleinformatyczne pokonują bariery geograficzne, zbliżają i usprawniają funkcjonowanie rynków, stwarzają możliwości generowania nowych zysków ułatwiając dokonywanie transakcji handlowych, oraz zwiększają zakres uczestnictwa lokalnych społeczności w życiu publicznym. Dlatego postęp w tej sferze rodzi ogromne nadzieje związane z możliwościami podnoszenia jakości życia na obszarach oddalonych od dużych ośrodków miejskich. Inwestowanie w rozwój technologii teleinformatycznych może wyposażyć mieszkańców wsi w lepsze narzędzia, a tym samym przyczynić się do wzrostu ich produktywności, zamożności i poprawy standardu ich życia. Zmieniające się otoczenie ustrojowe i technologiczne sprawia, że tradycyjny model funkcjonowania drobnotowarowego gospodarstwa rolnego musi ustąpić miejsca nowym, zdywersyfikowanym formom organizacji działalności gospodarczej, wykorzystującym w szerokim zakresie nowoczesne metody zarządzania. Przekształceniom tym musi jednocześnie towarzyszyć systematyczna akcja edukacyjna mająca na celu przekazanie odpowiedniej wiedzy i umiejętności, bez których nie będzie możliwe podnoszenie zamożności wiejskich gospodarstw domowych, a w konsekwencji – likwidowanie cywilizacyjnych opóźnień. 16 (16)
