doctutaj - Urząd Gminy Telatyn
download 
Reklamacja Transkrypt
tutaj - Urząd Gminy Telatyn
pagina Gmina Telatyn „Coraz piękniejsza” A B pagina pagina 1 Gmina Telatyn „Coraz piękniejsza” Commune of Telatyn “More and More Beautiful” Гміна Телятин „Щораз красивіша” Od 2013 roku Gmina Telatyn szczyci się własnym herbem, flagą i pieczęcią. Św. Michał Archanioł depczący buńczuk tatarski – nawiązuje do historycznego wydarzenia - 18 września 1672 r. pod Telatynem hetman Jan III Sobieski połączył swoje siły z wojskiem ukrainnym, by wspólnie wyprawić się przeciwko Tatarom. Wyprawa ta zakończyła się wiktorią Rzeczypospolitej. W herbie Gminy Telatyn symbolizuje wielowiekowe współżycie obok siebie na tych terenach Polaków i Rusinów, chrześcijan obrządku zachodniego i wschodniego oraz ich wspólną walkę pod buławą Jana Sobieskiego przeciwko Tatarom. Since 2013 the Commune of Telatyn has had its own coat of arms, a flag and a seal. The image of Saint Archangel Michael treading on Tatar bunchuk refers to a historical event: on 18 September 1672 in Telatyn Hetman Jan III Sobieski together with Ukrainian army successfully attacked Tatars. The coat of arms of the Commune of Telatyn reflects centuries-old co-existence in the area of Poles and Ruthenians Roman Catholics and Orthodox Christians and their joint fight under the leadership of Jan Sobieski against Tatars. 2013 року гміна Телятин має свій власний герб, прапор і печатку. Св. Архангел Михайло, що топче татарський бунчук вказує на історичні події 18 вересня 1672 року, коли гетьман Ян III Собеський зʼєднав свої сили з військом українським під Телятином, щоби разем виступити в похід проти татар. Цей похід закінчився перемогою Річі Посполитоїю. Герб гміни Телятин символізує багатовікове співіснування на цих землях поляків і русинів, католиків і православних та їх спільну боротьбу під булавою Яна Собеського проти татар. Drodzy Państwo! Oto kolejna publikacja o gminie Telatyn. Opowiada o tym, jak z dnia na dzień pięknieje nasza mała ojczyzna. Znajdziemy w niej echo wydarzeń historycznych, skarby kultury i otaczającej nas przyrody, a także potencjał gospodarczy i społeczny naszej gminy. Ufam, że publikacja ta rozbudzi Państwa zainteresowanie regionem i przekona o niepowtarzalnym uroku naszych okolic. Polecam Państwu powyższą publikację, życząc przyjemnej lektury. Wójt Gminy Telatyn Irena Elżbieta Witkowska Ladies and Gentlemen, Пані та панове! This is another publication about the Commune of Telatyn. It shows how our “Little Motherland” becomes more and more beautiful with the passing of time as well as the echo of historical events, treasures of culture and the surrounding nature and economic and social potential of the commune. I hope that you find the region interesting and appreciate its unique charm. I wish you a pleasant reading. Ось ще одна публікація о гміні Телятин. Вона оповідає про те, як день за днем гарнішає наша «Мала Батьківщина». Ми знаходимо в ній відгомін історичних подій, скарби культурних цінностей і навколишньої природи, а також, економічний і соціальний потенціал нашої гміни. Я вірю, що ця публікація буде стимулом вашого зацікавлення регіоном і переконає неповторною чарівністю наших околиць. Рекомендую вам цю публікацію і бажаю приємного читання. війт ґміни Teлятин Ірена Елжбєта Вітковська Head of the Commune of Telatyn Irena Elżbieta Witkowska 4 Z dziejów gminy Telatyn Grodzisko w Posadowie / The remains in Posadów / Глиняна посудина з Посадова Relikwiarz, XII-XIII w. z Telatyna (MT) Reliquary from the 12th – 13th century from Telatyn (MT) Релікварій, XII-XIII ст. з Телятина (MT) Z dziejów gminy Telatyn Nie trudno dostrzec, że historia gminy Telatyn i ziem ją otaczających, to historia dawnego i obecnego pogranicza i jako taka pełna jest niezwykłych wydarzeń, waśni, walk, podbojów, związanych z nimi przemarszów wojsk. Jednym słowem – ogromny tygiel, w którym ścierały się i przenikały wzajemnie języki, kultury, wierzenia i obyczaje. Dzieje naszego terenu, tak jak każdego pogranicza, to historia oddziaływania języków i szeroko pojętej kultury róż- Z dziejów gminy Telatyn nych narodów, w tym przypadku reprezentujących wschodnią i zachodnią Europę. Graniczne położenie gminy nie sprzyjało zachowaniu materialnego dziedzictwa kulturowego w związku z nieustannie toczonymi tutaj walkami. O ciekawej historii świadczą więc nieliczne obiekty archeologiczne i architektoniczne. W okolicy Posadowa znajduje się wspaniale zachowane grodzisko pierścieniowate z XII – XV wieku. Skarb monet rzymskich z I-II w. z Żulic (MZ) Roman coins from the 1st-2nd century from Żulice (MZ) Скарб римських монет I-II ст. з Жуліц (MЗ) 5 6 Z dziejów gminy Telatyn Figura NMP Niepokalanego Poczęcia w Żulicach / Figure of Virgin Mary in Żulice / Фігура Матері Божої Непорочного Зачаття в Жуліцах W centrum wsi – niewielka klasycystyczna kaplica z 1826 roku fundacji Franciszki i Stefana Horochów. W sąsiednich Żulicach zachował się zespół dworski z połowy XIX wieku, z klasycystycz- Kościół w Posadowie / Church in Posadów / Костел в Посадові nym dworem, parkiem i murowanym spichlerzem. We wsi znajduje się też kaplica grobowa Makomaskich, zbudowana w 1827 roku, obecnie zaadaptowana na kościół rzymskokatolicki. Z dziejów gminy Telatyn 7 Szkoła Podstawowa w Żulicach – dawny dwór Makomaskich Primary School in Żulice – former Makomaski’s manor house / Початкова школа в Жуліцах – колишня поміщицька садиба родини Макомаских Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Żulicach Church dedicated to the Triumph of the Holy Cross in Żulice Костел Воздвиження Святого Хреста в Жуліцах Figura św. Jana Nepomucena w Żulicach Figure of St. John of Nepomuk in Żulice Фігура св. Яна Непомуцького в Жуліцах 8 Z dziejów gminy Telatyn Figura Madonny w Poturzynie dłuta Konstantego Hegla Figure of the Madonna from Poturzyn made by Konstanty Hegel Скульптура Мадонни, скульптор Костянтин Гегель в Потужині Obelisk upamiętniający pobyt F. Chopina w Poturzynie Obelisk commemorating F. Chopin’s stay in Poturzynie Обеліск в пам’ять перебування Шопена в Потужині Warto zajrzeć do Poturzyna, gdzie w nieistniejącym już pałacu w gościnie u swojego przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego (1808-1879) latem 1830 roku przebywał Fryderyk Chopin, genialny kompozytor i pianista. O tym wydarzeniu przypomina kamień, na którym wykuto tekst autorstwa Jerzego Waldorffa: Pamięci Fryderyka Chopina, który w Poturzynie gościł u przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego w 1830 roku, tutejsze pieśni ludu uwożąc w sercu, gdy niebawem opuszczał kraj na zawsze. Spotkamy tutaj również pamiątki po innym wielkim artyście, warszawskim rzeźbiarzu Konstantym Heglu. Jego monumentalne rzeźby nagrobne można zobaczyć na miejscowym cmentarzu – dawniej unickim, a obecnie prawosławnym – oraz na cmentarzu wojennym, na którym spoczywają żołnierze walczący podczas pierwszej wojny światowej. Rzeźba Chrystusa Króla z 1842 r. w Poturzynie dłuta Konstantego Hegla Sculpture of Christ the King from 1842 in Poturzyn made by Konstanty Hegel Скульптура Христа-Короля 1842 р. в Потужині виконана Константим Геглем pagina 9 10 Z dziejów gminy Telatyn Pobliskie Nowosiółki szczycą się pięknie usytuowaną nad stawem barokowo-klasycystyczną świątynią, wybudowaną w latach 1860-64. Nowosiółki to również miejsce urodzenia Edwarda Rastawieckiego (1805-1874), mecenasa sztuki i twórcy podwalin muzealnictwa polskiego. We wsi Łykoszyn zachowały się pozostałości parku dworskiego, obejmujące ponad 10-hektarowy park ze stawami. W Kryszynie zaś, w miejscach, w których krzyżują się dawne i obecne trakty drogowe, stoją dwie XIX-wieczne kapliczki, prawdziwe perełki wiejskiego krajobrazu. O grozie doświadczeń drugiej wojny światowej przypominają zbiorowe mogiły – pomniki zamordowanych w Poturzynie, Radkowie, Łachowcach i innych okolicznych miejscowościach. Niemi świadkowie martyrologii mieszkańców ziemi telatyńskiej przypominają o daninie krwi, jaką przyszło zapłacić za wolność i umiłowanie ziemi rodzinnej. Kapliczka św. Jana Nepomucena w Kryszynie St. J. Nepomuk in Kryszyn / Каплиця Св. Я. Непомуцькогов Кришині Z dziejów gminy Telatyn 11 Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Nowosiółkach Parish church dedicated to the Transfiguration in Nowosiółki / Костел Преображення Господнього в Новосюлках Kapliczka św. Antoniego w Kryszynie z XIX w. St. Anthony’s chapel in Kryszyn from the from the 9th century / Каплиця св. Антонєго в Кришині IX ст. 12 Z dziejów gminy Telatyn Pomnik poświęcony mieszkańcom Telatyna zamordowanym w latach 1939 – 1945 Monument dedicated to Telatyn residents murdered between 1939 and 1945 Пам’ятник жителям Телятина убитим у 1939-1945 рр. Miejsce mordu rodziny Buczków z Radkowa Place where the Buczeks from Radków were murdered Місце вбивства сім’ї Бучків з Радкова Pomnik ku czci pomordowanych mieszkańców Poturzyna w roku 1944 r. Monument dedicated to Poturzyn residents murdered in 1944 Пам’ятних убитим у 1944 р. жителям Потужина Z dziejów gminy Telatyn 13 History of the Commune of Telatyn З історії гміни Teлятин It is not hard to see that the history of the Commune of Telatyn has been full of feuds and conquests since the commune was and is located on the borderland. Different languages, beliefs and customs clashed and interpenetrated over the ages. Few archaeological and architectural objects are evidence of interesting history marked with constant fights. Near Posadów there are well-preserved ruins of a ring-shaped castle dating from the 12th – 15th centuries and in the centre of the village there is a small Classical chapel from 1826 founded by Franciszka and Stefan Horochs. In the neighbouring Żulice a Classical manor house with a park and a masonry granary dating from the 19th century have been preserved. Nearby there is also a tomb chapel of the Makomaskis dating from 1827, which now houses a Roman-Catholic church. Another tourist attraction is Poturzyn, where Frederic Chopin once stayed in a palace that no longer exists. Jerzy Waldorff’s inscription carved in stone commemorates this event: To the memory of Frederic Chopin, who visited his friend Tytus Wojciechowski in 1830, taking the local songs in his heart with him when he was leaving Poland never to return. There are also objects which remind visitors about another great artist, a Warsaw sculptor Konstanty Hegel. His monumental tomb sculptures can be found in the local Orthodox cemetery and in the war cemetery where soldiers killed during WW I were buried. In the neighbouring Nowosiółki there is a Baroque and Classical temple dating from 1860 – 1864, located upon a pond. Edward Rastawiecki (1805-1874), a patron of the arts and creator of Polish museology was born in the village. In Łykoszyn remains of a manor park with ponds have been preserved. In Kryszyn there are two 19th century shrines at the crossroads of former and present roads. Mass graves – monuments of people murdered during the Second World War in Poturzyn, Radków and Łachowce reflect the tragic moments experienced by the local communities. The silent witnesses of martyrdom remind about the blood sacrifices which many of them had to make for freedom and love of the motherland. Не важко спостерегти, що історія гміни Teлятин як давньої і нинішньої прикордонної зони, повна є розбрату і підкорень. Тут стиралися і взаємно проникали язики, вірування і звичаї. У зв’язку з невпинно точеною тут боротьбою про цікаву історію свідчать нечисленні археологічні і архітектурні об’єкти. У околиці Посадова знаходиться прекрасно збережене кільчасте городище з XІІ – XV віку, а в центрі села – невелика класицистична каплиця з 1826 року фонду Франчески і Стефана Горохув. У сусідніх Жулицях залишився класицистична садиба з парком і мурованим зерносховищем з половини XIX віку. По сусідству є також могильна каплиця Макомаских з 1827 року, тепер пристосована на римсько-католицький костел. Варто заглянути до Потужина, де в неіснуючому вже палаці перебував Фредерік Шопен. Про цю подію нагадує вирізьблений в камінні текст Георгія Вальдорфа: «Пам’яті Фредеріка Шопена, який в Потужині гостив в приятеля Титуса Войцеховського в 1830 році, тутешні пісні люду виводячи в серці, коли незабаром залишав країну назавжди». Є також сувеніри по іншому видатному артистові, варшавському скульпторові Константинові Геґелю. Його монументальні надгробні статуї можна побачити на місцевому кладовищі – давніше уніацкім, а тепер православним – а також на воєнному кладовищі з першої світової війни. Ближні Новосілкі пишаються прекрасно розміщеною над ставом бароково-класичною святинею, з 1860-64 років. Тут також народився Едвард Раставіцький (1805-1874), меценат мистецтва і творець фундаментів польського музейництва. У Ликошині залишилися рештки придворного парку зі ставами. У Кришині, в місцях, в яких перетинаються давні і нинішні дорожні тракти, стоять дві XIX -вічні каплички. Про досвід другої світової війни нагадують могили – пам’ятники вбитих в Потужині, Радкові, Лаховцях. Німі свідки мучеництва мешканців телятинської землі нагадують проданину крові, якою прийшлося заплатити за свободу і любов до родинної землі. 14 pagina Wiosna w okolicach Radkowa Spring near Radków Весна в області Радкова Gmina Telatyn statystycznie 15 Gmina Telatyn statystycznie Łagodne wzniesienia i zielone doliny z jarami, wąwozami i wyspowo położonymi grabowymi lasami tworzą pełen otwartej przestrzeni krajobraz gminy Telatyn. Położona w południowej części województwa lubelskiego i wschodniej – powiatu tomaszowskiego zamyka Grzędę Sokalską od zachodu. Powierzchnia gminy wynosi 10 973 ha, w tym 9591 ha to użytki rolne (87,4% powierzchni wszystkich gruntów). Lasy, w większości będące w zarządzie Lasów Państwowych, stanowią jedynie 6,3% powierzchni gminy. W skład gminy wchodzi 15 miejscowości, podzielonych na 17 sołectw, w których mieszkają 4332 osoby, zajmujące się głównie rolnictwem. Powierzchnia Miejscowość ogółem w hektarach użytki rolne w hektarach % Liczba osób Dutrów 502 466 92,8 281 Franusin 102 96 94,1 71 Kryszyn 569 538 94,6 249 Łachowce 377 359 95,2 146 Łykoszyn 879 753 85,7 258 Marysin 425 392 92,2 189 Nowosiółki* 1425 333 93,5 467 Posadów 902 638 70,7 182 Poturzyn** 1448 1340 92,5 572 Radków 691 455 65,8 175 Radków-Kol. 275 243 88,4 108 Suszów 455 424 93,2 151 Telatyn *** 1559 1426 91,5 935 Wasylów 606 490 80,9 194 Żulice 758 638 84,2 354 Gmina Telatyn ogółem 10 973 9591 87,4 4332 * łącznie z Nowosiółkami-Osadą ** łącznie z Poturzynem-Osadą *** łącznie z sołectwami Telatyn-Kolonia I i II Żyzne hrubieszowskie czarnoziemy są podstawą bardzo dobrze rozwiniętego rolnictwa, w którym przeważa uprawa zbóż konsumpcyjnych, fasoli, buraków cukrowych i warzyw gruntowych. Wśród kapustnych prym wiedzie uprawa kalafiora i broku- łu. Telatyn wspólnie z sąsiednimi gminami tworzy unikalne w skali kraju zagłębie fasoli uprawianej na ziarno oraz kalafiora i brokułu, zarówno przeznaczonego do przetwórstwa, jak i bezpośredniego zbytu na rynku krajowym i zagranicznym. 16 Gmina Telatyn statystycznie Kalafiory / Cauliflower / Цвітна капуста Dziś gmina Telatyn to przede wszystkim znakomicie prosperujące nowoczesne, rodzinne gospodarstwa rolne. To bardzo dobra infrastruktura drogowa, większość lokalnych dróg ma nawierzchnie asfaltowe. W ostatnich latach wiele miejscowości skanalizowano, funkcjonują tutaj trzy oczyszczalnie ścieków, obsługujące 34% ludności. Gmina w całości jest zwodociągowana. Nie ma gospodarstwa domowego, które nie jest przyłączone do wodociągu zbiorowego. Wszystkie miejscowości i mieszkańcy większości gospodarstw domowych mają dostęp do stacjonarnej sieci telefonicznej. Pole kalafiorów w Łykoszynie Cauliflower fields in Łykoszyn / Поля цвітної капусти в Ликошині Gmina Telatyn statystycznie 17 Pejzaż z okolic Łachowiec / Landscape near Łachowce / Пейзаж в області Лаховце Fasola „Piękny Jaś” “Piękny Jaś” beans Квасоля „Прекрасний Ясь” Szyszki chmielu The hop cones Хмелю конус 18 Gmina Telatyn statystycznie Bazę sportową stanowi usytuowany w naturalnej dolince stadion, z nowymi trybunami i ogrodzeniem. Gminę Telatyn cechuje racjonalnie i wzorowo zorganizowana oświata. Funkcjonują tu trzy szkoły podstawowe, w tym dwie prowadzone przez stowarzyszenia, oraz gimnazjum. Wszystkie wyposażone są w biblioteki i pracownie komputerowe z dostępem do internetu. Opieką przedszkolną objęto ponad 66% dzieci. Bardzo ważną sprawą jest dbałość o estetykę i czystość gminy, a służą temu inwestycje realizowane w ostatnich latach. Każde gospodarstwo domowe zostało wyposażone w estetyczne pojemniki do segregacji i zbiórki odpadów. Gospodarstwom bez przyłączy kanalizacyjnych zagwarantowano odbiór ścieków i ich przewóz do stacji zlewnej specjalistycznym pojazdem asenizacyjnym. Drużyna „Perła” Telatyn (arch. GKS „Perła”) “Perła” Telatyn team (arch. GKS „Perła”) Команда „Перлина” Телятин (arch. GKS „Perła”) Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Telatynie Primary and Middle School in Telatyn Початкова школа і Гімназія в Teлятині Aktywność mieszkańców znajduje odbicie w działaniach organizacji społecznych, przeważnie za sprawą prężnie działających jednostek ochotniczej straży pożarnej oraz kół gospodyń wiejskich. Bardzo dobrymi wynikami szczyci się Gminny Klub Sportowy Perła Telatyn, grający w III lidze piłki siatkowej. Tradycje miejscowego folkloru znakomicie podtrzymują zespoły śpiewacze Fermata i Lawenda, cenione nie tylko w gminie, ale i daleko poza jej granicami. Gmina Telatyn statystycznie Stadion w Telatynie Kolonii (UG) Stadium in Telatyn Kolonia (UG) / Стадіон в Колонії Телятин (UG) 19 20 Gmina Telatyn statystycznie Powiatowe Obchody Dnia Strażaka, Telatyn 2014 r. (UG) County celebration of Fireman’s Day in Telatyn 2014 (UG) / Святкування Дня Пожежного, Телятин 2014 р. (UG) Dożynki Powiatowe, Telatyn 2011 r. (UG) County celebration of Fireman’s Day in Telatyn 2014 (UG) / Повітові Урожайні Дні, Телятин 2011 р. (UG) Gmina Telatyn statystycznie 21 Letnia Akademia Artystyczna – Chopin w Poturzynie Summer Artistic Academy – Chopin in Poturzyn Літня академія мистецтв – Шопен в Потужині Ważnym stałym elementem działań podejmowanych przez Urząd Gminy Telatyn w sferze działalności kulturalnej jest aktywizacja społeczności poprzez promowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Służą temu cykliczne imprezy, najważniejsza z nich – Letnia Akademia Artystyczna – Chopin w Poturzynie w roku 2014 miała już trzecią edycję. Tradycją jest też organizowanie wiejskich pikników, podczas których mieszkańcy przy wspólnej zabawie prezentują i degustują specjały regionalnej kuchni. O ważnych wydarzeniach z historii gminy Telatyn przypominają między innymi inscenizacje grup rekonstrukcyjnych. Z dużym zainteresowaniem spotkała się inscenizacja walk polskiej partyzantki z bandami UPA w 1944 roku. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Posadowie jest miejscem, w którym po raz drugi odbył się pokaz scen z życia dawnego grodu. Każdy z bliska mógł przyjrzeć się orężu, rekonstrukcji scen bitewnych i zwyczajom oraz życiu w rycerskiej wiosce. W gminie Telatyn z pewnością każdy z Państwa znajdzie coś dla siebie. Nasza gmina znana jest z gościnności i otwartości na nowe pomysły. Jest przyjazna mieszkańcom, przedsiębiorcom i turystom. Wszyscy znajdą w niej pogodnych mieszkańców i przyjazną atmosferę. Zapraszamy do gminy Telatyn – miejsca, w którym historia i tradycja łączą się z nowoczesnością. 22 Gmina Telatyn statystycznie 1 2 3 4 5 6 7 1-2: Święto Ziarna, Telatyn 2014 r. (UG) / Corn Holiday, Telatyn 2014 (UG) / Фестиваль Зерна, Телятин 2014 р. (UG) 3-4: Inscenizacja bitwy, Posadów 2014 (UG) / Enactment of a battle, Posadów 2014 (UG) / Інсценування битви, Посадів 2014 р. (UG) 5-6: Biesiada Sołecka, Telatyn 2014 r. (UG) / Village Feast, Telatyn 2014 (UG) / Свято Солецкє, Telatyn 2014 р. (UG) 7: Zespół „Fermata” z Telatyna (UG) / “Fermata” group from Telatyn (UG) / Гурт „Фермата” з Телятина (UG) Gmina Telatyn statystycznie 23 The Commune of Telatyn in statistics Гміна Teлятин в цифрах Mild hills, green valleys with gorges and ravines and stretches of hornbeam forests create the spacious landscape of the Commune of Telatyn. Located in the southern part of the Province of Lubelskie and in the eastern part of the County of Tomaszowski, the Commune encloses Grzęda Sokalska from the west. Commune area amounts to 10 973 ha, 9591 ha of which is arable land (87.4% of the whole area). Forests, most of which are administered by the State Forests, constitute only 6.3% of the area of the Commune. The Commune comprises 15 villages divided further into 17 administrative units and inhabited by 4332 people, most of whom are engaged in farming. Fertile black earth is the basis of well-developed agriculture, dominated by corn, beans, sugar beets and soil-grown vegetables. Nowadays the Commune of Telatyn comprises mostly prosperous and modern family farms. It also has a well-developed road infrastructure, most of the roads being covered with asphalt. Recently many villages have been equipped with sewage systems; there are three treatment plants providing services to 34% of residents. The whole area of the Commune is fitted with a water system. The Commune of Telatyn is characterised by rational and well-organised educational system. There are three primary schools here, two of which are run by associations and a middle school. All schools are equipped with libraries and computer rooms with Internet access. Over 66% of the local children attend nursery schools. Activity of the residents is reflected in the activity of grassroots organisations, such as voluntary fire-brigade units and farmers’ wives’ associations. The local 3rd division volleyball team, belonging to Gminny Klub Sportowy Perła Telatyn, has very good results. Local folklore is kept up by such singing groups as Fermata and Lawenda, appreciated not only in the commune but also outside its borders. Лагідні узвози, зелені долини з ярами і острівками грабових лісів творять повний відкритого простору краєвид гміни Teлятин. Розташована на півдні Люблінського воєводства, а на сході - повіту Томашовського, гміна Телятин замикає Сокальську Гряду з заходу. Площа гміни складає 10 973 га, в тому числі 9591 га - то аграрні угіддя (87,4 % поверхні всіх грунтів). Ліси, у більшості знаходяться у власності Державних Лісів і становлять всього лише 6,3 % поверхні гміни. До складу гміни входить 15 містечок, поділених на 17 староств, в яких мешкають 4332 особи, які зайняті переважно у сільському господарстві. Родючі грубешівські чорноземи є підставою для добре розвиненого землеробства, в якому переважає обробка споживчого збіжжя, квасолі, цукрових буряків і земельних овочів. Сьогодні гміна Teлятин, перш за все, - відмінно процвітаючі сучасні, сімейні аграрні господарства. Досконала дорожна інфраструктура: більшість місцевих доріг має асфальтові поверхні. У останні роки багато селищ забезпечено каналізацією, функціонують тут три очищувальні станції, обслуговуючи 34% заселення. Гміна повністю забезпечена водопостачанням. Гміну Teлятин характеризує раціональна зразково організована освіта. Функціонують тут три початкові школи, з них дві реалізовані товариствами, а також гімназія. Всі вони обладнані бібліотеками і комп’ютерними класами з доступом до інтернету. Дошкільним доглядом обійнято понад 66% дітей. Активність мешканців знаходить відображення в діях суспільних організацій, переважно за справою пружно діючих одиниць добровільної пожежної команди також кіл сільських господинь. Дуже добрими результатами пишається Гмінний Спортивний Клуб «Перла» Teлятин, граючий в III лізі волейболу. Традиції місцевого фольклору відмінно підтримують співецькі ансамблі «Фермата» і «Лаванда», знані не лише в гміні, але і далеко за її межами. 24 Wczoraj i dziś gminy Telatyn Koszenie zboża żniwiarką, 1959 r. (CzR) Reaping corn with a reaper, 1959 (CzR) / Скошування жниваркою, 1959 (CzR) Omłoty w gospodarstwie Romańczuków (CzR) Corn-threshing on the Romańczuks’ farm (CzR) / Обмолоту на фермі Романчуків (CzR) Wczoraj i dziś gminy Telatyn 25 Wczoraj i dziś gminy Telatyn Telatyn jest gminą na miarę XXI wieku, nowo- nę Telatyn z Tomaszowem Lubelskim. Kończyła się czesną, dynamicznie rozwijającą się. Należy nieco powyżej byłego składu buraczanego w Żudo wąskiego grona gmin w pełni wyposażonych licach. Utwardzenie kolejnych odcinków, w kiew nowoczesną sieć wodociągową oraz telefonicz- runku granicy, zawdzięczamy Niemcom, którzy ną i w części skanalizowanych. Funkcjonują tu trzy przygotowywali się do wojny z ZSRR. Pozostałe oczyszczalnie ścieków. Ma również dobrą sieć drogi miały nawierzchnię gruntową, wiosną i jedróg, w większości o nawierzchniach bitumicz- sienią tonęły w błocie, a latem – w tumanach kunych, w ostatnim czasie remontowanych. rzu i pyłu. Taki stan dróg pozostawał do końca lat Nie zawsze tak było. Każde zawirowanie histo- sześćdziesiątych XX wieku. ryczne, a było ich wiele, powodowało nieodwraDla powojennej Polski wieś stanowiła niemal calne zmiany i straty w kulturze materialnej oraz niewyczerpany rezerwuar sił ludzkich. Musiała społecznej. Najbardziej dezintegrującym czynni- także sprostać dodatkowym obciążeniom finansokiem były wojny, zwłaszcza skutki drugiej wojny wym i gospodarczym, związanym z kosztami odbuświatowej odczuwamy do dziś. Jeszcze kilka lat dowy państwa. Wprowadzono dostawy obowiązpo jej zakończeniu żyzne telatyńskie pola porastały kowe płodów rolnych (zbóż, ziemniaków, mleka chwasty, pośród których sterczały osmalone kikuty i zwierząt rzeźnych) – ustawowy przymus dostarkominów, pozostałości spalonych domostw – mil- czania w wyznaczonych terminach określonych czący świadkowie tragedii, która spotkała tę ziemię ilości (ustalonych w przeliczeniu na 1 ha użytków i ludzi ją zamieszkujących. rolnych, ale progresywnie w stosunku do wielkoLikwidacja band podziemia ukraińskiego pozwoliła ści gospodarstw) produktów. Ceny płacone przez ocalałym mieszkańcom wrócić na ojcowiznę i rozpo- państwo były znacznie niższe od rynkowych. Docząć żmudny proces odbudowy domostw i całej infrastruktury gospodarczej. Pierwsze powojenne lata to również odbudowa i kształtowanie się ośrodków administracyjnych. W obrębie gminy Telatyn funkcjonowały dwa, a w pewnym okresie trzy ośrodki administracyjne (Telatyn, Poturzyn i Łykoszyn), do których należało kilka wsi obecnie leżących w gminach Ulhówek, Mircze i Dołhobyczów. Powojenny ład polityczny w Eu- Odsłonięcie pomnika J. Piłsudskiego w Telatynie, 1933 r. (BN) ropie, sytuujący Polskę w strefie Unveiling of a monument to J. Piłsudski in Telatyn, 1933 (BN) wpływów ZSRR wywołał prze- Відкриття пам’ятника Й. Пілсудського в Телятині, 1933 р. (BN) miany ustrojowe, mające bezpośrednie przełożenie stawy obowiązkowe stanowiły więc dodatkową na życie ludzi. Nie wszystkie przemiany spotkały się formę opodatkowania rolnictwa. W 1959 roku z akceptacją społeczną. Nawet reforma rolna przyjmo- utworzono fundusz rozwoju rolnictwa, na który wana była bez entuzjazmu, a kolektywizacja wsi spo- odprowadzano różnicę pomiędzy cenami rynkotkała się z takim oporem, że niemal wszystkie inicja- wymi a cenami płaconymi przez państwo. Służył tywy podejmowane w gminie Telatyn w tym zakresie on finansowaniu rozwoju rolnictwa, głównie jedupadły, nie znajdując poparcia wśród społeczeństwa. nak uspołecznionego. W styczniu 1972 roku doW okresie międzywojennym została zbudowa- stawy obowiązkowe zlikwidowano całkowicie, zana droga o nawierzchni klinkierowej, łącząca gmi- stępując je systemem kontraktacji. 26 Wczoraj i dziś gminy Telatyn Wiosenne roztopy w Telatynie, 1980 r. (JS) Spring melt in Telatyn, 1980 (JS) / Весняна відлига в Телятині, 1980 р. (JS) Wczoraj i dziś gminy Telatyn Centrum Telatyna, lata 70. (JS) Centre of Telatyn, the 1970s (JS) / Центр Телятина в 70-тих роках (JS) Pawilon GS w Telatynie, lata 70. (JS) GS Pavilion in Telatyn, the 1970s (JS) / Павільйон ҐС в Телятині, 70-ті роки (JS) 27 Gmina Telatyn inwestycje 2010–2014 Projects in 2010–2014 Інвестиції в 2010–2014 роках Legenda: budowane i remontowane remizo – świetlice remontowane szkoły podstawowe wykonane place manewrowe i parkingi wybudowane place zabaw zmodernizowane ujęcia wody wykonane chodniki budowa sieci wodociągowej wykonane nawierzchnie na drogach gminnych wykonane nawierzchnie na drogach powiatowych udział gminy 50% drogi powiatowe 30 Wczoraj i dziś gminy Telatyn Współczesne rolnictwo Contemporary agriculture / Сучасне сільське господарство Lata siedemdziesiąte XX wieku to początek wielkich zmian na polskiej wsi. Drewniana zabudowa ustąpiła miejsca murowanej. Konie jako siła pociągowa zostały wyparte przez ciągniki rolnicze. Dziś zwierzęta te są hodowane prawie wyłącznie w celach rekreacyjnych i są rzadkością w krajobrazie wiejskim. Obecnie na polach królują olbrzymie zestawy ciągnikowe, z nowoczesnymi agregatami i maszynami rolniczymi. Zmieniła się także struktura produkcyjna i społeczna gospodarstw rolnych. Wcześniej każde gospodarstwo produkowało wszystkiego po trochu. Taka rozdrobniona struktura wprawdzie zapew- niała bezpieczeństwo żywnościowe i społeczne rodzinnej gospodarce rolnej, ale też stanowiła barierę w rozwoju, związaną z niskimi dochodami z rolnictwa. Większość gospodarstw miała za dużo rąk do pracy, co w latach siedemdziesiątych przemysł starał się wykorzystać. Efektem był odpływ młodzieży do miast i postępujące wyludnienie wsi. Proces wyludniania trwa do dziś, choć przyczyny są inne niż dwadzieścia czy trzydzieści lat temu. Wejście Polski do Unii Europejskiej, a wraz z nim – otwarcie granic i nowych rynków pracy wywołało migrację ekonomiczną. pagina 31 32 Wczoraj i dziś gminy Telatyn 1 Industrializacja wsi, decentralizacja zarządzania i przekazanie samorządom planowania oraz realizacji zadań wpłynęły na szybką poprawę infrastruktury. Wybudowano ujęcia wody pitnej oraz wodociągi obsługujące niemal każde gospodarstwo domowe w gminie. Stelefonizowano wszystkie miejscowości i skanalizowano osiedla mieszkaniowe po byłej Stacji Hodowli Roślin w Poturzynie oraz Telatyn z przyległymi przysiółkami. Rozbudowa kanalizacji planowana jest na lata 2014-20, przy okazji następnego podziału środków unijnych. Rozpoczęto też budowę dróg gminnych, początkowo o nawierzchni cementowej lub żużlowej, przy znacznym udziale mieszkańców wykonujących prace w ramach czynów społecznych. W następnych latach drogi otrzymały nawierzchnie bitumiczne. Obecnie budownictwo drogowe jest w pełni profesjonalne, od projektowania do wykonawstwa realizowane przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa. W większości wsi gminy Telatyn zbudowano domy kultury, będące centrami dla społeczno-kulturalnej aktywności mieszkańców. Obecnie powstają nowoczesne i funkcjonalne Wiejskie Centra Turystyki i Promocji Wsi w Telatynie i Łykoszynie, budowane ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW) w ramach działania „Odnowa i Rozwój Wsi”. Ponadto z tego programu są remontowane i doposażane świetlice w Żulicach oraz Telatynie, dzięki czemu między innymi ma poprawić się nie tylko estetyczny wygląd budynków, ale także dostęp do oferty kulturalnej i rekreacyjnej. 1a Wczoraj i dziś gminy Telatyn 2 3 3a 2a 4a 4 33 34 Wczoraj i dziś gminy Telatyn Tylko w latach 2011-2014 na remonty i budowę dróg gminnych oraz powiatowych wydano 6,62 mln zł, co pozwoliło gruntownie przebudować lub wyremontować ponad 15 km lokalnych dróg i przepustów drogowych. Ponadto w tym samym czasie zainwestowano 2,71 mln zł w modernizację ujęć wody, sieci wodociągowej i kanalizacji. Wyremontowano także świetlice wiejskie i wykonano przy nich parkingi. Szkoły otrzymały nowe place zabaw. W Poturzynie zbudowano nowy chodnik, umożliwiający bezpieczne dojście do szkoły. Zmodernizowano też chodniki w centrum Telatyna. Dzięki zabiegom gminy i inwestycjom Zarządu Dróg Wojewódzkich w Lublinie od kilku lat trwa modernizacja drogi wojewódzkiej nr 852. Dotychczas wykonano nową nawierzchnię na odcinku Poturzyn – Nowosiółki oraz utwardzono zjazdy na pola i do posesji, w centrum Nowosiółek powstał też chodnik z barierkami zabezpieczającymi. W centrum Telatyna przebudowano skrzyżowanie drogi wojewódzkiej z powiatową i urządzono system odprowadzania wód opadowych, zalewających dotychczas centrum miejscowości podczas ulewnych deszczy. Łączna kwota inwestycji w ciągu ostatnich czterech lat wyniosła 9,13 mln zł, w tym 4,15 mln zł pozyskano ze źródeł zewnętrznych, m.in. ze środków 6 5 PROW, Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego, Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa i Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie. Wczoraj i dziś gminy Telatyn 7 8 7a 35 36 9 10 Wczoraj i dziś gminy Telatyn 9a Wczoraj i dziś gminy Telatyn 11 14 12 13 37 38 Wczoraj i dziś gminy Telatyn 15a 15 16 17 17a Wczoraj i dziś gminy Telatyn 18 19 18a 39 40 20 Wczoraj i dziś gminy Telatyn 23 ? 24 25 ? 21 26 27 22 28 Wczoraj i dziś gminy Telatyn 29 30 31 32 33 41 42 Wczoraj i dziś gminy Telatyn 34 34a 35 36 Wczoraj i dziś gminy Telatyn 37 38 37a 43 44 39 40 Wczoraj i dziś gminy Telatyn Wczoraj i dziś gminy Telatyn 41 42 43 45 46 44 45 Wczoraj i dziś gminy Telatyn Wczoraj i dziś gminy Telatyn 47 Opis zdjęć do stron 32 - 46: Photographs on pages 32 - 46: Фотографії до стор. 32 - 46: 1. Działka w miejscowości Telatyn przeznaczona pod budowę Wiejskiego Centrum Turystyki i Promocji Wsi 1a. Budowa Wiejskiego Centrum Turystyki i Promocji Wsi Telatyn 2, 2a. Ujęcie wody w Telatynie po remoncie 3. Stara świetlica wiejska w Łykoszynie 3a. Budowa wiejskiego Centrum Turystyki i Promocji wsi Łykoszynie 4. Świetlica wiejska w Żulicach przed remontem 4a. Świetlica wiejska w Żulicach po remoncie 5. Droga gminna po przebudowie w m. Dutrów Kryniczka 6. przepust na drodze gminnej w m. Dutrów po przebudowie 7. Droga gminna w m. Dutrów przed przebudową 7a. Droga gminna w m. Dutrów po przebudowie 8. Droga gminna w m. Franusin po przebudowie 9. Droga gminna w m. Radków Kol. przed przebudową 9a. Droga gminna w m. Radków Kol po przebudowie 10. przepust na drodze gminnej w m. Radków po przebudowie 11. Droga gminna w m. Radków po przebudowie 12. Wąwóz na drodze gminnej w m. Radków – nawierzchnia z płyt żelbetonowych 13. parking z kostki brukowej przed świetlicą w Łachowcach 14. Droga gminna w m. Łachowce po przebudowie 15. Droga gminna w m. Kryszyn Rudka przed przebudową 15a. Droga gminna w m. Kryszyn Rudka po przebudowie 16. Droga gminna w m. Kryszyn Rudka po przebudowie 17. Droga gminna w m. Łykoszyn przed przebudową 17a. Droga gminna w m. Łykoszyn po przebudowie 18. Droga gminna w m. Łykoszyn przed przebudową 18a. Droga gminna w m. Łykoszyn po przebudowie 19. Droga gminna w m. Łykoszyn po przebudowie 20. Świetlica wiejska wraz z parkingiem w m. Nowosiółki 21. Droga gminna w m. Nowosiółki po przebudowie 22. Chodnik wraz z nową nawierzchnią na drodze wojewódzkiej w m. Nowosiółki 23. Świetlica wiejska wraz z parkingiem z kostki brukowej w m. Marysin 24. Droga wojewódzka w miejscowości Nowosiółki 25. Droga osiedlowa wraz z chodnikiem w m. Poturzyn Osiedle 26. Droga Wojewódzka z Poturzyna do Nowosiółek 27. Chodnik przy drodze wojewódzkiej w m. Poturzyn 28. Wyremontowane drogi osiedlowe w m. Poturzyn Osada 29. Remontowany budynek świetlicy wiejskiej w Wasylowie 30. Wybudowany przepust i droga gminna Wasylów – Nowosiółki 31. Odbudowana droga gminna wraz z przepustem w m. Posadów 32. Droga gminna Wasylów – Nowosiółki przed odbudową 33. Utwardzony wąwóz na drodze gminnej w m. Posadów 34. Droga gminna w m. Radków przed przebudową 34a. Droga gminna w m. Radków po przebudowie 35. Wyremontowane drogi osiedlowe w m. Suszów Osada 36. Przebudowana droga wojewódzka wraz z chodnikiem w m. Nowsiółki 37. Droga gminna w m. Radków Kol. przed przebudową 37a. Droga gminna w m. Radków Kol po przebudowie 38. Wyremontowane drogi osiedlowe i chodniki w m. Suszów Osada 39. Odbudowana droga gminna wraz z przepustem w m. Telatyn 40. Chodnik i zatoka postojowa w m. Telatyn po przebudowie 41. Wybudowany chodnik przy drodze wojewódzkiej w m. Telatyn 42. Chodnik przy drodze wojewódzkiej w m. Telatyn 43. Przebudowana droga gminna w m. Telatyn 44. Wybudowane place zabaw przy szkole Podstawowej w Telatynie 45. Chodnik przy drodze wojewódzkiej w m. Telatyn po przebudowie 48 Wczoraj i dziś gminy Telatyn The past and the present of the Commune of Telatyn Telatyn is a modern and rapidly developing commune, meeting the standards of the 21st century. However, in the past historical turmoils and WW II in particular caused irreversible changes and damage to material and social culture. After WW II administrative centres were rebuilt and developed. There were two or even three administrative centres in the Commune of Telatyn (Telatyn, Poturzyn and Łykoszyn) comprising several villages now located in the Communes of Ulhówek, Mircze and Dołhobyczów. In the interwar period a clinker-paved road joined the Commune of Telatyn to Tomaszów Lubelski. Germans, who were preparing for a war with the USSR, paved the parts leading to the state border, with other commune roads being dirt roads until the end of the 1960s. After WW II Polish villages had to cover the cost of rebuilding the country. Obligatory supplies of agricultural produce were replaced with the contract system in January 1972. The 1970s marked significant changes in the Polish village; wooden buildings were replaced with masonry ones and horses as a tractive force were replaced with tractors. Now the few horses are kept almost exclusively for recreational purposes. Social and economic structure of farms has also changed. Previously every farm produced a little bit of everything and there was too much manpower, which was used by the industry of the 1970s. Young people went to towns, causing depopulation of the village. Nowadays reasons for depopulation are different. Poland’s accession to the EU and opening of state borders and new labour markets have caused economic migration. Entrusting self-governments with planning and carrying out different tasks resulted in significant improvement of the infrastructure. Intakes of potable water and water systems have been built. All villages have received telephone lines and sewage systems have been installed; they will be expanded in 2014 – 2020 with new EU co-funding. The commune has a network of roads; covered with cement or cinder, they have now received bituminous surface. There are many community centres and tourist and village promotion centres are being built in Telatyn and Łykoszyn with funds coming from the Rural Development Programme for Poland 2007 – 2013 under activity “Village renewal and development”. The funds are also used for repairing and equipping clubs in Żulice and Telatyn, which will improve the appearance of the buildings and access to cultural and recreations offers. In 2011-2014 PLN 6.62 M has been spent on repair and construction of commune and county roads, with over 15 km of local roads being rebuilt or repaired. PLN 2.71 M has been invested in modernisation of water intakes and water and sewage systems. Village clubs have been renovated and equipped with new car parks, schools have got new playgrounds, new pavements have been made and old ones modernised. Thanks to Commune authorities and investments of Province Road Board in Lublin, province road No 825 has been modernised; the section from Poturzyn to Nowosiółki has got a new surface and descents to farms and fields have been paved. Within the last four years PLN 9.13 M has been spent on different projects, PLN 4.15 M of which came from external sources, including the Rural Development Programme for Poland, Province of Lubelskie Office, Agricultural Property Agency of the State Treasury and Marshall’s Office in Lublin. Promotion of local cultural and natural heritage is an important area of Commune Office activity. It happens mostly by organizing cultural events, such as Summer Artistic Academy – Chopin in Poturzyn, held for the third time in 2014. Enactments, such as that of fights of Polish partisans with Ukrainian Insurgent Army in 1944, remind residents and visitors about important historical events. Ruins of a medieval castle in Posadów are a venue for presentations of local customs and life from the olden days. Everybody will find something of interest in the Commune of Telatyn. It is open to new ideas and famous for hospitality, friendly residents and atmosphere. You are welcome to visit the Commune of Telatyn, where history and tradition are combined with modernity. Wczoraj i dziś gminy Telatyn 49 Вчора і сьогодні гміни Tелятин Teлятин є гміною на міру XXI віку, сучасною, яка динамічно розвивається. Не завжди так було. Кожний історичний вир спричиняв невідворотні зміни і втрати в матеріальній та суспільній культурі. Найбільш дезінтеграційним чинником були війни, особливо наслідки другої світової війни. Перші повоєнні роки то відбудова і формування адміністративних осередків. У межі гміни Телятин функціонували два, а в певному періоді три адміністративні осередки (Телятин, Потужин і Ликошин). У періоді між війнами була побудована дорога з клінкеру, яка з’єднувала гміну Телятин з Томашовем Любельським. Дороги з твердим покриттям у напрямку границі з´явилися завдяки німцям, які готувалися до війни з СРСР. Решта доріг були грунтовими. Такий стан залишався до кінця 60-тих років XX століття. У повоєнній Польщі село мусило справитися з фінансовими і господарськими проблемами, пов’язаними з коштами відбудови країни. Введено обов’язкові доставки аграрних плодів. У січні 1972 року замінено їх системою контрактації. 70-ті роки XX ст. – то початок великих змін в польському селі. Дерев’яне будівництво уступило місце мурованому. Коні як тяглова сила були замінені сільськогосподарськими тракторами. Змінилася також виробнича і суспільна структура аграрних господарств. Раніше кожне господарство виробляло всього потроху. Більшість господарств мали надто багато рук до роботи, що в 70-тих роках старалася використати промисловість. Ефектом був відплив молоді до міст і прогресуюче обезлюднення села. Процес вилюднення триває і до цього дня, хоч причини інші, ніж двадцять чи тридцять років тому. Переказ самоврядуванню планування і реалізації завдань вплинув на швидке поліпшення інфраструктури. Виникли джерела питної води а також водопроводи, які обслуговують майже кожне гмінне домашнє господарство. Всі міс- цевості мають телефонні лінії, забезпечено каналізацією квартирні мікрорайони колишньої Станції Вирощування Зослин в Потужині, а також і Телятин з суміжними селами. У більшості сіл гміни Телятин побудовано будинки культури, що є центрами суспільно-культурної активності мешканців. Тепер виникають сучасні і функціональні «Сільські Центри Туризму і Реклами Села» у Teлятині і Ликошині, будувані з ресурсів «Програми Розвитку Сільських Просторів на 2007-2013 років» у рамках дії «Оновлення і Розвиток Села». Крім того, з цієї програми ремонтовані і доукомплектовані світлиці в Жулицях, а також Телятині. Тільки в 2011-2014 роках на ремонти і будування гмінних, а також повітових доріг, видано 6,62 млн злотих, що дозволило грунтовно перебудувати або відремонтувати понад 15 км місцевих доріг і підземних дорожних каналів. Крім того, у той же час інвестовано 2,71 млн злотих в модернізацію водопровідної мережі і каналізації. Спільна сума інвестиції впродовж останніх чотирьох років становить 9,13 млн злотих, в тому 4,15 млн злотих здобуто з зовнішніх джерел, між іншими з Люблінського Уряду Воєводського, Агенції Аграрної Нерухомості Скарбу Держави і Маршальського Уряду в Любліні. Важливим елементом дій Уряду гміни Телятин в сфері культурної діяльності є активізація суспільства. Служить тому організація заходів, серед яких найважливішою є Літня Артистична Академія – «Шопен в Потужині», яка вже втретє відбулася в 2014 році. Про важливі події з історії гміни Телятин нагадують інсценізації реконструкційних груп. Городище в Посадові є місцем, в якому другий раз відбувся показ сцен з життя в давньому гроді. У гміні Teлятин напевно кожен з Вас знайде щось для себе. Наша гміна відома з гостинності і відкритості на нові задумки. Ми запрошуємо до гміни Teлятин – місця, в якому історія і традиція з´єднуються з сучасністю. 50 pagina Żmijowiec czerwony Pontechium maculatum Синяк плямистий Walory przyrodnicze gminy 51 Walory przyrodnicze gminy Telatyn to nieduża gmina, położona w powiecie tomaszowskim. Malownicze tereny tej gminy rozciągają się w zachodniej części Grzędy Sokalskiej. Na pofałdowanym terenie jest stosunkowo niewiele lasów. Występują one głównie w północnej i południowej części gminy. To uroczyska leśne Telatyn, Posadów, Łykoszyn, Żulice, Marysin i Radków. Rosną w nich piękne dęby, graby, brzozy i klony. W leśnym poszyciu dojrzeć można konwalię majową, zdrojówkę rutewkowatą i turzycę orzęsioną. W telatyńskich lasach spotkamy też kruszynę pospolitą, leszczynę, trzmielinę i wawrzynka wilczełyko. Szczególnej urody tutejsze lasy nabierają wczesną wiosną – jeszcze zanim pozostała roślinność się zazieleni, śródleśne polanki pokrywają się wielkimi dywanami zawilca gajowego, przylaszczek i fiołków. W gminie, jak okiem sięgnąć, rozciągają się pola, obsiane zbożami, obsadzone warzywami. Ziemia to bowiem bogactwo tych terenów. Żyzne czarnoziemy, gleby brunatne, rędziny – nic dziwnego, ze większość mieszkańców to rolnicy: ludzie otwarci i bardzo przyjaźni wobec przyjezdnych. To, że niewiele tu lasów, wcale nie odbiera tym terenom urody. Wspaniałe doliny ze stromymi zboczami i płaskimi, szerokimi dnami, malownicze brzegi rzek Kmiczynki i Kamionki, nieduże jeziorka w Poturzynie, Kryszynie, Łykoszynie czy Nowosiółkach – wręcz zachęcają do spacerów. Spacerów śladami bogatej przeszłości tych terenów, obsianych starymi kapliczkami, kościołami, nieczynnymi już prawosławnymi cmentarzami ze wspaniałymi, starymi drzewami, pozostałościami podworskich parków. Dorodne borowiki Ripe boletus Великі білі гриби Przeszłość gminy sięga głębokiego średniowiecza. Aby się o tym przekonać, wystarczy wybrać się do Posadowa, który leży na szlaku słynnych Grodów Czerwieńskich. Rozciągają się stąd wspaniałe widoki na okolicę, widać pozostałości dawnego grodziska. A nieopodal, w lesie, zobaczyć można kurhan średniowiecznych wojów. Posadów ma jeszcze jedna niespodziankę, przyrodniczą. Zbocze grodziska, porośnięte stepowymi murawami, astrami, szałwią łąkową, goździkami – upodobał sobie niezwykle rzadki (w Polsce ma stanowiska jeszcze tylko w Dobużku i Czumowie) żmijowiec czerwony. To roślina zagrożona wyginięciem, wpisano ja do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Ze względu na tę wyjątkową roślinę, okolice Posadowa objęto obszarem Natura 2000. Ta ziemia dźwięczy muzyką. W Poturzynie, dziś niewielkiej wsi, ale jeszcze nie tak dawno temu centrum tego regionu– w gościnie u właściciela tych ziem, Tytusa Woyciechowskiego, gościł Fryderyk Chopin. Trochę zapomnianego tu Chopina ludzkiej pamięci zaczęła przywracać dawniej dyrektorka poturzyńskiej szkoły, a dziś wójt gminy, Elżbieta Irena Stąsiek – Witkowska. Od niedawna latem (o tej porze roku w Poturzynie gościł Chopin) organizowana jest tu Letnia Akademia Artystyczna. To wydarzenie wyjątkowe. Nie bacząc na odległość od dużych ośrodków kulturalnych i wielkich miast- przyjeżdżają tu znakomici artyści, by wśród poturzyńskich pól siać dźwięki. Całkiem, jak dawniej Chopin. 52 Walory przyrodnicze gminy Koziołek na łąkach w Posadowie Young buck on a meadow in Poadów / Цап на лугах в Посадові Lis na polach w Radkowie Fox on a field in Radków / Лисиця на полях в Радкові Dywany zawilców w telatyńskim lesie Anemones in a forest near Telatyn / Анемонові килими в телятинському лісі pagina 53 54 Walory przyrodnicze gminy Malina leśna Forest raspberry / Малина лісова Sejmiki bocianie w Suszowie Gaggle of storks in Suszów / Лелеки в Сушові Walory przyrodnicze gminy 55 Nature and landscape Природні якості гміни The picturesque area of the Commune of Telatyn is located in the western part of Grzęda Sokalska. Patches of forests can be found mostly in the northern and southern part of the Commune. Forest floor includes lilies of the valley, Turk’s cap lilies and mezereon. In spring small clearings are covered with wood anemones, hepaticas and violets. In autumn the forests attract many mushroom pickers. Local animals include roe deer, deer, wild boars and foxes. The fact that there is little forest does not mean that the area is not beautiful. Magnificent valleys with steep and flat slopes and picturesque banks of the Kmiczynka and Kamionka rivers constitute excellent hiking ground. During walks visitors can see traces of rich history of the region, strewn with old shrines, churches and remains of manor parks. The history of the Commune dates back to medieval times. It is enough to go to Posadów to see the wonderful view of the area and ruins of an old castle. In the nearby forest there is a burial mound of medieval knights. Posadów has another surprise: the sloping ruins of the old castle are a habitat of an extremely species of plant – Echium russicum. It is because of this plant that the area of Posadów was included into Natura 2000. The area also resounds with music. Frederic Chopin once visited the owner of the land Tytus Wojciechowski in his manor house in Poturzyn. Since few people know about it, the former headmistress of the local school and current Commune administrator Elżbieta Irena Stąsiek – Witkowska has started to popularize this event. For a few years now Summer Artistic Academy has been organised here. The event is truly unique. Regardless of a large distance from big cultural centres and towns, outstanding artists come here to spread music over the local forests, just like Chopin used to do. Мальовничі території гміни Телятин простягаються в західній частині Сокальської Гряди. На посмугованому рельєфі знаходиться небагато лісів. Виступають вони переважно в північній і південній частині гміни. У лісовому настилі можна споткати травневу конвалію, лілію золотоголову і вовчу ягоду. Весною галявини покриваються килимами анемони гайової, пролісків і фіалок. Восени ліси притягають грибників. З числа тварин ми можемо зустріти сарен, оленів, диких кабанів і лисиць. Рідкі ліси не відбирають в цих територій краси. Прекрасні долини з крутими і плоскими схилами, мальовничі береги рік Кмічинки і Каміонки – прямо заохочують до прогулянок. Прогулянок слідами багатого минулого цих територій, усіяних старими капличками, костелами і залишками припалацикових парків. Минуле гміни сягає глибокого середньовіччя. Щоб впевнитися в цьому, досить вибратися до Посадова. Розтягується звідси прекрасний вид на околицю, видно залишки давнього городища. Неподалік в лісі можна побачити курган середньовічних воїнів. Посадів має ще одну несподіванку – природну. Схил городища уподобала собі незвичайно рідкісна рослина – червоний змійовець. З огляду на це околиці Посадова обійнято територією «Природа 2000». Ця земля дзвенить музикою. У Потужині у власника цих земель Титуса Войцеховського гостив Фредерик Шопен. Трохи призабутого тут Шопена до людської пам’яті почала повертати раніше директриса школи в Потужині, а сьогодні – війт гміни Ельжбета Ірина СтонсєкВітковська. Нещодавно літом організовано тут Літню Артистичну Академію. Це – виняткова подія. Незважаючи на відстань від великих культурних осередків і великих міст, приїжджають сюди видатні артисти, щоб сіяти звуки посеред потужинських полів. Зовсім як раніше Шопен. Wykaz stowarzyszeń i zrzeszeń działających na terenie Gminy Telatyn: • Stowarzyszenie Rozwoju i Promocji Regionu Gminy Telatyn w Żulicach • Stowarzyszenie przyjaciół Poturzyna im. Fryderyka Chopina i Tytusa Woyciechowskiego w Poturzynie • Stowarzyszenie Rozwoju Lokalnego Gminy Telatyn w Telatynie • Gminny Klub Sportowy „Perła” w Telatynie • Zrzeszenie Producentów Zbóż „AGRO” w Telatynie Wykaz OSP na terenie Gminy Telatyn: OSP Telatyn II, OSP Posadów, OSP Marysin, OSP Nowosiółki, OSP Radków, OSP Wasylów, OSP Dutrów, OSP Żulice, OSP Łachowce, OSP Poturzyn, OSP Telatyn I Urząd Gminy Telatyn ul. Chopina 10, 22-652 Telatyn, tel. 84 661 31 10 e-mail: [email protected], www.telatyn.pl Publikacja wydana na zlecenie Urzędu Gminy w Telatynie Teksty: • „Gmina wczoraj i dziś gminy Telatyn”, „Gmina Telatyn statystycznie”, „Z dziejów gminy Telatyn”: Janusz Sławiński, Irena Elżbieta Witkowska • Walory przyrodnicze gminy: Małgorzata Mazur Tłumaczenie na j. angielski: Małgorzata Linek Tłumaczenie na j. ukraiński: Małgorzata Polak Fotografie: Jerzy Cabaj Mapa: Edward Słoniewski W publikacji wykorzystano zdjęcia archiwalne ze zbiorów: Muzeum Zamojskiego (MZ), Muzeum im. J. Petera w Tomaszowie Lubelskim (MT), Czesława Romańczuka, Janusza Sławińskiego, Urzędu Gminy w Telatynie, Biblioteki Narodowej w Warszawie (BN) Wydawca: Wydawnictwo Fotpress ul. Peowiaków 80/29, 22-400 Zamość e-mal: [email protected] www.fotpress.pl Zamość, 2014 ISBN: 978-83-940341-4-6 pagina C D pagina ISBN: 978-83-940341-4-6 Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestuje w obszary wiejskie Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej, w zakresie operacji Małe Projekty w ramach działania 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013
