bałkany słowiańskie - Libra

WIESŁAW WALKIEWICZ
Bałkany słowiańskie
Aspiracje – Uwikłania – Sprzeczności
BAŁKANY
Wiesław
Walkiewicz
SŁOWIAŃSKIE
ASPIRACJE
– UWIKŁANIA
– SPRZECZNOŚCI
Warszawa – Białystok 2015
Opiniodawcy:
dr hab. Lilla Moroz-Grzelak, prof. Instytutu Slawistyki PAN
dr hab. Jacek Wojnicki, prof. Uniwersytetu Warszawskiego
Copyright © by Wiesław Walkiewicz
Wydanie pierwsze, 2015
Redakcja i korekta:
dr hab. Beata Gofron
Kompozycja i skład:
Aencja Wydawnicza Ekopress / 601 311 838
ISBN 978-83-64811-03-6
Wydawca:
LIBRA s.c. Wydawnictwo i Drukarnia PPHW
15-232 Białystok, ul. Mickiewicza 82
[email protected], www.libradruk.pl
WIESŁAW WALKIEWICZ
BAŁKANY
SŁOWIAŃSKIE
ASPIRACJE
UWIKŁANIA
SPRZECZNOŚCI
2015
UWAGI WSTĘPNE
PRZED BURZĄ
Bułgaria w dekadzie zamętu  W Królestwie przeciwności  Strzały w Marsylii
Pozory zmian pod Witoszą  Regencyjna Jugosławia  Banovina separatystów
 Kres neutralności Bilans gospodarki  Blaski kultury, niedomogi edukacji

CZAS PRZEWARTOŚCIOWAŃ

Alians „carsko-germański”  Skutki puczu pod Avalą  Przemoc i opór
Sofii sen o potędze  Czetnicko-partyzancka konkurencja  Brunatne integracje
 Barwy walki  Pod proletariackim sztandarem  Dylemat: z Rzeszą lub bez
BARWY ZWYCIĘSTW

Kierunkowskazy AVNOJ  Kunszt lawirowania  Przewrót wrześniowy
Końcowe walki w Jugosławii  Władza frontowo-ojczyźniana  Ludowo i federacyjnie
 KPJ przede wszystkim  Na „właściwej drodze”
MIĘDZY ZŁUDZENIAMI I RZECZYWISTOŚCIĄ
Zamysł bratniej federacji  W matni wyizolowania  O blok Słowian Południowych
Jugo-kohabitacja jako panaceum  KPJ versus WKP(b)  Dysonanse i przeciwności
 Przeciw klice i wypaczeniom  Sowieckim wzorem

4
Z MARKSEM PRZECIW STALINOWI
Titoland jako bastion  W cieniu marca ‘53  FLRJ sprawy z sąsiadami
 Kreml życzliwszy Ticie  Odnowa po bułgarsku  Abolicja dla odmieńców
 Wyzwania Planu pięcioletniego  Narodowo i samorządowo
MEANDRY REALNEGO SOCJALIZMU

BKP w poszukiwaniu nowych dróg  Sukcesy taktyki, pułapki kryzysów
Spoglądanie ku Zachodowi  Federacja pękająca w szwach  Z Kosowem w tle
 Żiwkowa dekada chwały  Mianownik lat 80-tych
NA RÓWNI POCHYŁEJ
Stromo, coraz bardziej  Braterstwo poddane próbie  Sofijski bastion
 Długi wycieńczający marsz  Herosi ostatniej barykady
 Początek końca  Czas trudnych podziałów
 Z perspektywy zewnętrznej
W POSZUKIWANIU REGUŁ
Pośród bośniackich dylematów  Transformacja: nadzieja i chaos
 Determinanty i uwarunkowania  Między wojną a pokojem
 W konglomeracie sprzeczności  Przystanek Dayton
WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE
5
Uwagi wstępne ...................................................................................................................... 7
I część
PRZED BURZĄ................................................................................................................. 13
 Bułgaria w dekadzie zamętu ......................................................................................... 14
 W Królestwie przeciwności .......................................................................................... 20
 Strzały w Marsylii ........................................................................................................ 28
 Pozory zmian pod Witoszą .......................................................................................... 31
 Regencyjna Jugosławia ................................................................................................. 35
 Banovina separatystów ................................................................................................. 39
 Kres neutralności ......................................................................................................... 43
 Bilans gospodarki ........................................................................................................ 47
 Blaski kultury, niedomogi edukacji .............................................................................. 52
II część
CZAS PRZEWARTOŚCIOWAŃ ...................................................................................... 59
 Alians „carsko-germański”........................................................................................... 60
 Skutki puczu pod Avalą ............................................................................................... 63
 Przemoc i opór ........................................................................................................... 67
 Sofii sen o potędze ....................................................................................................... 80
 Czetnicko-partyzancka konkurencja............................................................................. 83
 Brunatne integracje ...................................................................................................... 87
 Barwy walki ................................................................................................................. 91
 Pod proletariackim sztandarem .................................................................................... 97
 Dylemat: z Rzeszą lub bez .......................................................................................... 107
III część
BARWY ZWYCIĘSTW .................................................................................................... 111
 Kierunkowskazy AVNOJ ........................................................................................... 112
 Kunszt lawirowania ................................................................................................... 122
 Przewrót wrześniowy ................................................................................................. 127
 Końcowe walki w Jugosławii ...................................................................................... 132
 Władza frontowo-ojczyźniana ................................................................................... 138
 Ludowo i federacyjnie ................................................................................................ 141
 KPJ przede wszystkim ................................................................................................ 147
 Na „właściwej drodze“ ............................................................................................... 155
364
IV część
MIĘDZY ZŁUDZENIAMI i RZECZYWISTOŚCIĄ ...................................................... 159
 Zamysł bratniej federacji ............................................................................................ 160
 W matni wyizolowania .............................................................................................. 162
 O blok Słowian Południowych .................................................................................. 165
 Jugo-kohabitacja jako panaceum ................................................................................ 168
 KPJ versus WKP(b) ................................................................................................... 172
 Dysonanse i przeciwności .......................................................................................... 175
 Przeciw klice i wypaczeniom ........................................................................................ 177
 Sowieckim wzorem .................................................................................................... 182
V część
Z MARKSEM PRZECIW STALINOWI ........................................................................ 187
 Titoland jako bastion................................................................................................. 188
 W cieniu marca ‘53 ................................................................................................... 192
 FLRJ sprawy z sąsiadami ............................................................................................ 196
 Kreml życzliwszy Ticie .............................................................................................. 200
 Odnowa po bułgarsku ............................................................................................... 204
 Abolicja dla odmieńców............................................................................................. 209
 Wyzwania Planu pięcioletniego.................................................................................. 212
 Narodowo i samorządowo ......................................................................................... 215
VI część
MEANDRY REALNEGO SOCJALIZMU ..................................................................... 223
 BKP w poszukiwaniu nowych dróg ............................................................................ 224
 Sukcesy taktyki, pułapki kryzysów ............................................................................. 229
 Spoglądanie ku Zachodowi ........................................................................................ 237
 Federacja pękająca w szwach ...................................................................................... 241
 Wspólnota z Kosowem w tle ..................................................................................... 247
 Żiwkowa dekada chwały ............................................................................................. 257
 Mianownik lat 80-tych .............................................................................................. 260
VII część
NA RÓWNI POCHYŁEJ ................................................................................................. 269
 Stromo, coraz bardziej ............................................................................................... 270
 Braterstwo poddane próbie ........................................................................................ 273
 Sofijski bastion .......................................................................................................... 285
 Długi wycieńczający marsz ......................................................................................... 288
 Herosi ostatniej barykady .......................................................................................... 293
365
 Początek końca ......................................................................................................... 298
 Czas trudnych podziałów ........................................................................................... 306
 Z perspektywy zewnętrznej ........................................................................................ 317
VIII część
W POSZUKIWANIU REGUŁ ........................................................................................ 323
 Pośród bośniackich dylematów ................................................................................. 324
 Transformacja: nadzieja i chaos .................................................................................. 332
 Determinanty i uwarunkowania................................................................................. 335
 Między wojną a pokojem ........................................................................................... 340
 W konglomeracie sprzeczności ................................................................................... 346
 Przystanek Dayton..................................................................................................... 350
Wskazówki bibliograficzne ................................................................................................. 357
Pozycje wybrane ............................................................................................................ 358
366
NOTATKA O AUTORZE
Wiesław Walkiewicz
(1949), historyk i politolog, stypendysta PAN i Centralnego
Archiwum Państwowego w Rzymie, doktoryzował się w Uniwersytecie Warszawskim (1978),
tam też (na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych) uzyskał (1989) habilitację, specjalizując się w dziedzinie międzynarodowych stosunków politycznych. Gastdozent w Christian
Albrecht Universität w Kilonii, wykładowca w Instytucie Caetana Feldera w Wiedniu, visiting
professor w Monash University of Melbourne, Uniwersytecie Zagrzebskim. Pochylał się nad
dziejami Wielkiej Wojny na Bałkanach, problemem przynależności państwowej Istrii
i Przymorza Słoweńskiego w postanowieniach Paryskiej Konferencji Pokojowej, koncepcjami
polskiej polityki zagranicznej 1918-1939. W polu jego dociekań mieszczą się relacje na linii
Belgrad – Sofia w okresie sporu KPJ z WKP(b), okoliczności zmierzchu SFRJ, konflikt zbrojny
1991-1995, restytucja państwowości chorwackiej, suwerenność Czarnogóry czy kwestia
bośniacka w kontekście Układu z Dayton.
Między grudniem 1990 a październikiem 1997 w służbie dyplomatycznej: Konsul Generalny
w Słowenii i Chorwacji, Radca – minister Ambasady RP w Zagrzebiu, Ambasador Pełnomocny i Nadzwyczajny w Republice Chorwacji (1993-1997). Kierownik Katedry w WSP
TWP w Warszawie, założyciel i szef Zakładu Socjologii Polityki i Stosunków Międzynarodowych na Wydziale Nauk Społecznych SGGW w Warszawie. Autor m.in. monografii
Stosunki bułgarsko – jugosłowiańskie 1941-1948. Uwarunkowania i implikacje (1988),
Rzeczpospolita podług projektów międzywojennych (1997), Jugosławia. Byt wspólny i rozpad
(2000), Polska na drodze do Unii Europejskiej (2001), Eko-unijna pozycja Polski (2003),
Jugosławia. Państwa sukcesyjne (2009). Pod jego redakcją naukową ukazały się tomy:
Wschodnia polityka Unii Europejskiej. Porażka, stagnacja czy konsekwentna realizacja (2009),
Bezpieczna Europa z perspektywy Wschodu (2010), Wielowymiarowość bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego (2015). Publikacje m.in. w Austrii, Chorwacji, wcześniej SFRJ,
liczne studia i ekspertyzy dotyczące powstania, w tym odbudowy zgasłych organizmów
samodzielnych na Bałkanach Zachodnich. Przewodniczący Rady Koordynacyjnej Centrum
Naukowo-Badawczego Bałkany na przełomie XX/XXI przy Uniwersytecie Łódzkim. Członek
Kolegium Redakcyjnego Slavia Meridionalis – Studia Slavica et Balcanica PAN, opiniodawca
wielu dysertacji, monografii i publikacji zbiorowych dotyczących obszaru Europy PołudniowoWschodniej.
367