Rozdział 10 Edukacja ekologiczna dzieci młodszych a zagroŜenia

Rozdział 10
Edukacja ekologiczna dzieci młodszych a zagroŜenia środowiska naturalnego
10.1. Pojęcie ekologii i jej cechy charakterystyczne jako nauki
Najogólniej moŜna powiedzieć, Ŝe ekologia to „dział biologii badający związek warunków
zewnętrznych z Ŝyciem organizmów roślinnych i zwierzęcych”. Odkrycie licznych zagroŜeń
naturalnego środowiska umoŜliwiło między innymi rozwój ekologii, czyli nauki o
zintegrowanejekonomii przyrody oŜywionej i nieoŜywionej, które stanowią nierozerwalną całość.
Jest to nauka obejmująca szeroki zakreszjawisk biologicznych związanych z organizmami, ich
środowiskiem i wzajemnymi relacjami, bowiem organizm nie moŜe istnieć bez środowiska
zewnętrznego, które podtrzymuje jego byt.
Nazwę ekologia zaproponowano na określenie dyscypliny naukowej, którą „określa się zazwyczaj
jako naukę o związkach między organizmami lub grupami organizmów a środowiskiem albo jako
naukę o współzaleŜnościach pomiędzy Ŝywymi organizmami a ich środowiskiem”.
Termin „ekologia” wywodzący się od greckich słów oikos (dom, miejsce zamieszkania,
środowisko) i logos (nauka) wprowadził E. Haeckel w 1869 r. i zdefiniował jako wiedzę o
związkach organizmu ze środowiskiem. Ekologia jako oikos logos oznacza dosłownie „naukę o
organizmach w ich domu, w ich naturalnym środowisku”. Termin ten wprowadzony do języka
naukowego biologii w drugiej połowie XIX wieku przez Haeckla funkcjonuje obecnie nie tylko w
ramach róŜnych nauk, lecz równieŜ w polityce, gospodarce, publicystyce, w sferze ideologii, w
szeroko rozumianej kulturze, dyskusjach filozoficznych i światopoglądowych. WaŜną rolę w
procesie kształtowania się ekologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej przypisuje się
brytyjskiemu ekologowi A. Tansley’owi, który w 1935 roku wprowadził termin „ekosystem” na
oznaczenie zaleŜności, jakie istnieją między biotycznymi i abiotycznymi czynnikami środowiska.
To spowodowało poszerzenie zakresu przedmiotu badań ekologii. Koncepcję ekosystemu
rozpowszechnił E. P. Odum, który stwierdził, Ŝe ekologia „jest badaniem „domów” lub mówiąc
szerzej „środowisk”(...). Jego zdaniem ekologia jest „nauką o strukturze i funkcjonowaniu przyrody
w rozumieniu, Ŝe człowiek jest częścią przyrody”.
Z innego punktu widzenia ujmuje ekologię C.J. Krebs: ekologia jest nauką o zaleŜnościach
decydujących o liczebności i rozmieszczeniu organizmów. ZaleŜności te występują między
organizmami Ŝywymi a środowiskiem ich Ŝycia, na które to środowisko składają się: czynniki
klimatyczne, zróŜnicowanie przestrzeni, warunki pokarmowe oraz zjawiska uznane przez dowolny
organizm Ŝywy za jego, jak równieŜ stany i procesy wewnętrzne tego organizmu.
Celem ekologii, jako czystej nauki, jest zrozumienie bilansu oraz obiegu materii
i przepływu energii w przyrodzie. W swej formie stosowanej ekologia staje w obliczu konieczności
zbadania, w jaki sposób moŜna utrzymać podstawowe warunki obecnego Ŝycia.
Ekologia zajmuje się gospodarką przyrody w jej ekosystemach, traktuje takŜe
o strukturze i funkcjonowaniu biosfery, obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych
zaleŜności między organizmami i ich zespołami, a ich biotycznym i abiotycznym środowiskiem. A.
Mierzwiński podkreśla, Ŝe ekologia to nauka „badająca zaleŜności między organizmami roślinnymi
i zwierzęcymi a otaczającym je środowiskiem”.
Jeszcze inni autorzy uznają ekologię za „naukę zajmującą się badaniem stosunków
zachodzących między organizmami oraz ich relacji ze środowiskiem, w którym Ŝyją”. W literaturze
moŜna spotkać jeszcze inną definicję ekologii, którą określa się jako naukę o związkach między
organizmami lub grupami organizmów a środowiskiem albo jako naukę o współzaleŜnościach
pomiędzy Ŝywymi organizmami a ich środowiskiem. Ekologię nazywa się równieŜ „opowieścią o
domu Ŝywej istoty”, domu rozumianym jako całość otoczenia (z biotycznymi i abiotycznymi
elementami środowiska), a takŜe „opowieścią o gospodarstwie przyrody”. „Tak, więc ekologia jako
nauka o gospodarce przyrody wyjaśnia mechanizmy tworzenia się i funkcjonowania w przeszłości
bądź obecnie układów ekologicznych, interakcji między organizmami, procesów kształtowania się
róŜnorodności biologicznej, ustalenia się składu gatunkowego zespołów oraz ich rozmieszczenia i
liczebności, a takŜe czynniki warunkujące obieg materii i przepływ energii w geocenozach”.
Współczesna ekologia swym zakresem badań obejmuje wiele dziedzin. Najogólniej
interesuje się strukturą i funkcjonowaniem przyrody. Zajmuje się między innymi:
-oŜywionymi i nieoŜywionymi elementami środowiska (ekosystem)
-środowiskiem Ŝycia organizmów (biotop)
-badaniem ogółu organizmów jednego gatunku zamieszkującego wspólny teren
-fizjonomią Ziemi lub jej części, w której działa człowiek
-środowiskiem Ŝycia na Ziemi (biosfera)
-zespołami ekosystemów
-całokształtem potrzeb Ŝyciowych organizmów oraz miejscem tych organizmów w obrębie zespołu
lub ekosystemu
- ekonomiką przyrody, która bada zaleŜności zachodzące między samymi organizmami oraz między
nimi a ich środowiskiem, które decydują o strukturze i funkcjonowaniu Ŝycia na Ziemi.
- ludzką działalnością i jej wytworami, które są zgodne z naturą, przyjazne człowiekowi i zarazem
nie szkodą przyrodzie;
- teorią i praktyką ochrony i kształtowania środowiska, [...] ideologią, programami i działaniami
zmierzającymi do zahamowania degradacji ekosystemów i biosfery.
Ekologia bada związki między organizmami oraz ich związki ze środowiskiem. W oparciu o ten
kierunek badań wyróŜnia się dwa podstawowe działy ekologii: autekologię
i synekologię. Autekologiazajmuje się badaniem zaleŜności między organizmami
a czynnikami środowiska. Natomiast syneokologiazajmuje się badaniem grup organizmów
w ich środowisku, tj. populacji, biocenozy, ekosystemu.
Innym działem ekologii jest ekologia człowieka, zajmująca się problemami wzajemnego
oddziaływania środowiska i populacji ludzkich. Ekologia człowieka ma powiązanie m. in. z
biologią człowieka, geografią, antropologią i socjologią. DąŜy do wyjaśnienia wpływów i skutków
działania róŜnych czynników na biologiczny rozwój człowieka, bowiem kaŜda ingerencja w
środowisko nie tylko uruchamia zjawisko dopasowywania się otoczenia do zaistniałej sytuacji, ale
takŜe dopasowywania tej sytuacji do nowych moŜliwości przyrody.
Ekologia człowieka bada wpływ zanieczyszczeń, występujących w powietrzu atmosferycznym,
wodzie glebie, roślinach jadalnych, paszach oraz środkach spoŜywczych pochodzenia roślinnego i
zwierzęcego, a takŜe w przedmiotach uŜytkowych kontaktujących się z Ŝywnością oraz
bezpośrednio i pośrednio z człowiekiem na zdrowie ludzi. Celem ekologii człowieka jest określenie
optymalnych warunków zdrowia ludzi przez ocenę naraŜenia wybranych zbiorowości lub całej
populacji na szkodliwe działanie zanieczyszczeń oraz opracowanie zasad zapobiegania skutkom
niekorzystnych dla zdrowia zanieczyszczeń biologicznych, chemicznych i fizycznych w
środowisku...