Marek PIETRZYK Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

59
Marek PIETRZYK
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
AKTYWNOŚĆ OBYWATELSKA
MIARĄ DOJRZAŁOŚCI SPOŁECZNEJ
W wyniku zmian społeczno-politycznych w Europie i na świecie, jakie
dokonały się po 1989, zaczęto stawiać pytania dotyczące politycznych i społecznoekonomicznych podstaw demokracji. Wówczas to podejmowano, bardzo istotną
dla tego okresu problematykę, powiązaną z możliwością przetransponowania na
grunt państw, które przeszły transformację ustrojową jej zasad i elementów
instytucjonalnych. Obiektem tego wpływu stała się również Polska.
Dyskusja dotycząca demokracji tego okresu dotyczyła między innymi
przyczyn niepełnych, słabych czy zniszczonych demokracji oraz demokracji
silnych, już ukształtowanych. Istotnym okazał się wymiar proceduralny demokracji,
ściśle związany z instytucjami i mechanizmami sprawowania władzy politycznej,
jednak jeszcze większą wagę odegrały kwestie aksjologiczne odnoszące się do
1
wartości demokratycznych.
W europejskiej debacie naukowej, jaka ma miejsce teraz, jak również
w debacie publicznej, coraz częściej podnosi się tematykę niedostatku, kryzysu
czy wręcz upadku demokracji. Zaczęły się pojawiać i pojawiają coraz częściej
stanowiska wskazujące na wręcz konieczność podjęcia działań przywracających
utraconą przez demokrację świetność. Poruszana jest problematyka poprawiania
demokracji. Badacze podkreślają rolę czynnika socjalizacji politycznej
determinującego partycypację2 oraz kluczowe dla uczestnictwa pod względem
jakościowym znaczenie kształcenia obywatelskiego.3 Ten fakt jest istotny z tego
punku widzenia, że współczesne demokracje ewoluują od formuły, w której udział
w akcie wyborczym był najważniejszą formą udziału obywateli w podejmowaniu
żywotnych decyzji publicznych do demokracji uczestnictwa – partycypacji.
Wskazuje ona na to, że obywatel musi mieć zapewnione równe prawa do
samorozwoju poprzez powszechny udział we współdecydowaniu o losach
społeczności lokalnych czy państwa.
Demokracja partycypacyjna, zakłada, że jej podmiotem jest dojrzały obywatel,
który jest na tyle przygotowany pod względem swoich kompetencji, że upoważnia
go to do pełnoprawnego uczestnictwa w życiu politycznym. Kompetencje
obywatelskie, którymi dysponuje obywatel, stanowią poznawczą i normatywną
gotowość do aktywności na rzecz dobra wspólnego. Wtedy Ja i My dla
kompetentnego obywatela stanowią płaszczyznę wzajemnych zobowiązań.
Kompetencje obywatela mogą wówczas w sposób dynamiczny być
wykorzystywane w pokonywaniu przeciwności własnego losu, przekraczaniu
narzucanych ograniczeń, aktywnym uczestnictwie w przeobrażaniu otaczającego
obywatela otoczenia. Dla takiego obywatela (kompetentnego) normą stają się takie
cechy jak: optymizm, pragmatyczność, sukces, komunikatywność, perspektywa
1
2
3
A. Wiktorska-Święcka, Od obywatela dobrego do dojrzałego. Wrocław 2011, s. 11
Ibidem, s. 12
Ibidem
60
i możliwości działania w określonych warunkach polityczno – kulturowych. Za
pożądane cechy każdej ze społeczności, w której obywatele dysponują
pożądanymi kompetencjami, uznaje się cnoty obywatelskie, dzięki którym mogą
się kształtować umiejętności życia społecznego, postawy społeczne i polityczne
4
oraz zdolność do interpretowania sytuacji społecznych i międzyludzkich. Dzięki
tym cnotom możliwe jest kształtowanie wspólnoty obywatelskiej, w ramach której
autonomia obywatela i poczucie wspólnoty są nierozłączne i ze sobą współgrają.
Dobro, stanowiące przedmiot zabiegów obywatelskich, nie stanowi zaś sprawy
prywatnej lecz jest przedmiotem ożywionej dyskusji, dotyczącej jego ulepszania
i precyzowania sposobów korzystania z niego przez wszystkich. Obywatelstwo w
demokracji nie jest więc sprawą indywidualną obywatela ale wymaga
uspołecznienia w ramach demokratycznej kultury politycznej. 5
Czym wobec tego jest obywatelstwo? Współcześnie, w węższym zakresie
obywatelstwo jest rozumiane jako formalna więź prawna łącząca jednostkę
6
z państwem. W szerszym ujęciu zaś, obywatelstwo jest utożsamiane
z możliwością działania jednostki w ramach państwa prawa.7 Współcześnie
również, zwłaszcza wśród zwolenników demokracji aktywnej – partycypacyjnej
podkreśla się potrzebę a wręcz konieczność przekraczania granicy tegoż
obywatelstwa przez jednostkę w stosunku do wspólnoty obywatelskiej
i w jej ramach dla dobra tejże wspólnoty. Ta postawa obywatela, by mogła stać
się aktywna, wymaga określonych cech i predyspozycji określanych
8
jako obywatelskość. Obywatelskość pozwala na świadome uczestnictwo
we wspólnocie, w której obywatel funkcjonuje i która staje się początkowo
społeczeństwem
świadomych obywateli a następnie społeczeństwem
obywatelskim. W tym procesie świadomość tak kształtującego się obywatela
identyfikuje się ze świadomością tego społeczeństwa obywatelskiego.9 Tę
identyfikację wskazał M.T. Cicero, kiedy pisał o formule res publica, pojmowanej
jako wspólnotę obywateli zdolnej do osiągania konsensusu; wspólnotę
świadomości tego samego prawa i pożytku wynikającego ze wspólnoty bytowania.
Tym sposobem republika stała się formą, w której dochodzi do konsensusu
wszystkich dobrych ludzi – obywateli – consensus honorum omnium.10 Oznacza to,
że pierwszy krok jaki wykonuje obywatel ku dojrzałości stanowi uczestnictwo
w procesie orientacji poznawczej – kognitywnej oraz identyfikacja z wartościami
obywatelskimi. Proces ten zmierza do zbudowania zasobów obywatelskich.
Powinien on wzmacniać motywację do aktywności zarówno w sferze publicznej jak
i politycznej w społeczeństwie obywatelskim. Proces budowania zasobów
obywatelskich stanowi istotę kształcenia obywatelskiego.11
Geneza problematyki kształtowania obywatela posiadającego określone
kompetencje, pożądane zwłaszcza w określonym czasie, sięga czasów
4
W. Bojkało, Społeczeństwo obywatelskie jako warunek realizacji idei demokracji. (w:) Koperek,
Kupczyk, Wiliński (red.), Europejski Przegląd Naukowy, tom I. Częstochowa 2009, s. 223
A. Wiktorska-Święcka, Od obywatela dobrego do dojrzałego. Wrocław 2011, s. 12
6
Ibidem, s. 12
7
Ibidem, s. 12
8
A. Wiktorska-Święcka, Od obywatela dobrego do dojrzałego. Wrocław 2011, s. 12
9
W. Bojkało, Antyczne korzenie Europy, (w:) W. Bojkało, A. Pacześniak, (red.): Podstawy europeistyki.
Podręcznik akademicki. Wrocław 2009, s. 69
10
Ibidem, s. 69
11
A. Wiktorska-Święcka, Od obywatela dobrego do dojrzałego. Wrocław 2011, s. 13
5
61
starożytnych. Od Arystotelesa poprzez Cycerona, Machiavellego aż po Habermasa
i Rawlsa i innych współczesnych autorów, dorobek myśli społeczno-politycznej jest
imponujący a zasadniczy cel edukacji i kształcenia obywatelskiego pozostaje jeden
– dojrzały obywatel.
Czym wobec tego jest edukacja obywatelska?
W trwającej dyskusji, której elementem jest nasza konferencja, dotyczącej
współczesnej demokracji zarówno w Polsce jak i innych państwach
demokratycznych, od dłuższego czasu zwraca się uwagę na potrzebę edukacji
obywatelskiej. W związku z tym, że społeczeństwo obywatelskie jest powszechnie
akceptowanym ideałem, do którego dążą demokracje zachodnie, panuje
przekonanie, że od tego jaka jest i będzie edukacja obywatelska, zależeć będzie
urzeczywistnianie społeczeństwa obywatelskiego w przyszłości.
Autorzy wydanego przez Radę Europy „Poradnika szkolenia nauczycieli
edukacji obywatelskiej i praw człowieka” pojmują edukację obywatelską jako każde
zorganizowane działanie jednych obywateli w celu edukowania innych w zakresie
obywatelskich kompetencji i postaw.12
Encyklopedia szkolna PWN definiuje edukację obywatelską jako koncepcję
zgodnie z którą, podstawowym zadaniem wychowania jest wdrażanie do pełnienia
funkcji obywatelskich oraz zapoznanie się z obowiązującymi prawami
13
wyznaczonymi ustawodawstwem państw. Podkreśla się w niej wagę przejścia od
postrzegania świata w perspektywie indywidualnej i lokalnej do rozumienia
14
i myślenia o świecie z perspektywy całego społeczeństwa i państwa. W podobny
sposób ideę edukacji obywatelskiej definiują osoby biorące udział w badaniach
przeprowadzonych przez Instytut Spraw Publicznych. Wskazywały one, że
edukacja obywatelska to nie tyle przekazywanie wiedzy na temat funkcjonowania
państwa i społeczeństwa, ile nauczanie obywateli aktywności na rzecz swego
otoczenia i brania za nie odpowiedzialności.
Fundacja Civis Polonus działająca od 2004 roku w Polsce, edukację
obywatelską uważa za rozwijanie postaw obywatelskich, umożliwiających
jednostkom kreowanie świata, w którym żyją.
Stanowisko ministrów edukacji rządów europejskich zgromadzonych na
Konferencji Rady Europy w Krakowie w 2000 roku podkreśla, że do edukacji
obywatelskiej należy zaliczyć: edukację polityczną, prawną, ekonomiczną,
europejską, globalną, rozwojową, kulturalną, społeczną, medialną, edukację dla
bezpieczeństwa, edukację praw człowieka. Stwierdzono również, że katalog
zagadnień właściwych edukacji obywatelskiej nie jest zamknięty i ulega kolejnym
rozszerzeniom wraz z zachodzącymi zmianami politycznymi, społecznymi,
cywilizacyjnymi.15
Dla porównania, w społeczeństwie niemieckim, jak pisze Aldona Wiktorska –
Święcka w książce „Od obywatela dobrego do dojrzałego”, pod pojęciem
kształcenia obywatelskiego rozumie się systematyczne przekazywanie wiedzy na
12
E. Haddleston, A. Garabagiu (red.), Edukacja obywatelska 2001-2004. Poradnik szkolenia nauczycieli
edukacji obywatelskiej i praw człowieka. Strasburg 2005, s. 8, http:/www.coe.int/t/dg4/
education/edc/Source/Pdf/Documents/2004_44%20_Tool%203 TTPolishdraft_en.pdf
13
A. Mikusińska (red.),Encyklopedia szkolna PWN, Wiedza o społeczeństwie. Warszawa 2009, s. 109
14
Ibidem, s. 109
15
J. Ćwiek-Karpowicz, Edukacja obywatelska w Polsce. (w:) Edukacja obywatelska w Niemczech
i Polsce. Raport z badań, s. 60
62
temat demokratycznego systemu politycznego, tak aby wychować autonomicznego
i dojrzałego obywatela.16 Również taka edukacja, która pozwoli obywatelowi na
nabycie umiejętności oceniania problemów społeczno-politycznych oraz aktywne
uczestnictwo w sferze publicznej, ponieważ kto nie orientuje się w systemie
politycznym, kto nie potrafi interpretować funkcji i powiązań, nie jest w stanie
wykorzystać swoich możliwości partycypacyjnych, nie pozyskał kompetencji
demokratycznej, pozostaje jako obywatel niedojrzały. 17
Uczenie umiejętności i propagowanie postaw obywatelskich jest również
meritum działalności edukacyjnej polskich szkół państwowych, organizacji
europejskich oraz instytucji pozarządowych wspierających budowanie
społeczeństwa obywatelskiego. Różnice pojawiają się w precyzowaniu
i definiowaniu zakresu
przedmiotowego kształcenia obywatelskiego, czy
określaniu pożądanych postaw obywatelskich oraz ocenie relacji pomiędzy
różnymi podmiotami zaangażowanymi w edukację obywatelską takimi jak:
państwo, szkoła, samorząd, partie polityczne, organizacje pozarządowe.
Jakie wobec tego istnieją wyobrażenia dotyczące społeczeństwa
obywatelskiego, stanowiącego rezultat oddziaływania ww. podmiotów na
obywatela? Jakie powinno spełniać warunki, żeby takim społeczeństwem się
mienić?
Janusz Korzeniowski i Małgorzata Machałek – autorzy „Edukacji obywatelskiej
w szkole”, do istotnych warunków istnienia społeczeństwa obywatelskiego
zaliczają:
- poziome stosunki między ludźmi i to, że każdy człowiek ma taką samą
godność, takie same obowiązki, takie same uprawnienia, a równość
pomiędzy ludźmi zapisana jest w prawie;
- wzajemne zaufanie między ludźmi i chęć zrzeszania się w celu realizacji
zbiorowych celów;
- wzajemne poszanowanie i tolerancja wobec odmienności, pomimo różnic
w poglądach i przekonaniach;
- zainteresowanie się ludzi sprawami publicznymi przez co stają się oni
prawdziwymi obywatelami, którym zależy na pomyślności całej wspólnoty
- możliwość aktywnego uczestnictwa obywateli w życiu publicznym, tym
samym w kształtowaniu kierunków polityki państwa;
- upodmiotowienie obywateli, co czyni ich współodpowiedzialnymi za losy
państwa;
- działania obywateli, podejmowane w celu właściwego zarządzania
sprawami całej społeczności dla dobra wspólnego i wspólnych korzyści;
- pluralizm społeczny, w którym każdy ma możliwość działania w wybranych
przez siebie organizacjach i instytucjach, służących urzeczywistnianiu jego
podmiotowości jako obywatela czy pracownika;
- niezależność działania instytucji społeczeństwa obywatelskiego od władzy
państwowej;
- funkcjonowanie różnych form samoorganizowania się społeczeństwa
takich jak:
16
17
A. Wiktorska-Święcka. Od obywatela dobrego do dojrzałego. Wrocław 2011, s. 41
Ibidem
63
organizacje działające na rynku, których celem jest osiągnięcie zysku
np. przedsiębiorstwa, banki, towarzystwa ubezpieczeniowe;
organizacje społeczne, gospodarcze, kulturalne, których celem jest
wywieranie wpływu na ośrodki władzy publicznej np. stowarzyszenia,
związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców;
organizacje polityczne, które dąż do zdobycia i sprawowania władzy
publicznej w skali państwa, województwa, powiatu lub gminy dla
realizacji określonych programów politycznych np. partie polityczne,
ruchy obywatelskie;
organizacje, których celem jest poszerzenie obszaru racjonalnej debaty
publicznej nt. sposobów osiągania celów zbiorowych np. wolne media,
prasa, radio i telewizja, niezależne ośrodki badawcze, uczelnie,
18
fundacje.
Można powiedzieć, że te uwarunkowania są zgodne z tym, czego od edukacji
obywatelskiej oczekuje państwo polskie.
Zdaniem Fundacji Civis Polonus, państwo jest wspólnotą obywatelską jeżeli:
- jest wspólnotą kompetentnych, zaangażowanych obywateli;
- obywatele są otwarci, lubiący innych, wrażliwi, ufni, umiejący budować
więzi międzyludzkie;
- kompetentni obywatele, to tacy, którzy znają swoje uprawnienia, wiedzą,
jak z nich korzystać;
- obywatele to partnerzy administracji publicznej, nie jej petenci.
- obywatele to zaangażowani, czyli wierzący w to, że ich udział w życiu
wspólnoty ma sens;
- gotowi do brania odpowiedzialności za siebie i innych. 19
Dla porównania, współczesne kształcenie obywatelskie w Niemczech,
stanowiące swego rodzaju konsensus pomiędzy różnymi podejściami
i wyobrażeniami na ten temat, zawiera:
- kształtowanie i umacnianie świadomości demokratycznej zorientowanej na
podstawowe wartości;
- rozumienie podstawowej struktury polityki jako rozwiązania aktualnych
problemów poprzez podejmowanie decyzji dotyczących spornych kwestii
społecznych;
- orientacja w ważnych aktualnych obszarach polityki, które mają wpływ na
rozwój w przyszłości np. demokracja i jej zagrożenia, stosunek do
ekonomii i ekologii, przyszłość zatrudnienia, globalizacja, integracja
europejska;
- nabycie pewnych umiejętności, jak zarządzanie informacją, media itp.20
Z powyższych założeń wyspecyfikowano dwa obszary zadań kształcenia
obywatelskiego:
- konkretyzacja wartości podstawowych;
- rozumienie politycznych procesów podejmowania decyzji w dwóch
wymiarach: decydenci i ich legitymizacja (parlament, rząd, głosowanie,
18
J. Korzeniowski, M. Machałek, Edukacja obywatelska w szkole. PWN, Warszawa 2011; E. WnukLipiński, Socjologia życia publicznego. Warszawa 2005, http:/civicpedia.ngo.pl/x/321916
19
Fundacja Civis Polonus: Edukacja Obywatelska młodzieży. Dobre praktyki, s. 3,
http:/www.civispolonus.org.pl
20
A. Wiktorska-Święcka, Od obywatela dobrego do dojrzałego. Wrocław 2011, s. 42
64
wybory) oraz treści decyzji i ich źródła: interesariusze i ich agencje
(inicjatywy obywatelskie, organizacje pozarządowe, organizacje polityczne,
media).21
Czy możemy stwierdzić, że pod wpływem edukacji obywatelskiej,
społeczeństwo polskie, szczególnie młode, jest na tyle dojrzałe, iż można go
traktować jako pełnowartościowe, zgodne z opisanymi tu wymogami?
Jako obywatele – politycznie nierozbudzeni, jako wyborcy – chwiejni
w decyzjach, oderwani od rzeczywistości, mało „wyrobieni”, przez co podatni na
demagogie i iluzoryczne hasła. Taki obraz pokolenia młodych Polaków dominował
w przedwyborczym dyskursie, przed wyborami parlamentarnymi w październiku
2011 roku. Obraz ten, jak ocenia Centrum Badania Opinii Społecznej z jednej
strony trochę przerysowany, z drugiej jednak w wielu aspektach znalazł
potwierdzenie w danych empirycznych.
Tabela nr 1: Udział młodych Polaków wyborach parlamentarnych 2011 roku.
9 października odbyły
ODPOWIEDZI TWIERDZĄCE
FAKTYCZNA
się wybory parlamentarne. RESPONDENTÓW
FREKWENCJA
OGÓŁU
Jak zwykle wiele osób – z
WYBORCZA
W WIEKU
BADANYCH
różnych powodów – nie
18-24 LATA
(N=1919)
wzięła udziału w tych
(N=252)
wyborach, inni zaś w nich
w procentach
uczestniczyli. Proszę
54
60
48,92
powiedzieć czy Pan(i)
głosował (a)?
Źródło: CBOS: Jak głosowali młodzi ludzie. Warszawa listopad 2011
Polskie Generalne Studium Wyborcze opracowane przy współpracy Instytutu
Studiów Politycznych PAN z CBOS podaje, że ponad połowa respondentów
w wieku 18-24 lata (54%) twierdzi, że brała udział w głosowaniu, chociaż
deklarowana przez nich frekwencja wyborcza jest wyższa (o około 5 punktów
procentowych) od faktycznej (podanej przez Państwową Komisję Wyborczą.22
Tabela nr 2: Udział Polaków w wyborach parlamentarnych 2011 roku
9 października odbyły
się wybory
parlamentarne. Jak
zwykle wiele osób – z
różnych powodów nie wzięła udziału w
tych wyborach, inni
zaś w nich
uczestniczyli. Proszę
21
22
ODPOWIEDZI TWIERDZĄCE RESPONDENTÓW WIEKU:
18-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65 lat
lata
lata
lata
lata
lata
i więcej
(N=252)
(N=376)
54
52
(N=302)
(N=326)
w procentach
59
59
(N=332)
(N=331)
73
63
Ibidem, s. 43
Komunikat „Polskiego Generalnego Studium Wyborczego 2011” zrealizowany we współpracy
Instytutu Studiów Politycznych PAN z CBOS w dniach 20 października – 13 listopada 2011 roku na
reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski (N=1919), s. 2, http:/www.cbos.pl
65
powiedzieć czy Pan
(i) głosował (a)?
Źródło: CBOS: Jak głosowali młodzi ludzie. Warszawa listopad 2011
Z zestawienia odpowiedzi młodych z odpowiedziami pozostałych grup
respondentów wynika, że zainteresowanie wyborami było w tej grupie mniejsze niż
wśród ogółu dorosłych (różnica w deklaracjach rzędu 14 punktów). Deklarowany
udział w wyborach najmłodszych ankietowanych jest porównywalny z notowaniami
wśród osób w wieku 25-34 lata i niższy niż wśród badanych mających 35 lat
i więcej.
Respondenci w wieku 18-24 lata deklarujący udział w wyborach wydają się,
wg CBOS, trochę lepiej zorientowani co do sytuacji na scenie politycznej kraju –
prawie powszechna jest w tej grupie znajomość wyniku glosowania (89% wobec
73% wśród młodych biernych politycznie). Ci, którzy aktywnie uczestniczyli
w wyborach, nieco częściej też wykazują zainteresowanie sprawami politycznymi.
Co dwunasty głosujący deklaruje duże (8%) bądź bardzo duże (5%)
zainteresowanie polityką, co trzeci regularnie śledzi wydarzenia w kraju i na
świecie oglądając telewizyjne programy informacyjne, a niemal wszyscy potrafią
sprecyzować swoje poglądy polityczne”.23
Tabela nr 3: Zainteresowanie Polaków polityką
WSKAŹNIKI
ZAINTERESOWANIA
POLITYKĄ
WSKAZANIA
RESPONDENTÓW WIEKU
18-24 LATA
DEKLARUJĄCYCH
udział
absencję
w wyborach
w wyborach
(N=137)
(N=111)
w procentach
8
5
OGÓŁU
BADANYCH
(N=1919)
Duże bądź bardzo duże
zainteresowanie polityką
Oglądanie w telewizji co najmniej
jednego programu
33
18
informacyjnego prawie
codziennie lub codziennie
Znajomość wyniku wyborów
89
73
parlamentarnych
Umiejętność określenia
poglądów politycznych na osi
92
80
lewica - prawica
Źródło: CBOS: Jak głosowali młodzi ludzie. Warszawa listopad 2011, s. 6
23
12
47
84
87
Komunikat „Polskiego Generalnego Studium Wyborczego 2011” zrealizowany we współpracy
Instytutu Studiów Politycznych PAN z CBOS w dniach 20 października – 13 listopada 2011 roku na
reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski (N=1919), s. 2, http:/www.cbos.pl,
s. 6
66
Młodzi nieuczestniczący w wyborach parlamentarnych w październiku 2011
roku różnią się od tych, którzy wzięli w nich udział, nie tylko częściej deklarowanym
brakiem sprecyzowanych poglądów politycznych.
Zarówno głosujący, jak i ci, którzy nie brali udziału w wyborach w zbliżonym
stopniu podzielają opinie, że rozwiązanie problemów naszego kraju nie byłoby
trudne, gdyby władza trafiła w ręce ludzi, którzy chcieliby tego dokonać (uważa tak
57% głosujących i 53% nieobecnych na wyborach).
Tabela nr 4: Przekonania polityczne Polaków
WSKAŹNIKI PRZEKONAŃ W
KWESTIACH POLITYCZNYCH:
Poglądy
polityczne
na osi
„lewica –
prawica”
WSKAZANIA
RESPONDENTÓW W
OGÓŁU
WIEKU 18-24 LATA
BADANYCH
DEKLARUJĄCYCH
(N=1919)
udział w
absencję
wyborach
wyborczą
(N=137)
(N=111)
42
27
42
34
41
30
16
12
15
6
17
9
2
3
4
prawicowe
centrowe
lewicowe
trudno powiedzieć
nie słyszałe(a)m o takim
podziale
W Polsce każdy obywatel ma taką samą
48
33
możliwość wpływania na politykę rządu
Rozwiązywanie problemów naszego kraju
57
53
jest bardzo prostą rzeczą, trzeba tylko
dać władzę tym, którzy będą chcieli tego
dokonać
To, na kogo się głosuje w wyborach,
61
52
może coś zmienić
To, kto rządzi ma znaczenie
71
60
Głosowanie w wyborach jest
87
69
obowiązkiem każdego obywatela
Źródło: CBOS: Jak głosowali młodzi ludzie. Warszawa listopad 2011, s. 7
35
53
55
68
85
Respondenci z grupy 18-24 lata wydają się przede wszystkim słabiej
zainteresowani polityką: młodzi wyborcy rzadziej niż ogół Polaków (nie tylko
głosujących) deklarują, że w co najmniej dużym stopniu interesują się polityką,
rzadziej także oglądają codziennie telewizyjne programy informacyjne. Ponadto,
najmłodsi ankietowani w mniejszym stopniu niż ogół uważają udział w głosowaniu
za obywatelską powinność, której spełnienie jest ważne, ponieważ to, kto jest
u władzy, ma znaczenie. Grupę młodych wyborców cechuje natomiast
ponadprzeciętne zaufanie do mechanizmów demokracji przedstawicielskiej,
wyrażające się w częstszym poczuciu realnego i równego dla wszystkich obywateli
wpływu na sytuację w kraju i politykę rządu.
Wyniki Polskiego Generalnego Studium Wyborczego 2011 potwierdzają
obiegowe opinie na temat ludzi młodych i ich obywatelskich kompetencji. Osoby
67
w wieku 18-24 lata rzadziej niż starsze uczestniczyły w wyborach, a jedna piąta
młodych wyborców dała się przekonać świeżości oferty nowych ugrupowań (tu
Ruch Palikota) co zadecydowało o sukcesie jego partii.
Bardzo istotnym elementem w budowie społeczeństwa obywatelskiego jest
jego aktywność w organizacjach obywatelskich. W porównaniu z sytuacją sprzed
dwóch lat (badanie CBOS z 2010 roku) deklarowany poziom aktywności
w organizacjach obywatelskich w Polsce wzrósł o 8 punktów procentowych.
Zwiększyło się też zaangażowanie w tym zakresie – podwoiła się m.in. liczba osób,
które aktywnie udzielają się w co najmniej trzech organizacjach o charakterze
obywatelskim.
Polacy najczęściej poświęcają swój czas na pracę społeczną w komitetach
rodzicielskich, radach rodziców oraz w innych organizacjach działających na rzecz
szkolnictwa i oświaty, a ponadto pracują społecznie w związkach, klubach
i stowarzyszeniach sportowych, organizacjach charytatywnych oraz ruchach
religijnych i wspólnotach parafialnych.
O społeczeństwie obywatelskim mówi się m.in. wówczas, gdy jego członkowie
działają dobrowolnie i nieodpłatnie na rzecz swojej społeczności lokalnej, wspierają
potrzebujących, a także czynnie angażują się w działalność organizacji
obywatelskich.
Z badania dotyczącego szeroko rozumianego społeczeństwa obywatelskiego,
wynika, że w 2009 roku dobrowolne i nieodpłatne prace na rzecz swojego
środowiska podejmował co piąty dorosły Polak (20%) a ponad połowa
społeczeństwa (58%) starała się w jakiś sposób pomagać potrzebującym.
Tabela nr 5: Zaangażowanie obywateli w działalność społeczną w latach 1998-2010.
W POLSCE ISTNIEJĄ RÓŻNE MOŻLIWOŚCI
SPOŁECZNEGO DZIAŁANIA. CZY PAN(I)
POŚWIĘCA SWÓJ WOLNY CZAS NA
DZIAŁALNOŚĆ W KTÓREJŚ ORGANIZACJI,
STOWARZYSZENIU, RUCHU, KLUBIE LUB
FUNDACJI?
Organizacje działające na rzecz szkolnictwa,
oświaty np. komitet rodzicielski, rada rodziców,
fundacja szkolna, uczelniana, Społeczne
Towarzystwo Oświatowe itp.
Organizacje, (związki, kluby i stowarzyszenia)
sportowe
Organizacje charytatywne działające na rzecz
potrzebujących dzieci.
Organizacje charytatywne działające na rzecz
osób potrzebujących – starych, ubogich,
bezdomnych, chorych, niepełnosprawnych,
ofiar klęsk żywiołowych, ofiar wojen itp.
Organizacje młodzieżowe np. harcerstwo,
kluby młodzieżowe, związki i stowarzyszenia
studenckie.
Ochotnicza Straż Pożarna, Górskie
ODSETKI ODPOWIEDZI TWIERDZĄCYCH
WŚRÓD OGÓŁU RESPONDENTÓW
II
XII
I
I
I
I
I
‘98
‘99
‘02
‘04
06
‘08
‘10
4,5
5,5
3,2
4,2
4,8
4,8
8,0
2,2
3,1
2,7
4,8
3,5
2,8
5,8
1,2
2,9
1,0
2,4
3,5
2,4
5,1
1,5
2,8
1,3
2,4
2,1
2,4
4,0
1,5
2,0
2,1
2,3
2,3
1,8
3,2
3,0
2,0
3,0
2,2
3,4
1,4
2,7
68
Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe itp.
Organizacje, stowarzyszenia artystyczne, np.
chór, orkiestra, zespół taneczny, teatralny.
Organizacje samopomocowe, np.
stowarzyszenia osób niepełnosprawnych,
samotnych ojców, anonimowych alkoholików,
osób bezrobotnych.
Towarzystwo naukowe.
Towarzystwo przyjaciół zwierząt, opieki nad
zwierzętami.
Związki zawodowe.
Stowarzyszenia miłośników miasta, regionu,
np. zajmujące się ochroną zabytków,
rozwojem kultury regionalnej.
Organizacje emerytów, kluby seniorów.
Organizacje, stowarzyszenia turystyczne.
Samorządy dzielnicowe, osiedlowe, np. rady
mieszkańców, komitety domowe.
Organizacje działające na rzecz ochrony
środowiska naturalnego.
Samorządy gminne.
Towarzystwa przyjaźni z innymi krajami,
narodami.
Stowarzyszenia i samorządy zawodowe.
Samorządy wojewódzkie, powiatowe.
Partie lub stowarzyszenia polityczne.
Organizacje kombatantów, weteranów, ofiar
wojny.
Samorządy pracownicze (rady pracownicze).
Inne organizacje, stowarzyszenia, ruchy,
kluby lub fundacje.
Źródło: CBOS: Aktywność Polaków w
1998-2010. Warszawa styczeń 2010, s. 3
0,9
1,8
0,9
1,9
1,6
0,8
2,6
0,6
1,1
0,4
1,0
1,3
0,8
2,5
0,6
1,1
1,4
1,1
0,8
0,7
1,4
0,8
1,2
1,6
0,5
0,3
2,3
2,3
3,2
0,7
4,8
0,8
3,3
0,4
3,8
0,6
3,9
0,8
3,2
1,0
2,1
1,9
1,4
1,6
1,0
1,4
2,0
1,2
1,2
0,6
0,3
1,8
1,3
1,0
1,8
0,9
1,2
1,2
1,1
0,9
1,8
1,7
1,5
0,9
1,5
0,3
1,2
1,8
0,9
1,5
1,1
0,1
1,3
0,7
0,2
0,1
1,1
0,7
0,9
0,6
0,8
0,4
1,1
1,1
0,7
0,3
1,4
0,8
0,4
0,8
1,3
0,5
0,1
0,6
0,9
0,9
0,5
0,7
1,4
0,5
0,2
0,7
1,2
0,5
0,7
0,4
1,0
1,0
0,7
0,7
0,6
0,4
0,2
0,3
0,9
0,2
0,2
0,8
0,3
1,1
0,9
0,4
1,7
0,6
1,4
organizacjach obywatelskich w latach
Z badania CBOS z 2010 roku wynika, że blisko trzy czwarte dorosłych
Polaków (72%) nie działa w żadnej organizacji obywatelskiej. Mniej więcej niż co
siódmy respondent (15%) deklaruje, że poświęca swój wolny czas na działalność
społeczną w jednej dziedzinie, 5% działa w dwóch dziedzinach, a 8% – w trzech
lub więcej. W porównaniu z sytuacją sprzed dwóch lat – czyli z 2008 roku, ogólny
poziom aktywności w organizacjach obywatelskich wzrósł o 8 punktów
procentowych. Zwiększył się też zakres zaangażowania w tym zakresie. Podwoiła
się m.in. liczba osób, które aktywnie udzielają się w co najmniej trzech
organizacjach o charakterze obywatelskim (z 4% do 8%).
Tabela nr 6: Praca społeczna w organizacjach obywatelskich.
PRACA
WSKAZANIA RESPONDENTÓW WEDŁUG TERMINÓW BADAŃ
69
SPOŁECZNA W
ORGANIZACJACH
OBYWATELSKIC H
II ‘98
N=1167
XII ‘99
N=1522
I ‘02
N=973
I ‘04
N=1057
I ‘06
N=1007
w procentach
Osoby
77
76
79
76
niepracujące
społecznie
Osoby pracujące
23
24
21
24
społecznie
(ogółem) w tym:
- w jednej
15
13
15
14
dziedzinie.
- w dwóch
4
5
4
5
dziedzinach.
- w trzech lub
4
6
2
5
więcej
dziedzinach.
Źródło: CBOS: Aktywność Polaków w organizacjach
1998-2010. Warszawa styczeń 2010, s. 4
I ‘08
N=890
I ‘10
N=1052
77
80
72
23
20
28
14
12
15
4
4
5
5
4
8
obywatelskich w latach
Działalność Polaków w organizacjach obywatelskich jest dość istotnie
zróżnicowana społecznie. Wiąże sie zarówno z położeniem społeczno - bytowym
(poziom wykształcenia, pozycja zawodowa czy sytuacja ekonomiczna
respondentów i ich gospodarstw domowych).
Ponadprzeciętną aktywnością społeczną w ramach organizacji obywatelskich
w Polsce charakteryzują się przede wszystkim osoby stanowiące kadrę
kierowniczą oraz specjaliści wyższego szczebla (ponad polowa z nich – 54% –
poświęca swój czas na działalność w minimum jednej organizacji), a także badani
z wyższym wykształceniem (prace w ramach jakiejś organizacji obywatelskiej
deklaruje 45% z nich), osoby uczące się i studiujące (43%), rolnicy (40%), oraz
badani w wieku od 18 do 24 lat (35%) i od 35 do 44 lat (35%).
Ci, którzy najchętniej angażują się w działalność grup o charakterze
obywatelskim, często cechują się przynależnością do kilku tego typu organizacji.
W co najmniej trzech grupach lub stowarzyszeniach udziela sie co czwarty spośród
kadry kierowniczej i specjalistów wyższego szczebla (24%), co piąty z grona osób
z wyższym wykształceniem (20%), co szósty rolnik oraz uczeń i student (po 16,
a także co ósmy badany w wieku od 18 do 24 lat (13%).
Minimalne zaangażowanie w działalność organizacji obywatelskich dotyczy
przede wszystkim bezrobotnych (88% z nich nie wykazuje takiej aktywności),
pracowników usług (86%), respondentów źle oceniających sytuację materialną
swoich gospodarstw domowych (86%) oraz rencistów (85%).
Tabela nr 7: Obywatele deklarujący pracę społeczną w ramach organizacji
obywatelskich
CECHY SPOŁECZNODEMOGRAFICZNE
ODSETKI RESPONDENTÓW DEKLARUJĄCYCH PRACĘ
SPOŁECZNĄ W RAMACH ORGANIZACJI OBYWATELSKICH
w jednej
w dwóch
w trzech
ogółem odsetek
dziedzinie dziedzinach
lub więcej
osób pracujących
dziedzinach
społecznie
w ramach organizacji
70
obywatelskich
Ogółem
Płeć
Mężczyźni
Kobiety
Wiek
Od 18 do 24 lat
25-34
35-44
45-54
55-64
65 lat i więcej
Miejsce zamieszkania
Wieś
Miasto do 20 tys.
20-100 tys.
101-500 tys.
501 tys. i więcej
mieszkańców
Wykształcenie
Podstawowe
Zasadnicze zawodowe
Średnie
Wyższe
Grupa społeczno-zawodowa
Kadra kierownicza,
specjaliści z wyższym
wykształceniem
Średni personel
techniczny
Pracownicy
administracyjno-biurowi
Pracownicy usług
Robotnicy
wykwalifikowani
Robotnicy
niewykwalifikowani
Rolnicy
Pracujący na własny
rachunek
Bierni zawodowo
Renciści
Emeryci
Uczniowie i studenci
15
5
8
28
13
16
7
3
7
9
27
28
15
18
18
13
14
12
7
5
7
5
3
3
13
8
10
6
9
5
35
31
35
24
26
20
15
15
14
11
21
3
7
6
7
5
9
3
7
10
11
27
25
27
28
37
14
15
15
16
4
5
5
9
6
5
7
20
24
25
27
45
19
11
24
54
14
11
6
31
14
4
6
24
8
12
3
4
3
6
14
22
15
5
3
23
20
18
4
4
16
5
40
27
10
15
18
2
4
9
3
6
16
15
25
43
71
Bezrobotni
10
2
0
12
Źródło: CBOS: Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich w latach
1998-2010. Warszawa styczeń 2010, s. 6
Nieco inne wyniki badań dotyczące aktywności młodych Polaków
zaprezentował Gallup Europe 16 maja 2011 roku, które zostały przedstawione i
omówione podczas debaty krajowej zorganizowanej z okazji Europejskiego
Tygodnia Młodzieży w Warszawie. Flash Eurobarometer – „Young Europeans” program instytutu Gallupa miał na celu poznanie sytuacji młodych Europejczyków
w społeczeństwie. Jak wynika z badań młodzi Polacy okazują się najmniej aktywni
w różnego rodzaju organizacjach takich jak: kluby sportowe, kluby młodzieżowe,
organizacje kulturalne, spośród wszystkich młodych Europejczyków. Najdobitniej
tego typu aktywność widać na przykładzie działalności w organizacjach
młodzieżowych proponujących różne formy spędzania czasu wolnego i innych
grupach nastawionych na nastolatków i studentów. Niespełna co dziesiąty Polak
miał z nimi styczność. Dla porównania w takich krajach jak Irlandia, Belgia,
Holandia czy Luksemburg, a nawet Rumunia udzielał się w nich co czwarty badany
w wieku 15-30 lat.
Nie najlepiej przedstawia się również aktywność Polaków w organizacjach
typowo młodzieżowych. Jedynie 9% młodych Polaków przyznaje się do tego, że do
nich należy. Dla porównania w Irlandii czy Belgii jest to ponad 25% młodych
obywateli tych państw. Nieco lepiej, ale wciąż poniżej średniej unijnej, która wynosi
14%, wypadają młodzi Polacy w zastawieniu aktywnego uczestnictwa
w organizacjach kulturalnych. Aktywność tego rodzaju zadeklarowało zaledwie
11% młodych obywateli Polski. Tak niskie zaangażowanie młodych Polaków
tłumaczy się zbyt małą ilością czasu na pozaszkolne, czy pozazawodowe
aktywności w odróżnieniu od ich rówieśników z innych krajów. Pozycja
a szarym końcu, może świadczyć również o tym, wg instytutu, że
najprawdopodobniej szkoły, ośrodki akademickie, placówki gminne, miejskie, nie
dysponują wystarczająco interesującą ofertą lub też nie posiadają jej wcale.
Pozytywnym elementem, wyróżniającym młodych Polaków w przedziale
wiekowym 15-30 lat, spośród ich europejskich rówieśników, to uczestnictwo
w wydarzeniach kulturalnych i wyborach. Eurobarometr Młodzieży, dotyczący
uczestnictwa w wyborach samorządowych, parlamentarnych czy europejskich,
przyniósł zaskakujące dane. Udział w wyborach deklarowało aż – po 90% młodych
pełnoletnich Polaków. Lepszy wynik miały tylko: Belgia – 93%, Szwecja – 92%,
Malta i Austria – po 91%. Dla porównania na Litwie głosowała mniej niż połowa
młodych ludzi, a w Czechach tylko 72%. Tak wysoka aktywność obywatelska
niekoniecznie oznacza duże poparcie dla polityków i dużą skuteczność działań
skierowanych do młodszych wyborców. W ocenie instytutu, może to być
przynajmniej po części wyraz wiary w instytucje wyborów jako narzędzia wpływania
na rzeczywistość czy efektem skuteczności kampanii na rzecz głosowania
prowadzonych od kilku lat przez praktycznie wszystkie media oraz wiele
organizacji pozarządowych. Jak ocenie Gallup Europe jest to jeden
z niewielu powodów do zadowolenia dla Polski. Niezbyt chętnie młodzi Polacy
włączają się w inną aktywność obywatelską – w wolontariat. Pomaga w ten sposób
jedynie 16% ogółu. Niższy odsetek wolontariuszy spotykany jest tylko w Szwecji
72
i Włoszech – po 13%. W Holandii wolontariusz stanowią aż 40% respondentów.
24
Średnia dla Unii Europejskiej wynosi 24%.
W podobnym tonie o działaniu i aktywności młodych Polaków wypowiada się
Dyrektor Narodowej Agencji Programu „Młodzież w działaniu” Pan Tomasz Bratek.
W jego opinii, obok barier finansowych najważniejszy w świadomości społecznej
jest niski prestiż aktywności obywatelskiej czy aktywności wolontariackiej.
Jak więc widać, aktywność obywateli, w dwóch moim zdaniem
najważniejszych
dziedzinach
życia,
kiedy
sprawdza
się
aktywność
i zaangażowanie obywateli w życie społeczne, nie jest najwyższa i jednoznaczna.
Taki wynik należy uznać za niewystarczający przy twierdzeniu, że Polska ma już
społeczeństwo obywatelskie. Do takiego stwierdzenia moim zdaniem jeszcze nam
daleko. Na potwierdzenie tej tezy można przytoczyć przygotowany przez Zespół
Doradców Strategicznych Rządu „Raport o Kapitale Intelektualnym Polski”,
w którym diagnoza stanu naszej obywatelskości przedstawiona jest pod wiele
mówiącym tytułem „Jak zwiększyć aktywność obywatelską?”. W ostatniej części
raportu nakreślony jest optymistyczny scenariusz dla Polski w 2030 r. Czytamy tam
m.in., jak doradcy premiera wyobrażają sobie społeczności lokalne, w których „tętni
życie, mieszkańcy organizują osiedlowe i dzielnicowe imprezy, na których można
mile spędzić czas w gronie sąsiadów i znajomych, nikt nie jest pozostawiony sam
sobie”.25 Aby taki stan osiągnąć wszyscy musimy wziąć się do pracy, bo do 2030
roku nie jest tak daleko, jak niektórym może się to wydawać.
Na podstawie tej analizy jawi się poważne wyzwanie: co zrobić w ramach
edukacji obywatelskiej, aby zwiększyć zaangażowanie obywateli, zwłaszcza tych
młodych, w życie społeczności lokalnych?
Odpowiedzią na to pytanie może być stwierdzenie, że to właściwie
prowadzona i ukierunkowana edukacja obywatelska jest niezbędnym narzędziem
tworzenia nowoczesnego społeczeństwa demokratycznego opartego na zasadach
uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Przecież nikt nie rodzi się z wiedzą na
temat zasad i wartości demokracji, wrażliwością na inność i zrozumieniem świata
społecznego. Postawy proaktywne i obywatelskie kształtują się w toku naszego
życia. Edukacja obywatelska jest obszarem, w którym powstaje wiedza, wartości
oraz postawy tworzące i wzbogacające kapitał społeczny.
Istnieje duża różnorodność pojęć i terminów, które kryją się pod pojęciem
edukacji obywatelskiej. Moje rozumienie edukacji obywatelskiej obejmuje zestaw
praktyk i działań mających na celu lepsze przygotowanie młodych ludzi i dorosłych
do aktywnego uczestniczenia w demokratycznym życiu. Edukacja Obywatelska
powinna oznaczać uczenie się jak zostać obywatelem i jak żyć w społeczeństwie
demokratycznym. Jest to edukacja dla przyszłości obejmująca zasady przyjęte na
dwudziestej Sesji Stałej Konferencji Ministrów Edukacji Rady Europy w Krakowie
w październiku 2000 roku. Są to następujące zasady:
- edukacja obywatelska jest doświadczeniem trwającym przez całe życie;
- nadrzędnym celem edukacji obywatelskiej jest przygotowanie jednostek
i wspólnot do uczestnictwa w działalności obywatelskiej i politycznej;
24
25
E. Tomaszewicz, A. Kryszkiewicz, Ile jest Europejczyka w młodym Polaku? www.gazeta.pl (pobrano
16.05.2011 r.), s. 2
M. Gumkowska, Ile aktywności obywatelskiej w Polsce? Stowarzyszenie Klon/Jawor 19.05.2008, s. 1
73
edukacja obywatelska wiąże się z poszanowaniem praw i akceptacją
obowiązków;
- edukacja obywatelska docenia różnorodność kulturową i społeczną;
- opiera się na fundamentalnych zasadach praw człowieka, demokracji
pluralistycznej i rządach prawa;
- odwołuje się w szczególności do praw i obowiązków, autonomii,
uczestnictwa, przynależności i poszanowania różnorodności.
- dotyczy wszystkich grup wiekowych i warstw społecznych.
- jej celem jest przygotowanie młodych ludzi i dorosłych do aktywnego
uczestnictwa w demokratycznym społeczeństwie i tym samym
wzmocnienia demokratycznej kultury.
- ma charakter instrumentalny w walce z przemocą, ksenofobią, rasizmem,
agresywnym, nacjonalizmem i nietolerancją.
- przyczynia się do spójności społecznej, społecznej sprawiedliwości
i wspólnego dobra.
- wzmacnia społeczeństwo obywatelskie starając się, aby jego obywatele
byli dobrze poinformowani i zdobywali wiedzę oraz wyposaża ich
w demokratyczne umiejętności.
- powinna być różnicowana zgodnie z kontekstem krajowym, społecznym,
kulturowym i historycznym.
Powszechnie wiadomo, iż niemożliwe jest wdrożenie tych zasad, bez
współdziałania wszystkich czynników życia politycznego czy społecznego.
Najważniejsze zadania w tym zakresie winna
jednak realizować szkoła.
Kształtowanie młodych osób w zgodzie z wartościami takimi jak równość,
solidarność, aktywność społeczna, tolerancja itp. jest podstawą budowy
demokratycznego, obywatelskiego społeczeństwa.
Aby założenia edukacji obywatelskiej nie zostały jedynie założeniami,
konieczne są konkretne działania. Młodzi ludzie powinni mieć możliwość
nabywania praktycznych obywatelskich doświadczeń. Szkolne plany działań, które
powinny być tworzone wspólnie przez nauczycieli i uczniów mają promować
wzorce obywatelskiego działania, uwrażliwiać na potrzeby innych oraz zachęcać
do aktywnej pracy na rzecz dobra ogółu Szczególnie ważne jest zachęcanie
uczniów do brania udziału w życiu społeczności lokalnej a także do uczestnictwa
w samorządach uczniowskich i przejawiania wszelkich inicjatyw w szkole i poza
nią.
Aby polska szkoła wywiązała się ze swoich zadań, powinna spełniać
następujące warunki:
- pomoc w zrozumieniu współczesnego świata oraz wskazywanie młodym
ludziom w jaki sposób można go zmieniać i ulepszać;
- wzmacnianie poczucia wspólnoty i więzi lokalnych regionalnych
narodowych oraz europejskich;
- wspieranie procesów niezależnego myślenia i sądu;
- zachęcanie uczniów do aktywnego uczestnictwa w sprawach publicznych;
- uczenie solidarności i odpowiedzialności za siebie oraz innych;
- uświadamianie rangi demokratycznych instytucji i procedur;
- uczenie zasad współpracy i udziału w publicznej debacie;
- zachęcanie uczniów do wiary we własne możliwości.
-
74
W praktyce takimi działaniami może być inicjowanie uczniowskich projektów
dotyczących:
- najbliższej okolicy (np. likwidacja dzikich wysypisk w lasach, segregacja
śmieci), działania na rzecz poprawy warunków życia lokalnej społeczności
zapewnienie bezpieczeństwa młodszym uczniom itp.);
- kraju (np. włączenie się do akcji walki z korupcją);
- świata (np. zorganizowanie na swoim terenie akcji charytatywnej mającej
na celu pomoc krajom uboższym dotkniętych kataklizmami lub konfliktami
zbrojnymi).
Działania szkół i nauczycieli mogą również koncentrować się na
szerzeniu w społeczności uczniowskiej zainteresowania sprawami
publicznymi takimi jak wybory lokalne parlamentarne lub prezydenckie.
Pomocne może tu być organizowanie wszelkiego rodzaju dyskusji i debat
klasowych lub szkolnych na tematy zarówno bezpośrednio dotyczące
społeczności szkolnej jak i zagadnień ogólnych, często interesujących żywo
młodych ludzi takich jak np. kwestia globalizacji i problemów
z niej wynikających.
Jednocześnie sama szkoła powinna jawić się uczniom jako instytucja
stosująca procedury demokratyczne zarówno w życiu całej szkoły jak
i poszczególnych klas szkolnych.
Aby taki obraz szkoły mógł zaistnieć, musi być ona aktywniej wsparta
przez powołany w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu, Krajowy
Komitet ds. Europejskiej Edukacji Obywatelskiej. Na poziomie lokalnym
i regionalnym działania te winny być wsparte przez Promotorów
Regionalnych Europejskiej Edukacji Obywatelskiej, których zadaniem jest
przekazywanie informacji środowisku edukacyjnemu i lokalnemu. Ważne
zadania przypadają mediom, do których należy promowanie działań
związanych z Europejską Edukacją Obywatelską takich jak szkolne projekty
i wspólne działania szkół i lokalnych społeczności, zbieranie informacji o
przebiegu Europejskiej Edukacji Obywatelskiej, udział w wybranych
działaniach i przygotowanie przykładów dobrej praktyki.
Istotne znaczenie w promocji i realizacji celów będzie miało też
zaangażowanie organizacji pozarządowych wspierających funkcjonowanie
społeczeństwa obywatelskiego oraz instytucji oświatowych zwłaszcza kuratoriów
oświaty, placówek doskonalenia nauczycieli, placówek wychowawczych i innych,
którym leży na sercu rozwój społeczeństwa obywatelskiego i jego maksymalne
uaktywnienie w sprawach kraju i świata. Dopiero rezultaty tych kompleksowych
działań mogą poprawić aktywność społeczną i tym samym podnieść poziom
dojrzałości społecznej polskiego społeczeństwa.
Bibliografia
1. Bojkało W., Antyczne korzenie Europy, (w:) W. Bojkało, A. Pacześniak,
(red.): Podstawy europeistyki. Podręcznik akademicki. Wrocław 2009
2. Bojkało W., Społeczeństwo obywatelskie jako warunek realizacji idei
demokracji. (w:) Koperek, Kupczyk, Wiliński (red.), Europejski Przegląd
Naukowy, tom I. Częstochowa 2009
3. Ćwiek-Karpowicz J., Edukacja obywatelska w Polsce. (w:) Edukacja
obywatelska w Niemczech i Polsce. Raport z badań
75
4. Fundacja Civis Polonus: Edukacja Obywatelska młodzieży. Dobre praktyki,
s. 3, http:/www.civispolonus.org.pl
5. Gumkowska M., Ile aktywności obywatelskiej w Polsce? Stowarzyszenie
Klon/Jawor 19.05.2008 r.
6. Haddleston E., Garabagiu A. (red.), Edukacja obywatelska 2001-2004.
Poradnik szkolenia nauczycieli edukacji obywatelskiej i praw człowieka.
Strasburg
2005,
http:/www.coe.int/t/dg4/education/edc/Source/Pdf/
Documents/2004_44%20_Tool%203 TTPolishdraft_en.pdf
7. Komunikat „Polskiego Generalnego Studium Wyborczego 2011”
zrealizowany we współpracy Instytutu Studiów Politycznych PAN
z CBOS w dniach 20 października – 13 listopada 2011 roku na
reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski (N=1919),
http:/www.cbos.pl
8. Korzeniowski J., Machałek M., Edukacja obywatelska w szkole. PWN,
Warszawa 2011
9. Mikusińska
A.
(red.),Encyklopedia
szkolna
PWN,
Wiedza
o społeczeństwie. Warszawa 2009
10. Tomaszewicz E., Kryszkiewicz A., Ile jest Europejczyka w młodym Polaku?
www.gazeta.pl (pobrano 16.05.2011 r.)
11. Wiktorska-Święcka A., Od obywatela dobrego do dojrzałego. Wrocław
2011
12. Wnuk-Lipiński E., Socjologia życia publicznego. Warszawa 2005,
http:/civicpedia.ngo.pl/x/321916