Pr Ochr Srod. Sobolew 26.06.2012 - Strona Główna
Transkrypt
Pr Ochr Srod. Sobolew 26.06.2012 - Strona Główna
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SOBOLEW na lata 2012 – 2015 z uwzględnieniem perspektywy do 2019 r. SOBOLEW 2012 r. 1 Spis treści SPIS TREŚCI.................................................................................................................................................... 2 1. WPROWADZENIE....................................................................................................................................... 3 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU.................................................................................................. 3 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY SOBOLEW....................................................................................................... 5 3.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE....................................................................................... 5 3.2. GEOMORFOLOGIA, BUDOWA GEOLOGICZNA I UKSZTAŁTOWANIE TERENU............................................... 7 3.3. STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I CHARAKTER ZABUDOWY................................... 9 3.4. KLIMAT...................................................................................................................................................... 11 3.5. DEMOGRAFIA I PROCESY SPOŁECZNE........................................................................................................ 12 3.6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNO - INŻYNIERYJNA GMINY.......................................................................... 15 3.7. SYTUACJA GOSPODARCZA......................................................................................................................... 19 3.8. TURYSTYKA I REKREACJA........................................................................................................................... 21 3.9. KOMUNIKACJA I TRANSPORT.................................................................................................................... 23 4. DZIAŁANIA STRETEGICZNE DLA GMINY SOBOLEW DO 2019 ROKU............................................................................................................................................. 25 4.1. NADRZĘDNY CEL PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SOBOLEW................................................ 26 4.2. PRIORYTETY EKOLOGICZNE....................................................................................................................... 26 5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY ...........27 5.1. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU....................................................................................................... 27 5.2. OCHRONA LASÓW..................................................................................................................................... 38 5.3. RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODY ORAZ OCHRONY WÓD.......................................... 43 5.4. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI................................................................................................................ 52 5.5. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI.................................................................................... 57 6. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO ................................................. 58 6.1. ŚRODOWISKO A ZDROWIE........................................................................................................................ 58 6.2. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO................................................................................................ 63 6.3. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU I PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH.................................................................... 69 7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH.......................................................................................................... 76 7.1. UWZGLĘDNIENIE ZASAD OCHRONY ŚRODOWISKA W STRATEGIACH SEKTOROWYCH .............................. 76 7.2. AKTYWIZACJA RYNKU NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA...................................................................... 78 7.3. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W DZIAŁANIACH NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA I EDUKACJA EKOLOGICZNA ................................................................................................................................................. 78 7.4. ASPEKT EKOLOGICZNY W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM...................................................................... 79 8. HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY NA LATA 2012-2015 Z UWZGLĘDNIENIEM LAT 2016-2019 ......81 9. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU............................................................................... 88 10. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU ................................................ 88 ZAŁĄCZNIK NR 1 - ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU ............................................................... 91 SPIS TABEL................................................................................................................................................... 99 SPIS RYSUNKÓW.......................................................................................................................................... 99 2 1. WPROWADZENIE Gminy, jako jednostki administracyjne, zobowiązane są do zrównoważonego rozwoju, co oznacza prowadzenie szerokiej działalności przy jednoczesnym niedopuszczeniu do degradacji środowiska naturalnego oraz na podejmowaniu działań zmierzających do naprawy przekształconych elementów. Stanowi to m.in. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku, w której zawarto zapis o ochronie środowiska za pomocą zasady zrównoważonego rozwoju. Efektywność działań z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz od zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z programem, sporządzonym na podstawie kompleksowej analizy dla danego rejonu. Rolę taką pełnią wieloletnie programy ochrony środowiska, które wykonuje się dla wszystkich szczebli administracyjnych: kraju, województwa, powiatu i gminy. Program ochrony środowiska dla gminy Sobolew na lata 2012 – 2015 z uwzględnieniem perspektywy do 2019 roku (nazywany dalej Programem ochrony środowiska albo Programem) jest dokumentem planowania strategicznego, zawierającym cele i kierunki polityki prowadzonej przez gminę i określającym wynikające z nich działania. Niniejszy dokument jest aktualizacją dokumentu pt. Program ochrony środowiska dla gminy Sobolew na lata 2004-2011 (Uchwała Nr XXXIV/183/2006 Rady Gminy w Sobolewie z dnia 16 marca 2006 roku). Program nie jest dokumentem prawa lokalnego, niemniej będzie wykorzystywany jako: • • • • • podstawowy dokument zarządzania gminą w zakresie ochrony środowiska, pomoc w działaniach edukacyjno – informacyjnych, wytyczna do tworzenia programów operacyjnych i zawierania porozumień i kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi w działaniach związanych ze środowiskiem, przesłanka do konstruowania budżetu gminy i wieloletnich prognoz finansowych, układ odniesienia dla innych podmiotów działających w sektorze ochrony środowiska oraz podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej. Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w gminie Sobolew będzie miało charakter procesu ciągłego, co oznacza cykliczne weryfikowanie celów i wydłużanie horyzontu czasowego Programu ochrony środowiska w jego kolejnych edycjach. Jako punkt odniesienia dla Programu przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2011 r., z uwzględnieniem dostępnych danych za okres 2012 roku. 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego, polegającej na: 1. Określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy Sobolew, zawierającej charakterystykę poszczególnych komponentów środowiska wraz z ich oceną. 2. Określeniu działań mających na celu poprawę stanu aktualnego w zakresie ochrony środowiska poprzez przedstawienie celów strategicznych, celów długo- i krótkookresowych oraz kierunków 3 działań wraz z opracowaniem programów operacyjnych dla poszczególnych segmentów środowiska przy czym: • cele ekologiczne – rozumiane są jako cele, po osiągnięciu których ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska, stanowiące ostateczny efekt podejmowanych działań, • kierunki działań – prowadzą do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych, • zadania ekologiczne – są to przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Zadania te mają charakter krótkookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. 3. Przedstawieniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawnoinstytucjonalnych, źródeł finansowania, systemu zarządzania środowiskiem i Programem. 4. Określeniu zasad monitorowania efektów wdrażania Programu. Informacje pozyskane zostały ze Starostwa Powiatowego w Garwolinie, Urzędu Gminy w Sobolewie, a także: Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego, Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie oraz Powiatowej Komendy Państwowej Straży Pożarnej w Garwolinie. Znaczącym źródłem danych był Główny Urząd Statystyczny. Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy trzech dokumentów, którymi są: 1. Ustawa z dnia z 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) Definiuje ona ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1 poś), program ochrony środowiska, sporządzany w celu realizacji Polityki ekologicznej Państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: • cele ekologiczne, • priorytety ekologiczne, • rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016, definiująca cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych: • priorytety polityki ekologicznej Rzeczpospolitej Polskiej, • kierunki działań systemowych, • ochrona zasobów naturalnych, • poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. 3. „Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów. W Programie powinny być uwzględnione: • zadania własne gminy tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy, • zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom gminnym, powiatowym, wojewódzkim bądź centralnym. 4 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY SOBOLEW 3.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE Gmina Sobolew położona jest w południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie garwolińskim. Miejscowość Sobolew położona jest w odległości ok. 80 km od Warszawy. Do miasta Garwolin, pełniącego funkcje stolicy powiatu, jest 23 km. Powierzchnia gminy zajmuje 9 480,8 ha. W latach 1975-1998 gmina wchodziła w skład województwa siedleckiego. Rysunek 1. Położenie gminy Sobolew (źródło: wikipedia.pl) Rysunek 2. Gmina Sobolew na tle powiatu garwolińskiego (źródło: strona www gminy) 5 Rysunek 3. Rejon gminy Sobolew (źródło: www.targeo.pl) Gmina Sobolew graniczy z następującymi jednostkami administracyjnymi: • • • • od zachodu z gminą Maciejowice, od północy z gminami Górzno i Łaskarzew, od wschodu z gminą Żelechów, od południowego wschodu z gminą Trojanów. Pod względem administracyjnym obszar gminy dzieli się na 18 sołectw, w skład których wchodzi 16 miejscowości (Sobolew podzielony jest na trzy sołectwa). Największym sołectwem w gminie jest Sobolew, najmniejszym - Przyłęk. Obszary zajmowane przez poszczególne sołectwa wahają sie od 226 ha do 1 921 ha. Miejscowość Sobolew pełni funkcję lokalnego ośrodka administracyjnousługowego, w którym mieści się Urząd Gminy. Tabela 1. Powierzchnia gminy Sobolew i poszczególnych sołectw Nazwa sołectwa Powierzchnia w ha % powierzchni gminy Anielów 240 3 Chotynia 693 7 Godzisz 1 025 11 Gończyce 1 015 11 Grabniak 360 4 Kaleń Drugi 425 4 Kaleń Pierwszy 573 6 Kobusy 299 3 Kownacica 528 6 Nowa Krępa 578 6 Ostrożeń Drugi 348 4 Ostrożeń Pierwszy 315 3 Przyłęk 226 2 Sobolew 1 921 20 Sokół 718 8 6 Nazwa sołectwa Trzcianka Powierzchnia gminy Powierzchnia w ha 229 9 483 % powierzchni gminy 2 100 Źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie Zgodnie z regionalizacją fizycznogeograficzną według J.Kondrackiego (2002 r.) gmina Sobolew położona jest w obrębie następujących jednostek: Tabela 2. Położenie fizyczno-geograficzne gminy Sobolew według regionalizacji J.Kondrackiego (2002 r.) Megaregion Pozaalpejska Europa Środkowa Prowincja Niż Środkowoeuropejski Podprowincja Niziny Srodkowopolskie Makroregion Nizina Południowopodlaska Mezoregion Wysoczyzna Żelechowska Rysunek 4. Regionalizacja fizyczno-geograficzna rejonu gminy Sobolew (źródło: wikipedia.pl) 3.2. GEOMORFOLOGIA, BUDOWA GEOLOGICZNA I UKSZTAŁTOWANIE TERENU Geomorfologia Rzeźba terenu gminy Sobolew ukształtowana została głównie przez działalność lodowca z okresu zlodowacenia środkowopolskiego oraz procesy peryglacjalne. Pod względem morfologicznym teren gminy jest mało urozmaicony. Wysokości bezwzględne wynoszą od 119,3 m n.p.m. (w dolinie rzeki Okrzejki, na zachód od miejscowości Godzisz, tuż przy granicy gminy) do 178,1 m n.p.m. (we wschodniej części gminy, na południe od Anielowa). Na południu gminy (na północ od miejscowości Godzisz i na południe od miejscowości Sobolew) oraz na północy gminy (na południe i północ od miejscowości Gończyce) występują spadki terenu rzędu 5-10 m, tworząc stromą krawędź erozyjną. Główną formę geomorfologiczną stanowi zdenudowana plejstoceńska wysoczyzna polodowcowa, charakteryzująca się płaską rzeźbą, miejscami lekko falistą, o niewielkich spadkach terenu. 7 Urozmaicają ją doliny rzek: Promnik, Okrzejka i Łukówka oraz ich dopływów, a także liczne dolinki erozyjno-denudacyjne. W zachodniej części gminy (na zachód od wsi Krępa Nowa i południe od wsi Krępa Stara) znajdują się rozległe podmokłości. Na północnym-wschodzie gminy, w okolicach wsi Ostrożeń Pierwszy występują wzgórza moreny czołowej. We wschodniej części gminy (w lesie na wschód od wsi Sokół) oraz w zachodniej części (w lasach na zachód od Sobolewa i na zachód od Godzisza) występują liczne wydmy, obecnie porośnięte lasami. Budowa geologiczna Obszar gminy Sobolew znajduje się w obrębie depresji wewnętrznej niżu środkowoeuropejskiego, zbudowanej ze skał osadowych paleozoiku i mezozoiku, o znacznych miąższościach dochodzących do kilku tysięcy metrów. Miąższość pokrywy osadowej zwiększa się stopniowo w kierunku południowozachodnim, co ma związek z obniżeniem krystaliniku na przełomie kredy i paleogenu. Powierzchniowa budowa geologiczna Wysoczyzny Żelechowskiej, w obrębie której położona jest gmina Sobolew, związana jest ze zlodowaceniem środkowopolskim. Najstarszymi osadami odsłaniającymi się na powierzchni są utwory wodnolodowcowe. Wychodnie tych utworów znajdują się w okolicy miejscowości Godzisz, na krawędzi wysoczyzny. Są to piaski drobno- lub różnoziarniste z pojedynczymi głazikami. Utwory te przykryte są gliną zwałową występującą na znacznym obszarze gminy. Miejscami bezpośrednio na glinie zwałowej występują pojedyncze zdenudowane zniesienia moren czołowych, zbudowane z piasków, żwirów i głazów. Na przeważającym obszarze na glinie zwałowej leżą utwory wodnolodowcowe wykształcone w postaci piasków. Zlodowacenie północnopolskie zaznaczyło się powstaniem osadów piaszczysto-żwirowych. Występują one na stosunkowo niewielkiej powierzchni, na terenie przysiółków Michałki i Jeżyny. W tym też okresie powstały osady eoliczne i formowały się wydmy. Proces powstawania tych osadów trwa do czasów współczesnych. Utwory eoliczne oraz wydmy miejscami występują bezpośrednio na glinach zwałowych, najczęściej jednak na utworach piaszczystych: wodnolodowcowych (zlodowacenie środkowopolskie), ewentualnie rzecznych (zlodowacenie północnopolskie). W holocenie w dolinach rzecznych powstały piaski i żwiry tarasów zalewowych. Rysunek 5. Ukształtowanie terenu rejonu gminy Sobolew (źródło: wrotamazowsza.pl) 8 3.3. STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I CHARAKTER ZABUDOWY Gmina Sobolew ma charakter typowo rolniczy. Powierzchnia gminy wynosi 9 480,8 ha, w tym 5 881,7 ha powierzchni (62,0%) to użytki rolne, w tym: • • • • grunty orne - 4 963,1 ha (52,3%), łąki - 190,3 ha (2,0%), pastwiska - 647,4 ha (6,8%), sady - 80,9 ha (0,8%) Ponadto, 2 560,3 ha zajmują lasy i grunty leśne (27,0%). Pozostałe grunty zajmują powierzchnię 1 038,8 ha, w tym: • • • • • • • • • • • • tereny mieszkaniowe - 369,0 ha, tereny przemysłowe - 9,6 ha, inne tereny zabudowane - 24,9 ha, tereny kolejowe - 53,9 ha, drogi - 232,1 ha, wody stojące - 20,2 ha, wody płynące - 12,0 ha, rowy - 31,9 ha, tereny rekreacyjno - wypoczynkowe - 2,2 ha, zakrzaczenia - 242,2 ha, nieużytki - 40,6 ha, pozostałe - 0,2 ha. 9 Rysunek 6. Struktura użytkowania powierzchni w gminie Sobolew (źródło: Urząd Gminy w Sobolewie, stan na dzień 31.12.2010 r.) Na terenie gminy Sobolew dominuje charakterystyczna dla terenów wiejskich zabudowa zagrodowa i jednorodzinna (około 2 090 posesji). Zabudowa wielorodzinna występuje jedynie w miejscowości Gończyce - jest to 6 budynków wielorodzinnych, dwukondygnacyjnych, w których zamieszkuje około 80 osób. Ponad 60% mieszkań znajduje sie w budynkach o niepalnym materiale ścian. Najwięcej takich mieszkań znajduje sie w miejscowościach: Sobolew, Grabniak, Gończyce. Najmniej w: Nowej Krępie, Kobusach, Ostrożniu Pierwszym i Kownacicy. Zabudowa niemieszkalna na terenie gminy to: Urząd Gminy w Sobolewie, Bank Spółdzielczy w Łaskarzewie Oddział w Sobolewie, Poczta Polska PPUP w Sobolewie, Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej w Sobolewie i Gończycach, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Sobolewie, Zespoły Szkół w Sobolewie i Gończycach, Publiczne Szkoły Podstawowe w Godziszu, Kaleni, Sokole, Chotyni i Anielowie, Publiczne Przedszkola w Sobolewie i Gończycach, Lecznica dla Zwierząt w Sobolewie, 2 Stacje Paliw Płynnych w Gończycach i 1 w Sobolewie, 2 Stacje Paliw Gazowych w Sobolewie oraz 2 piekarnie w Sobolewie, 3 zakłady usług gastronomicznych w Sobolewie i Gończycach, 3 apteki w Sobolewie i Gończycach, a także około 40 sklepów branży spożywczej i przemysłowej rozmieszczonych na terenie całej gminy. Rysunek 7. Budynek Urzędu Gminy w Sobolewie (źródło: strona www gminy) Zabudowa i zagospodarowanie przestrzenne poszczególnych miejscowości tworzy różnorodne układy dostosowane do lokalnych uwarunkowań. Przeważają układy liniowe, o zabudowie skupionej wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Na terenie gminy występuje także rozproszone osadnictwo wiejskie o jednorodnej funkcji zabudowy zagrodowej. 10 Rysunek 8. Zagospodarowanie przestrzenne okolicy Sobolewa (źródło: mapsgogle.pl) Pod względem funkcjonalnym gminę Sobolew można podzielić na trzy obszary: centralny, południowy i północny. Obszar centralny tworzy zespół zabudowy Sobolewa, towarzyszącymi usługami i linią kolejową oraz drogą wojewódzką Nr 807 przebiegającymi przez środek miejscowości. Centralna część Sobolewa posiada charakter układu miejskiego, koncentruje sie tutaj głównie zabudowa jednorodzinna i usługi. Tereny poza centrum rozciągnięte są wzdłuż głównych dróg i ma charakter ekstensywny. Obszar południowy odznacza sie dużą atrakcyjnością krajobrazowo - przyrodniczą (część zajmuje Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu) i niskim stopniem urbanizacji. Zabudowa, głównie o charakterze zagrodowym ma charakter pasmowy, rozciągnięty wzdłuż dróg. Obszar jest słabo wypo sażony w obiekty usługowe. Przez południowo-zachodnia część przepływa rzeka Okrzejka, o krajowej randze przyrodniczej. Obszar północny odznacza sie szybkim tempem urbanizacji i dobrymi połączeniami komunikacyjnymi, a także dużą ilością podmiotów gospodarczych. W centralnej części położona jest wieś Gończyce. Przez obszar przepływa rzeka Promnik o regionalnej randze przyrodniczej. Przeważa zabudowa zagrodowa. 3.4. KLIMAT Według regionalizacji klimatycznej Polski opracowanej przez W. Okłowicza, gmina Sobolew leży w granicach Mazowiecko – Podlaskiego regionu klimatycznego. Teren gminy Sobolew posiada przewagę cech klimatu kontynentalnego, przejawiającego się dużą amplitudą średnich temperatur oraz dość nagłymi przejściami pór roku i stosunkowo niewielką ilością opadów. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. 7,5 oC. Średnio w roku jest około 115 dni przymrozkowych (o temperaturze maksymalnej wyższej od 0 oC i temperaturze minimalnej niższej od 0oC), 50 dni mroźnych (o temperaturze maksymalnej niższej od 0 oC), 25 dni bardzo mroźnych (o temperaturze minimalnej niższej niż 10oC) oraz 35 dni gorących (o temperaturze maksymalnej powyżej 25o C). Na terenie gminy okres bezprzymrozkowy (liczba dni pomiędzy datami zaniku i pojawiania się przymrozków trwa 170 dni. Największe zróżnicowanie warunków termicznych występuje między dolinami i terenami podmokłymi, a obszarami wyniesionymi o głębszym zaleganiu wód gruntowych. 11 Okres wegetacji (liczba dni o średniej dobowej temperaturze nie niższej niż 5 oC) trwa około 210 dni. Na obszarze gminy średnia roczna wilgotność powietrza wynosi ok. 78%. Największą wilgotnością powietrza charakteryzują się obszary dolin oraz zagłębień terenu. Średnie roczne zachmurzenie na terenie gminy kształtuje się na poziomie 6,5 stopnia pokrycia nieba. Maksymalne roczne zachmurzenie występuje w listopadzie i wynosi 8 stopni. Od listopada następuje spadek wielkości zachmurzenia do występowania minimum rocznego we wrześniu (5,0). Przeciętnie w roku jest 45 dni pogodnych i 195 dni pochmurnych. Średnie roczne sumy opadu atmosferycznego wynoszą około 550 mm. Największe miesięczne sumy opadów występują latem - maksimum w lipcu (80 mm). Najniższym opadem charakteryzują się miesiące od stycznia do kwietnia (średnio miesięcznie 30 mm). Na terenie gminy przeważają wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3 m/s, co świadczy, że teren ten jest dobrze przewietrzany. Miejscami zacisznymi są tereny położone po zawietrznej stronie kompleksów leśnych, polany leśne, wschodnie zbocza dolin i tereny intensywnej zabudowy. 3.5. DEMOGRAFIA I PROCESY SPOŁECZNE Liczba ludności na terenie gminy Sobolew wynosiła 8 382 osoby (według Urzędu Gminy w Sobolewie, 2012). Najwięcej osób mieszka w Sobolewie - 45% populacji gminy, a najmniej - w Nowej Krępej - 1% populacji. Gęstość zaludnienia wynosiła 88 osób/km2. Na 100 mężczyzn przypadało 105 kobiet. W województwie mazowieckim i w całym kraju wartość ta wynosi odpowiednio: 109 i 107 kobiet. Jednakże, w grupie zawierania małżeństw (18-49 lat) dominują mężczyźni. Poniższa tabela prezentuje wykaz sołectw gminy wraz z liczbą mieszkańców w każdym z nich w układzie alfabetycznym. Tabela 2. Liczba mieszkańców miejscowości na terenie gminy Sobolew (według stanu na dzień 31.12.2012 r.) Lp Miejscowość Liczba mieszkańców % ludności gminy 1 Anielów 124 1,5 2 Chotynia 475 5,7 3 Godzisz 447 5,3 4 Gończyce 954 11,4 5 Grabniak 241 2,9 6 Kaleń Drugi 382 4,6 7 Kaleń Pierwszy 170 2,0 8 Kobusy 167 2,0 9 Kownacica 307 3,7 10 Nowa Krępa 92 1,1 11 Ostrożeń Drugi 229 2,7 12 Ostrożeń Pierwszy 263 3,1 13 Przyłęk 147 1,7 14 Sobolew 3 754 44,8 15 Sokół 448 5,3 16 Trzcianka 182 2,2 Razem 8 382 100 Źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie 12 Rysunek 9. Liczba mieszkańców poszczególnych sołectw (źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie) Ludność rozmieszczona jest nierównomiernie. Aż 44,8% mieszkańców skupiało sie w miejscowości Sobolew, a 11,4% w Gończycach. Pozostałe miejscowości liczą od 92 mieszkańców (Nowa Krępa) do 475 mieszkańców (Chotynia). Wzrost liczby mieszkańców notuje sie w kilku miejscowościach: Sobolewie, Gończycach, Kaleniu Drugim, Kownacicy i Ostrożeniu Drugim, natomiast ubywa ich w miejscowościach: Nowa Krepa i Grabniak. Patrząc przekrojowo, ludność gminy wzrosła od lat 50-tych XX wieku, kiedy to liczyła 6 885 osób. W roku 1960 gminę zamieszkiwało 7 995 osób, w 1970 - 8 139 osób, a w 1980 - 7 965 osób. W ostatnich 10 latach liczba mieszkańców gminy jest w miarę stała, jednak od 1995 roku zmniejszyła sie o około 130 osób. W ostatnich kilku latach widać jednak niewielką tendencję wzrostową. Tabela 3. Wielkość populacji gminy Sobolew i jej zmiany w latach 1995-2010 Rok Liczba ludności Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Saldo migracji 1995 8511 121 78 43 -42 1996 8502 118 97 21 -19 1997 8485 104 92 12 -27 1998 8468 114 84 30 -46 1999 8348 96 105 -9 25 2000 8317 96 86 10 -44 2001 8317 100 85 15 1 2002 8312 73 82 -9 -1 2003 8311 84 92 -8 -2 2004 8357 98 71 27 26 2005 8333 91 102 -11 -42 2006 8317 106 98 8 -20 2007 8313 113 103 10 -22 2008 8328 108 79 29 -9 13 Rok Liczba ludności Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Saldo migracji 2009 8322 104 96 8 -15 2010 8337 112 80 32 -17 Źródło danych: GUS Rysunek 10. Liczba ludności na terenie gminy Sobolew w latach 1995-2011 (źródło: GUS) Rysunek 11. Saldo migracji i przyrost naturalny na terenie gminy Sobolew w latach 1995-2010 (źródło danych: GUS) 14 Struktura ludności według wieku mająca wpływ na kształtowanie się struktur społeczno – ekonomicznych przedstawia się następująco: Tabela 4. Struktura wiekowa gminy Sobolew w 2010 r. Grupa wiekowa Osób Wiek przedprodukcyjny (14 lat i mniej) 1 521 Wiek produkcyjny (15-59 lat kobiety, 15-64 lata 5 510 mężczyźni) Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) 1 306 Ogółem 8 337 % 22,9 61,5 15,7 100 Źródło danych: GUS Struktura wiekowa mieszkańców gminy Sobolew jest mniej korzystna niż średnia krajowa - ludność w wieku produkcyjnym stanowi 61,5% (dla województwa mazowieckiego - 63,7%, dla Polski - 64,5%). Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 22,9% ogółu (18,7% w województwie i 18,9% w kraju), a w wieku poprodukcyjnym - 15,7% (17,6% w województwie i 16,5% w kraju). Struktura wiekowa ma istotny wpływ na szereg sfer życia społeczno – gospodarczego, ale także na dziedziny bezpośrednio przypisane kompetencjom samorządu. Do najważniejszych należy: oświata, pomoc społeczna, polityka zatrudnieniowa, rynek pracy oraz gospodarka mieszkaniowa. W gminie dominują osoby z wykształceniem podstawowym. Przedstawione dane dotyczą wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. Obserwowane trendy dążenia dużych grup ludności do podwyższania i uzupełniania wykształcenia pozwalają sądzić, że dane dotyczące wykształcenia z roku na rok ulegają znaczącej poprawie. Tabela 5. Struktura wykształcenia mieszkańców gminy Sobolew Rodzaj wykształcenia Liczba osób Mężczyźni Wyższe 287 85 Policealne 220 47 Średnie 1373 608 Zasadnicze zawodowe 1795 1119 Podstawowe ukończone 2511 1258 Podstawowe nieukończone 532 204 i bez wykształcenia Kobiety 202 173 765 676 1253 328 Źródło danych: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2002 Wskaźnik bezrobocia wynosi około 14%. Rolniczy charakter gminy przesądza o braku znaczących zakładów pracy, zatrudniających więcej niż kilku pracowników. Specyfiką rolnictwa jest to, że nawet w okresach rozwojowych nie generuje ono nowych miejsc pracy. 3.6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNO - INŻYNIERYJNA GMINY Gospodarka wodno-ściekowa Gospodarką wodno-ściekową gminy Sobolew zajmuje się Zakład Budowy i Eksploatacji Urządzeń Wodociągowo – Kanalizacyjnych Sp. z o. o. Miętne, ul. Główna 45, 08-400 Garwolin. Gmina Sobolew ma bardzo rozbudowaną sieć wodociągową funkcjonują tu trzy zbiorcze systemu wodociągowe. Długość sieci wodociągowej wynosiła na koniec 2011 roku 127,34 km, czynnych było 1 762 połączeń wodociągowych do budynków, w tym 1 733 do budynków mieszkalnych. Z sieci 15 wodociągowej korzystały 6 932 osoby (około 82,7% mieszkańców gminy). W miejscowościach Krępa, Kaleń Pierwszy i Kobusy brak jest sieci wodociągowej. W 2011 roku dostarczono gospodarstwom domowym 292,2 dam 3 wody. Zużycie wody na jednego mieszkańca wynosiło 29,8 m3/rok, a na jednego odbiorcę - 39,6 m3. Ludność gminy zaopatruje sie w wodę z 3 ujęć wody (Sobolew, Gończyce, Grabniak) składających się z 2 lub 3 studni o głębokości 47 – 72 m ujmujących czwartorzędowe piętro wodonośne. Ocenia się, że ich zasoby eksploatacyjne są wystarczające dla zaspokojenia potrzeb gminy obecnie i w perspektywie następnych kilku lat. Poniżej przedstawiono główne ujęcia wód pitnych na terenie gminy Sobolew. Tabela 6. Charakterystyka głównych ujęć wód podziemnych i studni w gminie Sobolew Nazwa ujęcia/studni Lokalizacja Głębokość Wydajność studni ujęcia (m p.p.t.) m3/h lub m3/d Sobolew 57,0 m Q max d = ujęcie składa się z 2 Sobolew działka nr 2202/3 w m. 914,5 m3/d studni Sobolew Qmax h = 135,5 m3/ h Gończyce 47,0 - 48,0 m Q max d = ujęcie składa się z 3 Gończyce działka nr 33/4 i 33/6 1212,4 m3/d studni Qmax h = 126 m3/ h Grabniak Grabniak, działki nr 717/2, 69,0 - 72,0 m Qmax h = ujęcie składa się z 2 718/2,718/4 45,5 m3/ h studni Źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie Wydajności rzeczywiste średniodobowe urządzeń do ujmowania i uzdatniania wody dla eksploatowanych ujęć wynoszą odpowiednio: • • • Sobolew - 1200 m3/d, Gończyce - 1500 m3/d Grabniak - 600 m3/d. Wydajności potencjalne wymienionych ujęć są o 15% wyższe. W ujęciach w Sobolewie i Gończycach woda jest uzdatniana poprzez odżelazianie i odmanganianie. Sieć kanalizacyjna na terenie gminy jest gorzej rozwinięta - w 2011 roku 22,9 km sieci oraz 595 sztuk połączeń do budynków. Ludność korzystającą z sieci kanalizacyjnej wynosiła 2 688 osób (32% mieszkańców gminy). Sieć kanalizacyjna znajduje sie tylko w miejscowości Sobolew. W 2010 roku odprowadzono siecią kanalizacyjną 58 dam3 ścieków. Na terenie gminy funkcjonują trzy oczyszczalnie ścieków, w tym dwie lokalne: 1. gminna oczyszczalnia ścieków w Sobolewie, oddana do użytku w 2005 r. Jest to oczyszczalnia biologiczno-mechaniczna o przepustowości 790 m 3/d. Przystosowana jest do oczyszczania nie tylko ścieków komunalnych i przemysłowych. Proces oczyszczania jest w pełni monitorowany. Nadzór nad oczyszczalnią sprawuje jedna osoba. 16 2. mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków typu „MIKROREAKTOR” przy Zespole Szkół w Gończycach o przepustowości 25 m3/d. 3. oczyszczalnia ścieków przy zakładzie „Sogar” S. C. Sokół 107, 08-460 Sobolew (garbarnia). Ścieki z oczyszczalni nie są odprowadzane do środowiska) Ponadto, na terenie gminy funkcjonują 24 oczyszczalnie przydomowe, z których korzysta około 100 osób. Pozostali mieszkańcy gminy odprowadzają ścieki do zbiorników bezodpływowych, skąd wywożone są do punktów zlewnych przy oczyszczalniach ścieków. Poza oczyszczalnią w Sobolewie i Gończycach ścieki z posesji na terenie gminy wywożone są do Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o. o., 08-400 Garwolin, ul. Polna 77 oraz do Wielobranżowego Gospodarstwa Pomocniczego, 08-430 Żelechów, ul. Waisenberga 1. Odbiorem ścieków od mieszkańców zajmują sie firmy prywatne mające stosowne zezwolenia UG w Sobolewie. Na terenie gminy funkcjonuje niewielki fragment kanalizacji deszczowej - w kilku ulicach miejscowości Sobolew (ul. Maciejowicka, ul. Kościuszki, ul. Ogrodowa, ul. Marzysza). Na terenie gminy znajduje sie kilka obiektów małej retencji - stawy na rzekach: rz. Okrzejka w m. Godzisz i rz. Pomnik w m. Gończyce. Obiekty spełniają poza tym funkcje rekreacyjne. Zaopatrzenie w ciepło Gmina nie posiada zorganizowanego, centralnego systemu cieplnego, co wynika przede wszystkim z ekstensywnej zabudowy i formy własności obiektów mieszkalno-użytkowych. Budynki ogrzewane są zarówno indywidualnie jak i przez lokalne małe kotłownie. Kotłownie znajdują się przeważnie w obiektach użyteczności publicznej lub zakładach produkcyjnych. Głównym nośnikiem energii dla zabudowy zagrodowej i indywidualnej jest węgiel i koks (około 60% posesji). Pozostałe budynki opalane są różnymi nośnikami energii, jak: drewno, gaz i olej opałowy. W pojedynczych budynkach wykorzystywane są odnawialne źródła energii (np. baterie słoneczne). Jednym z najbardziej ekologicznych sposobów ogrzewania mieszkań jest ogrzewanie gazowe. W 2010 roku na terenie gminy było 441 gospodarstw domowych, wykorzystujących gaz do celów grzewczych. W 2010 roku na ogrzewanie mieszkań zużyto 431,3 tys. m3 gazu sieciowego. Zaopatrzenie w gaz Przez teren gminy Sobolew przebiega magistrala gazowa DN 500 Puławy – Warszawa oraz dwa odgałęzienia od niej: • • DN 150 Gończyce - Łuków - Siedlce, DN 150 Korytnica (gm. Trojanów) - Oronne (gm. Maciejowice). Większość miejscowości objęta jest siecią gazową średniego ciśnienia zasilaną ze stacji redukcyjno – pomiarowej I stopnia w Gończycach o przepustowości 6 000 m 3/d, która zasila także część gminy Górzno. Długość sieci gazowej na terenie gminy Sobolew na dzień 31.12.2011 roku wynosiła 53,6 km. W roku 2011 liczba czynnych połączeń do budynków mieszkalnych wynosiła 430 sztuk, a odbiorcami gazu sieciowego było 565 gospodarstw domowych (1 881 osób, co stanowi 22,4% populacji gminy). W 2010 roku zużyto 481,9 tys.m 3 gazu. Zużycie gazu na jednego mieszkańca wynosiło 57,8 m 3, a na jednego odbiorcę - 852,9 m3. 17 Pozostali mieszkańcy gminy zaopatrują się w gaz propan-butan z wymiennych butli. Dostawcami gazu są indywidualne podmioty. Gaz sprzedawany jest z usytuowanych w różnych miejscach poszczególnych gmin punktach sprzedaży gazu. 18 Zaopatrzenie w energię elektryczną Gmina Sobolew ma bardzo rozbudowany układ zewnętrznych sieciowych powiązań elektroenergetycznych. Przez jej teren przebiegają cztery linie wysokiego napięcia 110 kV oraz sześć linii średniego napięcia 15 kV, które przesyłają energię elektryczną SN na teren gminy Sobolew oraz gmin sąsiednich. Na zespół linii wysokiego napięcia składają się: • • • • „Kozienice – Siedlce”, „Kozienice – Garwolin – Pilawa – Mińsk Mazowiecki”, „Kozienice – Sobolew – Ryki”, „Kozienice – Stoczek Łukowski – Łuków”. Gmina Sobolew posiada własną stację 110/15 kV. Jest ona podstawowym źródłem zasilania dla 93,7% pracujących w niej stacji 15/0,4/kV. Pozostałe 6,3% stacji 15/0,4 kV zasila stacja w Garwolinie. W zasilaniu gminy Sobolew udział bierze siedem magistralnych linii SN 15 kV tj.: • • • • • • • „Sobolew – Gończyce”, „Sobolew – Trojanów”, „Sobolew – Maciejowice”, „Sobolew – Życzyn”, „Sobolew – Mroków”, „Sobolew – Łaskarzew”, „Garwolin – Żelechów”. W energię niskiego napięcia odbiorców poszczególnych wsi zaopatrują lokalne urządzenia elektroenergetyczne. W gminie Sobolew urządzenia lokalne to niemal wyłącznie promieniowo zasilane sieci napowietrzne. 3.7. SYTUACJA GOSPODARCZA Gmina Sobolew to obszar o stosunkowo niskim stopniu uprzemysłowienia i urbanizacji. W 2011 roku funkcjonowało na jej terenie 474 podmiotów gospodarki narodowej, w strukturze których dominowały podmioty z sektora prywatnego (450 podmiotów- 94,9%). Największy udział 413 - miały zakłady osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Sektor publiczny składał się z 24 podmiotów. Większość podmiotów - ponad 90% - zatrudnia do 5 pracowników. Od lat 90-tych roku nastąpił znaczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych. W 1995 roku zarejestrowanych było 212 podmiotów, a w 2000 roku - 361. Niewielki spadek nastąpił jedynie w stosunku do roku 2010, kiedy na terenie gminy funkcjonowało 488 podmiotów. Podmioty gospodarcze działają we wszystkich miejscowościach, jednak ich główna siedzibą jest Sobolew, a w dalszej kolejności Gończyce i Sokół. Na terenie gminy dominują podmioty produkcyjne z branży spożywczej, metalowej, garbarskiej oraz obiekty usługowe: handlowe, z branży rolniczej, gastronomicznej, transportowej i budowlanej. Formą prowadzonej działalności są najczęściej małe warsztaty i obiekty drobnej wytwórczości. Największe zakłady w gminie, zatrudniające ponad 50 osób to: • Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowe "SOGAR" sp.j. Zbigniew i Witold Wiśniccy w Sokole (garbarnia skór), 19 • "SANTE" Sp.j.A. Kowalski w Sobolewie (produkcja tzw. zdrowej żywności). Na terenie gminy Sobolew nie wytwarza się wyrobów związanych z lokalną tradycją oraz nie oferuje się specyficznych, związanych wyłącznie z tym obszarem usług. Sieć sklepów na terenie gminy Sobolew jest dobrze rozwinięta i dostosowana do potrzeb lokalnego rynku. Dominują placówki oparte na samozatrudnieniu prowadzących je osób i ich rodzin. Jak w całym kraju, poddane są one presji ze strony dużych sieci handlowych. W 2002 roku na obszarze gminy funkcjonowały 1222 gospodarstwa rolne, w tym o powierzchni powyżej 1 ha – 1001. Najliczniejszą grupę stanowiły gospodarstwa w przedziale od 2 do 5 ha. Spośród ogólnej liczby gospodarstw 829 prowadziło działalność wyłącznie rolniczą, natomiast wyłącznie pozarolniczą – 36. Zgodnie z wynikami Powszechnego Spisu Rolnego (2002) ogólna powierzchnia zasiewów wynosiła na terenie gminy Sobolew 4 377,61 ha, przy czym cały areał zasiewów znajdował się w wyłącznym posiadaniu gospodarstw indywidualnych. Sadzono głównie: żyto (25,6% powierzchni zasiewów), mieszanki zbóż (23,8%), pszenżyto (19,1%), ziemniaki (8,8%), kukurydzę (6,7%), owies (5,5%), pszenicę (4,1%), jęczmień (1,9%) i warzywa gruntowe 0,3%). W produkcji zwierzęcej przeważa chów trzody chlewnej, na dość wysokim poziomie utrzymuje się chów drobiu i pogłowie bydła (około 50 gospodarstw utrzymujących ponad 50 sztuk tuczników i bydła mlecznego - około 38 ferm). Rysunek 12. Liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy Sobolew w latach 1995-2011 (źródło danych: GUS) 20 3.8. TURYSTYKA I REKREACJA Gmina Sobolew jest obszarem atrakcyjnym dla wszystkich spragnionych ciszy, kontaktów z przyrodą i wodą. Największe walory turystyczne posiadają wsie Godzisz i Kobusy. Bogate w ryby wody, tereny pod zabudowę rekreacyjną bezpośrednio przy akwenie wodnym, stanowią atrakcję dla wędkarzy. Walory rekreacyjne mają lasy w okolicy miejscowości Sokół, Chotynia czy Kownacica. Rysunek 13. Okolice Sobolewa (źródło: http://hugo.bikestats.pl) Rysunek 14. Zalew na rzece Okrzejka w Godziszu (źródło: strona www gminy) Uzupełnieniem wartości przyrodniczych terenu są obiekty dziedzictwa kulturowego, które mogłyby zainteresować potencjalnych turystów. Do najciekawszych i wartych zobaczenia należą: 21 • • • • • • • • • • • • • • Kopiec Kościuszki w Krępie (leżący w gm. Maciejowice na granicy z gm. Sobolew), upamiętniający bitwę pod Maciejowicami, pamiątkowe drzewo pod którym odpoczywał Tadeusz Kościuszko przed bitwą pod Maciejowicami w roku 1794, Grodzisko w Kaleniu Drugim będące pozostałością fortyfikacji, Zespół Kościoła Parafialnego w Gończycach P.W. Trójcy Świętej z 1740 roku, Zespół Kościoła Parafialnego w Sobolewie P.W. Św. Piotra i Pawła z 1708 roku, Zespół Dworski w Godziszu z lat 30 – XX w, Zespół Dworski w Gończycach z połowy XIX w, Zespół Dworski w Chotyni z I połowy XIX w, Zespół Dworski w Nowej Krępie z końca XIX w, Zespół Dworski „Ustronie” w Sokole z pocz. XX w, Drewniany młyn wodny w Kobusach z pocz. XX w, Wiatrak “KOŹLAK” w Sokole z pocz. XX w, Cmentarz parafialny w Sobolewie, znajduje sie tu mogiła nieznanych żołnierzy poległych w obronie ojczyzny w latach 1939-1945 r., Cmentarz parafialny w Gończycach. Wśród nagrobków występują groby żołnierzy WP z września 1939 r., Pomnik w miejscu straceń żołnierzy Polski Podziemnej w latach 1939-1945 przy Zespole Szkół w Sobolewie. Na terenie gminy występują także historyczne obiekty mieszkalne, głównie drewniane oraz liczne kapliczki, figury, krzyże przydrożne datowane od XIX do lat 40 XX wieku. Do kapliczek o wysokich wartościach historycznych i artystycznych na skalę Polski należy drewniana kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego w miejscowości Anielów, pochodząca z 1658 roku. Została ona przeniesiona do Muzeum Etnograficznego w Krakowie, zaś w Anielowie ustawiono jej wierną kopię. Przez obszar gminy przebiega żółty „Szlak Kościuszkowski”. Jego trasa prowadzi przez następujące punkty: Maciejowice - Podzamcze - Oronne - Drzewo Kościuszki - Nowa Krępa - Stara Krępa rezerwat „Kopiec Kościuszki" - Biel - Pogorzelec - Wielkie Pole - Zakręty – Maciejowice. Szlak jest bardzo źle oznakowany w terenie. Jest szlakiem typowo historycznym. Ma postać pętli o długości 11,5 km. Rozpoczyna się i kończy w Maciejowicach na rynku. Szlak przechodzi przez miejscowości związane z Tadeuszem Kościuszką i bitwą maciejowicką. Są to: Maciejowice, Oronne, Stara i Nowa Krępa. Przy trasie szlaku zlokalizowane są pomniki - kosynierów T. Kościuszki, drzewo pomnik, pod którym odpoczywał T. Kościuszko przed bitwą pod Maciejowicami oraz kopiec w Starej Krępie, gdzie Kościuszko został ranny i wzięty do niewoli. Przy trasie znajdują się również: dwa pałace - w Podzamczu i Krępie oraz trzy cmentarze wojenne z 1915r. Pomimo zasobów przyrodniczych turystyka na terenie gminy jest słabo rozwinięta, brak jest ośrodków rekreacyjnych i wypoczynkowych, funkcjonują jedynie nieliczne obiekty bazy noclegowe i zaplecza gastronomicznego. Placówki gastronomiczne na terenie gminy to restauracja „Dwór Chotynia” oraz Stacja Paliw „Mazurki” w Gończycach. Na terenie gminy funkcjonuje pensjonat „Dwór Chotynia”. Oferuje on 24 miejsca noclegowe w wysokim standardzie. Na terenie gminy funkcjonują dwa gospodarstwa turystyczne „Błażejówka” w miejscowości Chotynia i w Sobolewie. Brak jest zarejestrowanych pól namiotowych i biwakowych. Gmina Sobolew posiada miejsca parkingowe przy drodze krajowej nr 17 w miejscowości Anielów (około 15 stanowisk) oraz przy Stacji Paliw „Mazurki” w Gończycach. 22 3.9. KOMUNIKACJA I TRANSPORT Gmina Sobolew ma dobre połączenia komunikacyjne z całą Polską. Podstawowy układ komunikacyjny oparty jest o: • • • • drogę krajową nr 17 relacji Warszawa - Lublin - Hrebenne, stanowi połączenie z sąsiednim województwem lubelskim oraz powiązanie z Warszawą i najbliższymi miastami Garwolinem i Rykami, droga wojewódzka nr 807 realizuje powiązania z sąsiednimi gminami – Żelechowem i Maciejowicami. Jej trasa przechodzi przez miejscowości Ostrożeń, Gończyce, Sobolew. sieć dróg powiatowych, która równocześnie pełni funkcję głównych powiązań sieci osadniczej gminy, drogi gminne i dojazdowe. Długość dróg publicznych o twardej nawierzchni wynosi 292 km. Lp 1. 2. 3. 4. 5. Tabela 7. Sieć dróg na terenie gminy Sobolew Drogi Km Krajowe 7 Wojewódzkie 15 Powiatowe 36 Gminne 141 Inne (dojazdowe) 93 Razem 292 Źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie Stan techniczny dróg ocenia sie jako niezadowalający. Dotyczy to nie tylko nawierzchni, ale również szerokości pasa drogowego czy szerokości poboczy. Tabela 8. Drogi powiatowe na terenie gminy Sobolew Lp. Nr drogi 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 1343W 1346W 1347W 1348W 1355W 1356W 1357W 1364W Rodzaj nawierzchni Nazwa drogi Gończyce –Chotynia –Wólka Ostrożeńska -Piastów Korytnica –Sokół – Przyłęk – Nowy Pilczyn Sobolew – Kownacica -Gończyce Wola Łaskarzewska – Budy Krępskie – Sobolew Godzisz –Oronne Sobolew –Wola Życka – Podebłocie Sobolew –Damianow Anielów -Stefanów Razem utwardzona utwardzona utwardzona utwardz./gruntowa utwardzona utwardz./gruntowa utwardzona utwardzona Długość odcinka (km) 3,494 6,062 6,955 4,811 2,763 4,600 4,856 2,600 36,141 Źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie Komunikację z sąsiednimi jednostkami administracyjnymi na obszarze gminy Sobolew zapewniają połączenia autobusowe i kolejowe. Kolej umożliwia połączenie w relacjach Warszawa – Dęblin Lublin. Jest ona dostępna dla mieszkańców gminy, gdyż w miejscowości gminnej funkcjonuje stacja kolejowa - Sobolew. Komunikacja autobusowa jest prowadzona w relacjach regionalnych i wojewódzkich i odbywa się po drogach: • krajowej: Warszawa – Lublin – Zamość – Lwów, 23 • • wojewódzkiej: Łuków – Żelechów – Maciejowice, powiatowych, stanowiących połączenie z sąsiednimi gminami: Górznem, Maciejowicami. Trojanowem, Rysunek 15. Układ drogowy rejonu gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Dynamicznie rozwija się transport indywidualny. 24 4. DZIAŁANIA STRETEGICZNE DLA GMINY SOBOLEW DO 2019 ROKU Zagadnienia związane z ochroną środowiska są od wielu lat nieodłącznym elementem procesów rozwojowych gminy Sobolew. Zostały one uwzględnione w innych dokumentach programowych: Strategii Rozwoju i Planie Rozwoju Lokalnego. Wyróżniono tam następujące cele i zadania, mające związek z tematyką Programu ochrony środowiska: Tabela 9. Cele dokumentów strategicznych dla gminy Sobolew Strategia Rozwoju Gminy Sobolew Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2007-2013 na lata 2007-2013 Poprawa jakości życia na Rozbudowa i modernizacja Budowa i modernizacja obszarze gminy infrastruktury wodnogminnych urządzeń do poboru i kanalizacyjnej zaopatrzenia w wodę Rozbudowa i modernizacja Budowa i modernizacja gminnej infrastruktury drogowej i infrastruktury kanalizacyjno komunikacyjnej ściekowej Rozbudowa i modernizacja Budowa i modernizacja gminnej infrastruktury sportowej i infrastruktury drogowej rekreacyjnej Rozbudowa i modernizacja sieci Budowa i modernizacja gminnej gazowej i telefonicznej infrastruktury gazociągowej Rozwinięcie systemu segregacji Gospodarowanie odpadami odpadów stałymi Zwiększenie turystycznego Zainicjowanie lokalnego Budowa i modernizacja gminnej zainteresowania gminą stowarzyszenia na rzecz rozwoju infrastruktury sportowej i turystyki w gminie Sobolew rekreacyjnej Opracowanie specyfikacji Zagospodarowanie parku produktu turystycznego na zabytkowego w Gończycach terenie gminy Rozbudowa infrastruktury turystycznej Ochrona i promocja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Wzrost jakości kapitału Wzrost świadomości ludzkiego i aktywizacja ekologicznej mieszkańców zawodowa mieszkańców gminy gminy Źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie Poniższe cele, priorytety, kierunki działań i zadania stanowią w znacznej mierze kontynuację i rozwinięcie dotychczasowych kierunków działań realizowanych w gminie w latach ubiegłych, jak również zapisanych w innych dokumentach strategicznego zarządzania gminą. Cele i zadania odnoszą się do różnych dziedzin środowiska i zgodnie z układem Polityki ekologicznej państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 przedstawiono je w trzech rozdziałach: • • • ochrona zasobów naturalnych, poprawa stanu środowiska i zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego, kierunki działań systemowych. 25 Przedstawione poniżej cele i kierunki działań będą obowiązywać w perspektywie krótkoterminowej czteroletniej (lata 2011 – 2014) oraz w perspektywie długoterminowej ośmioletniej (lata 2011-2018). 4.1. NADRZĘDNY CEL PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SOBOLEW Nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla gminy Sobolew sformułowano następująco: Dbałość o środowisko naturalne i zrównoważony rozwój gminy Sobolew 4.2. PRIORYTETY EKOLOGICZNE Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie gminy, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne wymagania w zakresie jakości środowiska. Wybór priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych na terenie gminy Sobolew na lata 2012 - 2019 przeprowadzono przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych. Kryteria o charakterze organizacyjnym • • • konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych lub wymogów dokumentów wyższego rzędu, wymiar przedsięwzięcia (preferowany ponadlokalny i publiczny), spełnienie wymogów zrównoważonego rozwoju. Kryteria o charakterze środowiskowym • • • • • zgodność z celami i priorytetami ekologicznymi określonymi w Polityce ekologicznej państwa, zgodność z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska, zgodność z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zadań wynikających z dokumentów strategicznych gminy Sobolew i dokumentów wyższego rzędu, skala dysproporcji pomiędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem oczekiwanym, możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska i zdrowia ludzi. Kierując się podanymi powyżej kryteriami, wyznaczono następujące cele i zadania priorytetowe dla gminy Sobolew: Priorytet 1 Rozwój infrastruktury służącej ochronie środowiska, w szczególności odprowadzaniu i oczyszczaniu i ścieków, służąca poprawie jakości wód powierzchniowych i podziemnych Priorytet 2 Ochrona cennych obszarów przyrody i zwiększanie spójności systemu przyrodniczego Priorytet 3 Ograniczanie niskiej emisji 26 Priorytet 4 Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa gminy poprzez zintegrowany system edukacji ekologicznej Wiele przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się także w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uciążliwości środowiskowe są ze sobą powiązane i poprawa jakości lub ochrona jednego z nich zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych. 5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY 5.1. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU 5.1.1. STAN WYJŚCIOWY W podziale geobotanicznym Polski według W. Szafera obszar gminy Sobolew został zaliczony do Działu Bałtyckiego, Pododdziału Pasa Wielkich Dolin, Krainy Mazowieckiej, Okręgu Warszawskiego. Według regionalizacji geobotanicznej J.M. Matuszkiewicza teren gminy należy do działu Mazowiecko-Podlaskiego, Krainy Południowomazowiecko-Podlaskiej, Podkrainy Południowopodlaskiej, Okręgu Żelechowsko - Łukowskiego, wydzielenia Łaskarzewskiego (E.3c.12.a). Rysunek 16. Rejon gminy Sobolew w klasyfikacji geobotanicznej Polski (wg. J.M. Matuszkiewicza, źródło: www.igipz.pan.pl) Na terytorium gminy występują różne typy ekosystemów odmiennych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym. Są to zarówno ekosystemy naturalne, jak i półnaturalne, przy czym do najważniejszych zalicza się: • • zwarte kompleksy leśne, roślinność siedlisk łąkowych, w tym zespoły roślinności łąk wilgotnych, 27 • • • • • • • • • trawiastą roślinność pastwisk, siedliska drzewiaste i krzewiaste wokół zbiorników wodnych, zbliżone do naturalnych siedliska roślinności przywodnej i bagiennej, alejowe nasadzenia przydrożne i kępy zieleni śródpolnej, zespoły komponowanej roślinności wysokiej parków i cmentarzy, zespoły roślinne w obrębie zabudowy i na obrzeżach terenów rolnych oraz w strefach przydrożnych, kępowe formacje drzewiaste i krzewiaste towarzyszące zabudowie lub stanowiące skupienia śródpolne, rośliny kultur rolniczych z charakterystycznym składem gatunkowym. roślinność ruderalną, występującą w miejscach o intensywnej zabudowie. Cechą główną krajobrazu rolniczego gminy są pola uprawne i osiedla wiejskie. Podstawową funkcją jest tutaj produkcja rolna. Pomimo niewielkiej bioróżnorodności tego środowiska jest to obszar wyłącznego występowania wielu gatunków roślin i zwierząt - tylko w tym środowisku występują gatunki typowo polne lub charakterystyczne dla półotwartego krajobrazu rolniczego. Cechą charakterystyczną jest duże rozdrobnienie pól oraz znaczna liczba zadrzewień pojedynczych drzew lub kęp na miedzach, drogach dojazdowych do pól i łąk, często ze szpalerami drzew oraz rozproszona zabudowa wiejska. Gmina Sobolew jest jednostką administracyjną o niskim udziale obszarów prawnie chronionych. Powierzchnia tych terenów wynosi 620,0 ha, co stanowi 6,5% powierzchni gminy. Rysunek 17. Obszary prawnie chronione na terenie gminy Sobolew (www.wrotamazowsza.pl) Na terenie gminy wydzielono: • • • 1 rezerwat przyrody o łącznej powierzchni 6,1 ha (znajdujący sie w granicach obszaru chronionego krajobrazu), 1 obszar chronionego krajobrazu o powierzchni 620,0 ha, 6 pomników przyrody. 28 Rezerwaty przyrody Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Na terenie gminy Sobolew znajduje sie jeden rezerwat przyrody - "Kopiec Kościuszki", utworzony Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 8 grudnia 1989 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody - M.P. Nr 44 poz. 357). Rezerwat położony jest niedaleko miejscowości Stara Kępa i jego celem ochrony jest zachowanie stanowiska jednego z rzadszych na Niżu Polskim gatunków - bodziszka żałobnego i innych roślin runa zasługujących na szczególną uwagę m.in.: kozłek bzowy, kokorycz pełna, bniec czerwony, turzyca drżączkowata, złoć mała i wiele innych. Na terenie rezerwatu występują dobrze zachowane fragmenty zbiorowisk leśnych: łęgu, gradu i boru mieszanego. W rezerwacie znajduje się kopiec z tablicą upamiętniającą bitwę pod Maciejowicami w 1794 r. Wokół kopca rośnie pięć drzew o wymiarach pomnikowych. Rysunek 18. Położenie rezerwatu "Kopiec Kościuszki" (źródło: www.targeo.pl) 29 Rysunek 19. Rezerwat Kopiec Kościuszki (źródło: eksploratorzy.com.pl) Rysunek 20. Rezerwat Kopiec Kościuszki (źródło: eksploratorzy.com.pl) Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu położony na terenie powiatów garwolińskiego, mińskiego i otwockiego. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa. W Polsce istnieje 450 obszarów chronionego krajobrazu, które zajmują 23,5% powierzchni kraju. Obszary chronionego krajobrazu są bardzo słabą formą ochrony przyrody, o niewielkich rygorach ochronności. Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega 30 tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego). Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu został powołany na mocy uchwały WRN w Siedlcach Nr XVII99/86 z dnia 28.10.1986 roku (Dz. Urz. Woj. Siedleckiego z 30.XI.1986 Nr 11, poz. 130 i z 1991 Nr 7 poz. 182). Obszar ten został utrzymany mocą Rozporządzenia Nr 31/98 Wojewody Siedleckiego z dnia 10.06.1998 roku (Dz. Urz. Woj. Siedleckiego Nr 17, poz. 101 z 29.06.1998 r.). Obecne jego granice wytycza Rozporządzenie Nr 68 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 czerwca 2005r. w sprawie Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu położonego na terenie powiatów garwolińskiego, mińskiego i otwockiego (Dz.Urz.Woj.Maz. Nr 164, poz.5193). Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony został w celu ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych rozległego kompleksu leśnego położonego w zachodniej części Równiny Garwolińskiej i wschodniej części Doliny Środkowej Wisły z dobrze zachowanymi formami geomorfologicznymi (np. wydmy), jak również z ujściowymi odcinkami prawobrzeżnych dopływów Wisły i kilkoma kompleksami stawów rybnych o wysokich walorach przyrodniczych. Nadwiślański" OChK zajmuje powierzchnię ogólną 70 070 ha, w tym 19 689,8 ha lasów. W gminie Sobolew zajmuje on powierzchnię 620 ha, położoną w południowo-zachodniej części. Sieć obszarów NATURA 2000 Jest to sieć obszarów chronionych na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem wyznaczenia tych obszarów (o znaczeniu priorytetowym dla Wspólnoty Europejskiej) jest ochrona cennych pod względem przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności biologicznej. Natura 2000 obejmuje: • • obszary specjalnej ochrony (OSO) - (Special Protection Areas-SPA) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. Dyrektywy Ptasiej dla gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do Dyrektywy, specjalne obszary ochrony (SOO) - (Special Areas of Conservation-SAC) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Dyrektywy Siedliskowej, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz siedlisk gatunków zwierząt i roślin wymienionych w załączniku II do Dyrektywy. Na terenie gminy Sobolew nie ma obszarów sieci Natura 2000. Najbliżej znajduje się obszar PLH 140035 "Bagna Orońskie" , zlokalizowany na terenie sąsiedniej gminy Maciejowice. 31 Rysunek 21. Mapa obszarów Natura 2000 w sąsiedztwie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy. Na terenie gminy Sobolew znajduje się 6 pomników przyrody: 32 Tabela 10. Pomniki przyrody na terenie gminy Sobolew Lp Obiekt Nazwa 1. drzewo lipa drobnolistna 2. drzewo dąb szypułkowy 3. grupa drzew 4. drzewo lipa drobnolistna 5. drzewo wiąz szypułkowy drzewo dąb szypułkowy 6. sosna wejmutka 2 szt. Obwód Wysokość Miejscowość Lokalizacja w cm wm 353 26 Gończyce wschodnia część parku wiejskiego, działka nr ewid. 34/9 280 18 Gończyce teren parku dworskiego, działka nr ewid. 34/9 231,245 28,28 Krępa Nowa teren zabytkowego parku, działka nr ewid. 462 555 26 Krępa Nowa teren zabytkowego parku, działka nr ewid. 462 490 16 Przyłęk działka nr ewid.101 342 18 Sobolew po południowej stronie drogi Sobolew Maciejowice Akt prawny Rozporządzenie Nr 4 Wojewody Mazowieckiego z dnia 2 marca 2009r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu garwolińskiego (DUWM.2009.36.858) Źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie Pozostałe tereny cenne przyrodniczo Na terenie gminy Sobolew znajdują się cztery zbiorniki wodne odznaczające się wysokim poziomem różnorodności biologicznej. W „Powszechnej Inwentaryzacji Przyrodniczej gminy Sobolew” (1996) prof. hab. Z. Głowacki i mgr inż. M. Rzępała zostały one scharakteryzowane następująco: • • Staw na południe od wsi Chotynia - charakteryzuje się on bujną roślinnością szuwarową. Jest to miejsce gniazdowania perkoza i łyski. Bagno Chotyńskie znajdujące się w zagłębieniu śródleśnym między Gończycami a Chotynią z torfowiskami przejściowymi i niskim udziałem gatunków szuwarowych. Na terenie tym można spotkać zbiorowiska: - caricetum lasiocarpae z turzycą nitkowatą; - carici-Agrostietum Canniae z mietlicą psią, fiołkiem błotnym i wełnianką wąskolistną; - mezotroficzne zbiorowisko z siedmiopalecznikiem błotnym i bobrkiem trójlistnym; - zbiorowisko trzciny pospolitej z torfowcem zaostrzonym i pałki wąskolistnej. Na zachodnim obrzeżu bagna znajdują się liczne stanowiska borealnej paproci i naręcznicy grzebieniastej. W 1999 roku gniazdował tu dzięcioł zielony. Obiekt ten ma duże znaczenie dla reprodukcji kilku gatunków płazów. 33 • • Staw Piekło. Jest to akwen śródleśny znajdujący się pomiędzy miejscowościami wiejskimi Ostrożeń i Anielów. W północnej części obiektu znajduje się oczeret pałkowy i zarośla wierzbowe z dominacją wierzby szarej. Do południowej części przylega ols. Gniazdował tu bardzo rzadki na Mazowszu gatunek brodziec samotny. Jest to miejsce występowania czapli siwej i kaczki krzyżówki. Fragment torfowiska wysokiego położony w lesie na zachód od Anielowa. Występuje tu: chroniona całkowicie rosiczka okrągłolistna i typowe gatunki tego typu zbiorowiska: bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna i żurawina błotna. Jest to miejsce występowania kaczki krzyżówki. Gniazdowała tu między innymi sikora uboga. Na obszarze gminy znajdują się również tereny, które stanowią korytarze ekologiczne. Wśród nich znajdują się: • • • Dolina rzeki Okrzejki wyróżniająca się krajową rangą przyrodniczą, Dolina rzeki Promnik wyróżniająca się regionalną rangą przyrodniczą, Dolina rzeki Łukówki wyróżniająca się lokalną rangą przyrodniczą. W dolinach Okrzejki i Promnika zachowała się ciągłość łęgów olszowo jesionowych. Występują tu również zbiorniki (dawne młynówki), które odgrywają znaczącą rolę w procesach samooczyszczania silnie zanieczyszczonych organicznie wód. Łąki, zadrzewienia i zakrzewienia Stosunkowo niewielkie powierzchnie na terenie gminy zajmują zbiorowiska łąkowe. Skupione są głównie w dolinach rzek i cieków wodnych. Zbiorowiska te odznaczają się szczególnymi walorami przyrodniczymi, umożliwiają zachowanie dużej bioróżnorodności oraz pełnią funkcje wodno - i glebochronne, hydrologiczne, klimatyczno-higieniczne i krajobrazowe. Specyficznymi walorami przyrodniczymi odznaczają się występujące głównie w dolinach cieków, rzadziej w zagłębieniach bezodpływowych zespoły roślinności szuwarowo-torfowiskowej. Stwarzają one możliwości bytowania dla bogatego zespołu zwierząt związanych ze środowiskiem wodno–błotnym. Duże znaczenie dla gminy mają zadrzewienia nie będące zbiorowiskami leśnymi. Są to: • • • zadrzewienia przywodne, ciągnące się wzdłuż cieków wodnych (wierzby, olsze, brzozy, kruszyna), zadrzewienia przydrożne, towarzyszące ciągom komunikacyjnym, zadrzewienia śródpolne, często porastające tereny nie użytkowane rolniczo i miedze (zarośla tarniny, dzikiej róży, jeżyn, derenia, pojedyncze drzewa). Zieleń urządzona Zieleń urządzona to obszary różnej wielkości i rangi stworzone przez człowieka. Zieleń urządzoną można podzielić na pięć zasadniczych kategorii, które z kolei dzielą się na rodzaje: 1. 2. 3. 4. 5. tereny zieleni otwartej: parki spacerowo – wypoczynkowe, zieleńce, bulwary i promenady, tereny zieleni specjalnego przeznaczenia: pasy zieleni izolacyjnej, zieleń przydrożna, ogrody działkowe, cmentarze, parki i ogrody zabytkowe, tereny zieleni towarzyszące różnym obiektom: zabudowie osiedlowej, indywidualnej, obiektom usługowym, handlowym itp. tereny gospodarki rolniczej, leśnej i ogrodniczej, tereny zieleni wypoczynkowo – wycieczkowej i turystycznej: ośrodki wypoczynkowe, lasy komunalne. Na terenie gminy Sobolew do terenów zieleni urządzonej należą: zieleńce, cmentarze, ogrody 34 przydomowe, zieleń obiektów sportowych, zieleń osiedlowa oraz zieleń izolacyjna tras komunikacyjnych i zieleń przyuliczna. Powierzchnia poszczególnych terenów wynosi: • • • • zieleńce – 0,6 ha, zieleń uliczna – 0,7 ha, tereny zieleni osiedlowej – 2,4 ha, cmentarze – 3,6 ha. Najcenniejszym obiektem jest park dworski z aleją dojazdową w Gończycach. Są to pozostałości parku krajobrazowego założonego w pierwszej połowie XIX wieku z okazami starodrzewu. Obiekt wymaga renowacji i pielęgnacji. Park jest własnością gminną i został wpisany do rejestru zabytków (nr rej.: A-371 z 16.07.1985 i z 7.09.2000). Rysunek 22. Park dworski w Gończycach (Zdjęcie nr 1 oraz zdjęcie nr 3 - Waldemar Sosnowski, Zdjęcia nr 2 - www.dwory.cal.pl) Zagrożenia szaty roślinnej i obszarów chronionych na terenie gminy Obecnie do największych zagrożeń szaty roślinnej zalicza się postępującą presję procesów urbanizacyjnych, przejawiającą się w żywiołowym i nie zawsze zgodnym z planem zagospodarowania przestrzennego gmin rozwojem budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego. Występuje tutaj niekorzystny proces synatropizacji na terenach wartościowych przyrodniczo. Następuje stałe zastępowanie istniejącej roślinności półnaturalnej roślinnością zbiorowisk zastępczych. 35 Kolejną nieprawidłowością jest zaśmiecanie terenów leśnych oraz sukcesywne wycinanie drzew na terenach zurbanizowanych i wymiana ich na owocowe i ozdobne. Również na pozostałych terenach następuje stałe zastępowanie istniejącej roślinności półnaturalnej roślinnością zbiorowisk zastępczych. Obecny stan terenów zieleni jest wynikiem m.in. braku kompleksowego programu ich rozwoju, uwzględniającego zarówno istniejące tereny, jak i te o potencjale przyrodniczym czy kulturowym. Problemem jest także nierównomierne rozmieszczenie obszarów zieleni urządzonej, przez co dostęp do terenów przyrodniczo cennych jest niejednakowy dla wszystkich mieszkańców. Brak jest środków na nowe inwestycje, a dotacje budżetowe gmina przeznacza się na bieżącą pielęgnację istniejących terenów i obiektów zieleni. Walory krajobrazowe Na terenie gminy Sobolew wyróżnić można trzy podstawowe typy krajobrazu: rolniczy (dominujący, obejmuje blisko 65% powierzchni), dolinny (około 10% powierzchni) i leśny (25% powierzchni). Lokalnie występują niewielkie zbiorniki wodne, urozmaicające poszczególne typy krajobrazu. 5.1.2. PROGRAM DZIAŁAŃ Cel długoterminowy do 2019 roku: Ochrona walorów i zasobów przyrodniczych gminy Cele krótkoterminowe do 2015 roku: Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczo cennych, a także ich udostępnienie mieszkańcom gminy w sposób gwarantujący przetrwanie chronionych walorów Zwiększenie powierzchni terenów zieleni urządzonej wraz z poprawą standardu zagospodarowania tych terenów Uwzględnianie wartości środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach rozwoju gminy Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczo cennych, a także ich udostępnienie mieszkańcom gminy w sposób gwarantujący przetrwanie chronionych walorów: • • • • Pielęgnacja i konserwacja drzew - pomników przyrody (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Rozważenie możliwości i zasadności wprowadzenia obszarowych form ochrony przyrody (jednostki realizujące: Wójt Gminy, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie, Sejmik Województwa Mazowieckiego). Dążenie do wzmocnienia ciągów przyrodniczych poprowadzonych wzdłuż cieków na terenie gminy, ochrona korytarzy ekologicznych. Istniejące korytarze ekologiczne powinny być miejscem urządzania zielonych ścieżek (tras rowerowych, ciągów spacerowych) (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Budowa przejść dla zwierząt nad trasami komunikacyjnymi i przepławek dla organizmów wodnych (jednostki realizujące: inwestorzy poszczególnych inwestycji). Obszary przyrodniczo cenne projektowane do objęcia ochroną prawną 36 Według „Powszechnej Inwentaryzacji Przyrodniczej gminy Sobolew 1996” centralną część uroczyska Godzisz proponuje się do ochrony rezerwatowej. Dobrze wykształcony jest tu łęg jesionowy i przylegający do niego bór wilgotny i świeży. Występują tu gatunki całkowicie chronione jak: widłak jałowcowaty, widłak goździsty i najrzadszy z nich widłak wroniec, w borze świeżym występuje pomocnik baldaszkowy. Gatunki częściowo chronione reprezentowane są przez porosty takie jak: płucnica islandzka i brodaczka kępkowa oraz rośliny naczyniowe: kruszyna pospolita, kalina koralowa i konwalia majowa. Z roślin rzadkich występują tu: czartawa drobna, gruszyczka zielonawa, a z częstszych i ważnych siedliskowo gruszyczki - mniejsza i jednostronna. Część proponowana do ochrony to obszar torfowiska wysokiego w różnym stopniu wykształcenia. Fazę początkową stanowi wykształcające się na obniżonym torfie zbiorowisko, z obficie występującą rosiczką okrągłolistną i przygiełką białą, a w wilgotniejszych miejscach - sitem drobnym. Na kępkach i obniżeniach znajduje się typowe torfowisko wysokie z gatunkami: wełnianką pochwowatą, modrzewnicą zwyczajną, żurawiną bagienną, bagnem zwyczajnym, borówką bagienną, mchami z rodzaju torfowców. W wyniku sukcesji przechodzi ono w bór bagienny. Występują tu stanowiska grzybieni północnych, które znajdują się na czerwonej liście gatunków zagrożonych w skali całego kraju. Zbiorniki z grzybieniami otoczone są zbiorowiskiem trzcinnika lancetowatego oraz turzyc i wełnianki wąskolistnej. Na kępach pojawiają się gatunki torfowisk wysokich, takich jak żurawina czy modrzewnica zwyczajna. Użytki ekologiczne Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Ustanowienie użytku ekologicznego następuje w drodze uchwały rady gminy. Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Zwiększenie powierzchni terenów cennych przyrodniczo oraz zieleni urządzonej wraz z poprawą standardu zagospodarowania tych terenów: • • • • • • • • Urządzanie, rozbudowa, modernizacja i rewitalizacja zarówno istniejących, jak i nowych terenów zieleni urządzonej (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele i administratorzy terenu). Zagospodarowanie i estetyzacja terenów gminnych, tj. zieleńce, skwery, centra miejscowości, zbiorniki wodne, itd. (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele i administratorzy terenu). Realizacja planu odnowy zieleni przyulicznej - zagospodarowanie istniejących pasów drogowych oraz nowo realizowanych i modernizowanych ulic na terenie miejscowości (jednostki realizujące: Wójt Gminy, zarządcy dróg). Opracowanie Kodeksu Dobrych Praktyk Zieleni Przyulicznej (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Rozbudowa infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej na terenach o wysokich walorach przyrodniczo – krajobrazowych i kulturowych (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele terenu, nadleśnictwo, inwestorzy). Prowadzenie ciągłej edukacji ekologicznej na temat form ochrony przyrody (jednostki realizujące: Wójt Gminy, nadleśnictwo, szkoły, organizacje pozarządowe, media). Rewaloryzacja parków podworskich (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele obiektów). Wprowadzanie (głównie na gruntach nie użytkowanych rolniczo) zadrzewień i zakrzewień (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele i administratorzy terenu). 37 • Obsadzanie pobocza dróg drzewami i krzewami (jednostki realizujące: Wójt Gminy, zarządy dróg). W celu poprawy stanu zieleni przyulicznej należy opracować Kodeks Dobrych Praktyk Zieleni Urządzonej. Zawarte w nim zostaną w nim wytyczne, informacje, rady, itp. dotyczące najlepszych praktyk związanych z zakładaniem, utrzymaniem i pielęgnacją zieleni urządzonej. Przykładowo: • • • • • • Należy zadbać, aby stworzyć warunki do przenikania wody opadowej do systemu korzeniowego drzew rosnących przy parkingach i ciągach komunikacyjnych. W pobliżu miejsc parkowania drzewa powinny być zabezpieczone specjalnymi osłonami. Osłony drzew w pobliżu miejsc parkowania wykonane powinny być z trwałych i lekkich konstrukcji. Do uzupełnień istniejącej zieleni oraz przy wprowadzaniu nowych nasadzeń należy zrezygnować ze stosowania pospolitych szybkorosnących gatunków jak: wierzba biała, topola czarna, topola osika, klon jesionolistny na rzecz gatunków szlachetnych dobrze znoszącymi warunki antropogeniczne, jak np. modrzew europejski, daglezja zielona, świerk kłujący, klon pospolity, jesion wyniosły, dąb czerwony, jarząb pospolity. Należy dążyć do zagospodarowania zielenią nowo realizowanych i modernizowanych ulic, zwiększać obszary zieleni izolacyjnej, towarzyszącej obiektom oświaty, rekreacji i sportu. Należy zwrócić uwagę na jakość i fachowość projektowania i wykonawstwa realizowanych przedsięwzięć z zakresu zieleni urządzonej. Należy dbać, aby dostosowywano zasoby zieleni urządzonej do warunków siedliskowych. Uwzględnienie wartości środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach rozwoju: • • • Planowanie rozwoju przestrzennego w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym i kulturowym, dostosowanie przeznaczenia terenów i form zagospodarowania do zróżnicowanych predyspozycji środowiska (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele terenu). Wprowadzanie precyzyjnych zapisów dotyczących terenów zieleni (alei, skwerów, placów zabaw itp.) przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Stosowanie standardów powierzchniowych i programowych, dotyczących publicznych terenów zieleni jako norm obowiązujących przy opracowaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (jednostki realizujące: Wójt Gminy). 5.2. OCHRONA LASÓW 5.2.1. STAN WYJŚCIOWY Zgodnie z podziałem Polski na 8 krain i 57 dzielnic przyrodniczo – leśnych (wg T. Tramplera) teren gminy Sobolew należy do Krainy (IV) Mazowiecko – Podlaskiej, Dzielnicy Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej (IV5). Na terenie gminy lasy są rozproszone i rozdrobnione na wiele kompleksów, które są najczęściej izolowane od siebie. Największe obszary leśne położone są na zachód i południowy-zachód od Sobolewa, na północny wschód od wsi Sokół, na północ i zachód od wsi Kaleń i w okolicach wsi Godzisz. Tylko niektóre kompleksy połączone są naturalnymi, leśnymi korytarzami oraz są na tyle duże, że wytworzyła się strefa wewnątrz lasu. W 2010 roku powierzchnia lasów i gruntów leśnych wynosiła 2 560,3 ha, a lesistość gminy wynosiła 27%. Należy podkreślić, że w przeciągu ostatnich 10 lat powierzchnia lasów zwiększyła sie o 3% (287 ha). Dużą powierzchnię zajmują także zakrzaczenia - 242,2 ha. 38 Na terenie gminy przeważają lasy będące własnością prywatną, zajmujące powierzchnię 2 284 ha (co stanowi 90,5% wszystkich lasów w gminie). Lasy publiczne zajmują powierzchnię 276,3 ha, w tym należące do Skarbu Państwa - 239,2 ha. W zarządzie Lasów Państwowych znajduje się 222,6 ha lasów publicznych należących do Skarbu Państwa. Lasy publiczne gminne zajmują powierzchnię jedynie 0,8 ha. Lasy państwowe należące do Skarbu Państwa są pod nadzorem Nadleśnictwa Garwolin, z siedzibą w miejscowości Miętne, ul. Główna 3. Nadleśnictwo wchodzi w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych (RDLP) w Warszawie, która posiada certyfikat Dobrej Gospodarki Leśnej FSC. Lasy państwowe przyporządkowane są do trzech obrębów leśnych: Podzamcze, Malamówka i Huta Garwolińska i czterech leśnictw: Śliz, Malamówka, Żelechów i Krępa. Nadleśnictwo Garwolin sprawuje także nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa, na mocy porozumienia ze Starostą Powiatu Garwolińskiego. Lasy niepaństwowe należą do indywidualnych właścicieli i są zróżnicowane powierzchniowo. Przeciętna powierzchnia działki leśnej wynosi 0,38 ha, a przeciętna powierzchnia przypadająca na jednego właściciela to 1,0 ha. Rysunek 23. Leśnictwa w rejonie gminy Sobolew (źródło: garwolin.warszawa.lasy.gov.pl) Głównym gatunkiem w lasach na terenie Nadleśnictwa Garwolin (w tym gminy Sobolew) jest sosna, zajmująca około 80% powierzchni leśne). Drugim pod względem udziału gatunkiem jest dąb, który stanowi około 10% powierzchni, następnie brzoza oraz olsza. Pozostałe gatunki takie jak: osika, świerk, modrzew, topola, grab, jesion, lipa, klon łącznie zajmują 1% powierzchni leśnej. W podszycie 39 występują: kruszyna, jarząb, bez koralowy, jałowiec i czeremcha amerykańska. W runie leśnym dominują: borówki, jeżyny, szczawik zajęczy, paprocie i trzcinnik piaskowy. Rysunek 24. Gatunki drzew na terenie Nadleśnictwa Garwolin (źródło: garwolin.warszawa.lasy.gov.pl) Na terenie Nadleśnictwa występuje 14 typów siedliskowych lasu. Dominują siedliska borowe, które stanowią około 40% powierzchni leśnej (bór świeży 39,98%, bór wilgotny 0,63%, bór bagienny zaledwie 0,03%). Bory mieszane zajmują blisko 24% powierzchni (w tym bór mieszany świeży – 21,10%, bór mieszany wilgotny – 2,46% i bór mieszany bagienny – 0,09%). Około 16% powierzchni stanowią lasy mieszane w tym: las mieszany świeży – 14,15%, las mieszany wilgotny – 1,51%, las mieszany bagienny – 0,12%. Lasy zajmują 17% powierzchni leśnej (15,15% to las świeży, a 1,63% las wilgotny). Powierzchnia zajmowana przez olsy i łęgi wynosi około 500 ha, co stanowi ponad 3% powierzchni leśnej nadleśnictwa (w tym: ols typowy – 0,89%, ols jesionowy – 1,95%, las łęgowy 0,31%). Rysunek 25. Siedliska leśne na terenie Nadleśnictwa Garwolin (źródło: garwolin.warszawa.lasy.gov.pl) Najbardziej zróżnicowane siedliskowo są drzewostany w kompleksie Godzisz. W inwentaryzacji przyrodniczej gminy z 1996 roku został on wskazany do objęcia ochrona rezerwatową. W lasach Nadleśnictwa Garwolin przeważają drzewostany w średnim wieku (41-60 lat) i nieco starsze (61-80 lat), które łącznie zajmują 55% powierzchni leśnej. Najliczniej reprezentowane są drzewostany w wieku 41-60 lat, których udział w stosunku do powierzchni leśnej wynosi 31%. Największe powierzchnie drzewostanów starszych znajdują się w lasach położonych na północny wschód od wsi Sokół. Lasy Nadleśnictwa Garwolin z uwagi swoją różnorodność cechuje wysoka odporność na niekorzystne czynniki środowiskowe. Plan Urządzenia Gospodarstwa Leśnego Nadleśnictwa Garwolin zakwalifikował lasy państwowe gminy Sobolew do lasów I strefy - słabych uszkodzeń od przemysłu. 40 Rysunek 26. Rozmieszczenie lasów na terenie gminy Sobolew (źródło: www.geoportal.gov.pl) Do lasów ochronnych (w kategorii - wodochronne) uznano lasy Uroczyska Chotynia o powierzchni 63,35 ha. Pozostałe to lasy gospodarcze. Lasy w gminie Sobolew można uznać za średnio przydatne do rekreacji. Wykorzystanie lasów przez mieszkańców polega głównie na zbieraniu runa leśnego. Zagrożenia lasów na terenie gminy Głównymi zagrożeniami zasobów leśnych gminy Sobolew są: • • nierównomierna struktura lasów – występowanie wielu małych kompleksów leśnych będących w rękach prywatnych, przeważający monokulturowy skład gatunkowy. W lasach gminy Sobolew znaczny udział siedlisk stanowią lasy i lasy mieszane, na których często gatunkiem panującym jest sosna. Taki stan powoduje powolną degradację żyźniejszych siedlisk, niewykorzystanie ich potencjalnych możliwości produkcyjnych, a także straty ekonomiczne, gdyż drewno sosnowe uzyskane z takich powierzchni cechuje obniżona jakość techniczna (liczne sęki, niższa wytrzymałość mechaniczna). gorszy przeciętnie stan lasów prywatnych i stan ich zagospodarowania w porównaniu z lasami administrowanymi przez Lasy Państwowe. Lasy prywatne często są zaniedbane pielęgnacyjnie, tzn.: drzewa rosną zbyt gęsto, a niewłaściwy skład gatunkowy drzewostanów (monokultury sosnowe na żyznych siedliskach) powoduje dodatkowe osłabienie drzewostanów, stwierdza się dodatkowo zły stan zdrowotny drzewostanów (duża ilość posuszu i pozostawionego na dnie lasu chrustu) - te wszystkie czynniki decydują o częstszym wybuchu pożarów na terenie lasów niepaństwowych. 41 • • • • • • • • • niski poziom formalnej realizacji funkcji ochronnych (brak łub sporadycznie wyznaczone w lasach prywatnych lasów ochronnych, rezerwatów przyrody, stref ochronnych zwierząt chronionych). ewentualny wzrost populacji szkodliwych owadów, rozprzestrzenianie się rozległych terytorialnie chorób drzew, znaczące zagrożenie dla upraw leśnych stwarza zwierzyna (sarna, jeleń, łoś), która chętnie posila się pędami młodych drzewek, co prowadzi do deformacji, a często do obumarcia tych roślin. wzrost zagrożenia pożarowego, zarówno naturalny, jak i związany z nieostrożnością lub wandalizmem. Na podstawie Zarządzenia Nr 12 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 15.03.1993 r. w sprawie przydziału lasów do kategorii zagrożenia pożarowego, całość lasów Nadleśnictwa Garwolin została zaliczona do I kategorii zagrożenia. obniżenie poziomu wód gruntowych, deficyt opadów atmosferycznych, wiatr i śnieg powodujące osłabienie drzew, susze powodujące zagrożenie pożarami. W ubiegłym stuleciu na obszarach użytkowanych rolniczo i w lasach powszechnie prowadzone były melioracje wodne. Przedmiotem tych zabiegów były bagna, torfowiska i zagłębienia terenu ze stagnującą wodą. Na obszarze gminy przeprowadzono szereg zabiegów odwadniających, które spowodowały obniżenie poziomu wód gruntowych oraz zanik biotopów wodnych i podmokłych wraz z towarzyszącymi im zbiorowiskami roślinnymi i fauną. Ponadto spowodowało to cykliczne podtapianie drzewostanów wczesną wiosną i nadmierne przesuszanie ich w miesiącach letnich. Konsekwencją zaburzeń stosunków wodnych było postępujące osłabienie naturalnej odporności drzewostanów oraz wiele innych negatywnych skutków w środowisku, kradzieże drewna, nielegalne pobieranie choinek i surowców mineralnych, nadmierna penetracja turystyczna miejsc atrakcyjnych przyrodniczo, zanieczyszczenie terenów leśnych (dzikie wysypiska śmieci, nielegalne wydobycie piasku), niewystarczające środki finansowe przeznaczone na wdrażanie ekologicznych metod gospodarowania w leśnictwie. 5.2.2. PROGRAM DZIAŁAŃ Cele długoterminowe do 2018 roku i krótkoterminowe do 2014 roku: Powiększenie zasobów leśnych gminy i zwiększenie ich spójności Polepszenie stanu zasobów leśnych i ich kompleksowa ochrona Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania • • • • • • Uaktualnienie lub opracowanie planów urządzania lasów (jednostki realizujące: nadleśnictwo). Uaktualnianie lub opracowywanie uproszczonych planów urządzenia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa (jednostki realizujące: Starosta Garwoliński, nadleśnictwo) Prowadzenie gospodarki leśnej zgodnie z ustaleniami planów urządzenia lasów, uwzględniając zasadę powszechnej ochrony, trwałości utrzymania ciągłości użytkowania oraz dostosowanie do ustalonych w planie funkcji i form użytkowania niezależnie od struktury własnościowej lasów (jednostki realizujące: nadleśnictwo, właściciele lasów prywatnych). Minimalizacja ryzyka wystąpienia zagrożeń naturalnych (m.in. szkodniki, pasożyty) i antropogenicznych (m.in. pożary, nielegalne pozbywanie się odpadów) w środowisku leśnym (jednostki realizujące: nadleśnictwo, właściciele lasów, straż pożarna, mieszkańcy gminy). Bieżące wykonywanie w lasach zabiegów ochronnych i pielęgnacyjnych (preferowanie biologicznych i mechanicznych metod: zakładanie remiz, wywieszanie budek lęgowych, ochrona mrowisk, wykładanie pułapek na owady, korowanie) w sposób profesjonalny i terminowy (jednostki realizujące: nadleśnictwo, właściciele lasów prywatnych). Zalesianie terenów, wprowadzanie systemu zadrzewień i zakrzaczeń (jednostki realizujące: nadleśnictwo, właściciele terenów). 42 • • • • • Przebudowa drzewostanów ma na celu zmniejszenie udziału sosny (jednostki realizujące: nadleśnictwo). Uwzględnianie w planach przestrzennego zagospodarowania gminy optymalnej granicy polnoleśnej, struktury przestrzennej lasów w krajobrazie, systemu zadrzewień oraz korytarzy ekologicznych między kompleksami leśnymi i usuwania barier ekologicznych, a przede wszystkim ograniczeń lub eliminacji zewnętrznych presji na ekosystemy leśne przez przyjazne lasom zagospodarowanie terenów przyległych do lasu (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Współpraca z nadleśnictwem w zakresie tworzenia nowych szlaków turystycznych (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Odbudowa zaburzonej retencji wodnej na terenach leśnych (jednostki realizujące: nadleśnictwo, Wójt Gminy, właściciele terenów). Uregulowanie i ukierunkowanie rekreacji i turystyki na obszarach leśnych w sposób godzący funkcje społeczne lasów z ochronnymi i produkcyjnymi leśnych. Zagospodarowania turystyczne lasów - wyznaczenie pieszych i rowerowych szlaków (jednostki realizujące: nadleśnictwo, mieszkańcy gminy). 5.3. RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODY ORAZ OCHRONY WÓD 5.3.1. STAN WYJŚCIOWY Wody powierzchniowe Gmina Sobolew odznacza się przeciętnym stopniem rozwinięcia sieci hydrograficznej i ubóstwem zbiorników wodnych. Na terenie gminy Sobolew wody powierzchniowe (płynące i stojące) zajmują powierzchnię 64,1 ha. Przez gminę przepływają trzy rzeki wraz ze swymi dopływami: Okrzejka, Promnik, Łukówka. Są to prawostronne dopływy Wisły. Przez gminę przebiega dział wodny II rzędu rozdzielający dorzecza Okrzejki i Promnika. Rysunek 27. Sieć hydrograficzna rejonu gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Rzeka Okrzejka ma długość 73,6 km i powierzchnie dorzecza 528,3 km 2. Rzeka wypływa ze wsi Wola Okrzejska, a do Wisły uchodzi poniżej ujścia Radomki, przyjmując nazwę Bączycha. 43 Rysunek 28. Rzeka Okrzejka w rejonie gminy Sobolew (źródło: http://hugo.bikestats.pl i googlemaps) Rzeka Promnik ma długość około 32 km i powierzchnię zlewni 154 km 2. Bierze początek niedaleko miejscowości Stefanów i Podwierzbie, a uchodzi do Wisły koło miejscowości Ruda Tarnowska. Promnik jest jedyną rzeką Mazowsza o charakterze podgórskim (średni spadek 3,5 promila). Na całej długości rzeki zachowały się liczne progi żelbetowe -m.in. w miejscowościach Gończyce i Ostrożeń. 44 Rysunek 29. Rzeka Promnik (źródło: www. comartin.pl i googleMaps) Stany wód w rzekach są ściśle powiązane ze stanami rzeki Wisły charakteryzującej się śnieżno – deszczowym zasilaniem w wodę, a co za tym idzie wczesnowiosennymi wezbraniami i jesiennymi niżówkami. Notowane na Wiśle wezbrania powodziowe są pochodzenia roztopowego lub deszczowego i pojawiają się w okresie luty – kwiecień i lipiec. Na obszarze gminy nie występują naturalne zbiorniki wodne. Licznie natomiast występują zbiorniki sztuczne (pochodzenia antropogenicznego) - na terenie gminy znajduje się 45 zbiorników wodnych o łącznej powierzchni 12,62 ha. Wśród nich są m.in.: • • • • niewielkie stawy przyzagrodowe głównie w dolinie Promnika oraz prawobrzeżnego dopływu tej rzeki w Gończycach, stawy rybne na Okrzejce i Promniku, młynkówki na Okrzejce i Promniku, wypełnione wodą wyrobiska po eksploatacji kopalin mineralnych (żwirownie, glinianki) oraz kopalin organicznych (torfianki). Przy założeniu średniej głębokości około 0,7 m, objętość wód powierzchniowych retencjonowanych w zbiornikach stałych (z wodą stagnującą przez cały rok) wynosi około 88 000 m 3. Jakość wód powierzchniowych Monitoring jakości wód powierzchniowych rzek płynących przez gminę Sobolew jest realizowany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie. Od roku hydrologicznego 1991/1992 WIOŚ prowadzi system pomiarów, analiz i ocen stanu czystości wód powierzchniowych w oparciu o jednolity program państwowego monitoringu środowiska. Od 2007 roku rozpoczęło się wdrażanie nowego systemu oceny jakości wód zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną (RDW), którego najważniejszym założeniem jest oparcie oceny stanu wód o elementy biologiczne oraz 45 wspierające je elementy fizykochemiczne. Schemat postępowania przy ocenie stanu ekologicznego jednolitych części wód (jcw) przedstawia poniższy rysunek. Rysunek 30. Schemat oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych (źródło: WIOŚ Warszawa) Od 2007 r. wprowadzono trzy rodzaje monitoringu wód powierzchniowych: • • • monitoring diagnostyczny: mający na celu ustalenie stanu jcw, określenie rodzajów i oszacowanie wielkości znacznych oddziaływań antropogenicznych, dokonanie oceny długoterminowych zmian stanu jcw w warunkach naturalnych, monitoring operacyjny: prowadzony w jcw zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu wód i służący kontroli zmian ich stanu, monitoring badawczy (operacyjny celowy): podejmowany doraźnie m.in. w celu określenia wielkości i wpływów przypadkowych zanieczyszczeń lub ustalenia przyczyn wyraźnych rozbieżności między wynikami oceny stanu ekologicznego. 46 Wytyczne co do prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych zawiera obecnie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2009 Nr 81, poz. 685). Ocenę jakości wód powierzchniowych na terenie gminy Sobolew wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008) i rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2009 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 122, poz. 1018). W 2009 r. wykonano badania mające na celu ocenę jakości wód rzeki Okrzejki. Punkt pomiarowokontrolny znajduje się w miejscowości Trojanów (gmina Trojanów). W 2010 nie wykonywano badań wód tej rzeki. Według WIOŚ, wody rzeki Okrzejki miały w 2009 r. III klasę elementów biologicznych. Decydującym elementem były makrofity (makrofitowy indeks rzeczny). Wody rzeki otrzymały klasę elementów fizykochemicznych: stan poniżej dobrego. Poszczególne elementy fizykochemiczne zostały zakwalifikowane do następujących klas: • • • • • • • • • • • • temperatura - I klasa, tlen rozpuszczony - II klasa, BZT5 - II klasa, OWO - poniżej stanu dobrego, przewodność - I klasa, substancje rozpuszczone - I klasa, odczyn pH - I klasa, azot amonowy - I klasa, azot Kjeldahla - poniżej stanu dobrego, azot azotanowy - ponizej stanu dobrego, azot ogólny - II klasa, fosfor ogólny - II klasa. Z badan prowadzonych przez WIOŚ wynika, że wody rzeki Okrzejka charakteryzują się umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym. Poprzednio prowadzono badania rzeki Okrzejka w 2008 roku i stan ogólny wód określono jako zły. Badania rzeki prowadzone są od 1983 roku i za każdym razem stwierdza sie niedostateczną jakość wód. Badania rzeki Promnik prowadzone w 2005 roku wykazały we wszystkich punktach pomiarowych IV klasę jakości, ze względu wskaźniki: barwa, azot Kjeldahla, fosforany, selen, ogólna liczba bakterii grupy coli oraz liczba bakterii grupy coli typu kałowego. W stosunku do lat poprzednich stan wód rzeki Promnik nieznacznie się pogorszył. Wody podziemne Wody podziemne stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia ludności w wodę do picia i na potrzeby gospodarcze. Głównym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę są wodociągi publiczne, które dostarczają wodę dobrej jakości. 47 Na terenie gminy Sobolew występują wody podziemne związane przede wszystkim z utworami geologicznymi czwartorzędowymi i trzeciorzędowymi. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne piętra trzeciorzędowego wynoszą około 0,06 l/s/km 2, a na niewielkim fragmencie północno-zachodnim - 0,1 l/s/km2. Wody tej warstwy odznaczają się podwyższoną zawartością związków żelaza. Jest to główną przyczyną konieczności uzdatniania tych wód w przypadku wykorzystywania ich dla celów konsumpcyjnych. Zasadnicze znaczenie ma poziom czwartorzędowy ze względu na największe zasoby, najłatwiejszą odnawialność oraz najpłytsze występowanie. Charakteryzuje się zmienną głębokością występowania, różną miąższością i wydajnością uzyskiwaną z poszczególnych ujęć oraz zróżnicowanym stopniem izolacji. Na około 70% powierzchni gminy wody podziemne związane z piętrem czwartorzędowym występują głębiej niż 3,0 m p.p.t. Lokalnie, we wschodniej części gminy, znajdują się tzw. wody wierzchówkowe, na głębokości 2,0 – 2,5 m p.p.t. Na pozostałym obszarze (dolinach Okrzejki i Promnika oraz lokalnych obniżeniach) pierwszy poziom wodonośny podnosi się bardzo płytko 0 – 1. Większość obszaru gminy odznacza się dobrą izolacją pierwszego użytkowego poziomu wodonośnego. Wody te nie są izolowane jedynie w dolinie Okrzejki, a w północno-wschodniej części gminy w dolinie Promnika. Lokalnie, w południowo-zachodniej części gminy, poziom ten jest średnio izolowany. W 2010 roku na terenie gminy nie prowadzono badań wód podziemnych w monitoringu krajowym. Punkt pomiarowy dla powiatu garwolińskiego znajduje się w miejscowości Łaskarzew (dwa otwory). Badania pozwalają zakwalifikować wody podziemne do III klasy – wody zadowalającej jakości, ze względu na stężenia żelaza (wskaźnik zanieczyszczenia geogenicznego). Jakość wód pitnych z ujęć wód podziemnych nadzoruje Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Garwolinie (PSSE) w oparciu o ustawę z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (Dz. U. z 2006r. nr 123, poz. 858 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Rysunek 31. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Garwolinie (źródło: http://www.garwolin.psse.waw.pl) 48 Zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych Do najważniejszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemne na terenie gminy Sobolew należą: • • • • • • • • nieuregulowana gospodarka ściekowa w zlewni rzek (brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków na większości terenu gminy) spływy obszarowe z terenów rolnych, nadmierne dawki nawozów azotowych i fosforowych do nawożenia pól i łąk, nieuregulowane spływy wód deszczowych z terenów zurbanizowanych i uprzemysłowionych, źle składowane i zabezpieczone pryzmy obornika oraz zbiorniki na gnojowicę położone w pobliżu cieków wodnych, niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych, przesięki z nieszczelnych szamb, nielegalne wysypiska odpadów, niedostateczna zdolność samooczyszczania się wód powierzchniowych. 5.3.2. PROGRAM DZIAŁAŃ - RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODY Cele strategiczne do 2019 roku Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości Racjonalizacja zużycia wody Cele krótkoterminowe do 2015 roku: Zapewnienie wszystkim mieszkańcom odpowiedniej ilości i jakości wody do picia Dążenie do relatywnego zmniejszenia zużycia wody w gospodarstwach domowych, rolnictwie, usługach i przemyśle - racjonalizacja zużycia wody poprzez obniżenie popytu na wodę Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Zapewnienie wszystkim mieszkańcom odpowiedniej ilości i jakości wody do picia: • • • • • Budowa systemu poboru i rozprowadzania wody sieciowej: budowa ujęć komunalnych, stacji uzdatniania wody, sieci wodociągowej (jednostki realizujące: Wójt Gminy, przedsiębiorstwa wodociągowe): - opracowanie koncepcji gospodarki wodno-ściekowej gmin, wstępne analizy opłacalności, - budowa sieci wodociągowej. Likwidacja nieczynnych ujęć wody (jednostki realizujące: właściciele ujęć). Realizacja zadań zapisanych w Wojewódzkim Programie Małej Retencji (jednostki realizujące: Wójt Gminy, WZMiUW, RZGW Warszawa, Marszałek Województwa Mazowieckiego). Prawidłowa eksploatacja i konserwacja systemów melioracji (jednostki realizujące: Wójt Gminy, WZMiUW, właściciele gruntów). Zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i cieki, oczka wodne, torfowiska (jednostki realizujące: Wójt Gminy, WZMiUW). 49 Dążenie do relatywnego zmniejszenia zużycia wody w gospodarstwach domowych, rolnictwie, przemyśle i usługach: • • • Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy w zakresie ograniczania zużycia wody, poprzez edukację i informowanie w kierunku zmian nawyków korzystania z wody oraz wprowadzenie nowych przyzwyczajeń mających na celu zrównoważone korzystanie z zasobów wodnych (jednostki realizujące: Wójt Gminy, placówki oświatowe, media, organizacje pozarządowe). Wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle (jednostki realizujące: przedsiębiorcy). Remonty i modernizacja istniejących urządzeń służących do poboru wody i sieci wodociągowej (jednostki realizujące: Wójt Gminy, przedsiębiorstwa wodociągowe). Przykładowe informacje, jakie zostaną przekazane w ramach edukacji ekologicznej związanej z oszczędzaniem wody są następujące: W gospodarstwie domowym można zmniejszyć zużycie wody dzięki: • • • rozważnemu i świadomemu obchodzeniu się z wodą, zainstalowaniu wodooszczędnych urządzeń, przemyślanym zakupom nowych urządzeń. Podstawowe zasady, jakie należy przekazywać mieszkańcom, dotyczą następujących kwestii: • • • • • • • • • • • • • nie zostawianie otwartego kranu, gdy nie jest to niezbędne, naprawy cieknących urządzeń - kranów lub rezerwuarów, oszczędzanie wody w łazience – korzystanie z prysznica, zamiast z kąpieli, zmywanie naczyń - na kilkakrotne zmywanie małej ilości naczyń zużywa się więcej wody i środków myjących niż na dużą partię jednorazowo, wypracowanie wodooszczędnych przyzwyczajeń dotyczących prania bielizn: wypełnianie całkowicie pralki, nie stosowanie prania wstępnego, skrócenie programu płukania bielizny, zaopatrzenie się w wodooszczędną końcówkę prysznica, zakup urządzeń ograniczających przepływ wody (perlator), zakup stoperów do urządzeń w toalecie lub montaż przycisków dwudzielnych, zainstalowanie wodooszczędnego rezerwuaru, instalacja baterii jednouchwytowych, kupno nowych urządzeń, kierując się zużyciem przez nie wody i energii (np. pralki), kupno termy czy kotła o odpowiedniej wydajności, instalacja zbiornika na wodę deszczową (np. do podlewania ogródka, spłuczki w toalecie). 50 5.3.3. PROGRAM DZIAŁAŃ - OCHRONA WÓD Cel długoterminowy do 2019 roku Poprawa jakości wód powierzchniowych Cele krótkoterminowe do 2015 roku: Dążenie do osiągnięcia właściwych standardów wód powierzchniowych pod względem jakościowym poprzez ich ochronę przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł przemysłowych, komunalnych i rolniczych Budowa infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania • • • • • • • • • • • • • Likwidacja nieczynnych ujęć wody - szczególnie studni kopanych (jednostki realizujące: właściciele ujęć). Prowadzenie rejestru zbiorników bezodpływowych (szamb) oraz kontrola umów na opróżnianie szamb i stanu technicznego szamb (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Likwidacja "dzikich" wysypisk, szczególnie tych, które są zlokalizowane na brzegach cieków (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele terenu). Budowa systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków (jednostki realizujące: Wójt Gminy, przedsiębiorstwa kanalizacyjne, właściciele nieruchomości): - opracowanie koncepcji gospodarki ściekowej gmin, wstępne analizy, - opracowanie dokumentacji technicznych na budowę oczyszczalni ścieków, - budowa i uruchomienie oczyszczalni na potrzeby, - budowa sieci kanalizacyjnej, Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków dla posesji rozproszonych lub poza zasięgiem istniejącej i projektowanej sieci kanalizacyjnej (jednostki realizujące: właściciele lub zarządcy nieruchomości). Uporządkowanie i modernizacja gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych (jednostki realizujące: przedsiębiorcy). Budowa systemu odprowadzania wód opadowych z terenów zurbanizowanych (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Utrzymanie czystości w zlewni, sprzątanie jej, ale też nakładanie powszechnych kar za zanieczyszczenia np. jezdni (jednostki realizujące: Wójt Gminy, policja). Zagospodarowanie zielenią ulic i dróg w celu ograniczenia wymywania do gruntu zanieczyszczeń (jednostki realizujące: Wójt Gminy, zarządcy dróg). Instalacja separatorów zanieczyszczeń na stacjach benzynowych, myjniach, przy warsztatach samochodowych i wszędzie tam, gdzie mogą wystąpić spływy deszczu z olejami napędowymi i benzyną (jednostki realizujące: podmioty prowadzące ww. zakłady). Wprowadzanie programów rolno-środowiskowych (jednostki realizujące: osoby uprawiające ziemię). Stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (jednostki realizujące: osoby uprawiające ziemię). Budowa w gospodarstwach rolnych instalacji do bezpiecznego przechowywania nawozów naturalnych, tj. zbiorników na gnojowicę i gnojówkę oraz płyt obornikowych, zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu, uchwalona przez Sejm RP w dniu 10 lipca 2007 r. (jednostki 51 realizujące: producenci rolni, prowadzący produkcję zwierzęcą, zgodnie z wymaganiami ww. ustawy). 5.4. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI 5.4.1. STAN WYJŚCIOWY Zmiany powierzchnia ziemi prowadzące do jej degradacji mogą obejmować przekształcenia mechaniczne lub chemiczne gleby i ziemi oraz przekształcenia obiektów, które ją pokrywają (np. lasów). Jest to proces stopniowego zmniejszania się zdolności do pełnienia naturalnych funkcji przypisanych ziemi, glebie lub obiektowi. Degradacja powierzchni ziemi może być wynikiem pogorszenia się warunków przyrodniczych, zmian środowiska, prowadzenia działalności przemysłowej lub wadliwej działalności rolniczej, nieodpowiedniej eksploatacji zasobów naturalnych lub awarii urządzeń infrastruktury technicznej (np. ropociągu). Powierzchnię ziemi na terenie gminy Sobolew można określić jako mało przekształconą i mało zdegradowaną. Jej odporność na degradację jest mała i lokalnie średnia, co ma bezpośredni związek z budową geologiczną i rzeźbą terenu, stosunkami gruntowo- wodnymi oraz chemizmem gleby i występującą roślinnością. Tereny mocno przekształcone zurbanizowane (w tym: mieszkaniowe, przemysłowe i komunikacyjne) zajmują powierzchnię 689,5 ha, co stanowi 7,3% powierzchni gminy. Największy jest udział użytków rolnych (grunty orne, pastwiska, sady, łąki), które są przekształcone w znacznie mniejszym stopniu, niż tereny zurbanizowane. Wrażliwym na przekształcenia elementem środowiska są gleby. Na terenie gminy nie wykazano znacznego zróżnicowania typologicznego gleb, które w przewadze wytworzyły się z piasków, glin zwałowych oraz piasków gliniastych. Przeważają w związku z tym gleby bielicowe i pseudobielicowe, szczególnie rozpowszechnione we wschodniej i północno-wschodniej części gminy. W obniżeniach terenu, w dolinach rzek i cieków wodnych występują gleby torfowe, mułowe i glejowe oraz mady brunatne i właściwe. Najmniejszy jest udział gleb brunatnych wyługowanych, czarnych ziem oraz gleb murszowo mineralnych. Biorąc pod uwagę bonitację gleb stwierdza się, że na obszarze gminy Sobolew nie występują gleby I i II klasy, zaś największą powierzchnię zajmują gleby IV i V klasy: Rysunek 32. Klasy bonitacyjne gruntów ornych na terenie gminy Sobolew (źródło danych: Urząd Gminy w Sobolewie) W obrębie trwałych użytków zielonych dominują użytki słabe i bardzo słabe. Łącznie stanowią one 62,2% powierzchni użytków zielonych. 52 Według danych IUNG w obrębie gruntów ornych największy udział stanowią kompleksy: żytni słaby i żytni bardzo słaby (zajmują 25% powierzchni gruntów ornych). Dalej klasyfikują się żytni bardzo dobry (zajmuje 18%) i żytni dobry (zajmuje 17,6 % powierzchni). Wskaźnik ogólny jakości rolniczej przydatności gleb gminy Sobolew wynosi według Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach (IUNG) 55,4. Na terenie gminy Sobolew nie prowadzono kompleksowych badań jakości gleb i gruntów. Rysunek 33. waloryzacja gruntów rolnych rejonu gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Na poniższym rysunku pokazano procentową zawartość próchnicy w wierzchniej warstwie gleby (na powierzchni użytków rolnych). W zależności od zawartości próchnicy wydzielono: • • • gleby mineralne właściwe (zawartość próchnicy 0-3%), gleby mineralno próchnicze (zawartość próchnicy 3-10%), gleby mineralno organiczne (zawartość próchnicy 10-20%). Analiza wykazała dominację na terenie gminy mało wartościowych gleb mineralnych właściwych. Wyjątek stanowią doliny rzek, gdzie występują gleby mineralno organiczne i organiczne. Rysunek 34. Zawartość próchnicy w glebach w rejonie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Na rysunku poniżej przedstawiono zdolności gleb gminy do magazynowania wody. Mapa ta ilustruje jedną z ważniejszych właściwości gleby - decydującej o możliwościach efektywnej uprawy roślin zdolności do magazynowania wody pochodzącej z opadów atmosferycznych, spływów powierzchniowych, poziomych przepływów gruntowych oraz podsiąku kapilarnego. Na terenie gminy retencja wody potencjalnie dostępnej dla roślin jest przeważnie średnia, do wysokiej. 53 Rysunek 35. Retencja wody potencjalnie dostępnej dla roślin w rejonie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Jednocześnie, rzeczywisty zapas wody w glebach jest niski lub niedostateczny, jedynie na niewielkich obszarach określono go jako dostateczny. Obszar gminy jest narażony na tzw. suszę glebową. W perspektywie zmian klimatu i pogłębienia ujemnych bilansów wodnych w sezonie wegetacyjnym, należy przewidywać dalsze wyłączanie z produkcji rolniczej znacznych obszarów gleb lekkich Rysunek 36. Rzeczywisty zapas wody w glebach w rejonie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Zjawiska erozyjne na obszarze gminy Sobolew nie występują lub są bardzo małe. Potencjalne natężenie erozji wodnej i wietrznej gleb pokazują poniższe rysunki. Rysunek 37. Potencjalne natężenie erozji wodnej gleb w rejonie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) 54 Rysunek 38. Potencjalne natężenie erozji wietrznej gleb w rejonie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Rozmieszczenie gleb marginalnych na terenie gminy przedstawia poniższy rysunek. Mapa ta ilustruje gleby, które w wyniku naturalnej lub nabytej na skutek degradacyjnej działalności człowieka posiadają wadliwość ograniczającą ich wykorzystanie w produkcji rolniczej. Za czynniki podstawowe do określenia gleb marginalnych przyjęto budowę i właściwości profilu gleby oraz przydatność gleby do upraw podstawowych roślin rolniczych. Poprzez gleby marginalne należy rozumieć pozostające w użytkowaniu rolniczym, lub ewidencji gruntów rolnych, gleby które mają małe znaczenie dla rolnictwa ze względu na nieopłacalność produkcji, lub też nie nadają się do produkcji żywności. Są to zazwyczaj gleby o niskiej bonitacji ( V, VI, VIz ). Rysunek 39. Rozmieszczenie gleb marginalnych w rejonie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) Na terenie gminy nie ma punktu pomiarowego monitoringu chemizmu gleb. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w 2006 r. wykonane zostały badania gleb, których graficzne odwzorowanie przedstawiono na rysunku poniżej. Wynika z nich, że spośród przebadanych próbek gleb na terenie gminy Sobolew występują gleby nie zanieczyszczone lub słabo zanieczyszczone metalami ciężkimi, a w dwóch próbkach stwierdzono podwyższoną zawartość metali ciężkich w glebach. 55 Rysunek 40. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi w rejonie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) 5.4.2. PROGRAM DZIAŁAŃ Cel długoterminowy do 2019 roku: Zapobieganie zanieczyszczeniu i niekorzystnemu przekształceniu powierzchni ziemi Cele krótkoterminowe do 2015 roku: Użytkowanie gleb i gruntów w sposób zapobiegający ich degradacji Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania • • • • • • • • • • Prowadzenie racjonalnej gospodarki gruntami i glebami w sposób odpowiadający ich przeznaczeniu, w tym w sposób uwzględniający ich zanieczyszczenie i klasę bonitacyjną ((jednostki realizując: osoby uprawiające ziemię). Uwzględnianie w mpzp rozwiązań zapewniających ochronę gleb i gruntów cennych przyrodniczo (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Racjonalne użytkowanie środków ochrony roślin i nawozów (jednostki realizujące: osoby uprawiające ziemię). Wprowadzanie programów rolno-środowiskowych (jednostki realizujące: osoby uprawiające ziemię). Stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (jednostki realizujące: osoby uprawiające ziemię). Zachowanie śródpolnych zadrzewień, zakrzaczeń, kompleksów leśnych i nieużytków -podmokłych jako ważnych elementów funkcjonalnych struktury ekologicznej i obiektów warunkujących utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych (jednostki realizujące: właściciele i dzierżawcy gruntów). Utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych, zapewniających odpowiedni poziom wód gruntowych i zabezpieczających użytki rolne przed okresowymi przesuszeniami lub zalaniami (jednostki realizujące: właściciele i dzierżawcy gruntów). Zabezpieczenie terenów narażonych na erozję poprzez wprowadzanie zadrzewień i zakrzaczeń (jednostki realizujące: właściciele i dzierżawcy gruntów). Organizacja szkoleń i kursów dla rolników podnoszących świadomość ekologicznego gospodarowania i uprawiania roślin (jednostki realizujące: ośrodki doradztwa rolniczego). Scalanie gruntów i zagospodarowanie nieużytków rolnych w ramach programu właściwej gospodarki gruntami (jednostki realizujące: właściciele i dzierżawcy gruntów). 56 5.5. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI 5.5.1. STAN WYJŚCIOWY Według Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS prowadzonego przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na terenie gminy Sobolew zarejestrowane jest jedno złoże surowców mineralnych - Gończyce. Jego użytkownikiem jest Grzegorz Kostyra "Kopalnia Kruszywa Naturalnego". Jest to złoże piasku, eksploatowane czasowo. Posiada zatwierdzone zasoby bilansowe (według stanu na dzień 31.12.2007 r. nr decyzji RŚ 7510-23/08) w kategorii C1 wynoszące 98,26 tys. ton. W 2010 roku wydobycie wynosiło 9 tys. ton. Dokument "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla gminy Sobolew" (1999 r.) podaje, że na terenie gminy odbywała sie nielegalna eksploatacja surowców budowlanych, głównie piasków. Zewidencjonowano 12 odkrywek, m.in. dwie w miejscowości Gończyce. Według "Studium zaopatrzenia lokalnego przemysłu budowlanego w surowiec ceramiczny i kruszywo naturalne woj. siedleckiego, gm. Sobolew" (1986 r.) na obszarze gminy występuje osiem rejonów perspektywicznych złóż surowców budowlanych. Tabela 11. Rejony perspektywiczne surowców budowlanych na terenie gminy Sobolew Nazwa rejonu/miejscowość Rodzaj Surowca Zasoby szacunkowe w mln m3 Ostrożeń Glina bd Jeżyny Piasek kwarcowy 0,05 Michałki Piasek kwarcowy 0,2 Nowiny Sobolewskie Piasek kwarcowy 0,5 Nowiny Sobolewskie Piasek kwarcowy 0,08 Sadek Piasek kwarcowy 0,4 Kobusy Glina Bd Kobusy Piasek 1,5 Źródło danych: Studium zaopatrzenia lokalnego przemysłu budowlanego w surowiec ceramiczny i kruszywo naturalne woj. siedleckiego, gm. Sobolew" (1986 r.) 5.5.2. PROGRAM DZIAŁAŃ Cel długoterminowy do 2019 roku: Ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych Cele krótkoterminowe do 2015 roku: Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania • • Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych w celu przywrócenia właściwej wartości terenu (jednostki realizujące: użytkownicy złoża). Minimalizacja szkodliwych dla środowiska skutków eksploatacji kopalin, zgodnie z decyzjami określającymi warunki prowadzenia eksploatacji (jednostki realizujące: użytkownicy złoża). 57 • • Ochrona obszarów, na którym występują, przed zainwestowaniem uniemożliwiającym późniejsze wykorzystanie złoża. Osiągnąć to można poprzez odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Organami administracji publicznej, posiadającymi zadania i kompetencje związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, polegającej na wydobywaniu kopalin pospolitych z tzw. małych złóż nieobjętych własnością górniczą, są starostowie i okręgowe urzędy górnicze. Organem właściwym w sprawach nielegalnych wysypisk odpadów na powierzchni ziemi, w tym w nieeksploatowanych wyrobiskach odkrywkowych jest wójt gminy. Obowiązki związane z eksploatacją złoża i późniejszą rekultywacją wyrobiska ciążą na użytkowniku złoża, natomiast rolą administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia i rozliczenia. Zasady korzystania z kopalin uregulowane są przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa ujmuje zagadnienia związane z własnością kopalin, użytkowaniem oraz koncesjonowaniem. Ponadto, ujęta jest również ochrona środowiska, w tym złóż kopalin i wód podziemnych, w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin. Regulacje dotyczące ochrony kopalin zawarte zostały również w ustawie Prawo ochrony środowiska. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Obowiązek ten musi zostać wypełniony w ciągu 5 lat od zakończenia działalności wydobywczej. Tam, gdzie jest to możliwe, preferować się będzie wodno - leśny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem na cele wypoczynkowo - rekreacyjne. Należy podjąć ścisłą współpracę z użytkownikami złoża w celu takiego prowadzenia eksploatacji, aby docelowo uzyskać od razu atrakcyjny teren (akwen) rekreacyjny. W przypadku, gdy nie jest możliwe wskazanie przedsiębiorcy, który wydobywał złoże, bądź jego następcy prawnego, obowiązek rekultywacji ciąży na budżecie państwa i działającym w jego imieniu ministrze właściwym do spraw Skarbu Państwa. Do rekultywacji gruntów stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Decyzje w sprawach rekultywacji i zagospodarowania wydaje starosta, po zasięgnięciu opinii dyrektora właściwego terenowo okręgowego urzędu górniczego – w odniesieniu do działalności górniczej, w odniesieniu do gruntów o projektowanym leśnym kierunku rekultywacji - wójta gminy. 6. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO 6.1. ŚRODOWISKO A ZDROWIE 6.1.1. STAN WYJŚCIOWY Na stan zdrowia społeczeństwa gminy Sobolew w znacznym stopniu wpływa jakość środowiska. Stan poszczególnych elementów środowiska został opisany w poszczególnych rozdziałach niniejszego Programu. W kolejnych rozdziałach przedstawiono także działania zaradcze, zmierzające do poprawy elementów środowiska. Z tematem zdrowia i środowiska nierozerwalnie łączy się także przeciwdziałanie zagrożeniom naturalnym, katastrofom i awariom, gdyż każda taka sytuacja stanowi potencjalne poważne zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców gminy. Na terenie gminy Sobolew nie ma zakładów mogących stanowić źródło poważnej awarii, stąd też ewentualne zagrożenia to: 58 • • katastrofy naturalne: powodzie (opadowe i roztopowe), silne wiatry (huragany), anomalie pogodowe, epidemie, plagi zwierzęce, ruchy tektoniczne (osunięcia ziemi, katastrofy techniczne: pożary, awarie gazowe, awarie i wypadki z użyciem środków toksycznych, awarie i wypadki radiacyjne, katastrofy komunikacyjne, katastrofy budowlane, awarie urządzeń infrastruktury technicznej). Za niebezpieczeństwo dla ludności uznano także ryzyko utonięcia i naruszenia porządku publicznego. Istnieje potencjalne zagrożenie poważnej awarii związane z transportem substancji niebezpiecznych drogami o charakterze tranzytowym. Rozmieszczenie stacji paliw i LPG na terenie gminy powoduje konieczność transportu produktów naftowych po ulicach w obszarze zabudowanym. Poważnym źródłem zagrożeń są przewozy toksycznych środków przemysłowych transportem kolejowym. Wynika to z dużych ilości przewożonych jednorazowo chemikaliów. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz podlega obowiązkowi zgłoszenia (Dz.U. Nr 107, poz. 742) przewóz drogowy towarów niebezpiecznych wymienionych w załączniku ww. rozporządzenia podlega obowiązkowi zgłoszenia do komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. Do lokalnego skażenia może również dojść w pobliżu stacji paliw (na terenie gminy znajdują się dwie stacje paliw płynnych, gdzie są gromadzone znaczne ilości etyliny i oleju napędowego oraz dwie stacje gazowe). Pożary stanowią jedno z najważniejszych zagrożeń występujących w gminie. Największe zagrożenie stanowią pożary pojedynczych zabudowań mieszkalnych, lasów i upraw rolnych, a także nieliczne zakłady produkcyjne lub stacje paliw. Na terenie gminy występuje, w przeważającym stopniu, zabudowa murowana o pokryciu niepalnym zabudowa, występują jednak pojedyncze przypadki zabudowań drewnianych, stanowiących duże zagrożenie pożarowe. W gminie dominuje zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. Ze względu na charakter zabudowy największe zagrożenie występuje w miejscowościach o zwartej zabudowie. Szczególne zagrożone są gospodarstwa rolne, w których przechowuje się duże ilości suchych pasz (siano, słoma). Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia pożaru jest nieodpowiednie posługiwanie się urządzeniami elektrycznymi, używanie prowizorycznych punktów oświetleniowych i gniazd zasilających. Czynnikami zwiększającymi zagrożenie pożarowe są również: rozwój infrastruktury oraz starzenie się instalacji elektrycznych. W dużym stopniu zagrożone są obszary leśne (np. 22 maja 2012 roku w pobliżu miejscowości Krępy płonęły trzy hektary lasu). Lokalnie zagrożenie pożarowe może wystąpić w suchych siedliskach lasu, na których brak jest podszytów z gatunków liściastych utrudniających rozprzestrzenianie się ognia w lesie. Ponadto, ryzyko pożaru istnieje również w rejonach penetrowanych przez ludność (gęsta sieć dróg lokalnych, działki rekreacyjno- letniskowe). Zagrożenie powoduje brak prowadzenia prac pielęgnacyjnych. Duży problem stanowi zaleganie dużych ilości gałęzi i podsuszu, a także brak pasów przeciwpożarowych w stanie zmineralizowanym. Niekorzystne czynniki stanowią również: zły stan dróg dojazdowych, niewystarczająca ilość zasobów wodnych do celów gaśniczych, a także niepełne oznakowanie tablicami informacyjnymi i ostrzegawczymi, dotyczącymi bezpieczeństwa pożarowego. Statystycznie najwięcej pożarów powstaje w wyniku nieumyślnego zaprószenia ognia oraz coraz częściej przyczyną pożaru jest podpalenie. Zagrożenie to nasila się w okresie wiosennym i letnim (kwiecień- październik). W Nadleśnictwie Garwolin istnieje system obserwacyjno - alarmowy, którego zadaniem jest jak najszybsze wykrycie i zlokalizowanie pożaru Nadleśnictwo Garwolin ma w swoim wyposażeniu w bazie Miętne samochód terenowy typu NISSAN, który wyposażony jest w moduł gaśniczy wodno – pianowy. 59 Jednostki organizacyjne Lasów Państwowych codziennie określają stopnie zagrożenia pożarowego lasu dla 42 stref prognostycznych nie obejmujących obszarów górskich. Aktualna prognoza zagrożenia pożarowego i okresowe zakazy wstępu do lasu prognozy przygotowuje Samodzielna Pracowania Ochrony Przeciwpożarowej Lasu Instytutu Badawczego Leśnictwa. Na terenie gminy Sobolew funkcjonuje siedem jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej w miejscowościach: Sobolew, Gończyce, Sokół, Kaleń/Grabniak, Chotyń, Ostrożeń i Kownacica. Rysunek 41. Ochotnicza Straż Pożarna w Sobolewie (źródło: www.strazsobolew.pl) Powodzie nie stanowią dużego zagrożenia dla mieszkańców gminy i ich dobytku. Cieki tworzące sieć hydrograficzną gminy Sobolew mogą powodować jedynie lokalne podtopienia w następstwie roztopów wiosennych. Bezpieczeństwem ludności na terenie gminy zajmują się jednostki zarządzania kryzysowe. Ich działanie polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej. Organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego oraz ich zadania i zasady działania, a także zasady finansowania zadań zarządzania kryzysowego określa Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 Nr 89, poz.590 z poź. zmianami). Wydzielono cztery poziomy zarządzania kryzysowego: 1. Poziom Krajowy: • • • Rada Ministrów z Prezesem Rady Ministrów na czele Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego - organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego Rządowe Centrum Bezpieczeństwa podległe Prezesowi Rady Ministrów - zapewnia obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Zespołu i Ministra właściwego do spraw wewnętrznych w sprawach zarządzania kryzysowego oraz pełni funkcję Krajowego Centrum Zarządzania Kryzysowego 2. Poziom Wojewódzki • Wojewoda 60 • • Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego - organ pomocniczy wojewody powoływany przez wojewodę, który określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego, którego obsługę zapewniają komórki organizacyjne właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego w urzędach wojewódzkich 3. Poziom Powiatowy • • • Starosta Powiatowy Zespołu Zarządzania Kryzysowego - organ pomocniczy powołany przez Starostę, który określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego 4. Poziom Gminny • • • Wójt, Burmistrz lub Prezydent Miasta Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego - organ pomocniczy powołany przez Wójta, Burmistrza lub Prezydenta Miasta, który określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy Gminne (Miejskie) Centrum Zarządzania Kryzysowego - utworzone przez Wójta, Burmistrza lub Prezydenta Miasta tylko w przypadku gdy uzna on to za konieczne. Na terenie powiatu garwolińskiego funkcjonuje Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego. Do jego zadań należy: • • • • • • monitorowanie występujących klęsk żywiołowych i prognozowanie rozwoju sytuacji, realizowanie procedur i programów reagowania w czasie stanu klęski żywiołowej, opracowywanie i aktualizowanie planów reagowania kryzysowego, planowanie wsparcia organów kierujących działaniami na niższym szczeblu administracji publicznej, przygotowywanie warunków umożliwiających koordynację pomocy humanitarnej, realizowanie polityki informacyjnej związanej ze stanem klęski żywiołowej. W Starostwie Powiatowym w Garwolinie funkcjonuje od 1999 r. Wydział Zarządzania Kryzysowego, Ochrony Ludności, Spraw Społecznych i Obywatelskich stanowiący Centrum Zarządzania Kryzysowego w Powiecie Garwolińskim. Wydział ten funkcjonuje w oparciu o „Plan Reagowania Kryzysowego”. Jednostka realizuje zadania z zakresu: • • • • • • • zatwierdzania programów działania powiatowych służb, inspekcji i straży, koordynacji działań w zakresie prawidłowego przepływu informacji pomiędzy służbami, inspekcjami i strażami a starostą, zapewnienia całodobowego funkcjonowania Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego, koordynacji akcji społecznej na obszarze zagrożonym lub dotkniętym klęską żywiołową i współdziałania w tym zakresie z organizacjami społecznymi, prowadzenie analiz i opracowywania prognoz dotyczących zagrożeń na terenie powiatu oraz koordynacja akcji ratowniczych i procesu odbudowy, koordynacji działań na terenie powiatu w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciu, zapewnienia działania Powiatowego Zespołu Reagowania Kryzysowego 61 6.1.2. PROGRAM DZIAŁAŃ Cele długookresowe do 2019 roku Poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia Ochrona przed zagrożeniami naturalnymi, katastrofami i awariami Cele krótkoterminowe do 2015 roku: Podejmowanie działań prewencyjnych zapobiegających wystąpieniu zagrożeń naturalnych, awarii oraz katastrof spowodowanych działalnością człowieka oraz minimalizacja skutków w przypadku ich wystąpienia Doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego w aspekcie ochrony środowiska, oraz rozwój monitoringu zagrożeń środowiska Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania • • • • • • • Utrzymywanie w dobrym stanie technicznym i gotowości systemu zapobiegawczo – interwencyjno – ratunkowego na wypadek wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy lub poważnej awarii (jednostki realizujące: Wójt Gminy, Straż Pożarna, Ochotnicze Straże Pożarne, Centrum Zarządzania Kryzysowego, Obrona Cywilna, Policja, służby ratownictwa medycznego). Realizacja zapisów zawartych w dokumentach strategicznych z zakresu zarządzania ryzykiem opracowanych na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym oraz wdrożenie i aktualizacja tych zapisów w gminnym Planie Zarządzania Kryzysowego (jednostki realizujące: Wójt Gminy, Centrum Zarządzania Kryzysowego). Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wymogów związanych z ochroną przeciwpożarową i ochroną przeciwpowodziową (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Informacji i edukacja ekologiczna mieszkańców oraz przedsiębiorców prowadzących działalność na terenie gminy w zakresie ryzyka wystąpienia awarii i klęsk żywiołowych, a także w zakresie sposobu postępowania w momencie ich wystąpienia (jednostki realizujące: Wójt Gminy, Straż Pożarna, Ochotnicze Straże Pożarne, Centrum Zarządzania Kryzysowego, Obrona Cywilna, Policja, służby ratownictwa medycznego, media, placówki oświatowe). Promowanie systemu ubezpieczeń dla obiektów i działań, które w sytuacji awaryjnej będą wymagać sfinansowania działań ratowniczych i naprawczych (jednostki realizujące: Wójt Gminy, Centrum Zarządzania Kryzysowego, media). Eliminacja substancji uznanych za groźne dla zdrowia ludzi - realizacja programu usuwania z budynków pokryć dachowych i ściennych zawierających azbest (jednostki realizujące: właściciele i zarządcy obiektów, Wójt Gminy). Poprawa stanu bezpieczeństwa na drogach przynależnych do gminy (jednostki realizujące: zarządcy dróg, kierowcy, policja). 62 6.2. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO 6.2.1. STAN WYJŚCIOWY Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy są: 1. 2. 3. 4. 5. źródła komunalno – bytowe: kotłownie lokalne, indywidualne paleniska domowe, emitory z zakładów użyteczności publicznej. Mają one znaczący wpływ na lokalny stan zanieczyszczenia powietrza, są głównym powodem tzw. niskiej emisji. Emitują najczęściej zanieczyszczenia pyłowe i gazowe. Aktualnie większość obiektów użyteczności publicznej (urzędy, szkoły, obiekty służby zdrowia) zaopatrywanych jest w ciepło z kotłowni gazowych, źródła transportowe – emisja zanieczyszczeń następuje na niskiej wysokości, tworząc niską emisję. Główne zanieczyszczenia to: węglowodory, tlenki azotu, tlenek węgla, pyły, związki ołowiu, tlenki siarki, źródła rolnicze – związane z uprawą ziemi, nawożeniem i opylaniem roślin, pylenie wtórne z odsłoniętej powierzchni terenu, zanieczyszczenia alochtoniczne, napływające spoza terenu gminy, zgodnie z dominującym kierunkiem wiatru. Jednym z największych źródeł zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Sobolew jest tzw. niska emisja, czyli emisja pochodząca ze źródeł o wysokości nie przekraczającej kilku - kilkudziesięciu metrów wysokości. Zjawisko to występuje na terenach zwartej zabudowy, gdzie nie ma możliwości przewietrzania. Źródłem zanieczyszczenia jest spalanie w domowych piecach odpadów, w tym tworzyw sztucznych, gumy i tekstyliów. W związku z tym do atmosfery przedostają się duże ilości sadzy, węglowodorów aromatycznych, merkaptanów i innych szkodliwych dla zdrowia ludzi związków chemicznych. Nasila się to szczególnie w okresie grzewczym. Na stan powietrza w gminie oddziałują także źródła komunikacyjne. Największe zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych dróg, w centrach miejscowości i przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest przede wszystkim zły stan techniczny pojazdów, ich zła eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg. Inne źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego gminy znajdują się poza jego granicami. Emisja i dyfuzja zanieczyszczeń w atmosferze ma charakter transgraniczny co oznacza, że zanieczyszczenia pochodzące z terenów sąsiednich mogą mieć pewien wpływ na wielkość imisji na terenie gminy Sobolew. Może to być potencjalnie odczuwalne przy wiatrach zachodnich i północnych, gdyż w tych kierunkach położone są tereny, gdzie stężenia zanieczyszczeń są znaczące (miasta Warszawa, Radom i Kozienice). W celu scharakteryzowania stanu aktualnego w zakresie jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy Sobolew odniesiono się do „Rocznej oceny jakości powietrza w województwie mazowieckim" - raport za 2011 rok, sporządzonego przez WIOŚ. Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych strefach. W rozumieniu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska przyjmuje się, że od stycznia 2010 r. dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie strefę stanowi: 63 • • • aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, miasto nie będące aglomeracją o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. W województwie mazowieckim klasyfikację wykonano w 4 strefach: aglomeracji warszawskiej, mieście Radom, mieście Płock i w strefie mazowieckiej. Gmina Sobolew została włączona do strefy mazowieckiej (PL1404). Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze względu na ochronę zdrowia oraz ze względu na ochronę roślin. Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz w dyrektywie 2008/50/WE – CAFE, przy czym: • • • • • • poziom dopuszczalny (odpowiednik w dyrektywie: wartość dopuszczalna) oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który powinien być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekroczony, poziom docelowy (odpowiednik w dyrektywie: wartość docelowa) oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam gdzie to możliwe w określonym czasie, poziom krytyczny oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, po przekroczeniu którego mogą wystąpić bezpośrednie niepożądane skutki w odniesieniu do niektórych receptorów, takich jak drzewa, inne rośliny lub ekosystemy naturalne, jednak nie w odniesieniu do człowieka, poziom celu długoterminowego (odpowiednik w dyrektywie: cel długoterminowy) oznacza poziom substancji w powietrzu, który należy osiągnąć w dłuższej perspektywie z wyjątkiem przypadków, gdy nie jest to możliwe w drodze zastosowania proporcjonalnych środków – w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska, margines tolerancji oznacza procentowo określoną część poziomu dopuszczalnego, o którą poziom ten może zostać przekroczony, zgodnie z warunkami ustanowionymi w Dyrektywie 2008/50/WE. 64 Rysunek 42. Podział stref na terenie województwa mazowieckiego, w których dokonuje się oceny poziomów substancji w powietrzu (źródło: WIOŚ w Warszawie) W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie, można wydzielić następujące klasy stref: • • • klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe, klasa B – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych. dla ozonu: • • klasa D1 – stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 – stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego. dla PM2.5: • • klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomu docelowego, klasa C2 – stężenia PM2.5 przekraczają poziom docelowy. W przypadku zakwalifikowania strefy do klasy A wskazane są działania: 65 • utrzymanie stężeń zanieczyszczenia poniżej poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem. W przypadku zakwalifikowania strefy do klasy B konieczne są działania: • • określenie obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego, określenie przyczyn przekroczenia poziomu dopuszczalnego substancji w powietrzu, podjęcie działań w celu zmniejszenia emisji substancji W przypadku zakwalifikowania strefy do klasy C, konieczne są działania: • • • • określenie obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych, opracowanie Programu Ochrony Powietrza POP w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu (jeśli POP nie był uprzednio opracowany), kontrolowanie stężeń zanieczyszczenia na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych, dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, W przypadku zakwalifikowania strefy do klasy C2, konieczne są działania: • dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego do 2015 r. W przypadku zakwalifikowania strefy do klasy D2, konieczne są działania: • dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do 2020 r. Na terenie gminy Sobolew nie prowadzono 2011 roku badań jakości powietrza. Najbliższy punkt pomiaru jakości powietrza znajdował się w Otwocku, przy ul. Brzozowej. Wyniki uzyskane dla strefy mazowieckiej w 2011 roku przedstawiały się następująco: Tabela 12. Wynikowe klasy dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna uzyskane w ocenie rocznej dla strefy mazowieckiej w 2011 roku Kryteria ochrony roślin Parametr Kryteria ochrony zdrowia Symbol klasy wg Symbol klasy Symbol klasy wg Symbol klasy poziomu wg poziomu wg dopuszczalnego poziomu dopuszczalnego poziomu docelowego docelowego Dwutlenek siarki A A SO2 Dwutlenek azotu A A NO2 Tlenek węgla CO A Benzen A Pył zawieszony C PM10 Pył zawieszony C C2 PM2,5 Ołów w pyle PM10 A Arsen, nikiel, kadm A w pyle PM10 C Benzo/a/piren w 66 Parametr Kryteria ochrony zdrowia Kryteria ochrony roślin pyle PM10 Ozon A D2 A D2 Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2011 rok. WIOŚ, Warszawa W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2011 r. dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne w obrębie strefy mazowieckiej, do której przypisana jest gmina Sobolew, zidentyfikowano obszary przekroczenia standardów imisyjnych dla pyłu PM10, pyłu zawieszonego PM2,5 i benzo/a/pirenu w pyle zawieszonym PM10 wg kryteriów ochrony zdrowia. Wobec powyższego strefa ta została zakwalifikowana do klasy C, dla której istnieje ustawowy wymóg opracowania programów ochrony powietrza. Dla zanieczyszczeń mających określone poziomy docelowe w wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2011 r. strefa mazowiecka otrzymała klasę C ze względu na przekroczenie poziomu docelowego dla benzo/a/pirenu według kryterium ochrony zdrowia. W związku z powyższym istnieje ustawowy wymóg opracowania Programu Ochrony Powietrza dla benzo/a/pirenu. Dla pozostałych zanieczyszczeń, dla których określone są poziomy docelowe (arsen, kadm, nikiel oznaczane w pyle PM10) normy były dotrzymane. Poziom celu długoterminowego dla ozonu według kryterium ochrony zdrowia oraz według kryterium ochrony roślin były przekroczone, stąd jednym z celów programów ochrony środowiska powinno być osiągnięcie wartości kryterialnych dla ozonu do 2020 roku, określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Dla pozostałych zanieczyszczeń: dwutlenek siarki SO2, tlenek węgla CO, benzen C6H6, ołów Pb, arsen As, kadm Cd, nikiel Ni, ozon O3 standardy imisyjne na terenie mazowieckiej były dotrzymane. Analiza otrzymanych poziomów stężeń monitorowanych zanieczyszczeń w 2011 r. wskazuje na ścisłą zależność zmierzonych stężeń od warunków pogodowych. Mroźna zima spowodowała wysoką emisję zanieczyszczeń, pochodzących ze spalania paliw na cele grzewcze, co bezpośrednio przełożyło się na wysoki poziom imisji tych zanieczyszczeń, szczególnie w obszarach, gdzie dominująca jest powierzchniowa emisja indywidualna. Prowadzone pomiary stężeń substancji na stacjach pomiarowych nie wykazują wyraźnej tendencji zmniejszania się poziomów stężeń tych substancji, dla których zostały sporządzone programy ochrony powietrza. Odnotowane niższe stężenia należy łączyć raczej z panującymi warunkami meteorologicznymi, w tym z wyższymi temperaturami, a co za tym idzie niższą emisją powierzchniową. W związku z tym w najbliższych latach działania, związane z wdrażaniem rozwiązań, przewidzianych w programach ochrony powietrza, powinny zostać zintensyfikowane. 67 6.2.2. PROGRAM DZIAŁAŃ Cele długoterminowe do 2019 roku Cele krótkoterminowe do 2014 roku: Sukcesywne ograniczanie i eliminacja oddziaływań niekorzystnych dla jakości powietrza atmosferycznego pochodzących z sektora komunalnego Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Sukcesywne ograniczanie i eliminacja oddziaływań niekorzystnych dla jakości powietrza atmosferycznego pochodzących z sektora komunalnego • • • • • • • • • • Realizacja zadań i zaleceń wyznaczonych w Programie ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej (jednostki realizujące: Wójt Gminy, pozostałe jednostki i podmioty wyznaczone jako realizatorzy). Opracowanie Planu zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Ograniczenie strat ciepła w budynkach mieszkalnych i obiektach użyteczności publicznej, m.in. poprzez termorenowację i termomodernizację (jednostki realizujące: właściciele i administratorzy budynków, Wójt Gminy). Wymiana starych urządzeń grzewczych na nowocześniejsze i bardziej przyjazne dla środowiska (np. system gazowy) (jednostki realizujące: właściciele i zarządcy obiektów). Wyposażenie urządzeń grzewczych w elementy pomiarowe i regulacyjne (np. termostaty) (jednostki realizujące: właściciele i zarządcy obiektów). Edukacja mieszkańców gminy w zakresie kształtowania właściwych postaw i zachowań sprzyjających oszczędzaniu energii cieplnej i elektrycznej oraz w zakresie uświadamiania o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości (jednostki realizujące: Wójt Gminy, organizacje i stowarzyszenia ekologiczne, placówki oświatowe, media). Promocja alternatywnych źródeł energii, propagowanie działań zmierzających do wykorzystywania odnawialnych źródeł energii (m.in. słonecznej i geotermalnej) (jednostki realizujące: Wójt Gminy, organizacje i stowarzyszenia ekologiczne, placówki oświatowe, media). Wprowadzanie energooszczędnego oświetlania ulic i budynków użyteczności publicznej (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Usuwanie wyrobów zawierających azbest (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele i zarządcy obiektów). Rozbudowa sieci gazowej (jednostki realizujące: Mazowiecka Spółka Gazownicza, właściciele i zarządcy nieruchomości). Ograniczenie wielkości emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych: • • • • Intensyfikacja okresowego czyszczenia ulic (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele terenu i zarządcy dróg). Modernizacja dróg i ulic (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele i zarządcy dróg). Wprowadzanie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej nawierzchni (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele i zarządcy dróg). Stosowanie przy modernizacji dróg i parkingów materiałów i technologii gwarantujących ograniczanie emisji pyłu podczas eksploatacji (jednostki realizujące: Wójt Gminy, właściciele i zarządcy dróg). 68 • • • Rozwój i promocja komunikacji zbiorowej w celu zwiększenia jej udziału w całkowitych przewozach pasażerskich (jednostki realizujące: przewoźnicy). Budowa ciągów pieszo-rowerowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Zachęcanie i promowanie do proekologicznych zachowań właścicieli pojazdów (wysoka jakość paliwa, promocja środków transportu zbiorowego, organizacja płynnego ruchu komunikacyjnego, popularyzacja ruchu rowerowego itp) (jednostki realizujące: Wójt Gminy, media, organizacje i stowarzyszenia ekologiczne). Działania w zakresie planowania przestrzennego: • Wprowadzanie w planach zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących lokalizacji zakładów przemysłowych wprowadzających pył do powietrza na terenach oddalonych od zabudowy mieszkaniowej (jednostki realizujące: Wójt Gminy, inwestorzy). Działania w celu zmniejszenia poboru energii proponuje się następujące działania: • • • • • Propagowanie wśród mieszkańców zachowań, które zmniejsza pobór energii elektrycznej lub zapotrzebowanie na energię cieplną. Mogą to być: obniżanie temperatury pomieszczeń w nocy i podczas nieobecności w domu. Obniżenie w tych okresach temperatury w pomieszczeniach do bezpiecznego poziomu, tzw. temperatury dyżurnej, wynoszącej zwykle około 10 - 12 oC, pozwala znacząco obniżyć zużycie energii (jednostki realizujące: Wójt Gminy, media, organizacje i stowarzyszenia ekologiczne). Kontrola stanu technicznego urządzeń grzewczych. Wpływ na koszty ogrzewania ma również stan techniczny i poziom technologiczny znajdujących się tam instalacji grzewczych (jednostki realizujące: użytkownicy mieszkań, właściciele i zarządcy nieruchomości). Propagowanie prac termomodernizacyjnych. Po dociepleniu ścian i stropów, oraz wymianie okien zapotrzebowanie na ciepło jest niższe (jednostki realizujące: Wójt Gminy, media, organizacje i stowarzyszenia ekologiczne). Stosowanie energooszczędnych źródeł światła, co pozwala zaoszczędzić do 80% energii zużywanej na oświetlenie (jednostki realizujące: użytkownicy energii). Dążenie do zmniejszenia energii zużywanej na podgrzanie ciepłej wody. Prawie jedna czwarta część energii zużywanej w gospodarstwach domowych przeznaczona jest na podgrzewanie wody. Zużycie energii można zmniejszyć przez: regulację temperatury, izolowanie rur i zbiorników, zatrzymanie cyrkulacji ciepłej wody, właściwą konserwację instalacji, stosowania do podgrzewania wody alternatywnych źródeł energii, m.in. kolektorów słonecznych (jednostki realizujące: użytkownicy wody). 6.3. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU I PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH 6.3.1. STAN WYJŚCIOWY DLA HAŁASU Hałas pochodzenia antropogenicznego, występujący w środowisku dzieli się na hałas komunikacyjny (w przypadku gminy Sobolew to hałas drogowy i kolejowy), hałas komunalny i hałas przemysłowy. Głównym źródłem hałasu na terenie gminy jest ruch drogowy, co wynika przede wszystkim z powszechności jego występowania, czasu oddziaływania oraz ciągłej intensyfikacji. Pozostałe źródła hałasu wynikające z funkcjonowania człowieka oraz prowadzonej działalności usługowej oddziałują na środowisko w znikomym, w porównaniu do hałasu drogowego, stopniu. Stanowią one, w zdecydowanej większości przypadków tło akustyczne dla hałasu samochodowego, który w głównej mierze decyduje o akustycznym klimacie na terenach. Hałas komunikacyjny 69 Na stopień uciążliwości tras komunikacyjnych wpływ mają takie czynniki jak: natężenie ruchu, struktura pojazdów, prędkość ich poruszania się oraz rodzaj i stan techniczny nawierzchni. Na terenie gminy Sobolew nie prowadzono badań hałasu komunikacyjnego i struktura ekspozycji na hałas nie jest w pełni rozpoznana. Największe natężenie ruchu ulicznego występuje w centralnej części miejscowości oraz wzdłuż dróg, które obsługują ruch napływający i wypływający. Najbardziej uciążliwe pod względem akustycznym są: • • • droga krajowa nr 17 relacji Warszawa - Lublin - Hrebenne, droga wojewódzka nr 807, linia kolejowa. Długość dróg publicznych o twardej nawierzchni wynosi 292 km. Długość dróg i szlaków kolejowych o znacznej uciążliwości akustycznej wynosi na terenie gminy 35 km. Rysunek 43. główne źródła hałasu komunikacyjnego na terenie gminy Sobolew (źródło: www.wrotamazowsza.pl) W celu zmniejszenia uciążliwości komunikacyjnej Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwalił "Program ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż drogi krajowej nr 17 na terenie województwa mazowieckiego" (Uchwała Nr 139/09 z dnia 7 września 2009 r.) Z uwagi na wzrastającą liczbę pojazdów i zwiększające się natężenie ich ruchu można przyjąć, że na terenie gminy utrzymywać się będzie tendencja wzrostowa natężenia hałasu związanego z ruchem kołowym. Według GUS, w 2010 roku w Polsce nastąpił wzrost liczby środków transportu o blisko 60% w stosunku do roku 2010.Przyczyną wzrostu uciążliwości jest również niezadowalająca jakość nawierzchni dróg. Hałas przemysłowy Głównymi źródłami hałasu przemysłowego są: • • • • • • • zakłady przemysłu spożywczego, zakłady przemysłu chemicznego, zakłady obróbki metali, wytwórnie betonu, fermy hodowlane, duże obiekty handlowe, restauracje, kluby i inne obiekty realizujące funkcje gastronomiczno-rozrywkowe. 70 Hałas przemysłowy stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, występując głównie na terenach sąsiadujących z zakładami produkcyjnymi. Jest on uciążliwy głównie dla budynków zlokalizowanych w pobliżu takich obiektów. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. Wewnątrz hal przemysłowych hałas może sięgać poziomu 80 - 125 dB i w znacznym stopniu przenosić się na tereny sąsiadujące. Zagrożenie hałasem przemysłowym wynika także z niewłaściwej lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie zakładów przemysłowych i usługowych, jak też jest zależne od rodzaju, liczby i sposobu rozmieszczenia źródeł hałasu, skuteczności zabezpieczeń akustycznych oraz ukształtowania i zagospodarowania sąsiednich terenów. Decyzje w zakresie hałasu przemysłowego wydawane są wtedy, gdy zgłaszane są skargi na uciążliwość hałasu, a dopuszczalne normy natężenia (według badań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska) są przekroczone. W latach 2004 – 2011 na terenie gminy nie przeprowadzano takich badań. Hałas komunalny Szacuje się, że w skali kraju około 25% mieszkańców Polski jest narażona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania nieodpowiednich materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrzosiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową. Istotnym źródłem jest sprzęt grający używany przez turystów i mieszkańców gminy w miejscach przeznaczonych do wypoczynku i rekreacji. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciążliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem urządzeń, np. hydroforów, pieców. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może wynosić w ciągu dnia 30-40 dB, nocą 25-30 dB. 6.3.2. STAN WYJŚCIOWY PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska pola elektromagnetyczne definiuje się jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Współczesna cywilizacja opiera się na technologiach wykorzystujących prąd elektryczny oraz pola elektromagnetyczne. Praktycznie, źródłem promieniowania jest każda instalacja, każde urządzenie, w którym następuje przepływ prądu (np. sieci energetyczne, stacje radiowe i telewizyjne, aparaty telefonii komórkowej, stacje bazowe telefonii komórkowej, radiotelefony, CB-radio, urządzenia radiowo-nawigacyjne, radiowo-komunikacyjne, urządzenia elektryczne wykorzystywane w przemyśle lub w gospodarstwach domowych). Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego na terenie gminy Sobolew są: 1. urządzenia i sieci energetyczne: elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia, o napięciach znamionowych 110 i 220 kV, stacje transformatorowe, o napięciu znamionowym 110 kV i 220 kV, 2. urządzenia radiokomunikacyjne, radiolokacyjne i radionawigacyjne, 3. stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej, 4. urządzenia elektryczne wykorzystywane w zakładach pracy i w gospodarstwach domowych. Urządzenia WI-Fi i inne umożliwiające radiowy dostęp do sieci internetowej są nowym źródłem emitującym pola elektromagnetyczne do środowiska. Ze względu na bardzo szybki wzrost liczby tych urządzeń, udział ich w emisji pól elektromagnetycznych do środowiska może znacząco wzrosnąć. 71 System jest praktycznie otwarty dla każdego i nie można ocenić liczby urządzeń (każdy, kto chce mieć radiowy dostęp do Internetu może je kupić i użytkować). 72 Uciążliwość linii wysokiego napięcia mieści się w ich strefach ochronnych: • • • linie 15 kV i 30 kV – strefa ochronna 5 m, linia 110 kV – strefa ochronna po 9 m od osi linii w obie strony, linia 220 kV – strefa ochronna po 19 m od osi linii w obie strony. Największy udział w emisji mają stacje bazowe telefonii komórkowej z antenami sektorowymi i antenami radiolinii (antena sektorowa służy do komunikacji z telefonem komórkowym, natomiast antena radiolinii służy do komunikacji między stacjami bazowymi). W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. Wokół budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje możliwość tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania. Konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach jest konieczność wznoszenia wysokich konstrukcji wspornych, które szpecą krajobraz. Rysunek 44. Lokalizacja stacji telefonii komórkowej (bieżacy wykaz uke) w rejonie gminy Sobolew (źródło: http://mapa.btsearch.pl) Wpływ pola elektromagnetycznego na zdrowie człowieka jest cały czas badany i analizowany. Największe oddziaływanie na człowieka występuje w paśmie 50 Hz. Wynika to między innymi z faktu, że większość urządzeń jest zasilana z sieci energetycznej. W tej kategorii występuje niekontrolowany wzrost liczby źródeł, a z przyczyn technicznych ich ewidencja nie jest możliwa do przeprowadzenia. 73 Ocenę oddziaływania pól elektromagnetycznych na środowisko przeprowadza się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na podstawie badań monitoringowych oraz informacji o źródłach emitujących pola. Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Środowiska na obszarze województwa mazowieckiego wyznaczono 135 punktów pomiarowych dla trzyletniego cyklu pomiarowego, po 45 punktów dla każdego roku. W każdym z tych 45 pp pomiary wykonuje się raz w roku kalendarzowym. W 2011 roku nie prowadzono badań na terenie powiatu garwolińskiego, natomiast w 2010 roku wykonano 10 pomiarów, na terenach gmin: Maciejowice, Pilawa, Trojanów i Żelechów. Rysunek 45. Lokalizacja punktów promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu garwolińskiego w 2010 roku (źródło: WIOŚ) Tabela 13. Wyniki pomiarów promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu garwolińskiego w 2010 roku Numer Miejscowość, gmina Natężenie składowej elektrycznej pola w punktu V/m na mapie 0,1-1000 1-40000 0,1-3000 MHz MHz MHz 2 Garwolin, ul. Olimpijska 6 0,29 0,31 6 Maciejowice, ul. Rynek <0,05 <0,2 11 Pilawa, Aleja Wyzwolenia 103 <0,2 <0,05 12 Trojanów nr 62 <0,2 <0,05 15 Żelechów,ul. Długa 126 0,26 0,39 6 Oblin, gmina Maciejowice <0,05 <0,2 7 Oziemkówka, gmina Miastków <0,05 <0,2 Kościelny 9 Puznówka, gmina Pilawa <0,05 <0,2 13 Wilchta, gmina Borowie <0,05 <0,2 15 Wola Życka, gmina Trojanów <0,05 <0,2 Źródło danych: WIOS w Warszawie Analiza wyników pomiarów wykazała, że występujące w środowisku poziomy pól elektromagnetycznych są mniejsze od poziomów dopuszczalnych (dopuszczalny poziom w zależności od częstotliwości zawiera się w przedziale od 7 V/m do 20 V/m). 74 Poza pomiarami, w ramach monitoringu prowadzono bazę źródeł pól elektromagnetycznych (łącznie z pomiarami wokół nich, które zostały wykonane przez zarządzających i jednostki kontrolujące), znajdujących się na terenie województwa mazowieckiego, mogących wpływać negatywnie na środowisko. W jednym przypadku - poza terenem gminy Sobolew - (pomiary wykonane w ramach kontroli instalacji emitujących pola 50Hz ) stwierdzono punktowe przekroczenie wokół linii wysokiego napięcia. W tej sprawie toczy się postępowanie, które ma dokładnie określić obszar, na którym występują przekroczenia i ustalić sposób wyeliminowania ich. Należy mieć na uwadze, że oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko będzie stale wzrastać, co związane jest z postępem cywilizacyjnym. 6.3.3. PROGRAM DZIAŁAŃ Cele długoterminowe do 2019 roku Cele krótkoterminowe do 2015 roku: Obniżenie poziomu hałasu drogowego Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Obniżenie poziomu hałasu drogowego: • • • • Zintensyfikowanie działań ograniczających negatywny wpływ hałasu na mieszkańców poprzez: - modernizację nawierzchni dróg istniejących (jednostki realizujące: Wójt Gminy, zarządcy dróg), - tworzenie izolacyjnych pasów zieleni przy drogach (jednostki realizujące: zarządcy dróg, Wójt Gminy), - budowę ścieżek rowerowych (jednostki realizujące: zarządcy dróg, Wójt Gminy). Utrzymywanie poziomu hałasu ze źródeł przemysłowych zgodnie z wymogami ustawowymi (jednostki realizujące: przedsiębiorcy). Reagowanie na skargi mieszkańców gminy na ponadnormatywny hałas, z uwzględnieniem technicznych i ekonomicznych możliwości organów władzy (jednostki realizujące: Wójt Gminy, WIOŚ). Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów (realizator: Wójt Gminy). Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym: Zasady ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym i sposób jego kontroli podaje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku. Zagadnienia te uwzględnione zostały również w przepisach sanitarnych, prawie zagospodarowania przestrzennego, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w prawie budowlanym. • • • Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego aspektów związanych z zagrożeniem polami elektromagnetycznymi, związanych z lokalizacją nowych obiektów mogących być źródłami takiego promieniowania (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Lokalizowanie wysokich konstrukcji wspornych poza miejscami objętymi szczególna ochroną, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy (jednostki realizujące: inwestorzy). Stosowanie zasady lokalizacji kilku źródeł promieniowania na jednej konstrukcji wsporczej, o ile jest to technicznie możliwe (jednostki realizujące: inwestorzy). 75 • Wyznaczanie stref ograniczonego użytkowania wokół tych urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne, gdzie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania (jednostki realizujące: Wójt Gminy, inwestorzy). 7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH 7.1. UWZGLĘDNIENIE ZASAD OCHRONY ŚRODOWISKA W STRATEGIACH SEKTOROWYCH Stan środowiska gminy Sobolew jest ściśle związany z jej rozwojem społeczno-gospodarczym. Analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian z punktu widzenia presji wywieranej na środowisko pozwala ocenić, jaki wpływ ma rozwój regionu na zachowanie naturalnych cech środowiska. Poniżej przedstawiono perspektywiczny rozwój wiodących dziedzin gospodarki na terenie gminy Sobolew w kontekście ochrony środowiska. Dziedzinami tymi są: • • • rolnictwo i rozwój terenów wiejskich, system transportowy, budownictwo i gospodarka komunalna. 7.1.1. ROLNICTWO I ROZWÓJ TERENÓW WIEJSKICH Cel długoterminowy do 2019 roku Rozwój rolnictwa zapewniającego zachowanie walorów środowiska i różnorodności biologicznej Kierunki działań krótkoterminowych i długoterminowych Jednostką odpowiedzialną za wspieranie i tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości i pomocy w restrukturyzacji rolnictwa są Ośrodki i Zespoły Doradztwa Rolniczego. Planowane działania są następujące: • • Działania na rzecz edukacji rolników, w tym wdrażanie Kodeksu dobrych praktyk rolniczych. Optymalne wykorzystania potencjału biologicznego gleb poprzez dostosowanie rodzaju i wielkości upraw, zalesianie gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, minimalizację gruntów przekazywanych na cele nierolnicze, zwłaszcza wysokich klas bonitacyjnych. 7.1.2. SYSTEM TRAPORTOWY Zagadnienia związane z oddziaływaniem transportu na środowisko przedstawiono również w rozdziałach: Powietrze atmosferyczne oraz Hałas. Cel długoterminowy do 2019 roku Modernizacja systemu transportowego gminy z uwzględnieniem rozwiązań zmniejszających lub eliminujących negatywny wpływ transportu na środowisko Kierunki działań krótkoterminowych i długoterminowych Budowa i modernizacja dróg oraz całego układu komunikacyjnego • Modernizacja dróg w gminie (w tym remonty bieżące i kapitalne) w celu poprawy ich standardów technicznych. 76 • • • • • Projektowanie nowych dróg z uwzględnieniem możliwie małych pochyleń podłużnych, mało szorstkich nawierzchni oraz elementów drogi redukujących hałas. Określenie parametrów ulic w centrach miejscowości: np. zawężenie przekrojów ulicznych, fakturowanie i kolorystyka nawierzchni, zmiana rodzaju nawierzchni, i tzw. szykany, czyli progi zwalniające, skosy poziome, itp. Utwardzanie dróg. Budowa nowych i remonty istniejących chodników i parkingów. Zamiana skrzyżowań na ronda, w celu upłynnienia ruchu samochodowego oraz zmniejszenia średniej prędkości. Modernizacja pojazdów • Uzyskanie przez wszystkie eksploatowane środki transportu parametrów w zakresie walorów użytkowych oraz w zakresie oddziaływania na środowisko, jakie będą w tym czasie obowiązywa ły w Unii Europejskiej. Działania ograniczające uciążliwość hałasu • • • Działania techniczne zabezpieczające mieszkańców przed nadmiernym hałasem (zieleń izolacyjna, wymiana okien). Szersze stosowanie środków zmniejszających prędkość ruchu w obszarach intensywnie zabudowanych - głównie drogach lokalnych i osiedlowych (instalacja fotoradarów, instalacja "szykan drogowych" - progów spowalniających, rond, wzniesionych skrzyżowań, przewężeń jezdni - wysepek, fragmentów ulic z nawierzchnią w innym kolorze lub innego rodzaju nawierzchni (np. z kostki brukowej). Stosowanie "cichych" nawierzchni drogowych, wykazujących właściwości tłumiące hałas samochodowy. w zależności od rodzaju nawierzchni oraz prędkości ruchu, skuteczność akustyczna cichych nawierzchni może osiągać do 9 dB. Poprawa funkcjonowania komunikacji zbiorowej i alternatywnej • • Budowa zatok w miejscach zatrzymywania się autobusów, Budowa ścieżek rowerowych. Zapewnienie bezpieczeństwo środowiska • • • • Intensyfikacja okresowego czyszczenia ulic. Wprowadzanie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej nawierzchni. Stosowanie przy modernizacji dróg i parkingów materiałów i technologii gwarantujących brak pylenia podczas eksploatacji. Budowa systemów podczyszczania wód (separatorów) na parkingach. Edukacja ekologiczna Promowanie proekologicznych zachowań właścicieli samochodów (np. korzystanie kilku osób z jednego pojazdu, promocja ścieżek rowerowych). 7.1.3. BUDOWNICTWO I GOSPODARKA KOMUNALNA Cel długoterminowy do 2019 roku Podniesienie jakości życia mieszkańców gminy i zachowanie ładu przestrzennego Kierunki działań krótkoterminowych i długoterminowych 77 • • • • • • • • • • • • • Wyrównywanie lokalnych zapóźnień w rozwoju infrastruktury. Działania te muszą spełniać wymagania ochrony środowiska w zakresie jakości poszczególnych jego elementów. Spełnienie wszystkich wymagań wynikających z przepisów prawa krajowego i regulacji Unii Europejskiej, a także określonych regułami racjonalności i dobrej praktyki gospodarowania, dotyczących stanu infrastruktury technicznej gospodarki komunalnej w zakresie: uzdatniania wody do picia, oczyszczania i odprowadzania ścieków, zagospodarowania odpadów, ograniczania emisji ze spalania w lokalnych kotłowniach, opomiarowanie zużycia wody. Budowa systemu kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków. Rozwój sieci gazowej. Modernizacja dróg, co znacznie obniża uciążliwości związane z hałasem oraz rozwój terenów zieleni, szczególnie w zabudowie osiedlowej. Aktualizacja dokumentów planistycznych z zakresu gospodarki przestrzennej. Systematyczna zmiana źródeł ogrzewania (wprowadzenie ekologicznych nośników energii, w tym niekonwencjonalnych, m.in. kolektorów słonecznych). Doskonalenie systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Ochrona i rozwój systemu zieleni urządzonej. Edukacja ekologiczna mieszkańców. Szerokie wdrażanie tzw. dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych (organizacja zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jakość, a zwłaszcza uciążliwość dla środowiska, maszyn i urządzeń oraz środków transportu, porządkowanie i rekultywacja zajętego terenu po zakończeniu inwestycji, itp.), skutecznie wspierane nadzorem inwestorskim i administracyjnym w pełni wykorzystującym zalecenia zawarte w wykonanych ocenach oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko. Promowanie budownictwa energooszczędnego. Wymiana pokryć dachowych zawierających azbest. 7.2. AKTYWIZACJA RYNKU NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA Cel długoterminowy do 2019 roku Kształtowanie proekologicznych postaw konsumenckich Kierunki działań krótkoterminowych i długoterminowych • • • • Zachęcanie do stosowania oznakowań opakowań produktów przyjaznych dla środowiska. Promowanie znaków ekologicznych. Promowanie produktów w opakowaniach łatwo poddających się odzyskowi oraz opakowaniach wielokrotnego użytku. Uwzględnianie w przetargach organizowanych przez administrację samorządową wymogów ekologicznych, o ile jest to ekonomicznie uzasadnione. 7.3. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W DZIAŁANIACH NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA I EDUKACJA EKOLOGICZNA Cel długoterminowy do roku 2019 i krótkoterminowy do 2015 roku Wykształcenie u mieszkańców gminy nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska Kierunki działań krótkoterminowych i długoterminowych 78 • • • • • • Organizowanie akcji lokalnych służących ochronie środowiska (jednostki realizujące: Wójt Gminy, placówki oświatowe, media, nadleśnictwa, stowarzyszenia i organizacje ekologiczne). Szkolenia dla pracowników instytucji publicznych w zakresie przepisów o dostępie społeczeństwa do informacji o środowisku (jednostki realizujące: firmy szkoleniowe). Współpraca z organizacjami ekologicznymi, służbami powiatowymi i wojewódzkimi, mediami, instytucjami, itp. w zakresie edukacji ekologicznej wszystkich grup społecznych (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Informowanie społeczeństwa o możliwości oraz zachęcanie do uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska. Przestrzeganie zasad udostępniania informacji wynikających z aktualnego prawodawstwa (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Upowszechnienie i zapewnienie każdemu mieszkańcowi gminy dostępu do informacji na temat ochrony środowiska i płynących z tego korzyści ekologicznych i ekonomicznych (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Aktywna edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w formalnym systemie kształcenia (jednostki realizujące: Wójt Gminy, placówki oświatowe, nadleśnictwa, , stowarzyszenia i organizacje ekologiczne). Poniżej przedstawiono kilka wytycznych, mogących usprawnić edukację ekologiczną. • Stworzenie systemu zajęć terenowych prowadzonych w ramach edukacji ekologicznej w szkolnictwie. Przygotowanie odpowiednich materiałów dydaktycznych, objęcie nauczycieli edukacją w terenie (doskonalenie nauczycieli). • Zwiększenie zainteresowania szkół ponadlokalnymi programami z zakresu edukacji ekologicznej, zwłaszcza tymi, które łączą w sobie elementy ochrony środowiska lokalnego i globalnego. • Kontynuowanie akcji edukacyjnej z uwzględnieniem proekologicznych zachowań konsumenckich. Należy podkreślać korzyści płynące z wybierania produktów w opakowaniach wielokrotnego użytku, nie kupowania produktów nadmiernie opakowanych, wybierania produktów w opakowaniach nadających się do recyklingu (np. kupowanie napojów w butelkach szklanych oraz produktów pakowanych w papier), wybierania produktów wytworzonych z surowców wtórnych, używania koncentratów oraz kupowania produktów trwałych. • Edukowanie mieszkańców w drodze przekazywania informacji bezpośrednich, np. obejmujących ogłoszenie Wójta Gminy zachęcające do udziału w zbiórce i wyjaśniające cele i korzyści wynikające ze zbiórki selektywnej, zmiany sposobu ogrzewania na bardziej ekologiczny, oszczędzania energii, itp. • Bardzo dużą rolę w proekologicznych kampaniach może odegrać zwracanie uwagi na ekonomię. Niewielka samodyscyplina jednostek w dziedzinie wodooszczędności, energooszczędności, zmniejszeniu wytwarzania odpadów po upowszechnieniu mogłaby przynieść bardzo duże oszczędności. W polityce informacyjnej należy podkreślać takie zależności i pokazywać je na przykładach. Dobrym argumentem może być porównanie kwot możliwych do zaoszczędzenia przez określoną społeczność np. na ważne inwestycje publiczne odwlekane z braku funduszy. 7.4. ASPEKT EKOLOGICZNY W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM Cel długoterminowy do 2019 roku Harmonizacja planowania przestrzennego z ochroną środowiska Kierunki działań krótkoterminowych i długoterminowych • Planowanie rozwoju przestrzennego i gospodarowanie przestrzenią w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym i kulturowym, co oznacza dostosowanie przeznaczenia terenów i form zagospodarowania do zróżnicowanych predyspozycji środowiska, przy wskazaniu granicznych wartości jego odporności na przekształcenia. 79 • • Intensywniejsze wykorzystanie terenów już zainwestowanych i rehabilitacja obszarów zdegradowanych. Preferencje dla transportu zbiorowego i tworzenie pieszych oraz warunków dla rozwoju ruchu rowerowego. Planowane działania są następujące: • • • Przeprowadzanie strategicznych ocen oddziaływania na środowisko dla dokumentów planistycznych (jednostki realizujące: Wójt Gminy, organy opiniujące, społeczeństwo gminy). Uwzględnianie w miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów dotyczących wymogów ochrony środowiska (jednostki realizujące: Wójt Gminy). Uwzględnianie w decyzjach lokalizacyjnych zasad ochrony środowiska (w szczególności w przypadku terenów, dla których nie został uchwalony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego) (jednostki realizujące: Wójt Gminy). 80 8. HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY NA LATA 2012-2015 Z UWZGLĘDNIENIEM LAT 2016-2019 Lp Zadanie 1. Bieżące, coroczne utrzymanie i pielęgnacja terenów zieleni 2. Rewitalizacja zieleni w parku dworskim w Gończycach 3. 4. Wykonanie inwentaryzacji i /lub waloryzacji zasobów przyrody Systematyczna pielęgnacja pomników przyrody Realizatorzy Wójt Gminy Sobolew Wójt Gminy Sobolew Termin realizacji Szacunkowe koszty w tys. PLN 2013 2014 2015 2016-2019 10 10 40 2012 Ochrona przyrody 2012-2019 10 10 2012-2019 Wójt Gminy Sobolew 2012-2016 Wójt Gminy Sobolew 2012-2019 5 100 200 150 - - 10 20 10 - 1 1 1 1 4 171 44 tys. PLN Razem 16 121 231 Ogółem sektor: Ochrona przyrody w latach 2012-2015 i 2016-2019 539 tys. PLN Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Starostwo 2012-2019 Uaktualnianie uproszczonych Powiatowe planów urządzenia lasów nie Garwolin 5. bd bd bd stanowiących własności Właściciele Skarbu Państwa gruntów leśnych nadleśnictwo Starostwo 2012-2019 Opracowywanie Powiatowe uproszczonych planów Garwolin 6. urządzenia lasów nie bd bd bd Właściciele stanowiących własności gruntów leśnych Skarbu Państwa nadleśnictwo 7. Prowadzenie zalesień Wójt Gminy 2012-2019 200 300 300 Sobolew Właściciele gruntów 81 bd bd bd bd 300 1200 Planowane źródła finansowania budżet gminy Sobolew budżet gminy Sobolew WFOŚiGW, PROW budżet gminy Sobolew budżet gminy Sobolew budżet gminy Sobolew budżet powiatu budżet gminy Sobolew budżet powiatu budżet gminy Sobolew środki prywatnych inwestorów Lp Zadanie Realizatorzy Termin realizacji 2012 Szacunkowe koszty w tys. PLN 2013 2014 2015 Planowane źródła finansowania 2016-2019 środki UE Ogółem sektor: Ochrona i zrównoważony rozwój lasów w latach 1 100 tys. PLN 2012-2015 i 2016-2019 Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i ochrona wód Opracowanie dokumentacji Wójt Gminy 8. na budowę sieci Sobolew 2012-2015 100 wodociągowej Budowa sieci Wójt Gminy 9. wodociągowych Sobolew 2012-2019 100 150 150 10. 11. 12. 13. 14. 15. Rozbudowa stacji Uzdatniania wody w miejscowości Grabniak Opracowanie dokumentacji na budowę sieci kanalizacyjnej Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Sobolew, Sokół i Gończyce Podłączanie budynków do istniejących sieci kanalizacyjnych Budowa i modernizacja urządzeń odprowadzających oraz oczyszczających ścieki opadowe oraz roztopowe Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 1 200 tys. PLN - - 150 600 Wójt Gminy Sobolew 2012-2014 - 300 - - - Wójt Gminy Sobolew 2012-2015 - 100 - - - Wójt Gminy Sobolew 2012-2015 1000 5 000 6 000 6 000 20 000 Wójt Gminy Sobolew 2012-2015 20 30 40 50 200 2012-2019 30 40 40 50 200 Wójt Gminy Sobolew Wójt Gminy Sobolew, Prywatni inwestorzy 2012-2019 bd 82 bd bd bd bd budżet gminy Sobolew budżet gminy Sobolew WFOŚiGW, PROW budżet gminy Sobolew WFOŚiGW, PROW budżet gminy Sobolew budżet gminy Sobolew WFOŚiGW, PROW budżet gminy Sobolew, mieszkańcy budżet gminy Sobolew Budżet Gminy Sobolew, środki prywatnych inwestorów, fundusze zewnętrzne Lp 16. 17. Zadanie Rejestr zbiorników bezodpływowych oraz kontrola stanu technicznego zbiorników bezodpływowych (szamb) i umów na opróżnianie zbiorników bezodpływowych Właściwe stosowanie i przechowywanie nawozów naturalnych (m.in. wyposażenie jak największej liczby gospodarstw rolnych w zbiorniki na gnojowicę i płyty obornikowe) 18. Modernizacja i remont zbiornika wodnego w miejscowości Gończyce 19. Modernizacja i remont zbiornika wodnego w miejscowości Godzisz Realizatorzy Termin realizacji 2012 Szacunkowe koszty w tys. PLN 2013 2014 2015 2016-2019 Wójt Gminy Sobolew budżet gminy Sobolew 2012-2019 0,5 0,5 0,5 0,5 2 Właściciele gospodarstw rolnych środki prywatnych inwestorów 2012-2019 Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Polski Związek Wędkarski Planowane źródła finansowania bd bd bd bd bd 2013-2015 - 50 200 50 - 2013-2015 - 50 300 150 - 6 450,5 21 002 tys. PLN 10 40 tys. PLN Razem 1 150,5 5 820,5 6 730,5 Ogółem sektor: Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i 20 152 tys. PLN ochrona wód w latach 2012-2015 i 2016-2019 Ochrona powierzchni ziemi i zasobów geologicznych Likwidacja „dzikich” Wójt Gminy 2012-2019 20. 10 10 10 wysypisk Sobolew Ogółem sektor: Ochrona powierzchni ziemi i zasobów 40 tys. PLN geologicznych w latach 2012-2015 i 2016-2019 Środowisko a zdrowie 21. Modernizacja i wyposażenie Wójt Gminy 2012-2019 300 320 330 jednostek straży pożarnych Sobolew 83 340 1 400 tys. PLN Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Polski Związek Wędkarski - budżet gminy Sobolew budżet gminy Sobolew Lp Zadanie Realizatorzy Termin realizacji 2012 Ogółem sektor: Środowisko a zdrowie w latach 2012-2015 i 20162019 Szacunkowe koszty w tys. PLN 2013 2014 2015 2016-2019 Planowane źródła finansowania budżet województwa - 1 290 tys. PLN Jakość powietrza 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. Budowa ciągów pieszorowerowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą Budowa i modernizacja chodników Poprawa układu komunikacyjnego (budowa, remonty i modernizacja dróg) Organizacja systemu parkingów na obrzeżach miast łącznie z systemem taniego transportu zbiorowego do centrum miasta (m.in. parkingów typu Parkuj i Jedź) Intensyfikacja okresowego czyszczenia ulic Termomodernizacja obiektów będących w zarządzie Urzędu Gminy Sobolew Wprowadzanie energooszczędnego oświetlania ulic i budynków użyteczności publicznej Budowa elektrowni wiatrowych Wykorzystanie energii budżet gminy Sobolew Wójt Gminy Sobolew 2012-2019 200 200 300 300 1200 Wójt Gminy Sobolew 2012-2019 1000 1100 1100 1200 5000 budżet gminy Sobolew zarządy dróg Wójt Gminy Sobolew, PKP Wójt Gminy Sobolew Wójt Gminy Sobolew Wójt Gminy Sobolew Prywatni inwestorzy Wójt Gminy 2012-2019 20 50 60 70 240 budżet gminy Sobolew, PKP, fundusze zewnętrzne 2012-2019 10 12 13 14 60 budżet gminy Sobolew 2012-2019 30 200 200 150 400 budżet gminy Sobolew 2012-2019 50 50 80 80 200 budżet gminy Sobolew, fundusze zewnętrzne 2012-2019 bd bd bd bd bd 2012-2019 bd bd bd bd bd 84 środki prywatnych inwestorów środki prywatnych Lp Zadanie odnawialnej poprzez montaż instalacji solarnych oraz ogniw fotowoltaicznych 30. 31. 32. Budowa biogazowni Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terenie Gminy Sobolew Usuwanie wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terenie Gminy Sobolew Realizatorzy Termin realizacji 2012 Szacunkowe koszty w tys. PLN 2013 2014 2015 2016-2019 inwestorów Sobolew, Prywatni inwestorzy Prywatni inwestorzy Wójt Gminy Sobolew 2013-2015 bd bd bd bd bd 2013 - 50 50 - - Wójt Gminy Sobolew Prywatni inwestorzy Planowane źródła finansowania 2012-2019 100 150 150 Razem 1 410 1812 1 953 Ogółem sektor: Jakość powietrza w latach 2012-2015 i 2016-2019 7 189 tys. PLN Oddziaływanie hałasu Wójt Gminy Wymiana okien i stolarki Sobolew drzwiowej na 33. właściciele i 2012-2019 bd bd bd dźwiękoszczelne w zarządcy obiektów budynkach Ogółem sektor: Oddziaływanie hałasu w latach 2012-2015 i 20162019 Edukacja ekologiczna Organizowanie kampanii Urząd Gminy 2012-2019 informacyjno-edukacyjnych Sobolew, szkoły 34. oraz akcji lokalnych znajdujące się na 1 1 służących terenie gminy ochronie środowiska 35. Prowadzenie działań Wójt Gminy 2012-2019 1 1 85 200 1 000 2 014 8 100 tys. PLN bd bd środki prywatnych inwestorów budżet gminy Sobolew budżet gminy Sobolew WFOSiGW środki prywatnych inwestorów - budżet gminy Sobolew środki inwestorów bd bd 2 2 10 budżet gminy Sobolew 2 2 10 budżet gminy Lp 36. 37. 38. 39. Zadanie związanych z edukacją przyrodniczo-leśną ze szczególnym uwzględnieniem zwiększenia świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i właściwych metod ochrony przyrody Organizowanie kampanii i akcji edukacyjno -informacyjnych, dla wszystkich grup społecznych, dotyczącej zasad i podstaw prawidłowego funkcjonowania gospodarki odpadami Promocja rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii ograniczających zużycie energii Prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa o szkodliwości spalania odpadów i wypalania traw Organizacja cyklicznych konkursów ekologicznych dla dzieci i młodzieży Realizatorzy Termin realizacji 2012 Szacunkowe koszty w tys. PLN 2013 2014 2015 Planowane źródła finansowania 2016-2019 Sobolew, nadleśnictwo Sobolew Wójt Gminy Sobolew Wójt Gminy Sobolew 2012-2019 1 1 2 2 10 budżet gminy Sobolew 1 1 2 2 10 budżet gminy Sobolew 1 1 2 2 10 budżet gminy Sobolew 10 15 15 20 80 budżet gminy Sobolew 2012-2019 Wójt Gminy Sobolew szkoły znajdujące się na terenie gminy 2012-2019 Wójt Gminy Sobolew, szkoły znajdujące się na terenie gminy 2012-2019 Razem Ogółem sektor: Edukacja ekologiczna w latach 2012-2015 i 2016- 15 86 20 90 tys. PLN 25 30 130 130 tys. - Lp Zadanie Realizatorzy Termin realizacji 2012 2019 OGÓŁEM: 2012 rok - 3 101,5 tys. PLN 2013 rok - 8 403,5 tys. PLN 2014 rok - 9 579,5 tys. PLN 2015 rok - 9 315,5 tys. PLN w latach 2012-2015: 30 400 tys. PLN w latach 2016-2019: 31 916 tys. PLN 87 Szacunkowe koszty w tys. PLN 2013 2014 2015 2016-2019 PLN Planowane źródła finansowania 9. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU Warunkiem wdrożenia zapisów Programu ochrony środowiska jest pozyskanie środków finansowych na realizację poszczególnych zadań. Część środków pochodzić będzie z budżetu gminy, budżetu powiatu, budżetu województwa, Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki finansowe na realizację Programu będą pochodziły także z pozostałych funduszy ekologicznych i innych funduszy celowych. Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych. Część działań finansowana będzie gminę poprzez i w międzynarodowych instytucjach finansujących. zaciągnięcie kredytów komercyjnych 10. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU Wójt Gminy Sobolew odpowiada za wdrożenie systemu opracowanego w Programie ochrony środowiska i jest zobowiązany do opracowania oraz wdrożenia systemu monitoringu. Monitoring ochrony środowiska polegał będzie głównie na działaniach organizacyjno – kontrolnych. Kontrola realizacji Programu wymaga także oceny stopnia realizacji przyjętych w nim celów i działań, przewidzianych do wykonania w określonym terminie. Należy systematycznie oceniać też stopień rozbieżności między założeniami a realizacją programu oraz analizować przyczyny tych niespójności. Opiniowanie projektu programu Proces uchwalania aktualizacji Programu ochrony środowiska jest poprzedzony etapem opiniowania. Zgodnie z ustawą projekt Programu podlega zaopiniowaniu przez Zarząd Powiatu Garwolińskiego, który ma 30 dni na wydanie opinii. Raport z postępów we wdrażaniu planu Zgodnie z Prawem ochrony środowiska, Wójt Gminy Sobolew co 2 lata sporządza raport z wykonania programu ochrony środowiska i przedstawia go Radzie Gminy. W 2014 roku nastąpi ocena realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w latach 2012 - 2013. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni ciągły nadzór nad wykonaniem Programu. Raport z realizacji gminnego programu ochrony środowiska będzie obejmować: • • • • ocenę stopnia realizacji określonych w programie celów i kierunków działań, sprawozdanie z wykonanych zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, zgodność wykonanych zadań z harmonogramem prac, sprawozdanie z realizacji harmonogramu finansowania założonych przedsięwzięć. Wskaźniki monitorowania efektywności Programu ochrony środowiska System monitoringu realizacji Programu ochrony środowiska składa się z podstawowych elementów: • • • • monitoring środowiska, monitoring wdrażania zapisów programu ochrony środowiska, a także jego przygotowania, oceny i aktualizacji, monitoring społeczny (odczucia i skutki), monitoring, inspekcje i egzekucje leżące w zakresie zadań WIOŚ i innych instytucji. 88 W celu nadzoru nad realizacją opracowanego Programu wybrano wskaźniki, które będą pomocne w przedstawianiu stopnia realizacji założonych zadań. Analiza tych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć planowanych w przyszłych aktualizacjach Programu ochrony środowiska. Tabela 14. Proponowany zestaw wskaźników monitoringu realizacji Programu ochrony środowiska Wskaźnik Jednostka Stan na dzień 31.12.2011 r. Długość sieci wodociągowej km 127,34 Połączenia sieci wodociągowej prowadzące do budynków sztuk 1 762 mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 6 932 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej % 82,7 Woda dostarczona gospodarstwom domowym siecią wodociągową dam3 292,2 Zużycie wody na 1 mieszkańca m3/rok 29,8 3 Zużycie wody na jednego odbiorcę m /rok 39,6 Liczba ujęć wody sztuk 3 Zużycie wody w przemyśle dam3/rok 71 Pobór wód podziemnych na cele przemysłowe dam3/rok 71 Długość sieci kanalizacyjnej km 22,9 Połączenia sieci kanalizacyjnej prowadzące do budynków sztuk 595 mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej 0,18 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 2 688 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej % 32 Ścieki komunalne odprowadzone siecią kanalizacyjną dam3 58 3 Ścieki oczyszczone komunalne doprowadzone siecią dam 146 kanalizacyjną, dowożone i wody infiltracyjne Ścieki komunalne oczyszczane biologicznie % 58 Odprowadzane ścieki przemysłowe dam3 68 3 Ścieki oczyszczone przemysłowe dam 68 Oczyszczalnie ścieków przemysłowe sztuk 0 Przepustowość oczyszczalni ścieków przemysłowych m3/doba 0 Oczyszczalnie ścieków komunalne sztuk 3 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków osoba 2 688 Długość czynnej sieci gazowej km 53,6 Odbiorcy gazu z sieci gosp. 565 domowe Ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 1 881 Ludność korzystająca z sieci gazowej % 22,4 Czynne połączenia sieci gazowej do budynków mieszkalnych sztuk 430 Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem gosp. 441 domowe Zużycie gazu z sieci tys. m3 481,9 Zużycie gazu z sieci na jednego mieszkańca m3 57,8 3 Zużycie gazu z sieci na jednego odbiorcę m 852,9 Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys. m3 431,3 Wskaźnik lesistości % 27 Powierzchnia obszarów prawnie chronionych ha 620,0 Powierzchnia rezerwatów przyrody ha 6,1 Parki krajobrazowe ha 0 89 Wskaźnik Jednostka Obszary chronionego krajobrazu Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Użytki ekologiczne Pomniki przyrody Wydatki budżetu gminy ogółem na ochronę środowiska i gospodarkę komunalną Wydatki budżetu gminy na oczyszczanie gminy Wydatki budżetu gminy na usuwanie wyrobów i odpadów zawierających azbest Wydatki budżetu gminy na utrzymanie zieleni Wydatki budżetu gminy na gospodarkę ściekową, zaopatrzenie mieszkańców w wodę pitną i ochronę wód Wydatki budżetu gminy na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową Jakość powietrza - klasa strefy mazowieckiej określona na podstawie kryterium ochrona zdrowia Liczba wydanych decyzji środowiskowych Rodzaje i liczba zdarzeń mogących spowodować nadzwyczajne zagrożenia środowiska Dane liczbowe o imprezach, festynach, akcjach, wydawnictwach propagujących ekologiczne postawy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 90 ha ha ha sztuk złoty Stan na dzień 31.12.2011 r. 620,0 0 0 6 5 629 306,8 złoty złoty 5 072 933,3 48 428,8 złoty złoty 0 5 273 395,7 złoty 290 679,9 - C sztuk opis 1 0 opis Akcja “Sprzątanie Świata”, informacja dotycząca segregacji odpadów podana do publicznej wiadomości na stronie internetowej oraz na tablicach ogłoszeń w sołectwach ZAŁĄCZNIK NR 1 - ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU Znaczącą rolę w definiowaniu polityki ekologicznej gminy Sobolew pełnią zapisy zawarte w opracowaniach szczebla krajowego i wojewódzkiego. Kształt Programu ochrony środowiska determinują ustalenia, rekomendacje, cele i zadania wynikające: • • • z obowiązującego systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej oraz innych zobowiązań międzynarodowych, z dokumentów koncepcyjnych i strategicznych z obszaru ochrony środowiska i planowania przestrzennego, ze strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa). Poziom krajowy Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 W dniu 22 maja 2009 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Uchwałą (M.P. z 2009 r., Nr 34, poz. 501) przyjął Politykę ekologiczną Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 stanowi aktualizację poprzedniego dokumentu Polityki ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 w odniesieniu do celów i niezbędnych działań wynikających z aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. W kolejnych rozdziałach (rozdziały 2-5) przedmiotowego dokumentu scharakteryzowano szczegółowo kierunki działań, jakie powinny być podjęte w najbliższych latach. Ujęte one zostały jako: 1. Kierunki działań systemowych (uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska, zarządzanie środowiskowe, udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, rozwój badań i postęp techniczny, odpowiedzialność za szkody w środowisku, aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym). 2. Ochrona zasobów naturalnych (ochrona przyrody, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, ochrona powierzchni ziemi, gospodarowanie zasobami geologicznymi). 3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (środowisko a zdrowie, jakość powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, substancje chemiczne w środowisku). Analiza zapisów Polityki ekologicznej Państwa w latach 2009-2012... wskazuje, że najważniejsze zadania objęte charakteryzowanym dokumentem będą wiązać się z: poprawą jakości środowiska, realizacją zasady zrównoważonego rozwoju, powstrzymaniem niekorzystnych zmian klimatu oraz ochroną zasobów naturalnych, w tym różnorodności biologicznej. Zgodnie z zapisami Polityki ekologicznej Państwa w latach 2009-2012..., szeroko rozumiana problematyka ochrony środowiska powinna być uwzględniana w planach zagospodarowania przestrzennego. Szczególnie chodzi tu o wdrożenie przepisów umożliwiających przeprowadzanie ocen oddziaływania na środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 91 W dokumencie duży nacisk położono również na ochronę zasobów naturalnych. Będzie to miało istotne znaczenie dla przyspieszenia realizacji inwestycji infrastrukturalnych, takich jak: autostrady, kolektory kanalizacyjne czy też linie energetyczne, itp. Ważnym zadaniem będzie kontynuacja zalesień i zadrzewianie tzw. korytarzy ekologicznych (łączących kompleksy leśne), które mają ogromne znaczenie dla zachowania i rozwoju różnorodności biologicznej fauny oraz flory. W ciągu najbliższych lat jeszcze ważniejsze stanie się racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, w szczególności wodą. Założono również bardziej racjonalne korzystanie z zasobów geologicznych i poprawę gospodarki odpadami, zwłaszcza komunalnymi. Wśród innych działań uwzględnionych w dokumencie należy wymienić m.in.: bezpieczeństwo ekologiczne, ochronę gleb, rekultywację terenów zdegradowanych czy też ochronę przed hałasem. Podkreślono także znaczenie edukacji ekologicznej. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013 (NSRO) Dokument został opracowany w celu realizacji w latach 2007-2013 na terytorium Polski polityki spójności Unii Europejskiej. NSRO prezentuje strategię rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, w tym cele polityki spójności w Polsce w latach 2007-2013 oraz określa system wdrażania funduszy unijnych w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007–2013. Dokument został przygotowany w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego i zaakceptowany przez Komisję Europejską 9 maja 2007 r. Cel główny NSRO to: tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Koszty realizacji NSRO wyniosą około 85,6 mld euro. NSRO wdrażane są poprzez programy operacyjne, m.in. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko oraz Regionalne Programy Operacyjne. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 został przyjęty przez Radę Ministrów dnia 29 listopada 2006 roku. Stanowi on jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w NSRO celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko realizowanych jest 17 osi priorytetowych, w tym m.in. : gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska, przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska, ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, transport przyjazny środowisku, infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku. Na realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 zostało przeznaczonych ponad 36 mld euro. Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz program działań na lata 2007 – 2013 Włączenie ustaleń krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej do programów ochrony środowiska wynika z zapisów Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 – 2010 (Rozdział 2. Przedsięwzięcia ukierunkowane na poprawę jakości środowiska; 2.6. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa). Dokument został przyjęty uchwałą Rady Ministrów nr 270 / 2007 z dnia 26 października 2007 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532). Definiuje on pojęcie różnorodności biologicznej w świetle Konwencji o różnorodności biologicznej ogłoszonej i przyjętej podczas międzynarodowej konferencji 92 w Rio de Janeiro w 1992 r. - Środowisko i Rozwój. Rozszerzone pojęcie „ochrona przyrody” obejmuje ochronę wszystkich elementów przyrody i ekosystemów ekologicznych, także tych podległych użytkowaniu, ekosystemów bogatych i zróżnicowanych oraz ubogich, znajdujących się w różnych stadiach sukcesyjnych, a także ochronę elementów dotychczas niedocenianych czy niszczonych z premedytacją. Nadrzędny cel Strategii sformułowano następująco: „Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju wszystkich poziomów jej organizacji (wewnątrzgatunkowego, międzygatunkowego i ponadgatunkowego), z uwzględnieniem potrzeb rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz konieczności zapewnienia odpowiednich warunków życia i rozwoju społeczeństwa”. W dokumencie określono również cele strategiczne oraz operacyjne, których realizacja ma zapewnić spełnienie nadrzędnych założeń Strategii. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK) został zatwierdzony przez Radę Ministrów 16 grudnia 2003 r. Program ten zawierał informacje o aktualnym stanie i zamierzeniach gmin w zakresie uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej. Założenia programu są zgodne z zapisami Traktatu Akcesyjnego i dotyczą osiągnięcia następujących efektów: • • • • do 31 grudnia 2015 roku wszystkie aglomeracje ≥ 2000 RLM muszą być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków, o efekcie oczyszczania uzależnionym od wielkości oczyszczalni, do 31 grudnia 2015 roku powinna być zapewniona 75% redukcja związków azotu i fosforu ogólnego pochodzącego ze źródeł komunalnych na terenie Polski i odprowadzanych do wód, do 31 grudnia 2015 roku aglomeracje < 2000 RLM wyposażone w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w systemy kanalizacyjne powinny posiadać do tego terminu oczyszczalnie zapewniające odpowiednie oczyszczenie, do 31 grudnia 2010 roku zakłady przemysłu rolno-spożywczego o wielkości > 4000 RLM są zobowiązane do redukcji zanieczyszczeń biodegradowalnych. Spośród powyższych wymagań, priorytetowymi są wymagania dotyczące redukcji azotu i fosforu oraz aglomeracji ≥ 2000 RLM. Program określa terminy realizacji zaplanowanych inwestycji oraz terminy uzyskania efektów ekologicznych przez aglomerację w poszczególnych latach realizacji programu tj. w 2005 r., 2010 r., 2013 i 2015 r. KPOŚK 2003 obejmował swoim zakresem 1 378 aglomeracji i przewidywał: budowę, rozbudowę i /lub modernizację 1 163 oczyszczalni ścieków oraz budowę ok. 21 tys. km sieci kanalizacyjnej w aglomeracjach. KPOŚK w latach 2004-2005 został poddany pierwszej aktualizacji zatwierdzonej przez Radę Ministrów dnia 7 czerwca 2005 r. W wyniku przeprowadzonej aktualizacji, program obejmował 1 577 aglomeracji i przewidywał budowę, rozbudowę i /lub modernizację 1 734 oczyszczalni ścieków oraz budowę ok. 37 tys. km sieci kanalizacyjnej w aglomeracjach. Druga aktualizacja została zatwierdzona przez Radę Ministrów 2 marca 2010 roku i obejmowała łącznie 1 635 aglomeracji, w tym 1 313 aglomeracji priorytetowych, wynikających z postanowień Traktatu Akcesyjnego. Realizacja programu zapewni dla ok. 60% ludności wiejskiej i prawie 100% ludności miejskiej obsługę systemami kanalizacyjnymi i oczyszczalniami ścieków ok. 28,7 mln mieszkańców Polski. 93 Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku W dniu 10 listopada 2009 roku Rada Ministrów Uchwałą Nr 202/2009 przyjęła Politykę energetyczną Polski do 2030 roku. Dokument przedstawia strategię państwa w perspektywie krótkoterminowej jak i długoterminowej do roku 2030 w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i zobowiązań ekologicznych. Podstawowymi kierunkami polityki energetycznej są: • • • • • • poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzanie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Realizacja założeń polityki energetycznej Polski odbywać się będzie poprzez wytyczone główne i szczegółowe cele oraz działania. Zgodnie z wytyczonymi celami, działania zapisane w dokumencie koncentrować się będą na zmniejszeniu energochłonności gospodarki i zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego, zmniejszeniu stopnia uzależnienia Polski od importu gazu ziemnego, ropy naftowej i paliw płynnych z jednego kierunku oraz zwiększeniu udziału gazu wydobywanego w kraju lub produkowanego na bazie polskich surowców, wdrożeniu polskiej polityki jądrowej (w tym podniesienie świadomości społecznej, przygotowanie infrastruktury organizacyjno-prawnej), rozwoju wykorzystania energetyki odnawialnej, w tym biopaliw. Ponadto działania koncentrować się będą na ograniczaniu oddziaływania energetyki na środowisko. Głównymi celami w tym obszarze są: • • • • • ograniczenie emisji CO2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego, ograniczenie emisji SO2 i NOx oraz pyłów (w tym PM10 i PM2,5) do poziomów wynikających z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. Działania te pozwolą na ograniczenie emisji SO 2 i NOx zgodnie z zobowiązaniami w Traktacie Akcesyjnym oraz dostosowanie poziomów emisji pozostałych parametrów zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami unijnymi. Poziom wojewódzki Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku Strategia rozwoju województwa stanowi główne narzędzie polityki regionalnej i określa procesy rozwojowe. Zaktualizowana strategia została uchwalona przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w dniu 29 maja 2006 r. Dokument wyznacza perspektywę rozwoju regionu do 2020 r. Na podstawie zaproponowanych scenariuszy rozwoju województwa (optymistyczny, realistyczny i pesymistyczny) 94 przedstawia układ zamierzeń rozwojowych dla Mazowsza w hierarchii: wizja, misja, cel nadrzędny, a następnie urzeczywistniające je cele strategiczne, pośrednie i kierunki działań. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego uchwalony został przez Sejmik Województwa w dniu 7 czerwca 2004 r. W dokumencie przedstawiono kształtowanie polityki przestrzennej jako wyzwanie związane z realizacją zasady zrównoważonego rozwoju. Zapewnienie zrównoważonego i harmonijnego rozwoju województwa ma następować poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego. Realizacja tego celu ma się opierać między innymi na: ochronie i racjonalnym gospodarowaniu zasobami naturalnymi, ochronie krajobrazu i wzroście bezpieczeństwa ekologicznego. Wykorzystanie walorów przyrodniczych dla celów turystyczno rekreacyjnych ma przyczynić się do wzrostu konkurencyjności regionu i poprawy warunków życia. Priorytetowym kierunkiem wojewódzkiej polityki przestrzennej jest poprawa warunków funkcjonowania środowiska przyrodniczego. W zakresie ochrony walorów przyrodniczych dąży się do realizacji spójnego systemu obszarów chronionych miedzy innymi poprzez zapewnienie ciągłości powiązań przyrodniczych. W zakresie poprawy standardów środowiska za priorytetowe cele przyjęto: zachowanie korzystnych warunków sanitarnych, racjonalizację gospodarki wodnej, ochronę gleb oraz porządkowanie gospodarki odpadami. Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego Realizacją polityki ekologicznej na szczeblu wojewódzkim jest „Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014 r.” przyjęty przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w dniu 19 lutego 2007 r. Priorytetowym zadaniem dla Samorządu jest dbałość o zrównoważony rozwój, równoprawne traktowanie aspektów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych życia zbiorowego oraz indywidualnego. W dokumencie zdefiniowano politykę długofalową na lata 2007 – 2014 poprzez sformułowanie celów i kierunków ochrony środowiska oraz przedstawiono plan operacyjny na lata 2007 – 2010 obejmujący cele szczegółowe krótkoterminowe i proponowane działania, których realizację uznano za szczególnie ważną dla poprawy środowiska naturalnego województwa mazowieckiego. Celem nadrzędnym dokumentu jest: „Ochrona walorów przyrodniczych i poprawa standardów środowiska”. W Programie przyjęto następujące priorytety: • • • • Ochrona zasobów wodnych, ochrona przed powodzią i suszą, gospodarka wodno-ściekowa. Racjonalna gospodarka odpadami. Ochrona powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami. Ochrona i zwiększanie zasobów przyrody, w szczególności różnorodności biologicznej. Program możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego „Program możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego” został przyjęty przez Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwałą Nr 208/06 z dnia 9 października 2006 r. Idea dokumentu wpisuje się w realizację przez Województwo Mazowieckie polityki rozwoju zgodnej z zasadą zrównoważonego rozwoju. Program stanowi rozwinięcie kierunków rozwoju województwa w odniesieniu do ochrony środowiska, w tym racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, a przede wszystkim zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Kierując się potrzebą racjonalnego korzystania z zasobów przyrody, oszacowano zasoby i wskazano obszary preferowane dla rozwoju odnawialnych źródeł energii w Województwie Mazowieckim. 95 Opracowanie miało na celu: • • • • • • identyfikację zasobów energii odnawialnej na terenie województwa, identyfikację zakresu wykorzystania zasobów energii odnawialnej w chwili obecnej, wskazanie obszarów szczególnie predestynowanych dla wykorzystania zasobów energii odnawialnej oraz obszarów wykluczenia dla inwestycji, opracowanie zagadnień formalno-prawnych związanych z budową źródeł energii wykorzystujących energię odnawialną, omówienie dostępnych źródeł finansowania projektów, ocenę kosztów pozyskania energii z poszczególnych źródeł. Na podstawie analizy powyższych zagadnień, opracowanych w stosunku do biomasy, energetyki wodnej, wiatrowej, solarnej i geotermalnej, określono szacunkowo poziom wykorzystania oraz potencjał zasobów energii odnawialnej na terenie Mazowsza. W opracowaniu uznano, że technicznie dostępny, niewykorzystany potencjał energetyki stanowią zasoby biomasy oraz mała energetyka wodna. Możliwości pozyskania energii solarnej opierają się na zastosowaniu kolektorów słonecznych. Wykorzystywane są one przede wszystkim w sezonie letnim do podgrzewania wody użytkowej (budownictwo mieszkaniowe, szpitale, ośrodki wypoczynkowe itp.), w suszarnictwie oraz do podgrzewania wody w basenach kąpielowych. Według opracowania, w przyszłości ilość wykorzystywanych kolektorów słonecznych ulegnie znacznemu zwiększeniu. Większość znajdzie zastosowanie w systemach przygotowania ciepłej wody. Opracowanie zakłada również stopniowy wzrost wykorzystania ogniw fotowoltaicznych do produkcji energii elektrycznej. Przeprowadzona ocena przewidywanego, znaczącego oddziaływania na środowisko w odniesieniu do poszczególnych kierunków rozwoju energetyki wskazuje, że z wykorzystaniem energii solarnej i geotermalnej związanych będzie najwięcej korzystnych oddziaływań. Do najważniejszych korzyści ekologicznych związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii zaliczono: • • • • zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego (dwutlenek siarki, pyły, tlenek węgla), ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, zmniejszenie zużycia nieodnawialnych paliw kopalnych, zmniejszenie ilości deponowanych odpadów komunalnych i osadów ściekowych oraz odpadów z rolnictwa, leśnictwa i przemysłu drzewnego. Program małej retencji dla Województwa Mazowieckiego „Program małej retencji dla Województwa Mazowieckiego” (przyjęta przez Sejmik Województwa Mazowieckiego Uchwałą Nr 75/08 z dnia 21 kwietnia 2008 r.) obejmuje analizę przyrodniczych uwarunkowań oraz możliwości retencjonowania wód w obszarze województwa, koncepcję lokalizacji obiektów i urządzeń małej retencji oraz ocenę oddziaływania programu na środowisko. W opracowaniu nie zostały szczegółowo ujęte obszary zurbanizowane ze względu na specyficzne własności klimatyczne i hydrologiczne oraz szczególne zasady gospodarki wodami opadowymi i roztopowymi. Wskazano konieczność opracowania odrębnych studiów dla obszarów zurbanizowanych. 96 Pogram zwiększania lesistości dla Województwa Mazowieckiego do 2020 roku „Pogram zwiększania lesistości dla Województwa Mazowieckiego do 2020 roku” został przyjęty przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w dniu 19 lutego 2007 r.”. W dokumencie zaprezentowano przesłanki zwiększania lesistości województwa mazowieckiego oraz cele programu. Na podstawie analizy 17 powodów do zwiększania lesistości wskazano rejony rekomendowane do zwiększenia powierzchni zalesionych oraz określono zasady zalesień. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 (RPO WM) jest jednym z 16 programów regionalnych realizujących Strategię Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 oraz Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. RPO WM odzwierciedla politykę rozwoju realizowaną przez Samorząd Województwa Mazowieckiego, której podstawę stanowi Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020. Program operacyjny realizuje cele Strategii, których współfinansowanie jest możliwe z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Głównym celem RPO WM jest: „Poprawa konkurencyjności regionu i zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej województwa.” Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2013 został zatwierdzony Uchwałą Nr 446/217/09 Zarządu Województwa Mazowieckiego z dnia 3 marca 2009r. w sprawie przyjęcia Szczegółowego Opisu Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 – 2013 (Uszczegółowienie RPO WM) i zmieniony uchwałą Nr 2476/404/10 Zarządu Województwa Mazowieckiego z dnia 29 listopada 2010 r. Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2013 Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2013 została przyjęta Uchwałą Nr 52/08 Sejmiku Województwa Mazowieckiego w dniu 31 marca 2008 r. Celem nadrzędnym Strategii jest: „Zwiększanie znaczenia gospodarczego turystyki w województwie mazowieckim”. Dla realizacji tego celu zdefiniowano obszary priorytetowe wraz z właściwymi im celami strategicznymi oraz działaniami, które pokazują szczegółowe zadania, jakie muszą zostać wykonane, by osiągnąć cele. W obszarze ochrony środowiska mieszczą się następujące działania zaplanowane w Strategii: • • • • • dokonanie inwentaryzacji walorów, atrakcji i produktów oraz infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, rozsądne wsparcie budowy infrastruktury na obszarach chronionych, w ich otulinach i obszarach cennych przyrodniczo, rewitalizacja i zabezpieczenie obiektów i układów urbanistycznych o dużej wartości kulturowej, a także cennych układów przyrodniczych, poprawa ładu i walorów estetycznych krajobrazu naturalnego i kulturowego, wspieranie podnoszenia jakości środowiska naturalnego, a przede wszystkim: - rozwój infrastruktury technicznej, ograniczającej zanieczyszczenie środowiska naturalnego, m.in. przydomowe oczyszczalnie ścieków, doprowadzenie kanalizacji do miejsc atrakcyjnych 97 - - - turystycznie, promowanie i wprowadzanie segregacji odpadów, promowanie wykorzystywania źródeł odnawialnej energii, utrzymywanie czystości miejsc o dużym natężeniu ruchu turystycznego np. szlaków turystycznych, plaż, brzegów jezior oraz sztucznych zbiorników wodnych przeznaczonych na cele rekreacyjne również poprzez ich wyposażenie w kosze na śmieci, rozwój sieci publicznych toalet, ograniczanie emisji hałasu dzięki rozwojowi alternatywnych form transportu lub jego wyciszanie (uniemożliwienie rozprzestrzeniania się hałasu w otoczeniu poprzez obudowy dźwiękochłonno-izolacyjnych źródeł hałasu przemysłowego, ekrany akustyczne oraz ekrany naturalne; zagospodarowanie rzek i zbiorników wodnych dla celów turystycznych. 98 Spis tabel TABELA 1. POWIERZCHNIA GMINY SOBOLEW I POSZCZEGÓLNYCH SOŁECTW..................................................6 TABELA 2. LICZBA MIESZKAŃCÓW MIEJSCOWOŚCI NA TERENIE GMINY SOBOLEW (WEDŁUG STANU NA DZIEŃ 31.12.2012 R.)................................................................................................... 12 TABELA 3. WIELKOŚĆ POPULACJI GMINY SOBOLEW I JEJ ZMIANY W LATACH 1995-2010...............................13 TABELA 4. STRUKTURA WIEKOWA GMINY SOBOLEW W 2010 R....................................................................15 TABELA 5. STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW GMINY SOBOLEW.................................................15 TABELA 6. CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNYCH UJĘĆ WÓD PODZIEMNYCH I STUDNI W GMINIE SOBOLEW................................................................................................................................... 16 TABELA 7. SIEĆ DRÓG NA TERENIE GMINY SOBOLEW...................................................................................23 TABELA 8. DROGI POWIATOWE NA TERENIE GMINY SOBOLEW....................................................................23 TABELA 9. CELE DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH DLA GMINY SOBOLEW....................................................25 TABELA 10. POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY SOBOLEW...................................................................33 TABELA 11. REJONY PERSPEKTYWICZNE SUROWCÓW BUDOWLANYCH NA TERENIE GMINY SOBOLEW.........57 TABELA 12. WYNIKOWE KLASY DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEŃ ORAZ KLASA OGÓLNA UZYSKANE W OCENIE ROCZNEJ DLA STREFY MAZOWIECKIEJ W 2011 ROKU...................................................................66 TABELA 13. WYNIKI POMIARÓW PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO NA TERENIE POWIATU GARWOLIŃSKIEGO W 2010 ROKU................................................................................................................ 74 TABELA 14. PROPONOWANY ZESTAW WSKAŹNIKÓW MONITORINGU REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA.............................................................................................................................................. 89 Spis rysunków RYSUNEK 1. POŁOŻENIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WIKIPEDIA.PL)..............................................................5 RYSUNEK 2. GMINA SOBOLEW NA TLE POWIATU GARWOLIŃSKIEGO (ŹRÓDŁO: STRONA WWW GMINY)........5 RYSUNEK 3. REJON GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.TARGEO.PL)..............................................................6 RYSUNEK 4. REGIONALIZACJA FIZYCZNO-GEOGRAFICZNA REJONU GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WIKIPEDIA.PL) ...................................................................................................................................................................... 7 RYSUNEK 5. UKSZTAŁTOWANIE TERENU REJONU GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WROTAMAZOWSZA.PL)................................................................................................................ 8 RYSUNEK 6. STRUKTURA UŻYTKOWANIA POWIERZCHNI W GMINIE SOBOLEW (ŹRÓDŁO: URZĄD GMINY W SOBOLEWIE, STAN NA DZIEŃ 31.12.2010 R.).....................................................10 RYSUNEK 7. BUDYNEK URZĘDU GMINY W SOBOLEWIE (ŹRÓDŁO: STRONA WWW GMINY)............................10 RYSUNEK 8. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE OKOLICY SOBOLEWA (ŹRÓDŁO: MAPSGOGLE.PL).......................................................................................................................... 11 RYSUNEK 9. LICZBA MIESZKAŃCÓW POSZCZEGÓLNYCH SOŁECTW (ŹRÓDŁO DANYCH: URZĄD GMINY W SOBOLEWIE)......................................................................................13 RYSUNEK 10. LICZBA LUDNOŚCI NA TERENIE GMINY SOBOLEW W LATACH 1995-2011 (ŹRÓDŁO: GUS)..........14 99 RYSUNEK 11. SALDO MIGRACJI I PRZYROST NATURALNY NA TERENIE GMINY SOBOLEW W LATACH 1995-2010 (ŹRÓDŁO DANYCH: GUS).............................................................................................................................. 14 RYSUNEK 12. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH FUNKCJONUJĄCYCH NA TERENIE GMINY SOBOLEW W LATACH 1995-2011 (ŹRÓDŁO DANYCH: GUS)............................................................................................ 20 RYSUNEK 13. OKOLICE SOBOLEWA (ŹRÓDŁO: HTTP://HUGO.BIKESTATS.PL).................................................21 RYSUNEK 14. ZALEW NA RZECE OKRZEJKA W GODZISZU (ŹRÓDŁO: STRONA WWW GMINY)..........................21 RYSUNEK 15. UKŁAD DROGOWY REJONU GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL).........24 RYSUNEK 16. REJON GMINY SOBOLEW W KLASYFIKACJI GEOBOTANICZNEJ POLSKI (WG. J.M. MATUSZKIEWICZA, ŹRÓDŁO: WWW.IGIPZ.PAN.PL)......................................................................27 RYSUNEK 17. OBSZARY PRAWNIE CHRONIONE NA TERENIE GMINY SOBOLEW (WWW.WROTAMAZOWSZA.PL) .................................................................................................................................................................... 28 RYSUNEK 18. POŁOŻENIE REZERWATU "KOPIEC KOŚCIUSZKI" (ŹRÓDŁO: WWW.TARGEO.PL).........................29 RYSUNEK 19. REZERWAT KOPIEC KOŚCIUSZKI (ŹRÓDŁO: EKSPLORATORZY.COM.PL)......................................30 RYSUNEK 20. REZERWAT KOPIEC KOŚCIUSZKI (ŹRÓDŁO: EKSPLORATORZY.COM.PL)......................................30 RYSUNEK 21. MAPA OBSZARÓW NATURA 2000 W SĄSIEDZTWIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL)................................................................................................... 32 RYSUNEK 22. PARK DWORSKI W GOŃCZYCACH (ZDJĘCIE NR 1 ORAZ ZDJĘCIE NR 3 - WALDEMAR SOSNOWSKI, ZDJĘCIA NR 2 - WWW.DWORY.CAL.PL)..........35 RYSUNEK 23. LEŚNICTWA W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: GARWOLIN.WARSZAWA.LASY.GOV.PL). .39 RYSUNEK 24. GATUNKI DRZEW NA TERENIE NADLEŚNICTWA GARWOLIN (ŹRÓDŁO: GARWOLIN.WARSZAWA.LASY.GOV.PL)........................................................................................40 RYSUNEK 25. SIEDLISKA LEŚNE NA TERENIE NADLEŚNICTWA GARWOLIN (ŹRÓDŁO: GARWOLIN.WARSZAWA.LASY.GOV.PL)........................................................................................40 RYSUNEK 26. ROZMIESZCZENIE LASÓW NA TERENIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.GEOPORTAL.GOV.PL) .................................................................................................................................................................... 41 RYSUNEK 27. SIEĆ HYDROGRAFICZNA REJONU GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL).43 RYSUNEK 28. RZEKA OKRZEJKA W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: HTTP://HUGO.BIKESTATS.PL I GOOGLEMAPS)..............................................................................44 RYSUNEK 29. RZEKA PROMNIK (ŹRÓDŁO: WWW. COMARTIN.PL I GOOGLEMAPS)........................................45 RYSUNEK 30. SCHEMAT OCENY STANU JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH (ŹRÓDŁO: WIOŚ WARSZAWA)..................................................................................................................... 46 RYSUNEK 31. POWIATOWA STACJA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNA W GARWOLINIE (ŹRÓDŁO: HTTP://WWW.GARWOLIN.PSSE.WAW.PL)...................................................................................48 RYSUNEK 32. KLASY BONITACYJNE GRUNTÓW ORNYCH NA TERENIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO DANYCH: URZĄD GMINY W SOBOLEWIE)......................................................................................52 RYSUNEK 33. WALORYZACJA GRUNTÓW ROLNYCH REJONU GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL)................................................................................................... 53 RYSUNEK 34. ZAWARTOŚĆ PRÓCHNICY W GLEBACH W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL).................................................................................................... 53 RYSUNEK 35. RETENCJA WODY POTENCJALNIE DOSTĘPNEJ DLA ROŚLIN W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL).................................................................................................... 54 100 RYSUNEK 36. RZECZYWISTY ZAPAS WODY W GLEBACH W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL).................................................................................................... 54 RYSUNEK 37. POTENCJALNE NATĘŻENIE EROZJI WODNEJ GLEB W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL).................................................................................................... 54 RYSUNEK 38. POTENCJALNE NATĘŻENIE EROZJI WIETRZNEJ GLEB W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL).................................................................................................... 55 RYSUNEK 39. ROZMIESZCZENIE GLEB MARGINALNYCH W REJONIE GMINY SOBOLEW ..................................55 RYSUNEK 40. ZANIECZYSZCZENIE GLEB METALAMI CIĘŻKIMI W REJONIE GMINY SOBOLEW ..........................56 RYSUNEK 41. OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W SOBOLEWIE (ŹRÓDŁO: WWW.STRAZSOBOLEW.PL)..............60 RYSUNEK 42. PODZIAŁ STREF NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO, W KTÓRYCH DOKONUJE SIĘ OCENY POZIOMÓW SUBSTANCJI W POWIETRZU (ŹRÓDŁO: WIOŚ W WARSZAWIE).......................................65 RYSUNEK 43. GŁÓWNE ŹRÓDŁA HAŁASU KOMUNIKACYJNEGO NA TERENIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: WWW.WROTAMAZOWSZA.PL)................................................................................................... 70 RYSUNEK 44. LOKALIZACJA STACJI TELEFONII KOMÓRKOWEJ (BIEŻACY WYKAZ UKE) W REJONIE GMINY SOBOLEW (ŹRÓDŁO: HTTP://MAPA.BTSEARCH.PL).......................................................................................73 RYSUNEK 45. LOKALIZACJA PUNKTÓW PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO NA TERENIE POWIATU GARWOLIŃSKIEGO W 2010 ROKU (ŹRÓDŁO: WIOŚ)......................................................................................74 101