Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego

Transkrypt

WÓJT GMINY CHRZĄSTOWICE
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY CHRZĄSTOWICE
ZMIANA 2
/tekst ujednolicony/
Chrząstowice – lipiec 2000
zmiana 1 – sierpień 2006
zmiana 2 – …………2011
Wykonawca:
Główny projektant:
Biuro Projektowo-Konsultingowe BIPROK, 45-082 OPOLE, ul. Piastowska 17
Mgr inż. arch. Ewa Oglęcka, uprawnienia urbanistyczne nr ewid. 1488
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Chrząstowice
- uwarunkowania (zmiana 2)
_________________________________________________________________________________
Zespół autorski:
mgr inż. arch. Ewa Oglęcka
- główny projektant
prof. Krystian Heffner
dr Krzysztof Spałek
mgr Artur Rapiński
mgr inż. Andrzej Neustein
mgr inż. Bernard Harnot
- demografia
- inwentaryzacja przyrodnicza
- inwentaryzacja zasobów archeologicznych
- infrastruktura wod. – kan.
- elektroenergetyka, telekomunikacja
Konsultanci:
mgr Eugenia Zawadzka
- ochrona środowiska przyrodniczego
mgr inż. arch. Bożena Wojakowska - ochrona środowiska kulturowego
Fotografie:
Jarosław Oglęcki
Zmiana 1:
Zmiana 2:
dr Krzysztof Spałek
BIPROK
- aktualizacja uwarunkowań przyrodniczych
2
_________________________________________________________________________________
WPROWADZENIE
BIPROK
3
_________________________________________________________________________________
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Chrząstowice opracowane zostało w 2000r.
Pierwsze zmiany do tego dokumentu wprowadzone zostały w 2006r. i przyjęte
uchwałą Rady Gminy Nr XXXVIII/269/2006 z dnia 29.08.2006 r. w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Chrząstowice.
Zakres zmian, zgodnie z wnioskami oceny aktualności studium, obejmował:
- doprowadzenie ustaleń Studium do zgodności obowiązującymi planami zagospodarowania przestrzennego,
- uzupełnienie i zaktualizowanie problematyki Studium, stosownie do wymogów art. 10
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 marca 2003r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
- uwzględnienie w ustaleniach Studium wniosków o zmianę przeznaczenia i zagospodarowania terenów, zgodnie z wynikami analizy wniosków rozpatrzonych na etapie sporządzania oceny aktualności Studium,
- dostosowanie zapisów Studium do nowych regulacji prawnych,
- uwzględnienie w ustaleniach Studium dotyczących zasad ochrony środowiska, uwarunkowań wynikających z opracowań ekofizjogaficznych sporządzonych na potrzeby
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Zmiany w części tekstowej zostały wprowadzone do pierwotnego tekstu Studium w formie
uzupełnień o pojedyncze ustalenia i aktualizacji pojedynczych ustaleń. Wprowadzenie zmian
do części graficznej, polegających na uzupełnieniu rysunku Studium o pojedyncze elementy i
korekcie niektórych granic stref funkcjonalno-przestrzennych i terenów o różnym przeznaczeniu, wymagało sporządzenia nowego rysunku Studium.
W 2009r. podjęta została kolejna zmiana Studium na podstawie uchwały nr XXX / 215
/ 2009 Rady Gminy Chrząstowice z dnia 29 października 2009r. w sprawie przystąpienia do
sporządzenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Gminy Chrząstowice.
Zakres zmian został w uchwale ograniczony do kilku ściśle określonych terenów. Zgodnie z
tym zakresem w kierunkach zagospodarowania przestrzennego gminy:
- ustalono nowy przebieg obwodnic wsi Lędziny i Dębska Kuźnia w ciągu drogi krajowej nr
46,
- skorygowano ustalenia dotyczące zabudowy i zagospodarowania terenu w miejscowości
Niwki,
- wprowadzono kilka jednostkowych zmian zagospodarowania terenów polegających na
korekcie przebiegu granic stref funkcjonalno-przestrzennych i terenów o różnym przeznaczeniu lub korekcie zapisów ustaleń studium (w obrębie wsi Chrząstowice i w obrębie wsi Dębska Kuźnia).
W trakcie procedury drugiej zmiany studium przeprowadzona została strategiczna ocena oddziaływania na środowisko, w ramach której sporządzono prognozę oddziaływania na środowisko. Ponieważ była to pierwsza prognoza, objęto nią pełną problematykę ustaleń studium - jedynie wnioski w prognozie, ze względu na ograniczony zakres zmiany studium, po-
BIPROK
4
_________________________________________________________________________________
dzielone zostały na wnioski odnoszące się do projektowanych zmian oraz wnioski ogólne,
które powinny być uwzględnione przy podjęciu kolejnej zmiany studium. Przeprowadzenie
oceny oddziaływania na środowisko wiązało się z koniecznością zaktualizowania dotychczasowych uwarunkowań przyrodniczych i uzupełnienia studium o nowo utworzone formy prawnej ochrony przyrody, w tym o projektowane obszary NATURA 2000, oraz o nie uwzględnione wcześniej siedliska chronione i stanowiska roślin chronionych.
Ponadto w ramach drugiej zmiany studium w części uwarunkowań zaktualizowane zostały
niektóre dane o gminie oraz podstawy prawne, bez konsekwencji dla ustaleń kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Wyjątkiem są ustalenia dotyczące kierunków rozwoju telekomunikacji, których zmianę wymuszają przepisy ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o
wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 106, poz. 675).
Podobnie jak w 2006r., zmiany w części tekstowej zostały wprowadzone do obowiązującego
tekstu Studium w formie uzupełnień o pojedyncze ustalenia i aktualizacji pojedynczych ustaleń, natomiast wprowadzenie zmian do części graficznej, polegających na uzupełnieniu rysunku Studium o pojedyncze elementy i korekcie niektórych granic stref funkcjonalnoprzestrzennych i terenów o różnym przeznaczeniu, wymagało sporządzenia nowego rysunku
Studium.
BIPROK
5
_________________________________________________________________________________
Rozdział I
UWARUNKOWANIA ROZWOJU
PRZESTRZENNEGO GMINY
BIPROK
6
_________________________________________________________________________________
1. Podstawowe informacje o gminie
1.1. Położenie, podział administracyjny
Gmina Chrząstowice położona jest w środkowej części Województwa Opolskiego,
w powiecie Opolskim. Sąsiaduje z miastem Opolem, z gminą miejsko – wiejską Ozimek i gminami wiejskimi: Turawa, Izbicko i Tarnów Opolski.
Przez obszar gminy przebiegają ważne trasy komunikacyjne: drogi krajowe – nr 94
Opole - Katowice i nr 46 Opole – Częstochowa oraz linia kolejowa relacji Opole - Warszawa.
Sieć osadniczą gminy tworzy 9 wsi sołeckich – Chrząstowice, Daniec, Dębie, Dębska
Kuźnia, Dąbrowice, Falmirowice, Lędziny, Niwki i Suchy Bór oraz trzy przysiółki.
1.2. Podstawowe dane statystyczne
Sytuacja gminy w liczbach statystycznych przedstawia się następująco:
Gmina Chrząstowice – podstawowe dane statystyczne
Elementy
charakterystyki
liczba mieszkańców
XII. 1998r.
XII. 2009r.
powierzchnia (ha)
w tym:
Lasy
Użytki rolne
gęstość zaludnienia
(M/km2)
dochód
budżetu
gminy
ogółem
(tys zł)
na 1 mieszkańca
(zł/M)
Stopa bezrobocia
1
Gmina
Sytuacja na tle
Województwa
Lokata wśród
37 gmin wiejskich
woj. opolskiego
6 666
6 633
8 231
0,6 % mieszkańców województwa
19
0,9 % powierzchni województwa
30
3 470
3 940
1,4 % powierzchni lasów w województwie
0,8 % powierzchni użytków rolnych w województwie
województwo - 116 M/km2
10
0,4 % dochodów budżetów gmin
w województwie
23
925
Średnio w województwie - 1 142
32
3,6
Średnio w województwie
131
81
5 894
- 6,9
licząc od najniższej stopy bezrobocia
opracowanie własne według danych statystycznych Urzędu Statystycznego w Opolu [1]
i danych statystycznych gminy [53]
1.3. Funkcje gminy
Gmina pełni szereg funkcji. Funkcje wiodące to mieszkalnictwo, rolnictwo i rekreacja.
Wykształcenie funkcji mieszkaniowej jest wynikiem położenia gminy w bezpośrednim
sąsiedztwie ośrodka wojewódzkiego Opola i ośrodka przemysłowego Ozimka. O wykształceniu funkcji rolniczej i rekreacyjnej przesądziły warunki naturalne. Dodatkowo na
rozwój funkcji rekreacyjnej ma wpływ sąsiedztwo Jezior Turawskich.
BIPROK
7
_________________________________________________________________________________
2. Stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego
2.1. Charakterystyka elementów środowiska przyrodniczego
2.1.1. Położenie i rzeźba terenu
Obszar gminy Chrząstowice leży w obrębie mikroregionów Równina Jemielnicka
i Wzgórza Dębskie, należących do mezoregionu Równina Opolska stanowiącej południowo – wschodnią część Niziny Śląskiej – na granicy Wyżyny Śląskiej.
Ukształtowanie powierzchni omawianego obszaru jest mało urozmaicone, aczkolwiek
można tu wyróżnić fragmenty mniejszych jednostek morfologicznych:
− wysoczyzny plejstoceńskiej, występującej głównie w części północno – wschodniej
i fragmentarycznie w części południowo – wschodniej. Powierzchnie wysoczyzny
są płaskie, nieznacznie nachylone ku dolinie rzeki Jemielnicy o spadku poniżej
2 %. Wysoczyzna jest wzniesiona od około 170 do 190 m. npm. Wysokości
względne terenu dochodzą do 30 m. i spotęgowane są przez płaskie, podłużne
wzniesienia kemów i ozów w okolicach Niwek i Dańca;
− doliny Jemielnicy, z dopływem rzeki Suchej, szerokiej, płaskodennej o mało wyraźnych granicach morfologicznych. Wcięcie doliny poniżej powierzchni wysoczyzny wynosi 1 – 2 m.
W południowo – wschodnim rejonie gminy, przy granicy z gminą Tarnów Opolski występuje fragment morenowych Wzgórz Dębskich z kulminacją 225 m. npm – najbardziej urozmaicony morfologicznie i krajobrazowo obszar w gminie.
Formy antropogeniczne zajmują znikomą powierzchnię gminy; są to nasypy drogowe
i kolejowe oraz nieliczne i niewielkie wyrobiska poeksploatacyjne.
2.1.2. Budowa geologiczna
Pod względem struktury budowy geologicznej obszar gminy leży w południowej części
Monokliny Przedsudeckiej.
Głębokie wiercenia wykonane w rejonie Opola, Zawady i Kosorowic pozwoliły rozpoznać budowę geologiczną tego rejonu do głębokości 737 m. p.p.t. Na tej podstawie
można stwierdzić, że w obszarze gminy najstarszymi poznanymi utworami są osady
karbonu dolnego wykształcone w facji kalmu głównie jako iłołupki i łupki z przewarstwieniami piaskowców szarogłazowych. Osady te stanowią kompleks miąższości
100 m. Na głębokości 542 – 640 m. p.p.t. występuje perm, który budują utwory czerwonego spągowca wykształconego w postaci iłołupków z wkładkami tufów i tufitów,
nad nimi zalegają zlepieńce i piaskowce. Miąższość tych osadów wynosi kilkadziesiąt
metrów.
Najgrubszy kompleks skał miąższości około 500 m. (na głębokości od 60 do
550 m. p.p.t.) stanowią osady triasu, w którym wyróżnia się piętra:
− pstrego piaskowca dolnego, środkowego i górnego reprezentowane przez piaskowce i utwory węglanowe – dolomity, ankydryty, wkładki gipsów,
− wapienia muszlowego – osady pochodzenia morskiego; różnorodność utworów tego piętra spowodowała wydzielenie:
a) dolnego wapienia muszlowego cechującego się wapieniami z marglami (warstwy gogolińskie), partiami wapieni zwięzłych grubopłytowych (warstwy górażdżańskie), wapieni gruzłowatych z marglem (warstwy terebratulowe) i najwyżej
ległymi wapieniami gruboławicowymi mocno porowatymi i kawernowatymi (warstwy konchowickie),
b) środkowego wapienia mufalowego zbudowanego z dolomitów z marglami, kawernowatych,
BIPROK
8
_________________________________________________________________________________
−
c) górnego wapienia muszlowego w postaci szarych wapieni i margli z otoczakami, charakteru zlepieńcowatego oraz dolomitów;
kajpru – wykształconego w postaci iłołupków z piaskowcami, dolomitami, marglami
często z zawartością przerostów gipsów i piaskowców.
W okresie przedczwartorzędowym obszar położony na wschód od Opola był wyniesiony co powodowało, że podlegał on procesom erozji i denudacji. W wyniku tych procesów, a także ruchów neotektonicznych nie osadziły się tu morza kredowego i trzeciorzędu. Trzeciorzęd zaznaczył się zjawiskami wulkanicznymi powodującymi powstawanie intruzji magmowych. Wystąpienia bazaltów rejestruje się w rejonie Dębskiej Kuźni,
Dębia, Falmirowic. Obecnie są to resztki wylewu magmy bazaltowej w postaci rumoszu
bazaltowego. Lity bazalt został prawdopodobnie całkowicie wyeksploatowany. Bazalty
w rejonie opolskim i na terenie gminy to ostatnie wysunięte najbardziej ku wschodowi
oznaki występowania tych skał w Polsce.
Na nierównej powierzchni kajpru osadzone zostały najmłodsze utwory czwartorzędowe
plejstocenu zaścielające cały obszar gminy w postaci piasków i żwirów wodnolodowcowych i glin zwałowych powstałych w trakcie zlodowacenia Środkowo – Polskiego
i Bałtyckiego. Działalność lodowca zaznaczyła się w krajobrazie obecnością kemów
i ozów tworzących płaskie, podłużne wzniesienia w okolicach Niwek i Dańca zbudowanych z piasków i żwirów powstałych w trakcie stadiału maksymalnego zlodowacenia
Środkowo - Polskiego.
Znamiennym dla tego obszaru jest głęboka forma dolinna o charakterze rynny erozyjnej o przebiegu z SE na NW. Szerokość rynny w okolicy Chrząstowic wynosi 1 km.
Jest to dolina kopalna Chrząstawy (Jemielnicy). Powstała ona w wyniku wspomnianych
procesów neotektonicznych i dzięki wykształceniu litologicznemu podścielających ją
utworów kajprowych. Osadziły się w niej żwiry i piaski podczas cofania się lodowca.
Warstwa dolna tych osadów jest wynikiem sedymentacji zlodowacenia Środkowo –
Polskiego, natomiast warstwa górna związana jest z osadzaniem się utworów w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Obie warstwy przedzielone są osadami piaszczystymi
pylastymi i gliniastymi utworzonymi w okresie interglacjału eemskiego. Miąższość tych
osadów dochodzi do 75 m.
Cały obszar gminy na powierzchni pokryty jest utworami okresu czwartorzędowego.
Poza wulkanitami (wystąpienia resztek bazaltów) nie obserwuje się na terenie gminy
wychodni starszych skał podłoża. Wyjątkiem są okolice Dąbrowic i Dębia, gdzie nierówne podłoże kajpru w postaci iłów i iłowców pstrych i czarnych wypiętrza się znacznie i może znaleźć się tuż pod powierzchnią tarczy lub cienką pokrywą plejstoceńskich
osadów czwartorzędowych.
2.1.3. Surowce mineralne
Na terenie gminy nie udokumentowano złóż surowców mineralnych. Najbardziej powszechnie występują piaski z drobnym żwirem. Ich małe odkrywki – pozostałości po
niewielkim wydobyciu grupują się na linii Niwki – Dębska Kuźnia. Na powierzchni zalegają gliny zwałowe ale nie zarejestrowano śladów po ich eksploatacji.
Znajdujące się w okolicach Dębia, Falmirowic, Dębskiej Kuźni niewielkie kamieniołomy
są pozostałością eksploatacji bazaltów prowadzonej na przełomie XIX i XX wieku.
Obecnie są to resztki rumoszu bazaltowego przypominającego glinę zwietrzelinową.
Przeprowadzone w latach 70-tych badania geofizyczne nie wykazują większego rozprzestrzeniania wylewu lawy bazaltowej w tych miejscach.
Reasumując na terenie gminy nie należy liczyć się ze znalezieniem znaczących dla
działalności gospodarczej złóż kopalin. Potencjalnym surowcem mogą być piaski i nie
można wykluczyć możliwości ich udokumentowania po wykonaniu prac geologicznych
w miejscach ich prawdopodobnego występowania.
BIPROK
9
_________________________________________________________________________________
Obszarem rokującym znalezienie i udokumentowanie złóż kruszyw naturalnych jest
Pradolina Jemielnicy będąca jednocześnie obszarem zasilania ujęć wód pitnych w Zawadzie. Z tych powodów poszukiwanie i ewentualne gospodarcze wykorzystywanie
złóż w Pradolinie może wpływać niekorzystnie na reżim wód podziemnych w tej strukturze. Przykładem konfliktu może być złoże kruszywa pn. ZAWADA, którego bardzo
mała część leży na obszarze gminy Chrząstowice. O dużej zasobności i dobrej jakości
złoża świadczy wielkość zasobów geologicznych wynoszących około 18 mil. ton surowca oraz średni punkt piaskowy wynoszący 53 %. Dokumentacja geologiczna złoża
została zatwierdzona decyzja Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia 26.11.1976
znak: KZK/012/74/75/K/3479/76.
Położenie złoża w strefie zasobowej i ochronnej ujęcia wód podziemnych w Zawadzie
(gm. Turawa) spowodowało zaliczenie zasobów złoża do warunkowych; tym samym
możliwość jego gospodarczego wykorzystania jest problematyczna.
2.1.4. Wody podziemne
Według Mapy hydrogeologicznej Polski sporządzonej w skali 1 : 200 000 gmina Chrząstowice leży w rejonie hydrogeologicznym XV Bytomsko – Olkuskim, w którym głównymi poziomami użytkowymi wód podziemnych są utwory triasu środkowego i dolnego
oraz czwartorzędu.
Poziomy wodonośne triasu, cechujące się wysoką jakością wody, na obszarze województwa opolskiego zostały uznane i zaliczone do jednego z Głównych Zbiorników
Wód Podziemnych w Polsce (GZWP) zwanego zbiornikiem nr 333 Opole – Zawadzkie.
Na terenie gminy Chrząstowice zbiornik tych wód pokryty jest grubą warstwą nieprzepuszczalnych utworów ilasto – marglisowych kajpru. Południowa granica pokrywy kajpru oddzielająca wychodnie triasu przebiega w okolicach Przywór, Kosorowic, Tarnowa
Opolskiego, Raszowej, a więc sięga poza granice gminy Chrząstowice. Ze względu na
głębokie położenie poziomu wód zbiornika, trudną dostępność z racji zalegania nad
nim grubej pokrywy utworów nieprzepuszczalnych, nie ma powodów do stawiania specjalnych wymogów ochronnych dla wód tego zbiornika. Z utworów triasowych ujmowana jest woda dla potrzeb wodociągu komunalnego w Dańcu. Studnia Nr 1 ma aktualne
pozwolenie wodno-prawne na pobór wody podziemnej udzielone przez Starostwo Powiatowe w Opolu decyzją Nr OŚ.BSz.6223-47/03 z dnia 8 stycznia 2004. Ujęcie ma
wyznaczoną strefę ochrony bezpośredniej, odstąpiono od utworzenia strefy ochrony
pośredniej.
Czwartorzędowe piętra wodonośne na obszarze gminy tworzą poziomy:
1. utworów fluwioglacjalnych wysoczyzn,
2. dolin rzecznych.
1. Poziom wodonośny w utworach fluwioglacjalnych wysoczyzn związany jest z występowaniem piaszczysto – żwirowych osadów plejstocenu na fragmentach glin zwałowych. Jest to poziom powierzchniowy, płytki i ze względu na niewielką miąższość
(około kilkunastu metrów), znaczne zanieczyszczenie wód i niewielkie zasoby, posiada znaczenie lokalne dla zaopatrzenia w wodę. Bazuje na nim kilka małych ujęć
w Suchym Borze, Dańcu, Zbicku i Niwkach. Ich wydajność wynosi od 5 do 26 m3/h.
Zwierciadło wody z reguły jest tutaj swobodne lub pod niewielkim napięciem. Warstwa wodonośna jest słabo izolowana od powierzchni terenu, w związku z czym wody nie są najlepszej jakości. Na ujęciu we wsi Niwki bazuje wodociąg grupowy zaopatrujący w wodę wieś i zabudowę letniskową. Ujęcie (2 studnie) ma aktualne pozwolenie wodno-prawne na pobór wody podziemnej udzielone przez Starostwo Powiatowe w Opolu decyzją Nr OŚ.BSz.6223—9/05 z dnia 11 marca 2005. Ujęcie nie
posiada uregulowanej prawnie sprawy ochrony pośredniej.
2. Poziomy wodonośne w utworach rzecznych grupują się na obszarze zlewni rzeki
Jemielnicy. Pradolina Jemielnicy jest rozległym i głębokim zbiornikiem wód pod-
BIPROK
10
_________________________________________________________________________________
ziemnych o bardzo korzystnych warunkach hydrogeologicznych. Cechą tego zbiornika wód jest występowanie dwóch poziomów wodonośnych powiązanych ze sobą
hydraulicznie. Poziomy przepuszczalne piaszczysto – żwirowe oddziela seria osadów pylasto – piaszczystych. Górna warstwa zasilana jest wodami z dolnej warstwy,
a zasilanie dolnego poziomu pochodzi z dopływów bocznych. Zasilanie od powierzchni wodami infiltrującymi z opadów jest niewielkie.
W podobnych warunkach hydrogeologicznych znajduje się ujęcie w gminie w Dębskiej
Kuźni (posiada aktualne pozwolenie wodno-prawne na pobór wody podziemnej udzielone przez Starostwo Powiatowe w Opolu decyzją nr OŚ.BSz-6223-8/03). Bazuje na
nim wodociąg grupowy zaopatrujący w wodę wsie: Dębska Kuźnia, Dębie, Dąbrowice,
Falmirowice, Lędziny, Suchy Bór, Chrząstowice. Piaszczysto – żwirowe osady czwartorzędu sięgają tu do głębokości 75 m. Swobodne zwierciadło wody występuje na głębokości 5 m. p.p.t. Wydatki jednostkowe warstwy wodonośnej wynoszą 43 – 65 m3/h, a
współczynnik filtracji k = 0,00064 m/sek do 0,00070 m/sek. Ze względu na zawyżone
zawartości żelaza i manganu w wodzie oraz silną agresywność woda wymaga uzdatniania. Nad ujętą warstwą wodonośną brak jest nieprzepuszczalnych utworów izolujących, co stwarza niebezpieczeństwo skażenia warstwy na znacznym obszarze. Z tych
względów dla ujęcia wyznaczono granice pośrednich stref ochronnych:
− wewnętrzną – około 40 m od każdej studni,
− zewnętrzną – obejmującą część obszaru zasilania ujęcia wyznaczoną 25-letnim
czasem dopływu wody do ujęcia; strefa ta ma kształt owalu o długości 1 727 m.
(postanowienie Nr OŚ II – 7520 – 6/17/94/95 Urzędu Wojewódzkiego w Opolu
z dnia 12 stycznia 1995).
Strefy nie mają ustanowionej ochrony prawnej.
Na północno – zachodnia część gminy wkracza teren ochrony pośredniej zewnętrznej
ujęcia wód podziemnych dla miasta Opola w Zawadzie (ustanowiony decyzja Nr OŚ III
– 6210/18/95 Urzędu Wojewódzkiego w Opolu z dnia 18 grudnia 1995). Granice południowe tego terenu przebiegają w okolicach Zbicka i Lędzin oraz obejmują koryta rzek
Jemielnicy i Ptaszówki oraz Suchej wraz z dopływami. Ujęcie "Zawada" zabezpiecza
65% potrzeb Opola. Woda w tym ujęciu ujmowana jest poprzez 18 studni głębinowych.
17 studni o głębokości 80-100 m ujmuje wodę z poziomu czwartorzędowego natomiast
jedna studnia ujmuje wodę z głębokości 700 m z poziomu pstrego piaskowca. Ze
względu na to, że poziom czwartorzędowy zasilany jest infiltracyjnie wodami rzeki Jemielnica jakość ujmowanej wody znacznie odbiega od wymagań normatywnych i zachodzi konieczność jej uzdatniania.
Wg „Mapy Głównych Zbiorników Wód Podziemnych – GZWP wymagających szczególnej ochrony” (red. A. S. Kleczkowski, 1990, AGH, Kraków), działka objęta zmianą planu
znajduje się na obszarze trzech Głównych Zbiorników Wód Podziemnych:
- nr 334 „Dolina kopalna rzeki Mała Panew”, gromadzącego wody czwartorzędowe
piętra wodonośnego w utworach porowych, który obejmuje cała gminę,
- nr 335 „Zbiornik Krapkowice – Strzelce Opolskie”, gromadzącego wody triasowego
piętra wodonośnego w utworach szczelinowo-porowych, który obejmuje całą gminę,
- nr 333 „Zbiornik Opole – Zawadzkie”, gromadzącego wody triasowego piętra wodonośnego w utworach szczelinowo-krasowych, który obejmuje południową cześć
gminy.
Dla omawianych zbiorników nie ustanowiono do tej pory obszarów ochronnych, o których mowa w art. 59 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska, nie
są więc one objęte ochroną prawną.
W 2006r. wprowadzony został w Polsce program monitoringu jakości wód podziemnych (dostosowany do wymogów stawianych przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW)
2000/60/WE), którego konsekwencją była reorganizacja dotychczasowej sieci monito-
BIPROK
11
_________________________________________________________________________________
ringowej, polegająca przede wszystkim na zmianie przedmiotu monitoringu z dotychczasowych różnych użytkowych poziomów wód podziemnych na wyznaczone tzw. jednolite części wód podziemnych (JCWP). Gmina Chrząstowice znajduje się w granicach
JCWP oznaczonego numerem PL_GB_6210_116. Na terenie gminy nie ma punktów
badawczo-pomiarowych nowej sieci monitoringowej. Najbliższy punkt, w którym badana jest jakość JCWP 116, znajdują się w Zawadzie (pkt nr 617 na GZWP 334).
Wg oceny jakości wód podziemnych w latach 2006 - 2009 wody w tym punkcie miały
IV klasę jakości (wody niezadawalającej jakości). Przekroczenia dotyczyły wskaźniku
żelaza, a – wg normy jakości wód pitnych – manganu i żelaza.
2.1.5. Wody powierzchniowe
Rzeki
Gmina Chrząstowice posiada dobrze rozwiniętą sieć rzeczną. Obszar gminy należy do
zlewni rzeki Jemielnicy. Przez gminę przepływają następujące rzeki: Jemielnica, Sucha, Cienka, Swornica.
Rzeka Jemielnica, zwana także w górnym biegu Centawą lub Chrzastawą jest największą rzeką na obszarze gminy. Jej obszar źródłowy położony jest w zachodniej części
Garbu Tarnopolskiego, w rejonie Kotulina i Błotnicy Strzeleckiej (na rzędnej 238,1 –
232,5 m. npm).Uchodzi do Małej Panwi w rejonie wsi Borki jako jej lewobrzeżny dopływ. Całkowita długość cieku wynosi 51,3 km a jej średni przepływ, określony na podstawie pomiarów wieloletnich, wynosi 2,37 m3/sek. Przepływy maksymalne osiągnęły
wartość 6,52 m3/sek a przepływy minimalne 0,86 m3/sek. Spadek doliny Jemielnicy
w górnym biegu wynosi 0,293 % i maleje w dolnej części (na terenie Chrząstowic),
gdzie osiąga wartość 0,17 %.
Na obszarze gminy do Jemielnicy uchodzą rzeki Sucha i Cienka (Ptaszówka). Dopływy
Jemielnicy stanowią również rowy melioracyjne odwadniające kompleksy leśne od
Świbia po Ozimek. Wskaźnik gęstości sieci rzecznej w zlewni Jemielnicy wynosi dla
rzeki Jemielnicy 0,23 (dla rzeki Suchej 0,17) [5]. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi
575 km2 a tworzą ją w przewadze lasy i użytki zielone. Zlewnię Jemielnicy charakteryzuje dość duża wodonośność związana z wypływem wód krasowych u podnóża Garbu
Tarnopolskiego. W dolinie rzeki występuje kilka młynówek i małych zbiorników wodnych oraz łąki. Na obszarze gminy dolinę przecina prostopadle zabudowa wsi Dębska
Kuźnia.
Rzeka Sucha odwadnia północno – zachodni skłon Garbu Tarnopolskiego. Rzeka ma
swoje źródła w rejonie Szymiszowa i Suchej. Przepływa przez Grabówek, Raszową
(gmina Tarnów Opolski), Dębie i Chrząstowice, gdzie uchodzi do rzeki Jemielnicy jako
jej lewobrzeżny dopływ. Długość rzeki wynosi 18,5 km, średnioroczny przepływ – około
0,792 m3/sek, spadek doliny – 0,145 %. Całkowity obszar zlewni zajmuje powierzchnię
257 km2; tworzą ją głównie lasy i użytki zielone.
Rzeka Cienka ma swoje źródła w lasach, w rejonie wsi Staniszcze Wielkie. Uchodzi do
rzeki Jemielnicy przed terenami zabudowanymi wsi Chrząstowice jako jej prawobrzeżny dopływ. Powierzchnia zlewni wynosi 34 km2, tworzą ją głównie lasy.
Rzeka Swornica bierze swój początek na gruntach wsi Chrząstowice. W dolnym biegu
płynie przez obszar gminy Dobrzeń Wielki (wieś Krzanowice, Czarnowąsy); wpada do
Małej Panwi poniżej rzeki Jemielnicy. Długość rzeki wynosi 14,2 km, przepływ średni
roczny w przekroju ujścia wynosi 0,30 m3/sek. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi
71 km2, tworzą ją lasy, grunty rolne i grunty zainwestowane.
BIPROK
12
_________________________________________________________________________________
Gmina Chrząstowice – parametry rzek w granicach jednostek terytorialnych [4]
Rzeka
Jednostka
terytorialna
Dębie
Dąbrowice
Dębska Kuźnia
Chrząstowice
Lędziny
gmina
Sucha
Cienka
Jemielnica
Swornica
długość/szerokość [m.]
2 500/3,0
2 100/3,0
1 250/3,0
5 850/3,0
4 000/2,0
1 500/2,0
5 500/2,0
4 000/5,0
2 620/5,0
3 380/6,0
10 000/5,0-6,0
910/1,0
4 600/3,6
5 510/1,0-3,6
Sieć rzeczną na obszarze gminy uzupełniają liczne rowy odwadniająco – nawadniające. Systemem melioracji wodnych objęty jest znaczny obszar użytków rolnych. Obecnie stan urządzeń melioracyjnych jest bardzo zły (od kilkunastu lat nie prowadzono ich
konserwacji). Wiele urządzeń (zastawek, jazów) jest zniszczona, rowy są długookresowo suche i zarastają. Złe funkcjonowanie systemu melioracyjnego skutkuje zaburzeniami stosunków wodno-powietrznych gleb, które są okresowo za suche albo za wilgotne. Szczególnie uciążliwe dla rolników jest, występujące po każdym obfitym deszczu, podtapianie łąk w dolinach rzeki Jemielnicy i Swornicy.
Zagrożenie powodzią
Według inwentaryzacji ostatnich wielkich powodzi [6, 7] zalewy powodziowe obejmują
znaczny obszar gminy w dolinach rzek Jemielnicy i Suchej. Przyczyną zalewów jest
występowanie wody z koryt w/w rzek oraz rowów na skutek obfitych opadów. Woda
podtapia głównie tereny rolnicze oraz zalewa piwnice domostw położonych na terenach dolinnych we wsiach Lędziny, Dębie, Chrząstowice, Dębska Kuźnia. Podczas
powodzi w 1997 roku nie wystąpiła konieczność ewakuacji ludzi ani użycia sprzętu
pływającego. Działania ratownicze polegały głównie na wypompowywaniu wody
z zalanych domostw [6].
Zbiorniki powierzchniowe
Na terenie gminy zbiorniki wodne są nieliczne i niewielkie powierzchniowo. Największym jest staw o powierzchni około 1,0 ha wybudowany w latach 90-tych na terenie wsi
Chrząstowice. Poza nim występują: niewielki staw powstały w wyniku spiętrzenia wody
na Jemielnicy (Daniec – Zastawy) dla celów elektrowni wodnej (poniemiecki) oraz
zbiorniki powstałe w wyrobiskach poeksploatacyjnych w Falmirowicach (w lesie przy
drodze do Suchego Boru) i na pograniczu wsi Daniec – Dąbrowice.
Planowana jest realizacja zbiornika na rzece Suchej na pograniczu gmin Tarnów Opolski – Chrząstowice. Inicjatorem budowy jest gmina Tarnów Opolski.
Stan zanieczyszczenia wód powierzchniowych
W ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego w województwie opolskim systematycznym badaniom czystości wód na terenie gminy Chrząstowice do 2007r. podlegały: rzeka Sucha i rzeka Cienka. W 2007r. wody tych rzek w badanych punktach
odpowiadały:
- rzeka Sucha - IV klasie, tj. wody niezadowalającej jakości. (Wskaźniki, które zadecydowały o klasie wód to: IV – Azotany, V – Lb. b. coli fek.)
- rzeka Cienka – III klasie, tj. wody zadowalającej jakości. (Wskaźniki decydujące o
klasie wód to: III – Azot Kjeldahla, Azotany, Azotyny, Azot, IV – Lb. b. coli fek.)
Obecnie, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r.
ocenę stanu wód przeprowadza się dla jednolitych części wód, dla których określa się
BIPROK
13
_________________________________________________________________________________
stan ekologiczny (dla naturalnych) lub potencjał ekologiczny (dla sztucznych i silnie
zmienionych wód) oraz stan chemiczny.
Na terenie gminy Chrząstowice znajduje się jeden punkt pomiarowo – kontrolny nowej
sieci monitoringowej na rzece Jemielnicy (km 13,7) o nazwie Jemielnica – Chrząstowice (nr 25), w którym badana jest część wód o nazwie Jemielnica od Suchej do Małej
Panwi (kod jednolitej części wód 25 PLRW600019118899).
Według oceny stanu jednolitych części wód rzek na obszarze województwa opolskiego
w roku 2008 stan ogólny wód w badanym punkcie uznany został za zły, stan (potencjał) ekologiczny za umiarkowany, stan chemiczny za dobry.
Ze względu na przekroczenie jednego wskaźnika wody w tym punkcie uznane zostały
za eutroficzne. Wskaźnikiem decydującym o eutrofizacji jest azot azotanowy
Głównym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych w gminie są ścieki bytowe
i rolnicze (gnojowica, soki z pryzm kiszonkowych) zrzucane z gospodarstw domowych,
rolniczych i instytucji do rzek bezpośrednio lub za pośrednictwem rowów.
2.1.6. Gleby
Rodzaje i bonitacja gleb, grunty zdewastowane i zdegradowane
Na obszarze gminy dominują gleby bielicowe luźne i słabogliniaste wytworzone z piasków i żwirów. Pod względem wartości użytkowo – rolniczej przeważają gleby żytnio –
ziemniaczane wykształcone z piasków gliniastych mocnych i lekkich całkowitych lub
podścielonych glinami (kompleks 4 – żytni bardzo dobry) oraz z piasków gliniastych
lekkich i słabogliniastych zalegających na piaskach luźnych (kompleks 5 – żytni dobry
i kompleks 6 – żytni słaby). Gleby zaliczone do 5 i 6 kompleksu żytniego zajmują
w gminie około 60 % gruntów ornych. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby te zaliczane są
do klasy IV i V. Charakteryzują się dużą wrażliwością na suszę. W dolinach rzek występują mady piaszczyste, lokalnie gleby mułowo -–bagienne, zaliczone do łąk IV i III
klasy bonitacyjnej. W niewielkim procencie występują na terenie gminy czarne ziemie
wykształcone z glin, jak również gleby typu brunatnego. Udział procentowy poszczególnych klas bonitacyjnych w ogólnej powierzchni użytków rolnych jest następujący [9]:
Grunty orne
klasa I, II
klasa III
klasa IV
klasa V
klasa VI
razem
0,3
5,2
21,6
21,9
49,0
Użytki zielone
%
0,8
29,6
18,1
2,5
51,0
Razem użytki rolne
1,1
34,8
39,7
24,4
100,0
Największe kompleksy gruntów ornych klasy IV występują na terenie wsi Dębie, natomiast użytków zielonych na terenie wsi Lędziny. (Z powodu niefunkcjonowania systemu melioracyjnego klasyfikacja użytków zielonych nie zawsze zachowała aktualność,
część łąk powinna być przekwalifikowana na grunty orne).
Lokalnie na terenie gminy występują gleby pochodzenia organicznego, głównie murszowo – mineralne (na terenie wsi Chrząstowice) oraz niewielka powierzchnia gleb
murszowo – torfowych w Lędzinach [10].
Grunty zdewastowane wymagające rekultywacji zajmują znikomą powierzchnię –
8,0 ha (0,2 % powierzchni gruntów rolnych). Są to głównie niewielkie wyrobiska poeksploatacyjne. Obecnie wyrobisko w północnym rejonie wsi Chrząstowice wykorzystywane jest jako nieformalne wysypisko śmieci. Grunty zdegradowane nie występują [1].
BIPROK
14
_________________________________________________________________________________
Stan zanieczyszczenia gleb [8]
Wskaźnik występowania gleb kwaśnych w gminie Chrząstowice jest wyższy niż średnio
w województwie.
Gleby kwaśne [4,6 - 5,5 pH]
Gleby bardzo kwaśne [pH < 4,5]
gmina Chrząstowice
województwo opolskie
41 - 60 %
10 - 20 %
38 %
9%
Zawartość siarki w glebach jest bardzo wysoka, powierzchnia gleb o bardzo niskiej
przyswajalności magnezu przekracza 30 %.
Występowanie metali ciężkich w glebach przedstawia się następująco:
Kadm
Ołów
Nikiel
Cynk
udział procentowy gleb
z zawartością naturalną metalu
stan nieznacznie podwyższonego stężenia
33 %
67 %
100 %
89 %
11 %
100 %
-
Zawartość metali ciężkich w podstawowych płodach rolnych jest nieznaczna:
Zawartość
metali
ciężkich
Kadm
Ołów
procentowy udział produktów rolnych przydatnych do konsumpcji (ludzi)
w produkcji ogółem
Ziemniaki
Zboża
67 %
100 %
100 %
100 %
33 % produkcji ziemniaków ze względu na występowanie kadmu, kwalifikuje się do wykorzystania na cele paszowe lub przemysłowe.
Zawartość azotu mineralnego w glebach na podstawie badań Stacji Chemiczno – Rolniczej w Opolu wynosi:
w 1997 roku - 94 kg/Nha,
w 1998 roku - 108 kg/Nha.
(Jako pożądaną zawartość azotu mineralnego w glebie przyjmuje się przedział 50 –
100 kg/Nha; ilość ta wystarczy na pokrycie potrzeb pokarmowych roślin z niewielkim
dokarmianiem ich azotem w okresie wegetacji i ochroni środowisko przed zanieczyszczeniem azotem).
2.1.7. Szata roślinna
Roślinność potencjalna
Cały obszar gminy Chrzastowice, w zależności od warunków glebowych, powinny porastać różnego rodzaju zbiorowiska leśne (Matuszkiewicz red. 1991). W dolinie Jemielnicy, Suchej i Swornicy są to łęgi jesionowo-olszowe Fraxino-Alnetum (CircaeoAlnetum). Na pozostałym obszarze gminy powinny dominować grądy środkowoeuropejskie Galio sylvatici-Carpinetum oraz środkowoeuropejskie acydofilne lasy dębowe
Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae. W miejscach wydmowych i morenowych, roślinność potencjalną stanowią suboceaniczne bory świeże LeucobryoPinetum i kontynentalne bory mieszane Querco roboris-Pinetum.
Roślinność rzeczywista
Duże zróżnicowanie roślinności gminy Chrząstowice jest odzwierciedleniem dużej ilości siedlisk, jakie wykształciły się tu w wyniku zróżnicowanej rzeźby terenu, różnego typu gleb, warunków klimatycznych, w tym głównie wilgotnościowych. Zróżnicowanie warunków edaficznych umożliwiło rozwój wielu zbiorowiskom roślinnym, zarówno natural-
BIPROK
15
_________________________________________________________________________________
nym (m.in. leśne, wodne, szuwarowe), jak i półnaturalnym i antropogenicznym (m.in.
łąkowe, polne, ruderalne).
Jemielnica, Sucha, Swornica, nieliczne stawy hodowlane oraz strumienie i rowy melioracyjne stanowią dogodne siedliska dla rozwoju zbiorowisk wodnych, reprezentowanych na omawianym terenie przez 10 fitocenoz z klas Lemnetea minoris i Potametea.
Zbiorowiska wodne w zależności od warunków siedliskowych przedstawiają różne postacie organizacji - od dobrze wykształconych fitocenoz, skupiających większość gatunków charakterystycznych, do agregacji jednogatunkowych, trudnych do identyfikacji.
Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem wodnym na terenie gminy Chrząstowice jest
zespół rzęsy trójrowkowej Lemnetum trisulcae, który występuje często w różnego rodzaju płytkich zbiornikach wodnych. W zbiorowisku tym dominuje najczęściej rzęsa
drobna Lemna minor. Niemniej pospolity jest zespół moczarki kanadyjskiej Elodeetum
canadensis spotykany na rozproszonych stanowiskach w różnego rodzaju ciekach i
zbiornikach wodnych na obszarze całej gminy. Rzadziej spotykane są: zespół jaskra
wodnego Ranunculetum fluitantis, zespół rogatka sztywnego Ceratophylletum demersi,
zespół rdestnicy pływającej Potametum natantis oraz jeden najpiękniejszych zespołów
roślin pływających, czyli zespół „lilii wodnych” Nupharo-Nympheetum albae budowany
na tym terenie najczęściej przez pospolitszego grążela żółtego Nuphar lutea. Do najbardziej interesujących, ze względu na rzadkość występowania w skali regionu, zespołów wodnych na terenie gminy należą: zespół okrężnicy bagiennej Hottonietum palustris, który występuje w rowie melioracyjnym na południowy zachód od Lędzin oraz w
cieku na północny zachód od Chrząstowic, zespół z dominacją rzęśli hakowatej Ranunculo-Callitrichetum hamulatae występujący w Suchej koło Dąbrowic i Dębia oraz
zespół z dominacją podwodnej formy potocznika wąskolistnego Ranunculo-Sietum
erecto-submersi stwierdzony w Suchej koło Dąbrowic.
Otoczenie zbiorników wodnych stanowią najczęściej różnego typu zbiorowiska szuwarowe. Wśród szuwarów właściwych do najczęściej występujących należy szuwar trzciny pospolitej Phragmitetum australis, szuwar pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae
oraz szuwar ponikła błotngo Eleocharitetum palustris. Rzadziej spotykane są: zespół
jeżogłówki gałęzistej Sparganietum erecti, zespół tataraku Acoretum calami oraz zespół manny mielec Glycerietum maximae stwierdzone m.in. w stawie w Dańcu. Nieco
wyższe położenia w stosunku do siedlisk szuwaru właściwego, zajmują szuwary wielkoturzyowe. Są to naturalne lub antropogeniczne zbiorowiska wysokich roślin bagiennych, często wytwarzających pokłady tzw. torfu turzycowego. Do najpospolitszych
zbiorowisk tego typu należy zespół kosaćca żółtego Iridetum pseudacori zajmującego
strefy przybrzeżne małych zbiorników, a także rowy i wilgotne obniżenia terenu na całym terenie gminy, zespół turzycy błotnej Caricetum acutiformis występujący pospolicie
w różnych typach siedlisk wilgotnych i mokrych, a także zespół turzycy dzióbkowatej
Caricetum rostratae, zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis i zespół turzycy
sztywnej Caricetum gracilis. Bardzo pospolitym zbiorowiskiem i zajmującym znaczne
powierzchnie wilgotnych terenów zalewowych jest szuwar mozgowy Phalaridetum
arundinaceae.
Istotnym uzupełnieniem szaty roślinnej gminy Chrząstowice są łąki położone w dolinie
Jemielnicy i Suchej. Najbogatszymi gatunkowo, a zarazem najszybciej znikającymi z
krajobrazu regionu typami łąk są łąki wilgotne. Wyróżniamy tu kilka typów zbiorowisk,
wśród których na uwagę zasługuje występujące w okolicach Dańca, Dębskiej Kuźni,
Chrząstowic, Dębia i Dąbrowic zbiorowiska ziołoroślowe z dominacją wiązówki błotnej
Filipendulo-Geranietum i Lysimachio vulgaris-Fipenduletum oraz zbiorowisko łąk wilgotnych należące do zespołu ostrożenia łąkowego Cirsietum rivularis. Najczęściej tworzy on małe powierzchniowo fitocenozy w miejscach podmokłych. Gatunkiem dominującym w płatach jest ostrożen łąkowy Cirsium rivulare. Charakterystyczna fizjonomia
tego zbiorowiska, zwłaszcza podczas kwitnienia ostrożenia łąkowego, dobrze wyodrębnia go spośród innych zbiorowisk łąkowych. W Polsce zespół ostrożenia łąkowego
BIPROK
16
_________________________________________________________________________________
ma cechy zbiorowiska o zasięgu borealno-górskim. Należy on do typowych zbiorowisk
antropogenicznych, zajmując siedliska łęgowe lub olsowe. Jego występowanie wymaga stałej ingerencji człowieka. Zaprzestanie wykaszania jego płatów powoduje najczęściej znaczne zubożenie składu florystycznego. Nienawożone fragmenty trzęślicowych
łąk zmiennowilgotnych koszone jeden raz w roku, najczęściej pod koniec lata lub w jesieni, na ściółkę dla bydła, w ostatnich latach w związku ze zmieniającym się sposobem zagospodarowania w szybkim tempie ograniczają swą powierzchnię do niewielkich, często zubożonych i kadłubowych płatów. W lokalnych zagłębieniach kompleksów łąkowych, na zabagnionych glebach glejowych występuje dosyć pospolicie zespół
sitowia leśnego Scirpetum silvatici. Na wyższych położeniach występują płaty łąk wyczyńcowych Alopecuretum pratensis i łąk owsicowych Lolio-Cynosuretum służących
najczęściej jako pastwiska. Dosyć pospolite w gminie Chrząstowice są natomiast tzw.
zespoły dywanowe porastające miejsca intensywnie wydeptywane, w tym nawet szczeliny chodników. Budują je pospolite rośliny odporne na uszkodzenia mechaniczne, takie jak babka zwyczajna Plantago major, wiechlina roczna Poa annua czy rdest ptasi
Polygonum aviculare.
Pospolite w gminie Chrząstowice są również zespoły roślinne użytków rolnych, zarówno upraw zbożowych jak i okopowych. Zbiorowiska chwastów towarzyszące uprawom
roślin zbożowych (rząd Centauretalia cyani) i okopowych (rząd PolygonoChenopodietalia) zajmują miejscami dosyć duże powierzchnie i stanowią bardzo ważny
element krajobrazu, szczególnie w okolicach Dębskiej Kuźni, Dańca, Dębia i Chrząstowic. Na obszarze omawianej gminy do acidofilnego związku Aperion spicae-venti
należy wykształcony na ubogich glebach piaszczystych zespół chłodka drobnego Arnoserido-Scleranthetum oraz rozwinięte na żyźniejszych glebach gliniastopiaszczystych zespoły: Papaveretum argemones oraz zespół wyki czteronasiennej Vicietum tetraspermae. Najczęściej spotykanym zespołem upraw zbożowych jest zespół
maka piaskowego, który wykształca się w postaci typowej na większości badanych
powierzchniach gruntów ornych gminy. Zespół wyki czteronasiennej jest natomiast stosunkowo rzadką asocjacją, a jego postać zubożałą odnotowano np. na północ od Dębskiej Kuźni oraz na południowy zachód od Chrząstowic. Fragmentarycznie wykształcony zespół chłodka drobnego został stwierdzony na południe od Chrząstowic oraz w
okolicy Falmirowic. Zbiorowiska upraw okopowych reprezentujące acidofilny związek
Panico-Setarion wykształcają się na uboższych i średnio żyznych piaskach gliniastych,
a ich znamienną cechą jest stały udział grupy acidofilnych gatunków piaszczystych
siedlisk. Na terenie gminy odnotowano należący do omawianego związku zespół
chwastnicy jednostronnej i włośnicy sinej Echinochloo-Setarietum wykształcany stosunkowo często na mniej kwaśnych, piaszczystych i gliniasto-piaszczystych glebach
oraz rzadziej zespół palusznika nitkowatego Digitarietum ischaemi, rozwinięty na najuboższych glebach, piaszczystych, kwaśnych i suchych. Natomiast zespół z dominacją
żółtlicy drobnokwiatowej Galinsogo-Setarietum należący do neutrofilnego związku
Polygono-Chenopodion przywiązany do bogatych w azot, żyznych i optymalnie wilgotnych gleb próchnicznych, na terenie gminy Chrząstowice rozwija się stosunkowo często w uprawach okopowych sąsiadujących z ogrodami przydomowymi. Drugi z tego
związku – zespół komosy wielonasiennej Oxalido-Chenopodietum polyspermi związany jest z żyznymi madami wykształcającymi się w strefie akumulacyjnej w dolinach
rzecznych. Fragmentarycznie wykształcone fitocenozy tego zespołu odnotowano w dolinie Jemielnicy.
Pozostałe zbiorowiska roślinne o charakterze antropogenicznym z klas Stellarietea
mediae, Artemisietea vulgaris i Epilobietea angustifolii są na tym terenie dosyć bogato
reprezentowane. Zbiorowiska te związane są z terenami zmienionymi przez człowieka,
tj. terenami zabudowanymi, zrębami leśnymi, okrajkami i miejscami wydeptywanymi.
Najczęściej w zbiorowiskach tych brak jest gatunków rzadkich i chronionych.
BIPROK
17
_________________________________________________________________________________
Grupa zbiorowisk muraw napiaskowych reprezentowana jest na tym obszarze przez
zespoły z klasy Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis. Należy do nich subatlantycki zespół szczotlichy siwej Spergulo vernalis-Corynephoretum, zespół goździka
kropkowanego Diantho-Armerietum elongatae oraz zespół z dominacją połonicznika
nagiego Sclerantho-Herniaretum glabrae. Płaty tych zespołów występują dosyć rzadko
w miejscach piaszczystych, pastwiskach i nieużytkach na terenie całej gminy.
Na terenie gminy Chrząstowice występują również zbiorowiska torfowiskowe i niskoturzycowe należące do klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Na torfowisku koło Dańca
stwierdzono występowanie zespołu turzycy nitkowatej Caricetum lasiocarpae oraz zespołu kwaśnych młak turzycowych Carici canescentis-Agrostietum caninae, który spotykany jest również w Chrząstowicach.
W strefie kontaktowej różnych typów biocenoz leśnych i zadrzewieniowych wykształcają się zbiorowiska okrajkowe. W ich skład wchodzą światłolubne gatunki takie jak rzepik pospolity Agrimonia eupatoria i cieciorka pstra Coronilla varia, które tworzą fragmentarycznie wykształcony zespół z dominacją rzepika pospolitego TrifolioAgrimonietum. Na południe od Falmirowic koło leśniczówki Kamionka oraz między Dąbrowicami i Dańcem stwierdzono występowanie rzadkiego na Śląsku Opolskim zespołu
z dominacją wyki kaszubskiej Agrimonio-Vicietum cassubicae, natomiast tylko koło leśniczówki Kamionka występuje równie rzadki zespół wyki leśnej i wyki zaroślowej Vicietum sylvatico-dumetorum. W Srebrnym Źródle na południowy-wschód od Dębskiej
Kuźni stwierdzono natomiast występowanie górskiego zespołu z dominacją lepiężnika
białego Petasitetum albi, należącego do grupy wysokogórskich zbiorowisk ziołoroślowych z klasy Betulo-Adenostyletea.
Do zbiorowisk zaroślowych na omawianym terenie należą zarośla tarniny RhamnoCornetum sanguinei występujące dosyć często na skrajach zadrzewień, miedzach i
obrzeżach dróg polnych, m.in. koło Dańca i Falmirowic. Natomiast wzdłuż brzegów
Jemielnicy, Suchej i Swornicy występują rzadko łozowiska z przewagą wierzby szarej
Salicetum pentandro-cinereae.
Na obszarze gminy Chrząstowice, cechującej się dużą lesistością, występuje większość zbiorowisk leśnych, charakterystycznych dla terenów nizinnych. W dolinie Jemielnicy spotykane są lasy liściaste. Natomiast na pozostałym terenie dominują bory
sosnowe. Wśród lasów liściastych wiodącą rolę odgrywają grądy subkontynentalne Tilio cordatae-Carpinetum betuli, które występują miejscami w dolinie Jemielnicy głównie
w okolicach Dębskiej Kuźni, Lędzin, Niwek i Chrząstowic. W większości przypadków są
to zbiorowiska zubożałe pod względem florystycznym, fragmentarycznie wykształcone i
pozbawione gatunków charakterystycznych. Bardzo często ich pochodzenie związane
jest z sukcesją łęgów wywołaną zmianami stosunków wodnych. Dosyć często w dolinach rzek i nad brzegami zbiorników wodnych występuje łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, w którego drzewostanie dominuje olsza czarna Alnus glutinosa. Pozostałe
typy lasów liściastych występują już na małych powierzchniach. Należą do nich: łęg jesionowo-wiązowy Ficario-Ulmetum minoris, który zajmuje obecnie niewielkie powierzchnie, tworząc najczęściej razem z grądami niskimi drobnopowierzchniowy kompleks mozaikowy, stwierdzony m.in. koło Dębskiej Kuźni i Lędzin, nadrzeczny łęg
wierzbowy Salicetum albo-fragilis występujący obecnie bardzo rzadko, a o jego dawnym liczniejszym tu występowaniu świadczą spotykane dosyć często pojedyncze
wierzby: biała Salix alba i krucha S. fragilis oraz ols porzeczkowy Ribeso nigri-Alnetum,
który należy do rzadkich zbiorowisk leśnych wykształcających się w miejscach zabagnionych, ze stagnacją wody, charakteryzujących się dominacją olszy czarnej Alnus
glutinosa w drzewostanie i kępkową strukturą runa. Niewielkie płaty tego zbiorowiska
występują na północ od Chrząstowic. W północno-wschodniej części gminy w okolicach Dębskiej Kuźni i Niwek stwierdzono występowanie na dosyć dużych powierzch-
BIPROK
18
_________________________________________________________________________________
niach środkowoeuropejskiego acydofilnego lasu dębowego Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae.
Lasy o charakterze borów sosnowych i borów mieszanych zajmują na omawianym terenie największą powierzchnię. W wielu miejscach, zwłaszcza w oddziałach leśnych ze
starszym drzewostanem położonym na wydmach w północnej części gminy, występują
dobrze wykształcone suboceaniczne bory świeże Leucobryo-Pinetum z licznymi gatunkami borowymi w runie oraz już na znacznie mniejszych powierzchniach kontynentalne
bory mieszane Querco roboris-Pinetum oraz subkontynentalne bory świeże Peucedano-Pinetum, które występują na północ i północny wschód od Dębskiej Kuźni. Często
jednak spotykane są tu zbiorowiska wtórne, ze sztucznie nasadzoną sosną na siedliskach grądowych, które mają niewielką wartość przyrodniczą. W bardzo ubogim pod
względem florystycznym runie tych lasów dominują wtedy różne gatunki jeżyn Rubus
sp. oraz trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, szczególnie bujnie rozwijające się
w partiach nadmiernie prześwietlonych.
Lasy na terenie gminy uznane zostały w znacznej części za lasy ochronne z uwagi na:
− przynależność do II strefy uszkodzenia na skutek działalności przemysłu,
− funkcji wodochronnej,
− funkcji chroniącej środowisko przyrodnicze wokół miasta liczącego ponad 50 tys.
mieszkańców,
− położenie w strefie ochronnej wokół sanatorium,
− stanowienie cennych fragmentów rodzimej przyrody,
− stanowienie ostoi zwierząt podlegających ochronie gatunkowej.
Stan zdrowotny i sanitarny lasów jest ogólnie dobry, lokalnie zadowalający. We
wszystkich występuje I stopień degradacji wskutek czynników biotycznych.
Ochrona lasów i zwiększenie powierzchni leśnych jest jednym z priorytetowych zadań
polityki państwa w sferze ochrony środowiska. W ramach realizacji tych zadań opracowana została dla gminy granica polno – leśna [39] wyznaczająca prywatne grunty rolne
do zalesienia o łącznej powierzchni 144 ha. Opracowanie to nie zamyka możliwości zalesiania terenów o małej przydatności dla produkcji rolnej.
Siedliska przyrodnicze podlegające ochronie
Część z występujących na terenie gminy Chrząstowice zbiorowisk roślinnych podlega
ochronie prawnej na mocy prawa polskiego i europejskiego. W nawiasach obok nazwy
zbiorowiska podano kody Natura 2000 oznaczające oznaczenia kodowe w Interpretation Manual of Europaean Union Habitats (2003) oraz kody Physis oznaczające symbol
używany w bazie danych Physis – hierarchicznego systemu kodowania typów siedlisk
Palearktyki utworzony na użytek programu CORINE (Herbich red. 2004). Siedliska
priorytetowe oznaczono gwiazdką.
Klasa Bidentetea tripartiti – zalewane muliste brzegi rzek
Polygono-Bidentetum – miejscami nad brzegami Jemielnicy.
Klasa Potametea
Związek Ranunculion fluitantis - nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami
włosieniczników: Ranunculetum fluitantis, Ranunculo-Callitrichetum hamulatae, Ranunculo-Sietum erecto-submersi (Kod Natura: 3260; Kod Physis: 24.4) – miejscami w
Jemielnicy i Suchej.
Klasa Montio-Cardaminetea – źródliska
Zbiorowisko Cardamine amara-Chrysosplenium alternifolium – obszar źródliskowy
Srebrne Źródło koło Debskiej Kuźni.
Klasa Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis – wydmy śródlądowe z murawami szczotlichowymi, pionierskie murawy napiaskowe i naskalne Spergulo
BIPROK
19
_________________________________________________________________________________
vernalis-Corynephoretum (Kod Natura 2000: *6120.1; Kod Physis: 64.1) – rzadko, najczęściej na bardzo niewielkich powierzchniach, m.in. w okolicach Dębskiej Kuźni..
Klasa Molinio-Arrhenatheretea – łąki trzęślicowe Junco-Molinietum (Kod Natura
2000: 6410; Kod Physis: 37.311) – na niewielkich powierzchniach w dolinie Jemielnicy, m.in. w okolicach Dańca, Dębskiej Kuźni, Dąbrowic.
mokre łąki użytkowane ekstensywnie Cirsietum rivularis – na niewielkich powierzchniach w dolinie Jemielnicy, m.in. w okolicach Dańca, Dębskiej Kuźni, Chrząstowic, Dębia i Dąbrowic.
Klasa Scheuchzerio-Caricetea nigrae – torfowiska przejściowe i trzęsawiska
Caricetum lasiocarpae (Kod Natura 2000: 7140.1; Kod Physis: 54.5) – na niewielkiej
powierzchni w okolicach Dańca.
Klasa Betulo-Adenostyletea
Petasitetum albi (Kod Natura 2000: 6430; Kod Physis: 37.8133, 37.81441, 37.81442)
– na niewielkiej Powierzchni w Srebrnym Źródle.
Klasa Salicetea purpurae – łęgi wierzbowe
Salicetum albo-fragilis (Kod Natura 2000: *91E0.1; Kod Physis: 44.13) – na niewielkich
powierzchniach w dolinie Jemielnicy.
Klasa Alnetea glutinosae – olsy i łozowiska
Salicetum pentandro-cinereae – w dolinie Jemielnicy, Suchej i Swornicy na niewielkich
powierzchniach.
Ribeso nigri-Alnetum (Kod Natura 2000: *91E0.4; Kod Physis: 44.31 i częściowo
44.911) – na niewielkiej powierzchni na północ od Chrząstowic.
Klasa Quercetea robori-petraeae – acydofilne dąbrowy
Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae – stwierdzone w okolicach Dębskiej
Kuźni i Niwek
Klasa Querco-Fagetea – łęgi, nadrzeczne i nadpotokowe olszyny górskie, grądy,
kwaśne buczyny
Fraxino-Alnetum (Kod Natura *91E0; Kod Physis: 44.321, 44.334) – pospolity w dolinie
Jemielnicy, jej dopływach i nad brzegami zbiorników wodnych.
Ficario-Ulmetum minoris (Kod Natura 2000: 91F0; Kod Physis: 44.4) – na niewielkich
powierzchniach w okolicach Srebrnego Źródła i Lędzin.
Tilio cordatae-Carpinetum betuli (Kod Natura 2000: 9170.2; Kod Physis: 41.262, częściowo 41.263) – występują miejscami w dolinie Jemielnicy, głównie w okolicach Dębskiej Kuźni, Lędzin, Niwek i Chrząstowic.
Rośliny chronione i rzadkie
Obszar gminy Chrząstowice w związku z dość znacznym zróżnicowaniem siedlisk, obfituje w chronione i rzadkie gatunki roślin. Związane jest to między innymi z faktem położenia obszaru gminy na zróżnicowanym geomorfologicznie terenie z wieloma wzniesieniami morenowymi, rozwiniętą granicą polno-leśną, znacznym udziałem powierzchni
zalesionych i łąkowych oraz stosunkowo dobrze rozwiniętą siecią hydrograficzną budowaną przez niewielkie cieki wodne.
Część z tych taksonów znalazła się również na „Czerwonej liście roślin naczyniowych
zagrożonych w Polsce” (Zarzycki, Szeląg 2006) – (skrót PL) oraz wojewódzkiej „czerwonej liście” roślin zagrożonych w województwie opolskim (Nowak i in. 2008) – (skrót
O). Na liście krajowej rośliny podzielono w zależności od stopnia zagrożenia na 5 kategorii: Ex - wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, E – wymierające, V – narażone, R –
rzadkie, I - o nieokreślonym zagrożeniu. Na liście wojewódzkiej natomiast stopnie zagrożenia gatunków podano w postaci nowych symboli literowych, wyróżniając w ten
sposób 7 kategorii zagrożenia (Głowaciński 1997). Są to: RE - wymarłe w regionie, CR
BIPROK
20
_________________________________________________________________________________
- krytycznie zagrożone, EN – zagrożone, VU – narażone, LC - niższego ryzyka, NT –
bliski zagrożeniu.
Gatunki chronione
Na terenie gminy stwierdzono występowanie 28 gatunków roślin objętych ochroną, w
tym 18 gatunków ściśle chronionych i 10 gatunków chronionych częściowo. Są to:
- chronione ściśle
1. Buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia
2. Długosz królewski Osmunda regalis
3. Gnieźnik leśny Neottia nidus-avis
4. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine
5. Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis
6. Lilia złotogłów Lilium martagon
7. Listera jajowata Listera ovata
8. Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora
9. Nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum
10. Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare
11. Pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris
12. Podkolan biały Platanthera bifolia
13. Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata
14. Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis
15. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum
16. Widłak goździsty Lycopodium clavatum
17. Włosienicznik rzeczny Batrachium fluitans
18. Włosienicznik wodny Batrachium aquatile
- chronione częściowo
1. Barwinek pospolity Vinca minor
2. Bluszcz pospolity Hedera helix
3. Bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata
4. Grążel żółty Nuphar lutea
5. Kalina koralowa Viburnum opulus
6. Konwalia majowa Convallaria majalis
7. Kopytnik pospolity Asarum europaeum
8. Kruszyna zwyczajna Frangula alnus
9. Porzeczka czarna Ribes nigrum
10. Przytulia wonna Galium odoratum
Opis gatunków i stanowisk
Buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia (PL-V, O-VU) - na terenie
gminy Chrząstowice stwierdzono nieliczne jego stanowisko na południowy zachód od
Falmirowic.
Długosz królewski Osmunda regalis (PL-V, O-VU) - na terenie gminy Chrząstowice gatunek ten występuje nielicznie na skraju drogi leśnej między Lędzinami i
Suchym Borem.
Gnieźnik leśny Neottia nidus-avis (O-VU) - na terenie gminy Chrząstowice
stanowisko gnieźnika leśnego zostało stwierdzone w lesie liściastym między Dąbrowicami a Dańcem.
Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine - stanowiska kruszczyka szerokolistnego na terenie gminy Chrząstowice znajdują się na południowy wschód od
Falmirowic, na południe od Chrząstowic, na północ i południowy wschód od Dębskiej
Kuźni, na południe od Suchego Boru, na zachód od Niwek oraz na południowy zachód od Lędzin.
Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis (O-NT) - w obszarze gminy
Chrząstowice stwierdzono dosyć liczne występowanie kukułki szerokolistnej na pod-
BIPROK
21
_________________________________________________________________________________
mokłych łąkach i torfowiskach w Chrząstowicach, na południowy wschód od Dębskiej
Kuźni, między Dąbrowicami i Dańcem oraz na południe i północny wschód od Dańca.
Lilia złotogłów Lilium martagon (O-LC) - w granicach gminy Chrząstowice
stanowiska lilii złotogłów znajdują się w okolicach Niwek oraz między Dębską Kuźnią i
Niwkami.
Listera jajowata Listera ovata (O-NT) - w granicach gminy Chrząstowice występuje pojedynczo w lasach na południowy zachód od Falmirowic.
Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora (O-VU) - na terenie gminy
Chrząstowice naparstnica zwyczajna występuje nielicznie w zaroślach na północ od
Dębskiej Kuźni.
Nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum (PL-V, O-VU) - Na terenie gminy występuje nielicznie na podmokłej łące w Chrząstowicach.
Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare (O-LC) - na terenie gminy Chrząstowice nieliczne występowanie paprotki zwyczajnej stwierdzono w borach sosnowych na zachód od Niwek i na północny wschód od Dębskiej Kuźni.
Pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris (O-EN) - w gminie Chrząstowice
jedyne nieliczne stanowisko tego gatunku znajduje się w Dębiu.
Podkolan biały Platanthera bifolia (O-NT) - na terenie gminy Chrząstowice
występuje pojedynczo na południowy zachód od Falmirowic, koło Niwek oraz między
Dębską Kuźnią i Niwkami.
Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata (O-VU) - w gminie Chrząstowice nieliczne stanowiska pomocnika baldaszkowego zostały stwierdzone na północ i
północny wschód od Dębskiej Kuźni.
Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis (O-LC) - w gminie Chrząstowice występuje w lasach liściastych na południowy wschód od Dębskiej Kuźni oraz na południowy wschód i południe od Falmirowic.
Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum (O-LC) - na terenie gminy Chrząstowice rośnie na południowy zachód od Falmirowic, na południe od Falmirowic (koło
leśniczówki „Kamionka”), na zachód i południe od Lędzin, na północny zachód od Suchego Boru oraz na południowy wschód od Dębskiej Kuźni.
Widłak goździsty Lycopodium clavatum (O-NT) - w gminie Chrząstowice jego
stanowisko stwierdzono na północny wschód od Dębskiej Kuźni.
Włosienicznik rzeczny Batrachium fluitans (O-VU) – występuje rzadko w Jemielnicy i Suchej.
Włosienicznik wodny Batrachium aquatile - występuje rzadko w Jemielnicy i
Suchej.
Barwinek pospolity Vinca minor (O-LC) - na terenie gminy Chrząstowice został stwierdzony między Lędzinami i Suchym Borem, na południe na od Suchego Boru, koło Niwek, na północ i wschód od Dębskiej Kuźni oraz na północ od Chrząstowic.
Bluszcz pospolity Hedera helix - na terenie gminy Chrząstowice występuje
stosunkowo często w lasach i parkach: w Suchym Borze, Chrząstowicach, Dębskiej
Kuźni i Dębiu. Okazy kwitnące stwierdzono w okolicach Srebrnego Źródła, między
Dańcem a Dąbrowicami i na południe od Chrząstowic.
Bobrek trólistkowy Menyanthes trifoliata (O-EN) – na terenie gminy Chrząstowice występuje dosyć licznie w Dańcu i na południowy wschód od Dębskiej Kuźni.
Grążel żółty Nuphar lutea - w gminie Chrząstowice jedno nieliczne stanowisko grążela żółtego zostało stwierdzone w Jemielnicy między Chrząstowicami i Dębską Kuźnią.
Kalina koralowa Viburnum opulus - stanowi składnik zadrzewień i okrajków
leśnych na całym obszarze gminy. Najczęściej spotkać ją można w dolinie Jemielnicy.
Konwalia majowa Convallaria majalis - występuje dosyć pospolicie w lasach
liściastych i mieszanych na całym obszarze gminy Chrząstowice, m.in. w okolicach
Niwek, Dębskiej Kuźni, Falmirowic i Dańca.
BIPROK
22
_________________________________________________________________________________
Kopytnik pospolity Asarum europaeum - na terenie gminy Chrząstowice występuje dosyć rzadko w lasach liściastych na południowy wschód od Dębskiej Kuźni i
na zachód od Lędzin.
Kruszyna pospolita Frangula alnus - występuje pospolicie w wilgotnych lasach i zaroślach na obszarze całej gminy.
Porzeczka czarna Ribes nigrum (O-NT) - na terenie gminy Chrząstowice porzeczka czarna występuje nielicznie w lasach łęgowych na południowy zachód od Lędzin, na południe od Falmirowic, na południowy wschód od Dębskiej Kuźni oraz na
północ i północny zachód od Chrząstowic.
Przytulia wonna Galium odoratum - na terenie gminy Chrząstowice występuje nielicznie na południe od Falmirowic i na południowy wschód od Dębskiej Kuźni.
Gatunki rzadkie
Na uwagę zasługują również gatunki rzadkie w skali województwa. Najciekawsze z
nich to:
1. Czermień błotna Calla palustris
2. Dziurawiec skąpolistny Hypericum montanum
3. Nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata
4. Rzęśl hakowata Callitriche hamulata
5. Turzyca nitkowata Carex lasiocarpa
Opis gatunków i stanowisk
Czermień błotna Calla palustris (O-LC) - na terenie gminy Chrząstowice
czermień błotną stwierdzono w olsie na północ od Chrząstowic.
Dziurawiec skąpolistny Hypericum montanum (O-EN) - na terenie gminy
Chrząstowice dziurawiec skąpolistny został stwierdzony na jednym stanowisku zlokalizowanym na północny wschód od Dębskiej Kuźni.
Nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata (PL-V, O-EN) - na terenie gminy Chrząstowice jedyne stanowisko nerecznicy grzebieniastej zostało stwierdzone w
łęgu koło Dębskiej Kuźni.
Rzęśl hakowata Callitriche hamulata (O-VU) - na terenie gminy Chrząstowice
stwierdzono stanowisko rzęśli hakowatej w Suchej koło Dąbrowic i Dębia.
Turzyca nitkowata Carex lasiocarpa (O-VU) - na terenie gminy Chrząstowice
turzyca nitkowata rośnie nielicznie na podtorfionej łące w Dańcu.
Stan i zagrożenia flory
Najcenniejsze i najbogatsze pod względem florystycznym są w gminie Chrząstowice
zbiorowiska łąkowe i leśne. Bogata roślinność łąkowa i leśna tego terenu powinna
być przedmiotem szczególnej troski. Najcenniejsze pod względem przyrodniczym
fragmenty łąk i lasów liściastych powinny zostać objęte ochroną. Wszelkie zmiany w
stosunkach wodnych podmokłych łąk mogą spowodować nieodwracalne zmiany w
ich składzie gatunkowym. Zaniechanie ich koszenia powoduje natomiast zarastanie
roślinnością krzewiastą i zanik interesujących zbiorowisk roślinnych i co za tym idzie
zmniejszenie wysokich walorów florystycznych. Zbiorowiska leśne badanego obszaru
wydają się być zagrożone głównie przez zmianę warunków hydrologicznych siedlisk.
Wynikiem tego jest proces zanikania lasów łęgowych i grądowych, który obserwuje
się na coraz większej powierzchni leśnej. Bardzo niekorzystne, niestety nadal praktykowane, są zręby zupełne oraz nasadzenia sosny na siedliskach lasów liściastych.
Coraz rzadsza roślinność wodna i szuwarowa tego terenu powinna być przedmiotem
szczególnej troski. Szczególną uwagę powinno się zwrócić na obszary stanowiące
siedliska cennych gatunków, jak np.: włosienicznik rzeczny Batrachium fluitans, włosienicznik wodny Batrachium aquatile, grążel żółty Nuphar lutea, czermień błotna Calla palustris i rzęśl hakowata Callitriche hamulata.
BIPROK
23
_________________________________________________________________________________
2.1.8. Świat zwierząt
Świat zwierząt gminy Chrząstowice jest równie bogaty jak szata roślinna. Obok zwierząt pospolitych występuje tu wiele gatunków chronionych oraz rzadkich skali kraju.
W nawiasie podano kategorię zagrożenia gatunku w woj. opolskim (Hebda i in. 2004)
oraz charakter występowania danego gatunku w 2 i 3 załączniku Konwencji Berneńskiej (KB), w 1 załączniku Dyrektywy Ptasiej (DP) i 2 oraz 4 załączniku Dyrektywy
Siedliskowej (DS).
Przegląd chronionych gatunków
Bezkręgowce
Pajęczaki Arachnidae
Tygrzyk paskowany Argyope bruennichi – występuje dosyć często na wilgotnych łąkach na obszarze całej gminy.
Owady
W wyniku kilkuletnich badań nad motylami większymi gminy Chrząstowice odnotowano na jej obszarze obecność 470 gatunków należących do 18 rodzin. Stwierdzono
występowanie 5 gatunków objętych ochroną gatunkową.
Mieniak strużnik Apatura ilia i mieniak tęczowiec A. iris – oba gatunki występują stosunkowo licznie na świetlistych drogach oddziałowych w kompleksie leśnym
między Lędzinami, Opolem a Suchym Borem. A. ilia posiada silniejszą populację, A.
iris występuje pojedynczo.
Modraszek telejus Maculinaea teleius (DS-2) i modraszek nausitous M. nausithous (DS-2) – Gatunki myrmekofilnych (współżyjących z mrówkami) modraszków,
ściśle związane ze środowiskiem łąk zmienno-wilgotnych (Molinion) poprzez występowanie rośliny pokarmowej gąsienic - krwiściągu lekarskiego. Na terenie gminy występują wspólnie lub osobno na łąkach w dolinie Jemielnicy na zachód od Chrząstowic oraz na śródleśnych łąkach na południe od Falmirowic.
Strzępotek hero Coenonympha hero (DS-4) – Gatunek bardzo rzadko spotykany w Polsce, znany z kilkunastu stanowisk w południowej części kraju. Występuje
w okolicy Lędzin i Suchego Boru, gdzie motyle latają nielicznie wzdłuż dróg leśnych.
Silnie zagrożony ze względu na mocne rozproszenie populacji.
Z chronionych biegaczy Carabidae na terenie gminy stwierdzono: biegacza gajowego Carabus nemoralis, biegacza wręgatego Carabus cancella, biegacza granulowatego Carabus granulatus, biegacza fioletowego Carabus violaceus, biegacza skórzastego Carabus coriaceus i biegacza ogrodowego Carabus arvensis.
Z innych grup owadów podczas prowadzenia badań zidentyfikowano również przedstawicieli chronionego rodzaju trzmieli Bombus.
Na terenie gminy Chrząstowice stwierdzono także obecność innych chronionych bezkręgowców, tj.: pijawki lekarskiej Hirudo medicinalis, stwierdzonej w stawie koło
Dańca oraz ślimaka winniczka Helix pomatia, który spotykany jest w miejscach wilgotnych w dolinie Jemielnicy i Suchej.
Kręgowce
Płazy Amphibia
W Polsce wszystkie gatunki płazów podlegają. Na terenie gminy Chrząstowice
stwierdzono występowanie 7 gatunków:
traszka zwyczajna Triturus vulgaris
żaba wodna Rana esculenta
żaba jeziorkowa Rana lessonae (DS-4)
żaba trawna Rana temporaria
ropucha szara Bufo bufo
ropucha zielona Bufo viridis (DS-4)
rzekotka drzewna Hyla arborea (KB-2, DS-4)
BIPROK
24
_________________________________________________________________________________
Wszystkie te gatunki płazów spotyka się w zbiornikach wodnych oraz większych rowach melioracyjnych, gdzie przystępują one do rozrodu.
Gady Reptilia
W Polsce wszystkie gatunki gadów podlegają ochronie. Na terenie gminy Chrząstowice stwierdzono występowanie 6 gatunków:
jaszczurka zwinka Lacerta agilis (DS-4)
jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara
padalec Anguis fragilis
gniewosz plamisty Coronella austriaca (CR; KB-2, DS-4)
żmija zygzakowata Vipera berus
zaskroniec Natrix natrix
Na szczególną uwagę zasługuje gniewosz plamisty Coronella austriaca, który został
stwierdzony w okolicach Chrząstowic.
Ptaki Aves
Bocian czarny Ciconia nigra (LC; DP-1) - nieliczny gatunek lęgowy Śląska.
Na terenie gminy znajduje się rewir lęgowy jednej pary. Osobniki gnieżdżące się w
kompleksie leśnym pomiędzy Chrząstowicami a Opolem, najczęściej spotykane są
podczas żerowania na łąkach położonych pomiędzy Chrząstowicami a Lędzinami.
Bocian biały Ciconia ciconia (LC; DP-1) - średnio liczny gatunek lęgowy Śląska. W granicach obszaru badań znajduje się kilka stanowisk lęgowych tego gatunku:
w Chrząstowicach, Dańcu (w centrum wsi oraz w północno-wschodniej części), Dębiu
i Dębskiej Kuźni.
Trzmielojad Pernis apivorus (LC) - nieliczny ptak lęgowy Śląska. Jedna para
stwierdzana jest od lat w lesie koło Lędzin.
Kobuz Falco subbuteo - bardzo nielicznie lęgowy ptak Śląska. Stanowiska lęgowe
stwierdzono w drzewostanie na wschód od Dębskiej Kuźni oraz w lesie pomiędzy Kolonią Gosławicką a Lędzinami.
Przepiórka Coturnix coturnix - nieliczny ptak lęgowy Śląska. Ptak stwierdzany
rzadko w krajobrazie rolniczym na całym obszarze gminy.
Derkacz Crex crex (LC; KB-2, DP-1) - bardzo nielicznie lęgowy ptak Śląska.
Stwierdzono 25 rewirów lęgowych zlokalizowanych pośród wilgotnych łąk w dolinach
Jemielnicy i Swornicy. Najliczniejsze populacje derkaczy stwierdzono na łąkach na
północ i północny wschód od Lędzin (10 rewirów), na łąkach nad Jemielnicą na południowy wschód od Dębskiej Kuźni (6 rewirów), śródleśnej łące na północ od Chrząstowic (5 rewirów) oraz pojedyncze stanowiska pomiędzy Chrząstowicami a Dąbrowicami.
Zimorodek Alcedo atthis (DP-1) - nieliczny ptak lęgowy Śląska. Stwierdzany
nad Jemielnicą na północny zachód od Chrząstowic, na południowy wschód od Dębskiej Kuźni oraz na północ od Falmirowic koło leśniczówki Kamionka.
Dudek Upupa epops (NT) - nieliczny ptak lęgowy Śląska. Występuje w krajobrazie rolniczym i na skraju lasów, gdzie spotyka się stare, dziuplaste drzewa.
Stwierdzony na terenie pasa łąk pomiędzy Lędzinami a Chrząstowicami.
Krętogłów Jynx torquilla - nieliczny, miejscami średnio liczny ptak lęgowy
Śląska. Rzadko stwierdzany w drzewostanach liściastych na terenie gminy.
Dzięcioł zielonosiwy Picus canus (DP-1) - nieliczny ptak lęgowy Śląska.
Stwierdzany na terenie gminy na północ od Chrząstowic i na wschód od Dębskiej
Kuźni.
Dzięcioł zielony Picus viridis - nieliczny ptak lęgowy Śląska. Stwierdzony na
terenie gminy Chrząstowice na północ od Chrząstowic i na wschód od Dębskiej Kuźni.
Dzięcioł czarny Dryocopus martius (DP-1) - średnio liczny ptak lęgowy Śląska. Spotykany w większych kompleksach leśnych, głównie w północnej części gminy.
BIPROK
25
_________________________________________________________________________________
Jarzębatka Sylvia nisoria (KB-2, DP-1) - średnio liczny ptak lęgowy Śląska.
Preferuje skraj lasu, nieznacznie przekształconą mozaikę środowiska leśnego i łąkowego. Jedno stanowisko stwierdzono na terenie kompleksu łąk pomiędzy Lędzinami
a Chrząstowicami.
Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis (DP-1) - nieliczny ptak lęgowy
Śląska. Stwierdzany na wschód od Dębskiej Kuźni.
Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca - średnio liczny ptak lęgowy Śląska. Stwierdzany bardzo rzadko w okolicach Dębskiej Kuźni.
Gąsiorek Lanius collurio (KB-2, DP-1) – liczny ptak lęgowy Śląska. Często
spotykany w krajobrazie rolniczym na całym opisywanym terenie. Wymaga pozostawiania wśród pól uprawnych krzewów, zadrzewień, w których buduje gniazda.
Srokosz Lanius excubitor - nieliczny ptak lęgowy Śląska. Stwierdzany w dolinie Jemielnicy na północny zachód od Chrząstowic oraz na terenie śródleśnego kompleksu łąk na północ od Chrząstowic.
Dziwonia Carpodacus erythrinus - nieliczny ptak lęgowy Śląska. Stwierdzany
w dolinie Jemielnicy na północny zachód od Chrząstowic.
Ssaki Mammalia
Owadożerne Insectivora
Jeż zachodni Erinaceus europaeus – najczęściej spotykany na terenach o
bujnej roślinności krzewiastej. Występuje na obszarze całej gminy.
Ryjówka aksamitna Sorex araneus - liczny w sprzyjającym biotopie. Spotykany zarówno w lasach, nad zbiornikami i ciekami wodnymi, terenach łąkowych, a
znacznie rzadziej w krajobrazie rolniczym.
Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens - najczęściej ze wszystkich ryjówek
stwierdzany w pobliżu ekosystemów wodnych. Spotykany na terenie całej gminy, lecz
w niewielkich zagęszczeniach.
Gryzonie Rodentia
Wiewiórka Sciurus vulgaris - spotykany rzadko w lasach, szczególnie liściastych i śródpolnych zadrzewieniach.
Drapieżne Carnivora
Wydra Lutra lutra (DS-2) - żyje nad rzekami, strumieniami i kompleksami
stawów hodowlanych. Obserwowany w Jemielnicy.
Gronostaj Mustela erminea - spotykany w lasach liściastych, parkach i zagajnikach. Na terenie gminy stwierdzany rzadko, m.in. w okolicach Dańca.
Łasica Mustela nivalis - na obszarze gminy najczęściej rejestrowany w krajobrazie rolniczym.
Ostoje fauny
Kompleks śródleśnych łąk na północ od Chrząstowic wraz z przyległymi
drzewostanami
Stwierdzono tu występowanie następujących rzadkich gatunków zwierząt: gniewosz
plamisty Coronella austriaca, derkacz Crex crex, srokosz Lanius excubitor, słonka
Scolopax rusticola, dzięcioł zielony Picus viridis, dzięcioł zielonosiwy Picus canus,
dzięcioł średni Dendrocopos medius i przepiórka Coturnix coturnix.
Kompleks łąk pomiędzy Zawadą a Chrząstowicami
Stwierdzono tu występowanie następujących rzadkich gatunków zwierząt: żerujący
bocian czarny Ciconia nigra, derkacz Crex crex, bekas Gallinago gallinago, srokosz
Lanius excubitor, słonka Scolopax rusticola, zimorodek Alcedo atthis, świergotek łąkowy Anthus pratensis, strumieniówka Locustella fluviatilis, trzciniak Acrocephalus
arundinaceus, jarzębatka Sylvia nisoria, dziwonia Carpodacus erythrinus, dzięcioł zie
BIPROK
26
_________________________________________________________________________________
lony Picus viridis, dzięcioł zielonosiwy Picus canus , przepiórka Coturnix coturnix i
wydra Lutra lutra.
Kompleks łąk pomiędzy Dębską Kuźnią a wschodnią granicą gminy
Stwierdzono tu występowanie następujących rzadkich gatunków zwierząt: derkacz
Crex crex, słonka Scolopax rusticola, zimorodek Alcedo atthis, świergotek łąkowy Anthus pratensis, strumieniówka Locustella fluviatilis, dzięcioł zielony Picus viridis, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, przepiórka Coturnix coturnix i wydra Lutra lutra.
Kompleks leśny na wschód od Dębskiej Kuźni
Stwierdzono tu występowanie następujących rzadkich gatunków zwierząt: słonka
Scolopax rusticola, dzięcioł zielony Picus viridis, dzięcioł zielonosiwy Picus canus,
dzięcioł średni Dendrocopos medius, kobuz Falco subbuteo, siniak Columba oenas i
muchołówka białoszyja Ficedula albicollis.
Stan i zagrożenia fauny
Do najważniejszych gatunków mocno związanych ze środowiskiem przyrodniczym
tego terenu jest zagrożony w skali światowej, europejskiej i regionalnej derkacz Crex
crex, którego stabilne jak na razie stanowiska lęgowe znajdują się głównie na wilgotnych łąkach wzdłuż doliny Jemielnicy. Dolina ta ze względu największą koncentrację
lęgowych i żerujących rzadkich gatunków ptaków stanowi główną oś największych
walorów faunistycznych gminy i ze względu na ich dobro powinna zostać zachowana
w dotychczasowej formie lub przekształcona w jak najmniejszym stopniu. Szczególnie ważne dla zachowania najcenniejszych faunistycznych fragmentów gminy jest co
najmniej pozostawienie tam obecnych stosunków wodnych (optymalna byłaby nawet
renaturyzacja przekształconych cieków i lekkie podpiętrzenie poziomu wody) oraz istniejącej struktury krajobrazu z przewagą obszarów łąkowych, szczególnie ich podmokłych fragmentów oraz sporej ilości śródpolnych zadrzewień i zakrzaczeń.
Struktura wiekowa i gatunkowa obszarów leśnych z przewagą iglastych drzewostanów w niższych klasach wieku jest niesprzyjająca dla rzadszych i cenniejszych gatunków zwierząt. Nieliczne fragmenty starszych drzewostanów liściastych występują
przeważnie na wschód od Dębskiej Kuźni i tam stwierdzono takie gatunki, jak: kobuz
Falco subbuteo, siniak Columba oenas, słonka Scolopax rusticola, muchołówka białoszyja Ficedula albicollis, dzięcioł średni Dendrocopos medius, dzięcioł zielony Picus viridis, czy dzięcioł zielonosiwy Picus canus.
Do największych potencjalnych zagrożeń fauny gminy Chrząstowice zaliczyć należy :
- melioracje odwadniające dolin rzecznych,
- zmiana struktury krajobrazu (zaoranie terenów łąkowych i wycinka śródpolnych zadrzewień i zakrzaczeń w dolinach Jemielnicy, Suchej i Swornicy),
- zaburzenie funkcjonowania korytarza ekologicznego doliny Jemielnicy przez
np. zabudowę,
- wycinka nielicznych już fragmentów starych drzewostanów, szczególnie liściastych oraz starych pojedynczych drzew,
- zanieczyszczenie wód i pogorszenie przyrodniczych parametrów Jemielnicy, jako rzeki zaliczonej do krainy pstrąga.
2.1.9. Warunki klimatyczne, higiena atmosfery i klimat akustyczny
Warunki atmosferyczne
Opisane warunki dotyczą stacji meteorologicznej w Opolu, są jednak miarodajne dla
rejonu Chrząstowic z uwagi na bliskie położenie.
Rejon Opola leży w regionie klimatów podgórskich nizin i kotlin (region pluwiotermiczny
odrzański) i należy do najcieplejszych w kraju. Zimy są tu łagodne, średnie temperatury
tej pory roku nie przekraczają – 2,0 °C. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń
– 1,8 °C. Również lato jest ciepłe, najcieplejszy jest lipiec ze średnią temperaturą
18,3 °C.
BIPROK
27
_________________________________________________________________________________
Średnia roczna temperatura wynosi 8,5 °C. Dni przymrozkowych notuje się tutaj 98, dni
mroźnych – 34 i bardzo mroźnych – 24 (– 10 °C). W okresie wegetacyjnym notuje się
36 dni gorących (temperatura powyżej 25 °C). Układ warunków termicznych jest bardzo korzystny dla wegetacji roślin.
Maksima wilgotności notuje się późną jesienią i zimą (listopad, grudzień 88 %), minima
zaś wiosną i latem (maj – 75 %, czerwiec – 73 %). W rejonie Opola notuje się średnio
w roku 26 dni z mgłą, głównie jesienią (listopad).
Najczęściej notowane
runków:
W
S
NW
-
są wiatry z zachodniego sektora horyzontu przy dominacji kie21,0 %,
19,0 %,
13,5 %.
Najrzadsze są wiatry z kierunków: E, NE i N, stanowiące zaledwie 12 % notowań. Niewielkie ilości cisz (7,7 %) świadczą o dużym stopniu nawietrzenia.
Najpogodniejszym miesiącem jest sierpień i początek września zaś maksymalna liczba
dni pochmurnych przypada w listopadzie (15,8) i grudniu (16,0).
Średnia roczna suma opadów osiąga wartość 650 - 700 mm. W przebiegu rocznym
większość opadów przypada na miesiące letnie – około 250 mm, zaś minimum zaznacza się w miesiącach luty – kwiecień (121 mm).
Klimat lokalny
Lokalne warunki klimatyczne uzależnione są od całokształtu warunków fizjograficznych, głównie od rzeźby terenu i warunków wodnych. Z bioklimatycznego punktu widzenia najkorzystniejszy jest teren wysoczyzn. Jest to teren położony poza strefą inwersji termiczno - wilgotnościowej. Lokalne zróżnicowanie pomiędzy wysoczyznami
a dolinami zaznacza się na ogół w godzinach nocnych i wczesnorannych przy bezchmurnej i bezwietrznej pogodzie. Różnica wilgotności może wówczas osiągnąć 5 8 %, a temperatury 0,5 - 1,0 °C. Najmniej korzystny z bioklimatycznego punktu widzenia są tereny położone w dnach dolin. Tereny te odznaczają się podwyższoną wilgotnością powietrza i jego okresową stagnacją, co odbija się na panującym układzie temperatur. W stosunku do wysoczyzn przedłużony jest okres zalegania mgieł i przymrozków przygruntowych wiosną i jesienią. Nasilanie niekorzystnych zjawisk atmosferycznych ma miejsce szczególnie w przyziemnej warstwie powietrza. Na terenach położonych pomiędzy wysoczyznami i dnami dolin panują warunki pośrednie (strefa pod
względem bioklimatycznym - umiarkowanie-korzystna).
Higiena atmosfery
Na terenie gminy Chrząstowice nie ma dużych zakładów przemysłowych. Jedynym
przemysłowym emitorem gazów i pyłów (w ilości do 10 000 ton) jest Fabryka Świec
w Falmirowicach. Poza tym pyły i gazy emitowane są z gospodarstw, lokalnych kotłowni i samochodów. Istotnym źródłem zanieczyszczeń są drogi krajowe przecinające
gminę: nr 94 – Opole – Katowice i nr 46 – Opole – Częstochowa. O stanie higieny atmosfery w gminie decydują emitory zewnętrzne, głównie ośrodki miejsko – przemysłowe: Opole (w tym Elektrownia Opole) i Ozimek.
Dla potrzeb oceny jakości powietrza dokonywanej przez Wojewódzkiego Inspektora
Ochrony Środowiska województwo opolskie zostało podzielone na strefy i obszary.
Gmina Chrząstowice znajduje się w tzw. strefie opolskiej obejmującej obszar miasta
Opole oraz obszar powiatu opolskiego.
Wg wyników oceny jakości powietrza na terenie województwa opolskiego za 2009r.
sklasyfikowanych pod kątem ochrony zdrowia ludzi, na terenie tej strefy poziomy
stężeń pyłu (PM10), benzo(a)pirenu (B(a)P) i ozonu zostały zakwalifikowane do klasy
BIPROK
28
_________________________________________________________________________________
C (poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji, niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza POP).Poziomy stężeń
pozostałych badanych zanieczyszczeń zostały zakwalifikowane do klasy A (poziom
stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej, nie jest wymagane prowadzenie działań
na rzecz poprawy jakości powietrza).
Ze względu na wysoki poziom stężeń pyłu (PM10) Zarząd Województwa Opolskiego,
realizując wymagania z zakresu ochrony środowiska, podjął prace nad programem
ochrony powietrza dla strefy opolskiej. Z wykonanej w ramach tych prac „Dokumentacji
do programu ochrony powietrza dla strefy opolskiej” wynika, że gmina Chrząstowice
położona jest poza zasięgiem ponadnormatywnego stężenia pyłu zawieszonego
PM10.
Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów 24 godziny z emisji całkowitej na terenie
strefy opolskiej w 2005 r.
Klimat akustyczny
Źródłami uciążliwego hałasu na terenie gminy są:
− drogi krajowe nr 94 Opole – Katowice i nr 46 Opole – Częstochowa,
− linia kolejowa nr 144 Opole – Częstochowa.
Droga krajowa nr 46 przecina tereny zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej we wsiach
Lędziny i Dębska Kuźnia, linia kolejowa biegnie w pobliżu terenów zabudowanych wsi
Suchy Bór i Dębska Kuźnia.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 178, poz. 1841) określa następujące dopuszczalne poziomy hałasu komunikacyjnego (drogi, linie kolejowe) wyrażone w równoważnym poziomie dźwięku A:
BIPROK
29
_________________________________________________________________________________
Tereny zabudowy jednorodzinnej
Tereny zabudowy jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi
oraz zabudowy zagrodowej
55 dB
60 dB
50 dB
50 dB
w porze dnia
- przedział czasu odniesienia równy
16 godzinom
w porze nocy
- przedział czasu odniesienia równy
8 godzinom
Na terenie gminy nie prowadzi się badań poziomów hałasu komunikacyjnego.
Na drodze krajowej nr 46 pomiary hałasu prowadzone są przy wylocie z Opola i w
Ozimku. Wyniki tych pomiarów przedstawiają się następująco.
Charakterystyka lokalizacji i wyniki pomiarów hałasu uzyskane w 2009 r. dla drogi krajowej Nr 46
Numer punktu
pomiarowego
Miasto
3
Opole
Lokalizacja
punktu
pomiarowego
Wartość średnia dla
pory dnia
LAeqD
(dB)
Wartość średnia dla
pory nocy
LAeqN
(dB)
ul. Częstochowska 23, 10
70,2
62,7
m od drogi. Tereny
mieszkaniowousługowe
6
Ozimek
ul. Warszawska, 8 m od
68,5
63,1
drogi. Tereny zabudowy
mieszkaniowo-usługowej
Źródło: Badania hałasu drogowego w wybranych punktach województwa opolskiego
w roku 2009. PIOŚ Opole
Wyniki pokazują, że w obu badanych punktach dopuszczalne poziomy hałasu są przekroczone. Ponieważ gmina Chrząstowice leży pomiędzy tymi punktami, można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że również na terenach zabudowanych położonych przy drodze nr 46 we wsiach Lędziny i Dębska Kuźnia dopuszczalne poziomy hałasu są przekroczone.
Zagrożenie hałasem wynikające z eksploatacji linii kolejowej nr 144 relacji Opole Częstochowa. jest również znacząco odczuwalne w najbliższym otoczeniu torowisk na
terenach zabudowanych wsi Dębska Kuźnia, brak jednak jest danych określających
zakres i zasięg przekroczeń dopuszczalnych poziomów tego hałasu.
Źródłami uciążliwości akustycznej o oddziaływaniu lokalnym są zakłady przemysłowe
jak i warsztaty usługowe, rzemieślnicze, zakłady kamieniarskie, betoniarnie, ubojnie,
itp. Źródła te mają charakter drugorzędny, jednak emitowany przez nie hałas może być
odczuwalny nawet w znacznych odległościach od źródła i nie pozostawać bez wpływu
na stan zdrowia ludzi i zachowanie zwierząt. Hałas ten na obszarze gminy nie jest monitorowany.
Promieniowanie niejonizujące
Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia, stacje radiowe i telewizyjne, stacje radiolokacji i radionawigacji oraz stacje bazowe telefonii komórkowych.
Zasięg oddziaływania pół elekromagnetycznych wytwarzanych przez linie wysokiego
napięcia jest ograniczony do stref bezpośrednio pod liniami i w odległości około 10 m
od przewodów skrajnych. W gminie Chrząstowice obszar oddziaływania pól elektromagnetycznych ogranicza się do bezpośredniego sąsiedztwa linii wysokiego napięcia 110
BIPROK
30
_________________________________________________________________________________
kV, tj. linii 110 kV relacji Dobrzeń - Ozimek oraz linii 110 kV relacji Opole Groszowice Ozimek. Istniejące linie nie kolidują z zabudową.
Negatywnym i zauważalnym, zjawiskiem związanym z liniami napowietrznymi oraz ww.
stacjami jest ich wpływ na walory krajobrazowe. Napowietrzne linie wysokiego napięcia, stacje nadawczo-odbiorcze są szczególnie widoczne na otwartych przestrzeniach
pól uprawnych, łąk i dolin rzecznych
Niestety, zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju
usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. Nr 106, poz. 675) gmina w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego nie może ustanawiać zakazów ani rozwiązań
uniemożliwiających lokalizowania inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, jeżeli taka inwestycja jest zgodna z przepisami odrębnymi, co w praktyce
uniemożliwia skuteczną ochronę walorów krajobrazowych. .
2.2. Obszary ograniczonego użytkowania
Na terenie gminy istnieją następujące inwestycje zaliczone w przepisach do mogących
znacząco oddziaływać na środowisko, dla których ustawa o ochronie środowiska dopuszcza utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania:
− drogi krajowe nr 94 i nr 46,
− linia kolejowa nr 144,
− linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV.
Obszary ograniczonego użytkowania dla tego typu inwestycji tworzy rada powiatu
w drodze decyzji. Ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenu, wymagania techniczne dotyczące budynków oraz sposób korzystania z terenu, określone w decyzji
uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz przy
ustalaniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.
Dla wymienionych inwestycji nie utworzono obszarów ograniczonego użytkowania.
2.3. Kompleksowa ocena przydatności terenów dla zabudowy
Warunki budowlane w gminie Chrząstowice są zróżnicowane. Najbardziej niekorzystne
występują w dnach dolin rzek i obniżeniach bezodpływowych. W podłożu na tych terenach przeważają czwartorzędowe utwory piaszczyste. Lokalnie występują torfy (zachodni rejon terenu wsi Dębska Kuźnia). O nieprzydatności terenów dla zabudowy
przesądzają warunki wodne. Wody gruntowe zalegają płytko, na głębokości 0,5 –
1,5 m. p.p.t. i podlegają znacznym wahaniom (od + 0,5 m. do 1,0 m.) z lokalnym podtopieniem łącznie. W okresach roztopów i obfitych deszczów narażone są na zalewy
powodziowe wodą występującą z koryt rzek i rowów. Tereny te mają obniżoną wartość
bioklimatyczną spowodowaną niekorzystnymi warunkami termiczno – wilgotnościowymi. Koryta rzek Jemielnicy i Suchej wraz z dopływami stanowią zewnętrzny obszar
ochrony pośredniej ujęć wody w Zawadzie (objęte są ochroną prawną), co stanowi dodatkowe ograniczenie dla zabudowy.
Najkorzystniejsze warunki dla zabudowy występują na wysoczyźnie plejstoceńskiej
obejmującej północną część terenów wsi Chrząstowice i Dębska Kuźnia, teren wsi
Niwki oraz południowo – wschodni fragment gminy w rejonie wsi Daniec. W podłożu na
tych terenach przeważają czwartorzędowe utwory piaszczystożwirowe, w rejonie Dańca występują lokalnie gliny zwałowe i piaski eoliczne na wydmach. Wody gruntowe zalegają poniżej poziomu posadowienia budynków. Są to tereny o najkorzystniejszych
warunkach bioklimatycznych – dobrze przewietrzane, z korzystnym układem termiki
i wilgotności. Tereny te przydatne są dla zabudowy bez zastrzeżeń z wyjątkiem obszarów wydmowych i najciekawszego krajobrazowo obszaru w gminie – fragmentu morenowych wzgórz Dębskich – zastrzeżonego ze względu na rzeźbę i spadki terenu.
BIPROK
31
_________________________________________________________________________________
Na pozostałych terenach warunki dla zabudowy są średniokorzystne. Najwięcej uwarunkowań występuje na niskich terenach przydolinnych, zwłaszcza położonych w zasięgu zalewów powodziowych, ze względu na warunki wodne. Tereny te są przydatne
dla lokalizacji obiektów niepodpiwniczonych lub płytko podpiwniczonych z wyniesionym
poziomem posadzki parteru co najmniej o 0,5 m. ponad poziom terenu. Niekiedy możliwe jest obniżenie wód gruntowych przez melioracje wodne. Przez regulację rzek
Swornicy i Jemielnicy możliwe zmniejszenie zagrożenia zalewami powodziowymi.
Miejscowe ograniczenia dla zabudowy występują:
− w strefach ochronnych ujęć wód podziemnych Zawada i Dębska Kuźnia,
− na gruntach ustawowo chronionych (gruntach rolnych I – IV klasy bonitacyjnej
i gruntach leśnych),
− na obszarze udokumentowanego złoża kruszywa w Lędzinach,
− w strefach sanitarnych cmentarzy,
− na obszarach w zasięgu uciążliwego hałasu komunikacyjnego wzdłuż drogi krajowej nr 46 i linii kolejowej nr 144,
− na terenach zrekultywowanych wysypisk śmieci w Chrząstowicach.
2.4. Elementy środowiska chronione i wymagające ochrony
2.4.1. Obszary i obiekty objęte ochroną prawną
Na terenie gminy występują następujące formy prawne ochrony przyrody:
Obszar chronionego krajobrazu Lasy Stobrawsko – Turawskie – ustanowiony
Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego Nr 0151/P/16/2006 z dnia 8 maja 2006 r. w
sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Opol. Nr 33, poz. 1133). Obszar o powierzchni 118 367,0 ha, położony w gminach: Chrząstowice, Domaszowice,
Izbicko, Jemielnica, Kluczbork, Kolonowskie, Lasowice Wielkie, Lubsza, Łubniany,
Namysłów, Ozimek, Pokój, Strzelce Opolskie, Świerczów, Tarnów Opolski, Turawa,
Wołczyn, Zawadzkie i Zębowice, obejmuje dosyć rozczłonkowany kompleks leśny. Obszar ten przede wszystkim, ma na celu ochronę zlewni wielu występujących tu rzek.
Dominują tu najczęściej bory i monokultury sosnowe oraz rzadziej lasy liściaste. Fragment tego obszaru chronionego krajobrazu zajmuje północną i wschodnią część gminy
Chrząstowice, obejmując kompleks lasu między Niwkami i Chrząstowicami oraz między Dębską Kuźnią i Dańcem o powierzchni około 400 ha.
Rezerwat przyrody „Srebrne Źródła” ustanowiony Rozporządzeniem Nr
0151/P/29/2005 Wojewody Opolskiego (Dz. Urz. Woj. Opol. Nr 65, poz. 1936). Celem
ochrony rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych dobrze
wykształconych zbiorowisk leśnych: łęgowych i grądowych oraz obszaru źródliska bezimiennego dopływu rzeki Jemielnica.
Rezerwat obejmuje fragment masywu leśnego porośniętego łęgiem wiązowojesionowym Ficario-Ulmetum campestris, łęgiem jesionowo-olszowym Circaeo-Alnetum i grądem subkontynentalnym Tilio-Carpinetum. Na jego obszarze znajduje się znacznych
rozmiarów źródło, na którego brzegach wykształciły się płaty zespołu z dominacja lepiężnika białego Petasitetum albi. Znajduje się tu jedyne na Równinie Opolskiej stanowisko cisa pospolitego Taxus baccata w naturalnym siedlisku. Występują tu również
dosyć licznie inne rzadkie gatunki, np. żywiec dziewieciolistny Dentaria enneaphyllos,
żywiec cebulkowy D. bulbifera, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, przylaszczka pospolita Hepatica nobilis, porzeczka czarna Ribes nigrum, kwitnace okazy bluszczu pospolitego Hedera helix, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine.
Dla rezerwatu ustanowiony jest plan ochrony Zarządzeniem NR 10/10 Regionalnego
Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 7 kwietnia 2010 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Srebrne Źródła”
BIPROK
32
_________________________________________________________________________________
Obszar NATURA 2000 „Łąki w okolicach Chrząstowic”
Status obszaru: proponowany obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, zgłoszony do
Komisji Europejskiej w 2009 roku.
Forma ochrony w ramach sieci Natura 2000: specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa)
Przedmiotem ochrony jest populacja i siedliska motyli: modraszka telejus (Phengaris
teleius), modraszka nausitous (Phengaris nausithous), czerwończyka nieparka (Lycaena dispar). Modraszek telejus i modraszek nausitous to gatunki myrmekofilnych
(współżyjących z mrówkami) motyli z rodziny modraszkowatych, ściśle związane ze
środowiskiem łąk zmienno-wilgotnych (Molinion) poprzez występowanie rośliny pokarmowej gąsienic - krwiściągu lekarskiego. Czerwończyk nieparek to motyl dzienny również z rodziny modraszkowatych spotykany na wilgotnych łąkach, moczarach, w lasach
łęgowych. Obszar projektowany do ochrony obejmuje duży kompleks łąkowy, ok. 220
ha. Łąki rozciągają się po obu stronach drogi krajowej nr 46 Opole-Częstochowa. Łąki
są miejscami koszone, miejscami teren pokrywają odłogowane użytki zielone. Na całym obszarze miejscami występują kępy zadrzewień złożone z wierzb i olch lub pojedyncze okazy tych drzew, pojawiają się także brzozy. Znaczne obszary reprezentują
dobrze zachowane zbiorowiska łąk wilgotnych z rzędu Molinietalia caeruleae. Występują takie gatunki jak: wiązówka błotna, trzęślica modra, ostrożeń warzywny. W miejscach bardziej podsuszonych, przy drodze w znacznych ilościach występują osty.
Miejscami licznie pojawia się krwiściąg lekarski. Na obrzeżach kompleksu i w otoczeniu
stacji benzynowej przeważają zbiorowiska ruderalne.
Obszar nie ma sporządzonego planu zadań ochronnych, o którym mowa w art. 28 ust.
2 ustawy o ochronie przyrody.
Pomniki przyrody
Na terenie Gminy Chrząstowice 41 drzew uznanych zostało za pomniki przyrody.
11 z nich objętych jest ochroną prawną Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego Nr
0151/P/38/05 z dnia 26 października 2005r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody. Są to:
1. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 15 d Nadleśnictwa Opole, obręb Grudzice w sąsiedztwie Tartaku w Suchym Borze (nr rej. woj. 44). Obwód pnia
na wysokości 1, 3 m: 470 cm; wysokość: 24 m; wiek: około 270 lat.
2. Buk zwyczajny Fagus sylvatica rosnący w oddziale 178 f Nadleśnictwa Krasiejów,
obręb Zbicko (nr rej. woj. 175). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m: 480 cm; wysokość: 31 m; wiek: około 220 lat.
3. Sosna zwyczajna Pinus sylvestris rosnąca w oddziale 180 d Nadleśnictwa Krasiejów, obręb Zbicko (nr rej. woj. 176). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m: 268 cm; wysokość: 26 m; wiek: około 180 lat.
4. Sosna zwyczajna Pinus sylvestris rosnąca w oddziale 212 c Nadleśnictwa Krasiejów, obręb Zbicko na skraju lasu koło Dańca (nr rej. woj. 193). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m: 260 cm; wysokość: 23 m; wiek: około 220 lat.
5. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 91 c Nadleśnictwa Krasiejów,
obręb Zbicko (nr rej. woj. 194). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m.: 550 cm; wysokość: 27 m; wiek: około 220 lat.
6. Sosna zwyczajna Pinus sylvestris rosnąca w oddziale 238 h Nadleśnictwa Krasiejów, obręb Zbicko (nr rej. woj. 333). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m.: 260 cm; wysokość: 23 m; wiek: około 180 lat.
7. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 7 c Nadleśnictwa Opole, obręb
Grudzice na skraju lasu, w odległości około 50 m od drogi Opole - Chrząstowice (nr
rej. woj. 440). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m.: 425 cm; wysokość: 25 m; wiek:
około 320 lat.
BIPROK
33
_________________________________________________________________________________
8. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 15 g Nadleśnictwa Opole, obręb Grudzice (nr rej. woj. 503). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m: 490 cm; wysokość: 31 m; wiek: około 250 lat.
9. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 15 b Nadleśnictwa Opole, obręb Grudzice (nr rej. woj. 504). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m: 433 cm; wysokość: 28 m; wiek: około 250 lat.
10. Dąb szypułkowy Quercus robur rosnący w oddziale 7 b Nadleśnictwa Opole, obręb
Grudzice (nr rej. woj. 505). Obwód pnia na wysokości 1, 3 m: 442 cm; wysokość:
24 m; wiek: około 250 lat.
11. Sosna wejmutka Pinus strobus rosnąca w oddziale 239 b Nadleśnictwa Krasiejów,
obręb Zbicko, objęta ochroną uchwałą nr XXXII/178/2001 Rady Gminy w Chrząstowicach z dnia 27 lutego 2001 roku (Dz. Urz. Woj. Op. nr 26 z 2001 r.). Obwód
pnia na wysokości 1, 3 m.: 320 cm; wysokość: 25 m; wiek: około 120 lat.
Pozostałe drzewa objęte zostały ochroną prawną uchwałami Rady Gminy Chrząstowice w sprawie uznania za pomnik przyrody. Są to:
1.
28 szt. dębów szypułkowych usytuowanych wzdłuż drogi będącej przedłużeniem
ul. Szkolnej w Lędzinach (uchwała Nr XXIX/202/2005 Rady Gminy Chrząstowice
z dnia 30 sierpnia 2005 r.),
2.
aleja dębów szypułkowych przy ulicy Parkowej w Dębiu obejmująca 40 dębów
(uchwała Nr XXIX/201/2005 Rady Gminy Chrząstowice z dnia 30 sierpnia 2005r.),
3.
dąb szypułkowy przy ulicy Wiejskiej w Dębiu (uchwała Nr XXIX/201/2005 Rady
Gminy Chrząstowice z dnia 30 sierpnia 2005r.)
Torfowisko Dębska Kuźnia – użytek ekologiczny o powierzchni 5,19 ha uznany Rozporządzeniem Nr P/2/97 Wojewody Opolskiego z dnia 3 lutego 1997 roku. Podmokły
nieużytek z interesującymi zbiorowiskami roślinnymi w trakcie naturalnej sukcesji. Miejsce bytowania i żerowania bociana czarnego Ciconia nigra.
Lasy ochronne – ustanowione Zarządzeniami Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa Nr 141 z dnia 19 maja 1995 roku i Nr 197 z dnia 22 sierpnia
1995 roku. Przyczyny, z powodu których lasy uznane zostały za ochronne podano na
stronie 19.
Dodatkowo, na terenie gminy jest wiele roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową. Wykaz chronionych gatunków roślin i zwierząt zamieszczony jest w pkt. 2.1.8 i
2.1.9.
Poza wymienionymi elementami przyrody ożywionej ochroną prawną objęte są na terenie gminy wody podziemne w utworach czwartorzędowych ujmowane w Zawadzie dla potrzeb miasta Opola.
Decyzją Nr OŚ – III – 6210/18/95 Wojewody Opolskiego z dnia 18 grudnia 1995 roku
ustanowione zostały trzy strefy:
− tereny ochrony bezpośredniej – poza obszarem gminy,
− wewnętrzny teren ochrony pośredniej – fragment położony jest w granicach gminy
na terenie wsi Lędziny,
− zewnętrzny teren ochrony pośredniej, który obejmuje fragment terenu gminy
w północno – zachodniej części oraz koryta rzek Jemielnicy, Suchej i ich dopływów.
2.4.2. Elementy środowiska wymagające ochrony
Ze względu na walory lub zagrożenia, ochrony szczególnej wymagają następujące
elementy środowiska:
BIPROK
34
_________________________________________________________________________________
Ochrona przyrody
1
Elementy środowiska przyrodniczego
Zalecana forma ochrony
2
3
1.
Podmokłe łąki koło Dębskiej Kuźni – pas podmokłych łąk w
dolinie Jemielnicy na południowy-wschód od Dębskiej Kuźni z
wieloma dobrze wykształconymi zbiorowiskami łąkowymi i turzycowymi. Miejsce występowania kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis, bobrka trójlistkowego Menyanthes trifoliata, siedmiopalecznika błotnego Comarum palustre, sitowia leśnego Scirpus
sylvaticus, ostrożenia łąkowego Cirsium rivulare, wełnianki wąskolistnej Eriophorum angustifolium i innych.
2.
Łęg w Dębiu – niewielki powierzchniowo fragment łęgu jesionowo-olszowego Circaeo-Alnetum. Miejsce masowego występowania bardzo rzadkiej w województwie opolskim chronionej paproci
– pióropusznika strusiego Matteucia struthiopteris.
3.
Łąka koło Dąbrowic - kompleks podmokłych, niekoszonych łąk
miedzy Dąbrowicami i Dańcem z wieloma dobrze wykształconymi
zbiorowiskami łąkowymi i turzycowymi. Są to: zespół kosaćca
żółtego Iridetum pseudacori, zespół turzycy błotnej Caricetum
acutiformis, zespół turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae, zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis, zespół turzycy
sztywnej Caricetum gracilis, zespół ostrożenia łąkowego Cirsietum rivularis i zespół sitowia leśnego Scirpetum silvatici. Jest to
miejsce licznego występowania kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis, ostrożenia łąkowego Cirsium rivulare i innych. Na łą- Użytki ekologiczne
kach tych ma swoje stanowisko lęgowe derkacz Crex crex, gatunek zagrożony w skali światowej. Celem jego ochrony jest zachowanie unikalnych biotopów łąkowych i turzycowych, walorów
krajobrazowych oraz zasobów genowych, chronionych i rzadkich
gatunków roślin i zwierząt.
4.
Łąka koło Dańca - niewielki kompleks podmokłych, koszonych
łąk w północno-wschodniej części Dańca z wieloma dobrze wykształconymi zbiorowiskami łąkowymi, turzycowymi i torfowiskowymi. Są to: zespół turzycy błotnej Caricetum acutiformis, zespół
turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae, zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis, zespół turzycy sztywnej Caricetum
gracilis, zespół ostrożenia łąkowego Cirsietum rivularis, zespół sitowia leśnego Scirpetum silvatici, zespół kwaśnych młak turzycowych Carici canescentis-Agrostietum caninae oraz rzadki w
województwie opolskim zespół turzycy nitkowatej Caricetum lasiocarpae. Jest to miejsce licznego występowania kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis, sitowia leśnego Scirpus sylvaticus,
ostrożenia łąkowego Cirsium rivulare, wełnianki wąskolistnej
Eriophorum angustifolium i innych. Na tym terenie ma również
stanowisko lęgowe derkacz Crex crex. Celem jego ochrony jest
zachowanie unikalnych biotopów łąkowych, turzycowych i torfowiskowych, walorów krajobrazowych oraz zasobów genowych
chronionych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt.
BIPROK
35
_________________________________________________________________________________
5.
Dawny kamieniołom bazaltów Kamionka - obejmuje interesu- Zespół
jący pod względem krajobrazowym i przyrodniczym dawny ka- przyrodniczo - krajobrazowy
mieniołom bazaltów Kamionka. Obszar ten jest jednym z kilkuna- Kamionka
stu na Opolszczyźnie wystąpień intruzji żyłowych trzeciorzędowego wulkanizmu. Występujący w kamieniołomie druzgot bazaltowy stanowi warte zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych świadectwo przeszłości geologicznej okolic. Obszar
ten obfituje w rzadkie w skali regionu gatunki grzybów i roślin
oraz zbiorowiska roślinne. Spośród grzybów występuje tu koralówka czerwonowierzchołkowa Ramaria botrytis, której stanowisko to jest jedynym obecnie istniejącym na Śląsku Opolskim. Na
terenie tym występuje wiele rzadkich i ginących roślin. Do najciekawszych należy m.in.: wawrzynek wilcze łyko Daphne mezereum, wyka kaszubska Vicia cassubica, wyka zaroślowa Vicia
dumetorum, bluszcz pospolity Hedera helix. Do najbardziej interesujących zbiorowisk roślinnych należy rzadki na Śląsku Opolskim zespół z dominacja wyki kaszubskiej Agrimonio-Vicietum
cassubicae, i zespół wyki leśnej i wyki zaroślowej Vicietum sylvaticodumetorum. Występują tu również chronione i rzadkie gatunki
zwierząt: ropucha zielona Bufo viridis, rzekotka drzewna Hyla arborea, traszka zwyczajna Triturus vulgaris, zaskroniec Natrix natrix,zimorodek Alcedo atthis i wiele innych.
6.
Fragment twardziela denudacyjnego – zlokalizowany w wi- Stanowisko dokumentacyjne
dłach Jemielnicy i Suchej niewielki pagórek zbudowany z bazal- przyrody nieożywionej Batów będących żyłową intruzją magmową, która występowała na zalty koło Dębskiej Kuźni
tym obszarze w trzeciorzędzie. Obszar ostańca był miejscem
eksploatacji bazaltu jednakże kamieniołom został po jej zaprzestaniu zamieniony w składowisko odpadów. Jedynie na zboczach
pagórka zachowały się pokrywy druzgotu bazaltowego, które
świadczą o historii geologicznej gminy. Pokrywy te proponuje się
zachować jako stanowisko dokumentujące działalność wulkaniczną na obszarze gminy.
Ochrona wód
Elementy środowiska
1.
Ujęcie dla potrzeb wodociągu grupowego Dębska Kuźnia.
2.
Tereny zagrożone powodzią.
Zalecana forma ochrony
Ustanowienie obszarów ochrony
pośredniej
Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowaniu terenów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego
Ochrony ogólnej, tj. wynikającej z przepisów ogólnych wymagają:
− gleby organiczne oraz gleby mineralne III klasy bonitacyjnej,
− lasy i grunty leśne,
− udokumentowane złoże kruszywa ZAWADA,
− wartościowe zadrzewienia przydrożne,
− wartościowe zadrzewienia nieleśne (na cmentarzach),
− wody podziemne
− wody powierzchniowe (cieki i zbiorniki),
oraz powierzchnia ziemi, krajobraz i powietrze.
Ochronę wyżej wymienionych elementów środowiska należy uwzględniać zgodnie
z przepisami przy określaniu kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
BIPROK
36
_________________________________________________________________________________
2.5. Gmina w krajowej i regionalnej sieci ekologicznej
Krajowa sieć ekologiczna ECONET-PL jest przestrzenną koncepcją polskiej części Europejskiej Sieci Ekologicznej EECONET, utworzonej w celu zintegrowania obszarów
chronionych istniejących w poszczególnych krajach europejskich i potencjalnych obszarów przewidzianych do ochrony w jeden spójny system, zgodnie z przyjętymi międzynarodowymi kryteriami i standardami (koncepcja Europejskiej Sieci Ekologicznej
została przyjęta przez Radę Europy w 1992 roku).
Zasadniczymi elementami sieci są:
− obszary węzłowe, w których wyróżniono biocentra i strefy buforowe,
− korytarze ekologiczne.
Obszary węzłowe odznacza duża różnorodność gatunkowa oraz różnorodność form
krajobrazowych i siedliskowych. Stanowią ostoję gatunków rodzimych i wędrownych,
zwłaszcza rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Wyróżnione w obszarach węzłowych
biocentra obejmują obszary nagromadzenia największych walorów przyrodniczych.
Otoczone są strefami buforowymi, które mają wyróżniające się walory, ale nie tak wysokie jak walory biocentrów.
Korytarze ekologiczne to struktury przestrzenne, które umożliwiają rozprzestrzenianie
się gatunków pomiędzy obszarami węzłowymi oraz terenami przylegającymi do nich.
W gminie Chrząstowice występuje fragment jednego obszaru węzłowego o znaczeniu
krajowym – obszar Borów Stobrawskich (10 K), będący w całości strefą buforową [13].
Na terenie gminy obszar ten jest chroniony w postaci obszaru chronionego krajobrazu.
Doliny Swornicy i Jemielnicy stanowią w tej sieci korytarze ekologiczne o znaczeniu lokalnym [15].
2.6. Konflikty i zagrożenia ekologiczne
Najistotniejszym zagrożeniem dla środowiska w gminie jest brak kanalizacji sanitarnej,
co zagraża zanieczyszczeniem bardzo ważnych z gospodarczego punktu widzenia
czwartorzędowych zasobów wód podziemnych. Inne zagrożenia związane są z:
− brakiem stref ochrony pośredniej ujęcia wodociągu grupowego Dębska Kuźnia, co
może wpłynąć na obniżenie się jakości wód,
− zalewami powodziowymi w dolinach Jemielnicy i Suchej powodujących szkody
głównie rolnicze,
− degradacją ekosystemów leśnych (I stopień degradacji).
Poza wyżej wymienionymi zagrożeniami na terenie gminy, występuje wiele problemów
ekologicznych, które wymagają uwzględnienia w polityce przestrzennej, związanych z:
− uciążliwością dróg krajowych dla terenów mieszkaniowych we wsi Lędziny i Dębska
Kuźnia i linii kolejowej dla terenów mieszkaniowych we wsi Dębska Kuźnia,
− słabą izolacją czwartorzędowych poziomów wodonośnych na przeważającym obszarze gminy,
− kolizją istniejącej zabudowy wsi Dębska Kuźnia z ciągiem ekologicznym rzeki Jemielnicy oraz wsi Dębie z ciągiem ekologicznym rzeki Suchej,
− istnieniem barier w przebiegu ciągów dolinnych w postaci poprzecznych nasypów
drogowych i kolejowych,
− istnieniem zabudowy mieszkaniowej w strefach sanitarnych cmentarzy w Dębiu
i Chrząstowicach,
− kolizją uciążliwych obiektów produkcyjnych i hodowlanych z zabudową mieszkaniową w zwartej zabudowie wsi,
− wysoką emisją urządzeń grzewczych,
− nieformalnym wysypiskiem śmieci w Chrząstowicach,
− nieformalną eksploatacją piasku w Dębskiej Kuźni.
BIPROK
37
_________________________________________________________________________________
Zagrożenie potencjalne stwarza eksploatacja kruszywa w dolinach rzek – udokumentowanego złoża Zawada w Lędzinach i rozpoznawanych aktualnie złóż w Lędzinach
i Chrząstowicach – Dębiu.
2.7. Wnioski do polityki przestrzennej:
−
−
−
−
−
Strukturę przestrzenną gminy (tj. podział na strefy funkcjonalno – przestrzenne) dostosować do uwarunkowań geologicznych, geomorfologicznych, wodnych, przyrodniczych, klimatycznych i glebowych.
Wydzielić obszary szczególnej ochrony środowiska, tj. obszary o szczególnych walorach lub zagrożeniach środowiska i określić zasady ich zagospodarowania i użytkowania.
Uznać za zadanie priorytetowe gminy realizację systemu kanalizacji sanitarnej.
Uwzględnić w polityce przestrzennej kierunki działań i zadania zmierzające do likwidacji lub łagodzenia występujących zagrożeń i konfliktów, w tym w pierwszej kolejności:
• wystąpić o ustanowienie obszarów ochrony pośredniej dla ujęcia wód podziemnych w Dębskiej Kuźni,
• podjąć działania na rzecz rekultywacji nieformalnego wysypiska śmieci
w Chrząstowicach, regulacji rzeki Swornicy i Jemielnicy, rekonstrukcji systemu
melioracyjnego oraz budowy obwodnic drogowych wsi Lędziny i Dębska Kuźnia.
Wystąpić do Rady Powiatu o ustanowienie obszarów ograniczonego użytkowania
wzdłuż dróg krajowych, linii kolejowej i linii elektroenergetycznych wysokich napięć.
3. Stan i funkcjonowanie środowiska kulturowego
3.1. Procesy ewolucji struktur przestrzennych jednostek osadniczych oraz
kształtowanie form i typów zabudowy
3.1.1. Rozwój osadnictwa na terenie gminy – rys historyczny
Najstarsze ślady kultury pradziejowej z obszaru gminy pochodzą z środkowej epoki
kamienia - neolitu (około 8 300 – 4 500 lat pne). Epoka brązu jest słabo reprezentowana na obszarze gminy. W okresie wpływów rzymskich obserwuje się wzmożony rozwój
osadnictwa.
Średniowiecze było okresem dynamicznego wzrostu gospodarczego, tzn. rozwoju rolnictwa i rzemiosła, z tego też okresu pochodzi najwięcej śladów archeologicznych.
Osadnictwo pradziejowe skupiało się w rejonie dzisiejszej wsi Daniec, o czym świadczą licznie występujące tu znaleziska.
Na podstawie konfrontacji materiału nazewniczego, miejscowości województwa opolskiego z zasięgami geograficznymi poszczególnych podtypów nazewnictwa, bliskie
okolice Opola, w tym gmina Chrząstowice, oraz region głubczycko – raciborski uznaje
się za tereny najstarszego osadnictwa słowiańskiego na tych ziemiach, co w zupełności zgadza się z danymi archeologicznymi [17].
Pierwsze źródła pisane, donoszące o istnieniu osad w obecnych granicach gminy pochodzą z drugiej połowy XIII wieku.
Gmina Chrząstowice – chronologia rozwoju osadnictwa według źródeł pisanych
Miejscowość
Chrząstowice
Falmirowice
Dębie
Lędziny
BIPROK
pierwsze wzmianki w źródłach pisanych
Chronstoniz
Falmirow
Dobre Dambe
Lendzynice
- 1259 r.
1
- 1291 r.
- 1295 r.
- 1295 r.
38
_________________________________________________________________________________
Daniec
Dąbrowice
Dębska Kuźnia
Suchy Bór
Niwki
1
Mokrodanecz
Dambrowa
Ferricudine Dembensi
Suchy Bor
Niwki
- 1295 r.
- 1400 r.
- 1687 r.
- 1845 r.
- 1845 r.
prawdopodobnie
3.1.2. Ewolucja struktur przestrzennych
Najstarsze zachowane w gminie osadnicze układy przestrzenne pochodzą z drugiej
połowy XIX wieku. Przedstawienie etapów rozwoju przestrzennego starszych układów
jest trudne ze względu na brak wiadomości pisanych i przekazów kartograficznych odnośnie stanu miejscowości sprzed połowy XIX wieku.
Analiza układów w oparciu o dostępne materiały kartograficzne oraz zachowane elementy (układ dróg, podział parcelacyjny, zabudowa) wykazuje, że układy wszystkich
wsi z wyjątkiem Suchego Boru i Niwek wywodzą się z najprostszego układu ruralistycznego, tzw. ulicówki, który z czasem przekształcił się w bardziej rozwinięte formy:
− wielodrożnice – w Chrząstowicach, Dębskiej Kuźni i Dańcu, (ul. Solna w Dębskiej
Kuźni stanowi fragment historycznego traktu solnego),
− widlice – w Dębiu i Dąbrowicach.
W centralnej części wsi Dębie zachował się genetyczny układ przestrzenny wsi owalnicy, którego charakterystycznym elementem jest owalny plac z drogami po obu stronach (obecnie na placu znajduje się kościół). Charakterystyczną cechą układu przestrzennego ulicówki jest usytuowanie siedlisk chłopskich regularnie po obu stronach
prostej ulicy wiejskiej oraz regularny układ zabudowy. Budynki mieszkalno – inwentarskie o rzucie prostokątnym sytuowane są przeważnie krótszym bokiem do ulicy a przestrzeń podwórza zamyka stodoła sytuowana prostopadle do budynku mieszkalnego.
Wieś Falmirowice przeszła najprawdopodobniej w późniejszym okresie proces regulacji, o czym świadczą cechy układu rzędowego charakterystyczne dla wsi lokowanych
na prawie niemieckim. Czyste cechy układu rzędówki mają „najmłodsze” wsie w gminie, tj. Suchy Bór i Niwki. Wsie te powstały w wyniku jednorazowej regulacji (w przeciwieństwie do wsi o układach ulicówki, które powstały samorzutnie), z czego wynika duża regularność podziałów parcelacyjnych i zabudowy.
W okresie międzywojennym rozwój wsi był znikomy, a nieliczne nowe siedliska powstawały wzdłuż istniejących dróg. Z tego okresu pochodzi ciekawy architektonicznie
zespół zagród w południowej części wsi Dębska Kuźnia (ściany z muru pruskiego).
W okresie powojennym najdynamiczniej rozwinęły się wsie - Suchy Bór, gdzie powstało wiele domów jednorodzinnych po obu stronach historycznego układu oraz Chrzastowice i Dębska Kuźnia, gdzie nowa zabudowa powstała głównie poza historycznymi
układami, po obu stronach wybudowanej w latach 60-tych obwodnicy drogowej wsi
Chrząstowice. W pozostałych wsiach rozwój układów przestrzennych był mniej znaczny, w Niwkach i Dąbrowicach – znikomy.
Analiza rozwoju struktur przestrzennych wsi w okresie powojennym wykazuje występowanie wielu negatywnych zjawisk, które nasiliły się w ostatnim okresie, tj.:
− naruszanie historycznych układów przestrzennych wsi, w szczególności przez
zmianę charakteru i skali zabudowy, w wyniku przebudowy lub wymiany historycznej substancji z pominięciem cech tradycyjnych (regionalnych),
− rozpełzanie się zabudowy wsi wzdłuż dróg obsługujących ruch tranzytowy (droga
krajowa nr 46 i drogi powiatowe),
− kształtowanie nowej zabudowy w formie wadliwie skomunikowanych układów
urbanistycznych, pozbawionych jakichkolwiek pierwiastków kreacji wartości este-
BIPROK
39
_________________________________________________________________________________
−
tycznych – krajobrazu, wnętrz urbanistycznych (ulic, placów) i formy zabudowy
(patrz pkt 7.2.3),
rozproszenie zabudowy w otwartym krajobrazie.
Natężenie tych zjawisk w poszczególnych wsiach jest wprost proporcjonalne do natężenia ruchu budowlanego – najwyższe w Lędzinach, Suchym Borze, Chrząstowicach
i Dębskiej Kuźni, najniższe w Dąbrowicach i Niwkach. W sumie układy przestrzenne
jednostek osadniczych w gminie reprezentują zróżnicowany poziom wartości historycznych, kompozycyjnych i krajobrazowych.
Na szczególne wyróżnienie i ochronę zasługują:
− zachowany układ przestrzenny owalnicy w Dębiu – ze względów historycznych,
− zachodnia część wsi Niwki, reprezentująca bardzo dobrze zachowany układ rzędówki – ze względów historycznych i krajobrazowych (fot. 1).
Stosunkowo dobrze zachowane układy XIX we wszystkich wsiach, ze względu na znaczenie dla zachowania tożsamości kulturowej gminy zasługują na objęcie ochroną częściową – w zakresie charakteru, układu i skali zabudowy.
3.1.3. Kształtowanie form i typów zabudowy
Na terenie gminy Chrząstowice tradycyjne dla regionu budownictwo reprezentowane
jest przez budownictwo rolnicze. Zachowana na terenie gminy zabudowa rolnicza
z przełomu XIX i XX wieku wywodzi się ze starszej tradycji budownictwa rolniczego
(drewnianego). Budynki z tego okresu są murowane, kryte dachówką, parterowe i, rzadziej, piętrowe, niepodpiwniczone lub częściowo podpiwniczone. Cechy charakterystyczne, to:
− rzut prostokątny o proporcjach boków 1 : 2,
− dach dwuspadowy, symetryczny, o nachyleniu połaci około 42°,
− okna prostokątne, pionowe o proporcjach 1:1,5 – 1:2,
− skromny wystrój elewacji (gzyms okapowy lub międzykondygnacyjny).
Zabudowa tego typu występuje we wszystkich wsiach. Wiele budynków zachowało
wartości historyczne. Z okresu międzywojennego pochodzi zespól zagród chłopskich,
w których budynki mieszkalne i gospodarcze zbudowane są z tzw. muru pruskiego
(szkielet drewniany wypełniony cegłą). Zespół zlokalizowany w południowej części wsi
Dębska Kuźnia, po starannym odnowieniu stanowi niewątpliwy walor turystyczny gminy
(fot. 8, 9, 10). Poza domami typu chałup na terenie gminy występują nieliczne, ale bardzo ciekawe domy z pierwszej połowy XX wieku o charakterze dworskim (w Dębiu,
ul. Parkowa 1 – ruina (fot. 13) i ul. Chrząstowicka 5 (fot. 7); w Lędzinach, Zbicku –
obecnie ośrodek resocjalizacji MONAR – w rejestrze zabytków województwa opolskiego figurujący jako pałac [fot. 5]).
Powojenna zabudowa na terenie gminy, podobnie jak w całym kraju, nie ma związków
z tradycją – do lat 90-tych budynki mieszkalne, usługowe i gospodarcze realizowane
były głównie według projektów typowych, obowiązujących w całej Polsce. Projekty typowe uwzględniały formy zunifikowane, wywodzące się z modernizmu okresu międzywojennego, których zasadniczą cechą były płaskie dachy i miejski charakter. Ten typ
zabudowy reprezentują wszystkie powojenne obiekty usługowe i część domów mieszkalnych.
Najnowsza architektura, reprezentowana głównie przez domy jednorodzinne jest ciekawsza, urozmaicona (wróciły wysokie dachy), dalej jednak nie nawiązuje formą i charakterem do budownictwa tradycyjnego.
BIPROK
40
_________________________________________________________________________________
3.2. Zabytki prawnie chronione i wymagające ochrony.
3.2.1. Wymagania w zakresie ochrony zabytków wynikające z przepisów
prawnych.
Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568), formami ochrony zabytków są:
1) wpis do rejestru zabytków;
2) uznanie za pomnik historii;
3) utworzenie parku kulturowego;
4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Zgodnie z art. 19 ww. ustawy, w dokumentach planistycznych (tj. w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego) uwzględnia się ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia oraz innych zabytków nieruchomych, znajdujących
się w gminnej ewidencji zabytków, a także, w przypadku gdy gmina posiada gminny
program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu. Ponadto w dokumentach planistycznych ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków.
Gmina posiada gminną ewidencję zabytków sporządzoną w 2008r. oraz gminny program opieki nad zabytkami przyjęty Uchwałą NR XXXII/234/2009 Rady Gminy Chrząstowice z dnia 30 grudnia 2009 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad
Zabytkami na lata 2010-2013 (Dz. Urz. Woj. Opolskiego Nr 17, poz. 248).
3.2.2. Zabytki nieruchome
Rejestr zabytków
W rejestrze zabytków województwa opolskiego ujęte są dwa obiekty zabytkowe położone na terenie gminy: pałac (budynek dawnego nadleśnictwa, obecnie Ośrodek Resocjalizacji MONAR) w Zbicku (fot. 5) pochodzący z 1930 roku – nr rej. 2012/77, oraz
park z aleją dojazdową – nr rej. 296/94. Pałac zachowany jest w dobrym stanie, natomiast park jest w zupełnie zdewastowany.
Ewidencja zabytków
W gminnej ewidencji zabytków ujęte są 124 obiekty nieruchome. Są to głównie XIX i
XX w. budynki mieszkalne, gospodarcze i poprodukcyjne, które stanowią własność
prywatną. Nieznaczna część obiektów stanowi własność kościołów i związków wyznaniowych, nadleśnictwa, PKP i stowarzyszeń. Obiekty, w których mieściły się (lub nadal
mieszczą) placówki oświatowe (w Dąbrowicach, Lędzinach, Suchym Borze, Dębskiej
Kuźni i w Dańcu) oraz remizy strażackie w Niwkach i Suchym Borze stanowią własność gminy.
Wieś Chrząstowice
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
BIPROK
Kościół parafialny p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP ul. Szkolna 3 – 1896-97 rok,
Plebania ul. Szkolna 3 - koniec XIX wieku,
Kaplica cmentarna na cmentarzu - początek XX wieku
Dom Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP Niepokalnie Poczętej ul. Ozimska 1a,
- ok. 1930r.,
Dom, ul. Dworcowa 13 – 1925 rok,
Dom, ul. Dworcowa 15 – koniec XIX wieku,
Dom, ul. Dworcowa 22 – początek XX wieku,
Dom, ul. Krótka 1 – 1893 rok,
Dom, ul. Ozimska 1 – 1926r.,
41
_________________________________________________________________________________
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Dom, ul. Ozimska 11 – koniec XIX wieku,
Dom, ul. Ozimska 13 – 1887 rok,
Dom, ul. Szkolna 4 – koniec XIX wieku,
Dom, ul. Zwycięstwa 2 – początek XX wieku,
Dom, ul. Zwycięstwa 3 – 1902 rok,
Wieś Daniec
18.
19.
20.
21.
22.
Kapliczka-dzwonnica, pomiędzy ul. Dąbrowicką 2 a Dąbrowicką 4 – koniec XVIII wieku,
Dom - świetlica, ul. Ozimska 5 – 1911rok,
Szkoła, ul. Utracka 8 – 1913 rok, (fot. 11),
Dom, ul. Dąbrowicka 8 –m 1928rok,
Dom, ul. Dąbrowicka 9 – początek XX wieku,
Wieś Dąbrowice
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Dom, ul. Wiejska 10 – 1889r.,
Dom, ul. Wiejska 16 – 1900 rok,
Dom, ul. Wiejska 20 – początek XX wieku,
Dom, ul. Wiejska 35 – koniec XIX wieku,
Kapliczka – dzwonnica przy ul. Wiejskiej pomiędzy nr 33 i 35 – I połowa XIX wieku
Szkoła, ul. Wiejska 49 – początek XX wieku,
Wieś Dębie
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
Kapliczka Jana Nepomucena, skrzyżowanie ulic Raszowskiej i Wiejskiej - koniec XIX
wieku,
Kościół parafialny p. w. Narodzenia NMP, pomiędzy ul. Kościelną i Wiejską – 19091910 (fot. 6),
Plebania, ul. Wiejska 6 – XIX/XX,
Dworek, ul. Chrząstowicka 5 – połowa XIX wieku (fot. 7),
Dom, ul. Parkowa 1 – koniec XIX wieku (fot. 13),
Dom Myśliwski Górniczego Koła Łowieckiego w Zabrzu, ul. Parkowa 1 – początek XX,
Aleja parkowa /klony, lipy, świerki, dęby/ pomiędzy Dębiem a Dąbrowicami – koniec
XIX wieku,
Obora, ul. Parkowa 1 – III ćw. XIX wieku (fot. 12),
Chlew, ul. Parkowa 1 – 1897 rok,
Dawna piekarnia ze sklepem, ul Wiejska 10 – koniec XIX wieku,
Dom, ul. Wiejska 16 – I ćw. XIX wieku,
Młyn wodny, ul. Wiejska 25 – 1897rok (fot. 14),
Spichlerz, ul. Wiejska 25 – ok. poł.XIX wieku (fot. 14),
Dom, ul. Wiejska 28 – I ćw. XX wieku,
Dom, ul. Wiejska 50A – 1913rok,
Wieś Dębska Kuźnia
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
BIPROK
Kapliczka – dzwonnica, ul. Kolonia pomiędzy nr 16 i 18 – koniec XIX wieku,
Kapliczka – dzwonnica, ul. Krasickiego 1 – przełom XVIII/XIX wieku,
Szkoła (obecnie przedszkole), ul. Krasickiego 5 – koniec XIX wieku, (fot. 16),
Budynek gospodarczy, ul. Krasickiego 5 – koniec XIX wieku,
Dom, ul. Kolonia 8 - 1929 rok,
Stodoła, ul. Wiejska 2 – 1937 rok,
Dom, ul. Wiejska 3a – 1937 rok,
Stodoła, ul. Wiejska 3a – 1937 rok,
42
_________________________________________________________________________________
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
Dom, ul. Wiejska 5a – 1937 rok,
Stodoła, ul. Wiejska 5a – 1937 rok,
Dom, ul. Wiejska 14 – początek XX wieku, ok. 1904 rok,
Dom, ul. Wiejska 15 – przełom XIX/XX wieku,
Dom, ul. Wiejska 19 – przełom XIX/XX wieku,
Dawna karczma, ul. Krasickiego 4 – początek XX wieku,
Budynek gospodarczy młyna wodnego, ul. Krasickiego 6 – III ćw. XIX wieku,
Młyn wodny, ul. Krasickiego 6 – 1903 rok,
Dom przy młynie, ul. Krasickiego 6 – III ćw. XIX wieku, 1903rok – remont,
Dawny pałacyk, ul. Wolności 3 – początek XX wieku,
Stodoła, ul. Daniecka 1 – koniec XIX wieku,
Dom, ul. Daniecka 2 – 1937 rok,
Dom, ul. Daniecka 2A – 1937 rok,
Stodoła, ul. Daniecka 2A – 1937 rok,
Wieś Lędziny
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
Kościół filialny p. w. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, róg ul. Ozimskiej i Szkolnej
– 1854 rok (fot. 15),
Szkoła (obecnie świetlica wiejska), ul. Szkolna 2 – 1901 rok (fot. 15),
Dom, ul. Ozimska 18 - koniec XIX wieku,
Zabudowania gospodarcze, ul. Ozimska 18 – koniec XIX wieku,
Dom, ul. Ozimska 20 – koniec XIX wieku,
Zabudowania gospodarcze, ul. Ozimska 20 – koniec XIX wieku,
Aleja dojazdowa do budynku dawnego nadleśnictwa (obecnie MONAR), Zbicko ul. Leśna.
Wieś Falmierowice
87.
88.
89.
90.
Dom, ul. Wiejska 4 – koniec XIX wieku – 1896rok,
Dom, ul. Wiejska 12 – koniec XIX wieku,
Wieś Niwki
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
Remiza strażacka, ul. Wiejska – 1894 rok,
Budynek gospodarczy, ul. Wiejska 14 – początek XX wieku,
Dawna szkoła (obecnie Ośrodek szkoleniowy), ul. Wiejska 17 – początek XX wieku,
Leśniczówka, ul. Wiejska 22 - koniec XIX wieku,
Dom, ul. Wiejska 25 - początek XX wieku,
Dawna karczma (obecnie dom), ul.. Wiejska 27 – początek XX wieku,
Zabudowania gospodarcze, ul. Wiejska 38 - początek XX wieku,
Wieś Suchy Bór
112.
113.
BIPROK
Dom, ul. Palwety 1 – 1894 rok,
Leśniczówka, ul. Pawlety 2 – 1904 rok,
43
_________________________________________________________________________________
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
Stodoła, ul. Pawlety 2 – 1904 rok,
Dom, ul. Pawlety 5 – koniec XIX wieku,
Gospoda 9obecnie sklep z barem), ul. Pawlety 15 – 1872 rok,
Dom, ul. Pawlety 38 – 1862 rok,
Dom, ul. Palwety 53 – 1895/96 rok,
Stodoła, ul. Pawlety 53 - początek XX wieku,
Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej, ul. A. Pawlety 66A – 1933 rok,
Dawna szkoła 9obecnie dom), ul. Pawlety 68 – 1772 rok,
Dom, ul. Grodzicka 1 - koniec XIX wieku,
Szkoła z częścią mieszkalną (obecnie mieszkania i świetlica), ul. Szkolna 2 – 1927rok,
Kaplica – dzwonnica, ul. Róg ul. Pawlety i Grodzickiej – przełom XIX/XX wieku,
Formą ochrony zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków jest miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego. Oznacza to, że ochroną prawną objęte są zabytki
na terenach, dla których gmina sporządziła miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, tj. zabytki znajdujące się w granicach planów wszystkich wsi poza północną częścią wsi Dębska Kuźnia i sołectwem Suchy Bór, dla których plany są w trakcie
sporządzania.
3.2.3. Ochrona obszarowa
Analiza historycznych układów zabudowy wsi wykazuje, że zachowane są one w stopniu uzasadniającym ich ochronę.
Uwzględniając stan zachowania układów ruralistycznych oraz ich wartości historyczne i
krajobrazowe uznaje się za zasadne:
− dla wyróżnionych fragmentów historycznych układów we wsiach Niwki i Dębie ustanowienie strefy ochrony konserwatorskiej w zakresie zasadniczych elementów
rozplanowania oraz charakteru i skali zabudowy z wpisem do gminnej ewidencji
zabytków, oraz - w konsekwencji – objęcie ochroną prawną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
− dla XIX układów w pozostałych wsiach - określenie zasad ochrony w zakresie charakteru, układu i skali zabudowy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
3.2.4. Zasoby archeologiczne
Na terenie gminy znajduje się 58 stanowisk archeologicznych. 4 z nich wpisane są do
rejestru zabytków dawnego województwa opolskiego, dla dwóch kolejnych podjęto
procedurę wpisu do rejestru. Pozostałe powinny być ujęte w ewidencji zabytków
i ochrona ich powinna być realizowana przez gminę poprzez instrumenty polityki przestrzennej (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i decyzje o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu).
Gmina Chrząstowice – wykaz stanowisk archeologicznych
L.p. Miejscowość
1
2
Nr
stan
.
Typ stanowiska
Chronologia
Nr rejestru zabytków
5
Lokalizacja
3
4
1 Chrząstowice
2 Daniec
2
1
ślad osadnictwa - ?
punkt osadniczy, cmentarzysko,
osada - neolit, epoka brązu,
okres wpływów rzymskich (II-III
w.), późne średniowiecze
brak lokalizacji
dz. gr. nr 32, 871/86, 877/86,
868/85, 872/87
3 Daniec
2
osada, punkt osadniczy – kultura
łużycka (epoka brązu), średniowiecze
położone około 750 m na zachód
od środka wsi Daniec, około 50
m. na południowy zachód od kapliczki położonej przy szosie Daniec – Dąbrowie
BIPROK
6
44
_________________________________________________________________________________
2
3
4
4 Daniec
1
3
5 Daniec
4
punkt osadniczy, osada - kultura
przeworska (okres wpływów
rzymskich faza C - D), wczesne
średniowiecze, późne średniowiecze
osada – okres wpływów rzymskich ?
6 Daniec
5
osada – XII w.
brak lokalizacji
7 Daniec
6
osada – późny okres wpływów
rzymskich
8 Daniec
7
stanowisko hutnicze – wczesny
okres wpływów rzymskich
9 Daniec
10 Daniec
8
9
osada – wczesne średniowiecze
osada - kultura przeworska
(okres wpływów rzymskich),
położone około 1 600 m na południowy wschód od wsi, około
250 m na zachód od drogi z
Dańca do Krośnicy, na północny
zachód od tzw. Kopca Mientusiego, przy lesie
położone około 1 750 m na południowy wschód od wsi, około
250 m na zachód od drogi z
Dańca do Krośnicy, na tzw. Kopca Mientusiego, przy lesie
brak lokalizacji
położone około 100 m na północny wschód od kapliczki zlokalizowanej przy drodze z Dańca
do Dąbrowic, około 900 m na
zachód od centrum wsi
11 Daniec
10 punkt osadniczy - ?
12 Daniec
11 punkt osadniczy – średniowiecze, pradzieje
13 Daniec
12 osada – okres wpływów rzymskich, X - XIV w., średniowiecze
13 ślad osadnictwa - epoka kamienia
14 Daniec
15 Daniec
14 punkt osadniczy – średniowiecze
16 Daniec
15 ślad osadnictwa – okres wpływów rzymskich
16 skarb – okres wpływów rzymskich
17 skarb – XIX w.
18 ślad osadnictwa - neolit
22 cmentarzysko – kultura łużycka
17 Daniec
18
19
20
21
22
23
Daniec
Daniec
Daniec
Daniec
Daniec
Daniec
BIPROK
5
6
dz. gr. nr 387/68, 388/68,
389/70, 390/68
brak lokalizacji
położone około 1 000 m na południowy wschód od centrum wsi,
około 900 m na południowy zachód od leśniczówki w Dańcu
Mokrym
położone około 1 350 m na południowy wschód od centrum wsi,
około 900 m na południowy
wschód od leśniczówki w Dańcu
Mokrym, na północ od stodoły
dz. gr. nr 5
położone około 800 m na południowy zachód od leśniczówki w
Dańcu Mokrym, na punkcie wysokościowym 207,6
położone około 250 m na zachód
od kapliczki zlokalizowanej przy
szosie Daniec - Ozimek
brak lokalizacji
brak lokalizacji
brak lokalizacji
brak lokalizacji
brak lokalizacji
brak lokalizacji
brak lokalizacji
brak lokalizacji
45
_________________________________________________________________________________
1
2
3
4
24 Daniec
23 ślad osadnictwa - ?
25 Daniec
24 osada - późne średniowiecze
26 Daniec
27 Daniec
28 Daniec
29 Daniec
26 punkt osadniczy - średniowiecze
27 osada produkcyjna - pradzieje
28 punkt osadniczy – pradzieje,
późne średniowiecze
29 punkt osadniczy – późne średniowiecze
33 punkt osadniczy –średniowiecze
(XV w.)
30 Daniec
31 Daniec
32 Daniec
33 Daniec
34 Daniec
35 Daniec
36 Daniec
37 Daniec
35 osada, punkt osadniczy – kultura
przeworska (okres wpływów
rzymskich – faza późna), późne
średniowiecze, pradzieje
36 grodzisko ? - ?
38 Dąbrowice
1
39 Dąbrowice
2
40 Dębie
1
41 Dębie
2
42 Dębie
3
BIPROK
5
6
położone około 1 300 m na północny zachód od centrum wsi,
około 100 m na zachód od drogi
Daniec – Dębska Kuźnia, około
350 m na południe od punktu
wysokościowego 191,4
dz. gr. nr 165, 583/161, 626/160,
627/160,
630/160,
665/146,
940/154, 982/161
dz. gr. nr 661/145, 706/145,
926/145
dz. gr. nr 863/66, 385/66
dz. gr. nr 183
dz. gr. nr 363/168
dz. gr. nr 325/12, 361/12
dz. gr. nr 326/13
dz. gr. nr 43, 47
dz. gr. nr 327/14
dz. gr. nr 207
dz. gr. nr 418/60, 420/60
A–
682/86
dz. gr. nr 60
położone około 3 900 m na północ od centrum wsi, w lesie, około 500 m na północny zachód od
punktu wysokościowego 178,6,
około 350 m na południowy
wschód od punktu wysokościowego 181,7
dz. gr. nr 738/197
produkcyjny punkt osadniczy –
A–
kultura przeworska (faza C),
1111/99
pradzieje, Xiv – XV w.
punkt osadniczy, ślad osadnicdz. gr. nr 175, 712/174
twa - pradzieje, XIV – XV w.
punkt osadniczy – średniowiecze
położone około 1 000 m na północ od Dębia, na tzw. Górce, na
?
polu Piotra Waletzko
punkt osadniczy, ślad osadnicdz. gr. nr 69, 360/73, 361/74,
twa - pradzieje, późne średnio362/74, 363/74
wiecze
osada i cmentarzysko całopalne
Apołożone około 400 m na połu– okres wpływów rzymskich
275/70 dniowy zachód od gruntów wsi
Dębska Kuźnia, około 230 m na
zachód od drogi Dębska Kuźnia
– Dębie, przy drodze polnej w rejonie wybierzyska piasku i sąsiadującego z nim pola
46
_________________________________________________________________________________
1
2
3
43 Dębie
4
44 Dębska Kuźnia
45 Dębska Kuźnia
3
46 Dębska Kuźnia
47 Dębska Kuźnia
48 Dębska Kuźnia
49 Dębska Kuźnia
50 Dębska Kuźnia
51 Dębska Kuźnia
52 Dębska Kuźnia
53 Falmirowice
5
4
4
5
punkt osadniczy - pradzieje,
punkt osadniczy - pradzieje
6
dz. gr. nr 229/101
brak lokalizacji
punkt osadniczy – wczesne średniowiecze, późne średniowiecze
punkt osadniczy, osada – neolit,
okres wpływów rzymskich
ślad osadnictwa - okres wpływów rzymskich
ślad osadnictwa - ?
brak lokalizacji
punkt osadnictwa – pradzieje,
neolit, średniowiecze
9 ślad osadnictwa – epoka kamienia, kultura łużycka
10 osada – kultura łużycka
brak lokalizacji
brak lokalizacji
1
dz. gr. nr 231/69
6
7
brak lokalizacji
brak lokalizacji
brak lokalizacji
8
54 Falmirowice
2
55 Falmirowice
3
56 Falmirowice
4
57 Falmirowice
58 Lędziny
5
1
brak lokalizacji
brak lokalizacji
punkt osadniczy – kultura przeworska
punkt osadniczy – IV – V w.
osada produkcyjna – kultura
przeworska, pradzieje
produkcyjny punkt osadniczy –
neolit, kultura przeworska (faza
D), pradzieje
ślad osadnictwa - neolit
grodzisko – wczesne średniowiecze (VIII – X w.)
brak lokalizacji
w trakcie
wpisu
w trakcie
wpisu
dz. gr. nr 432/154, 383/158,
363/129, 365/159, 160, 161
dz. gr. nr 900/4, 786/5, 740/5,
818/6, 819/6, 820/6, 506/8,
507/8, 605/9, 606/9, 7
brak lokalizacji
A - 49/66 dz. gr. nr 67, 114/66
Stanowiska archeologiczne zlokalizowane są na rysunku studium, z wyjątkiem stanowisk odkrytych w okresie przedwojennym o bliżej nieokreślonym położeniu (zaznaczono je jako "brak lokalizacji" w rubryce "lokalizacja").
Za wyjątkiem grodzisk w Lędzinach i Dańcu, wszystkie stanowiska mogą zostać zabudowane, pod warunkiem uprzedniego przeprowadzenia badań ratowniczych.
3.3. Krajobraz
Krajobraz kształtują – rzeźba terenu, pokrycie terenu (szata roślinna, wody powierzchniowe) oraz zabudowa. Szczegółowo poszczególne elementy krajobrazu scharakteryzowane zostały w poprzednich punktach (rzeźba terenu – pkt 2.1 1, roślinność –
pkt 2.1.7, wody powierzchniowe - pkt 2.1.5, zabudowa – pkt 3.1, 3.2 i 3.1.3).
W sumie krajobraz w gminie można określić jako umiarkowanie atrakcyjny. Podstawowym walorem jest szata roślinna, na którą składają się mocno rozczłonkowane kompleksy leśne, łąki w dolinach Jemielnicy i Swornicy z ciekawymi układami zieleni łęgowej wzdłuż licznych cieków wodnych oraz liczne zadrzewienia przydrożne. Powierzchnie zielone zajmują 62 % powierzchni gminy. Pod względem rzeźby terenu najciekawsza krajobrazowo jest południowo – wschodnia część gminy, w rejonie wsi Dębie
i Daniec.
Krajobraz kulturowy jest zróżnicowany. Najkorzystniej prezentują się w krajobrazie
fragmenty wsi o mało przekształconych historycznych układach przestrzennych. Wśród
BIPROK
47
_________________________________________________________________________________
nich na szczególną uwagę zasługują – zabudowa zachodniej części wsi Niwki (fot. 1)
oraz zabudowa wsi Dębie wzdłuż ulicy Wiejskiej z dominującą sylwetą kościoła.
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
wydzielić w strukturze przestrzennej jednostek osadniczych wartościowe fragmenty
układów ruralistycznych i określić zasady ich ochrony,
opracować katalog regionalnych form zabudowy i detali,
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego:
• zdefiniować w sposób czytelny granice rozwoju jednostek osadniczych,
• ustanowić zasady kształtowania zabudowy jednostek osadniczych uwzględniające kreowanie wartości estetycznych – krajobrazu, wnętrz urbanistycznych
(ulic, placów) i formy zabudowy,
ująć w gminnej ewidencji zabytków wyróżnione fragmenty historycznych układów
ruralistycznych we wsiach Niwki i Dębie,
uwzględnić ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia
oraz pozostałych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji
zabytków, w tym stanowisk archeologicznych, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego;
przestrzegać zasad ochrony obszaru chronionego krajobrazu określonych w stosownym akcie prawnym,
chronić i uzupełniać zieleń leśną, łęgową, śródpolną i przydrożną,
zabudowę na terenach o wyróżniających się walorach krajobrazowych, tj. na terenach obejmujących zabudowę wsi Niwki wraz z otaczającymi polami do granic lasu
oraz na terenach obejmujących obszar Wzgórz Dębskich w rejonie Dańca uzależnić od stopnia ingerencji w krajobraz i podporządkować ochronie krajobrazu, natomiast tereny rolne w otoczeniu zespołu Kuriatownia w Dębiu wraz z ulicą Parkową – ze względu na dodatkowe walory produkcyjne przestrzeni rolniczej – wyłączyć
z zabudowy,
uwzględniać ochronę widoków panoramicznych wyróżnionych zespołów zabudowy
wsi Dębie i Niwki w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
architekturę pojedynczych obiektów budowlanych w obszarach otwartych podporządkować względom krajobrazowym.
4. Sytuacja gospodarcza gminy
4.1. Zasoby surowcowe
W gminie Chrząstowice stwierdzono dotychczas występowanie tylko jednego surowca
mineralnego o znaczeniu gospodarczym – kruszywa naturalnego, które występuje dość
powszechnie na terenie całej gminy. Poza złożem Zawada leżącym fragmentarycznie
w granicach gminy (na terenie wsi Lędziny), dotychczas nie udokumentowano innych
złóż; podjęto geologiczne prace rozpoznawcze w Lędzinach i na pograniczu wsi
Chrząstowice – Dębie.
Eksploatacja surowców naturalnych na terenie gminy jest znacznie ograniczona z powodu dużych powierzchni terenów objętych ochroną – Obszar Chronionego Krajobrazu
Lasy Stobrawsko – Turawskie, projektowany Obszar Natura 2000, liczne siedliska
przyrodnicze i stanowiska roślin chronionych oraz zewnętrzny obszar ochrony pośredniej ujęcia wody w Zawadzie.
BIPROK
48
_________________________________________________________________________________
4.2. Działalność gospodarcza pozarolnicza
Wg danych statystycznych na terenie gminy działa 477 podmiotów gospodarczych (wg stanu na dzień XII. 2006r. [46]. Są to głównie małe i średnie zakłady
rodzinne.
1
Gmina Chrząstowice – podmioty gospodarki narodowej
zarejestrowane w rejestrze REGON według liczby pracujących w 2006r.
liczba zakładów ogółem
w tym z ilością pracujących:
9 i mniej
10 – 49
50 i więcej
477
455
20
2
Wśród podmiotów gospodarczych dominują zakłady usługowe, które stanowią
42% wszystkich zakładów działających na obszarze gminy.
2
Gmina Chrząstowice – podmioty gospodarki narodowej
zarejestrowane w rejestrze REGON według wybranych sekcji w 2006r.
477
rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
przetwórstwo przemysłowe
budownictwo
usługi
inne
24
71
71
202
56
w tym:
4.3. Przemysł, produkcja pozarolnicza
4.3.1. Majątek produkcyjny gminy
Na terenie gminy nie ma zakładów przemysłowych. Działalność produkcyjna obejmuje
przetwórstwo przemysłowe i prowadzona jest przez małe i średnie zakłady produkcyjne. Branżami dominującymi są: obróbka drewna (tartaki, zakłady stolarskie) oraz przetwórstwo owoców i warzyw. Do najbardziej znaczących należą:
− Zakład Drzewny w Suchym Borze,
− Zakład Bracia Tokarscy - producent zapalaczy do grilli i kominków,
− Przetwórstwo Owoców i Warzyw w Chrząstowicach,
− Przetwórstwo Owoców i Warzyw ROLNIK w Dańcu,
− Zakład Betoniarski CEMBUD w Chrząstowicach.
Ogółem, wg stanu na XII. 2006r. na terenie gminy zarejestrowanych jest 71 podmiotów
gospodarczych prowadzących działalność produkcyjną [46] (tj. o 11 więcej niż w
1998r., kiedy sporządzana był pierwsza edycja studium).
Gmina Chrząstowice – struktura zakładów produkcyjnych według liczby pracujących
stan XII 1998
w tym z ilością pracujących
do 5
6 – 20
21 – 50
powyżej 50
1
2
60
54
3
3
-
Bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne
Jak w przypisie 1
BIPROK
49
_________________________________________________________________________________
W sektorze produkcji pracuje około 300 osób, co stanowi 7 % ludności w wieku produkcyjnym (według stanu na XII 1998r.).
4.3.2. Warunki dla rozwoju przemysłu i produkcji pozarolniczej
Gmina ma mało korzystne warunki dla rozwoju przemysłu i produkcji pozarolniczej.
Czynniki niekorzystne, tj. bariery (ograniczenia rozwoju) to:
− brak potencjału produkcyjnego,
− ograniczenia wynikające z obowiązku ochrony przyrody i obszarów zasilania ujęć
wód pitnych w Zawadzie,
− niedoinwestowanie w zakresie infrastruktury technicznej (brak kanalizacji sanitarnej
w 5 wsiach oraz brak sieci gazowej),
− brak surowców mineralnych.
Atuty (potencjały rozwojowe), to:
− korzystne położenie gminy w układzie transportowym regionu (dwie drogi krajowe,
linia kolejowa),
− duża ilość gruntów niskich klas bonitacyjnych, predysponowanych do zabudowy,
− produkcja rolna – baza dla przemysłu rolno – spożywczego,
− sąsiedztwo dwóch ośrodków miejskich – potencjalnych rynków zbytu,
− potencjał ludzki (bezrobotni, rezerwy zasobów pracy w sektorze rolniczym),
− baza lokalowa w postaci nieużytkowanej zabudowy rolniczej (stwarza możliwość
rozwoju rzemiosła produkcyjnego i drobnej wytwórczości).
Z uwagi na dotychczasowe funkcje gminy (mieszkalnictwo, rolnictwo, rekreacja) oraz
uwarunkowania przyrodnicze nie wskazany jest rozwój na terenie gminy zakładów
z produkcją szkodliwą i uciążliwą dla środowiska. Za najkorzystniejsze kierunki produkcji uznaje się: produkcję rolno – spożywczą (przede wszystkim podejmowaną przez
grupy producenckie rolników) oraz przemysł lekki na potrzeby miasta Opola.
4.4. Rynek usług (z wyłączeniem sektora uspołecznionego)
4.4.1. Stan rynku usług
Rynek usług na terenie gminy jest stosunkowo słabo rozwinięty. W sektorze usług nieuspołecznionych pracuje około 700 osób, co stanowi 16 % ludności w wieku produkcyjnym (według stanu na XII 1998r.).
Gmina Chrząstowice – podmioty gospodarcze prowadzące działalność usługową
według liczby pracujących – stan XII 1998 / XII 2006
Liczba podmiotów
ogółem
w gminie
liczba
%
Ogółem
w tym
do 5
liczba
%
192/302 100/100
180
93,8
w tym z ilością pracujących
6 – 20
21 – 50
liczba
%
liczba
%
10
5,2
2
1,0
powyżej 50
liczba
%
-
Budownictwo
41/71
21,4/23
38
2
1
-
handel, naprawy
88/113
45,8/37
82
5
1
-
hotele, restauracje
transport, składowanie, łączność
pośrednictwo
finansowe
obsługa nieruchomości i firm
12/17
6,3/6
11
1
-
-
21/33
11/11
19
2
-
-
6/14
3,1/5
6
-
-
-
24/54
12,5/18
24
-
-
-
Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu
BIPROK
50
_________________________________________________________________________________
Nasycenie rynku usług obrazuje stosunek ilości podmiotów usługowych do liczby ludności. W tym zakresie sytuacja gminy jest mniej korzystna niż ogólnie w województwie;
wszystkie wskaźniki, z wyjątkiem usług hotelowych i gastronomicznych, są niższe.
Gmina Chrząstowice – stan rynku usług na tle województwa w 1998 roku
rodzaj działalności usługowej
wg sekcji EKD
Budownictwo
handel, naprawy
hotele, restauracje
transport, składowanie, łączność
pośrednictwo finansowe
obsługa nieruchomości i firm
ilość podmiotów gospodarczych prowadzących
działalność usługową na 1 000 mieszkańców
w gminie
średnio w województwie
6,2
7,1
13,2
20,4
1,8
1,8
3,2
4,0
0,9
1,6
3,6
8,6
Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu
Zdecydowanie dominują według sektorów – handel i naprawy, według ilości pracujących – małe zakłady, tj. zatrudniające poniżej 9 osób. Do najbardziej znaczących zakładów należą:
dwa zakłady ślusarsko – mechaniczne w Dębskiej Kuźni,
zakład ślusarsko – kowalski w Dębiu,
zakład elektromechaniki chłodniczej w Lędzinach,
zakład blacharstwa i lakiernictwa pojazdowego Autoblacha w Chrząstowicach.
4.4.2. Uwarunkowania rozwoju
Gmina posiada korzystne warunki rozwoju rynku usług.
Atuty (potencjały rozwojowe) to:
− korzystne położenie gminy w układzie transportowym regionu (dwie drogi krajowa,
linia kolejowa),
− sąsiedztwo dwóch ośrodków miejskich – potencjalnych usługobiorców,
− duża ilość gruntów niskich klas bonitacyjnych predysponowanych do zabudowy,
− potencjał ludzki (bezrobotni, rezerwy zasobów pracy w rolnictwie),
− baza lokalowa w postaci nieużytkowanej zabudowy rolniczej (stwarza możliwość
rozwoju rzemiosła usługowego).
Czynniki niekorzystne, tj. bariery (ograniczenia rozwoju) to:
− ograniczenia zabudowy na obszarach chronionych,
− niedoinwestowanie w zakresie infrastruktury technicznej (brak kanalizacji sanitarnej
i sieci gazowej).
Uwzględniając uwarunkowania widzi się szansę rozwoju na terenie gminy usług handlowych, obejmujących zasięgiem sąsiadujące miasta (kompleksy handlowo - usługowe), usług magazynowo – składowych (hurtownie), usług związanych z obsługą podróżnych wzdłuż dróg krajowych i obsługą rolnictwa oraz usług związanych z turystyką.
4.5. Gospodarka rolna
4.5.1. Warunki naturalne
Gmina charakteryzuje się mało korzystnymi warunkami naturalnymi do produkcji rolnej.
Dominują gleby średnie i słabe. Grunty orne III i IV klasy bonitacyjnej stanowią 35,9 %,
V i VI – 64,1 %. Największy udział w grupie gruntów ornych mają kompleksy żytnie,
które w sumie zajmują około 65 % powierzchni ogólnej gruntów ornych.
Ogólny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (syntetyczna ocena
punktów podstawowych czynników środowiska naturalnego - rzeźba, klimat, warunki
BIPROK
51
_________________________________________________________________________________
rolne, gleby) gminy odbiega znacznie od średniej wojewódzkiej i wynosi 63,15 (średnio
dla województwa opolskiego 87,2, najlepsza gmina Pawłowiczki – 102,3). Na niski
wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej rzutują, oprócz niskich klas bonitacji gleb, bardzo niekorzystne warunki wodne (charakterystyka gleb pod względem
rodzajów i stopnia zanieczyszczenia przedstawiona została w pkt. 2.1.6). Korzystne są:
agroklimat i rzeźba terenu. Warunki są zróżnicowane w poszczególnych wsiach. Najwyższym wskaźnikiem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje się
wieś Dębie – 71,3, najniższym wieś Niwki – 54,1.
Struktura zasiewów odzwierciedla jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej; przeważają w zasiewach zbóż - żyto i mieszanki zbożowe, znaczny udział mają ziemniaki.
Gmina Chrząstowice - struktura zasiewów w 1996
powierzchnia
[ha]
%
ogółem
powierzchnia
zasiewów
Zboża
podstawowe
ziemniaki
1 792
1 420
198
100
79,2
11,0
Według podstawowych danych statystycznych wg miast i
wsi za 1996 – US w Opolu
Gmina Chrząstowice - struktura zasiewów zbóż w indywidualnych gospodarstwach rolnych
– stan 1996
powierzchnia
[ha]
%
ogółem
pszenica
żyto
jęczmień
Owies
pszen – żyto
mieszanki zbożowe
1 420
160
375
188
51
239
407
11,3
26,4
13,2
3,6
16,8
28,7
100
Według podstawowych danych statystycznych wg miast i wsi za 1996 – US w Opolu
Potwierdzeniem niskiej jakości przestrzeni produkcyjnej są uzyskiwane plony zbóż
(znacznie poniżej średniej w województwie).
Gmina Chrząstowice - plony zbóż w indywidualnych gospodarstwach rolnych – stan 1997
owies z jęczmieniem i inne
ogółem
pszenica
żyto
jęczmień
owies
mieszanki
z 1 ha w dt
gmina
Chrząstowice
średnie
w województwie
16,1
15,3
15,0
14,0
14,0
20,9
32,0
33,9
26,0
32,8
29,1
29,6
wg wyników produkcji rolnej w 1997 – dane Urzędu Statystycznego w Opolu
Niskie są też w gminie plony ziemniaków (70 dt/ha w 1997 roku przy średniej w województwie opolskim 165 dt/ha).
BIPROK
52
_________________________________________________________________________________
4.5.2. Struktura użytkowania gruntów rolnych
Użytki rolne zajmują powierzchnię 3 940 ha, co stanowi 48 % powierzchni ogólnej gminy. Struktura użytkowania gruntów rolnych przedstawia się następująco:
Gmina Chrząstowice - użytkowanie gruntów rolnych – stan 1998
ogółem
3 940
100
ha
%
powierzchnia użytków rolnych
grunty orne
Sady
łąki
2 265
10
1 611
57,5
0,25
40,9
pastwiska
54
1,35
Według danych statystycznych z 1998 roku
Jak wynika z zestawienia, obok gruntów ornych dużą powierzchnię użytków rolnych
zajmują użytki zielone, łącznie 42,25 %. Wyjątkowo mały udział w ogólnej powierzchni
gruntów rolnych mają powierzchnie sadów, który wynosi 0,25 % przy średniej w województwie 0,55 %.
4.5.3. Stan gospodarki rolnej
Główni właściciele gruntów rolnych to rolnicy indywidualni, w których posiadaniu jest
przeszło 90 % użytków rolnych gminy.
Pozostałe grunty należą do Skarbu Państwa (około 4,5 %), gminy (1,2 %) i innych jednostek prawnych. Gruntami Skarbu Państwa zarządzają - Agencja Własności Rolnej –
około 180 ha (w tym 140 ha to łąki), Nadleśnictwa - Opole, Strzelce Opolskie i Krasiejów – 40 ha.
Na terenie gminy Chrząstowice istnieją 763 gospodarstwa rolne.
Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych jest niekorzystna. Średnia
wielkość gospodarstwa (z wyłączeniem działek rolniczych o powierzchni poniżej 1 ha)
wynosi 5,9 ha, przeważają gospodarstwa małe (1 - 5 ha), które zajmują 33,4 % powierzchni użytków rolnych gospodarstw indywidualnych i średnie (5 - 15 ha) - 51,6 %.
Gmina Chrząstowice - systematyka indywidualnych gospodarstw rolnych
wg grup obszarowych i powierzchni użytków rolnych
Lp.
1
2
3
4
5
6
Powierzchnia gospodarstw
1 – 2 ha
2,01 – 5 ha
5,01 – 7 ha
7,01 – 10 ha
10,01 – 15 ha
powyżej 15 ha
Ilość gospodarstw
349
244
46
42
48
34
Źródło: Raport o stanie gminy na koniec kadencji 2006 – 2010
Przeważającym kierunkiem produkcji indywidualnych gospodarstw rolnych jest produkcja roślinna. Struktura gospodarstw według kierunków produkcji przedstawia się następująco:
kierunki produkcji
Roślinny
Zwierzęcy
Mieszany
Pozostałe
% w ilości gospodarstw ogółem
36,4
20,6
29,1
13,8
wg powszechnego spisu rolnego 1996
W produkcji roślinnej przeważa produkcja zbóż podstawowych, która zajmuje 60 %
powierzchni gruntów ornych. Poza zbożami produkowane są: ziemniaki (8,4 %), rośliny
BIPROK
53
_________________________________________________________________________________
pastewne (2,2 %). Nie prowadzi się na terenie gminy upraw warzyw i owoców na większą skalę.
Poziom hodowli zwierząt gospodarskich liczonej w ilości zwierząt na 100 ha użytków
rolnych odzwierciedla strukturę użytkowania gruntów rolnych – wskaźniki hodowli bydła
i koni w gminie są wyższe od średnich wskaźników w województwie.
gmina
województwo
Gmina Chrząstowice - poziom hodowli zwierząt gospodarskich na tle województwa
Ilość zwierząt gospodarskich na 100 ha użytków rolnych
bydło
trzoda
owce
konie
Kozy
krowy
ogółem
chlewna
47,8
17,4
100,3
0,2
1,3
1,3
36,1
14,0
122,6
1,8
0,9
1,0
Opracowanie własne na podstawie materiałów statystycznych z 1996
Dominuje produkcji przyzagrodowa, nie prowadzi się na terenie gminy produkcji zwierzęcej na skalę przemysłową.
Sytuacja ekonomiczna indywidualnych gospodarstw rolnych jest w gminie – mało korzystna. Wartość towarowej produkcji na 1 ha użytków rolnych wynosi 973 zł/ha, przy
średniej w województwie 1 609 zł/ha. Zdecydowanie dominują w gminie gospodarstwa
dwuzawodowe. W ogólnej liczbie 542 gospodarstw prowadzących działalność rolniczą,
40 % to gospodarstwa, w których udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem nie przekracza 10 %, w 30 % gospodarstw udział ten wynosi 10 ÷ 30 %
a tylko 14 % gospodarstw utrzymuje się prawie wyłącznie z produkcji rolnej.
Zatrudnienie w indywidualnych gospodarstwach rolnych w przeliczeniu na pełnozatrudnionych wynosi ogółem 716, a w gospodarstwach według powierzchni użytków rolnych przedstawia się następująco:
Gmina Chrząstowice - pełnozatrudnieni w indywidualnych gospodarstwach rolnych
wg powierzchni użytków rolnych gospodarstwa - stan 1996
Powierzchnia użytków rolnych indywidualnych gospodarstw rolnych w ha
ilość pełnozatrudnionych ogółem
ilość pełnozatrudnionych
na 100 ha
ogółem
w gminie
1–
2
2-5 5-7
7–
10
10 –
15
15 –
20
20 –
30
30 50
50 –
100
pow.
100
716
137
232
81
119
57
39
9
-
2
22,7
44,2 30,8 25,5 22,7
21,0
16,7
-
0,7
39
12,2
Według powszechnego spisu rolnego
Według założeń przyjętych w krajach Unii Europejskiej zatrudnienie na 100 ha nie powinno przekraczać 15 osób. Wyższy wskaźnik zatrudnienia wskazuje na nadwyżkę zatrudnionych w rolnictwie, które w gminie Chrząstowice wynosi 240 pełnozatrudnionych.
4.5.4. Agroturystyka
Agroturystyka na terenie gminy nie jest rozwinięta, powinna jednak być brana pod
uwagę jako jeden z kierunku rozwoju obszarów wiejskich ponieważ stanowi dodatkowe
źródło dochodów gospodarstw rolnych oraz sprzyja rozwojowi pokrewnych gałęzi z tym
związanych, takich jak handel, gastronomia, przetwórstwo, rękodzieło ludowe. (Według
szacunków, jedno gospodarstwo agroturystyczne uruchamia na obszarze wiejskim
około 10 nowych miejsc pracy) [18].
Przesłanki rozwoju agroturystyki to:
a) atrakcyjność terenu,
b) infrastruktura lokalna (społeczna, drogowa, techniczna),
c) baza noclegowa,
BIPROK
54
_________________________________________________________________________________
d) fachowa obsługa klientów,
e) polityka państwa wyrażająca się w regulacjach prawnych.
ad. a)
Rozwojowi agroturystyki sprzyja wiejska przestrzeń niezurbanizowana, na której dominuje gospodarka rolna i leśna, przewaga elementów przyrodniczych o braku lub małym
nasileniu objawów degradacji ekologicznej i czynników szkodliwych dla zdrowia. Wartość tej przestrzeni można ocenić przyjmując niżej wymienione kryteria:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Gmina Chrząstowice – ocena wartości przestrzeni gminy dla celów agroturystyki
wartości sprzyjające
Kryteria wartości przestrzeni
wartości w gminie
rozwojowi agroturystyki
gęstość zaludnienia na 1 km2
do 80
81
procentowy udział gospodarstw indywidualnych
powyżej 60 %
90 %
w ogólnej powierzchni użytków rolnych
udział łąk i pastwisk w użytkach rolnych
powyżej 30 %
42,3 %
udział lasów w powierzchni zajmowanej przez
30 – 60 %
42,3 %
gminę
udział wód w powierzchni gminy
powyżej 5 %
poniżej 1 %
udział osób utrzymujących się z dochodów pozado 60 %
ponad 80 %
rolniczych
Opracowanie własne
Ocena wykazuje, że w gminie spełnione są cztery z wyżej wymienionych kryteriów, co
przyjmuje się już za warunki umiarkowanie sprzyjające.
Planowane zalesienia oraz budowa planowanego zbiornika retencyjnego Raszowa na
pograniczu z gminą Tarnów Opolski wpłyną na poprawę warunków agroturystycznych.
ad. b), c), d)
Przesłanki wyszczególnione w pkt b), c), d) zależą od aktywności społeczności lokalnej. Dużą rolę w ich tworzeniu mogą odgrywać władze samorządowe, głównie gminne,
poprzez:
− tworzenie i utrzymywanie dogodnych warunków sanitarno – higienicznych, komunikacyjnych oraz zwiększenie atrakcyjności przestrzeni turystycznej (utrzymywanie
zabytków kultury, urządzeń rekreacyjno – sportowych, wytyczanie i oznakowanie
szlaków turystycznych),
− popularyzację rynku turystycznego poprzez wykorzystanie do tego celu prasy, telewizji, wydawanie katalogów, przewodników, map i innych materiałów reklamujących atrakcyjność gminy,
− koordynację działań agroturystycznych obiektów przez lepszą organizację, wykorzystując do tego celu jednostkę strukturalną na szczeblu gminy (która m.in. zajmowałaby się popularyzacją rynku turystycznego, organizacją różnego typu szkoleń z zakresu organizacji agrobiznesu, rachunkowości, doradztwa finansowego,
doradztwa prawnego, nauki języków obcych itp.).
4.5.5. Synteza uwarunkowań i perspektywy rozwoju gospodarki rolnej
Analiza uwarunkowań wykazuje, że gmina posiada mało korzystne warunki rozwoju
gospodarki rolnej, przesądzają o tym: warunki naturalne i struktura gospodarstw rolnych. W tej sytuacji rozwój gospodarki rolnej możliwy jest poprzez intensywne zabiegi
agrotechniczne poprawiające jakość gleb, objęcie trwałych użytków zielonych konserwacją i odnową istniejących urządzeń melioracji wodnych, tworzenie specjalistycznych
gospodarstw rolnych, rozwój działalności gospodarczej okołorolniczej (usług na rzecz
rolnictwa, agroturystyki, rzemiosła regionalnego itp.). W/w program rozwoju gospodarki
rolnej wiąże się z poważnymi nakładami finansowymi i będzie możliwy tylko przy odpowiedniej polityce rolnej państwa.
BIPROK
55
_________________________________________________________________________________
Dopuszczenie eksploatacji kruszywa naturalnego uzależnić od oceny wpływu na
środowisko przyrodnicze ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zbiorników wód
podziemnych, w poziomach czwartorzędowych.
− Wydzielić w strukturze przestrzenno - funkcjonalnej gminy „strefy rozwoju”, tj. tereny o optymalnych warunkach dla rozwoju inwestycji produkcyjnych, składowych i
usługowych, i opracować dla nich miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.
− Umożliwić, poprzez odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego, rozwój drobnej wytwórczości, rzemiosła produkcyjnego i usługowego na terenach istniejącej zabudowy zagrodowej.
− W oparciu o analizę warunków naturalnych wydzielić w strukturze funkcjonalno –
przestrzennej gminy strefy:
• intensywnej produkcji rolnej,
• ekstensywnej produkcji rolnej, podporządkowanej względom ochrony środowiska,
ze wskazaniem terenów możliwego zaprzestania użytkowania rolniczego
i tworzenia nowych zalesień, zadrzewień lub zakrzewień.
−
5. Uwarunkowania demograficzne i społeczne
5.1. Prognoza zmian ludnościowych na okres 2000 - 20203
5.1.1. Charakterystyka zmian ludnościowych w okresie do końca lat 90 i wcześniejsze prognozy po roku 2000
Gmina Chrząstowice jest silnie zurbanizowaną gminą wiejską w wschodniej części
aglomeracji opolskiej. Obszar gminy (miejscowości: Suchy Bór, Lędziny i Falmirowice)
bezpośrednio przylega do miasta Opola i należy do tzw. strefy bliskiej aglomeracji Opola. która znajduje się pod silną presją procesów urbanizacyjnych.
Zaludnienie gminy charakteryzowało się stosunkowo powolnym, jednak stałym wzrostem aż po lata 70. (101,3%). W okresie 1970-1978 liczba ludności gminy ustabilizowała się na poziomie 6,5 tys. osób wskutek wzmożonej emigracji ludności miejscowej zaledwie równoważonej ruchem naturalnym. Taki rozwój demograficzny skutkował deformacjami struktury wiekowej oraz wg. płci. W tym czasie negatywne tendencje zmian
ludnościowych nie były jeszcze równoważone napływem ludności z centrum aglomeracji (z Opola).
Późniejsze zmiany (w latach 80. i 90.) były kontynuacją tendencji rozwojowych z lat 70.
stąd ogólna liczba mieszkańców gminy zmieniała się w zakresie 100-150 osób w ciągu
ponad 20 lat. Dodatkowo trzeba pamiętać o różnicach pomiędzy statystykami oficjalnymi a rzeczywistą liczbą mieszkańców niektórych jednostek administracyjnych w woj.
opolskim, w tym również gm. Chrząstowice, wynikającą z nieuwzględniania odpływu
migracyjnego definitywnego oraz „zawieszonego” za granicę (głównie do Niemiec).
Odbywał się on przeważająco jako ruch turystyczny, szczególnie pod koniec lat 70 i w
latach 80., i nie był uwzględniany jako odpływ migracyjny na stałe. W efekcie rzeczywista liczba mieszkańców wielu podopolskich gmin była często znacznie niższa od oficjalnej. Również późniejsze powroty części emigrantów na teren woj. opolskiego nie
wpływały na zmiany w liczbie mieszkańców gmin bowiem w oficjalnych statystykach
nie wykazano ich jako wyjazdy.
W 1996 r. gm. Chrząstowice liczyła prawie 6,6 tys. mieszkańców. W prognozach wykonywanych dla lat 90. i dla pierwszej dekady nowego wieku (do 2010 r.) przewidywano pewien spadek zaludnienia (94,0%), w związku z nałożeniem się negatywnych
3
Skrót opracowania wykazanego w wykorzystanych materiałach, poz. [33]
BIPROK
56
_________________________________________________________________________________
skutków demograficznych migracji zewnętrznych i spodziewanym spadkiem napływu
w ruchu wewnętrznym. Równocześnie zakładano też, że w dalszej perspektywie liczba
ludności gminy będzie powoli wzrastać, tak, że w 2010 r. osiągnie ponownie 6,6 tys.
osób (100,0%). Dotychczasowy rozwój ludnościowy pozwala sklasyfikować gminę
Chrząstowice jako jednostkę o ustabilizowanej ogólnej liczbie mieszkańców, jednak ze
znacznymi wahaniami wynikającymi z dużego udziału migracji wewnętrznych i zewnętrznych w bilansie ludności.
Z punktu widzenia zagospodarowania przestrzennego gmina Chrząstowice jest jednostką administracyjną o dominującej funkcji mieszkaniowej z udziałem rolniczej
i przemysłowej jako funkcji uzupełniających.
Gmina jest położona w środkowej części Opolszczyzny, w bezpośredniej strefie podmiejskiej Opola. Bliskość dużego ośrodka miejskiego skutkuje licznymi procesami demograficznymi, charakterystycznymi dla zaawansowanej urbanizacji. Z kolei, uzupełniająca funkcja rolnicza w gospodarce gminy skutkuje z jednej strony stosunkowo stabilnym układem ruchu naturalnego, z drugiej stałą przewagą odpływu mieszkańców
nad napływem (aż do końca lat 90.). Dla gminy Chrząstowice charakterystyczna jest
także duża wymiana migracyjna z zagranicą. W całej gminie, składającej się z 9 sołectw (miejscowości wiejskich), mieszka około 6,5 tys. osób (1998). W latach 90. odnotowano tu stosunkowo duży, bezwzględny spadek liczby mieszkańców (1999/1988 =
96,9%), związany z utrzymywaniem się dużego, negatywnego salda migracji wewnętrznych przy niewielkim i wykazującym tendencje do spadku przyroście naturalnym.
Dynamika zmian ludnościowych w gminie Chrząstowice oraz we wsi gminnej w latach 1950-1989
Ludność ogółem
Dynamika zmian liczby ludności
1950 1960 1970 1978 1989
1999
60/19 70/19 78/19 89/19 99/8
50
60
70
78
9
woj. opolskie - wieś
(tys. osób)
469,4
494,8
518,1
499,7
495,5
492,8*
105,4
104,7
96,5
99,1 99,5
Gm. Chrząstowice
5605
5862
6547
6540
6622
6418**
118,1
108,2
97,5
101,3 96,9
944
17
968
17
1141
17
1189
18
1244
19
1124**
18
102,5
*
117,9
*
104,2
*
104,6 90,4
*
*
Chrząstowice - wieś
Udział wsi gminnej
w liczbie mieszkańców gminy (w %)
Źródło: oprac. własne na podst.: K. Heffner, Śląsk Opolski. Proces przekształceń ludnościowych i przestrzennych
systemu osadnictwa wiejskiego, Opole 1991, PIN Instytut Śląski w Opolu.
*) - liczba ludności wiejskiej woj. opolskiego w granicach z 1998 r. (porównywalnych)
**) - wielkości otrzymane z Urzędu Gminy (różnią się od danych oficjalnych o ponad 200 osób in minus (prawie 5 %).
Porównując dynamikę zmian ludnościowych w gminie Chrząstowice do odpowiednich
trendów na obszarach wiejskich woj. opolskiego, okazuje się, że w okresie 1950-1978
wzrost ludnościowy był tu szybszy niż w całym regionie. Natomiast w dekadzie przed
transformacją (lata 80.) kierunek zmian w liczbie mieszkańców upodobnił się do sytuacji ogólnoregionalnej.
Większość prognoz ludnościowych, wykonywanych dla jednostek administracyjnych
szczebla lokalnego - tak w ujęciu ogółem, jak i w rozbiciu na ludność poszczególnych
wsi (gminy) - jest przeszacowana, zwykle ze względu na obiegowe rozumienie rozwoju
społeczno-gospodarczego jednostek osadniczych jako równoważnego z wzrostem
liczby ludności. Przeszacowanie jest zwykle większe w odniesieniu do miast dużych
i średnich, mniejsze jeśli chodzi o małe miasta i obszary wiejskie. Jednak w wypadku
miast i gmin byłego woj. opolskiego prognoza GUS w niewielkim stopniu niedoszacowuje tempo wzrostu miast i wsi regionu. Ostatnia prognoza GUS (1997) przewiduje
pogłębiającą się depopulację regionu opolskiego oraz istotne zmniejszenie procesów
BIPROK
57
_________________________________________________________________________________
wzrostu ludnościowego w miastach. W odniesieniu do obszarów wiejskich wspomniana
prognoza zbliżona była do zmian rzeczywistych. Można nawet mówić o pewnym, niewielkim niedoszacowaniu ogólnej liczby mieszkańców wsi w połowie lat 90. W prognozie nie przewidywano załamania się migracji o kierunku wieś - miasto oraz znacznego
spadku w saldzie migracji zagranicznych, począwszy od pierwszych lat transformacji
gospodarczej (1990).
Niedoszacowanie tempa wzrostu ludnościowego na obszarach wiejskich jest uwarunkowane przede wszystkim zróżnicowanym pochodzeniem terytorialnym ludności regionu, wyraźnie odmiennym od struktur demograficznych, charakterystycznych dla innych
województw dawnych Ziem Zachodnich i Północnych.
5.1.2. Założenia prognozy zmian ludnościowych na lata 2000 - 2005 - 2010 2015 - 2020
Formułując założenia do prognozy rozwoju ludnościowego woj. opolskiego uwzględniono tendencje rzeczywiste zmian w liczbie mieszkańców regionu w okresie 19901995 ujawnione w porównawczej analizie danych wyjściowych do prognozy. Ponadto
uwzględniono także dane Prognozy zmian liczby ludności w układzie województw na
lata 2000-2005-2010, wykonanej przez GUS porównując uzyskane wyniki z prognozowanymi.
Przyjęto następujące założenia ogólne, które umożliwiły wykonanie wyliczenia prognozowanej liczby mieszkańców w poszczególnych przekrojach czasowych:
−
−
−
−
zmiany ludnościowe w gminie Chrząstowice nie różnią się istotnie od prognozowanych przemian w innych wiejskich jednostkach administracyjnych aglomeracji
opolskiej;
podobnie jak w całej strefie wschodniej regionu opolskiego, w której przeważa ludność autochtoniczna, udział migracji zagranicznych w prognozowanym bilansie
ludnościowym gminy Chrząstowice będzie znaczny (śladowy);
założono, analizując dotychczasowe tendencje rozwoju demograficznego gminy,
że procesy ludnościowe do 2020 roku nie ulegną istotnym zmianom tak pod
względem kierunku (minimalny przyrost naturalny, niewielka przewaga wyjazdów
na stałe nad przyjazdami) jak i intensywności (liczba urodzeń i zgonów jest pochodną struktury ludności i wcześniejszej intensywności ruchu naturalnego, procesy migracyjne po okresie tendencji spadkowej nieco się nasilą w późniejszych
okresach;
w pierwszej dekadzie 21. wieku występować będzie niewielka przewaga przyjazdów nad wyjazdami w ruchu wewnętrznym skutkująca wyrównywaniem ujemnego
salda migracji zewnętrznych [analogicznie do procesów występujących w obszarach zewnętrznych dużych ośrodków miejskich].
Ze względu na założone uwarunkowania, oraz przyjętą zasadę zaokrąglenia prognozowanej liczby mieszkańców do 10 osób, miejscowości wiejskie gminy Chrząstowice
generalnie podzielono na wzrostowe i stagnujące (w gminie nie ma wsi o depopulacyjnyn charakterze).
Wychodząc z analizy trendów zmian ludnościowych w latach 1990-1999 oraz biorąc
pod uwagę ustalenia z tzw. prognozy GUS-owskiej (zakłada ona niewielki wzrost liczby
mieszkańców woj. opolskiego wskutek przewagi dodatnich zmian w ruchu naturalnym
ludności nad stale ujemnym saldem migracji) wyliczono, że:
− w latach 2000-2005 nastąpi minimalny wzrost liczby mieszkańców gminy
(rzędu 30 osób w stosunku do 1999 roku; 6,6 tys. osób w 2005);
− później, w latach 2006-2010 tendencja wzrostowa nieco nasili się (około 100
osób) jednak ludność gminy nie przekroczy 6,7 tys. osób w 2010 roku (maksimum w latach 2010-2011 - ca 6680-6690 osób). Można sądzić, że przy pro-
BIPROK
58
_________________________________________________________________________________
−
gnozowanych kierunkach zmian (początkowo ujemne saldo migracji, wyraźnie dodatnie dopiero od roku 2014) gmina Chrząstowice osiągnie w 2015 roku około 6,6 tys. Mieszkańców;
wreszcie, w pięcioleciu 2016-2020 rosnące dodatnie saldo mi-gracji najprawdopodobniej nie będzie równoważyć ubytków wynikających z negatywnego
bilansu ruchu naturalnego (wchodzenie w późny okres emerytalny licznych
roczników z wyżu demograficznego lat 50.).
Generalnie, prognozowany trend zmian ludnościowych w gminie Chrząstowice
będzie głównie skutkiem utrzymywania się prawie zerowego przyrostu naturalnego (+15 osób w latach 2001-2005 [0,9 promile/średniorocznie]; +15 osób w latach 2006-2010 i -15 osób [-0,9 promile/średniorocznie] w ostatnim pięcioleciu
prognozy) w całym omawianym okresie oraz - w znacznie większym stopniu pochodną niewielkiego, ujemnego salda migracji (-80 osób w latach 2001-2005; 50 osób w latach 2006-2010 i -70 osób w latach 2011-2015).
Z drugiej strony wszystko wskazuje na to, że ujemne saldo migracji będzie skutkiem
znacznego obrotu migracyjnego (stosunek salda migracji do sumy napływu i odpływu w jednostce administracyjnej), w którym istotne znaczenie będzie miał:
− ruch migracyjny w wymianie z zagranicą, z utrzymującą się wy-raźną przewagą odpływu nad napływem. Będzie to łączny skutek oddziaływania istniejących powiązań migracyjnych z Niemcami, różnicy w poziomie rozwoju gospodarczego Polski i Niemiec oraz wzrastającej roli wyjazdów o charakterze
czasowym i wahadłowym;
− można też założyć, że w perspektywie 15-20 lat rola migracji zagranicznych
utrzyma się ze względu na przewidywane otwarcie granic Polski i włączenia
do Unii Europejskiej (w prognozie założono, że będzie to skutkować niewielkim wzrostem ruch u przyjazdowego, rzędu kilka-kilkanaście osób rocznie
w skali gminy);
− w wymianie wewnętrznej wzrośnie rola napływu ludności z miast, przede
wszystkim z Opola, która już w pierwszej dekadzie po 2000 roku może zrównoważyć odpływ zagraniczny, a w drugiej skutkować niewielkim, dodatnim
ogólnym saldem wymiany migracyjnej.
− rola migracji międzywiejskich i wieś-miasto będzie niewielka.
5.1.3. Struktura płci i wieku
Stosunkowo niewielkie zmiany w ogólnej liczbie mieszkańców gminy Chrząstowice będą jednak skutkowały przekształceniami głównych elementów struktury demograficznej. Przy relatywnie małych zmianach w liczbie mieszkańców gminy wahania
w strukturze płci nie będą zbyt duże. W okresie 1975-1999 stopniowo zmniejszała się
przewaga udziału kobiet w strukturze płci (z 108/100 [kobiety/mężczyźni] w 1975 do
102/100 w 1999 roku. Był to przede wszystkim skutek wyrównywania się odpływu zagranicznego mężczyzn i kobiet w wieku produkcyjnym. Stopniowe wyrównywanie
przewagi kobiet jest charakterystyczne także dla innych obszarów związanych z aglomeracją opolską.
W okresie prognozowanym wydaje się, że dalej będzie maleć przewaga kobiet
w strukturze ludności (do 101/100 w 2010 roku i 100/100 w 2020 roku zob. tab. 1).
Można spodziewać się narastania przewagi kobiet w grupie poprodukcyjnej (powyżej
60 lat). Jednak w grupie produkcyjnej, szczególnie młodszej (wiek 18-45 lat), nieco
wyższy będzie odpływ mężczyzn, głównie zagraniczny. Równocześnie w najmłodszych
grupach wiekowych (młodzież i dzieci) kobiet będzie mniej niż mężczyzn (liczba urodzeń dzieci płci męskiej jest nieco wyższa niż dzieci płci żeńskiej).
Dla przewidywań w zakresie zmian w infrastrukturze społecznej (przedszkola, żłobki,
szkoły różnych szczebli) duże znaczenie ma prognoza zmian w liczbie dzieci i młodzie-
BIPROK
59
_________________________________________________________________________________
ży (zob. - tab. 3, 4, 5). Znając wielkości w zakresie liczby urodzeń w gminie w latach
80.-90. można przewidywać potencjalne kierunki zmian w zakresie liczby dzieci w wieku przedszkolnym i młodzieży szkolnej.
Generalnie w pierwszym dziesięcioleciu 21. wieku wzrośnie liczba dzieci w wieku
przedszkolnym (80 osób), natomiast nieco zmniejszy się liczba dzieci w wieku szkolnym (o około 15 osób). Praktycznie nie zmieniona pozostanie liczba młodzieży szkolnej. W kolejnym dziesięcioleciu (2010-2020) liczba dzieci w wieku przedszkolnym gwałtownie spadnie (do 220 osób), minimalnie zmniejszy się liczba dzieci w wieku szkolnym
(o ok. 10 osób, do 720), a liczba młodzieży pozostanie praktycznie nie zmieniona (280
osób).
Jeśli chodzi o wahania liczby ludności w wieku produkcyjnym - istotnej dla lokalnego
rynku pracy - to w ciągu pierwszych 20 lat 21 wieku nie przekroczą one, w skali gminy 100 osób. Liczba osób w wieku produkcyjnym w roku 2020 będzie praktycznie taka
sama jak w wyjściowym 2000 roku.
Natomiast stale wzrastać będzie liczba osób w wieku poprodukcyjnym, szczególnie
kobiet. W perspektywie 2010 roku z 800 do 1000 osób). W kolejnym dziesięcioleciu
utrzyma się podobny trend w tej grupie wiekowej (o kolejne 100 osób). Wynika stąd
konieczność podjęcia przedsięwzięć z zakresu infrastruktury społecznej oraz odpowiednich działań związanych z polityką społeczną na obszarach wiejskich (ubezpieczenia, renty, pomoc społeczna i zdrowotna dla samotnych mieszkańców wsi, organizacja czasu wolnego itd.).
5.1.4. Wyniki prognozy w układzie przestrzennym gminy
Jak oszacowano wyżej, w okresie 2000-2020 gmina Chrząstowice, położona w bezpośrednim sąsiedztwie Opola, charakteryzować się będzie niewielkimi zmianami w ogólnej liczbie mieszkańców. Należeć będzie do stosunkowo licznej grupy zurbanizowanych gmin podopolskich o względnie ustabilizowanej sytuacji demograficznej.
Miejscowości wiejskie gminy Chrząstowice w większości należą do grupy wsi większych. W gminie są 3 wsie duże, liczące powyżej 1 tys. mieszkańców, 2 wsie średnie
i 3 wsie średnie-mniejsze (powyżej 200 mieszkańców). Nie ma wsi małych, a rozproszenie osadnictwa także jest niewielkie.
Miejscowości wiejskie w gminie Chrząstowice wg grup wielkości w latach 2000-2020
Grupy wielkościowe wsi
ilość wsi
2000
powyżej 1 tys. osób
501-999 osób
201-500 osób
101-200 osób
razem wsi
2010
3
2
3
1
9
3
2
3
1
9
2015
3
2
3
1
9
2020
3
2
2
2
9
Źródło: oprac. własne
Prognoza rozwoju ludnościowego gminy do 2020 roku, w przełożeniu na poszczególne
miejscowości wiejskie, nie spowoduje praktycznie żadnych większych zmian w strukturze wielkościowej wsi.
BIPROK
60
_________________________________________________________________________________
Kierunek zmian ludnościowych we wsiach gminy Chrząstowice w latach 1989-2020
Wsie
Kierunek zmian ludnościowych w stosunku do okresu poprzedniego
2000/1989
2010/2000
2020/2010
0
+
+
+
+
0
0
+
+
0
+
+
+
+
+
0
+
Chrząstowice
Dąbrowice
Daniec
Dębie
Dębska Kuźnia
Falmirowice
Lędziny
Niwki
Suchy Bór
Źródło: oprac. własne
Spośród 9 wsi, w pierwszym dziesięcioleciu prognozy (do 2010 r.), 6 miejscowości charakteryzować się będzie niewielkim wzrostem ludnościowym - największym w Suchym
Borze (o 60 osób), Dańcu (40) i Dębskiej Kuźni (40) oraz Chrząstowicach (30). Z pozostałych trzech, jedna nie zmieni położenia demograficznego (Dębie), a dwie (Dąbrowice i Niwki) wykażą niewielki spadek (zob. - tab. 2.).
W kolejnym dziesięcioleciu (do 2020 r.) również 6 wsi wykazywać będzie słaby trend
spadkowy w liczbie ludności (m. in. Dąbrowice (20), Daniec (20) i Dębska Kuźnia (20)).
Niewielki wzrost liczby mieszkańców wystąpi w 2 miejscowościach (Chrząstowice i Suchy Bór (o ok. 10 osób). Tylko 1 miejscowość (Lędziny) charakteryzować się będzie
brakiem zmian w tym zakresie.
W sumie 2 wsie (Chrząstowice i Suchy Bór) cechuje stały (choć niewielki) wzrost liczby
mieszkańców, natomiast 2 dalsze stała tendencja do spadku (Dąbrowice i Niwki).
Zmiany w liczbie mieszkańców miejscowości gminy Chrząstowice w latach 1950 – 2000
i prognoza na lata 2000 - 2020
Nazwa
miejscowości
1950
Chrząstowice
Dąbrowice
Daniec
Dąbie
Dębska
Kuźnia
Falmirowice
Lędziny
Niwki
Suchy
Bór
944
968 1 141 1 189 1 244 1 255 1 250 1 248 1 263 1 280 1 285 1 290
265
270
gmina razem
1960
1970
276
1978
260
1988
239
1989
230
1995
235
2000
224
2005
220
2010
210
2015
200
2020
195
1 190 1 269 1 380 1 384 1 357 1 325 1 340 1 341 1 360 1 380 1 370 1 365
533
530
510
562
612
643
557
541
520
535
530
420
991 1 086 1 261 1 291 1 342 1 300 1 300 1 264 1 280 1 300 1 290 1 280
505
438
480
460
416
415
430
449
450
460
450
445
363
181
604
344
187
688
436
209
721
431
184
784
434
155
894
435
150
851
450
150
869
465
149
848
470
140
870
480
135
910
480
130
913
481
120
920
5 605 5 862 6 547 6 540 6 622 6 481 6 559 6 521 6 583 6 685 6 638 6 606
BIPROK
61
_________________________________________________________________________________
79
3 423
109
6 510
79
3 358
106
6 617
80
3 408
106
6 481
79
3 281
103
6 576
80
3 344
103
6 559
80
3 341
104
6 572
6 382
6418
6 521
80
78
78
3 333
103
103
102
102
102
102
102
102
102
101
101
101
101
101
101
101
101
101
100
100
100
100
100
100
BIPROK
Ludność
ogółem
6 553
45
46
43
42
41
40
43
46
51
47
45
47
50
54
58
47
35
27
28
26
25
27
29
28
26
26
26
28
28
30
34
36
38
40
42
46
42
40
40
38
36
32
30
28
28
26
Bilans
ogółem
108
Saldo
migracji
3406
Przyrost
naturalny
79
Zgony
ogółem
Kobiety/100
mężczyzn
Małżeństwa
Kobiety
6 547
Urodzenia żywe
1975
76
77
78
79
1980
81
82
1983
84
1985
86
87
88
1989
90
91
1992
93
94
1995
96
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Gęstość
zaludnienia
Rok
Ludność
ogółem
Liczba ludności i ruch naturalny w gminie Chrząstowice w latach 1975 - 2020
92
100
105
108
105
104
100
106
118
142
115
105
94
86
81
88
80
67
63
60
58
60
54
56
52
48
50
56
66
72
78
76
74
72
70
68
62
58
54
50
45
42
48
48
42
40
66
62
60
58
56
60
67
68
69
56
82
80
74
74
73
64
62
72
68
62
56
58
60
60
65
68
62
58
54
50
46
42
40
44
48
52
55
57
60
64
66
68
66
60
58
54
26
38
45
50
49
44
33
38
49
86
33
25
20
12
8
24
18
-5
-5
-2
2
2
-6
-4
- 13
- 20
- 12
-2
12
22
32
34
34
28
22
16
7
1
-6
- 14
- 21
- 26
- 18
- 12
- 16
- 14
- 69
- 72
- 75
- 50
- 35
15
- 80
- 41
- 42
14
- 26
- 35
- 51
- 86
- 29
18
41
-1
1
-3
- 10
10
7
2
-6
- 10
-2
2
6
4
0
-2
-4
-6
- 10
- 10
-8
-6
-2
0
2
6
6
10
14
18
- 43
- 34
- 30
0
14
59
- 47
-3
7
100
7
- 10
- 31
- 74
- 21
42
59
-6
-4
-5
-8
12
1
-2
- 19
- 30
- 14
0
18
26
32
32
30
22
12
6
-1
-5
-8
- 14
- 19
- 20
- 12
-2
-2
4
6 544
6 510
6 480
6 480
6 494
6 553
5 506
6 503
6 510
6 610
6617
6 607
6 576
6 502
6 481
6 523
6 582
6 576
6 572
6 567
6 559
6 571
6 572
6 570
6 551
6 521
6 507
6 507
6 525
6 551
6 583
6 615
6 645
6 667
6 679
6 685
6 684
6 679
6 671
6 657
6 638
6 618
6 606
6 604
6 602
6 606
62
_________________________________________________________________________________
Nazwa
miejscowości
Chrząstowice
Dąbrowice
Daniec
Dąbie
Dębska
Kuźnia
Falmirowice
Lędziny
Niwki
Suchy
Bór
gmina razem
Lud- Dzie- Dzie7 - 14
ność ci 0 - ci % 7 - 64
6
ogółem
1 248
7,6 1 021 17,91
143
95
179
poprodukc.
%
Struktura wiekowa ludności wsi w gminie Chrząstowice w 2000 r.
Dzieci
szkol
ne %
Młodzież
szkol
na %
54
11,5
4,3
66,0
132
10,6
15 17
18 –
64
%
65 <
224
10
4,5
3,14
25
9
11,2
4,2
64,5
35
15,6
1 341
533
1 264
96
25
73
7,2 1 070 18,77
4,7
437 7,67
5,8 1 054 18,49
150
61
148
56
23
55
11,2
11,5
11,7
4,2
4,3
4,4
64,4
66,2
67,3
175
71
137
13,0
13,3
10,8
449
36
8,0
371
6,51
52
20
11,6
4,3
66,7
42
9,4
465
149
848
31
8
34
6,7
5,4
4,0
395 6,93
113 1,98
669 11,74
55
16
94
21
6
35
11,9
10,6
11,1
4,5
4,0
4,2
68,6
61,2
63,7
39
28
145
8,4
18,8
17,1
6 521
408
745
279
11,4
4,3
65,7
804
12,3
6,3 5 309
2010
Nazwa
miejscowości
Chrząstowice
Dąbrowice
Daniec
Dąbie
Dębska
Kuźnia
Falmirowice
Lędziny
Niwki
Suchy
Bór
gmina razem
Lud- Dzie- Dzie7 - 14
ność ci 0 - ci % 7 - 64
6
ogółem
1 280
9,0 1 011 17,74
142
115
210
12
1 380
530
1 300
110
23
92
460
41
480
135
910
30
8
53
6 685
484
BIPROK
Dzieci
szkol
ne %
Młodzież
szkol
na %
53
11,1
4,2
63,8
154
12,0
15 17
18 –
64
%
65 <
2,77
22
8
10,6
4,0
60,8
40
19,0
8,0 1 063 18,65
4,3
428 7,50
7,1 1 026 18,00
149
60
144
56
23
54
10,8
11,3
11,1
4,1
4,2
4,2
62,2
65,1
63,7
207
80
182
15,0
15,1
14,0
8,9
355
6,22
50
19
10,8
4,1
62,2
64
13,9
6,3
5,9
5,8
383 6,72
97 1,71
675 11,84
54
14
95
20
5
36
11,2
10,1
10,4
4,2
3,8
3,9
64,4
58,2
59,9
67
30
182
14,0
22,2
20,0
729
273
10,9
4,1
62,7 1 005
15,0
5,7
158
poprodukc.
%
7,2 5 196
63
_________________________________________________________________________________
Chrząstowice
Dąbrowice
Daniec
Dąbie
Dębska
Kuźnia
Falmirowice
Lędziny
Niwki
Suchy
Bór
Gmina
razem
Dzieci
0-6
1 290
58
195
6
1 365
510
1 280
Dzieci
%
7 - 64
7 - 14
15 17
Dzieci
szkolne %
Młodzież
szkolna %
18 –
64
%
65 <
4,5 1 051 17,82
143
55
11,1
4,3
66,2
181
14,0
150
2,54
20
8
10,4
4,0
62,5
39
20,0
52
8
48
3,8 1 108 18,78
1,6
410 6,95
3,8 1 027 17,41
150
56
139
58
22
54
11,0
10,9
10,9
4,3
4,2
4,2
65,9
65,3
65,2
205
92
205
15,0
18,0
16,0
445
16
3,6
358
6,06
49
19
10,9
4,2
65,3
71
16,0
481
120
920
10
2
18
2,1
1,7
2,0
384 6,52
89 1,51
700 11,86
52
12
95
20
5
37
10,8
10,1
10,3
4,2
3,9
4,0
64,9
60,3
61,7
87
29
202
18,1
24,2
22,0
6 606
218
716
277
10,8
4,2
64,9 1 110
16,8
3,1
3,3 5 278
5.2. Rynek pracy
5.2.1. Sytuacja na rynku pracy
Potencjalne zasoby pracy w gminie stanowi ludność w wieku produkcyjnym (18 60 K/65 M). Liczebność w tej grupie wiekowej wynosi około 4 100 osób, tj. 61 % ogółu
ludności w gminie. Uwzględniając współczynnik aktywności zawodowej (około 80 %)
rzeczywiste zasoby pracy w gminie wynoszą około 3 300 osób (stan na koniec 1998 r).
Z prognozy demograficznej wynika, że do roku 2020 nastąpi wzrost ludności w wieku
produkcyjnym o 100 osób.
5.2.2. Podaż pracy
W podstawowych działach gospodarki narodowej zatrudnionych jest na terenie gminy
648 osób, co stanowi 16 % zasobów pracy.
Gmina Chrząstowice - pracujący* w gospodarce narodowej
stan 31. XII. 2006 r.
Ilość pracujących
Ogółem
-
W tym:
przemysł i budownictwo
usługi rynkowe
usługi nierynkowe
sektor publiczny
sektor prywatny
liczba
%
448
100
114
119
213
228
220
25
27
48
51
49
*) bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób oraz bez pracujących
w indywidualnych gospodarstw rolnych.
Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych
Urzędu Statystycznego w Opolu
Duży wpływ na rynek pracy mają małe zakłady produkcyjne i usługowe zatrudniające
do 9 osób, w tym najwięcej w sekcjach handel i naprawy, działalność produkcyjna i budownictwo.
BIPROK
64
%
Nazwa
miejscowości
poprodukc.
2020
Ludność
ogółem
_________________________________________________________________________________
Stopień aktywności gospodarczej gminy wyrażony liczbą podmiotów gospodarczych na
1 000 ludności wynosi w gminie 45,6 i jest stosunkowo niski (w województwie – 59,5).
Liczba pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych w przeliczeniu na pełnozatrudnionych wynosi 716 osób [38]. Przy założeniu 15 zatrudnionych na 100 ha
użytków rolnych liczba ta powinna wynosić 470 osób.
5.2.3. Bezrobocie
Ogółem w gminie zarejestrowanych jest 147 osób pozostających bez pracy [1]. Stopa
bezrobocia (stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludności w wieku produkcyjnym)
wynosi 3,6 i lokuje gminę Chrząstowice w grupie gmin o najniższej stopie bezrobocia
(0 - 4).
Gmina Chrząstowice - struktura bezrobocia - stan 31.XII.1998
Ogółem
w tym
Kobiety
Absolwenci
Nie posiadający prawa do zasiłku
Pozostający bez pracy powyżej 12 miesięcy
147
100
7
130
59
Rzeczywisty stan bezrobocia w gminie jest wyższy, pewna liczba potencjalnie bezrobotnych pracuje za granicą.
5.2.4. Sytuacja na rynku pracy
Bilans rynku pracy wykazuje zdecydowaną nadwyżkę zasobów pracy nad podażą rynku lokalnego; około 1 000 osób, tj. 30 % zawodowo czynnych jest zatrudnionych poza
terenem gminy, przede wszystkim w Opolu i Ozimku.
Niestabilna ciągle sytuacja gospodarcza w kraju i brak określonej polityki rolnej nie pozwalają na dokładne ustalenie wielkości zasobów pracy do zagospodarowania do roku
2020. Jako wielkość orientacyjną można przyjąć sumę liczby bezrobotnych (łącznie
z „ukrytym” bezrobociem w rolnictwie) oraz prognozowany przyrost ludności w wieku
produkcyjnym, tj. około 500. Utworzenie podanej ilości nowych miejsc pracy może zbilansować rynek pracy w warunkach utrzymania dotychczasowej stopy bezrobocia
i dotychczasowego poziomu wyjazdów do pracy poza teren gminy.
W warunkach gminy Chrząstowice możliwość stworzenia nowych miejsc pracy upatruje
się w:
− rozwoju nowych inwestycji usługowych, składowych i produkcyjnych wzdłuż drogi
krajowej Nr 46 i w rejonie drogi krajowej A - 4,
− rozwoju przemysłu rolno – spożywczego, głównie przez grupy producenckie rolników, oraz usług na rzecz rolnictwa,
− rozwoju lokalnej przedsiębiorczości – głównie wśród użytkowników małych gospodarstw rolnych (rzemiosła produkcyjnego, usługowego i artystycznego, agroturystyki),
− rozwoju usług turystycznych (hotelowych, gastronomicznych, sportowo - rekreacyjnych),
− rozwoju budownictwa (przez przygotowanie atrakcyjnych terenów pod zabudowę
mieszkaniową).
BIPROK
65
_________________________________________________________________________________
5.3. Sytuacja mieszkaniowa
5.3.1. Ocena stanu istniejącego
Wielkość zasobów mieszkaniowych w gminie przedstawia się następująco:
Gmina Chrząstowice - wielkość zasobów mieszkaniowych
stan XII 1998 / XII 2006
Gmina ogółem
ilość mieszkań
1 675 / 1802
ilość izb
8 648 / 9403
2
powierzchnia użytkowa
171,7 / 193,1 tys. m
Urzędu Statystycznego w Opolu
Warunki mieszkaniowe w ujęciu statystycznym ilustruje poniższe zestawienie:
Gmina Chrząstowice - warunki mieszkaniowe
na tle województwa opolskiego – stan XII 1998 / XII 2006
Wskaźnik
liczba izb w mieszkaniu
liczba osób na 1 mieszkanie
liczba osób na 1 izbę
powierzchnia użytkowa
- mieszkanie
- na 1 osobę
gmina
5,16 / 5,22
3,98 / 3,70
0,77 / 0,71
102,5 / 107,2
25,8 / 29,0
Województwo
3,89 / 4,05
3,34 / 3,11
0,87 / 0,77
71,50 / 76,8
21,40 / 24,7
Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Urzędu Statystycznego w Opolu
Jak wynika z zestawienia, sytuacja mieszkaniowa w zakresie ilościowym gminy na tle
województwa przedstawia się korzystnie (wszystkie wskaźniki są korzystniejsze od
wskaźników wojewódzkich) i stan ten ma tendencję stałą.
W ocenie warunków mieszkaniowych istotne znaczenie ma stan techniczny zabudowy
mieszkaniowej oraz standard wyposażenia w instalacje. Tu sytuacja nie przedstawia
się tak korzystnie jak sytuacja ilościowa. Znaczna część substancji mieszkaniowej to
zasoby stare, tj. wybudowane przed 1939, a także przed 1918 rokiem. Są one coraz
powszechniej, staraniem właścicieli, modernizowane (wśród wielu pozytywnych przykładów, na wyróżnienie zasługuje zespół zagród w Dębskiej Kuźni, w których bardzo
starannie odrestaurowano ściany z muru pruskiego). Standard wyposażenia w instalacje jest średni. Powszechne jest wyposażenie w instalacje: elektroenergetyczną i wodociągową, zadowalające – w instalację telekomunikacyjną, brak zorganizowanego
systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz sieci gazowej.
W zasobach mieszkaniowych zdecydowanie dominuje własność prywatna. Gmina posiada 21 mieszkań w 13 budynkach [19].
5.3.2. Ruch budowlany
Zgodnie z danymi statystycznymi, wskaźniki wzrostu zasobów mieszkaniowych na terenie gminy w stosunku do średniego wskaźnika w województwie są zbliżone lub nieznacznie wyższe.
Gmina Chrząstowice - wzrost zasobów mieszkaniowych w latach 1997 - 1998 na tle województwa
Rok
1997
1998
2006
Mieszkania oddane do użytku
W liczbach bezwzględnych
W ilości na 1 000 mieszkańców
Gmina
Województwo
11
1,7
1,0
6
0,9
0,9
15
2,2
1,3
BIPROK
66
_________________________________________________________________________________
Roczna ilość wydawanych pozwoleń na budowę domów jednorodzinnych utrzymuje się
w kilku ostatnich latach na zbliżonym poziomie. Łącznie w latach 1995 – 1999 (tj. od
uchwalenia nowej edycji planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy)
wydanych zostało 58 pozwoleń.
Gmina Chrząstowice – pozwolenia na budowę domów jednorodzinnych
w latach 1995 – 1999 według miejscowości
Chrząstowice
Dębska Kuźnia
Lędziny
Suchy Bór
Niwki
Dębie
Dabrowice
Falmirowice
Daniec
Razem
1999
2
1
5
2
10
1998
3
2
1
5
1*
1
13
1997
2
2
4
3
11
1996
3
1
2
3
1
10
1995
7
1
6
14
Razem
17
5
5
23
4
3
1
58
* budynek szeregowy składający się z 12 segmentów.
Rozłożenie natężenia ruchu budowlanego na terenie gminy nie jest równomierne. Największym zainteresowaniem cieszą się wsie Suchy Bór i Chrząstowice, najprawdopodobniej ze względu na przygotowane geodezyjnie tereny budowlane. Analiza pozwoleń
na budowę pod kątem inwestorów wykazuje duże zainteresowanie działkami budowlanymi mieszkańców Opola.
5.3.3. Ocena potrzeb mieszkaniowych
Potrzeby mieszkaniowe są mierzalne, uzależnione przede wszystkim od trzech czynników:
− przyrostu ludności w wieku tworzenia gospodarstw domowych,
− stopnia zagęszczenia mieszkań,
− jakości zasobów mieszkaniowych (potrzeby restytucyjne).
W warunkach gminy Chrząstowice o potrzebach mieszkaniowych decyduje czynnik
pierwszy (stopień zagęszczenia mieszkań jest korzystny i nie wymaga poprawy a potrzeby restytucyjne powinny być realizowane poprzez modernizację istniejącej substancji mieszkaniowej).
Uwzględniając powyższe, potrzeby mieszkaniowe w poszczególnych wsiach do roku
2020 szacuje się na:
Chrząstowice
Dąbrowice
Daniec
Dębie
Dębska Kuźnia
Falmirowice
Lędziny
Niwki
Suchy Bór
-
40 mieszkań,
0 mieszkań,
30 mieszkań,
0 mieszkań,
30 mieszkań,
10 mieszkań,
10 mieszkań,
0 mieszkań,
40 mieszkań.
W polityce przestrzennej gminy należy uwzględnić przygotowanie nowych terenów pod
zabudowę mieszkaniową odpowiednio do potrzeb mieszkaniowych społeczności lokalnej (jest to ustawowy obowiązek gminy).
Przewidując, że budownictwo mieszkaniowe będzie realizowane w formie zabudowy
jednorodzinnej można przyjąć, że podane ilości mieszkań odpowiadają ilości działek
budowlanych, jaką należy przygotować w poszczególnych miejscowościach. Uwzględ-
BIPROK
67
_________________________________________________________________________________
niając rosnące zainteresowanie działkami budowlanymi na terenie gminy wśród mieszkańców Opola można przygotować pod zabudowę tereny większe niż wynika to z potrzeb mieszkaniowych społeczności lokalnej, zwłaszcza w miejscowościach położonych najbliżej granic miasta. Wielkość nowych terenów mieszkaniowych w planach zagospodarowania przestrzennego powinna jednak uwzględniać sytuację na rynku nieruchomościami. Nadmierna ilość tych terenów w stosunku do potrzeb, jest zjawiskiem
niekorzystnym, wywołuje bowiem wiele negatywnych skutków, takich jak: wzrost potrzeb w zakresie uzbrajania terenów ponad możliwości ich zaspokojenia, nieefektywne
wykorzystanie uzbrojenia z powodu małej ilości użytkowników, pogorszenie ładu przestrzennego przez rozproszenie zabudowy, zachwianie rynku nieruchomościami.
5.4. Infrastruktura społeczna
Na infrastrukturę społeczną składają się obiekty i urządzenia służące obsłudze ludności. Ich ilość, jakość i rozmieszczenie decydują w zasadniczym stopniu o jakości życia
mieszkańców. Usługi dzielą się na publiczne – pozostające w kompetencji władz samorządowych i władz rządowych (finansowane z budżetów samorządowych lub budżetu
państwa) i usługi niepubliczne świadczone przez inne jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne. Funkcjonowanie usług niepublicznych zależy od aktywności organizacji
społecznych, kulturalnych, wyznaniowych i podmiotów gospodarczych. Władze gminy
powinny stymulować ich rozwój poprzez gospodarkę terenami i politykę lokalową.
Kierunki rozwoju usług wyznaczają: aktualny stan usług (baza wyjściowa) oraz przyjęte
wskaźniki odpowiadające pożądanym standardom obsługi ludności, do których należy
dążyć poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki.
5.4.1. Usługi publiczne
PRZEDSZKOLA
W gminie działa 7 placówek przedszkolnych, w tym:
- 6 publicznych przeszkoli i oddziałów przedszkolnych
- 1 przedszkole niepubliczne.
Gmina Chrząstowice – liczba dzieci w przedszkolach według miejscowości
w roku szkolnym 2004/2005
L.p.
Miejscowość
1 Chrząstowice
- przedszkole publiczne
- przedszkole niepubliczne
2 Dębie
3 Dębska Kuźnia
4 Falmirowice
5 Suchy Bór
6 Daniec
Razem
w tym w placówki publiczne
Ilość
Liczba dzieci w roku szkolnym
1999/2000
2004/2005
43
*
15
21
16
22
24
*
141
38
32
8
16
24
20
36
174
142
1
1
1
1
1
1
1
7
6
*brak danych
Źródło: Raport o stanie gminy na koniec kadencji 2006 – 2010
Warunki funkcjonowania przedszkoli publicznych :
Liczba dzieci na:
- 1 miejsce
- 1 oddział
0,7
18
Urzędu Statystycznego w Opolu z 2006r.
BIPROK
68
_________________________________________________________________________________
Wskaźniki obrazujące warunki funkcjonowania przedszkoli są korzystne. Również rozmieszczenie placówek, uwzględniając układ sieci osadniczej i wielkość zaludnienia poszczególnych wsi, należy uznać za racjonalny. Według wyników prognozy demograficznej po roku 2010 liczba dzieci w wieku przedszkolnym będzie spadała. W tej sytuacji istniejące placówki zabezpieczają potrzeby na okres perspektywy. Zapotrzebowanie na miejsca w przedszkolach może jednak wzrosnąć w przypadku napływu ludności
(głównie z Opola) w przypadku uruchomienia nowych atrakcyjnych terenów budowlanych.
SZKOŁY
Na terenie gminy Chrząstowice działają 4 szkoły podstawowe 1 gimnazjum. Poza
szkołami będącymi gminnymi jednostkami organizacyjnymi, funkcjonuje zespół szkół
specjalnych przy Wojewódzkim Sanatorium Rehabilitacyjnym dla Dzieci i Młodzieży
w Suchym Borze.
Gmina Chrząstowice – liczba uczniów według miejscowości
L.p.
Rodzaj szkoły
Miejscowość
1
2
3
4
Chrząstowice
Daniec
Dębie
Dębska Kuźnia
szkoła podstawowa
Razem
5 Dębska Kuźnia
2
gimnazjum
Liczba uczniów w roku szkolnym
1999/2000
2004/2005
139
121
126
96
528
2
55
121
85
71
94
371
210
W roku szkolnym 2000/2001 liczba uczniów wynosiła 118
Wyposażenie szkół w urządzenia sportowe:
Dębska Kuźnia
Chrząstowice
Dębie
Daniec
Sale gimnastyczne
+
-
Boiska
+*
+
+
+
* kompleks boisk „Orlik”
Zgodnie ze współczesnymi standardami wszystkie szkoły powinny być wyposażone
w sale gimnastyczne, zespół boisk, zieleń rekreacyjną. Zalecane jest wyposażenie
w pływalnie co najmniej szkół gimnazjalnych.
Aby umożliwić sukcesywną realizację wymaganych urządzeń, należy przy istniejących
obiektach szkolnych zarezerwować tereny o odpowiedniej powierzchni (zalecana wielkość działki szkolnej wynosi 2 – 2,5 ha).
W strategii rozwoju sieci oświatowej w gminie Chrząstowice na lata 2005 – 2010 przyjętej Uchwałą nr XXVI/180/2005 Rady Gminy Chrząstowice z dnia 21 kwietnia 2005r.,
ze względu na zbyt rozbudowaną obecnie sieć przedszkoli na terenie gminy - niewspółmiernie do liczby dzieci oraz możliwości finansowych gminy, przyjęto następujące
rozwiązania w zakresie sieci publicznych placówek oświatowych:
-
-
Ze względu na wysokie koszty utrzymania przedszkola w Falmirowicach proponuje
się przeniesienie oddziału przedszkolnego z Falmirowic do budynku szkoły w Dębiu. (Obiekt oświatowy w Falmirowicach docelowo przeznaczony zostanie do zbycia.)
Przystosowanie przedszkola w Dębiu dla potrzeb dzieci niepełnosprawnych z gminy Chrząstowice.
Ze względu na małą liczbę dzieci w przedszkolu w Dębskiej Kuźni i wysokie koszty
utrzymania osobnego budynku planuje się przeniesienie oddziału przedszkolnego z
BIPROK
69
_________________________________________________________________________________
-
ul. Krasickiego 5 do budynku szkoły przy ul. Wiejskiej 53. Na terenie przyszkolnym
utworzony zostanie plac zabaw dla dzieci.
Uwzględniając niewykorzystaną w pełni powierzchnię budynku szkolnego w Dańcu
planuje się przeniesienie oddziału przedszkolnego (dzieci młodszych) do szkoły.
Planuje się przeniesienie oddziału „O” z Publicznego Przedszkola w Chrząstowicach do Publicznej Szkoły Podstawowej w Chrząstowicach.
W związku z niżem demograficznym oraz stopniowym spadkiem liczby wychowanków w przedszkolu w Suchym Borze wskazuje się konieczność ponownego przeanalizowania danych demograficznych przez Radę Gminy Chrząstowice w styczniu
2007 roku, w celu podjęcia decyzji dotyczącej utrzymania 1 oddziału przedszkolnego w Suchym Borze, bądź jego likwidacji z dniem 1 września 2007 roku i przeniesienia wychowanków do innego przedszkola na terenie gminy.
OCHRONA ZDROWIA i OPIEKA SPOŁECZNA (z uwzględnieniem placówek niepublicznych)
Obecnie na terenie gminy Chrząstowice działają następujące placówki ochrony zdrowia:
− Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej PANACEUM w Chrząstowicach (do 31
grudnia 1999 roku – Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej),
− Stacja Opieki Caritas Diecezji Opolskiej w Dębiu
− Prywatny gabinet stomatologiczny w Suchym Borze,
− Prywatny gabinet neurologiczny w Chrząstowicach,
− Apteka w Chrząstowicach,
− Punkt apteczny w Dańcu.
Mieszkańcy Dańca są częściowo objęci opieką zdrowotną przez ZOZ w Nakle, gmina
Tarnów Opolski. Placówki dysponują w sumie 7 gabinetami lekarskimi.
Gmina Chrząstowice - poziom obsługi mieszkańców
w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej na tle województwa - stan 1998
1
Gmina
2
Województwo
1
2
Ośrodki zdrowia
Lekarze
1,5/1,5
1,2
4,5/4,8
17,6
Lekarze
dentyści
na 10 tys. ludności
1,5/3,0
3,5
Pielęgniarki
Apteki
13,5/7,5
49,2
1,5/1,5
1,8
dane z lat 1998/2000
dane z roku 1998
Warunki lokalowe placówek służby zdrowia nie są zadowalające. Zastrzeżenia budzą:
ilość gabinetów oraz funkcjonalność budynku Zakładu w Chrząstowicach (m.in. wspólna poczekalnia dla dorosłych i dzieci chorych). W sumie poziom podstawowej opieki
zdrowotnej w gminie nie jest wystarczający. Wskazane jest zwiększenie liczby personelu medycznego, zwłaszcza pielęgniarek i lekarzy oraz budowa nowego ośrodka zapewniającego właściwe warunki funkcjonalne i lokalowe.
W zakresie ponad podstawowej opieki zdrowotnej mieszkańcy gminy obsługiwani są
przez placówki działające w strukturach powiatowych i wojewódzkich w Opolu.
Na terenie gminy znajdują się dwie placówki służby zdrowia o znaczeniu ponad lokalnym:
− Stowarzyszenie "MONAR" Zakład Opieki Zdrowotnej – Lędziny –Zbicko,
− SP ZOS Zespół Ośrodków Rehabilitacji Leczniczej z siedzibą w Suchym Borze.
W strategii rozwoju wsi Dębska Kuźnia opracowanej przez Radę Sołecką, planowana
jest budowa Zakładu Opieki Długoterminowej (dla ludzi starych).
BIPROK
70
_________________________________________________________________________________
Na terenie gminy działa 5 Klubów Wiejskich we wsiach: Chrząstowice, Daniec, Falmirowice, Dębie i Dąbrowice. Funkcję gminnego ośrodka kultury pełni obiekt Ochotniczej
Straży Pożarnej w Chrząstowicach. W strategiach wsi opracowanych przez Rady Sołeckie planuje się:
− rozbudowę świetlicy OSP ze świetlicą wiejską w Suchym Borze,
− centrum kulturalno – oświatowe w Dębskiej Kuźni.
SPORT, REKREACJA, WYPOCZYNEK
Boiska sportowe znajdują się we wsiach: Chrząstowice, Daniec, Dębska Kuźnia i Falmirowice. W strategiach rozwoju wsi opracowanych przez Rady Sołeckie planowany
jest rozwój urządzeń sportowych i rekreacyjnych:
L.p.
miejscowość
1.
Lędziny
2.
Niwki
3.
Chrząstowice
4.
Falmirowice
5.
Dębie
6.
Daniec
7.
Dębska Kuźnia
planowane urządzenia sportowe i rekreacyjne
uwagi
Boiska do siatkówki i koszykówki, kort te- Na terenie przy byłej szkole
nisowy
Ośrodek rekreacyjno – sportowy (boiska,
korty, baseny, place zabaw)
Rozbudowa bazy sportowej, budowa kor- Na terenie boiska LZS
tów
Urządzenia rekreacyjno – wypoczynkowe
Obok obiektu wielofunkcyjnego
Rozbudowa, zagospodarowanie boiska na
cele rekreacyjne
Realizacja obiektu sportowo – rekreacyj- W nawiązaniu do wybudonego, przebudowa zbiornika p-poż. na ba- wanego wcześniej obiektu
sen (latem) i lodowisko (zimą), budowa sportowo – rekreacyjnego
kompleksu wielofunkcyjnego kulturalno –
rekreacyjno – sportowego
− rozbudowa (poszerzenie boiska LZS
− centrum rekreacyjno – sportowe.
CMENTARZE
W gminie czynnych jest 6 cmentarzy, w tym 3 komunalne - we wsiach Chrząstowice,
Suchy Bór i Lędziny, oraz 3 parafialne - na terenach wsi Chrząstowice (przy granicy ze
wsią Dębska Kuźnia), Daniec, Dębie. Cmentarze komunalne nie mają możliwości rozwoju ze względu na otoczenie terenami zabudowanymi lub lasem. Cmentarze parafialne we wsiach Chrząstowice i Daniec mają możliwość powiększenia. Cmentarz w Dębiu
nie ma takiej możliwości ze względu, z jednej strony - na kolizję z zabudową mieszkaniową, z drugiej strony – na warunki gruntowo – wodne i obowiązek ochrony wód (dno
doliny cieku wodnego). Wymagana jest nowa lokalizacja cmentarza. W obowiązującym
planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy nowy cmentarz planowany
jest na terenach wsi Falmirowice. Zaproponowana lokalizacja jest korzystna z punktu
widzenia zasięgu obsługi wsi Dębie, Dąbrowice, Falmirowice oraz Suchy Bór. Ostatecznie jednak o lokalizacji cmentarza powinny przesądzić warunki gruntowo – wodne
ustalone na podstawie badań hydrogeologicznych.
5.5. Wnioski do polityki przestrzennej
-
Uwzględnić wyniki prognozy demograficznej w planach rozwoju zabudowy mieszkaniowej i infrastruktury społecznej.
W celu poprawy sytuacji na rynku pracy:
•
umożliwić inwestowanie na terenie gminy przez przygotowanie terenów pod nowe
inwestycje (opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
tworzenie zasobów gruntów komunalnych, uzbrojenie),
BIPROK
71
_________________________________________________________________________________
uwzględnić w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego możliwość
działalności gospodarczej pozarolniczej (usługowej i produkcyjnej) na terenach istniejącej zabudowy zagrodowej.
Przygotować tereny pod zabudowę mieszkaniową odpowiednio do potrzeb mieszkaniowych społeczności lokalnej (przez opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego, podział geodezyjny terenu na działki budowlane i zbrojenie).
W celu poprawy ludnościowej w gminie:
•
tworzyć warunki dla osadnictwa ludności spoza terenu gminy przez przygotowanie
terenów budowlanych (jw.) z uwzględnieniem sytuacji na rynku nieruchomościami,
•
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzględnić tereny (lub
rezerwę terenów) pod rozwój przyszkolnych urządzeń sportowych i rozbudowę bazy
sportowej przy istniejących boiskach, budowę nowego ośrodka zdrowia w Chrząstowicach, budowę zakładu opieki długoterminowej i centrum kulturalno – oświatowego
w Dębskiej Kuźni, budowę nowych kompleksów rekreacyjno – sportowych i pojedynczych urządzeń sportowych uwzględnionych w strategiach rozwoju wsi.
Ustanowić strefę ochrony sanitarnej dla Sanatorium Rehabilitacyjnego w Suchym Borze.
Zabezpieczyć tereny pod rozwój cmentarzy w Chrząstowicach, i Dańcu oraz teren pod
nowy cmentarz dla wsi Dębie, Dąbrowice, Falmirowice (ew. Suchy Bór).
•
-
-
-
6. Infrastruktura techniczna
6.1. System zaopatrzenia w wodę – wodociągi grupowe
Na terenie gminy Chrząstowice występują trzy wodociągi grupowe:
− Dębska Kuźnia,
− Daniec,
− Niwki.
Wodociąg grupowy DĘBSKA KUŹNIA
Obejmuje swoim zasięgiem wsie:
−
Dębska Kuźnia
- 1264 mk
−
Chrząstowice
- 1248 mk
−
Suchy Bór
- 848 mk
−
Lędziny
- 465 mk
−
Falmirowice
- 449 mk
Razem:
- 4274 mk
Wodociąg zasilany jest ze Stacji Wodociągowej zlokalizowanej na północ od wsi Dębska Kuźnia. Obecna produkcja wody wynosi Qśrd = 600 m3/d. W skład Stacji Wodociągowej wchodzą:
Studnie wodociągowe (2 szt.)
Studnia Nr 3 ujmuje wody czwartorzędowe.
− rok wydania 1988,
− zasoby eksploatacyjne Qe = 110 m3/h przy s = 1,8 m.,
− lustro wody nawiercone i ustabilizowane 5,2 m. – brak izolacji,
− głębokość studni – 73 m., Ф 14” – głowica,
− filtr od 50 do 70 m., rura perforowana Ф 14”,
− badania wody z 1988 roku:
Fe
- 0,2 mg/l
Mn
- 0,04 mg/l
pH
- 6,0
BIPROK
72
_________________________________________________________________________________
− zasoby eksploatacyjne Qe = 120 m3/h przy s = 3,0 m.,
− lustro wody nawiercone i ustabilizowane 5,0 m. – brak izolacji,
− głębokość studni – 82 m., Ф 16” – głowica,
− filtr od 61 do 79 m., rura perforowana owinięta siatką nylonową nr 8 Ф 8 ⅝” długości 18 m.,
Fe
- 0,8 – 0,6 mg/l
Mn
- ślad.
pH
- 6,2
Dla studni Nr 2 i 3 zgodnie z Postanowieniem OŚ II-7520-6/17/94/95 z dnia
12 stycznia 1995 roku wyznaczono granice stref ochronnych:
− pośredniej wewnętrznej – w formie owalu So = 4,2 m., Su =
36 m,
− pośredniej zewnętrznej – obejmującej część obszaru zasilania określoną 25-cio letnim czasem dopływu wody, tj. w odległości 1 727 m. w górę i 140 m. w dół strumienia.
Nie wystąpiono do tej pory o decyzję Wojewody w sprawie ustanowienia
stref.
Stacja uzdatniania – jednostopniowa filtracja
− filtry Ф 1 600 – 1 szt.
Ф 1 500 – 3 szt.
Zbiorniki – typ CPN – 3 × 50 m3
Pompownia II stopnia z pompami
− PJM 80/215
- 2 szt. - 18,5 kW
− PJM 65/230
- 1 szt. - 15,0 kW
Zbiorniki hydroforowe 4,5 m3 – 2 szt.
zakres pracy
3 – 4 at
< 2,6 – II pompa
< 2,0 – pożarowa
Wodociąg grupowy DANIEC
Obejmuje swoim zasięgiem wsie:
−
Daniec
- 1341 mk
−
Dąbrowa
- 224 mk
Razem:
- 1565 mk
Obecnie zużycie wody wynosi Qśrd = 200 m3/d w okresie letnim i 100 m3/d w okresie
zimowym.
Wodociąg do lipca 2000 roku zasilany był w wodę z terenu gminy Tarnów Opolski.
Obecnie wodociąg zasilany jest w wodę z nowo odwierconej studni zlokalizowanej na
przepompowni sieciowej w Dańcu. Główną przyczyną odwiercenia studni w Dańcu był
pogarszający się skład wody dostarczanej z Tarnowa Opolskiego (prawie dwukrotne
przekroczenie zawartości azotanów). Woda w Dańcu nie wymaga uzdatniania. Istniejące spięcie wodociągu Daniec z wodociągiem Tarnów Opolski traktowane będzie jako
zasilanie awaryjne.
W roku 2001 planowane jest wykonanie spięcia wodociągu grupowego Daniec z wodociągiem Dębska Kuźnia rurociągami tranzytowymi Ф 90 i Ф 110 PVC pomiędzy wsią
Dabrowice i Dębie.
W skład pompowni sieciowej w Dańcu wchodzi:
Studnia wiercona Nr 1
BIPROK
73
_________________________________________________________________________________
rok wydania 2000,
zasoby eksploatacyjne Qe = 37,7 m3/h przy s = 37,8 m,
lustro wody nawiercone 80 m, ustabilizowane 19 m p.p.t.,
głębokość studni – 120 m, Ф 20” – głowica,
filtr Ф 225 PVC Preussag długości 35,8 m,
badania wody z 2000 roku:
Fe
- 0,03 mg/l
Mn
- nie wykryto
Woda nie wymaga uzdatniania.
Dla studni Nr 1 decyzją Nr OŚ 752/9/00 z dnia 11 lipca 2000 roku Starostwo Powiatowe w Opolu ustaliło zasoby wody podziemnej z utworów triasowych w ilości:
Q = 37,7 m3/h przy depresji S = 37,8 m
oraz wyznaczono strefy ochronne obejmujące jedynie teren ochrony bezpośredniej w granicach istniejącego ogrodzenia i odstąpiono od utworzenia
terenu strefy ochrony pośredniej.
Pompownia sieciowa – typu bunkrowego – wykonana jest w konstrukcji żelbetowego
zbiornika posadowionego na terenie i obsypanego ziemią.
Wyposażenie technologiczne pompowni stanowią:
− ciśnieniowe zbiorniki stalowe na wodę typu hydroforowego,
− pompy typu PJM 80/230 – 15 kW i S 82 - 15 kW,
− hydrofory – 2 szt.
−
−
−
−
−
−
Wodociąg grupowy NIWKI
Zaopatruje w wodę wieś Niwki oraz domki letniskowe. Stacja wodociągowa zlokalizowana na terenie ośrodka wypoczynkowego Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego
w Opolu, ul. Duboisa. Obecna produkcja wody wynosi około Qśrd = 30 m3/d.
W skład Stacji Wodociągowej wchodzi:
Ujęcie wody - studnie wiercone 2 szt. (1 studnia podłączona i 1 do podłączenia)
− zasoby eksploatacyjne Qe = 15,0 m3/h przy s = 1,5 m.,
− lustro wody nawiercone na 18,0 m., ustabilizowane 9,2 m.
− głębokość studni – 30 m. warstwa izolacyjna, Ф 292/273 –
głowica,
− filtr od 23 do 28 m., Ф 292 długości 5,0 m rura perforowana
owinięta siatką nylonową 8 mm,
Fe
- ślad.
Mn
- 0,03 mg/l
Woda nie wymaga uzdatniania.
Studnia Nr 2 do podłączenia – brak danych.
Z uwagi na występowanie warstwy izolacyjnej, prawdopodobnie nie będzie
wymagane ustanawianie stref ochrony pośredniej. Wyznaczona zostanie
jedynie strefa ochrony bezpośredniej w granicach ogrodzenia, tj. w promieniu 10 m. od studni (sprawa wymaga uregulowania).
Zbiornik wyrównawczy 70 m3 betonowy typu bunkrowego, całkowicie posadowiony
pod terenem
Pompownia II stopnia zblokowana ze zbiornikiem wyrównawczym
− pompy typu S – 3 kW – 2 szt.
BIPROK
74
_________________________________________________________________________________
6.2. Kanalizacja sanitarna
Gmina Chrząstowice realizuje aktualnie zorganizowany system odbioru i oczyszczania
ścieków. Kanalizacja sanitarna wykonana jest już we wsi Lędziny, Chrząstowice, Dębska Kuźnia, Suchy Bór i Niwki. Łącznie ścieki odprowadzane są do kanalizacji sanitarnej z ponad połowy wszystkich gospodarstw domowych w gminie.
Ścieki z terenów nie skanalizowanych odprowadzane są do szczelnych zbiorników wybieralnych i wywożone na oczyszczalnię ścieków w Ozimku – Antoniów i w Opolu. Faktycznie, przeważająca część ścieków odprowadzana jest do rzek bezpośrednio lub za
pośrednictwem rowów. Realizacja systemu zorganizowanej gospodarki ściekowej
wpłynie znacząco poprawę stanu środowiska w gminie, zwłaszcza na stan czystości
rzek i cieków wodnych.
Kanalizacja sanitarna realizowana jest na podstawie opracowanej w kwietniu 2000 roku koncepcji programowej [20] zakładającej niżej przedstawione rozwiązania projektowe.
a) Programowany system odprowadzania ścieków
Na terenie gminy Chrząstowice zakłada się kontynuację budowy grupowej kanalizacji
sanitarnej obejmującej teren całej gminy z transportem ścieków sanitarnych zbiorczym
rurociągiem tranzytowym od wsi Lędziny do przepompowni ścieków przy ul. Częstochowskiej kanalizacji miejskiej Opola.
W skład kanalizacji grupowej wejdą:
− ciśnieniowe rurociągi tranzytowe,
− pompownie tranzytowe,
− kanalizacja grawitacyjna,
− kanalizacja ciśnieniowa z pompowniami przydomowymi.
Programuje się budowę w poszczególnych wsiach kanalizacji ciśnieniowej w systemie
PRESSKAN®. Podstawę tego systemu stanowi indywidualna pompownia przydomowa,
do której grawitacyjnie doprowadzone będą ścieki z jednego domu. Z pompowni, przy
pomocy pompy wyporowej wyposażonej w rozdrabniacz zanieczyszczeń stałych, ścieki
doprowadzone będą przewodem ciśnieniowym Ф 40 PE do pobliskich kolektorów ciśnieniowych.
Przyjęcie takiego rozwiązania w porównaniu do wcześniejszych założeń podyktowane
jest:
− ukształtowaniem terenu – płaski z minimalnymi spadkami,
− rozległą zabudową,
− wysokim poziomem wód gruntowych od 0,5 m. p.p.t.,
− wprowadzeniem w ostatnich latach na rynek krajowy nowoczesnych rozwiązań
kanalizacji ciśnieniowych,
− niższymi kosztami inwestycji,
− brakiem możliwości występowania wód przypadkowych i infiltracyjnych,
− możliwością lokalizowania sieci w poboczach dróg bez konieczności naruszania
nawierzchni jezdni.
Z uwagi na korzystne spadki terenowe oraz występowanie wody gruntowej na większych głębokościach w części wsi Daniec, Falmirowice, Dębska Kuźnia i Chrząstowice
proponuje się wykonać system kanalizacji grawitacyjnej z rur Ф 40 PVC zakończony
pompowniami tranzytowymi. Kanalizację programowano tak, aby maksymalne zagłębienie kanałów nie przekraczało 3,5 m. p.p.t.
BIPROK
75
_________________________________________________________________________________
b) Omówienie rozwiązań kanalizacji w poszczególnych wsiach
Na terenie wsi Daniec .programuje się mieszany system kanalizacji sanitarnej w układzie ciśnieniowo – grawitacyjnym. Dla centralnej części zabudowy programowana jest
budowa kanalizacji grawitacyjnej zakończonej pompownią P3, która współpracować
będzie z rurociągiem tranzytowym. Ciśnieniowym rurociągiem tranzytowym ścieki ze
wsi Daniec transportowane będą do kanalizacji ciśnieniowej we wsi Dębska Kuźnia.
Dla zachodniej części wsi oraz niekorzystnie położonej terenowo i rozproszonej zabudowy programowana jest budowa kanalizacji ciśnieniowej z lokalnymi pompowniami
przydomowymi.
Na terenie całej wsi Dąbrowice programuje się budowę kanalizacji ciśnieniowej. Ścieki
lokalnymi pompowniami przydomowymi współpracującymi z rurociągami Ф 40 - 63 PE
wtłaczane będą do programowanego rurociągu tranzytowego spiętego z rurociągiem
ciśnieniowym we wsi Dębie.
Na terenie całej wsi Dębie programuje się budowę kanalizacji ciśnieniowej. Ścieki lokalnymi pompowniami przydomowymi współpracującymi z rurociągami Ф 40 - 63 PE
wtłaczane będą do programowanego rurociągu tranzytowego spiętego z rurociągiem
ciśnieniowym we wsi Dębska Kuźnia.
Na terenie wsi Falmirowice programuje się mieszany system kanalizacji sanitarnej
w układzie ciśnieniowo – grawitacyjnym. Dla centralnej części zabudowy programowana jest budowa kanalizacji grawitacyjnej zakończonej pompownią P4, która współpracować będzie z rurociągiem tranzytowym. Ciśnieniowym rurociągiem tranzytowym
ścieki ze wsi Falmirowice transportowane będą do kanalizacji ciśnieniowej we wsi Dębie. Dla północnej części wsi oraz niekorzystnie położonej terenowo i rozproszonej zabudowy programowana jest budowa kanalizacji ciśnieniowej z lokalnymi pompowniami
przydomowymi.
6.3. Gazownictwo
Przez teren gminy przebiegają dwa gazociągi wysokoprężne, przesyłowe:
− Ф 250 – o ciśnieniu 6,3 Mpa relacji Przywory – Ozimek
(przebiega skrajnie przez teren wsi Daniec, przy granicy z gminą Tarnów Opolski),
− Ф 500 – o ciśnieniu 6,3 Mpa relacji Kluczbork – Opole - Przywory
(przebiega skrajnie przez teren wsi Suchy Bór, przy granicy z miastem Opole).
Gmina nie jest zgazyfikowana.
6.4. Elektroenergetyka
a) Sieci najwyższych napięć
W zakresie sieci najwyższych napięć, zgodnie z założeniami do projektu planu regionalnego województwa opolskiego przewiduje się następujące ustalenia:
− adaptację dwutorowej napowietrznej linii 110 kV relacji Dobrzeń - Ozimek. Długość
tej linii o przekroju przewodów roboczych 240 mm2 AFL w granicach gminy wynosi
około 13 km.
− adaptację dwutorowej napowietrznej linii 110 kV relacji Opole Groszowice - Ozimek. Linia ta o przekroju przewodów roboczych 120 mm2 AFL posiada długość
w granicach gminy około 10 km.
Nie przewiduje się realizacji nowych linii lub stacji najwyższych napięć na terenie gminy. Określając zasady zagospodarowania przestrzennego gminy należy przyjąć, że
najmniejsza dopuszczalna odległość między najbliższym przewodem roboczym linii
a zabudową winna wynosić 14,5 m. W przypadku zalesienia lub zagospodarowania
rolniczego terenu pod linią należy zapewnić swobodny dostęp do słupów, jak i przewodów na całej trasie linii.
BIPROK
76
_________________________________________________________________________________
b) Sieci średniego napięcia
Zapotrzebowanie mocy szczytowej odbiorców z terenu gminy wyliczono na około
2 MW. Przesył tej mocy dokonywany jest ciągami liniowymi 15 kV, w które włączonych
jest przelotowo lub na odczepie 47 stacji transformatorowych 15/0,4 kV. Większość
stacji to stacje typu słupowego zasilane odczepowo z istniejących ciągów liniowych
15 kV. Sieć 15 kV w przeważającej części wykonana jest jako napowietrzna (niewielkie
odcinki linii kablowych występują w Suchym Borze oraz na trasie Dębska Kuźnia –
Niwki). Długość istniejących linii 15 kV wynosi około 38 km, w tym około 6 km linii kablowych. Pracujący układ sieci elektroenergetycznych jest w dobrym stanie technicznym i w pełni zaspokaja istniejące potrzeby.
Analizując planowane zagospodarowanie przestrzenne gminy zakłada się 40 % wzrost
mocy szczytowej. Przyjmując zgłoszone przez Zakład Energetyczny potrzeby budowy
dodatkowych 11 stacji transformatorowych dla poprawy warunków napięciowych, zakłada się budowę na terenie gminy 13 nowych stacji. Obiekty te, przy uwzględnieniu
również możliwości wymiany istniejących transformatorów w pracujących stacjach na
jednostki większej mocy, winny pokryć dodatkowe potrzeby energetyczne. Stacje zostaną włączone przelotowo lub na odczepie w istniejące ciągi liniowe 15 kV. Orientacyjne lokalizacje nowych stacji zasygnalizowano na planszy uzbrojenia w skali
1 : 25 000. Szczegółowe lokalizacje nowych stacji wraz z dowiązaniami liniowymi
15 kV będą ustalane każdorazowo na etapie wystąpienia z wnioskiem o uzyskanie wytycznych urbanistycznych do projektowania. Wniosek taki winien być poparty technicznymi warunkami przyłączenia, o które należy wystąpić do Rejonu Energetycznego
Opole.
c) Regulacje prawne w zakresie kompetencji związanych z rozwojem sieci elektroeenergetycznej
Zgodnie z ustawą Prawo Energetyczne przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się
przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej sporządzają dla obszaru swojego działania plany rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania
na energię elektryczną, uwzględniając miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (art. 16.1).
Do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną należy:
1. planowanie i organizacja zaopatrzenia w energie elektryczną na obszarze gminy,
2. planowanie oświetlenia ulic, placów i dróg,
3. finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg, których gmina jest zarządcą.
Gmina realizuje w/w zadania zgodnie z założeniami polityki energetycznej państwa
oraz ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 18).
Planowanie zaopatrzenia w energię elektryczną odbywa się poprzez projekt założeń do
planu zaopatrzenia w energię elektryczną, którego opracowanie należy do obowiązków
Zarządu Gminy (art. 19). W przypadku, gdy plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji założeń, Zarząd Gminy ma obowiązek opracowania projektu planu zaopatrzenia w energię elektryczną (art. 20.1) (w/w przepisy stosuje się
także do zaopatrzenia w paliwa gazowe).
6.5. Telekomunikacja
Na terenie gminy pracuje jedna automatyczna centrala telefoniczna zlokalizowana we
wsi gminnej Chrząstowice. Centrala ta, pracująca w opolskiej strefie numerycznej zabezpiecza potrzeby na łącza telefoniczne abonentów wszystkich miejscowości na terenie gminy. Zakłada się, że istnieje możliwość 100 % pokrycia potrzeb zgłaszanych
przez nowych abonentów. W przypadku wykorzystania istniejącej w centrali pojemności możliwa jest jej rozbudowa w istniejącym obiekcie. Istnieje też kilka stacji bazowych
telefonii komórkowej. Obecnie gmina jest w całości stelefonizowana.
BIPROK
77
_________________________________________________________________________________
6.6. Gospodarka odpadami
6.6.1. Odpady komunalne
Gmina posiada zorganizowaną gospodarkę odpadami komunalnymi – odpady wywożone są na urządzone składowisko w Opolu - Groszowicach (obsługą zajmują się trzy
firmy). Rozwiązanie wywozu śmieci na składowisko w Opolu zgodne jest z koncepcją
zaproponowaną w opracowaniu Urzędu Wojewódzkiego w Opolu Gospodarka odpadami w województwie opolskim – stan aktualny i perspektywy [21], w której gminę
Chrząstowice zaliczono do rejonu Opole z centralnym składowiskiem w Opolu (wysypisko w Groszowicach było budowane przy udziale środków z Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Środowiska – z myślą o obsłudze okolicznych gmin).
Powyższa koncepcja rozwiązuje dwa problemy:
− problem lokalizacji składowiska, który w warunkach hydrogeologicznych gminy jest
bardzo problematyczny,
− problem utylizacji odpadów komunalnych w gminie na okres kilkudziesięciu lat
z zastosowaniem złożonych technik (kompostowanie, odzyskiwanie gazów, segregacja, lepsze zagęszczanie) nieopłacalnych w warunkach małego wysypiska
gminnego.
Okres użytkowy składowiska można wydłużyć organizując segregację odpadów i wyeliminowanie składowania surowców wtórnych.
Na terenie gminy jeszcze w 1994 roku funkcjonowały cztery nieformalne wysypiska
śmieci: dwa w Chrząstowicach, po jednym w Niwkach i w Dańcu. We wszystkich czterech wypadkach do składowania śmieci wykorzystano wyrobiska poeksploatacyjne.
6.6.2. Odpady przemysłowe
Na terenie gminy nie występują odpady przemysłowe nagromadzone i wytworzone
oraz tereny ich składowania [1].
6.7. Infrastruktura komunikacyjna
6.7.1. Komunikacja drogowa
Występujące w gminie drogi zaliczone są do dróg krajowych, powiatowych i gminnych.
A. Drogi krajowe
Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe wchodzące w skład układu komunikacyjnego o znaczeniu międzyregionalnym:
− droga krajowa nr 46 relacji Opole – Częstochowa – (Warszawa)
przebiega centralnie przez teren gminy, długość odcinka w granicach gminy wynosi 8,8 km; w ciągu drogi planowane są dwa obejścia:
− wsi Lędziny,
− wsi Dębska Kuźnia.
Oba obejścia są bardzo pożądane, ponieważ w potencjalnym obszarze ograniczonego użytkowania, który dla tego typu inwestycji powinien być utworzony przez
Radę Powiatu (patrz pkt 2. ), znajduje się wiele budynków mieszkalnych (w Lędzinach – niemal cała zabudowa wsi).
−
droga krajowa nr 94 relacji Opole – Katowice – (Zgorzelec - Przemyśl)
przebiega skrajnie przez teren gminy na terenie sołectwa Falmirowice, długość
odcinka w granicach gminy wynosi 1,7 km. Znaczenie drogi zmalało po oddaniu do
użytku budowanej autostrady A – 4, może jednak wzrosnąć po wprowadzeniu
opłat za przejazd autostradą. .
Stosownie do rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publicz-
BIPROK
78
_________________________________________________________________________________
ne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43, poz. 430), drogi krajowe powinny mieć parametry
techniczne i użytkowe odpowiadające klasie drogi głównej ruchu przyspieszonego GP
(patrz tabela na str. 66). Obie drogi nie spełniają wymaganych warunków technicznych.
B. Drogi powiatowe
Na terenie gminy 9 dróg o łącznej długości 44,92 km zaliczonych zostało do kategorii
dróg powiatowych.
L.p.
Nr drogi
Nazwa drogi
Długość odcinka
drogi w granicach gminy [km]
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
1711
1712
1714
1745
1746
1747
1748
1751
1752
droga przez m. Chrząstowice
Ozimek – Przywory
Falmirowice(DK94) – Dębska Kuźnia (DK46)
Niwki (DP1706) – Dębska Kuźnia
Chrząstowice – Daniec
DP1815 - Daniec – Dąbrowice
Dębie – Raszowa
Chrząstowice – Walidrogi
Lędziny – Falmirowice-DK94
Razem
4,31
3,85
6,84
4,03
6,55
4,90
2,97
5,99
5,48
44,92
Sieć dróg powiatowych jest wystarczająca – zapewnia dobre powiązanie gminy Chrząstowice z sąsiednimi gminami. W celu poprawy funkcjonowania układu planowane są
dwa nowe odcinki dróg:
− odcinek długości około 0,2 km korygujący przecięcie dróg nr 1746 i 1714 na terenie wsi Dębska Kuźnia,
− obejście wsi Daniec w ciągu drogi nr 1712 (uwzględnione w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Tarnów Opolski).
Zgodnie z przytoczonym w ppkt. A. rozporządzeniem, drogi powiatowe powinny mieć
parametry techniczne i użytkowe odpowiadające klasie drogi zbiorczej Z, wyjątkowo –
klasie drogi lokalnej L (patrz tabela na str. 66). Decyzję w tej sprawie podejmuje zarządca drogi w oparciu o analizę układu drogowego w granicach powiatu. Żadna z dróg
nie spełnia wymaganych warunków technicznych, droga nr 1748 nie ma trwałej nawierzchni.
C. Drogi gminne
Sieć dróg powiatowych uzupełniają drogi gminne, które zapewniają powiązania między
miejscowościami na terenie gminy i obsługę terenów zabudowanych. Na terenie gminy
jest 89 publicznych dróg gminnych.
Najistotniejszą rolę w ruchu lokalnym pełnią następujące drogi:
Powiązanie
Rodzaj
nawierzchni
L.p.
Nr drogi
1.
103412 O
Chrząstowice – Niwki – Szczedrzyk
Gruntowa
2.
103403 O
dębiska Kuźnia – Szczedrzyk
Gruntowa
3.
103401 O
Daniec – Krośnica
4.
Suchy Bór – DP1751
Utwardzona
5.
Suchy Bór – Falmirowice
Gruntowa
6.
Falmirowice Dębie
Gruntowa
BIPROK
79
_________________________________________________________________________________
Zgodnie z przytoczonym w ppkt. A. rozporządzeniem, drogi gminne powinny mieć parametry techniczne i użytkowe odpowiadające klasie drogi lokalnej L (patrz tabela na
str. 65). Żadna z dróg nie spełnia wymaganych warunków technicznych.
Istotną rolę pełnią również wszystkie drogi gminne w granicach terenów zabudowanych
(ulice).
Sieć dróg gminnych jest wystarczająca – zapewnia dobre powiązania między miejscowościami z wyjątkiem powiązania Suchy Bór – Chrząstowice – wymagane przedłużenie ul. Szkolnej. Uruchomienie nowych terenów budowlanych będzie związane z potrzebą budowy nowych ulic.
D. Wymagane inwestycje drogowe
Parametry techniczne i użytkowe dróg określa rozporządzenie przywołane w ppkt A.
b
Parametry dróg według klas technicznych i użytkowych
Klasa drogi
G
Z
L
D
A
b
a
B
a
b
a
B
25
25
25
7
6–7
6–7
25
8
20
GP
a
najmniejsza
szerokość
drogi w liniach rozgrani30
czających [m]
szerokość jezdni [m]
6,5* - 7
odległość obiektów budowlanych od zewnętrz10
nej krawędzi jezdni [m]
20
20
5,5 – 7 5,5 – 6
8
12
5–6
20
8
15
10
15
5 – 5,5 4,5 – 5 5 – 5,5
20
6
15
* dopuszcza się stosowanie w przypadku przebudowy lub remontu drogi
a – na terenie zabudowy miast i wsi,
b – poza terenem zabudowy.
Wszystkie drogi na terenie gminy wymagają modernizacji do uzyskania obowiązujących parametrów technicznych i użytkowych.
Poza modernizacją oraz budową planowanych nowych odcinków dróg wymienionych
ppkt. A i B, w celu poprawy warunków komunikacyjnych i bezpieczeństwa na drogach,
należy:
− w modernizacji istniejących dróg i budowie nowych uwzględnić potrzeby komunikacji zbiorowej (zatoki dla autobusów),
− wykonać chodniki w ciągach ulic (tj. dróg na terenie zabudowanym wsi),
− wykonać lub wydzielić ścieżki rowerowe w ciągach dróg krajowych i powiatowych
na terenach zabudowanych oraz na następujących odcinkach dróg pomiędzy
miejscowościami:
• nr 46 – Opole – Lędziny, Chrząstowice – Dębska Kuźnia,
• nr 1745 – Dębska Kuźnia – Niwki – Jeziora Turawskie,
• nr 1752 – Lędziny – Suchy Bór,
• nr 1714 – Falmirowice - Dębie (wniosek Rady Sołeckiej).
Ścieżki rowerowe w ciągach dróg nr 1745 i 1752 są postulowane ze względów turystycznych. Z tych samych względów wskazane jest też przystosowanie do ruchu rowerowego tzw. Czerwonego Szlaku, tj. drogi Zbicko – Niwki – Jeziora Turawskie.
Poza wyżej wymienionymi drogami, przez teren gminy przebiega odcinek południowej
obwodnicy miasta Opola. Odcinek ten, w części od drogi krajowej 46 w kierunku
wschodnim jest oddany do użytku, pozostała część jest w trakcie budowy. Docelowo
ma być to droga klasy GP.
BIPROK
80
_________________________________________________________________________________
E. Zaplecze motoryzacji
Na obszarze gminy znajduje się jedna stacja paliw – w ciągu drogi krajowej nr 46, na
terenie wsi Chrząstowice. Wskazana jest realizacja stacji w tym samym rejonie po drugiej stronie drogi. W/w lokalizacje nie wykluczają realizacji stacji paliw na terenach planowanych stref gospodarczych.
6.7.2. Komunikacja kolejowa
Przez teren gminy przebiega linia kolejowa nr 144 Tarnowskie Góry – Opole o znaczeniu krajowym. Odcinek linii w granicach gminy ma długość 14 km. W Chrząstowicach
znajduje się stacja kolejowa pasażersko – towarowa a w Suchym Borze i Dębskiej
Kuźni – przystanki osobowe. Aktualna prędkość pociągów wynosi 100 km/godz, linia
więc zlicza się do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Linia jest uciążliwa dla części zabudowy mieszkaniowej we wsiach Suchy Bór
i Dębska Kuźnia.
Marginalnie przez teren gminy przebiega drugorzędna linia kolejowa nr 301, bez znaczenia dla gminy.
Wnioskowana jest budowa na terenie gminy nowej linii – obwodnicy kolejowej miasta
Opola (wnioski do Studium Wojewody i Zarządu Miasta Opola). Obwodnica ujęta jest
również na rysunku załączonym do wniosków z wstępnej fazy prac nad planem zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego Zarządu Województwa (w tekście pominięta), nie jest natomiast ujęta we wnioskach PKP.
Proponowany przebieg linii jest w warunkach gminy niekorzystny – linia przecina drogę
krajową nr 46 łączącą gminę z miastem Opole w odległości około 1 km od planowanego skrzyżowania tej drogi z obwodnicą drogową miasta Opola co, przy braku wiaduktu,
poważnie utrudni ruch samochodowy na tej trasie. Linia koliduje również z kompleksem
istniejących ogrodów działkowych.
Wnioskowana inwestycja nie jest ujęta w rejestrze zadań rządowych ani wojewódzkich,
o których mowa w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym, nie są więc jasne zasady wprowadzenia jej do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi
Lędziny, nie została też uwzględniona w Studiach... gmin sąsiadujących, tj. gminy Turawa i gminy Tarnów Opolski.
W kierunkach rozwoju przestrzennego gminy uwzględnić realizację następujących
zadań inwestycyjnych:
• spięcie wodociągów grupowych Dębska Kuźnia i Daniec,
• budowa zorganizowanego systemu odbioru ścieków obejmującego wszystkie
miejscowości w gminie (etapowo),
• gazyfikacja gminy (etapowo),
• modernizacja ważniejszych dróg gminnych, w tym w pierwszej kolejności budowa trwałych nawierzchni, chodników i kanalizacji deszczowej na terenach zabudowanych,
• budowa nowej drogi gminnej Suchy Bór – Chrząstowice,
• budowa turystycznej trasy rowerowej Zbicko – Niwki – Jeziora Turawskie;
− w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzględnić tereny pod
budowę obwodnic drogowych i ścieżek rowerowych,
− aktywnie działać na rzecz modernizacji drogi krajowej nr 46 i dróg powiatowych z
uwzględnieniem planowanych obwodnic, ścieżek rowerowych i chodników na terenach zabudowanych,
− w projekcie założeń do planu zaopatrzenia w energię elektryczną uwzględnić tereny planowanej zabudowy,
−
BIPROK
81
_________________________________________________________________________________
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego umożliwić lokalizację
stacji paliw w strefach gospodarczych wzdłuż drogi krajowej nr 46,
− wprowadzenie do Studium obwodnicy kolejowej Opola uwarunkować ujęciem linii
kolejowej oraz wiaduktu nad linią w ciągu drogi nr 46 w rejestrze zadań rządowych
lub wojewódzkich.
−
7. Związki przestrzenne i struktura przestrzenna gminy
7.1. Związki przestrzenne i funkcjonalne zewnętrzne
Gmina Chrząstowice położona jest w środkowej części Województwa Opolskiego,
w bezpośrednim sąsiedztwie ośrodka wojewódzkiego Opola. Poza Opolem sąsiaduje
z gminą miejsko – wiejską Ozimkiem i gminami wiejskimi Turawą, Tarnowem Opolskim
i Izbickiem.
Powiązania zewnętrzne, ponadlokalne wyznaczają:
• komunikacja
− droga krajowa nr 94 o znaczeniu międzynarodowym
Opole – Katowice (Przemyśl – Medyka),
− droga krajowa nr 46 o znaczeniu międzyregionalnym Opole – Częstochowa (Warszawa),
− południowa obwodnica drogowa miasta Opola,
− linia kolejowa nr 144 o znaczeniu krajowym Opole –
Fosowskie (Warszawa);
• infrastruktura techniczna − dwutorowe linie elektroenergetyczne 110 kV relacji
Groszowice – Ozimek i Dobrzeń – Ozimek,
− przesyłowe gazociągi wysokoprężne Ф 250 relacji
Przywory – Ozimek (odgałęzienie gazociągu relacji
Zdzieszowice – Opole) i Ф 400 relacji Kluczbork –
Opole – Przywory;
• ochrona środowiska
− Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko –
Turawskie,
− lasy ochronne,
− strefy ochronne ujęcia wód podziemnych dla miasta
Opola Zawada,
•
usługi publiczne
−
ponadpodstawowa obsługa w zakresie administracji, oświaty, kultury i ochrony zdrowia przez placówki w Opolu.
Elementami wiążącymi gminę Chrząstowice z gminami sąsiednimi są:
• komunikacja
− drogi powiatowe
nr 1712 Ozimek – Przywory,
nr 1747 DP1815 - Daniec – Dąbrowie,
nr 1748 Dębie – Raszowa,
nr 1751 Chrząstowice – Walidrogi,
− drogi gminne
Chrząstowice – Szczedrzyk,
Chrząstowice – Kotórz Mały,
(Szczedrzyk) granica gminy Ozimek – NiwkiDK46(Lędziny),
Dębska Kuźnia – Szczedrzyk,
Daniec – Krośnica,
Daniec – granica gminy Ozimek(Pustków);
BIPROK
82
_________________________________________________________________________________
•
•
szlak turystyczny
−
infrastruktura techniczna −
−
−
•
ochrona środowiska
−
•
usługi publiczne
−
Opole – Zbicko – Niwki – Jeziora Turawskie;
sieć kanalizacji sanitarnej i oczyszczalnia ścieków w
Opolu i w gminie Turawa,
składowisko śmieci w Opolu,
wodociąg grupowy Tarnów jako zasilanie awaryjne
wodociągu grupowego w Dańcu;
udokumentowane złoże kruszywa naturalnego Zawada.
obsługa części mieszkańców wsi Daniec w zakresie
podstawowej opieki zdrowotnej przez ZOZ w Nakle.
Potencjalne powiązania stanowią:
− zbiornik retencyjny Raszowa planowany na granicy z gminą Tarnów Opolski oraz
turystyczne zagospodarowanie jego obrzeży,
− doliny rzek Jemielnicy i Suchej uznane za korytarze ekologiczne w lokalnym systemie obszarów ochrony ekologicznej,
7.2. Stan zagospodarowania gminy (związki przestrzenne i funkcjonalne wewnętrzne)
7.2.1. Struktura przestrzenna gminy
Strukturę przestrzenną gminy kształtują: tereny zabudowane, tereny rolne i tereny leśne, występujące na terenie gminy w następujących proporcjach.
tereny zabudowane - 6 %,
tereny leśne
- 42 %,
tereny rolne
- 48 %.
W strukturze przestrzennej gminy niemal równe powierzchnie zajmują tereny rolne,
w tym duże powierzchnie łąk i tereny leśne. Lasy tworzą trzy większe kompleksy na
obrzeżach gminy i jeden mniejszy w środkowej części.
Sieć osadniczą tworzy 9 jednostek osadniczych rozmieszczonych równomiernie na obszarze gminy. Jednostki tworzą stosunkowo zwarte struktury przestrzenne. Zjawisko
rozproszenia zabudowy oraz tzw. rozpełzania, tj. rozbudowy wsi wzdłuż istniejących
dróg nie jest znaczące.
7.2.2. Struktura funkcjonalna gminy
Struktura funkcjonalna gminy jest prawidłowa. Ośrodek obsługi lokalnej skupiającej
ważniejsze usługi publiczne (Urząd Gminy, Ośrodek Zdrowia, bank, dom towarowy)
położony jest centralnie i posiada dogodne połączenie ze wszystkimi jednostkami
osadniczymi z wyjątkiem Suchego Boru.
Jedynym obiektem o znaczeniu lokalnym zlokalizowanym poza ośrodkiem gminnym
jest gimnazjum. W ośrodkach stopnia podstawowego, tj. w Suchym Borze, Dębiu,
Dańcu i Dębskiej Kuźni zlokalizowane są usługi podstawowe:
− szkoły podstawowe (z wyjątkiem Suchego Boru),
− przedszkola,
− strażnice OSP,
− sklepy z artykułami tzw. "pierwszej potrzeby".
7.2.3. Struktury jednostek osadniczych
Zastrzeżenia budzi wewnętrzna struktura przestrzenno – funkcjonalna jednostek osadniczych. Wsie nie mają wykształconych stref centralnych, tj. atrakcyjnie urządzonej
przestrzeni publicznej, wokół której skupiają się obiekty usługowe (miejsca takie decydują o tożsamości i atrakcyjności jednostki osadniczej). Zastrzeżenie dotyczy głównie
BIPROK
83
_________________________________________________________________________________
ośrodka gminnego, który decyduje o tożsamości i atrakcyjności gminy (jest wizytówką
gminy). Wadą struktur jest również mieszanie kolidujących ze sobą funkcji, co wywołuje konflikty między użytkownikami przestrzeni i dysonanse w sposobach i formach zagospodarowania. Zjawiskiem, które można miejscami zaobserwować jest tworzenie
małych zespołów domów jednorodzinnych w drodze podziałów geodezyjnych pojedynczych działek, niewłaściwie skomunikowanych i wadliwie powiązanych funkcjonalnie
i przestrzennie z istniejącą zabudową. Wszystkie wymienione nieprawidłowości są
skutkiem, przede wszystkim, braku planów zagospodarowania przestrzennego wsi
o wystarczającym stopniu szczegółowości. Najpoważniejszym problemem przestrzennym w gminie jest przecięcie wsi Lędziny i Dębska Kuźnia drogą krajową nr 46.
−
−
−
−
−
Uwzględnić w kierunkach rozwoju przestrzennego gminy istniejące i planowane
powiązania przestrzenno – funkcjonalne zewnętrzne.
W planie rozwoju dróg gminnych uwzględnić w pierwszym etapie budowę drogi
Suchy Bór – Chrząstowice.
Utrzymać w kierunkach zagospodarowania przestrzennego istniejącą strukturę
sieci osadniczej.
Aktywnie działać na rzecz budowy obwodnic wsi Lędziny i Dębska Kuźnia.
Opracować miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego wszystkich wsi w
skali pozwalającej na czytelne i jednoznaczne przedstawienie planowanej struktury
przestrzenno – funkcjonalnej. W planach należy przede wszystkim:
• uczytelnić granice terenów zabudowy i terenów o dominacji krajobrazu naturalnego,
• wydzielić tereny o różnym przeznaczeniu i różnych sposobach zagospodarowania oraz określić zasady zagospodarowania i użytkowania w sposób eliminujący kolizje między zabudową o różnej funkcji oraz dysonanse w sposobach i
formach zagospodarowania,
• nowe zespoły mieszkaniowe kształtować w oparciu o koncepcję układu komunikacyjnego obejmującego cały obszar istniejącej i planowanej zabudowy wsi.
Aspekt kreacji wartości estetycznych, który należy uwzględniać w planach został omówiony i ujęty we wnioskach w punkcie 3.4.
8. Zadania wynikające ze strategii rozwoju województwa
8.1. Ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego dotyczące obszaru gminy Chrząstowice.
Do drugiej zmiany Studium Zarząd Województwa Opolskiego zgłosił cztery wnioski
wynikające z planu zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego. Treść
wniosków oraz sposób ich uwzględnienia w zmianie Studium przedstawia poniższe zestawienie.
Uwarunkowania przestrzenne i kierunki zagospodarowania w wymiarze ponadlokalnym zgłoszone do
uwzględnienia
w zmianie Studium
Sposób uwzględnienia
w zmianie Studium
1. Przebieg drogi krajowej nr 46 przewidzianej do moder- Uwzględnione .
nizacji do pełnych parametrów klasy GP wraz z budową
obejść wsi Lędziny i Dębiska Kuźnia
2. Przebieg pierwszorzędnej linii kolejowej nr 144
Uwzględnione
3. Adaptację dwutorowej linii energetycznej 110 KV realcji Uwzględnione
Dobrzeń - Ozimek
BIPROK
84
_________________________________________________________________________________
4. Położenie terenu w obszarze głównych zbiorników wód Uwzględnione informacyjnie – zbiorniki nie mapodziemnych GZWP 333, 334, 335, wymagających wyso- ją ustanowionych obszarów ochronnych, co
kiej i najwyższej ochrony zasobów wodnych.
dawałoby podstawę prawną do ograniczeń w
użytkowaniu i zagospodarowywaniu terenów.
Zgłoszone uwarunkowania przestrzenne i kierunki rozwoju w wymiarze ponadlokalnym należy uwzględnić w planowaniu przestrzennym na szczeblu lokalnym, z
uwzględnieniem przedstawionego wyżej sposobu ich rozpatrzenia.
9. Kierunki społeczno – gospodarczego i przestrzennego rozwoju
gminy wynikające z opracowanych strategii rozwoju, wniosków
samorządu i wniosków mieszkańców
9.1. Strategia rozwoju gminy
Pierwsze ogólne założenia strategii rozwoju gminy Chrząstowice zostały określone
w ramach przedsięwzięcia pod nazwą Strategie Rozwoju Gmin Śląska Opolskiego realizowanym przez Związek Gmin Śląska Opolskiego przy pomocy Rządu Północnego
Nadrenii – Westfalii i Fundacji im. Friedricha Eberta i Firmy ISA – Consult.
W efekcie w/w przedsięwzięcia zostały sformułowane strategie rozwoju dla 12 subregionów i wspólnot międzygminnych, utworzonych przez uczestniczące w nim gminy.
Gmina Chrząstowice, ze względu na położenie, weszła w skład wspólnoty pod nazwą
Wspólnota Ziemi Ozimskiej, którą tworzyła wraz z gminami: Ozimek, Zębowice, Kolonowskie.
Kluczowy element strategii rozwoju wspólnoty (misja) został sformułowany następująco
Rozwój turystyki na miarę XXI wieku, wykorzystanie wspólnych walorów krajobrazowych w sposób twórczy i przemyślany – organizowanie ekologicznego
rozwoju wspólnoty gmin.
Za cele priorytetowe uznano:
− Budowa kanalizacji sanitarnej, burzowej i systemu oczyszczania ścieków
− Rozwój rolnictwa i budowa małych zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego
− Budowa obiektów sportowych przy placówkach oświatowych
− Budowa i modernizacja ciągów komunikacyjnych, w tym ścieżek rowerowych
− Precyzyjne określanie, na co w danym regionie jest zapotrzebowanie, jakie można
podjąć przedsięwzięcia, aby osiągnąć sukces
− Przygotowanie (uzbrojenie) terenów pod budownictwo mieszkaniowe
Podstawą integracji Wspólnoty miało być powstanie powiatu Ozimek, co nie zostało
zrealizowane.
Obecnie ogólne założenia strategii rozwoju gminy formułowane są w strategii rozwoju
Powiatu Opolskiego (w trakcie opracowania).
9.2. Strategie rozwoju wsi
Wszystkie wsie, z wyjątkiem Dąbrowic mają strategie rozwoju opracowane przez Rady
Sołeckie przy współudziale mieszkańców (jest to ewenement w skali województwa
świadczący o dużej świadomości społecznej społeczności lokalnej).
W strategiach zostały ujęte następujące zadania, których realizacja warunkuje pożądany przez mieszkańców rozwój wsi:
BIPROK
85
_________________________________________________________________________________
LĘDZINY
− budowa obejścia wsi w ciągu drogi krajowej nr 46,
− wyznaczenie nowych terenów pod usługi,
− wykonanie drogi wzdłuż wału przeciwpowodziowego,
− urządzenie terenów sportowych przy byłej szkole,
− regulacja rzek Swornicy i Jemielnicy.
W strategii zakwestionowano zabudowę łąk pomiędzy Swornicą i Jemielnicą oraz
pod lasem w południowym rejonie wsi.
SUCHY BÓR
− budowa kanalizacji sanitarnej (zrealizowane),
− opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego wsi,
− modernizacja dróg gminnych,
− rozbudowa remizy OSP w połączeniu ze świetlicą.
NIWKI
− podłączenie wodociągu grupowego do nowej studni,
− wyznaczenie nowych terenów pod zabudowę mieszkaniową,
− umożliwienie przekształcenia istniejących zabudowań na działalność usługową,
rzemieślniczą, handlową, drobnej wytwórczości,
− poprawa oświetlenia i zabezpieczenia p-pożarowego,
− zachowanie ośrodka szkoleniowo – wypoczynkowego,
− zachowanie historycznego układu urbanistycznego zabudowy,
− urządzenie stadniny koni i fermy krów (Bocianki),
− rozwój urządzeń służących rekreacji na terenach leśnych (np. miejsc biwakowych),
− wyznaczenie nowych terenów pod indywidualne budownictwo rekreacyjne,
− realizacja ośrodka rekreacyjno – sportowego,
− umożliwienie rozwoju małej gastronomii wzdłuż drogi KDW V (2),
− zachowanie istniejących lasków – samosiewów.
W strategii określono ogólne zasady zagospodarowania terenów.
CHRZĄSTOWICE
Cele krótkookresowe (realizacja do 5 lat):
− budowa chodników i ścieżki rowerowej, ul. Ozimska z sołectwem Dębska Kuźnia,
− budowa parkingu i placu zabaw obok Klubu Samorządowego,
− stworzenie warunków dla małych i średnich przedsiębiorstw,
− opracowanie szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi
z uwzględnieniem zasad kształtowania architektury.
Cele średniookresowe (realizacja 5 - 10 lat):
− modernizacja dróg gminnych,
− kotłownie ekologiczne,
− objęcie zorganizowanym systemem odbioru ścieków całej wsi,
− regulacja rzek i modernizacja melioracji szczegółowych,
− budowa sali gimnastycznej przy szkołach,
− rozwój budownictwa mieszkaniowego z uwzględnieniem planowanej infrastruktury technicznej,
− rozbudowa bazy sportowej na boisku LZS.
Cele długoterminowe (realizacja po 10 latach):
− gazyfikacja wsi,
− budowa basenu przy szkole.
BIPROK
86
_________________________________________________________________________________
FALMIROWICE
− wytyczenie terenów pod zabudowę jednorodzinną i usługowo – przemysłową,
− zagospodarowanie na cele rekreacyjne i wypoczynek terenu obok obiektu wielofunkcyjnego,
− budowa ścieżki rowerowej do Dębia,
− poprawa drożności rowów,
− budowa kanalizacji sanitarnej.
DĘBIE
− zagospodarowanie terenu wokół boiska oraz terenu przyszkolnego na cele rekreacyjne,
− działanie na rzecz ochrony zabytków Kuriatowni i kościoła,
− regulacja cieków wodnych,
− budowa chodników,
− zagospodarowanie terenu składowiska materiałów sypkich (zrealizowane),
− uregulowanie dojazdu do cmentarza.
DANIEC
Zadania sformułowano jako wizja rozwoju - krótkoterminowa:
− plan szczegółowy z uwzględnieniem nowych terenów pod zabudowę mieszkaniową, rekreacyjną i usługową,
− chodniki, modernizacja dróg,
− oświetlenie (uzupełnienie i modernizacja),
− parking przy szkole podstawowej,
− przygotowanie gruntów i realizacja obiektu rekreacyjno – sportowego,
− zadrzewienie poboczy dróg do Dańca,
− przebudowa zbiornika p-pożarowego na basen (latem), lodowisko (zimą).
średnioterminowa:
− budowa kompleksu wielofunkcyjnego kulturalno – rekreacyjno – sportowego,
− kanalizacja sanitarna,
− oczyszczalnia ścieków,
− uzbrojenie terenów pod zabudowę,
− zalesienie nieużytków.
długoterminowa:
− gazyfikacja wsi,
− komasacja gruntów,
− sala gimnastyczna przy szkole,
− stacja paliw.
DĘBSKA KUŹNIA
Zadania krótkoterminowe:
− droga do cmentarza (zrealizowana),
− rozbudowa garażu OSP,
− likwidacja nielegalnego wyrobiska kruszywa,
− uregulowanie prawne własności terenu studni nr 3 i terenu w pobliżu szkoły
(w celu urządzenia boiska),
− poszerzenie boiska LZS z uwzględnieniem drogi dojazdowej i parkingu,
− zrekonstruowanie istniejącego systemu wodno – melioracyjnego,
− zmiana granic administracyjnych ze wsią Chrząstowice,
− kanalizacja sanitarna (zrealizowana),
− chodniki wzdłuż drogi krajowej i powiatowej,
− ścieżka rowerowa wzdłuż drogi krajowej.
BIPROK
87
_________________________________________________________________________________
Zadania długoterminowe:
− obwodnica drogi nr 46,
− zagospodarowanie nieużytków wzdłuż rzeki Jemielnicy,
− ścieżki spacerowe i rowerowe w lesie,
− centrum kulturalno – oświatowe,
− centrum rekreacyjno – sportowe,
− utwardzenie dróg gminnych.
9.3. Wnioski indywidualne
Do gminy wpłynęło (i cały czas wpływa) wiele wniosków o zmianę przeznaczenia gruntów rolnych na cele budowlane, głównie mieszkaniowe i mieszkaniowo – usługowo –
produkcyjne. Wnioski składają przede wszystkim mieszkańcy gminy, ale również
mieszkańcy sąsiednich gmin, zwłaszcza Opola. Większość wnioskodawców zainteresowana jest podziałem terenów na działki budowlane i ich sprzedażą, mniejsza część –
budową domów dla potrzeb własnych.
−
−
Ująć w kierunkach rozwoju gminy zadania sformułowane w opracowanych strategiach rozwoju z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska.
Rozstrzygnięcia w sprawach wnioskowanych indywidualnie podporządkować wymogom ładu przestrzennego, ochrony środowiska naturalnego i kulturowego4 oraz
strategiom rozwoju wsi.
10. Predyspozycje rozwoju gminy (szanse, bariery,
zagrożenia)
Gmina Chrząstowice posiada średnio - korzystne warunki rozwoju.
Mocne strony
(szanse)
−
−
−
−
−
Słabe strony
(ograniczenia rozwoju, zagrożenia)
Ludność i osadnictwo
prognozowany wzrost ludności,
− prognozowany wysoki udział ludności w wieku poprodukcyjnym,
dobrze ukształtowana sieć osadnicza,
możliwość przestrzennego rozwoju
jednostek osadniczych,
Krajobraz, środowisko, przyroda
duże powierzchnie lasów,
− tereny pośredniej ochrony zewnętrznej ujęcia wody Zawada,
duże powierzchnie użytków zielonych,
− nieuregulowane stosunki wodne (podtapia-
4
Zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym – art. 6 i 7 – ład przestrzenny stanowi jedną z dziedzin interesu publicznego i
jego ochrona i utrzymanie stwarza konieczność regulacji sposobów i form zagospodarowania przestrzeni. Realizacja tego zadania, zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym i ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym następuje przez
stanowienie planu miejscowego jako przepisu gminnego. Tym samym, w ramach wyznaczonych przez ustawę o samorządzie
gminnym i potwierdzonych w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, samorząd lokalny chroniąc interes publiczny , ogranicza w różnym stopniu interesy prywatne w zakresie przeznaczenia i zagospodarowania terenów. Przepisy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym zobowiązują do uwzględnienia, w określonych granicach, prawa własności w zagospodarowaniu terenów, jednocześnie jednak stwierdzają, że ustalenia planu miejscowego wyznaczają sposób wykonywania prawa
własności nieruchomości. Tak więc przepisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawy o samorządzie
gminnym, dotyczące kształtowania ładu przestrzennego, walorów architektoniczno-krajobrazowych i ekonomicznych przestrzeni
oraz ochrony zasobów środowiska naturalnego stanowią nakaz ustawowy uwzględniania tych zagadnień w formułowaniu rozwiązań planistycznych, w tym w ustalaniu przeznaczania terenów i w ustalaniu zasad zagospodarowania terenów i kształtowania zabudowy.
BIPROK
88
_________________________________________________________________________________
−
−
−
−
czyste środowisko,
zasoby wód podziemnych w poziomach czwartorzędowych,
dobrze rozwinięta sieć rzeczna,
obszary cenne pod względem florystycznym,
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
nie, zagrożenie powodziowe),
degradacja lasów,
brak powierzchniowych zbiorników wodnych,
dominacja gleb słabych i średnich,
brak zorganizowanego systemu odbioru i
oczyszczania ścieków,
przecięcie wsi Lędziny i Dębska Kuźnia drogą krajową nr 46,
Budżet, rynek pracy, gospodarka
niska stopa bezrobocia,
− relatywnie niskie dochody budżetu gminy,
zasoby pracy,
− niska podaż lokalnego rynku pracy,
korzystne położenie gminy w ukła- − brak potencjału produkcyjnego,
dach osadniczym i komunikacyj- − niekorzystna sytuacja w rolnictwie (niska janym regionu,
kość rolniczej przestrzeni produkcyjnej, waduże powierzchnie użytków zielodliwa struktura obszarowa gospodarstw rolnych – baza dla hodowli bydła,
nych, niska wartość produkcji rolnej),
korzystny agroklimat,
− brak surowców mineralnych o znaczeniu
przemysłowym,
walory turystyczne gminy,
− ograniczenia w gospodarczym korzystaniu z
lasów (przewaga lasów ochronnych),
Infrastruktura techniczna
zwodociągowanie gminy,
− brak kanalizacji sanitarnej w 4 wsiach,
zorganizowana gospodarka odpa- − brak sieci gazowej,
dami,
− brak formalnych uregulowań w zakresie terenów ochrony pośredniej dla ujęć wodociągów grupowych w Dębskiej Kuźni i Niwkach,
Komunikacja
przebieg tras komunikacyjnych o − zły stan techniczny nawierzchni dróg lokalznaczeniu międzyregionalnym –
nych lub brak trwałych nawierzchni,
drogi nr 46 i linii kolejowej nr 144, − brak chodników oraz kanalizacji deszczowej
oraz o znaczeniu międzynarodow ciągach ulic (tj. dróg na terenach zabudowym – A - 4,
wanych wsi).
dobrze rozwinięta sieć dróg lokalnych.
Jak wynika z zestawienia mocnych i słabych stron, gmina ma predyspozycje do rozwoju:
− komercyjnego budownictwa mieszkaniowego,
− hodowli bydła mlecznego i opasowego i związanego z tym przetwórstwa mlecznego i mięsnego,
− produkcji warzyw i owoców i związanego z tym przetwórstwa warzywno – owocowego,
− produkcji pasz (na bazie istniejącego zakładu),
− produkcji zdrowej żywności,
− usług związanych z obsługą miasta Opola (kompleksy handlowo – usługowe, składy, hurtownie),
− usług związanych z obsługą podróżnych wzdłuż drogi krajowej nr 46,
− nieuciążliwej dla środowiska produkcji przemysłowej i drobnej wytwórczości związanej z zaopatrzeniem miasta Opole,
BIPROK
89
_________________________________________________________________________________
−
turystyki weekendowej, kwalifikowanej oraz, lokalnie pobytowej (Niwki, Dąbrowice
– po wybudowaniu zbiornika retencyjnego Raszowa).
W kierunkach rozwoju przestrzennego gminy utrzymać jako funkcje wiodące: mieszkalnictwo i rolnictwo, jako funkcje uzupełniające: usługi, wytwórczość i turystykę, przy
zachowaniu ich zrównoważonego rozwoju.
11. Sytuacja planistyczna w gminie
Gmina Chrząstowice posiada miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
obejmujące:
- wsie: Dąbrowice, Falmirowice, Daniec, Lędziny, Chrząstowice, Niwki, Suchy Bór,
- południową część wsi Dębska Kuźnia,
Tereny te stanowią ok. 85% ogólnej powierzchni gminy.
BIPROK
90

Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego

Transkrypt

Podobne dokumenty

Poradnik dla urbanistów

Uchwa•a Nr XV/113/2012 z dnia 30 marca 2012 r.

II Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania