Raport z trzeciego spotkania Grupy roboczej ds. polityki klastrowej w

Raport z trzeciego spotkania
Grupy roboczej ds. polityki klastrowej
w ramach przedsięwzięcia PARP „Polskie klastry i polityka klastrowa”
Trzecie spotkanie Grupy roboczej ds. polityki klastrowej odbyło się 12 grudnia 2011 r.
w siedzibie Krajowej Izby Gospodarczej w Warszawie.
Spotkanie otworzyła Joanna Podgórska – p.o. Dyrektora Departamentu Rozwoju
Przedsiębiorczości i Innowacyjności PARP. Spotkanie prowadził Maciej Dzierżanowski,
moderator Grupy roboczej ds. polityki klastrowej.
W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele instytucji biorących udział w dotychczasowych
pracach Grupy, włącznie z przedstawicielami klastrów. Uczestnikiem spotkania był również
ekspert zagraniczny – pan Heikki Kotilainen, przewodniczący międzynarodowej Rady
Doradczej EPROCA (European ProClusters Association) i wieloletni wicedyrektor TEKES –
fińskiej Agencji ds. Finansowania Technologii i Innowacji.
Wnioski z konferencji klastrowej projektu TACTICS w ramach programu polskiego
przewodnictwa w UE
Spotkanie otworzyła Joanna Podgórska przedstawiając konkluzje z międzynarodowej
konferencji zorganizowanej przez PARP w ramach projektu TACTICS, którego celem jest
przygotowanie rekomendacji dla Komisji Europejskiej w zakresie polityki klastrowej.
Wnioski z konferencji wskazują na potrzebę systematycznego podejścia do polityki
klastrowej, w szczególności na poziomie regionalnym i lokalnym, gdzie w dalszym ciągu
widoczny jest niewystarczający poziom świadomości i wiedzy na temat klastrów
i klasteringu. Potrzebna jest także mentalna zmiana podejścia i położenie nacisku nie tylko na
tworzenie klastrów, ale także wykorzystywanie ich jako narzędzia służącego rozwojowi
gospodarki i rozwiązywaniu wyzwań społecznych (np. w zakresie rozwoju nowych źródeł
energii, usług dla starzejącego się społeczeństwa, czy rozwoju współpracy międzynarodowej
małych i średnich przedsiębiorstw).
Według uczestników konferencji wsparcie publiczne powinno być kierowane do klastrów
o randze światowej (world class clusters) – tj. takich, które są lub mogą stać się
konkurencyjne w skali międzynarodowej. Warunkiem dla udzielania wsparcia tym klastrom
powinny być m.in. dotychczasowe wyniki i osiągnięcia. Dystrybuowanie środków na B+R
poprzez klastry i organizacje klastrowe może służyć efektywnemu stymulowaniu
innowacyjności. Jednocześnie potrzebne jest także wspieranie internacjonalizacji klastrów,
w tym przyciąganie inwestycji zagranicznych. Klastry powinny korzystać z instrumentów
finansowych umożliwiających działania prorozwojowe, takich jak pożyczki, gwarancje EBI
itp. Ich rozwój może być także wspierany przez przedkomercyjne zamówienia publiczne.
Istotne znaczenie wzmacniające rozwój klastrów może mieć także funkcjonowanie krajowych
stowarzyszeń i sieci.
Główne wnioski z konferencji TACTICS zostały przedstawione w materiale informacyjnym
dla uczestników spotkania, zaś pełny raport jest dostępny na prowadzonym przez PARP
Portalu Innowacji http://www.pi.gov.pl/eng/chapter_95673.asp.
Podsumowanie przebiegu trzeciego spotkania Grupy roboczej: problemy, wnioski
i rekomendacje
Celem trzeciego spotkania było zapoznanie się ze stanowiskami poszczególnych instytucji
reprezentowanych w Grupie roboczej ds. polityki klastrowej i dyskusja nt. zmodyfikowanej,
roboczej wizji polityki rozwoju klastrów w Polsce do 2020 roku. Prezentowanie stanowisk
i dyskusja zorganizowane były wokół pięciu zasadniczych dylematów.
1. Wzmacniać najlepszych, czy wspierać wszystkich? Czy polityka klastrowa powinna
realizować postulat stymulowania rozwoju silnych klastrów (specjalizacji
gospodarczych), które będą lokomotywami rozwoju kraju i poszczególnych regionów, czy
też powinna mieć wymiar bardziej horyzontalny tj. oddziaływać na rozwój wszystkich
skupisk działalności gospodarczej?
Postawione pytanie wzbudziło wiele kontrowersji. Z jednej strony, szereg głosów
wskazywało na potrzebę wspierania – zwłaszcza na poziomie krajowym – najlepszych
(kluczowych) klastrów, co pomogłoby im konkurować w skali międzynarodowej. Te
najlepsze klastry – world class clusters – powinny generować innowacje i funkcjonować w
międzynarodowych sieciach współpracy oraz posiadać potencjał rozwoju w przyszłości (nie
tylko najlepsze na dziś). Powinny być one wiodącymi w danej branży. Wsparcie powinno
charakteryzować się koncentracją środków na działalność B+R i internacjonalizację. Powinno
być zsynchronizowane m.in. z zaleceniami Komisji Europejskiej, koncepcją smart
specialization, Krajową Mapą Infrastruktury Badawczej oraz Krajowym Programem Badań.
Dzięki takiemu wsparciu w 2020 roku powinno funkcjonować w Polsce kilkanaście(!)
klastrów rozpoznawalnych w skali międzynarodowej, przy czym system wsparcia powinien
być otwarty na te klastry, których jeszcze nie ma.
Z drugiej strony, generalnie wskazywano, że należy dość szeroko wspierać klastry,
w tym zwłaszcza nowe, rodzące się inicjatywy klastrowe, zaś kompetencja w tym
zakresie powinna znajdować się przede wszystkim na poziomie regionalnym. Zwrócono
uwagę, że inicjatywy klastrowe w Polsce są na wczesnym etapie rozwoju, w związku z czym
wymagają wsparcia, które powinno być zróżnicowane i uzależnione od etapu (fazy) rozwoju,
przy czym początkowe wsparcie na uruchomienie inicjatywy nie musi być duże – rzędu 50-60
tys. zł. Wprowadzono jednak zastrzeżenie, iż nie można wspierać wszystkich i należy
postawić wymóg współfinansowania inicjatywy przez aktorów klastra (składki
członkowskie), zwłaszcza w przypadku tych najbardziej zaawansowanych, które nie mają
prawa mieć z tym problemu. Generalnie wszystkie formy wsparcia dla klastrów powinny
wymagać wkładu własnego (ten wymóg będzie weryfikował zasadność podejmowanych
przedsięwzięć i inwestycji).
Argumentem na rzecz wspierania większej liczby klastrów i aktywności w tym zakresie na
poziomie regionalnym było wskazanie na fakt, że nie wszystkie regiony będą miały klastry,
które będą mogły uzyskać status kluczowych na poziomie krajowym. W dyskusji pojawiło się
pytanie, kto ma definiować i wybierać najlepsze klastry oraz wątpliwość czy jesteśmy
w stanie dokonać odpowiedniej selekcji. Zastrzeżono, że jeżeli nie potrafimy, to nie
powinniśmy jej dokonywać dając szanse rozwoju wszystkim inicjatywom i pracując później
z tymi najbardziej aktywnymi. Przy okazji zwrócono uwagę, że wizja przyszłej polityki
klastrowej powinna opisywać różne poziomy wsparcia, tak żeby uniknąć sytuacji, w której
w niektórych regionach wsparcie dla klastrów nie będzie dostępne lub będzie problem
2
z finansowaniem klastrów (inicjatyw klastrowych) funkcjonujących w kilku regionach, ale
nie kwalifikujących się do wsparcia na poziomie krajowym. Zauważono, że z uwagi na
rozwój technologii ICT niektóre klastry mogą funkcjonować w strukturze sieciowej (klastry
wirtualne).
Wskazano, że w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 regiony będą musiały
zdefiniować specjalizacje (niezależnie czy w postaci klastrów, czy innej), co będzie oznaczało
określenie pewnych priorytetów dla inwestycji twardych i miękkich, które powinny zostać
powiązane z tymi specjalizacjami. Inaczej regiony nie otrzymają finansowania w ramach
realizacji polityki spójności. To tworzy warunki dla połączenia koncepcji smart
specializations i klastrów – odpowiednio przeprowadzona selekcja klastrów w regionie może
wyznaczać jego inteligentne specjalizacje.
Powyższa uwaga wskazuje na konieczność bycia selektywnym także na poziomie
regionalnym, a nie tylko krajowym. Pytanie o selektywność wiąże się również z zakresem
przewidywanego wsparcia. Jeżeli ograniczałoby się ono do wspierania koordynatora, to
wówczas może być ono znacznie szerzej dystrybuowane. Natomiast jeżeli wsparcie dla
klastra miałoby przejawiać się w finansowaniu wiązki różnego rodzaju projektów
realizowanych przez różnych aktorów klastra, to wówczas niewątpliwie potrzebna jest
większa selektywność.
Jednocześnie należy zauważyć, że wsparcie kierowane do aktorów klastra może być także
realizowane na poziomie regionalnym, co nota bene jest spójne z postulatem koncentracji
i koordynacji wsparcia w regionach na tzw. inteligentnych specjalizacjach (smart
specialization). W końcu należy również brać pod uwagę, że wspieranie nowopowstających
klastrów może wymagać finansowania kierowanego do aktorów klastra (np. na wspólne
projekty badawczo-rozwojowe), a nie tylko do koordynatora.
2. Skierować istotne i skoordynowane wsparcie bezpośrednio do aktorów wybranych
klastrów, czy wspierać tylko koordynatorów? Czy polityka klastrowa powinna
realizować postulat świadomego koncentrowania i koordynowania prorozwojowych
inwestycji publicznych (w tym inwestycji w infrastrukturę B+R i edukacyjną, B+R,
kapitał ludzki itd.) w wybranych skupiskach, wpisując się w koncepcję zintegrowanego
zarządzania rozwojem poprzez realizację wiązki różnych projektów, czy też
wystarczająca jest realizacja postulatu wzmacniania interakcji, współpracy, dialogu
i koordynacji w ramach skupisk przedsiębiorstw, sprowadzająca się do wspierania
inicjatyw klastrowych i koordynatorów klastrów?
Większość uczestników dyskusji zgadzała się, iż wsparcie rozwojowe powinno być
kierowane także bezpośrednio do aktorów klastra, zwłaszcza w przypadku bardziej
zaawansowanych klastrów, których rozwój wymaga m.in. realizacji wspólnych projektów
B+R przez firmy i jednostki badawczo-rozwojowe. Jednocześnie podkreślano, że wsparcie
musi być kierowane do koordynatorów klastrów, zwłaszcza tych, które dopiero się tworzą.
Odpowiednim poziomem dla tego wsparcia jest poziom regionalny, jakkolwiek wskazano na
konieczność uwzględnienia sytuacji, w których dany klaster może funkcjonować w kilku
regionach i jednocześnie nie kwalifikować się do wsparcia na poziomie krajowym.
Rozwiązaniem tego problemu może być ujednolicenie definicji i warunków wspierania
klastrów we wszystkich regionach, także po to, żeby nie dyskryminowały one klastrów
funkcjonujących na terenie kilku województw. Postulat ten nie powinien być jednak
traktowany jako zalecenie pełnej unifikacji polityk poszczególnych regionów, które mają
różny potencjał gospodarczy, instytucjonalny i społeczny. Regiony powinny mieć swobodę
3
wyboru modelu polityki klastrowej (tj. indywidualnych rozstrzygnięć w zakresie
selektywności, sposobu dokonywania wyboru klastrów, charakteru wspieranych inicjatyw
i rozwiązań instytucjonalnych).
Pojawiły się także propozycje, żeby wsparcie było dystrybuowane do aktorów klastra za
pośrednictwem koordynatora, tak na poziomie regionalnym – z koordynatorem jako
animatorem przedsiębiorczości, jak również na poziomie centralnym – w odniesieniu do
środków przeznaczanych na projekty badawczo-rozwojowe (jako jedna z opcji).
Pośrednio pojawiła się kwestia, jaki charakter powinno mieć wsparcie kierowane do aktorów
klastra. Wskazano, że nie powinno być to finansowanie projektów indywidualnych, ale raczej
wspólnych, po to żeby uniknąć zawiązywania klastrów w celu uzyskania lepszego dostępu do
publicznego finansowania. Dostrzegając podobny problem zwrócono uwagę, żeby
w początkowym etapie rozwoju inicjatywy klastrowej finansowane były przede wszystkim
funkcje koordynacyjne, zaś dopiero później aktorzy, czy wspólne inwestycje. Inaczej istnieje
ryzyko, że klastry będą powstawać głównie pod dostępne finansowanie publiczne.
Zastrzeżono także, że decyzje o alokacji nowych środków skierowanych na inwestycje
infrastrukturalne powinny uwzględniać weryfikację, czy klastry wykorzystują już dostępną
infrastrukturę zbudowaną ze środków publicznych (a tym samym czy zbudowały
odpowiednio szerokie i efektywne partnerstwo).
Zwrócono uwagę, że wsparcie dla rozwoju klastra może być także kierowane pośrednio
przez funkcjonujące w jego ramach organizacje biznesowe i inne instytucje otoczenia
biznesu, które mają odpowiedni potencjał i kompetencje (np. parki technologiczne lub
specjalne strefy ekonomiczne). Wskazywano, że wsparcie na poziomie krajowym powinno
być skoordynowane ze wsparciem na poziomie regionalnym, tak żeby unikać dublowania –
przykładowo jeżeli na poziomie regionalnym dostępne jest wsparcie dla koordynatorów, to
dla aktorów powinno być dostępne na poziomie krajowym. Podkreślono także znaczenie
odpowiedniej polityki zamówień publicznych dla rozwoju klastrów o istotnym znaczeniu,
wskazując m.in. na proces modernizacji kolei, który poprzez odpowiednią politykę zakupów
mógłby wspierać rozwój rodzimego klastra produkcji taboru kolejowego bazującego na
polskiej myśli technologicznej. Zwrócono uwagę, że zamówienia publiczne powinny
promować współpracę i innowacyjność, a nie dążyć jedynie do osiągnięcia najniższej ceny
lub wdrożenia dostępnych już technologii.
W dyskusji pojawił się postulat traktowania inicjatyw klastrowych i koordynatorów
jako szczególnych instytucji otoczenia biznesu tworzących dobra publiczne w postaci
wiedzy, sieci kontaktów i koordynacji oraz powiązań biznes-nauka. Z uwagi na ten fakt
instytucje te mogłyby być współfinansowane ze środków publicznych w dłuższym okresie
(analogicznie jak domy kultury). Odpowiednio powinny być także dobierane wskaźniki
realizacji celów dla tych instytucji – przy takim określeniu ich funkcji trudno wymagać od
nich wykazania się wdrożeniem innowacji, wprowadzeniem na rynek innowacyjnego
produktu czy usługi, czy stworzeniem nowych miejsc pracy. Efekty te w praktyce mogą być
bowiem wdrażane przez przedsiębiorstwa tworzące klastry. Przy okazji zwrócono uwagę, iż
benchmarking międzynarodowy wskazuje, iż polskie inicjatywy klastrowe i ich
koordynatorzy są finansowani w znacznie niższym stopniu ze środków publicznych niż tego
typu instytucje z innych krajów. Zwrócono też uwagę, iż może szczególnie trudne może być
pozyskanie prywatnego finansowania na realizację działań miękkich (w tym budowanie
kapitału społecznego), co uzasadnia finansowanie tego typu działań ze środków publicznych
(nawet na poziomie 100%). Z drugiej strony, w dyskusji pojawił się wniosek, żeby dopuścić
wsparcie dla koordynatorów funkcjonujących w formule ‘for profit’. Ekspert zagraniczny
zastrzegł, że finansowanie koordynatora (jak i aktorów klastra) musi być zgodne z unijnymi
4
regulacjami w zakresie pomocy publicznej, wskazując jednocześnie, że w Finlandii poza fazą
inkubacji instytucje tego typu nie są wspierane, zaś wsparcie skierowane jest głównie do
aktorów.
Duża część zgłaszanych w trakcie dyskusji uwag koncentrowała się na konieczności
wspierania koordynatorów, podczas gdy zasadnicze pytanie dotyczyło głównie tego, czy
polityka klastrowa powinna zakładać również wsparcie kierowane bezpośrednio do aktorów
funkcjonujących w klastrach. Odpowiedź na to pytanie była najczęściej pozytywna,
jakkolwiek wskazywano, że na poziomie regionalnym wsparcie powinno być kierowane do
koordynatorów, zaś na poziomie krajowym do aktorów. Taki podział jest zapewne zasadny
jeżeli myślimy o finansowaniu prac badawczo-rozwojowych, które jest i najprawdopodobniej
będzie dostępne na poziomie krajowym. Innego rodzaju wsparcie, które mogłoby być
skierowane do aktorów klastra (np. w zakresie rozwoju kapitału ludzkiego, infrastruktury
rozwoju biznesu czy uczelni) jest i najprawdopodobniej będzie dostępne na poziomie
regionalnym, co oznacza, że władze regionalne także mogą podjąć decyzję o skierowaniu
tego typu wsparcia do aktorów wybranych klastrów.
Niektórzy uczestnicy dyskusji proponowali zasadę, iż w przypadku tworzących się dopiero
klastrów wsparcie powinno być kierowane w pierwszej kolejności do koordynatora i dopiero
później do aktorów. Należy jednak zauważyć, że realny rozwój klastra biotechnologicznego,
czy innego klastra technologicznego, będzie wymagać przede wszystkim alokowania
odpowiednich środków na prace badawcze, które mogłyby skutkować pojawieniem się
nowych produktów i firm. Warto także zauważyć, że niektóre zagraniczne programy
klastrowe (takie jak szwedzki Vinnvaxt, czy francuski Pole de competitivite) traktowały
obietnicę skierowania środków do aktorów klastra jako bodziec do zawiązywania inicjatywy
klastrowej i zaangażowania się w proces definiowania wspólnej strategii rozwojowej –
oczywiście w ramach istniejącego skupiska przedsiębiorstw i instytucji otoczenia.
Wykorzystanie podobnych bodźców może być także sposobem na przezwyciężenie
wskazanej słabości wielu tworzących się oddolnie klastrów (zwłaszcza powstających w
oparciu o inwestycje zagraniczne), polegającej na tym, że są one często zamknięte na
współpracę z sektorem badawczo-rozwojowym.
3. Skoordynowane wsparcie dla wybranych na poziomie krajowym klastrów
kluczowych, czy wsparcie dla klastrów technologicznych i wybranych
w poszczególnych regionach? Czy na poziomie centralnym należy stworzyć system
wyboru klastrów kluczowych dla rozwoju kraju, które byłyby następnie wspierane
środkami dostępnymi na poziomie krajowym i regionalnym (z wykorzystaniem
mechanizmów koordynacyjnych kontraktu terytorialnego)? Czy też z poziomu krajowego
należy uruchomić jedynie program wspierania klastrów o profilu technologicznym,
pozostawiając regionom wybór klastrów istotnych dla ich rozwoju i dając im możliwość
negocjowania z rządem krajowym (także w ramach kontraktu terytorialnego) określonego
wsparcia z poziomu centralnego dla tych klastrów?
W odpowiedzi na to pytanie wskazywano, że regiony powinny mieć kompetencje
w zakresie wspierania i dokonywania wyboru klastrów, jakkolwiek potrzebny jest także
centralny system selekcji kluczowych klastrów o znaczeniu krajowym. Selekcja na
poziomie krajowym powinna dotyczyć przede wszystkim klastrów technologicznych,
ponieważ taki będzie przede wszystkim charakter klastrów kluczowych o istotnym znaczeniu
dla kraju. Selekcja ta będzie potrzebna po to żeby uniknąć ryzyka rozpraszania środków
pomiędzy podobne klastry z kilku regionów i rzeczywiście wspierać najlepsze. W przypadku
5
braku takiej selekcji każde z województw będzie zgłaszało jak najwięcej klastrów do
wsparcia na poziomie krajowym, podczas gdy w rzeczywistości nie każdy region posiada
klastry, które mają znaczenie krajowe i mogą aspirować do statusu world-class clusters.
Większość odpowiedzi wskazywała na potrzebę dokonania selekcji kluczowych klastrów na
poziomie krajowym głównie w kontekście dostępnych na tym poziomie środków na B+R, co
wskazywałoby na zasadność uruchomienia na poziomie krajowym przede wszystkim
programu wspierania klastrów o profilu technologicznym. Należy jednak zauważyć, że rząd
może mieć do dyspozycji jeszcze inne środki (np. na infrastrukturę, edukację, czy promocję
eksportu), które mogłyby być alokowane na rozwój kluczowych klastrów (także tych
o zasięgu stricte regionalnym). Uzasadnione może być również oddziaływanie rządu na
wybór priorytetów (klastrów) regionalnych – raz, żeby uniknąć ryzyka wspierania podobnych
klastrów w kilku regionach, a także żeby wesprzeć rozwój klastrów o znaczeniu krajowym,
które mają zasięg ponadregionalny. Niezależnie należy pamiętać o takim sposobie
zorganizowania wsparcia, żeby mogły je uzyskiwać także klastry i inicjatywy klastrowe,
które mają zasięg ponadregionalny (tj. są ulokowane na terenie kilku województw), ale nie
mają znaczenia krajowego.
4. Koordynacja różnych programów operacyjnych, czy tworzenie zintegrowanych
programów dla klastrów? Czy wsparcie dla wybranych klastrów powinno być
realizowane poprzez przyznanie dodatkowych punktów dla projektów z tych klastrów
w ramach różnych programów operacyjnych, czy należałoby raczej dążyć do stworzenia
zintegrowanych programów wsparcia określonych klastrów zarządzanych przez jedną
instytucję, która byłaby jednocześnie odpowiedzialna za dokonanie selekcji tych
klastrów?
W większości przypadków uczestnicy dyskusji opowiadali się za skoordynowaniem
wsparcia dla klastrów z różnych programów operacyjnych1. Wskazano także, że przyszłe
programy powinny generalnie uwzględniać ideę promowania współpracy i kooperacji
(zwłaszcza na linii biznes-nauka). Pojawiły się także głosy, iż należałoby utrzymać
dedykowane działania wspierające koordynatorów klastrów i realizację wspólnych
inwestycji infrastrukturalnych, jednakże z zastrzeżeniem zlikwidowania słabości
dotychczasowego działania 5.1. PO IG (ukierunkowanego na wspieranie powiązań
kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym). Nie wykluczono również tworzenia
zintegrowanych programów, skupiających środki publiczne z różnych źródeł, które
byłyby przeznaczone na wspieranie kluczowych klastrów.
5. Selekcja wiodących klastrów poprzez konkursy, czy system akredytacji? Czy proces
selekcji klastrów powinien odbywać się w formie zamkniętych konkursów, w ramach
których na bazie oceny potencjału, zbudowanego partnerstwa oraz strategii rozwoju
dokonywałoby się wyboru określonej liczby najlepszych klastrów o największym
potencjale rozwojowym, czy raczej powinna to być akredytacja klastrów, tj.
kwalifikowanie do wsparcia wszystkich tych, które spełniłyby określone kryteria?
Udzielane odpowiedzi dotykały dwóch oddzielnych kwestii. Po pierwsze, wskazywano, iż
zasadne jest wprowadzenie systemu akredytacji rozumianego w ten sposób, że akredytowane
klastry uzyskują preferencyjny dostęp do różnych źródeł finansowania dla wiązki projektów
1
Przykładem takiej koordynacji może być m.in. powiązanie działania 1.4 (badania) i działania 4.1 (wdrożenie)
Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
6
i przedsięwzięć realizowanych przez aktorów danego klastra. Ten sposób odpowiedzi był
niejako potwierdzeniem wskazania, iż wsparcie dla klastrów powinno odbywać się poprzez
koordynację różnych programów operacyjnych.
Po drugie, wskazywano, że sam proces akredytowania (w powyższym rozumieniu) powinien
odbywać się poprzez konkursy, w których oceniane byłyby zarówno elementy ilościowe, jak
i jakościowe (w tym potencjał klastra, jego znaczenie, przygotowana strategia rozwoju
i zdolność do jej realizacji, dotychczasowa współpraca i osiągnięcia itp.), a nie poprzez
akredytację polegającą na weryfikacji spełniania precyzyjnie określonych kryteriów
ilościowych.
Podsumowując, większość dyskutantów skłaniała się do przyjęcia systemu
akredytowania najlepszych klastrów, który byłby oparty na konkursach (wyzwalających
element rywalizacji i silniej mobilizujących inicjatywy klastrowe do doskonalenia się!).
Akredytacja przyznawana – na określony czas – w wyniku konkursu powinna uprawniać do
preferencyjnego ubiegania się o wsparcie w ramach różnych programów operacyjnych
i rządowych. Akredytacja powinna być procesem ciągłym – z możliwością wejścia do
systemu nowych klastrów. Jednocześnie należałoby przewidzieć mechanizm weryfikacji,
który pozwalałby na anulowanie akredytacji (na wypadek gdyby przestał on spełniać
wymagane warunki lub gdyby uległ istotnemu przeobrażeniu). Zastrzeżono, iż cała procedura
akredytacji powinna być przejrzysta i tania w obsłudze (bez nakładania dodatkowych
obciążeń biurokratycznych na klastry).
Jeden z głosów w dyskusji wskazywał, iż akredytacja na poziomie krajowym może nie mieć
uzasadnienia, jeżeli wystarczający byłby jedynie konkurs. Dotyczy to m.in. przypadku, jeżeli
z poziomu krajowego wspierane byłyby jedynie zintegrowane programy badawcze dla klastra.
Wówczas wystarczy konkurs, który od razu będzie wiązał się z przyznaniem środków dla
klastra (w sensie formalnym dla jego koordynatora lub zdefiniowanego konsorcjum naukowoprzemysłowego). Akredytacja byłaby natomiast uzasadniona jeżeli wsparcie na B+R będzie
dostępne dla wielu różnych projektów realizowanych przez aktorów klastra i ich konsorcja, co
nie wyklucza także realizacji większych, zintegrowanych programów badawczych o ile
zostaną takie uzgodnione. Projekty z akredytowanych klastrów miałyby wówczas
preferencyjny dostęp do finansowania (wydzielone transze lub dodatkowe punkty w ocenie),
ale musiałyby startować w konkursach na przyznanie finansowania.
Drugim uzasadnieniem dla akredytacji na poziomie krajowym jest sytuacja, w której będzie
ona uprawniać do preferencyjnego dostępu do finansowania dla różnego rodzaju
przedsięwzięć i projektów, nie tylko tych o charakterze B+R. Preferencje miałyby
zastosowanie pod warunkiem, że zgłaszane projekty wynikałyby ze strategii i planu działania
(wypracowanych wspólnie w klastrze i pozytywnie ocenionych w konkursie na przyznanie
akredytacji), a także spełniałyby odpowiednie kryteria odnośnie jakości i wykonalności (co
oceniane byłoby już w ramach konkursów na przyznanie dofinansowania).
Prezentacja “Clusters as part of innovation policy”
W trakcie trzeciego spotkania Grupy roboczej odbyła się prezentacja eksperta zagranicznego
– Heikki Kotilainena, który przedstawił strategie kształtowania innowacyjności
i konkurencyjności gospodarki wskazując, że polityka innowacyjna powinna być
ukierunkowana na nowe technologie, rynki i klastry. Klastry mogą tworzyć się zarówno
w przemysłach tradycyjnych, jak i nowoczesnych, zaś polityka klastrowa musi być
elastyczna, tak aby adaptować się do zmieniającej się rzeczywistości. Co roku powinna
7
następować jej ewaluacja oraz ocena jej założeń i efektów (tak jak jest to robione
w Finlandii).
Polityka klastrowa stanowi według eksperta zagranicznego część krajowej polityki
innowacyjności. Nowy model rozwoju gospodarczego opiera się na procesach współpracy
angażujących firmy, jednostki badawczo-rozwojowe i administrację. Ważnym elementem tej
współpracy jest kapitał społeczny, czyli wzajemne zaufanie aktorów klastra. Muszą oni
widzieć korzyści z przynależności do klastra i rozumieć potrzebę finansowania jego
koordynatora. Wsparcie publiczne dla koordynatora powinno być obecne przez określony
czas, w którym mógłby on wykazać swoją przydatność i zdobyć zaufanie aktorów klastra.
Ważnym elementem polityki klastrowej powinno być stymulowanie transferu technologii. To
właśnie klaster stwarza ogromne możliwości i potencjał w tym zakresie ponieważ zakłada
współpracę nauki i biznesu. Z tego też powodu istotnym celem polityki klastrowej może być
zwiększanie stopy zwrotu z publicznych inwestycji na B+R i transfer technologii.
W podsumowaniu ekspert zagraniczny krótko scharakteryzował politykę klastrową
w Finlandii, wskazując że w jej ramach wspierani są głównie aktorzy klastrów, przy
zachowaniu regulacji unijnych dotyczących pomocy publicznej. Koordynator jest przede
wszystkim animatorem pracującym na rzecz klastra – często jest on pracownikiem parku
przemysłowo-technologicznego będąc jednocześnie finansowanym przez podmioty klastra.
W Finlandii klastry nie są finansowane tylko dlatego, że istnieją – muszą one generować
dobre propozycje projektów i wygrywać w konkurencji z innymi. W ten sposób unika się
ryzyka wspierania klastrów, które zawiązały się tylko po to, żeby sięgnąć po pieniądze
publiczne, zamiast tych które robią realny biznes.
Odpowiadając – mniej lub bardziej bezpośrednio – na pytania dyskutowane w trakcie
spotkania Grupy ekspert zagraniczny sformułował następujące rekomendacje i wnioski.
Wsparcie na rzecz rozwoju klastra powinno być kierowane głównie do aktorów klastra.
Koordynator może być w początkowym okresie finansowany ze środków publicznych, ale
w ściśle ograniczonej perspektywie czasowej (np. 3 lat). Później finansowanie koordynatora
powinno przejść na barki aktorów klastra, zaś zdolność do pozyskania takiego finansowania
będzie świadczyć o tym, że koordynator jest rzeczywiście potrzebny (i dobrze pełni swoją
funkcję), zaś pomysł na rozwój klastra broni się rynkowo. Finansowanie konkretnych
projektów (zwłaszcza o charakterze B+R) powinno zawierać zachęty do realizowania ich
w partnerstwie przedsiębiorstw i instytucji badawczo-rozwojowych. Przykładowo realizacja
fińskiego, narodowego programu technologicznego wymagającego tworzenia szerokich
konsorcjów naukowo-przemysłowych w celu wykonania określonego programu badawczego
w istotny sposób stymulowała rozwój klastrów. Generalnie klastry powinny mieć jednak
zdolność do powstawania bez ingerencji administracji. Powinny także zachować elastyczność
i zdolność do przeobrażania się, co ewentualna polityka publiczna musi brać także pod
uwagę.
Na zakończenie Joanna Podgórska poprosiła członków Grupy i uczestników spotkania
o sformułowanie dodatkowych wniosków i opinii oraz przesłanie ich do zespołu
prowadzącego prace Grupy. Zachęciła również do konsultacji wizji klastrów i polityki
klastrowej w reprezentowanych instytucjach i środowiskach.
Redakcja PARP, styczeń, 2012r.
8
Opracowanie materiału: Maciej Dzierżanowski, moderator Grupy roboczej ds. polityki
klastrowej. Opracowano z uwzględnieniem uwag i komentarzy zgłoszonych na trzecim
spotkaniu Grupy roboczej.
Przedsięwzięcie „Polskie klastry i polityka klastrowa” jest realizowane przez Polską Agencję
Rozwoju Przedsiębiorczości pod honorowym patronatem Ministra Gospodarki w ramach
projektu systemowego: „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i
upowszechnianie innowacji”, finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze
środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, poddziałanie 2.1.3.
9