Zał.16. Raport o stanie środowiska 2008

Transkrypt

Inspekcja Ochrony Środowiska
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA
W OLSZTYNIE
Raport
o stanie środowiska
województwa
warmińsko-mazurskiego
w 2008 roku
BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA
Olsztyn 2009
Inspekcja Ochrony Œrodowiska
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŒRODOWISKA
W OLSZTYNIE
Raport o stanie œrodowiska
województwa warmiñsko-mazurskiego
w 2008 roku
BIBLIOTEKA MONITORINGU ŒRODOWISKA
OLSZTYN 2009
Praca zbiorowa pod kierunkiem
Danuty Budzyñskiej
Redaktor prowadz¹cy
El¿bieta Kochañska
Zdjêcie na ok³adce
Jezioro Kortowskie, fot. H. Chmielewski
W opracowaniu wykorzystano materia³y:
Instytutu Badawczego Leœnictwa, Instytutu Ochrony Œrodowiska w Warszawie, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Oddzia³ we
Wroc³awiu, Okrêgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Olsztynie, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Olsztynie i Bia³ymstoku,
Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego – Departament Ochrony Œrodowiska, Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie, Wojewódzkiego
Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie oraz Delegatur w Elbl¹gu i Gi¿ycku.
Wydano ze œrodków:
WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OLSZTYNIE,
WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie
10-117 Olsztyn, ul. 1 Maja 13 b, tel. (089) 527 23 38
e-mail: [email protected]
Delegatura WIOŒ w Elbl¹gu
82-300 Elbl¹g, ul. Powstañców Warszawskich 10, tel. (055) 232 76 18
Delegatura WIOŒ w Gi¿ycku
11-500 Gi¿ycko, ul. £uczañska 5, tel. (087) 428 36 16
Copyright by
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska
Olsztyn 2009
Druk i oprawa:
Przygotowanie do druku: Wydawnictwo EDYCJA, Olsztyn
SPIS TREŒCI
WSTÊP .............................................................................................................................................................................................................5
I. WODY...........................................................................................................................................................................................................7
1. MONITORING RZEK (Hanna Koniecka, Kinga Kuczyñska, Ma³gorzata Libecka i inni)) ..............................................................7
1.1. Wprowadzenie .........................................................................................................................................................................7
1.2. Charakterystyka rzek objêtych monitoringiem diagnostycznym ............................................................................................8
1.3. Charakterystyka rzek objêtych monitoringiem operacyjnym................................................................................................16
1.4. Podsumowanie.......................................................................................................................................................................29
2. MONITORING JEZIOR (Helena Wróblewska i inni)......................................................................................................................38
2.1. Wprowadzenie .......................................................................................................................................................................38
2.2. Charakterystyka badanych jezior...........................................................................................................................................38
2.3. Podsumowanie.......................................................................................................................................................................51
3. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH (ZALEW WIŒLANY) PROWADZONY PRZEZ WOJEWÓDZKI
INSPEKTORAT OCHRONY ŒRODOWISKA W OLSZTYNIE W LATACH 2007–2008 (Justyna Kopiec)..............................61
3.1. Wstêp ....................................................................................................................................................................................61
3.2. Metodyka badañ.....................................................................................................................................................................62
3.3. Omówienie wyników badañ ..................................................................................................................................................62
3.4. Wnioski..................................................................................................................................................................................64
II. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I OCENA DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEÑ
DO POD£O¯A ( Ryszard Twarowski , Ewa Liana, Tomasz Gendolla) .................................................................................................69
1. WPROWADZENIE ..........................................................................................................................................................................69
2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIÑSKO-MAZURSKIM
I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A W 2008 ROKU ...................................................................70
III. ODCZYN I ZASOBNOŒÆ GLEB W ŒWIETLE BADAÑ OKRÊGOWEJ STACJI
CHEMICZNO-ROLNICZEJ W OLSZTYNIE (Jerzy Zieliñski) ........................................................................................................81
1. WPROWADZENIE ..........................................................................................................................................................................81
2. ODCZYN GLEB ...............................................................................................................................................................................81
3. ZASOBNOŒÆ GLEB ........................................................................................................................................................................82
4. PODSUMOWANIE ..........................................................................................................................................................................84
IV. OCHRONA LEŒNEJ PRZYRODY W LASACH REGIONALNEJ DYREKCJI LASÓW PAÑSTWOWYCH
W OLSZTYNIE I BIA£YMSTOKU (WYBRANE ELEMENTY) (Pawe³ Artych, Tadeusz Pampuch, Anna Bartoszewicz,
Stanis³aw D¹browski, Barbara Go³owacz, Krzysztof Oniszczuk, Marek Mas³owski i inni) .....................................................................86
1. OGÓLNE ZASADY I PRAKTYKI W OCHRONIE LEŒNEJ PRZYRODY..................................................................................86
2. WYPE£NIANIE FUNKCJI EKOLOGICZNYCH (DZIA£ANIA OCHRONNE) ..........................................................................86
2.1. Realizowane w praktyce zasady i dzia³ania wielofunkcyjnej i zrównowa¿onej ekologicznie gospodarki leœnej ................86
2.2. Biologiczne metody ochrony lasu .........................................................................................................................................87
2.3. Ochrona wód przez zachowanie i czynne zabiegi ochrony bagien, œródleœnych ³¹k, trzêsawisk i torfowisk,
odtworzenia i renaturalizacja tych ekosystemów..................................................................................................................88
2.4. Inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roœlin i zwierz¹t gin¹cych lub zagro¿onych
wyginiêciem w skali Europy ................................................................................................................................................88
2.5. Ostoje ptasie i siedliskowe.....................................................................................................................................................89
2.6. Szczególne formy ochrony przyrody.....................................................................................................................................89
2.7. Ostoje organizmów zwi¹zanych z rozk³adaj¹cym siê drewnem ..........................................................................................89
2.8. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych wg miêdzynarodowych kryteriów HCVF (High
Conservation Value Forestes) ...............................................................................................................................................90
3. FUNKCJE PRODUKCYJNE, GOSPODARCZE – WYBRANE ELEMENTY..............................................................................91
4. FUNKCJE OCHRONNE I REKREACYJNE, CZYLI SOCJALNE – WYBRANE ELEMENTY ................................................91
5. LEŒNY KOMPLEKS PROMOCYJNY „LASY MAZURSKIE” – PRZYK£AD DZIA£AÑ W D¥¯ENIU
DO WZORCA ZRÓWNOWA¯ONEJ EKOLOGICZNIE WIELOFUNKCYJNEJ GOSPODARKI LEŒNEJ...............................94
5.1. Wprowadzenie ......................................................................................................................................................................94
5.2. Zaanga¿owanie S³u¿by Leœnej w propagowaniu LKP i idei zrównowa¿onego rozwoju, jako mo¿liwoœæ
pogodzenia i pe³nienia trzech podstawowych funkcji lasu ...................................................................................................94
5.3. Projektowane, realizowane i zrealizowane prace naukowo-badawcze, porozumienia o wspó³pracy na terenie LKP..........96
5.4. Szczególne osi¹gniêcia w gospodarce leœnej w LKP „Lasy Mazurskie” ..............................................................................96
6. PROGNOZOWANIE ZAGRO¯ENIA I OCHRONA LASÓW PRZED WYBRANYMI SZKODLIWYMI
CZYNNIKAMI (2008 rok)................................................................................................................................................................97
6.1. Monitoring zagro¿eñ lasów przez owady ..............................................................................................................................97
6.2. Monitoring zagro¿enia i ochrona lasów przed po¿arami (na przyk³adzie RDLP w Olsztynie) ............................................98
7. PRZYK£ADY SPE£NIENIA G£ÓWNYCH FUNKCJI LASU (SPO£ECZNEJ, OCHRONNEJ, GOSPODARCZEJ I IN.).......98
V. ZANIECZYSZCZENIE ŒRODOWISKA HA£ASEM (Wies³aw Rydel) ...........................................................................................101
1. WPROWADZENIE ........................................................................................................................................................................101
2. DOPUSZCZALNE POZIOMY HA£ASU W ŒRODOWISKU .....................................................................................................101
3
3. MONITORING HA£ASU DROGOWEGO ...................................................................................................................................101
4. HA£AS INSTALACYJNY ............................................................................................................................................................103
VI. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE (Grzegorz Pop³awski).............................................................................................................104
1. WPROWADZENIE ........................................................................................................................................................................104
2. METODYKA ..................................................................................................................................................................................105
3. WYNIKI BADAÑ...........................................................................................................................................................................105
4. WNIOSKI........................................................................................................................................................................................105
VII. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO (Tomasz Zalewski)...................................107
1. WPROWADZENIE ........................................................................................................................................................................107
2. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W 2008 ROKU .........................................107
2.1. Ochrona zdrowia..................................................................................................................................................................108
2.2. Ochrona roœlin .....................................................................................................................................................................109
3. PODSUMOWANIE ........................................................................................................................................................................110
VIII. ODPADY (Danuta Borsiak) ...............................................................................................................................................................113
1. ODPADY POWSTAJ¥CE W SEKTORZE PRZEMYS£OWYM ................................................................................................113
2. ODPADY NIEBEZPIECZNE.........................................................................................................................................................114
3. ODPADY KOMUNALNE..............................................................................................................................................................115
4. GOSPODARKA ODPADAMI .......................................................................................................................................................115
4.1. Odpady powstaj¹ce w sektorze przemys³owym ..................................................................................................................115
4.2. Odpady komunalne..............................................................................................................................................................116
5. INSTALACJE W GOSPODARCE ODPADAMI ..........................................................................................................................117
IX. SUBSTANCJE STWARZAJ¥CE SZCZEGÓLNE ZAGRO¯ENIE W ŒRODOWISKU (Bogdan Meina) ................................123
1. AZBEST ..........................................................................................................................................................................................123
2. POLICHLOROWANE BIFENYLE ...............................................................................................................................................124
3. WNIOSKI........................................................................................................................................................................................124
X. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU GOSPODARKI WODNO-ŒCIEKOWEJ (Halina Andrzejewska)...........................125
1. KRAJOWY PROGRAM OCZYSZCZANIA ŒCIEKÓW KOMUNALNYCH ............................................................................125
XI. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WIOŒ (Wies³aw Aftanas) .............................................................................................................130
1. ZAKRES DZIA£ALNOŒCI KONTROLNEJ WIOŒ .....................................................................................................................130
2. ZASIÊG DZIA£ANIA WIOŒ.........................................................................................................................................................130
3. DANE OGÓLNE.............................................................................................................................................................................131
4. REALIZACJA ZAPLANOWANYCH DZIA£AÑ KONTROLNYCH W 2008 ROKU ...............................................................131
5. REALIZACJA CELÓW KONTROLNYCH W 2008 ROKU ........................................................................................................131
6. KONTROLE INTERWENCYJNE .................................................................................................................................................132
7. OGÓLNOKRAJOWE CYKLE KONTROLNE PRZEPROWADZONE W 2008 ROKU.............................................................133
8. OGÓLNE PRZYCZYNY NIEPRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW OCHRONY ŒRODOWISKA .............................................133
9. LICZBA ZAK£ADÓW WG STANU NA KONIEC 2008 R., ZOBOWI¥ZANYCH DO POSIADANIA
POZWOLENIA ZINTEGROWANEGO ........................................................................................................................................133
10. WPROWADZENIE SYSTEMU ZARZ¥DZANIA ŒRODOWISKOWEGO ISO 14001 .............................................................133
XII. PRZECIWDZIA£ANIE POWA¯NYM AWARIOM (Sebastian Rzodkiewicz, S³awomir Fiedzkowicz)........................................136
1. REJESTR POTENCJALNYCH SPRAWCÓW POWA¯NYCH AWARII ...................................................................................136
2. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA W ZAKRESIE PRZECIWDZIA£ANIA POWA¯NYM AWARIOM ....................................137
3. WYSTÊPOWANIE POWA¯NYCH AWARII ..............................................................................................................................137
XIII. DZIA£ALNOŒÆ WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŒRODOWISKA I GOSPODARKI
WODNEJ W OLSZTYNIE W 2008 ROKU (Tadeusz Ratyñski)...................................................................................................138
1. WSTÊP ............................................................................................................................................................................................138
2. DZIA£ALNOŒÆ INWESTYCYJNA .............................................................................................................................................139
2.1. Ochrona powietrza atmosferycznego ..................................................................................................................................139
2.2. Ochrona wód i gospodarka wodna ......................................................................................................................................139
2.3. Ochrona powierzchni ziemi.................................................................................................................................................139
3. DZIA£ALNOŒÆ NIEINWESTYCYJNA.......................................................................................................................................139
3.1. Zapobieganie i likwidacja powa¿nych awarii......................................................................................................................139
3.2. Ochrona przyrody ................................................................................................................................................................140
3.3. Edukacja ekologiczna .........................................................................................................................................................140
3.4. Monitoring œrodowiska........................................................................................................................................................140
4. REGIONALNE CENTRUM PROJEKTÓW ŒRODOWISKOWYCH ..........................................................................................141
4.1. Obs³uga wniosków...............................................................................................................................................................141
4.2. Gospodarka wodno-œciekowa..............................................................................................................................................141
4.3. Gospodarka odpadami i przywracanie terenom zdegradowanym wartoœci przyrodniczych i ochrona brzegów morskich 141
4.4. Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii ........................................................................................................................141
4.5. Bezpieczeñstwo ekologiczne ...............................................................................................................................................141
SPIS TABEL ................................................................................................................................................................................................149
SPIS RYCIN.................................................................................................................................................................................................150
SPIS MAP.....................................................................................................................................................................................................151
4
WSTÊP
Inspekcja Ochrony Œrodowiska jest instytucj¹ realizuj¹c¹ m.in. zadania zwi¹zane z kontrol¹ przestrzegania przepisów o ochronie œrodowiska (dzia³alnoœæ inspekcyjna), badaniem jakoœci œrodowiska, gromadzeniem danych o œrodowisku, ocen¹ jego stanu i zachodz¹cych w nim zmian (monitoring œrodowiska). Obserwuje siê du¿e zapotrzebowanie spo³eczeñstwa na informacje o stanie œrodowiska i jego ochronie. Corocznie wydawana publikacja Raport o
stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego, jest opracowaniem prezentuj¹cym informacje pozyskane
w ramach realizacji programu Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska.
Raporty o stanie œrodowiska z okresu 1999–2008 s¹ dostêpne na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu
Ochrony Œrodowiska pod adresem www.wios.olsztyn.pl.
Niniejszy Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w 2008 roku obejmuje problemy
monitoringu wód powierzchniowych, powietrza, odpadów, ha³asu, promieniowania elektromagnetycznego, a tak¿e
zagadnienia zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ inspekcyjn¹ Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie
oraz Delegatur w Elbl¹gu i Gi¿ycku, w zakresie przestrzegania prawa ochrony œrodowiska i przeciwdzia³ania powa¿nym awariom w œrodowisku.
Raport... zawiera równie¿ opracowania przygotowane przez instytucje wspó³pracuj¹ce z Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Œrodowiska: Departament Ochrony Œrodowiska Urzêdu Marsza³kowskiego w Olsztynie, Wojewódzki
Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, Okrêgow¹ Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ w Olsztynie; Regionalne Dyrekcje Lasów Pañstwowych w Olsztynie i Bia³ymstoku; Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej, Oddzia³ we Wroc³awiu.
Serdeczne podziêkowanie sk³adam wszystkim, którzy przyczynili siê do wydania tej publikacji:
Zarz¹dowi Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej dziêkujê za dofinansowanie
badañ monitorigowych i wydanie publikacji,
Radzie Nadzorczej za pozytywn¹ ocenê wniosku,
Autorom opracowañ – za w³o¿on¹ pracê.
Danuta Budzyñska
Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki
Inspektor Ochrony Œrodowiska
5
Fot. P.Skonieczek
I. WODY
1. MONITORING RZEK
1.1. Wprowadzenie
Badanie wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych jest ustawowym obowi¹zkiem Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Œrodowiska – ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku, Prawo wodne, art. 155 a, p. 3 (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z póŸn. zm.). Badania
monitoringowe oraz ocena jakoœci wód realizowane s¹ w ramach
Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska (PMŒ). Pozyskane w ten
sposób dane s³u¿¹ informowaniu spo³eczeñstwa o jakoœci œrodowiska przyrodniczego, zachodz¹cych w nim zmianach oraz s¹ podstaw¹ planowania racjonalnej gospodarki wodnej w obszarze
zlewni.
W 2008 roku WIOŒ w Olsztynie wraz z delegaturami obj¹³
badaniami 59 rzek w 90 punktach badawczych realizuj¹c za³o¿enia
programowe Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska na lata
2007–2009, z uwzglêdnieniem modyfikacji wynikaj¹cych z wdra¿ania zmieniaj¹cych siê uregulowañ prawnych.
W roku 2008 kilka razy podlega³ modyfikacji projekt rozporz¹dzenia stanowi¹cy delegacjê do art. 155 b ustawy Prawo wodne, w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych
czêœci wód powierzchniowych i podziemnych. Plan badañ i jego
realizacjê dostosowano do wersji opublikowanej w grudniu 2007
roku, tj. wersji dostêpnej od pocz¹tku 2008 roku. Stosownie do tych
zapisów prowadzono dwa rodzaje monitoringów rzek – diagnostyczny i operacyjny. Poszczególne rodzaje monitoringu ró¿ni¹ siê
celem, dla którego maj¹ byæ przeprowadzone, czêstotliwoœci¹ badañ
oraz zakresem badanych czynników. Dokument ten uwzglêdnia
dostosowanie sposobu podejœcia do problemu badania i oceny wód
do wymagañ Ramowej Dyrektywy Wodnej (Dyrektywa
2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 paŸdziernika 2000 r. ustanawiaj¹cej ramy wspólnotowego dzia³ania w dziedzinie polityki wodnej). Podstawowymi jednostkami badawczymi s¹
jednolite czêœci wód oraz scalone czêœci wód. Podstaw¹ ich wyodrêbnienia by³y: typ abiotyczny cieku, cechy fizyczne, morfologiczne
cieku, cel u¿ytkowy wód, zagospodarowanie terenu.
Monitoring diagnostyczny jednolitych czêœci wód powierzchniowych prowadzi siê w celu:
& ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych;
& okreœlenia rodzajów oraz oszacowania wielkoœci znacznych
oddzia³ywañ wynikaj¹cych z dzia³alnoœci cz³owieka, na
które nara¿one s¹ jednolite czêœci wód powierzchniowych
w danym obszarze dorzecza;
&
zaprojektowania przysz³ych programów monitoringu;
dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu wód
powierzchniowych w warunkach naturalnych;
& dokonania oceny d³ugoterminowych zmian stanu wód
powierzchniowych w warunkach szeroko rozumianych
oddzia³ywañ wynikaj¹cych z dzia³alnoœci cz³owieka.
WIOŒ w Olsztynie w roku 2008 monitoring diagnostyczny
realizowa³, w dwóch przekrojach pomiarowo-kontrolnych na
rzece £ynie w miejscowoœci Ruœ, w 229,4 km biegu rzeki oraz
w miejscowoœci Stopki, w 73,7 km.
Delegatura w Elbl¹gu prowadzi³a monitoring diagnostyczny w piêciu przekrojach pomiarowo-kontrolnych w nastêpuj¹cych rzekach: Banówka w m. Podleœne w 10,5 km, Elbl¹g
w Nowakowie w 2,5 km, Nogat w Kêpie Dolnej w 2,9 km oraz
Pas³êka w Pelniku w 130,8 km i w Nowej Pas³êce w 2,0 km.
Delegatura w Gi¿ycku monitoring diagnostyczny wykonywa³a w czterech punktach pomiarowych w nastêpuj¹cych rzekach: E³k w Czerwonym Dworze w 98,8 km, Jegrznia – Lega powy¿ej jeziora Oleckie Wielkie w 100,2 km i w Sêdkach w 60,8 km
oraz Wêgorapa w Mieduniszkach w 96,5 km.
Monitoring operacyjny jednolitych czêœci wód powierzchniowych prowadzi siê w celu:
& ustalenia stanu tych jednolitych czêœci wód powierzchniowych, które zosta³y okreœlone jako zagro¿one niespe³nieniem okreœlonych dla nich celów œrodowiskowych;
& ustalenia stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych,
dla których okreœlono specyficzny cel u¿ytkowania;
& oceny zmian stanu wód wynikaj¹cych z programów, które
zosta³y przyjête dla poprawy jakoœci jednolitych czêœci wód,
uznanych za zagro¿one niespe³nieniem okreœlonych dla nich
celów œrodowiskowych;
& ustalenia stanu wód powierzchniowych w miejscach, które
zosta³y okreœlone w wykazach, o których mowa w art. 113
ust. 4 ustawy Prawo wodne.
Jak podaje ustawa Prawo wodne art. 113, ust. 4 wykazy obszarów chronionych dotycz¹:
1) obszarów przeznaczonych do poboru wody w celu zaopatrzenia
ludnoœci w wodê przeznaczon¹ do spo¿ycia;
2) obszarów przeznaczonych do ochrony gatunków zwierz¹t wodnych o znaczeniu gospodarczym;
3) jednolitych czêœci wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych,
w tym k¹pieliskowych;
&
7
4) obszarów wra¿liwych na eutrofizacjê wywo³an¹ zanieczyszczeniami pochodz¹cymi ze Ÿróde³ komunalnych;
5) obszarów nara¿onych na zanieczyszczenia zwi¹zkami azotu,
pochodz¹cymi ze Ÿróde³ rolniczych;
6) obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków,
ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest wa¿nym czynnikiem w ich
ochronie.
W roku 2008 monitoring operacyjny prowadzono w 79
punktach, z czêstotliwoœci¹ 4 razy w roku.
Pobieranie próbek i wykonanie badañ
Przy poborze prób zachowano procedury norm PN-EN ISO
5667-3:2005, PN ISO 5667-6:2003. Analizy dostarczonych próbek
wody wykona³y pracownie w Elbl¹gu, Gi¿ycku i Olsztynie
dzia³aj¹ce w ramach Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu
Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, posiadaj¹cego Certyfikat Akredytacji Laboratorium Badawczego nr AB 805 wystawiony przez
Polskie Centrum Akredytacji.
Zakres prowadzonych badañ
Z rzek objêtych monitoringiem diagnostycznym pobierano próbki
wody do badañ co miesi¹c w celu oznaczenia wskaŸników: fizycznych, tlenowych, biogennych, zasolenia, zakwaszenia. Substancje
zaliczane do grupy szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego oraz substancje zaliczane do grupy substancji priorytetowych,
charakteryzuj¹cych stan chemiczny wód oznaczano od 3 do 12 razy
w roku w niepe³nym zakresie w stosunku do wymagañ projektu rozporz¹dzenia w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu
jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych. Laboratorium przygotowuj¹c siê do pe³nej realizacji wymagañ, stopniowo
wdra¿a do badañ nowoczesne techniki analityczne oraz procedury
oznaczania kolejnych substancji. Z grupy elementów biologicznych
wykonano badania chlorofilu i fitoplanktonu (badano 6 razy w sezonie wegetacyjnym), makrofitów (1 raz w roku), pobrano próbki do
badañ fitobentosu i zoobentosu, i przekazano do badañ specjalistom
zewnêtrznym.
Z rzek objêtych monitoringiem operacyjnym pobierano próbki
4 razy w roku. W próbkach wody mierzono temperaturê, pH, oznaczano: zawiesinê ogóln¹, tlen rozpuszczony, BZT5, ogólny wêgiel
organiczny (OWO), przewodnoœæ, substancje rozpuszczone,
wszystkie wskaŸniki biogenne i chlorofil „a”. Ponadto w wodach
przeznaczonych do bytowania ryb oznaczono dodatkowo wskaŸniki
umo¿liwiaj¹ce wykonanie oceny tych wód pod k¹tem spe³nienia
wymagañ do bytowania ryb, tj. zawartoœæ miedzi rozpuszczonej,
zawartoœæ ca³kowita cynku, stê¿enie azotynów oraz stê¿enie chloru
pozosta³ego.
Ocena jakoœci wód
Ocenê jakoœci wód przeprowadzono zgodnie z rozporz¹dzeniem
Ministra Œrodowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych
(Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Ocena wykonana przez Wojewódzki
Inspektorat jest ocen¹ wstêpn¹. G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska planuje ponowne przeprowadzenie ocen.
Jakoœæ wody okreœlono oddzielnie dla ka¿dego punktu pomiarowo-kontrolnego. Dla oznaczeñ fizykochemicznych wykonanych
z czêstotliwoœci¹ 12 razy w roku ocenê oparto o 90. percentyl ze
zbioru danych. Natomiast w przypadku mniej licznych zbiorów,
ocenê odniesiono do wartoœci najmniej korzystnej stwierdzonej
w jednorocznej serii badañ. Wartoœci te porównano z wartoœciami
granicznymi klas jakoœci wód powierzchniowych uzyskuj¹c klasê
dla ka¿dego badanego wskaŸnika. Pierwszym etapem klasyfikacji
wód jest ocena elementów biologicznych. Drugim etapem jest ocena
elementów fizykochemicznych wspieraj¹cych elementy biologiczne i substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego.
8
Pozwala to oceniæ stan ekologiczny wód. Stan ekologiczny wód
mo¿e byæ: bardzo dobry, dobry, umiarkowany, s³aby lub z³y.
Kolejnym etapem procesu oceny wód jest okreœlenie stanu chemicznego wód, tj. okreœlenie wystêpowania substancji chemicznych
zaliczanych do grupy substancji priorytetowych w stê¿eniach poni¿ej wartoœci granicznych – stan chemiczny dobry lub powy¿ej wartoœci granicznych – nieosi¹gaj¹cy dobrego stanu chemicznego.
Ocena ogólna stanu jednolitej czêœci wód powierzchniowych
opiera siê na ocenie stanu ekologicznego i chemicznego wód, przyjmuj¹c status „stan dobry” – dla wód o bardzo dobrym i dobrym stanie
ekologicznym i dobrym stanie chemicznym lub status „stan z³y” dla
jednolitych czêœci wód nieosi¹gaj¹cych dobrego stanu ekologicznego
i o dobrym stanie chemicznym lub wód o z³ym stanie chemicznym.
Makrofitowa ocena stanu ekologicznego rzek
Do opracowania stanu ekologicznego rzek na podstawie makrofitów
wykorzystano now¹ metodykê badañ terenowych oraz opart¹ na niej
metodê oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód w Polsce.
Metoda ta (Makrofitowa Metoda Oceny Rzek – MMOR) stworzona
zosta³a na potrzeby rutynowego monitoringu. Opiera siê ona na iloœciowym i jakoœciowym okreœleniu roœlin wodnych w obrêbie
wyznaczonego odcinka badawczego rzeki. Podstawowym kryterium doboru stanowiska w metodzie jest obfitoœæ i ró¿norodnoœæ
roœlin wodnych. Dokonana w terenie ocena botaniczna pozwoli³a
obliczyæ liczbowy indeks – Makrofitowy Indeks Rzeczny (MIR).
Obliczony jest on zgodnie z poni¿sz¹ formu³¹:
MIR =
å L ×W × P
×10
åW × P
i
i
i
i
i
gdzie: MIR – Makrofitowy Indeks Rzeczny;
Li – liczba wartoœci wskaŸnikowej dla danego gatunku;
Wi – wspó³czynnik wagowy dla danego gatunku;
Pi – wspó³czynnik pokrycia dla danego gatunku wed³ug dziewiêciostopniowej skali
Makrobezkrêgowce bentosowe
Oznaczanie makrobezkrêgowców bentosowych by³o nowym
wskaŸnikiem biologicznym wprowadzanym do badañ. Element ten
nie by³ uwzglêdniany w klasyfikacji wód, poniewa¿ warunki referencyjne s¹ w trakcie ustalania.
Prezentowany rozdzia³ zawiera opisow¹, tabelaryczn¹
i graficzn¹ charakterystykê badanych cieków. Mapa 1 prezentuje ogóln¹ ocenê jakoœci wód rzek i jezior badanych w 2008 roku.
Tabela 1 zawiera ocenê jakoœci wód rzek badanych w 2008 roku.
Na rycinie 1 przedstawiono ocenê stanu ekologicznego i chemicznego wód rzek badanych w 2008 roku w ramach monitoringu
diagnostycznego, a na rycinie 2 – ocenê stanu ekologicznego wód
p³yn¹cych badanych w 2008 roku w ramach monitoringu
operacyjnego.
1.2. Charakterystyka rzek objêtych monitoringiem
diagnostycznym
BANÓWKA
BANÓWKA, przekrój pomiarowo-kontrolny PODLEŒNE
Banówka jest rzek¹ I rzêdu, uchodz¹c¹ do Zalewu Wiœlanego po
stronie rosyjskiej w okolicach miejscowoœci Mamonowo. D³ugoœæ
rzeki w granicach Polski wynosi 26,2 km (ca³kowita 35,2 km),
a powierzchnia zlewni 205,1 km2 (ca³kowita 214,9 km2). Przekrój
pomiarowo-kontrolny Podleœne zlokalizowany zosta³ na jcw
(PLRW 40001757231) o nazwie Banówka, w 10,5 km biegu rzeki.
Klasyfikacja stanu ekologicznego
1. Elementy biologiczne
Chlorofil – œrednioroczna wartoœæ chlorofilu kwalifikowa³a wody
do I klasy.
Makrofity – z uwagi na brak makrofitów na ca³ej d³ugoœci
Banówki, niemo¿liwe by³o wykonanie badañ.
Fitobentos – pobrane próbki przekazano do dalszych badañ
wykonawcy zewnêtrznemu.
Gatunek
L
W
P
LWP
WP
Ceratophyllum demersum
2
3
6
36
18
Myriophyllum spicatum
3
2
4
24
8
2. Elementy fizykochemiczne
Nuphar lutea
4
2
6
48
12
Wszystkie badane parametry wyst¹pi³y w stê¿eniach nieprzekraczaj¹cych granicy stanu dobrego.
Stan ekologiczny okreœlono jako dobry.
Nymphaeae alba
6
2
3
36
6
Rumex hydrolapathum
4
1
1
4
1
Acorus calamus
2
3
5
30
15
Klasyfikacja stanu chemicznego
Glyceria maxima
3
1
4
12
4
¯aden z badanych parametrów nie wyst¹pi³ w wielkoœciach przekraczaj¹cych granicê stanu dobrego. Stan chemiczny wód rzeki
Banówki w m. Podleœne by³ dobry.
Iris pseudoacorus
6
2
1
12
2
Poatmogeton lucens
4
3
3
36
9
Potamogeton pectinatus
1
1
3
3
3
ELBL¥G
Potamogeton perfoliatus
4
2
3
24
6
Sagittaria sagittifolia
4
2
2
16
4
Typha latifolia
2
2
1
4
2
Phalaris arundinaceae
2
1
3
6
3
291
93
ELBLAG, przekrój pomiarowo-kontrolny NOWAKOWO
2
Rzeka Elbl¹g o d³ugoœci 14,5 km i powierzchni zlewni 1499,9 km
wyp³ywa z jeziora Dru¿no i uchodzi do Zalewu Wiœlanego. Poziom
wód w rzece uzale¿niony jest od dop³ywu z dorzecza oraz stanu
wody na Zalewie Wiœlanym. Przy silnych wiatrach z kierunku
pó³nocnego i pó³nocno-wschodniego nastêpuje cofka i wlewanie
s³onawych wód zalewowych do rzeki. G³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia rzeki jest mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia œcieków dla miasta Elbl¹ga, odprowadzaj¹ca oczyszczone œcieki bezpoœrednio do rzeki. Rzeka stanowi równie¿ odbiornik œcieków przemys³owych i wód poch³odniczych z zak³adów znajduj¹cych siê na
terenie miasta.
Przekrój pomiarowo-kontrolny zlokalizowany zosta³ na jednolitej czêœci wód (PLRW 200005499) o nazwie Elbl¹g od M³ynówki
do ujœcia, w 2,9 km biegu rzeki.
Fitoplankton – badanie sk³adu, liczebnoœci i biomasy fitoplanktonu
zosta³o przeprowadzone szeœciokrotnie w ci¹gu roku, w okresie
wegetacyjnym (od maja do paŸdziernika). W tym okresie w rozwoju
populacji fitoplanktonu obserwowano g³ównie wspó³dominacje
okrzemek i sinic. W okresie wiosennym liczebnoœæ organizmów
wynosi³a oko³o 1 mln os./dm3, wartoœæ biomasy fitoplanktonu
wynios³a 1,44 mg/dm3. Najwiêkszy udzia³ procentowy w tworzeniu
biomasy osi¹gnê³y okrzemki (86%), pozosta³e grupy praktycznie nie
odegra³y wiêkszej roli. Latem liczebnoœæ organizmów znacznie
wzros³a i wynios³a ponad 20 mln os./dm3, natomiast wartoœæ biomasy zwiêkszy³a siê do 5,31 mg/dm3. Najwiêkszy udzia³ w tworzeniu
biomasy fitoplanktonu mia³y sinice, których wartoœæ w miesi¹cu lipcu wynios³a 57%, natomiast w sierpniu wzros³a do ponad 70%. Wraz
z sinicami wspó³dominowa³y okrzemki (27% w lipcu i 10% w miesi¹cu sierpniu). Jesieni¹ by³y widoczne wyraŸne ró¿nice zarówno
w biomasie, jak i w liczbie osobników. I tak w miesi¹cu wrzeœniu
liczba osobników równa by³a 275 tys. os./dm3, natomiast wartoœæ
biomasy nie wynios³a nawet 1 mg/dm3. W paŸdzierniku liczebnoœæ
organizmów wzros³a a¿ do 45 mln os./dm3, a wartoœæ biomasy
wzros³a do ponad 15 mg/dm3. W sezonie jesiennym dominowa³y
zarówno sinice (93%), jak i okrzemki (ponad 20%).
Chlorofil – œrednioroczna wartoœæ chlorofilu kwalifikowa³a
wody do II klasy.
Makrofity – stan ekologiczny cieku oceniono na umiarkowany
(MIR = 31,29). Najliczniej wystêpowa³ gr¹¿el ¿ó³ty (Nuphar lutea)
wraz z rogatkiem sztywnym (Ceratophyllum demersum). Nielicznie
wystêpowa³y: szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapatum), kosaciec
¿ó³ty (Iris pseudoacorus) oraz pa³ka w¹skolistna (Typha latifolia).
Poni¿ej przedstawiono wyniki badañ makrofitów.
SUMA
Phragmites australis
3
Sparganium erectum
1
MIR = 31,29
Fitobentos i makrobezkrêgowce bentosowe – pobrane próbki
przekazano do dalszych badañ wykonawcy zewnêtrznemu.
Stan ekologiczny w przekroju Nowakowo na podstawie elementów
fizykochemicznych okreœlono jako umiarkowany. Poni¿ej stanu
dobrego wyst¹pi³y nastêpuj¹ce wskaŸniki – ogólny wêgiel organiczny (OWO), azot Kjeldahla i fosfor ogólny. Przy ocenie ogólnej nie
uwzglêdniono wskaŸników zasolenia (przewodnoœæ elektrolityczna,
substancje rozpuszczone ogólne, chlorki), których bardzo wysokie
wartoœci zwi¹zane s¹ z nap³ywem s³onawych wód z Zalewu
Wiœlanego.
3. Substancje szczególnie szkodliwe dla œrodowiska wodnego
¯aden z badanych parametrów nie przekroczy³ stanu dobrego.
Stan ekologiczny wyznaczono jako umiarkowany.
¯aden z badanych parametrów nie wyst¹pi³ w wielkoœciach przekraczaj¹cych granicê stanu dobrego. Stan chemiczny wód okreœlono
jako dobry.
E£K
E³k jest prawobrze¿nym dop³ywem Biebrzy, ciekiem IV rzêdu.
D³ugoœæ ca³kowita rzeki wynosi 113,6 km, w tym 86 km w granicach
województwa warmiñsko-mazurskiego. Powierzchnia zlewni
wynosi 1524,5 km2. Rzeka przep³ywa przez ci¹g jezior: Szwa³k
Wielki, Pi³w¹g, £aŸno, Litygajno, £aœmiady, Straduny, Haleckie
(O³ówka) i E³ckie, zmieniaj¹c kilkakrotnie nazwê (Czarna Struga –
£aŸna Struga – E³k). Za g³ówny ci¹g dolnego odcinka rzeki uznano
Kana³ Rudzki, utworzony i uregulowany na prze³omie XIX i XX
wieku, omijaj¹cy du¿¹ czêœæ starego koryta E³ku. Stary odcinek ujœciowy koryta rzeki E³k wykorzystuje obecnie Jegrznia przed ujœciem
do Biebrzy (IMGW 1983). Do g³ównych lewobrze¿nych dop³ywów
E³ku nale¿¹: Mazurka, Po³omska M³ynówka, Karmelówka, Kana³
Kuwasy, a prawobrze¿nych: Gawlik, Ró¿anica i Binduga.
Zlewnia rzeki, ukszta³towana przez zlodowacenie ba³tyckie,
w wiêkszoœci zbudowana jest z glin zwa³owych, z fragmentami piasków i ¿wirów. Powsta³e tu gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane
oraz p³owe charakteryzuj¹ siê bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. RzeŸba terenu jest bardzo urozmaicona. Wystêpuj¹ tu liczne pagórki,
zag³êbienia bezodp³ywowe (czêsto zatorfione). W strukturze u¿yt-
9
kowania zlewni znaczn¹ powierzchniê zajmuj¹ lasy oraz u¿ytki
rolne.
Rzeka przep³ywa przez teren powiatu go³dapskiego (gminê
Go³dap), oleckiego (gminy: Kowale Oleckie, Œwiêtajno) oraz
e³ckiego (gminy: Stare Juchy, E³k i Prostki). Najwiêkszymi miejscowoœciami po³o¿onymi nad rzek¹ E³k s¹: E³k, Straduny, Nowa Wieœ
E³cka i Prostki.
Rzeka E³k jest bezpoœrednim i poœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie osiedlowe
w Pietraszach i Stradunach, poprzez rowy melioracyjne, do rzeki
E³k, odprowadzaj¹ œcieki w iloœci 16,9 m3/d (wg kontroli z marca
2007 r.) i 51,6 m3/d (wg kontroli z marca 2006 r.). Oczyszczalnia
gminna w Œwiêtajnie k. Olecka odprowadza do rzeki E³k , poprzez
Kana³ Œwiêtajno – Po³omsk¹ M³ynówkê, 133,4 m3/d œcieków poddanych oczyszczaniu mechaniczno-biologicznemu z usuwaniem
zwi¹zków fosforu (wg kontroli z wrzeœnia 2007 r.).
Wody rzeki E³k badano w dwóch przekrojach w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. W Czerwonym Dworze
prowadzono monitoring diagnostyczny, a w Baranach – monitoring
operacyjny.
£ANA STRUGA (CZARNA STRUGA), CZERWONY DWÓR
Fitoplankton i chlorofil „a” – wiosn¹ w fitoplanktonie zdecydowanie
dominowa³y Chryzophyceae (z³otowiciowce), gdzie gatunkiem
dominuj¹cym by³a Synura uvella oraz Bacillariophyceae (okrzemki), dominant – Meridion circulare, Nitzschia sp. W czerwcu najwiêcej by³o Cryptophyceae (kryptofity) z rodzaju Cryptomonas. W lipcu i sierpniu w przewa¿aj¹cej liczbie wyst¹pi³y okrzemki (Cocconeis sp., Cyclotella sp.) oraz kryptofity (Rhodomonas minuta v.nannoplanctonica). Jesieni¹ odnotowano ponowny wzrost liczebnoœci
z³otowiciowców (Synura uvella). We wszystkich analizowanych
próbkach biomasa by³a niska, za wyj¹tkiem próbki czerwcowej,
w której otrzymano wartoœæ 3,54 mg/l. Minimaln¹ stwierdzono we
wrzeœniu i paŸdzierniku – 0,08 mg/l. Wartoœæ œrednia chlorofilu „a”
wynios³a 2,0 mg/l i wskazywa³a na I klasê jakoœci, czyli stan bardzo
dobry.
Makrofity – makrofitowy stan ekologiczny rzeki E³k by³ badany w pierwszej po³owie lipca 2008 roku. Stanowisko mieœci siê na
wschodnim skraju wsi Czerwony Dwór. Na brzegach rzeki wystêpowa³y zadrzewienia powoduj¹c gêste lub czêœciowe zacienienie. Szerokoœæ cieku na ca³ym odcinku badawczym wynosi³a 5–10 m, g³êbokoœæ siêga³a przewa¿nie od 0,25–0,5 m. Dno pokrywa³y g³ównie
otoczaki, ¿wir, mu³, piasek oraz w niedu¿ym stopniu g³azy i kamienie. Dominowa³ przep³yw g³adki, natomiast na niewielkim odcinku
by³ wartki. Makrofitowy Indeks Rzeczny (MIR) wyniós³ 48,1, co
wskazuje na dobry stan ekologiczny. Roœlinnoœæ zanurzon¹ dwuliœcienn¹ tworzy³y: rzêœl d³ugoszyjkowa (Callitriche cophocarpa) oraz
jaskier rzeczny (Ranunculus fluitans), który pokrywa³ najwiêksz¹
powierzchniê. Najwiêkszy procent pokrycia stanowi³y roœliny
wynurzone o szerokiej tolerancji w stosunku do trofii siedliska:
potocznik w¹skolistny (Berula erecta), niezapominajka b³otna
(Myosotis palustris), rzepicha ziemnowodna (Rorippa amphibia),
marek szerokolistny (Sium latifolium), turzyca b³otna (Carex acutiformis), mozga trzcinowa (Phalaris arundinacea), je¿og³ówka
ga³êzista (Sparganium erectum), je¿og³ówka pojedyncza (Sparganium emersum). W zastoiskach rzeki wystêpowa³y: rzêsa drobna
(Lemna minor), rzêsa trójrowkowa (Lemna trisulca), spirodela wielokorzeniowa (Spirodela polyrhiza). Gatunkiem uzupe³niaj¹cym
szatê roœlinn¹ badanego odcinka uzupe³ni³a psianka s³odkogórz
(Solanum dulcamara).
Makrobezkrêgowce bentosowe – ogólna liczba osobników
wynosi³a 405. Dominuj¹c¹ rodzin¹ na danym stanowisku by³a rodzina ochotkowatych (Chironomidae) – 192 osobniki. Mniej liczne
by³y chruœciki (Trichoptera) – 79 osobników oraz gromada
10
sk¹poszczetów (Oligochaeta) – 55 osobników. Pozosta³e sklasyfikowane gromady to: ma³¿e (Bivalvia) – 14 osobników, œlimaki
(Gastropoda) – 3 os., pijawki (Hirudinea) – 5 os. Okreœlone zosta³y
równie¿: równonogi (Isopoda) – 1 os., jêtki (Ephemeroptera) – 1 os.,
widelnice (Plecoptera) – 3 os., wa¿ki (Odonata) – 1 os. oraz
chrz¹szcze (Koleoptera) – 31 os. Jedynym okreœlonym podtypem
w danej próbie by³y szczêkoczu³kowce (Chelicerata) – 15
osobników.
Spoœród wskaŸników fizykochemicznych, wspieraj¹cych element
biologiczny, wartoœci przekraczaj¹ce granicê II klasy mia³y
ChZT-Mn i OWO. Pozosta³e parametry spe³nia³y warunki dla I i II
klasy jakoœci wód.
Analiza specyficznych zanieczyszczeñ syntetycznych i niesyntetycznych wykaza³a dobry i wy¿szy ni¿ dobry stan.
Stan ekologiczny wód rzeki E³k oceniono jako umiarkowany.
Nie stwierdzono przekroczeñ badanych substancji priorytetowych.
Stan chemiczny wód rzeki E³k – dobry.
JEGRZNIA
Jegrznia jest prawobrze¿nym dop³ywem Biebrzy, ciekiem IV rzêdu.
Uchodzi do niej na 66,2 km. Wed³ug danych IMGW z roku 1978
d³ugoœæ ca³kowita rzeki wynosi 110,6 km, w tym 71 km w granicach
województwa warmiñsko-mazurskiego. Do opracowañ w³asnych za
d³ugoœæ ca³kowit¹ rzeki przyjêto 120,2 km, w tym 80,6 km na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego (po przeprowadzeniu
analizy granicy dzia³u wodnego, usytuowanego na 122,1 km – dane
IMGW, po³¹czonej z weryfikacj¹ w terenie). Powierzchnia zlewni
zajmuje 1011,1 km2 (Podzia³ hydrograficzny Polski 1983). ród³a
Jegrzni zlokalizowane s¹ na pó³nocny zachód od miejscowoœci Szarejki ko³o Kowali Oleckich. Rzeka kilkakrotnie zmienia swoj¹
nazwê. Od Ÿróde³ do jeziora Selmêt Wielki nosi nazwê Lega, nastêpnie Lega (Ma³kiñ), a poni¿ej Jeziora Rajgrodzkiego – Jegrznia. Za
g³ówny ci¹g dolnego biegu rzeki uznano Kana³ WoŸnawiejski, omijaj¹cy du¿¹ czêœæ starego koryta Jegrzni i E³ku. Ujœciowym odcinkiem Jegrzni jest obecnie czêœæ dawnego koryta rzeki E³k. Dolny
odcinek rzeki przebiega przez obszary bagienne w Kotlinie Biebrzañskiej. Rzeka przep³ywa przez nastêpuj¹ce jeziora: Czarne, Oleckie
Wielkie, Oleckie Ma³e, Selmêt Wielki, Rajgrodzkie, Drêstwo.
G³ówne dop³ywy Jegrzni to: Mo¿anka, Czarna, Golubka, Pietraszka
i Przepiórka.
Zlewnia rzeki, ukszta³towana przez zlodowacenie ba³tyckie,
w wiêkszoœci zbudowana jest z glin zwa³owych z fragmentami piasków i ¿wirów. W strukturze u¿ytkowania zlewni dominuj¹ u¿ytki
rolne, g³ównie pola uprawne. £¹ki i pastwiska wystêpuj¹ przede
wszystkim w obni¿eniach terenu i w obrêbie dolin rzecznych.
Jegrznia przep³ywa przez teren powiatu oleckiego (gminy:
Kowale Oleckie, Olecko, Wieliczki) i e³ckiego (gmina E³k i Kalinowo). Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ po³o¿on¹ nad rzek¹ jest Olecko.
Rzeka Jegrznia jest bezpoœrednim i poœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Najwiêcej œcieków odprowadza Przedsiêbiorstwo
Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olecku (2928 m3/d wg kontroli z sierpnia 2008 r.). Mniejsze iloœci œcieków odprowadzane s¹
z miejscowoœci: Lenarty (33,1 m3/d), Nory (10,1 m3/d), Che³chy
(23,5 m3/d) i Lega (11 m3/d).
Na rzece Jegrznia, na odcinku pomiêdzy jeziorem Oleckie Ma³e
a Jeziorem Rajgrodzkim, funkcjonuj¹ cztery „Ma³e Elektrownie
Wodne”. Pomiêdzy jeziorem Oleckie Ma³e a jeziorem Selmêt Wielki, zlokalizowane s¹ w miejscowoœciach: Nowy M³yn – na 87,2 km
biegu rzeki, Starosty – na 80,1 km rzeki i Babki G¹seckie – na
68,2 km rzeki. Kolejna „Ma³a Elektrownia Wodna” mieœci siê na
49,8 km biegu Jegrzni w Sypitkach (pomiêdzy jeziorem Selmêt
Wielki a Jeziorem Rajgrodzkim). Elektrownie wyposa¿one s¹
w urz¹dzenia do piêtrzenia wody (w celu utrzymania jednolitej produkcji energii w przypadku nierównomiernych przep³ywów wody
w rzece), co mo¿e mieæ wp³yw na poziom wody w przekrojach zlokalizowanych poni¿ej.
W 2008 roku badania jakoœci wód Jegrzni przeprowadzono w 4
przekrojach pomiarowo-kontrolnych – w dwóch w ramach monitoringu diagnostycznego – Lega powy¿ej jeziora Oleckie Wielkie –
100,8 km i Sêdki – 60,8 km oraz w dwóch w monitoringu operacyjnym – Skowronki w 93,5 km i Nowy M³yn w 87,2 km biegu rzeki.
LEGA POWY¯EJ JEZIORA OLECKIE WIELKIE
Analiza badañ punktu Lega powy¿ej jeziora Oleckie Wielkie wykaza³a, ¿e wiêkszoœæ wskaŸników fizykochemicznych wspieraj¹cych
element biologiczny nie przekracza³a granicy I i II klasy jakoœci
wód. OWO, ChZT-Mn oraz tlen rozpuszczony przekracza³y wartoœci odpowiadaj¹ce II klasie jakoœci.
Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne nie
przekracza³y norm dla stanu dobrego lub powy¿ej dobrego.
Stan ekologiczny Jegrzni (Legi) w punkcie powy¿ej jeziora
Oleckie Wielkie oceniono jako umiarkowany.
Chemiczne wskaŸniki jakoœci wód wystêpowa³y na ni¿szym poziomie ni¿ dopuszczalne normy. Stan chemiczny okreœlono jako
dobry.
Fitoplankton i chlorofil „a” – kwietniowy fitoplankton zdominowany zosta³ przez Bacillariophyceae (okrzemki), gdzie dominuj¹cym
gatunkiem by³ Stephanodiscus hantzschii. Licznie wystêpuj¹cymi
grupami by³y równie¿ Chrysophyceae (z³otowiciowce) oraz Cryptophyceae (kryptofity). W czerwcu nieznacznie przewa¿a³y okrzemki (Nitzschia sp., Stephanodiscus hantzschii) oraz kryptofity (Cryptomonas sp.). W lipcu, sierpniu i paŸdzierniku dominowa³y kryptofity (Cryptomonas sp.), we wrzeœniu z³otowiciowce (Chrysococcus
sp.). Biomasa by³a bardzo niska, znacznie poni¿ej 1 mg/l, za
wyj¹tkiem kwietnia, kiedy wynosi³a 3,51 mg/l. Œrednia wartoœæ
chlorofilu „a” wynosi³a 2,8 mg/l. Analiza fitoplanktonu wykaza³a
bardzo dobry stan biologiczny.
Makrofity – badanie makrofitowego stanu ekologicznego rzeki
wykonano w lipcu 2008 roku. Badany odcinek znajdowa³ siê
w pobli¿u mostu na trasie Olecko – Suwa³ki. Szerokoœæ rzeki wynosi³a 1–5 m. Dno by³o przewa¿nie muliste. G³êbokoœæ siêga³a od
0,5 m do 1 m, tylko na niewielkim odcinku mieœci³a siê w granicy od
0,25 do 0,5 m. Zacienienie prawej i lewej strony badanego odcinka
by³o czêœciowe, typ przep³ywu – niewidoczny. Stan ekologiczny
cieku oceniono jako dobry (MIR = 43,6). Roœlinnoœæ zanurzon¹ stanowi³y dwa gatunki pokrywaj¹ce du¿¹ powierzchniê badanego
odcinka: moczarka kanadyjska (Elodea canadensis) oraz rzêœl
d³ugoszyjkowa (Callitriche cophocarpa). Najwiêkszy procent
pokrycia stanowi³y roœliny wynurzone o szerokiej amplitudzie ekologicznej tj. paprotniki, dwuliœcienne oraz jednoliœcienne: skrzyp
b³otny (Equisetum palustre), miêta nadwodna (Mentha aquatica),
niezapominajka b³otna (Myosotis palustris), szczaw lancetowaty
(Rumex hydrolapathum), ¿abieniec babka wodna (Alisma plantago-aquatica), turzyca b³otna (Carex acutiformis), turzyca brzegowa
(Carex riparia), kosaciec ¿ó³ty (Iris pseudacorus), sitowie leœne
(Scirpus sylvaticus), je¿og³ówka ga³êzista (Sparganium erectum),
je¿og³ówka pojedyncza (Sparganium emersum). Przedstawicielem
roœlin naczyniowych o liœciach p³ywaj¹cych by³ gr¹¿el ¿ó³ty
(Nuphar lutea), który stanowi³ najwiêkszy procent pokrycia ze
wszystkich wystêpuj¹cych gatunków. Przy brzegach, na odcinkach
wolno p³yn¹cych wystêpowa³a rzêsa drobna (Lemna minor).
Wyst¹pi³y równie¿ roœliny, które nie zosta³y ujête w ocenie, ale
mia³y du¿y wp³yw na budowê szaty roœlinnej tj. trzcina pospolita
(Phragmites australis), kielisznik zaroœlowy (Calystegia sepium),
psianka s³odkogórz (Solanum dulcamara).
Makrobezkrêgowce bentosowe – analiza makrobezkrêgowców
bentosowych wykaza³a, ¿e wszystkich osobników by³o 747. Stwierdzono nastêpuj¹ce gromady taksonomiczne tj.: ma³¿e (Bivalvia) –
75 osobników, œlimaki (Gastropoda) – 5 os., sk¹poszczety (Oligochaeta) – 34 os. oraz pijawki (Hirudinea) – 12 os.; oraz obunogi
(Amphipoda) – 2 os., równonogi (Isopoda) – 4 os., jêtki (Ephemeroptera) – 3 os., pluskwiaki ró¿noskrzyd³e (Heteroptera) – 3 os.,
chruœciki (Trichoptera) – 16 os., ochotkowate (Chironomidae) – 565
os., meszkowate (Simuliidae) – 4 os.; jeden podtyp tj. szczêkoczu³kowce (Chelicerata) – 5 os.; pozosta³e rodziny rzêdu muchówek
(Diptera) – 19 os. Najliczniej wystêpuj¹c¹ rodzin¹ by³y
ochotkowate.
JEGRZNIA W SÊDKACH
Fitoplankton i chlorofil „a” – fitoplankton w danym punkcie badany
by³ szeœæ razy w ci¹gu roku. Wiosn¹ w fitoplanktonie zdecydowanie
dominowa³y Bacillariophyceae (okrzemki) z rodzaju Cyclotella sp.
W grupie tej znajduj¹ siê dobre wskaŸniki organicznych zanieczyszczeñ, zasolenia oraz troficznoœci wody. Gromada okrzemek jest charakterystyczna dla wód czystych lub s³abo zanieczyszczonych.
W czerwcu nieznacznie przewa¿a³y Chlorophyta (zielenice). Gatunkami dominuj¹cymi by³y Chlamydomonas sp. oraz Tetrastrum sp.
Wiêkszoœæ gatunków zielenic ¿yje w wodach zanieczyszczonych
i nie ma znaczenia wskaŸnikowego. Grup¹ o najwiêkszym zró¿nicowaniu gatunkowym by³y okrzemki, gdzie dominantem by³a Cyclotella sp. o œrednicy 6 μm. W lipcu najliczniej wystêpowa³y Cryptophyceae (kryptofity): Cryptomonas sp., Rhodomonas minuta v.
nannoplanctonica, które zasiedlaj¹ niewielkie zbiorniki zanieczyszczonej wody stoj¹cej oraz zielenice z rodzaju Oocystis sp. Próby fitoplanktonu pobrane w sierpniu i we wrzeœniu charakteryzowa³y siê
najliczniejszym wystêpowaniem okrzemek – Cyclotella sp. i Cocconeis sp. W paŸdzierniku przewa¿a³y Chrysophyceae (z³otowiciowce), dominant – Cryptomonas sp. Analizowane próbki fitoplanktonu charakteryzowa³y siê nisk¹ biomas¹ poza próbk¹ kwietniow¹, kiedy zanotowano wartoœæ 2,96 mg/l. Minimaln¹ wartoœæ
stwierdzono w paŸdzierniku 0,13 mg/l, œrednie stê¿enie chlorofilu
„a” wynios³o 5,7 mg/l. Badany fitoplankton wykaza³ bardzo dobry
stan ekologiczny.
Makrofity – badanie stanu ekologicznego rzeki Lega w miejscowoœci Sêdki pod wzglêdem makrofitowym odby³o siê w lipcu
2008 roku. Odcinek badawczy znajdowa³ siê powy¿ej okolicznych
stawów rybnych. Dominuj¹cym substratem dna by³ mu³. Szerokoœæ
rzeki na ca³ym odcinku wynosi³a 10–20 m, g³êbokoœæ siêga³a powy¿ej 1 m, na niewielu odcinkach waha³a siê od 0,25 do 1 m. Zacienienie prawej i lewej strony by³o czêœciowe, typ przep³ywu – niewidoczny. Makrofitowy stan ekologiczny oceniono jako umiarkowany
(Makrofitowy Indeks Rzeczny = 36,1). Roœlinnoœæ zanurzon¹ tworzy³y gatunki o szerokiej amplitudzie ekologicznej: jaskier kr¹¿kolistny (Ranunculus circinatus), jaskier rzeczny (Ranunculus fluitans), moczarka kanadyjska (Elodea canadensis). Najwiêkszy procent pokrycia stanowi³y roœliny wynurzone jednoliœcienne, w których dominowa³y: strza³ka wodna (Sagittaria sagittifolia) i manna
mielec (Glyceria maxima). Znaczny udzia³ w budowie szaty roœlinnej badanego odcinka mia³y równie¿: miêta nadwodna (Mentha aquatica), niezapominajka b³otna (Myosotis palustris), rzepicha ziemnowodna (Rorippa amphibia), szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum), trêdownik oskrzydlony (Scrophularia umbrosa),
je¿og³ówka ga³êzista (Sparganium erectum), je¿og³ówka pojedyncza (Sparganium emersum), pa³ka szerokolistna (Typha latifolia)
11
charakteryzuj¹ce siê szerok¹ tolerancj¹ w stosunku do trofii siedliska. W zastoiskach oraz na odcinkach bardzo wolno p³yn¹cych
wystêpowa³y: rzêsa drobna (Lemna minor) oraz spirodela wielokorzeniowa (Spirodela polyrhiza). Sk³ad gatunkowy badanego odcinka rzeki uzupe³ni³y: psianka s³odkogórz (Solanum dulcamara),
turzyca pospolita (Carex nigra), przytulia b³otna (Galium palustre),
sadziec konopiasty (Eupatorium cannabinum), krwawnica pospolita
(Lythrum salicaria).
Makrobezkrêgowce bentosowe – makrobezkrêgowce bentosowe danego punktu pomiarowego scharakteryzowano w gromadach
taksonomicznych, rzêdach, rodzinach oraz w podtypie. Wystêpowa³y: ma³¿e (Bivalvia), œlimaki (Gastropoda), sk¹poszczety (Oligochaeta) oraz pijawki (Hirudinea), które mia³y odpowiednio 24, 131,
67 i 9 osobników. W danej próbie by³y równie¿: obunogi (Amphipoda) – 2 os., równonogi (Isopoda) – 20 os., jêtki (Ephemeroptera) –
35 os., wa¿ki (Odonata) – 6 os., pluskwiaki ró¿noskrzyd³e (Heteroptera) – 1 os., chruœciki (Trichoptera) – 218 os. Najliczniejsz¹ rodzin¹
oprócz pozosta³ych rodzin rzêdu muchówek (Diptera) – 16 os. by³y
ochotkowate (Chironomidae) – 622 osobników. Ogólna liczba osobników to 1182.
WskaŸniki fizykochemiczne przekraczaj¹ce II klasê jakoœci –
ChZT-Mn oraz OWO. Tlen rozpuszczony, BZT5, azot Kjeldahla,
azot azotanowy i azot ogólny mieœci³y siê w normie II klasy. Pozosta³e parametry nie przekracza³y I klasy jakoœci wód.
Nie zanotowano przekroczeñ dla substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego.
Stan ekologiczny rzeki Jegrzni w Sêdkach oceniono jako
umiarkowany.
Badane chemiczne wskaŸniki z listy substancji priorytetowych nie
przekracza³y norm dobrego stanu chemicznego.
£YNA
£yna jest rzek¹ II rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Prego³y. Jej
d³ugoœæ wynosi 263,7 km, w tym na terenie Polski p³ynie oko³o 190
km. Zlewnia w granicach kraju zajmuje obszar blisko 5700 km2.
Rzeka pocz¹tek swój bierze w okolicy miejscowoœci £yna, na wysokoœci 160 m n.p.m. Obszar Ÿródliskowy objêty jest ochron¹ rezerwatow¹ ze wzglêdu na wystêpuj¹ce tu zjawisko erozji wstecznej
i Ÿród³a wysiêkowe. £yna posiada liczne dop³ywy. Najwiêksze
z nich to: Marózka, Kwiela, Kortówka, Elma – lewobrze¿ne; Wad¹g
(Dymer – Dadaj – Pisa Warmiñska – Wad¹g), Kirsna, Symsarna,
Pisa Pó³nocna, Guber – prawobrze¿ne. W swym górnym biegu rzeka
przep³ywa przez wiele jezior: BrzeŸno, Kiernoz Ma³y, Kiernoz
Wielki, £añskie, Ustrych.
Rzeka pocz¹tkowo p³ynie z po³udnia ku pó³nocy. W okolicach
Lidzbarka Warmiñskiego wyraŸnie skrêca na pó³nocny wschód,
a poni¿ej Sêpopola ponownie zmienia swój bieg na pó³nocny.
W swym odcinku Ÿród³owym p³ynie ona w g³êboko wciêtej dolinie.
Pomiêdzy miejscowoœciami Ruœ i Bart¹g dolina £yny znacznie rozszerza siê i jest podmok³a. Na terenie Olsztyna rzeka zosta³a uregulowana. Powy¿ej ujœcia Wad¹ga jest spiêtrzona na potrzeby elektrowni wodnej. W okolicy wsi Br¹swa³d, po spiêtrzeniu przed elektrowni¹, wody £yny p³yn¹ sztucznym kana³em do jeziora Mos¹g. W dolnym biegu rzeka silnie meandruje.
Po³udniowa czêœæ zlewni £yny zbudowana jest g³ównie z piasków i ¿wirów wodnolodowcowych, miejscami z domieszk¹ gliny
zwa³owej, w œrodkowej i pó³nocnej czêœci na powierzchni zalegaj¹
przede wszystkim gliny zwa³owe i zwietrzelinowe. Na takim
pod³o¿u wykszta³ci³y siê gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane
oraz bielicowe, charakteryzuj¹ce siê œredni¹ lub bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. W po³udniowej i œrodkowej czêœci zlewni zaznacza
siê znaczny udzia³ lasów, a w pó³nocnej dominuj¹ grunty orne.
12
£yna przep³ywa przez tereny nastêpuj¹cych powiatów: nidzickiego, olsztyñskiego, lidzbarskiego i bartoszyckiego. Miastami
po³o¿onymi nad ni¹ s¹: Olsztyn, Dobre Miasto, Lidzbark Warmiñski, Bartoszyce i Sêpopol.
Najwiêkszymi punktowymi Ÿród³ami zanieczyszczeñ £yny s¹
œcieki z:
– oczyszczalni w Olsztynie, odprowadzaj¹cej bezpoœrednio
ponad 32 tys. m3/d œcieków komunalnych, oczyszczanych
mechaniczno-biologicznie;
– oczyszczalni w Bartoszycach, kieruj¹cej bezpoœrednio
ponad 3400 m3/d œcieków oczyszczanych mechaniczno-biologicznie z chemiczn¹ redukcj¹ fosforu (na podstawie informacji o korzystaniu ze œrodowiska za 2008 r.);
– oczyszczalni w Lidzbarku Warmiñskim, która odprowadza
bezpoœrednio do £yny oko³o 3080 m3/d œcieków komunalnych, oczyszczanych mechaniczno-biologicznie z chemicznym str¹caniem fosforu (wg informacji o korzystaniu ze
œrodowiska za 2008 r.);
– oczyszczalni w Dobrym Mieœcie, odprowadzaj¹cej bezpoœrednio 1765 m3/d œcieków komunalnych, oczyszczanych
mechaniczno-biologicznie (na podstawie informacji
o korzystaniu ze œrodowiska za I pó³rocze 2008 r.);
– Zak³adu Mleczarskiego „POLMLEK” Sp. z o.o. w Lidzbarku Warmiñskim, odprowadzaj¹cego bezpoœrednio oko³o
1620 m3/d œcieków, oczyszczanych mechaniczno-biologicznie z chemicznym str¹caniem fosforu (wg informacji
– oczyszczalni w Stawigudzie, która odprowadza poprzez
rów melioracyjny blisko 640 m3/d œcieków, oczyszczanych
mechaniczno-biologicznie (na podstawie informacji
– oczyszczalni w Sêpopolu, odprowadzaj¹cej bezpoœrednio
oko³o 150 m3/d œcieków po mechaniczno-biologicznym
oczyszczeniu wspomaganym chemicznym str¹caniem fosforu (wg informacji o korzystaniu ze œrodowiska za
2008 r.);
– oczyszczalni w Tolku, kieruj¹cej poprzez rów melioracyjny
ponad 130 m3/d œcieków, oczyszczonych mechaniczno-biologicznie z chemicznym str¹caniem fosforu (na podstawie
informacji o korzystaniu ze œrodowiska za I pó³rocze
2008 r.).
Ponadto mniejsze iloœci œcieków £yna przyjmowa³a, przewa¿nie poœrednio poprzez rowy melioracyjne, z miejscowoœci: £añsk,
Wólka Or³owska, Urbanowo, G¹g³awki, Rogó¿, Kraszewo i Liski.
Badania £yny w ramach monitoringu diagnostycznego prowadzono w dwóch przekrojach w miejscowoœci Ruœ charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód „£yna od wyp³ywu z jeziora Ustrych do
Wad¹ga” oraz w miejscowoœci Stopki – „£yna od Pisy do granicy
pañstwa”.
£YNA OD WYP£YWU Z JEZIORA USTRYCH DO WAD¥GA,
W RUSI
Ocenê stanu wód danej jednolitej czêœci przedstawiono na podstawie
badañ w dwóch punktach, zlokalizowanych w Rusi i Brzezinach.
W pierwszym przekroju badania prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego, a w drugim – operacyjnego. Ocenê stanu wód
w Brzezinach podano w czêœci opisuj¹cej £ynê w monitoringu operacyjnym. Poni¿ej zamieszczono klasyfikacjê stanu ekologicznego
oraz chemicznego £yny w miejscowoœci Ruœ, w 229,4 km.
Fitoplankton i chlorofil „a” – od wiosny do jesieni we wszystkich
pobranych próbkach wystêpowa³y g³ównie okrzemki, sinice i kryptofity. Oprócz nich w poszczególnych miesi¹cach stwierdzono obecnoœæ bruzdnic, chryzofitów i zielenic. Liczebnoœæ ich by³a bardzo
ró¿na. Okrzemki dominowa³y g³ównie wiosn¹. W marcu stanowi³y
oko³o 80% ogólnej liczby wszystkich organizmów (z wyraŸn¹ dominacj¹ Stephanodiscus sp.), a w czerwcu – prawie 55% (reprezentowane g³ównie przez Cyclotella sp.). Z kolei latem obserwuje siê
znaczny udzia³ zielenic, a jesieni¹ liczebnoœæ sinic by³a najwiêksza.
We wrzeœniu dominowa³ gatunek Aphanizomenon flos-aque, a
w paŸdzierniku – Oscillatoria agardhii.
Analiza gatunkowa wskazuje, ¿e w przewadze s¹ organizmy
saprokseniczne, wskazuj¹ce tym samym na s³abe zanieczyszczenie
organiczne wód £yny w badanym przekroju. Œwiadczy o tym równie¿ niska wartoœæ biomasy, wynosz¹ca od 0,22 do 2,26 mg/l. Wartoœæ œrednia chlorofilu „a” (6,9 μg/l) wskazuje na I klasê jakoœci wód,
czyli stan bardzo dobry.
Makrofity – badania makrofitów w rzece £ynie w miejscowoœci
Ruœ przeprowadzono 25.08.2008 roku. Do okreœlenia stanu ekologicznego rzeki na podstawie makrofitów wybrano stumetrowy odcinek, którego szerokoœæ waha³a siê w granicach 5–10 m. G³êbokoœæ
badanego odcinka rzeki na przewa¿aj¹cej jego d³ugoœci wynosi³a
ponad 1 m. Substrat dna stanowi³y piasek i mu³. Przep³yw rzeki by³
g³adki. Zacienienie badanego odcinka by³o niewielkie, tylko po jednej stronie rzeki wyst¹pi³o czêœciowe zacienienie. Wœród roœlinnoœci
badanego odcinka przewa¿a³y roœliny zanurzone: rdestnica przeszyta (Potamogeton perfoliatus), rogatek sztywny (Ceratophyllum
demersum) oraz glon ga³êzatka (Cladophora), gatunki charakterystyczne dla wód eutroficznych. Wœród helofitów najwiêkszy udzia³
mia³y: je¿og³ówka pojedyncza (Sparganium emersum) oraz trzcina
pospolita (Phragmites australis), porastaj¹ca nieprzerwanymi pasami oba brzegi badanego odcinka. Du¿y udzia³ wœród szuwaru mia³a
równie¿ turzyca b³otna (Carex acutiformis) oraz mozga trzcinowata
(Phalaris arundinacea), gatunki tolerancyjne w stosunku do trofii.
WskaŸnik MIR wynosi 31,09 (stan umiarkowany). Poni¿ej zestawienie wyników badañ.
Gatunki makrofitów
L
W
P
LWP
WP
Cladophora
1
1
3
3
3
Equisetum fluviatile
6
2
1
12
2
2
3
4
24
12
Alisma plantago-aquatica
4
2
1
8
2
Butomus umbellatus
5
2
2
20
4
Carex acutiformis
4
1
4
16
4
Lemna gibba
1
3
1
3
3
Lemna minor
2
2
1
4
2
Phalaris arundinacea
2
1
4
8
4
Potamogeton perfoliatus
4
2
6
48
12
Sparganium emersum
4
2
7
56
14
Spirodela polyrhiza
2
2
1
4
2
Typha latifolia
2
2
3
12
6
3
1
3
Polygonum hydropiper
RAZEM
5
Solanum dulcamara
1
Eupatorium cannabinum
1
Epilobium hirsutum
1
Scirpus sylvaticus
1
Cirsium oleraceum
1
9
3
227
73
MIR = 31,09 – stan umiarkowany
Na podstawie badañ makrofitów stwierdzono umiarkowany
stan wód, jednak do oceny stanu ekologicznego na podstawie elementów biologicznych, nie wziêto pod uwagê tego wskaŸnika ze
wzglêdu na to, ¿e w tym stanowisku nie wydaje siê byæ w³aœciwym
parametrem œwiadcz¹cym o istniej¹cym stanie wód. Analiza fito-
planktonu wskazywa³a na stan bardzo dobry. Jest to odcinek rzeki
o nieznacznej presji wynikaj¹cej z dzia³alnoœci cz³owieka. Obserwacje stanu makrofitów w kolejnych okresach badawczych mo¿e
wska¿¹ na przyczyny rozbie¿noœci pomiêdzy ocenami tych parametrów biologicznych.
Makrobezkrêgowce bentosowe – próby pobierano i analizowano na pocz¹tku maja 2008 roku. Liczbê osobników okreœlono w 5
podpróbach. Ogólna iloœæ organizmów wynosi³a 657. Najwiêksz¹
liczebnoœci¹ charakteryzowa³a siê rodzina owadów Chironomidae
(ochotkowate – 344 osobniki). Drug¹ co do iloœci organizmów grup¹
by³y chruœciki (Trichoptera – 78 osobników), a nastêpnie œlimaki
(Gastropoda – 72 osobniki) oraz sk¹poszczety (Oligochaeta – 56
osobników). Mniejszy udzia³ wœród makrobezkrêgowców stanowi³y: muchówki (pozosta³e rodziny z wyj¹tkiem Chironomidae), jêtki, wa¿ki, ma³¿e, równonogi (skorupiaki), pijawki, chrz¹szcze, pluskwiaki i inne.
Spoœród badanych parametrów tylko ogólny wêgiel organiczny
przekracza³ normê dopuszczaln¹ dla I klasy. Pozosta³e wskaŸniki
odpowiada³y I klasie jakoœci wód.
Wszystkie wskaŸniki nie przekracza³y wartoœci granicznych dla stanu dobrego i wy¿szego ni¿ dobry.
Stan ekologiczny wód rzeki £yny w Rusi okreœlono jako dobry
Stan chemiczny rzeki £yny w miejscowoœci Ruœ w oparciu o 19
wskaŸników chemicznych okreœlono jako dobry.
£YNA OD PISY DO GRANICY PAÑSTWA, W STOPKACH
Ocenê stanu wód danej jednolitej czêœci przedstawiono na podstawie
badañ w jednym punkcie, zlokalizowanym w Stopkach, w 73,7 km.
Fitoplankton i chlorofil „a” – wœród gatunków wchodz¹cych w sk³ad
fitoplanktonu najczêœciej dominuj¹cymi organizmami by³y okrzemki obecne w ka¿dej próbce. W marcu i kwietniu ich liczebnoœæ siêga³a odpowiednio oko³o 90% i 70%. Latem liczebnoœæ ich spad³a, ale
jesieni¹ stanowi³y ju¿ ponad po³owê wszystkich organizmów.
W czerwcu i lipcu pojawi³o siê du¿e zró¿nicowanie gatunkowe
wœród zielenic, których liczebnoœæ równie¿ wzros³a (ponad 30%
ogólnej iloœci). Oprócz okrzemek i zielenic w próbkach wystêpowa³y równie¿ kryptofity, sinice, bruzdnice, chryzofity i eugleniny.
Kryptofity wystêpowa³y od marca do paŸdziernika, osi¹gaj¹c swoje
maksimum w lipcu. Wówczas zdecydowanym dominantem by³
Rhodomonas sp., który stanowi³ przesz³o 45% wszystkich organizmów. Bior¹c pod uwagê sk³ad i liczebnoœæ wszystkich próbek
zauwa¿a siê, ¿e biocenozê opanowa³y zdecydowanie saprokseny,
wskazuj¹c tym samym na s³abe zanieczyszczenie wód £yny w badanym przekroju. Wartoœæ biomasy kszta³towa³a siê na ogó³ na niskim
poziomie od 0,38 w paŸdzierniku do 1,65 mg/l w kwietniu. Jedynie
w czerwcu wartoœæ biomasy znacznie wzros³a i wynosi³a 15,95 mg/l.
Wp³yw na tak wysok¹ wartoœæ biomasy mia³y okrzemki z rodzaju
Stephanodiscus i bruzdnice z rodzaju Peridinium. Wartoœæ œrednia
chlorofilu „a” (8,3 μg/l), wskazuje na I klasê jakoœci wód, czyli stan
bardzo dobry.
Makrofity – badania makrofitów rzeki £yny w miejscowoœci
Stopki wykonano 03.09.2008 roku. Szerokoœæ rzeki w obrêbie badanego odcinka przekracza³a 20 m. G³êbokoœæ wynosi³a przewa¿nie
ponad 1 m. Substrat dna tworzy³a glina i mu³. Przep³yw rzeki by³
g³adki, modyfikacje koryta nie wystêpowa³y. Zacienienie by³o du¿e,
oko³o 90% i wystêpowa³o po obu stronach rzeki. Najbli¿sze otoczenie rzeki stanowi³ las i pola uprawne. Wartoœæ parametru MIR=31,9
wskazuje na umiarkowany stan ekologiczny rzeki w badanym odcin-
13
ku. Roœlinnoœæ skupia³a siê g³ównie wzd³u¿ brzegów badanego
odcinka rzeki, jedynie dwa gatunki (Potamogeton lucens i Ceratophyllum demersum) wystêpowa³y nieco g³êbiej. Najwiêkszy procent pokrycia stanowi³ gatunek szuwarowy – Glyceria maxima,
roœlina wykazuj¹ca szerok¹ tolerancjê ekologiczn¹. Oprócz manny
mielec znacz¹cy udzia³ w budowie szuwaru mia³y strza³ka wodna
(Sagittaria sagittifolia) i je¿og³ówka ga³êzista (Sparganium erectum). Roœlinnoœæ o liœciach p³ywaj¹cych po powierzchni wody
reprezentowa³y przewa¿nie drobne gatunki pleustonowe, g³ównie
rzêsa drobna (Lemna minor), gatunek wód mezo- i eutroficznych, a
tak¿e rzêsa garbata (Lemna gibba) i spirodela wielokorzeniowa (Spirodela polyrhiza), które preferuj¹ siedliska silniej zeutrofizowane.
Wœród gatunków o liœciach p³ywaj¹cych wystêpowa³y równie¿ niewielkie skupienia ¿abiœcieku p³ywaj¹cego (Hydrocharis morsus-ranae), który preferuje podobnie jak rzêsa drobna siedliska
mezo- i eutroficzne, i nie znosi silnego zanieczyszczenia zwi¹zkami
biogennymi. Wymienione roœliny tworzy³y skupiska w strefie szuwaru, w miejscach o niewidocznym nurcie. Nieco g³êbiej wystêpowa³a roœlinnoœæ zanurzona, wœród której przewa¿a³y rdestnica
po³yskuj¹ca (Potamogeton lucens) oraz rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum). Wyniki badañ zestawiono poni¿ej.
œciach. By³y to: œlimaki, ma³¿e, pijawki, skorupiaki (równonogi
i obunogi), szczêkoczu³kowce, owady (chruœciki, wa¿ki, pluskwiaki, muchówki z wyj¹tkiem Chironomidae, jêtki, chrz¹szcze) i inne.
Spoœród kontrolowanych wskaŸników tylko ogólny wêgiel organiczny i azot azotanowy przekracza³y normê dopuszczaln¹ dla II klasy. Zawiesina ogólna, BZT5, ChZT-Mn, azot Kjeldahla, azot ogólny
i fosfor ogólny odpowiada³y II klasie jakoœci wód, a pozosta³e wskaŸniki – I.
Wszystkie badane wskaŸniki nie przekracza³y wartoœci granicznych
dla stanu dobrego i wy¿szego ni¿ dobry.
Stan ekologiczny wód rzeki £yny w Stopkach okreœlono
jako umiarkowany.
Stan chemiczny wód rzeki £yny w Stopkach w oparciu o 19
wskaŸników chemicznych okreœlono jako dobry.
NOGAT
Gatunki makrofitów
L
W
P
LWP
WP
Rorippa amphibia
Scrophularia umbroza
Glyceria maxima
Hydrocharis morsus-ranae
Iris pseudacorus
Lemna gibba
Lemna minor
Potamogeton lucens
Potamogeton nodosus
Potamogeton pectinatus
Sparganium emersum
Sparganium erectum
Spirodela polyrhiza
RAZEM
Stachys palustris
Solanum dulcamara
Alnus glutinosa
Lycopus europeaus
Eupatorium cannabinum
Scirpus sylvaticus
Bidens tripartita
2
3
4
3
6
6
1
2
4
3
1
4
4
3
2
3
1
1
1
2
2
3
2
3
2
1
2
2
1
2
2
1
1
4
2
1
1
3
3
1
1
2
1
2
2
12
3
4
12
24
12
3
12
36
6
1
16
8
6
8
163
6
1
1
4
4
2
3
6
9
2
1
4
2
2
4
51
4
1
1
1
1
1
1
1
MIR = 31,9
Na podstawie badañ makrofitów stwierdzono umiarkowany
stan wód, jednak do oceny stanu ekologicznego na podstawie elementów biologicznych, na razie nie wziêto pod uwagê tego wskaŸnika ze wzglêdu na to, ¿e inne parametry biologiczne wskazywa³y na
stan bardzo dobry (chlorofil „a”) lub niewielkie zeutrofizowanie
wód (sk³ad i biomasa fitoplanktonu). Wykorzystuj¹c cechê du¿ej
stabilnoœci zespo³u makrofitów, w kolejnych cyklach badawczych
mo¿e badania stanu makrofitów u³atwi¹ ocenê skutków zmian
d³ugoterminowych.
Makrobezkrêgowce bentosowe – próby pobrano 13 maja 2008
roku. Liczbê osobników okreœlano w 5 podpróbach. Ogólna iloœæ
organizmów wynosi³a 744. Najwiêksz¹ liczebnoœci¹ charakteryzowa³y siê owady z rodziny Chironomidae (ochotkowate – 384 osobniki) oraz sk¹poszczety (Oligochaeta – 189 osobników). Pozosta³e
makrobezkrêgowce bentosowe wystêpowa³y w mniejszych ilo-
14
Nogat jest skanalizowan¹ odnog¹ Wis³y, odciêt¹ od niej œluz¹
w Bia³ej Górze i uchodz¹c¹ do Zalewu Wiœlanego. D³ugoœæ rzeki
wynosi 62 km, powierzchnia dorzecza 1330,3 km2. Nogat jest
odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ znajduj¹cych siê na terenie województwa pomorskiego. Czynnikiem,
który niekorzystnie wp³ywa na jakoœæ wód, jest charakter hydrologiczny cieku, tzn. minimalny spadek, leniwy przep³yw oraz liczne
zakola u³atwiaj¹ sedymentacjê zanieczyszczeñ w osadach dennych.
NOGAT, KÊPA DOLNA
Przekrój Kêpa Dolna zlokalizowany jest w 2,9 km biegu rzeki, na
jednolitej czêœci wód (PLRW 200005299) o nazwie Nogat.
Fitoplankton – rzeka Nogat jako ciek du¿y, o wolnym przep³ywie
i d³ugim czasie retencji umo¿liwiaj¹cym rozwój i namna¿anie organizmów w toni wodnej, zosta³a wyznaczona jako rzeka fitoplanktonowa. W zwi¹zku z tym, w okresie wegetacyjnym (od maja do paŸdziernika) wykonano analizê sk³adu jakoœciowego i iloœciowego
fitoplanktonu a tak¿e obliczono jego biomasê, bêd¹c¹ miar¹ trofii
cieku. W rozwoju populacji fitoplanktonu obserwowano w ci¹gu
ca³ego roku wspó³dominacjê sinic i okrzemek. W okresie wiosennym liczebnoœæ organizmów wynosi³a oko³o 2 mln os./dm3, natomiast wartoœæ biomasy wynios³a 1,16 mg/dm3. Najwiêkszy udzia³
w tworzeniu biomasy mia³y sinice (44%) wraz z okrzemkami (27%)
i kryptofitami (23%), pozosta³e grupy praktycznie nie odegra³y wiêkszej roli. Latem liczebnoœæ organizmów fitoplanktonowych
wynios³a ok 4 mln os./dm3, natomiast wartoœæ biomasy wynosi³a
2,33 mg/dm3 w miesi¹cu lipcu i nieca³y 1 mg/dm3 w miesi¹cu sierpniu. W lipcu najwiêkszy udzia³ w tworzeniu biomasy mia³y sinice
(75%), w sierpniu dominowa³y okrzemki (52%), natomiast wartoœæ
sinic spad³a do 8 %. Jesieni¹ liczebnoœæ, podobnie jak i biomasa,
obni¿y³y siê do wartoœci 528 tys. os./dm3 i 0,25 mg/dm3 we wrzeœniu
i do 829 tys. os./dm3 i 0,42 mg/dm3 w paŸdzierniku. W tym okresie
dominowa³y sinice (50%) wraz z okrzemkami, których wartoœæ
wynios³a ponad 20%.
Chlorofil – œrednioroczna wartoœæ chlorofilu kwalifikowa³a
wody do I klasy.
Makrofity – na podstawie Makrofitowego Indeksu Roœlin (MIR
= 36,57) stan ekologiczny cieku oceniono jako dobry. Najwiêkszy
procent pokrycia mia³y roœliny o liœciach p³ywaj¹cych, zakorzenione
w dnie – gr¹¿el ¿ó³ty (Nuphar lutea) i grzybieñ bia³y (Nymphaea
alba). Nielicznie natomiast wystêpowa³a rzêsa drobna (Lemna
minor), rdestnica po³yskuj¹ca (Potmogeton lucens) oraz szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapatum) i szalej jadowity (Cicuta virosa).
Gatunek
L
W
P
LWP
WP
Cicuta virosa
Myriophyllum spicatum
Nuphar lutea
Nymphaea alba
Rumex hydrolapatum
Lemna minor
Potamogeton lucens
Typha angustifolia
RAZEM:
Salwinia natans
Sparganium erectum
Eleocharis morsus - ranae
2
6
3
4
6
4
2
4
3
3
2
2
2
2
1
2
3
2
6
1
3
7
7
1
1
1
5
36
12
18
56
84
4
4
12
30
256
18
2
6
14
14
1
2
3
10
70
3
5
2
2
MIR = 36,57
Makrobezkrêgowe bentosowe – pobrano próbki, wstêpnie
posegregowano i przekazano do dalszych badañ wykonawcy
zewnêtrznemu.
Stan ekologiczny wyznaczony na podstawie wskaŸników fizykochemicznych okreœlono jako umiarkowany. Decyduj¹cy wp³yw na
ocenê mia³a niska zawartoœæ tlenu rozpuszczonego oraz wysoka
wartoœæ OWO, które wyst¹pi³y w wielkoœciach poni¿ej stanu dobrego. Ponadto wartoœci poni¿ej stanu dobrego odnotowano we wskaŸnikach przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa, substancje rozpuszczone ogólne oraz chlorki. Jednak z uwagi na fakt, ¿e Nogat znajduje
siê pod wp³ywem s³onawych wód Zalewu Wiœlanego, a wymienione
parametry charakteryzuj¹ zasolenie, nie uwzglêdniono ich
w klasyfikacji.
Stan ekologiczny wyznaczono jako umiarkowany.
¯aden z badanych parametrów nie przekroczy³ wartoœci granicznych chemicznych wskaŸników jakoœci wód. Stan chemiczny okreœlono jako dobry.
PAS£ÊKA
Pas³êka o d³ugoœci 169 km i powierzchni zlewni 2294,5 km2 jest
rzek¹ I rzêdu, jednym z najwa¿niejszych dop³ywów Zalewu Wiœlanego. Zlewnia po³o¿ona jest w ca³oœci na obszarze województwa
warmiñsko-mazurskiego. Na ca³ej d³ugoœci rzeki ustanowiono 6 jednolitych czêœci wód.
Gatunek
L
W
P
LWP
WP
Nuphar lutea
Carex riparia
Elodea Canadensis
Glyceria maxima
Lemna minor
Potamogeton compressus
Potamogeton lucens
Typha latifolia
Veronica beccabunga
Phalaris arundinacea
Cicuta virosa
Mentha aquatica
Sium latifolium
SUMA
Solanum dulcamara
Sparganium erectum
Phargmites australis
Sparganium demersum
4
4
5
3
2
4
4
2
4
2
6
5
7
2
2
2
1
2
2
3
2
1
1
2
1
1
5
1
5
1
3
5
6
2
6
1
1
2
1
40
8
50
3
12
40
72
8
24
2
12
10
7
288
10
2
10
1
6
10
18
4
6
1
2
2
1
73
3
1
2
3
MIR = 39,45
Fitobentos – pobrano próby i przekazano do badañ wykonawcy
zewnêtrznemu.
2. WskaŸniki fizykochemiczne
Spoœród badanych elementów fizykochemicznych i wskaŸników
jakoœci wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego (specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne), ¿aden z parametrów nie przekroczy³ granicy stanu
dobrego.
Stan chemiczny okreœlono w oparciu o wybrane substancje priorytetowe. Przeprowadzone badania nie wykaza³y przekroczeñ wartoœci
granicznych wskaŸników jakoœci wód. Stan chemiczny okreœlono
jako dobry.
PAS£ÊKA, NOWA PAS£ÊKA
Przekrój pomiarowy w Nowej Pas³êce jest przekrojem reperowym
i nale¿y do sieci SoE (dawniej Eionet Waters), zlokalizowanym
w 2,0 km biegu rzeki, na jcw (PLRW 20002056999) o nazwie
„Pas³êka od zbiornika Pierzcha³y do ujœcia”. Poni¿ej m. Braniewo do
rzeki odprowadzane s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Braniewie w iloœci ok. 2700 m3/d (dane za rok 2008).
PAS£ÊKA, PELNIK
Przekrój pomiarowo-kontrolny w Pelniku zlokalizowany jest
w 130,8 km biegu rzeki, na jednolitej czêœci wód (PLRW
2000205631) o nazwie „Pas³êka od wyp³ywu z jeziora Sar¹g do
Mor¹ga z jeziorami £êguty, Is¹g”.
Chlorofil – œrednioroczna zawartoœæ kwalifikowa³a wody do I klasy.
Makrofity – na podstawie wartoœci indeksu MIR (33,83) stan
ekologiczny cieku oceniono jako umiarkowany. Najwiêkszy procent pokrycia mia³y nastêpuj¹ce gatunki: rdestnica po³yskuj¹ca
(Potamogeton lucens), trzcina pospolita (Phragmites australis)
i strza³ka wodna (Sagittaria sagittifolia). Najmniejszy stopieñ
pokrycia mia³y psianka s³odkogórz i ¿abiœciek p³ywaj¹cy.
Chlorofil „a” – wartoœæ œrednia z pomiarów uzyskanych w ci¹gu
roku kalendarzowego wskazywa³a na I klasê
Makrofity – stan ekologiczny na podstawie Makrofitowego
Indeksu Rzecznego oceniono jako dobry (MIR = 39,45). Najwiêkszy
procent pokrycia mia³y nastêpuj¹ce gatunki: przetacznik bobowniczek (Veronica beccabunga), gr¹¿el ¿ó³ty (Nuphar lutea), moczarka
kanadyjska (Elodea canadensis) oraz dwa gatunki rdestnic – œciœniona i po³yskuj¹ca (Potamogeton compressus i Potamogeton lucens).
Gatunek
Elodea canadensis
Glyceria maxima
Lemna minor
Potamogeton compressus
Potamogeton lucens
L
W
P
LWP
WP
2
5
3
2
4
4
3
2
1
2
2
3
4
3
3
4
4
6
24
30
9
16
32
72
12
6
3
8
8
18
15
Gatunek
L
W
P
LWP
WP
wyp³ywu z jeziora Mamry i D¹brówka oraz 1 przekrój w Mieduniszkach objêto monitoringiem diagnostycznym).
Typha latifolia
4
2
2
2
7
2
56
8
247
14
4
73
WÊGORAPA W MIEDUNISZKACH
SUMA
Solanum dulcamara
Eleocharis morsus - ranae
6
1
1
MIR = 33,83
Fitobentos – pobrano próbki i przekazano do badañ wykonawcy
zewnêtrznemu, czêœæ pobranego materia³u wykorzystano do celów
szkoleniowych.
Stan ekologiczny wyznaczony na podstawie wskaŸników fizykochemicznych i wskaŸników jakoœci wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego okreœlono jako umiarkowany. W wielkoœciach poni¿ej stanu dobrego wyst¹pi³ ogólny
wêgiel organiczny (OWO) i oleje mineralne (indeks olejowy).
Stan ekologiczny okreœlono jako umiarkowany.
¯aden z badanych parametrów nie przekroczy³ wartoœci granicznych chemicznych wskaŸników jakoœci wód. Stan chemiczny wód
okreœlono jako dobry.
WÊGORAPA
Wêgorapa jest lewym, Ÿród³owym ciekiem Prego³y. D³ugoœæ rzeki
wynosi 139,9 km, w tym 43,9 km w granicach Polski. Powierzchnia
zlewni w granicach naszego kraju wynosi 975,6 km2. Za pocz¹tkowy odcinek rzeki przyjmuje siê jej wyp³yw z jeziora Mamry. Wêgorapa p³ynie w kierunku pó³nocnym stopniowo skrêcaj¹c na wschód.
W rejonie Wêgorzewa rzeka rozwidla siê na dwa ramiona: Kana³
M³yñski (stanowi¹cy g³ówne koryto rzeki) i Wêgorapê. Ze wzglêdu
na ma³y spadek dna, rzeka silnie meandruje. W okolicy Mieduniszek, Wêgorapa tworzy zawik³any meander, którego maksymalne
zbli¿enie po³¹czono kana³em (d³ugoœci 700 m) stanowi¹cym obecnie g³ówne koryto rzeki (IMGW, 1983). Za Mieduniszkami rzeka
przekracza granicê pañstwa i wp³ywa na teren Obwodu Kaliningradzkiego. Na charakter wód Wêgorapy wp³ywa zlewnia kompleksu jeziora Mamry o powierzchni 620,6 km2. Najwiêkszymi
dop³ywami Wêgorapy na obszarze Polski s¹: Go³dapa, Wicianka,
Kana³ Bro¿ajcki oraz uchodz¹ca do jezior kompleksu Mamr – Sapina oraz Wika, której d³ugoœæ na terenie Polski wynosi 1,6 km.
Zlewnia rzeki zbudowana jest z glin zwa³owych, i³ów, mu³ów,
margli i piasków. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê gleby brunatne
w³aœciwe i wy³ugowane oraz bielice. W dolinach wystêpuj¹ torfy.
W strukturze u¿ytkowania terenu wyraŸnie przewa¿aj¹ u¿ytki rolne,
g³ównie pola uprawne. Znaczne obszary zajmuj¹ równie¿ nieu¿ytki.
W obrêbie dolin rzecznych wystêpuj¹ ³¹ki i pastwiska, czêsto podmok³e. Lasy zajmuj¹ niewielk¹ czêœæ zlewni Wêgorapy.
Rzeka przep³ywa przez teren powiatu wêgorzewskiego (gminy:
Wêgorzewo, Budry) i go³dapskiego (gmina Banie Mazurskie). Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ po³o¿on¹ nad rzek¹ jest Wêgorzewo. Do
Wêgorapy odprowadzane s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznych
oczyszczalni w Wêgorzewie (2317,9 m3/d wg kontroli z sierpnia
2008 r.) i O³owniku (12,0 m3/d wg kontroli z lutego 2007 r.).
W miejscowoœci O³ownik przed punktem pomiarowo-kontrolnym umiejscowiona jest czynna Elektrownia Wodna. Piêtrzenie
wody, na potrzeby produkcji energii elektrycznej, mo¿e mieæ wp³yw
na poziom wody w przekroju badawczym. Równie¿ w tym miejscu
rzeka odbiera okresowo wodê z pobliskiego stawu rybnego.
Badania wód Wêgorapy w 2008 roku przeprowadzono w 3
przekrojach pomiarowo-kontrolnych znajduj¹cych siê w jednej jednolitej czêœci wód – Wêgorapa od wyp³ywu z jeziora Mamry do granicy pañstwa (2 punkty w monitoringu operacyjnym – poni¿ej
16
Punkt w Mieduniszkach usytuowany jest oko³o 0,5 km od granicy
pañstwa. Badania prowadzono w 96,5 km jej biegu.
Fitoplankton i chlorofil „a” – pobór fitoplanktonu odby³ siê w miesi¹cach: kwiecieñ, czerwiec, lipiec, sierpieñ, wrzesieñ i paŸdziernik.
Wiosn¹ przewa¿a³y Chrysophyceae (z³otowiciowce) zamieszkuj¹ce
wody ch³odne. Masowo pojawiaj¹ siê w ch³odnych porach roku – na
wiosnê i jesieni¹. W ocenie rzeki maj¹ drugorzêdne znaczenie.
Gatunkiem dominuj¹cym by³ Synura uvella. Drug¹ liczn¹ grup¹
by³y Bacillariophyceae (okrzemki), które wykazuj¹ wiosenne
i jesienne maksimum obfitoœci. Gromada okrzemek jest charakterystyczna dla wód czystych lub s³abo zanieczyszczonych. We wszystkich próbach oznaczono równie¿ Chlorophyta (zielenice), które charakteryzowa³y siê du¿ym zró¿nicowaniem gatunkowym. We
wszystkich badanych próbach biomasa by³a niska, za wyj¹tkiem
czerwcowej, kiedy osi¹gnê³a poziom 4,59 mg/l. Powy¿sza analiza
oraz œrednie stê¿enie chlorofilu „a” odnotowane na poziomie 5,5
mg/l wskazuj¹ na bardzo dobry stan biologiczny wód.
Makrofity – stan ekologiczny Wêgorapy pod wzglêdem makrofitów badany by³ w lipcu. Odcinek badawczy znajdowa³ siê
w s¹siedztwie gospodarstwa domowego. Z uwagi na utrudnione
warunki naturalne cieku oceniono tylko lewy brzeg rzeki. Szerokoœæ
(po³owa ca³kowitej szerokoœci) wynosi³a 5–10 m. Dominuj¹cym
substratem dna by³a glina, wystêpowa³ równie¿ mu³, piasek jak i otoczaki. G³êbokoœæ by³a zró¿nicowana. Najczêœciej waha³a siê od 0,5
do 1 m oraz <1 m. Badany odcinek charakteryzowa³ siê ca³kowitym
brakiem zacienienia oraz g³adkim przep³ywem. Makrofitowy stan
ekologiczny odcinka badawczego oceniono jako umiarkowany
(MIR = 34). Roœlinnoœæ zanurzon¹ stanowi³y rdestnice o du¿ej
powierzchni pokrycia stanowiska: rdestnica p³ywaj¹ca (Potamogeton natans), rdestnica grzebieniasta (Potamogeton pectinatus),
rdestnica przeszyta (Potamogeton perfoliatus). Znaczny procent
powierzchni zajmowa³y roœliny wynurzone jednoliœcienne i dwuliœcienne o szerokiej amplitudzie ekologicznej: marek szerokolistny
(Sium latifolium), turzyca brzegowa (Carex riparia), manna mielec
(Glyceria maxima), mozga trzcinowa (Phalaris arundinacea),
strza³ka wodna (Sagittaria sagittifolia), oczeret jeziorny (Scirpus
lacustris), je¿og³ówka ga³êzista (Sparganium erectum), je¿og³ówka
pojedyncza (Sparganium emersum). Przedstawicielem roœlin o liœciach p³ywaj¹cych na badanym odcinku by³ gr¹¿el ¿ó³ty (Nuphar
lutea). Przy samym brzegu cieku wyst¹pi³a rzêsa drobna (Lemna
minor) oraz spirodela wielokorzeniowa (Spirodela polyrhiza).
Makrobezkrêgowce bentosowe – stwierdzono 821 osobników.
Dominuj¹c¹ grup¹ by³y: ochotkowate (Chironomidae) – 330 osobników oraz meszkowate (Simuliidae) w liczbie 249 osobników. Pozosta³e rodziny rzêdu muchówek (Diptera) liczy³y 22 osobniki. Kolejne sklasyfikowane osobniki to: jêtki (Ephemeroptera) – 20 os.,
wa¿ki (Odonata) – 16 os., pluskwiaki ró¿noskrzyd³e (Heteroptera) –
1 os., chruœciki (Trichoptera) – 15 os., chrz¹szcze (Coleoptera) – 3
os. Oznaczone gromady to: ma³¿e (Bivalvia) – 47 osobników oraz
sk¹poszczety (Oligochaeta) – 109 osobników.
WskaŸniki fizykochemiczne odpowiada³y normom I i II klasy jakoœci. Jedynie ChZT-Mn oraz OWO (wartoœci odpowiednio wynosi³y
13,7 mg O2/l i 17,8 mg C/l) przekracza³y granice II klasy.
Zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne nie przekracza³y
normy stanu dobrego i wy¿szego ni¿ dobry.
Okreœlono umiarkowany stan ekologiczny wód Wêgorapy
w Mieduniszkach.
Substancje priorytetowe mieœci³y siê w granicach wartoœci
dobrego stanu chemicznego jakoœci wód.
1.3. Charakterystyka rzek objêtych monitoringiem
operacyjnym
BAJDYCKA M£YNÓWKA
Bajdycka M³ynówka jest rzek¹ IV rzêdu, prawobrze¿nym
dop³ywem Pisy Pó³nocnej. Jej d³ugoœæ wynosi 24,8 km,
a powierzchnia zlewni 43,9 km2. W górnym biegu nosi nazwê Drawing. £¹czy ona szereg strug odwadniaj¹cych wysoczyznê morenow¹ zbudowan¹ z glin morenowych i i³ów. Le¿y w obszarze objêtym Natur¹ 2000. Rzeka nie posiada punktowych Ÿróde³
zanieczyszczeñ.
Bajdycka M³ynówka badana by³a w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym, powy¿ej ujœcia do Pisy, w miejscowoœci Rygarby.
Ca³a rzeka zosta³a zakwalifikowana jako jednolita czêœæ wód.
Badanie zawartoœci chlorofilu wskazuje na bardzo dobry stan
ekologiczny rzeki (œr. – 9,6 μg/l). Z badanych elementów fizykochemicznych szeœæ wskaŸników odpowiada³o II klasie: tlen rozpuszczony (5,9 mg O2 /l), OWO (12,6 mg C/l), azot Kjeldahla (1,26 mg
N/l), azot azotanowy (4,18 mg N-NO3/l), azot ogólny (5,01 mg N/l)
oraz substancje rozpuszczone (516 mg/l). Pozosta³e wskaŸniki
spe³nia³y wymogi I klasy.
Ocena ogólna wskazuje na dobry stan ekologiczny.
BEZLEDA
Bezleda jest rzek¹ II rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Œwie¿ej,
uchodz¹cym do niej na obszarze Obwodu Kaliningradzkiego.
D³ugoœæ rzeki w granicach Polski wynosi 12,6 km, a powierzchnia
zlewni – 53,6 km2. Zlewnia rzeki zbudowana jest g³ównie z gliny
zwa³owej, miejscami wystêpuj¹ utwory piaszczyste i ¿wirowe.
W górnym biegu rzeka przep³ywa przez du¿e obszary torfowisk
z gêst¹ sieci¹ rowów melioracyjnych. W strukturze u¿ytkowania
terenu dominuj¹ grunty orne, lasy zajmuj¹ stosunkowo niewielk¹
powierzchniê.
Przep³ywa przez teren gminy Bartoszyce. Do Bezledy
dop³ywaj¹ g³ównie zanieczyszczenia z mechaniczno-biologicznej
oczyszczalni œcieków w Bezledach (ok. 65 m3/d).
Badania jakoœci wód prowadzano w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, zlokalizowanym w miejscowoœci Lejdy, charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód „Bezleda od Ÿróde³ do granicy
pañstwa”. Badana jednolita czêœæ wód znajduje siê w granicach
obszaru „Ostoja Warmiñska”.
Badanie elementów biologicznych (œr. wartoœæ chlorofilu „a” –
8,2 μg/l) wskazuje na bardzo dobry stan ekologiczny rzeki. Spoœród
elementów fizykochemicznych zawiesina ogólna (60 mg/l), OWO
(36,5 mg C/l) oraz azot Kjeldahla (2,02 mg N/l) przekracza³y wymagania II klasy. Pozosta³e wskaŸniki odpowiada³y I lub II klasie.
Stan ekologiczny Bezledy oceniono jako umiarkowany.
B£ÊDZIANKA
B³êdzianka jest ciekiem IV rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem rzeki
Pissy (Wêgorapy – Prego³y), po³o¿onej ju¿ na obszarze Federacji
Rosyjskiej. Ca³kowita d³ugoœæ rzeki wynosi oko³o 70 km, z tego na
terenie Polski znajduje siê 24,6 km jej górnego biegu. Powierzchnia
zlewni ca³kowitej rzeki w granicach Polski wynosi 260,2 km2 (do
punktu pomiarowego 155,6 km2). W województwie warmiñsko-mazurskim le¿y 12,6 kilometrowy odcinek B³êdzianki. Rzeka
bierze swój pocz¹tek z jeziora Wersele (252,1 m n.p.m.) w województwie podlaskim, zaœ opuszcza teren Polski na wysokoœci oko³o
150 m n.p.m.. W zwi¹zku z tak znaczn¹ deniwelacj¹ terenu,
B³êdzianka posiada na wielu odcinkach charakter górskiego potoku
(liczne bystrza, kamieniste dno, g³êbokie urokliwe doliny). Na uwagê zas³uguje fakt przejœcia jaru B³êdzianki w miejscowoœci Stañczyki pod znanymi, kamiennymi mostami, które jednoczeœnie stanowi¹
po³udniow¹ granicê Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej.
Od miejscowoœci Stañczyki do granicy pañstwa, rzeka meandruje
przez kompleksy leœne Puszczy Rominckiej, zmieniaj¹c poni¿ej
miejscowoœci Bêdziszewo swój górski charakter, na doœæ leniwie
p³yn¹c¹, typow¹ rzekê nizinn¹. G³ównymi dop³ywami rzeki s¹ Bludzia i ¯ytkiejmska Struga. Dolina opisywanej rzeki zajmuje dawn¹
rynnê subglacjaln¹ (strome U-kszta³tne zbocza). G³ównym budulcem zlewni jest glina zwa³owa oraz piaski z domieszk¹ ¿wirów.
Rzeka przep³ywa przez teren powiatu go³dapskiego (gmina
Dubeninki). B³êdzianka jest poœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ ze Spó³dzielni Mieszkaniowej w Dubeninkach (ok. 50 m3/d).
Badania wód rzeki B³êdzianki w 2008 r. przeprowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, poni¿ej dop³ywu Bludzi.
Z badanych wskaŸników fizykochemicznych normy II klasy
jakoœci spe³nia³y: BZT5 (3,1 mg O2/l), OWO (13,7 mg C/l) i azot
Kjeldahla (1,45 mg N/l). Pozosta³e parametry: temperatura, odczyn,
tlen rozpuszczony, azot amonowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, przewodnoœæ w 20ºC oraz substancje rozpuszczone
spe³nia³y wymogi I klasy.
Ogólna ocena wskazywa³a na dobry stan ekologiczny.
CIEK £¥CZ¥CY JEZIORO £AJSKIE Z JEZIOREM KOŒNO
Badania przeprowadzono w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym, w miejscowoœci £ajs, reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód
o nazwie „Kiermas od wyp³ywu z jeziora Koœno”.
Ciek nie jest obci¹¿ony zanieczyszczeniami z punktowych
Ÿróde³.
Badania biologiczne (zawartoœæ œrednia chlorofilu „a” wynosi³a 24,0 μg/l) wskazywa³y na dobry stan ekologiczny. Próby makrobezkrêgowców bentosowych pobrano 7 maja 2008 roku. Liczbê
osobników okreœlono w 7 podpróbach. W ogólnej iloœci organizmów (361 osobników) najwiêkszy udzia³ stanowi³y muchówki
(Diptera – 130 osobników) i sk¹poszczety (Oligochaeta – 127 osobników). Znacznie mniej by³o: ma³¿y, œlimaków, pijawek, skorupiaków, a z owadów rzadziej wystêpowa³y: chruœciki, chrz¹szcze, jêtki,
widelnice.
Z badanych elementów fizykochemicznych wskaŸnikami, które wp³ynê³y na obni¿enie stanu ekologicznego by³y: tlen rozpuszczony (3,6 mg O2/l), OWO (23,9 mg C/l), azot Kjeldahla (2,24 mg
N/l), azot azotanowy (6,31 mg N-NO3/l) oraz fosfor ogólny (0,685
mg P/l). Dwa wskaŸniki wskazywa³y na II klasê – BZT5 (3,5 mg
O2/l) oraz azot ogólny (7,97 mg N/l). Pozosta³e odpowiada³y I klasie.
Stan ekologiczny oceniono jako umiarkowany.
CZERWONY RÓW
Czerwony Rów jest lewobrze¿nym dop³ywem Pas³êki o d³ugoœci
11 km i powierzchni zlewni 23,6 km2. Nazwa rzeki zwi¹zana jest
brunatno-czerwon¹ barw¹ wody. Czerwony Rów nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Przekrój
pomiarowo-kontrolny w Braniewie zlokalizowany jest w 0,1 km
biegu rzeki, na jednolitej czêœci wód (PLRW 20001756994)
o nazwie Czerwony Rów.
Elementy biologiczne – stê¿enie chlorofilu „a” odpowiada³o
I klasie jakoœci wód.
Elementy fizykochemiczne – wskaŸnikami, które wyst¹pi³y
w wielkoœciach poni¿ej stanu dobrego by³ ogólny wêgiel organiczny
(OWO) oraz fosfor ogólny. Stê¿enie wiêkszoœci pozosta³ych parametrów odpowiada³o I klasie jakoœci.
DRELA
Drela wed³ug Podzia³u hydrograficznego Polski (1983) okreœlana
jest jako dop³yw spod Z³otnej. Jej d³ugoœæ wynosi 24,2 km,
a powierzchnia zlewni – 149,2 km2. Pocz¹tek bierze ona w okolicach
17
jeziora Skiert¹g, na wschód od Mor¹ga, a uchodzi do jeziora Ruda
Woda (zlewnia Kana³u Elbl¹skiego). Rzeka p³ynie w w¹skiej
i g³êboko wciêtej dolinie, wys³anej madami i torfami. Na zachód od
jeziora Skiert¹g znajduje siê du¿e torfowisko. W zlewni przewa¿aj¹
piaski i gliny zwa³owe. Charakteryzuje j¹ gêsta sieæ rzeczna i du¿o
zag³êbieñ bezodp³ywowych.
Drela przep³ywa przez tereny gmin – Mor¹g i Ma³dyty (powiat
ostródzki). Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ po³o¿on¹ nad rzek¹ jest
Mor¹g. G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczeñ rzeki powy¿ej badanego przekroju s¹ œcieki z oczyszczalni dla Mor¹ga
(ok. 2900 m3/d).
Badania jakoœci wód prowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym zlokalizowanym poni¿ej Mor¹ga, reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód o nazwie „Drela”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” wskazywa³a na bardzo dobry stan ekologiczny badanej rzeki (wartoœæ œrednia – 11,8 μg/l). WskaŸnikami
fizykochemicznymi obni¿aj¹cymi jakoœæ wody by³y: tlen rozpuszczony (2,9 mg O2/l), BZT5 (6,3 mg O2/l), OWO (23,4 mg C/l), azot
Kjeldahla (2,16 mg N/l) i fosfor ogólny (0,476 mg P/l). Pozosta³e
wskaŸniki mieœci³y siê w normach I lub II klasy.
Stan ekologiczny wód rzeki Dreli oceniono jako
umiarkowany.
bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. Wystêpuj¹ tu równie¿ kompleksy
gleb glejowych, a odcinek ujœciowy rzeki pokryty jest madami.
W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ pola uprawne, a miejscami wystêpuj¹ lasy i u¿ytki zielone.
Rzeka przep³ywa przez tereny powiatów bartoszyckiego i lidzbarskiego. Najwiêkszymi miejscowoœciami po³o¿onymi nad Elm¹
s¹: Ga³ajny, Piaseczno, Koniewo. Elma nie przyjmuje bezpoœrednio
zanieczyszczeñ ze Ÿróde³ punktowych. Natomiast do jej dop³ywu
Kamiennej – M³ynówki (uchodz¹cej do Elmy pomiêdzy Wiewiórkami a Piasecznem) odprowadzane s¹ oczyszczone œcieki z Górowa
I³aweckiego i Piast Wielkich.
Badania stanu jakoœci wód prowadzono w dwóch przekrojach –
powy¿ej Piaseczna i w miejscowoœci Piaseczno, charakteryzuj¹cych
jednolit¹ czêœæ wód o nazwie „Elma od Ÿróde³ do Powarszynki”.
Chlorofil „a” w obu punktach wskazywa³ na bardzo dobry stan
ekologiczny (wartoœci œrednie wynosi³y odpowiednio 9,1 i 10,4
μg/l). WskaŸnikiem fizykochemicznym, który decydowa³ o umiarkowanym stanie ekologicznym powy¿ej Piaseczna by³ OWO (27 mg
C/l), a w miejscowoœci Piaseczno – OWO (20,4 mg C/l) i fosfor ogólny (0,938 mg P/l). Natomiast pozosta³e elementy fizykochemiczne
w obu punktach mieœci³y siê w granicach I–II klasy.
Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód „Elma od Ÿróde³ do
Powarszynki” oceniono jako umiarkowany.
DRWÊCA WARMIÑSKA
Drwêca Warmiñska jest rzek¹ II rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem
Pas³êki. D³ugoœæ ca³kowita wynosi 48,4 km, a powierzchnia zlewni
327 km2. Jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ, g³ównie z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni œcieków w Ornecie. Przekrój pomiarowo-kontrolny Drwêczno, zlokalizowany na jednolitej czêœci wód (PLRW 20002056699) o nazwie
Drwêca Warmiñska od dop³ywu z Mingajn do ujœcia, w 2,0 km biegu
rzeki.
Elementy biologiczne – chlorofil wystêpowa³ w stê¿eniach
odpowiadaj¹cych I klasie.
Elementy fizykochemiczne – wszystkie badane wskaŸniki
mieœci³y siê w I/II klasie jakoœci wód.
Stan ekologiczny Drwêcy Warmiñskiej w przekroju
Drwêczno oceniono jako dobry.
DYMER
Opis rzeki znajduje siê w dalszej czêœci opracowania, przy rzece
Wad¹g.
Dymer zanieczyszczany jest œciekami z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni dla Biskupca (ok. 860 m3/d), zlokalizowanej
w miejscowoœci Rzeck.
Badania jakoœci wód prowadzano w jednym przekroju w miejscowoœci Rzeck, charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód „Wad¹g do
wyp³ywu z jeziora Pisz”.
Badania chlorofilu „a” wskazywa³y na dobry stan ekologiczny
rzeki (wartoœæ œrednia – 24,0 μg/l). Z badanych elementów fizykochemicznych tlen rozpuszczony (3,6 mg O2/l), OWO (33,7 mg C/l),
azot amonowy (4,04 mg N-NH4/l), azot Kjeldahla (5,6 mg N/l) oraz
fosfor ogólny (1,47 mg P/l) przekracza³y wymogi II klasy. Wartoœci
BZT5, azotu ogólnego i substancji rozpuszczonych wskazywa³y na
II klasê, reszta wskaŸników – na I.
ELMA
Elma jest rzek¹ III rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem £yny
o d³ugoœci 37,6 km. Zlewnia zajmuje powierzchniê 280,5 km2.
Wyp³ywa ona z terenów silnie podmok³ych na pó³noc Kumkiejm, na
wysokoœci oko³o 155 m n.p.m. Najwiêkszymi dop³ywami Elmy s¹
Goska i dop³yw z Ors (Kamienna – M³ynówka).
Zlewnia rzeki zbudowana jest z glin zwa³owych, piasków i ¿wirów wodnolodowcowych, miejscami wystêpuj¹ tu i³y i mu³ki zastoiskowe. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê przede wszystkim gleby
brunatne w³aœciwe i wy³ugowane oraz p³owe, charakteryzuj¹ce siê
18
E£K
Opis rzeki znajduje siê na pocz¹tku opracowania przy rzece E³k
badanej w ramach monitoringu diagnostycznego. Badania E³ku
w monitoringu operacyjnym prowadzono w jednym przekroju
w miejscowoœci Barany. WskaŸnikiem decyduj¹cym o ocenie by³
OWO (17,0 mg C/l). Pozosta³e parametry: odczyn, BZT5, azot Kjeldahla odpowiada³y II klasie jakoœci. Temperatura, tlen rozpuszczony, azot amonowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny,
przewodnoœæ w 20ºC oraz substancje rozpuszczone mieœci³y siê
w granicach I klasy.
Stan ekologiczny oceniono jako umiarkowany.
GI£WA
Gi³wa jest rzek¹ II rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem Pas³êki.
D³ugoœæ jej, ³¹cznie z jeziorami, wynosi oko³o 27 km, a powierzchnia zlewni 206,9 km2. Przep³ywa przez Jezioro Wulpiñskie i jezioro
Gi³wa. G³ównym jej dop³ywem jest niewielki ciek wyp³ywaj¹cy
z okolic Jonkowa. Za pocz¹tek rzeki przyjmuje siê ciek
wyp³ywaj¹cy z okolic Stawigudy. Na odcinku od Jeziora Wulpiñskiego do Gietrzwa³du Gi³wa p³ynie szerok¹, zabagnion¹ dolin¹.
W swym dolnym biegu rzeka silnie meandruje. Pó³nocna czêœæ
zlewni Gi³wy zbudowana jest g³ównie z gliny morenowej,
a po³udniowa z piasków fluwioglacjalnych. W dolinach rzecznych
zalegaj¹ mady, piaski i ¿wiry. RzeŸba terenu jest bardzo
urozmaicona.
Gi³wa przep³ywa przez teren powiatu olsztyñskiego, gminy:
Stawiguda, Gietrzwa³d i Jonkowo. Najwiêkszymi miejscowoœciami
po³o¿onymi nad rzek¹ s¹ Stawiguda i Gietrzwa³d. G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczeñ Gi³wy s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Gietrzwa³dzie, odprowadzaj¹cej poprzez
rów melioracyjny, oko³o 170 m3/d œcieków.
Badania stanu ekologicznego prowadzono w jednym punkcie
powy¿ej ujœcia do Pas³êki, charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód
o nazwie: „Gi³wa z jeziorami Œwiêtajno, Wulpiñskie, Gi³wa”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” (œr. – 7,6 ìg/l) wskazywa³a na bardzo
dobry stan ekologiczny. Wartoœci badanych elementów fizykochemicznych wskazywa³y na I-II klasê jakoœci wód.
Stan ekologiczny badanej jednolitej czêœci wód oceniono
jako dobry.
GIZELA
Gizela jest rzek¹ III rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Drwêcy,
o d³ugoœci oko³o 20 km i zlewni o powierzchni 70,4 km2. Wyp³ywa
z pó³nocnej czêœci Wzgórz Dylewskich i uchodzi do Drwêcy w jej
156,2 km. Zlewnia zbudowana jest z glin zwa³owych oraz z piasków,
miejscami z domieszk¹ ¿wirów. Powsta³y tu g³ównie gleby p³owe
i brunatne, charakteryzuj¹ce siê zró¿nicowan¹ przepuszczalnoœci¹.
W strukturze u¿ytkowania zlewni wyraŸnie dominuj¹ grunty orne.
Przep³ywa przez teren powiatów ostródzkiego (gmina Ostróda)
i i³awskiego (gmina Lubawa), a tak¿e jest rzek¹ graniczn¹ pomiêdzy
gminami – Ostróda i Lubawa. Wzd³u¿ jej brzegów po³o¿one s¹
nastêpuj¹ce wsie: Glaznoty, Zaj¹czki i Gier³o¿. Do Gizeli dop³ywaj¹
œcieki z mechaniczno-biologicznych oczyszczalni w Ba³cynach
i w Zaj¹czkach (odpowiednio 24 i 20 m3/d – dane z kontroli WIOŒ
z listopada 2007 r.).
Badania jakoœci wód prowadzano w jednym przekroju, zlokalizowanym powy¿ej ujœcia do Drwêcy. Punkt ten charakteryzuje ca³¹
jednolit¹ czêœæ wód „Gizela od Ÿród³a do ujœcia”.
Badanie zawartoœci chlorofilu „a” wskazuje na bardzo dobry
stan ekologiczny (5,9 μg/l). Spoœród badanych elementów fizykochemicznych wartoœæ BZT5 (7,8 mg O2/l) przekracza³a II klasê,
a pozosta³e spe³nia³y wymagania I–II klasy jakoœci wód.
o umiarkowanym stanie ekologicznym by³y równie¿ OWO (17,1
mg C/l) i azot Kjeldahla (2,99 mg N/l).
GRABIANKA
Grabianka jest potokiem o d³ugoœci 10,8 km i powierzchni zlewni
14,3 km2. Wyp³ywa z centralnej czêœci Wysoczyzny Elbl¹skiej na
wysokoœci 175 m n.p.m. i uchodzi do Zalewu Wiœlanego.
Na jakoœæ Grabianki na odcinku ujœciowym, w przekroju
pomiarowo-kontrolnym Janówek, zdecydowanie negatywny wp³yw
maj¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Tolkmicku.
Przekrój w Janówku usytuowany jest w 0,2 km biegu rzeki na jednolitej czêœci wód (PLRW 20001855369) o nazwie Grabianka.
Elementy biologiczne – œrednioroczna wartoœæ chlorofilu „a”
odpowiada³a I klasie jakoœci wód.
Elementy fizykochemiczne – wiêkszoœæ z badanych parametrów wyst¹pi³a w wielkoœciach poni¿ej stanu dobrego (BZT5, OWO,
azot amonowy, azot Kjeldahla, azot ogólny i substancje
rozpuszczone).
GUBER
GO£DAPA
Go³dapa jest prawobrze¿nym dop³ywem Wêgorapy, o powierzchni
zlewni ca³kowitej 678,4 km2 i d³ugoœci 89 km wraz z rzek¹ Jark¹ –
górnym biegiem Go³dapy (1978). ród³a rzeki Go³dapy (Jarki) znajduj¹ siê na pó³noc od Olecka w okolicy wsi Szarejki. Z jeziora
Go³dap wyp³ywa jako Go³dapa (o d³ugoœci 56,2 km). W miejscowoœciach: Nowa Boæwinka, Boæwinka i Grunajki usytuowane s¹ jazy
piêtrz¹ce wodê na potrzeby wybudowanych tam elektrowni wodnych. Koryto rzeki w tych punktach jest poszerzone i przekszta³cone. Do Wêgorapy uchodzi na 114,5 km jej biegu. Na 15,8 km
bieg Go³dapy uleg³ daleko id¹cym zmianom wskutek gospodarczej
dzia³alnoœci cz³owieka. W okolicach miejscowoœci Zaka³cze nastêpuje rozdzia³ wód. Zasadnicza czêœæ wód Go³dapy p³ynie Kana³em
Bro¿ajckim, ³¹cz¹cym siê z Wêgorap¹ najkrótsz¹ drog¹ z po³udnia
na pó³noc, a niewielka (g³ównie w okresie wezbrañ wiosennych)
p³ynie naturalnym korytem rzeki. Kana³ Bro¿ajcki staje siê
g³ównym korytem rzeki, gdy¿ odprowadza zdecydowan¹ wiêkszoœæ
wód Go³dapy. Naturalne koryto cieku zbiera wody z silnie rozbudowanej sieci rowów melioracyjnych w dolnym biegu Go³dapy. Rzeka
na tej d³ugoœci, poza okresem zimowym, jest silnie zaroœniêta z bardzo ma³ym przep³ywem. W obrêbie zlewni Go³dapy wystêpuj¹ dwa
wiêksze, przep³ywowe jeziora pochodzenia rynnowego – Go³dap
i Czarne.
Zlewnia Go³dapy zbudowana jest z gliny zwa³owej, piasków
i ¿wirów. Dolinê rzeki wyœcie³aj¹ torfy. Poni¿ej miejscowoœci Banie
Mazurskie Go³dapa wp³ywa do rozleg³ego obni¿enia zbudowanego
z i³ów jeziornych, mu³ów, margli i piasków oraz torfów. Na takim
pod³o¿u wykszta³ci³y siê przede wszystkim gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane oraz p³owe charakteryzuj¹ce siê bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. RzeŸba terenu jest bardzo urozmaicona.
Go³dapa przep³ywa przez powiat go³dapski (gminê Go³dap)
i wêgorzewski (gminy – Banie Mazurskie, Budry). Jest bezpoœrednim i poœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Przedsiêbiorstwo
Wodoci¹gów i Kanalizacji GO£DAP Sp. z o.o. w Go³dapi odprowadza bezpoœrednio do Go³dapy 1598,1 m3/d œcieków oczyszczonych
mechaniczno-biologicznie (wg kontroli z sierpnia 2008 r.). Poœrednio odprowadzane s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznych oczyszczalni w Boæwince (15,47 m3/d – kontrola z maja 2007 r.) i Baniach
Mazurskich (102,7 m3/d – kontrola z marca 2004 r.).
Badania wód Go³dapy w 2008 roku przeprowadzono w dwóch
przekrojach pomiarowo-kontrolnych – Zaka³cze i Bro¿ajcie.
Uzyskane wyniki badañ z punktu Zaka³cze œwiadcz¹ o umiarkowanym stanie ekologicznym. Na ocenê wp³ynê³y wskaŸniki –
OWO (17,0 mg C/l) i azot Kjeldahla (2,10 mg N/l).W wodach
Go³dapy w miejscowoœci Bro¿ajcie wskaŸnikami decyduj¹cymi
Guber jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem £yny,
o d³ugoœci 80,2 km. Zlewnia zajmuje obszar 1589,1 km2. ród³a
Gubra znajduj¹ siê na po³udniowy zachód od jeziora Guber, na
obszarze gminy Ryn, a uchodzi w Sêpopolu. Do Gubra uchodz¹ 2
wiêksze lewobrze¿ne dop³ywy Dajna i Sajna oraz 4 prawobrze¿ne
Struga, Rawa, Runia, Liwna i Mamlak.
Na powierzchni zlewni rzeki Guber przewa¿aj¹ gliny morenowe z p³atami piasków fluwioglacjalnych i ¿wirów moreny czo³owej.
W dolinach rzek nagromadzi³y siê aluwia i torfy. W pó³nocnej czêœci
wystêpuj¹ pojedyncze p³aty i³ów zastoiskowych, stanowi¹cych
pozosta³oœci jezior. Na i³ach powsta³a równina zastoiskowa.
Po³udniowa czêœæ zlewni charakteryzuje siê bardziej urozmaicon¹
rzeŸb¹. Liczne zag³êbienia bezodp³ywowe, czêsto podmok³e lub
wype³nione wod¹, wystêpuj¹ na obszarze ca³ej zlewni. Niekiedy s¹
one po³¹czone i tworz¹ system drobnych jezior. W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ u¿ytki rolne, g³ównie pola uprawne. £¹ki
i pastwiska wystêpuj¹ przede wszystkim w dolinach rzek. Lasy
pozosta³y przewa¿nie na ubogich siedliskach, b¹dŸ w silnie urzeŸbionych, a przez to trudno dostêpnych dla rolnictwa miejscach
pó³nocnej i po³udniowej czêœci zlewni.
Rzeka przep³ywa przez tereny powiatów: gi¿yckiego (gmina
Ryn), kêtrzyñskiego (gminy: Kêtrzyn, Korsze, Barciany) i bartoszyckiego (gmina Sêpopol). Wzd³u¿ rzeki po³o¿one s¹ nastêpuj¹ce
miejscowoœci: Salpik, Nakomiady, Karolewo, Kêtrzyn, Biedaszki,
Linkowo, Garbno, Saduny, Pomnik, Prosna, Sêpopol. Guber w swoim dolnym biegu przep³ywa przez obszar chroniony „Ostoja Warmiñska”. Najwiêkszymi punktowymi Ÿród³ami zanieczyszczeñ rzeki s¹ œcieki odprowadzane bezpoœrednio z oczyszczalni dla Kêtrzyna
w Trzech Lipach (ok. 4770 m3/d) oraz poprzez rowy melioracyjne
z oczyszczalni w Karolewie (ok. 250 m3/d) i w Garbnie (ok. 160
m3/d). Ponadto mniejsze iloœci œcieków dop³ywaj¹ do Gubra bezpoœrednio lub poœrednio z oczyszczalni w: Nakomiadach, Drogoszach,
Kruszewcu, Prosnej, Równinie Górnej.
Badania jakoœci wód prowadzono w trzech przekrojach pomiarowo-kontrolnych: w miejscowoœci Garbno i poni¿ej Kêtrzyna, charakteryzuj¹cych jednolit¹ czêœæ wód „Guber od dop³ywu z jeziora
Siercze do Rawy bez Rawy” oraz powy¿ej ujœcia do £yny w Sêpopolu, reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód o nazwie „Guber od Rawy
do ujœcia”.
Stan ekologiczny na podstawie badañ elementów biologicznych we wszystkich trzech punktach okreœlony zosta³ jako bardzo
dobry (wartoœci œrednie chlorofilu „a” wynosi³y odpowiednio: 3,3;
6,7; 7,6 μg/l). Z elementów fizykochemicznych w trzech badanych
punktach OWO przekracza³ dopuszczalne normy (23,6; 19,0; 19,8
mg C/l). Ponadto wymagañ II klasy w punkcie poni¿ej Kêtrzyna nie
spe³nia³ azot Kjeldahla i fosfor ogólny, a powy¿ej ujœcia do £yny –
19
zawiesina ogólna, azot azotanowy i ogólny. Pozosta³e wskaŸniki
odpowiada³y I/II klasie.
Ogólna ocena stanu ekologicznego w obu jednolitych czêœciach wód wskazuje na stan umiarkowany.
JEGRZNIA
Opis rzeki znajduje siê na pocz¹tku opracowania przy Jegrzni badanej w ramach monitoringu diagnostycznego.
Badania Jegrzni w monitoringu operacyjnym prowadzono
w dwóch przekrojach pomiarowo-kontrolnych w Skowronkach
i Nowym M³ynie.
Stan ekologiczny rzeki Jegrznia (Lega) w miejscowoœci Skowronki by³ umiarkowany. WskaŸniki decyduj¹ce to: tlen rozpuszczony (4,2
mg O2/l), OWO (18,4 mg C/l) oraz azot Kjeldahla (3,10 mg N/l). Pozosta³e parametry mieœci³y siê w granicach bardzo dobrego oraz dobrego
stanu ekologicznego. Pobranym elementem biologicznym by³y makrobezkrêgowce bentosowe. Okreœlono 1050 wszystkich osobników. Najliczniejsz¹ rodzin¹ w danej próbie by³y ochotkowate (Chironomidae) –
725 osobników; pozosta³e osobniki to: meszkowate (Simuliidae) – 20
os., równonogi (Isopoda) – 14 os., jêtki (Ephemeroptera) – 1 os., wa¿ki
(Odonata) – 5 os., chruœciki (Trichoptera) – 8 os., chrz¹szcze (Coleoptera) – 4 os., pozosta³e rodziny rzêdu muchówek (Diptera) – 3 os. Oznaczone gromady taksonomiczne to: ma³¿e (Bivalvia) – 4 osobniki, œlimaki (Gastropoda) – 1 os., sk¹poszczety (Oligochaeta) – 235 os. oraz
pijawki (Hirudinea) – 30 os.
W drugim punkcie pomiarowo-kontrolnym w Nowym M³ynie
wskaŸnikiem obni¿aj¹cym stan ekologiczny do umiarkowanego
by³ OWO (21,1 mg C/l). W granicach dobrego stanu mieœci³y siê:
BZT5 (4,5 mg O2/l), azot Kjeldahla (1,80 mg N/l) oraz azot azotanowy (2,86 mg N-NO3/l), a pozosta³e parametry utrzymywa³y siê
w granicy bardzo dobrego stanu ekologicznego.
JEMIO£ÓWKA
Jemio³ówka jest rzek¹ II rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Pas³êki
o d³ugoœci oko³o 19 km. Wed³ug Podzia³u hydrograficznego Polski
(1983) nazywana jest tak¿e Amlingiem lub Amlin¹. Zlewnia zajmuje powierzchniê 113,9 km2. Rzeka wyp³ywa z jeziora Jemio³owo,
a uchodzi do jeziora Sar¹g, przez które przep³ywa Pas³êka.
Jemio³ówka posiada dwa wiêksze lewobrze¿ne dop³ywy – M³ynarka
(M³ynówka) i ciek wyp³ywaj¹cy z jeziora Guzowy Piec, a tak¿e dwa
prawobrze¿ne – ciek wyp³ywaj¹cy na pó³noc od Samagowa oraz
ciek wyp³ywaj¹cy z okolic Maniek.
Wœród utworów powierzchniowych na terenie zlewni przewa¿aj¹ piaski i ¿wiry wodnolodowcowe, miejscami wystêpuj¹ gliny
zwa³owe i zwietrzelinowe. Dominuj¹ tu g³ównie gleby rdzawe i bielicowe, a w obni¿eniach terenu kompleksy gleb glejowych. Znaczn¹
czêœæ zlewni porastaj¹ lasy, a w szerokich odcinkach doliny rzecznej
wystêpuj¹ podmok³e ³¹ki i pastwiska. W œrodkowym biegu rzeki
w strukturze u¿ytkowania terenu przewa¿aj¹ grunty orne. Stoki doliny rzecznej, zw³aszcza na obszarach leœnych, s¹ bardzo strome.
W swym dolnym biegu rzeka silnie meandruje. Jemio³ówka
przep³ywa przez obszar chroniony „Dolina Pas³êki”.
Rzeka przep³ywa przez teren powiatu olsztyñskiego (gminy –
Olsztynek i Gietrzwa³d). Wzd³u¿ jej brzegów po³o¿one s¹ nastêpuj¹ce wiêksze miejscowoœci: Olsztynek, Samagowo i Guzowy
M³yn. G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczenia Jemio³ówki
powy¿ej badanego przekroju s¹ œcieki odprowadzane poprzez rów
melioracyjny z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni dla Olsztynka, zlokalizowanej w miejscowoœci Wilkowo (ok. 2360 m3/d).
Jakoœæ wód Jemio³ówki kontrolowano w jednym przekroju
pomiarowo-kontrolnym poni¿ej oczyszczalni œcieków w Olsztynku,
charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód „Pas³êka do wyp³ywu
z jeziora Sar¹g”.
Wody rzeki na podstawie badañ elementów biologicznych zaklasyfikowano do stanu ekologicznego dobrego. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” wynios³a 28,5 μg/l. Spoœród badanych wskaŸników fizykochemicznych tylko dwa odpowiada³y I klasie – temperatura wody
20
i odczyn. Na II klasê wskazywa³y: zawiesina ogólna, tlen rozpuszczony, azot azotanowy i azot ogólny oraz przewodnoœæ w 20ºC i substancje rozpuszczone. WskaŸnikami, które obni¿a³y jakoœæ wód by³y:
BZT5 (7,6 mg O2/l), OWO (20,2 mg C/l), azot amonowy (4,55 mg
N-NH4/l), azot Kjeldahla (6,5 mg N/l) i fosfor ogólny (2,61 mg P/l).
Ogólny stan ekologiczny badanej jednolitej czêœci wód
okreœlono jako umiarkowany.
KAKAJ
Kakaj jest rzek¹ III rzêdu, lewowobrze¿nym dop³ywem Osy,
o d³ugoœci 17 km i powierzchni zlewni 47,3 km2. Przekrój Biskupiec
zlokalizowany jest w 0,1 km biegu rzeki na jednolitej czêœci wód
(PLRW 200017296529) o nazwie Kakaj. Rzeka nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ.
Elementy biologiczne – œrednioroczne stê¿enie chlorofilu
odpowiada³o I klasie.
Elementy fizykochemiczne – poni¿ej granicy stanu dobrego
wyst¹pi³ ogólny wêgiel organiczny (OWO) i azot Kjeldahla.
Stan ekologiczny rzeki Kakaj w przekroju Biskupiec okreœlono jako umiarkowany.
KALWA
Opis rzeki znajduje siê w dalszej czêœci opracowania, przy opisie
rzeki Kiermas. Rzeka Kalwa nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Badania jakoœci wód Kalwy przeprowadzono w jednym
punkcie pomiarowo-kontrolnym, w miejscowoœci Tylkowo. Punkt
ten charakteryzowa³ jednolit¹ czêœæ wód „Kiermas do wyp³ywu
z jeziora Koœno”.
Na podstawie elementów biologicznych (chlorofil „a” – 11,0
μg/l) stan ekologiczny rzeki okreœlono jako bardzo dobry. Z innych
elementów biologicznych, WIOŒ w Olsztynie wykona³ badania
makrobezkrêgowców bentosowych. Próby zosta³y pobrane 21 maja
2008 roku. Liczbê osobników okreœlono w 5 podpróbach. Najwiêksz¹ liczebnoœci¹ charakteryzowa³a siê gromada stawonogów –
owady. W ogólnej iloœci organizmów (581 osobników) owady stanowi³y blisko 85%, a rodzina meszkowatych oko³o 50% (Simuliidae
– 281 osobników). Z innych gatunków zoobentosu wystêpowa³y
ma³¿e (Bivalvia – 54 osobniki), œlimaki, sk¹poszczety, pijawki,
szczêkoczu³kowce, a ze skorupiaków równonogi.
Spoœród badanych wskaŸników fizykochemicznych wiêkszoœæ
spe³nia³a normy okreœlone dla I klasy jakoœci wód. Dwa elementy
mieœci³y siê w II klasie – tlen rozpuszczony (6,2 mg O2/l) i azot Kjeldahla (1,84 mg N/l). WskaŸnikiem decyduj¹cym o stanie ekologicznym Kalwy by³ OWO (23,9 mg C/l).
Badan¹ jednolit¹ czêœæ wód zakwalifikowano do stanu ekologicznego umiarkowanego.
KAMIENNA – M£YNÓWKA (DOP£YW Z ORS)
Kamienna – M³ynówka jest rzek¹ IV rzêdu, prawobrze¿nym
dop³ywem Elmy. Jej d³ugoœæ wynosi oko³o 16 km, a zlewnia zajmuje
57,2 km2. Rzeka wyp³ywa z okolicy Ors, z terenów podmok³ych.
W górnym biegu nosi nazwê M³ynówka, powy¿ej wsi Piasty Wielkie
dop³ywa jej najwiêkszy dop³yw Kamienna. Do Elmy uchodzi jako
Kamienna – M³ynówka. Zlewnia zbudowana jest g³ównie z glin
morenowych. Na nich wykszta³ci³y siê gleby brunatne w³aœciwe
i wy³ugowane, charakteryzuj¹ce siê bardzo ma³¹ przepuszczalnoœci¹. Na terenie zlewni znajduj¹ siê liczne zag³êbienia bezodp³ywowe, czêsto wype³nione wod¹. W strukturze u¿ytkowania zlewni
dominuj¹ grunty orne. £¹ki i pastwiska wystêpuj¹ przede wszystkim
w dolinach rzek oraz licznych obni¿eniach terenu. Lasy porastaj¹
stosunkowo ma³¹ powierzchniê. Rzeka niemal na ca³ej swojej
d³ugoœci p³ynie przez obszar chroniony „Ostoja Warmiñska”.
Kamienna – M³ynówka przep³ywa przez teren powiatu bartoszyckiego, gminê Górowo I³aweckie. Najwiêkszymi miejscowoœciami po³o¿onymi nad rzek¹ s¹: Kolonia Dêby, Górowo I³aweckie
i Piasty Wielkie. Najwiêkszym punktowym Ÿród³em zanieczyszczenia rzeki s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Góro-
wie I³aweckim, odprowadzaj¹cej bezpoœrednio oko³o 430 m3/d œcieków (kontrola WIOŒ z paŸdziernika 2006 r.).
Kamienna – M³ynówka badana by³a w jednym przekroju,
powy¿ej ujœcia do Elmy, poni¿ej Górowa I³aweckiego, w Piastach
Wielkich, reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód o nazwie „Elma od
Ÿróde³ do Powarszynki”.
Badanie zawartoœci chlorofilu „a” wskazywa³o na bardzo dobry
stan ekologiczny rzeki (œr. – 8,5 μg/l). Z elementów fizykochemicznych wiêkszoœæ spe³nia³a normy I klasy. Azot Kjeldahla (1,31 mg
N/l) odpowiada³ klasie II, a OWO (20,5 mg C/l) przekracza³ dopuszczalne normy.
KAMIONKA (KAMIENICA)
Kamionka, nazywana te¿ Kamienic¹, jest potokiem o d³ugoœci 9 km
i powierzchni zlewni 9,5 km2. Bierze swój pocz¹tek w centralnej
czêœci Wysoczyzny Elbl¹skiej i uchodzi do Zatoki Elbl¹skiej (Zalew
Wiœlany). Do listopada 2006 roku Kamionka by³a odbiornikiem
œcieków z Kamiennika Wielkiego. Przekrój w Kamienicy Elbl¹skiej
zlokalizowany jest w 0,5 km biegu rzeki, na jednolitej czêœci wód
(PLRW 200017552) o nazwie Kamienica.
Elementy biologiczne – zawartoœæ chlorofilu „a” odpowiada³a
I klasie jakoœci wód.
Elementy fizykochemiczne – wszystkie wskaŸniki spe³nia³y
wymagania dla stanu dobrego.
KANA£ EL¯BIETY
Opis rzeki znajduje siê w dalszej czêœci opracowania, przy opisie
rzeki Kiermas. Kana³ El¿biety nie posiada istotnych punktowych
Ÿróde³ zanieczyszczeñ.
Kana³ El¿biety badany by³ w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, powy¿ej ujœcia do jeziora Wad¹g. Punkt ten charakteryzowa³ jednolit¹ czêœæ wód o nazwie „Kana³ El¿biety”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” (9,1 μg/l) wskazywa³a na bardzo
dobry stan ekologiczny. Z innych elementów biologicznych, przeprowadzono badania makrobezkrêgowców bentosowych. Próby
pobrano 28 kwietnia 2008 roku. W piêciu podpróbach ogólna iloœæ
wszystkich gatunków zoobentosu wynosi³a 381. Najwiêksz¹
liczebnoœci¹ charakteryzowa³a siê rodzina ochotkowatych (Chironomidae – 123 osobniki), gromada ma³¿y (Bivalvia – 67 osobników) oraz rz¹d chruœcików (41 osobników). W mniejszych iloœciach wystêpowa³y: równonogi, sk¹poszczety, szczêkoczu³kowce, œlimaki, a z owadów: widelnice, jêtki i muchówki (z wyj¹tkiem
ochotkowatych).
WskaŸnikami fizykochemicznymi przekraczaj¹cych poziom
II klasy jakoœci wód by³y – OWO (19,2 mg C/l) i azot azotanowy
(5,41 mg N-NO3/l). Pozosta³e parametry spe³nia³y normy I–II klasy.
tyczna w³aœciwa i substancje rozpuszczone ogólne, co by³o
zwi¹zane z charakterem hydrologicznym rzeki (wlew s³onawych
wód z Zalewu Wiœlanego, za poœrednictwem rzeki Elbl¹g i rzeki
Nogat).
KANA£ MAZURSKI
Kana³ Mazurski jest nieukoñczon¹ inwestycj¹ hydrotechniczn¹
budowan¹ przez ówczesne pañstwo niemieckie w latach 1911–14
i 1934–1940. Mia³ ³¹czyæ system Wielkich Jezior Mazurskich,
z rzek¹ Prego³¹ i Zalewem Wiœlanym. Oprócz budowy samego
kana³u prowadzonego w wykopach i nasypach, ponad 100. metrow¹
ró¿nicê poziomów mia³o pokonaæ 10 œluz, których 5 zlokalizowanych jest w Polsce, pozosta³e 5 znajduje siê poza naszymi granicami
w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, natomiast niespe³na 5. kilometrowy odcinek kana³u prowadzi wodami jeziora
Rydzówka. Tylko trzecia ze œluz Piaski zosta³a ca³kowicie ukoñczona. Ca³y kana³ ma d³ugoœæ 50,1 km, z czego w Polsce znajduje siê
jego 22. kilometrowy odcinek. Kana³ Mazurski by³ przeznaczony do
transportu drewna, torfu, materia³ów budowlanych, przewidywano
równie¿ prowadzenie ¿eglugi pasa¿erskiej.
Kana³ jest dro¿ny i ca³kowicie wype³niony wod¹ na odcinku od
wyp³ywu z jeziora Mamry do grodzy po³o¿onej oko³o 1 km od
Mamerek. Ca³kowite wype³nienie wod¹ wystêpuje do nieukoñczonej, potê¿nej œluzy Leœniewo Górne (oko³o 3,5 km). Kana³ nie ma
praktycznie ¿adnych dop³ywów. Mia³ byæ zasilany wodami specjalnie piêtrzonego kompleksu WJM, rzeki Krutyni i jeziora Rydzówka
oraz specjalnie wykopanymi zbiornikami rezerwowymi zlokalizowanymi przy niektórych œluzach. Charakter „prawdziwego” kana³u
ma jeszcze na odcinku od wyp³ywu z jeziora Rydzówka do œluzy Piaski. Poniewa¿ kana³ jest tworem sztucznym, ponadto ³¹cz¹cym
zlewnie Wêgorapy i £yny, brak jest mo¿liwoœci okreœlenia wielkoœci zlewni. Dzia³ wodny miêdzy wymienionymi zlewniami poprowadzony jest ww. grodz¹ piêtrz¹c¹.
Kana³ znajduje siê na obszarze powiatu wêgorzewskiego (gmina Wêgorzewo) i powiatu kêtrzyñskiego (gmina Srokowo).
Badania wód Kana³u Mazurskiego przeprowadzono w dwóch
przekrojach pomiarowo-kontrolnych – œluza Piaski i BrzeŸnica.
Analiza wskaŸników fizykochemicznych wykaza³a, ¿e Kana³
Mazurski – œluza Piaski odpowiada³ dobremu stanowi ekologicznemu. Wp³yw na stan mia³y: BZT5 (4,2 mg O2/l), OWO (13,8
mg C/l) oraz azot Kjeldahla (1,04 mg N/l). Pozosta³e parametry
utrzymywa³y siê w granicach I klasy jakoœci.
Jakoœæ wód Kana³u Mazurskiego w punkcie BrzeŸnica
odpowiada³a umiarkowanemu stanowi ekologicznemu. Zadecydowa³y o tym tlen rozpuszczony (1,9 mg O2/l) i ogólny wêgiel organiczny (23,9 mg C/l). BZT5, azot Kjeldahla i fosfor ogólny nie przekracza³y norm II klasy jakoœci. Pozosta³e parametry spe³nia³y normy
I klasy jakoœci.
KANA£ M£YÑSKI
KANA£ JAGIELLOÑSKI
Kana³ Jagielloñski o d³ugoœci 5,5 km ³¹czy rzekê Elbl¹g z Nogatem.
Kierunek przep³ywu wody w kanale uzale¿niony jest od stanu wód
na obu rzekach. Kana³ zasilany jest w tym samym czasie zarówno
wodami Nogatu, jak i rzeki Elbl¹g (zachodnia czêœæ Kana³u Jagielloñskiego jest g³ównie pod wp³ywem wód Nogatu, a na wschodni¹
czêœæ oddzia³uj¹ przede wszystkim wody rzeki Elbl¹g). Kana³
Jagielloñski nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych.
Przekrój pomiarowo-kontrolny w Bielniku zlokalizowany jest
w 5,4 km, na jednolitej czêœci wód (PLRW 200005269) o nazwie
Kana³ Elbl¹ski od Elbl¹ga do Nogatu.
spe³nia³a kryteria I klasy jakoœci wód.
Elementy fizykochemiczne – parametrami wp³ywaj¹cymi na
ocenê by³y: tlen rozpuszczony, OWO i azot Kjeldahla. Wysokie
wartoœci odnotowano tak¿e we wskaŸnikach przewodnoœæ elektroli-
Wody Kana³u M³yñskiego przep³ywaj¹ przez obszar chroniony
„Dolina Wkry i M³awki”. G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczeñ Kana³u s¹ oczyszczone mechaniczno-biologicznie œcieki
z Dzia³dowa, odprowadzane bezpoœrednio w iloœci oko³o 3480 m3/d.
Kana³ M³yñski badany by³ w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, na drodze Gnojno-Prusinowo, który charakteryzowa³ jednolit¹ czêœæ wód o nazwie „Kana³ M³yñski”.
stan ekologiczny rzeki (wartoœæ œrednia – 11,7 μg/l). O umiarkowanym stanie ekologicznym zadecydowa³y nastêpuj¹ce wskaŸniki:
tlen rozpuszczony (4,1 mg O2/l), BZT5 (9,8 mg O2/l), OWO (15,3 mg
C/l) i azot azotanowy (5,37 mg N-NO3/l). Pozosta³e wskaŸniki fizykochemiczne spe³nia³y normy I–II klasy.
Ogólny stan ekologiczny Kana³u M³yñskiego oceniono jako
umiarkowany.
21
KIERMAS
Kiermas jest rzek¹ IV rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Pisy Warmiñskiej o d³ugoœci (³¹cznie z jeziorami, przez które przep³ywa)
oko³o 47 km. Powierzchnia zlewni zajmuje 420,2 km2. Rzeka na
ca³ej swej d³ugoœci kilkakrotnie zmienia nazwê: Kalwa, Koœno,
Kana³ Kiermas i Kiermas. Poni¿ej PGR w Patrykach Koœno rozwidla
siê, lewe ramiê pod nazw¹ Kana³u Kiermas kieruje siê ku Jezioru
Klebarskiemu, ale do niego nie uchodzi, a prawe ramiê pod nazw¹
Kiermas skrêca pocz¹tkowo na pó³nocny zachód. Kana³ Kiermas,
w dalszym biegu Kana³ El¿biety, jest kana³em nawadniaj¹cym
(Podzia³ hydrograficzny Polski 1983). Kiermas wyp³ywa z Jeziora
Leleskiego, a nastêpnie przep³ywa przez jeziora: Kalwa, Koœno,
Uml¹g i Kiermas. Posiada tylko jeden wiêkszy dop³yw z Jeziora
Ma³szewskiego, który uchodzi do rzeki dwoma ramionami.
Zlewnia ma urozmaicon¹ rzeŸbê, liczne suche doliny. Na terenie zlewni przewa¿aj¹ gliny zwa³owe, miejscami piaski z domieszk¹
¿wirów, w czêœci zachodniej wyraŸnie dominuj¹ piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. W krajobrazie zlewni zaznaczaj¹ siê formy erozji
i akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej. S¹ to przede wszystkim wzgórza morenowe i pola sandrowe, a tak¿e liczne zag³êbienia
bezodp³ywowe. W zlewni rzeki dominuj¹ gleby brunatne wy³ugowane, gleby odgórnie oglejone wytworzone z piasków gliniastych
i py³ów. Charakteryzuj¹ siê one œredni¹ lub ma³¹ przepuszczalnoœci¹. W strefie u¿ytkowania terenu przewa¿aj¹ grunty orne. Lasy
wystêpuj¹ g³ównie w okolicach jezior Kalwa i Koœno. Na okreœlonej
d³ugoœci rzeka p³ynie przez obszar chroniony „Puszcza Napiwodzko
-Ramudzka”.
Rzeka przep³ywa przez tereny powiatów szczycieñskiego (gmina Pasym) i olsztyñskiego (gminy Purda i Barczewo). Powy¿ej badanego przekroju rzeka nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ.
Badania wód rzeki Kiermas prowadzono w jednym przekroju
pomiarowym – na wyp³ywie z jeziora Koœno. Punkt ten charakteryzowa³ ca³¹ jednolit¹ czêœæ wód „Kiermas do wyp³ywu z jeziora
Koœno”.
Badane elementy biologiczne wskazywa³y na bardzo dobry
stan ekologiczny. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” wynios³a 10,1 μg/l.
W dniu 26 maja 2008 roku pobrano próbki makrozoobentosu. W piêciu podpróbach ogólna iloœæ wszystkich gatunków zoobentosu wynosi³a 848. Najwiêksz¹ liczebnoœæ osi¹gnê³y: rodzina ochotkowatych (Chironomidae – 234 osobniki), sk¹poszczety (Oligochaeta –
167 osobników) oraz chruœciki (Trichoptera – 149 osobników) i jêtki
(Ephemeroptera – 81 osobników). W mniejszych iloœciach wystêpowa³y takie owady jak muchówki (z wyj¹tkiem ochotkowatych)
i wa¿ki, a z innych organizmów: ma³¿e, œlimaki i szczêkoczu³kowce.
Wiêkszoœæ wskaŸników fizykochemicznych spe³nia³a wymagania I klasy jakoœci wód. Odczyn, tlen rozpuszczony oraz azot Kjeldahla odpowiada³y klasie II. Na obni¿enie jakoœci wód wp³ynê³o stê¿enie OWO (18,5 mg O2/l) przekraczaj¹ce II klasê.
Stan ekologiczny badanej jednolitej czêœci wód sklasyfikowano jako umiarkowany.
KIRSNA
Kirsna jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem £yny,
o d³ugoœci oko³o 25 km. Powierzchnia zlewni zajmuje 118,9 km2.
Posiada dwa dop³ywy – prawobrze¿ny spod Jarandowa i lewobrze¿ny z Miêdzylesia. £¹czy ona szereg strug odwadniaj¹cych wysoczyznê morenow¹. Dolina Kirsny wciêta jest do g³êbokoœci oko³o
30 m. Œrodkowa czêœæ dorzecza Kirsny zbudowana jest z piasków
zwa³owych poroœniêtych lasami. Doln¹ czêœæ zlewni pokrywaj¹
utwory piaszczyste ró¿nego pochodzenia. Na takim pod³o¿u wystêpuj¹ gleby p³owe, brunatne wy³ugowane, gleby odgórnie oglejone.
W strukturze u¿ytkowania terenu zlewni zaznacza siê znaczny
udzia³ lasów, wystêpuj¹ tu równie¿ grunty orne rozdrobnione.
Rzeka p³ynie przez teren powiatów – olsztyñskiego i lidzbarskiego. Do Kirsny odprowadzane s¹ poœrednio niewielkie iloœci
22
œcieków z mechaniczno-biologicznych oczyszczalni w Jesionowie
i Smolajnach.
Badania rzeki Kirsny prowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, powy¿ej ujœcia do £yny, w Smolajnach. Punkt
ten reprezentowa³ ca³¹ jednolit¹ czêœæ wód – „Kirsna”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” (wartoœæ œrednia – 5,1 ìg/l) wskazywa³a na bardzo dobry stan ekologiczny. Próbki zoobentosu pobrano
19 maja 2008 roku. Liczba osobników w 13 podpróbach wynosi³a
351. Najwiêksz¹ liczebnoœci¹ charakteryzowa³a siê gromada stawonogów – owady, które stanowi³y ponad 60% ogólnej iloœci organizmów. Najwiêcej by³o jêtek – 80 osobników, natomiast chruœcików
i muchówek po 65 osobników. Z innych gatunków zoobentosu
stwierdzono znaczne wystêpowanie ma³¿y (Bivalvia – 55 osobników), a ze skorupiaków – obunogi (Aphipoda – 36 osobników).
W mniejszych iloœciach wystêpowa³y szczêkoczu³kowce, sk¹poszczety, chrz¹szcze i pijawki.
Wartoœci badanych elementów fizykochemicznych wskazywa³y w wiêkszoœci na I klasê jakoœci wód. Jeden wskaŸnik odpowiada³ II klasie jakoœci wód, by³ to azot Kjeldahla (1,8 mg N/l). Zawartoœæ OWO (18,8 mg C/l) przekracza³a wartoœci klasy II.
Stan ekologiczny badanej jednolitej czêœci wód okreœlono
jako umiarkowany.
KLEBARSKI KANA£
Badanie wód Kana³u Klebarskiego wykonano w dwóch przekrojach
pomiarowo-kontrolnych – w miejscowoœci Silice oraz powy¿ej ujœcia do Kana³u Kiermas. Oba przekroje charakteryzowa³y jednolit¹
czêœæ wód o nazwie „Klebarski Kana³ z Jeziorem Linowskim
i Klebarskim”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” w drugim przekroju wynosi³a 5,2 ìg/l
i wskazywa³a na bardzo dobry stan ekologiczny. W przekroju pierwszym, w m. Silice, zawartoœæ chlorofilu „a” by³a znacznie wiêksza
(wartoœæ œrednia – 48,2 ìg/l), na poziomie umiarkowanego stanu
ekologicznego. Spoœród elementów fizykochemicznych w pierwszym przekroju dwa wskaŸniki przekracza³y granicê klasy II; by³y to
OWO (19,3 mg C/l) oraz azot azotanowy (5,41 mg N-NO3/l). Pozosta³e wskaŸniki by³y na poziomie I i II klasy jakoœci. W drugim przekroju wartoœci tlenu rozpuszczonego (3,6 mg O2/l) oraz substancji
rozpuszczonych (949 mg/l) przekracza³y standardy II klasy jakoœci.
Pozosta³e wskaŸniki spe³nia³y normy I (temperatura wody, zawiesina ogólna, odczyn, OWO, azot amonowy, azot azotanowy i azot
ogólny) i II klasy (BZT5, azot Kjeldahla, fosfor ogólny i przewodnoœæ w 20°C).
Jednolit¹ czêœæ wód o nazwie „Klebarski Kana³ z Jeziorem
Linowskim i Klebarskim” zakwalifikowano do umiarkowanego
stanu ekologicznego.
KONOPKA
Konopka jest lewobrze¿nym dop³ywem rzeki Pisy, o powierzchni
zlewni ca³kowitej 137,8 km2 i d³ugoœci 19 km. ród³a rzeki Konopki
znajduj¹ siê oko³o 4,5 km na po³udniowy wschód od miasta Bia³a
Piska w rejonie wsi Danowo na wysokoœci oko³o 165 m n.p.m. Ciek
ma pocz¹tkowo du¿y spadek, a od wsi Konopki wp³ywa na zatorfiony i równinny obszar, pociêty licznymi rowami melioracyjnymi,
równie¿ nabieraj¹c charakteru rowu melioracyjnego. Konopka ma
interesuj¹c¹ sieæ hydrograficzn¹. Posiada dwa prawobrze¿ne
dop³ywy – Bia³kê i Wargulówkê (D¹brówka). Rzeka Bia³ka p³ynie
z po³udniowego wschodu od strony miasta Bia³a Piska i w okolicach
m. Oblewo „krzy¿uje” swoje wody z Konopk¹ (Bia³ka p³ynie
oddzielnym korytem pod Konopk¹) a wpada do Konopki po oko³o
2,5 km swojego biegu w okolicach m. Zabielne. Po oko³o 1,5 km
od „skrzy¿owania” cieków Konopka ³¹czy siê z Kana³em Kaliskim.
Poni¿ej wsi Zabielne rzeka Konopka zmienia swój zachodni bieg na
pó³nocny przecinaj¹c zalesiony obszar sandrowy. Tutaj przyjmuje
drugi z prawobrze¿nych dop³ywów o nazwie Wargulówka. Od wsi
Ruda rzeka ponownie p³ynie w kierunku zachodnim by po 2 km znaleŸæ ujœcie w jeziorze Roœ. Na uwagê zas³uguje wspólna równinna
dolina ujœciowa z rzek¹ Œwiêcek, ujœcia obu cieków oddalone s¹
od siebie zaledwie oko³o 0,2 km.
Zlewnia Konopki zbudowana jest z piasków na glinie, piasków
i ¿wirów. Dolinê rzeki szczególnie œrodkowego i dolnego biegu
wyœcie³aj¹ torfy. Zlewnia Konopki ma doœæ ró¿norodny charakter
pod wzglêdem u¿ytkowania. RzeŸba terenu jest doœæ urozmaicona.
Obszar zlewni rzeki pokrywaj¹ faliste równiny moreny dennej i aluwialne utwory akumulacji rzecznej z pok³adami torfu.
Do Konopki, poprzez ciek Bia³ka, odprowadzane s¹ œcieki
z oczyszczalni w Bia³ej Piskiej (458,1 m3/d – kontrola z lipca 2008 r.).
Badania wód Konopki przeprowadzono w jednym przekroju
pomiarowo-kontrolnym – powy¿ej ujœcia do jeziora Roœ. WskaŸniki
fizykochemiczne takie jak: temperatura, odczyn, tlen rozpuszczony,
azot amonowy, azot azotanowy, azot ogólny, przewodnoœæ w 20ºC
oraz substancje rozpuszczone odpowiada³y normom I klasy. BZT5
i fosfor ogólny mieœci³y siê w II klasie. Jedynie ogólny wêgiel organiczny oraz azot Kjeldahla przekracza³y granicê II klasy jakoœci, co
wp³ynê³o na ocenê cieku – umiarkowany stan ekologiczny.
KORTÓWKA
Kortówka jest lewobrze¿nym dop³ywem £yny, rzek¹ III rzêdu,
o d³ugoœci 2,9 km i powierzchni zlewni 42,0 km2. Rzeka nie posiada
bezpoœrednich kontrolowanych Ÿróde³ zanieczyszczeñ.
Badania stanu jakoœci przeprowadzono w dwóch przekrojach
pomiarowo-kontrolnych – na wyp³ywie z jeziora Ukiel i powy¿ej
ujœcia do £yny, charakteryzuj¹cych jednolit¹ czêœæ wód o nazwie
„Kortówka z jeziorem Ukiel i Kortowskim”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” w badanej jednolitej czêœci wód wskazywa³a na I klasê. Na wyp³ywie z jeziora Ukiel œrednia wartoœæ
wynosi³a 3,1 ìg/l, natomiast powy¿ej ujœcia do £yny – 12,7 ìg/l.
Z innych elementów biologicznych, w przekroju powy¿ej ujœcia do
£yny, wykonano badania zoobentosu. Próby pobrano 15 maja 2008
roku. W piêciu podpróbach ogólna liczba wszystkich zbadanych
gatunków zoobentosu wynosi³a 2088. Najwiêksz¹ liczebnoœæ
osi¹gnê³y sk¹poszczety – 1770 osobników, nastêpnie z owadów –
ochotkowate – 198 osobników, a ze skorupiaków – równonogi – 51
osobników. Pozosta³e organizmy takie jak: ma³¿e, œlimaki, pijawki,
a z owadów: jêtki, chruœciki, chrz¹szcze i muchówki (z wyj¹tkiem
Chironomidae), wystêpowa³y w mniejszych iloœciach.
Z badanych elementów fizykochemicznych wskaŸnikiem decyduj¹cym o umiarkowanym stanie jednolitej czêœci wód w obu przekrojach by³ tlen rozpuszczony (4,7 mg O2/l; 4,8 mg O2/l), a w drugim
punkcie dodatkowo OWO (16,8 mg C/l), azot Kjeldahla (2,08 mg
N/l)i fosfor ogólny (0,406 mg P/l). Pozosta³e parametry spe³nia³y
wymogi I lub II klasy jakoœci wód.
Okreœlono umiarkowany stan ekologiczny badanej jednolitej czêœci wód.
KRUTYNIA
Krutynia jest rzek¹ IV rzêdu o d³ugoœci 99,9 km (³¹cznie z jeziorami,
przez które przep³ywa) i powierzchni zlewni 710,8 km2. Uchodzi do
jeziora Be³dany, le¿¹cego w zlewni Pisy. Najwiêkszym jej
dop³ywem jest Babant, nosz¹cy równie¿ nazwy Babiêtka lub Babiêta. W górnym biegu nazywana jest Warpunk¹, z Jeziora Bia³ego
wyp³ywa jako D¹brówka. Poni¿ej jeziora Gant nosi nazwê Struga
Gant, a po po³¹czeniu ze swym prawobrze¿nym dop³ywem – Babantem, zmienia nazwê na Babiêcka Struga. Na odcinku od jeziora Zyzdrój Ma³y do jeziora Zdru¿no zwana jest Spychowsk¹ Strug¹, a od
Jeziora Mokrego – Krutyni¹. Krutynia przep³ywa przez liczne jeziora: Warpuñskie, Zyndackie, Giel¹dzkie, Lampackie, Lampasz, Kujno, D³u¿ec, Bia³e, Gant, Zyzdrój Wielki, Zyzdrój Ma³y, Spychowskie, Zdru¿no, Uplik, Mokre, Krutyñskie, Gardyñskie (Ogrodowe).
Poni¿ej Jeziora Gardyñskiego tworzy dwa rozlewiska zwane jeziorami Malinówko i Jerzewko.
Krutynia jest jednym z najbardziej znanych szlaków turystyki
wodnej, rozpoczynaj¹cym siê w Sorkwitach na Jeziorze Lampackim, a koñcz¹cym siê na Jeziorze Nidzkim w Rucianem Nidzie.
Zlewnia Krutyni zbudowana jest z piasków i ¿wirów fluwioglacjalnych, a tak¿e z glin zwa³owych. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê
gleby rdzawe i bielicowe oraz gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane, które charakteryzuj¹ siê zró¿nicowan¹ przepuszczalnoœci¹. RzeŸba terenu jest bardzo urozmaicona. Wystêpuj¹ tu liczne pagórki
i zag³êbienia bezodp³ywowe, czêsto zatorfione. W strukturze u¿ytkowania zlewni znaczn¹ powierzchniê zajmuj¹ lasy oraz grunty orne.
Krutynia przep³ywa przez tereny gmin: Sorkwity, Piecki, Œwiêtajno, a na odcinku od Jeziora Gardyñskiego do ujœcia do jeziora
Be³dany stanowi granicê gmin Miko³ajki i Ruciane Nida. Najwiêkszymi miejscowoœciami po³o¿onymi nad rzek¹ s¹: Warpuny, Zyndaki, Sorkwity, D³u¿ec, Babiêta, Spychowo, Krutyñ, Ukta i Iznota.
Omawiana jednolita czêœæ wód znajduje siê na obszarze Puszczy
Piskiej. Do rzeki odprowadzane s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Spychowie (ok. 84 m3/d). Ponadto do Jeziora
Lampackiego odprowadzane s¹, poprzez rów melioracyjny, œcieki
z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Sorkwitach (ok. 80 m3/d).
Badania wód Krutyni prowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym – w Iznocie, charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ
wód o nazwie „Krutynia z Wigryni¹ do po³¹czenia jeziora Be³dany
z jeziorem Œniardwy”.
Badania biologiczne jednolitej czêœci wód wskazuj¹ na jej bardzo dobry stan ekologiczny (wartoœæ chlorofilu „a” wynosi³a 16,0
ìg/l). Wœród elementów fizykochemicznych, BZT5 (3,4 mg O2/l),
OWO (15,0 mg C/l) oraz azot Kjeldahla (1,33 mg N/l) odpowiada³y
II klasie jakoœci. Wartoœci pozosta³ych parametrów wskazywa³y na
I klasê jakoœci wód.
Ocena ogólna wskazuje na dobry stan ekologiczny badanej
jednolitej czêœci wód.
KUMIELA
Kumiela, zwana potocznie Dzikusk¹, jest rzek¹ II rzêdu, o d³ugoœci
18 km i powierzchni zlewni 49,5 km2. Jest to prawobrze¿ny dop³yw
rzeki Elbl¹g. Wyp³ywa z Jeziora Starego po³o¿onego na wysokoœci
172,6 m n.p.m. i w swoim biegu przep³ywa przez zbiornik zaporowy
(Jezioro Goplenica). Kumiela jest odbiornikiem œcieków z Nadleœnictwa w Elbl¹gu, wód pop³ucznych ze Stacji Uzdatniania Wody
„Królewiecka”, wód opadowych z terenu Elzam Holding SA,
Alstom Power Flowsystems Sp. z o.o. oraz z terenu miasta. Ponadto
na ujœciowym odcinku rzeki znajduje siê wylot awaryjny przepompowni œcieków z osiedla mieszkaniowego Zatorze. Przekrój pomiarowo-kontrolny zosta³ zlokalizowany w 0,2 km, na jednolitej czêœci
wód (PLRW 20001754929) o nazwie Kumiela.
Elementy biologiczne – wartoœæ stê¿enia chlorofilu by³a niska
i kwalifikowa³a przekrój do I klasy.
Elementy fizykochemiczne – o wyznaczeniu umiarkowanego
stanu ekologicznego zadecydowa³y wielkoœci ogólnego wêgla organicznego (OWO) oraz fosforu ogólnego, które wyst¹pi³y w wielkoœciach poni¿ej stanu dobrego.
LIPÓWKA
Lipówka jest rzek¹ II rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem Pas³êki,
o d³ugoœci 12,6 km i powierzchni zlewni 30,6 km2. Ujœciowy odcinek rzeki przep³ywa przez miasto Braniewo. Rzeka jest odbiornikiem œcieków z osiedla mieszkaniowego w Lipowinie. Przekrój Braniewo zlokalizowany jest w 0,2 km, na jednolitej czêœci (PLRW
200017569929) o nazwie Lipówka.
Elementy biologiczne – zawartoœæ chlorofilu „a” spe³nia³a
wymogi I klasy jakoœci.
Elementy fizykochemiczne – parametrem, który wyst¹pi³ w stê¿eniach poni¿ej stanu dobrego by³ ogólny wêgiel organiczny. Pozosta³e wielkoœci wskaŸników odpowiada³y I lub II klasie jakoœci wód.
23
LIWNA
MOR¥G
Liwna jest rzek¹ IV rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem Gubra,
o d³ugoœci oko³o 35 km. Zlewnia zajmuje obszar 242 km2. ród³a
Liwny znajduj¹ siê na zachód od jeziora Silec. Najwiêkszym
dop³ywem jest So³ka.
Zlewnia Liwny zbudowana jest g³ównie z glin zwa³owych
i zwietrzelinowych. W zachodniej i po³udniowej czêœci wystêpuj¹
pojedyncze p³aty piasków z domieszk¹ ¿wirów i gliny zwa³owej
oraz i³y. Na takim pod³o¿u powsta³y gleby brunatne w³aœciwe
i wy³ugowane. We wschodniej czêœci zlewni wykszta³ci³y siê gleby
hydromorficzne, a w zachodniej (dolny bieg rzeki) czarne i szare ziemie. Z wyj¹tkiem gleb hydromorficznych s¹ to gleby o bardzo ma³ej
przepuszczalnoœci. W strukturze u¿ytkowania terenu wyraŸnie przewa¿aj¹ grunty orne, a w obrêbie dolin rzecznych wystêpuj¹ ³¹ki
i pastwiska, czêsto podmok³e. Lasy zajmuj¹ stosunkowo niewielk¹
powierzchniê g³ównie w czêœci pó³nocnej i wschodniej. Dolina Liwny jest na ogó³ w¹ska i zatorfiona, choæ miejscami znacznie rozszerza siê. W odcinku Ÿród³owym i ujœciowym znajduj¹ siê silnie rozbudowane systemy melioracyjne. Na ca³ym obszarze zlewni wystêpuj¹
liczne zag³êbienia bezodp³ywowe.
Rzeka przep³ywa przez teren powiatu kêtrzyñskiego (gminy –
Srokowo i Barciany). Wzd³u¿ jej biegu po³o¿one s¹ nastêpuj¹ce wiêksze miejscowoœci: Ogródki, Barciany, Modgarby. Liwna odbiera,
poprzez rowy melioracyjne, zanieczyszczenia z mechaniczno-biologicznych oczyszczalni œcieków w Barcianach i Windzie (odpowiednio ok. 140 m3/d i 53 m3/d).
Rzeka by³a badana w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, powy¿ej ujœcia do Gubra, w Krelikiejmach, reprezentuj¹cym
jednolit¹ czêœæ wód „Liwna od dop³ywu spod Starej Ró¿anki do
ujœcia”.
Spoœród elementów fizykochemicznych wartoœci czterech
wskaŸników przekracza³y granicê II klasy jakoœci wód. By³y to:
OWO (25,8 mg C/l), azot Kjeldahla (2,07 mg N/l), azot azotanowy
(9,95 mg N-NO3/l) i azot ogólny (11,4 mg N/l). Pozosta³e wskaŸniki
odpowiada³y I lub II klasie.
jako umiarkowany.
Mor¹g jest rzek¹ II rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Pas³êki.
Wyp³ywa z jeziora o tej samej nazwie i po 4 km wpada do Pas³êki.
Jest to rzeka typowo nizinna o minimalnym spadku i leniwym nurcie. Rzeka Mor¹g, poprzez rzekê £uktê, stanowi odbiornik zanieczyszczeñ z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni œcieków
w £ukcie. Przekrój Maronie po³o¿ony jest w 3,0 km, na jednolitej
czêœci wód o nazwie Mor¹g (PLRW 20001856329).
Elementy biologiczne – wartoœæ stê¿enia chlorofilu kwalifikowa³a przekrój do I klasy.
Elementy fizykochemiczne – badane wskaŸniki spe³nia³y
wymagania stanu bardzo dobrego lub dobrego.
Stan ekologiczny rzeki Mor¹g w przekroju Maronie okreœlono jako dobry.
£YNA
Opis rzeki znajduje siê na pocz¹tku opracowania przy £ynie badanej
w ramach monitoringu diagnostycznego. Badania £yny w monitoringu operacyjnym prowadzono w szeœciu przekrojach
pomiarowo-kontrolnych:
– Brzeziny – „£yna od wyp³ywu z jeziora Ustrych do
Wad¹ga”;
– Redykajny oraz poni¿ej Dobrego Miasta, Kosyñ – „£yna od
Wad¹ga do Kirsny z jeziorem Mos¹g;
– Smolajny oraz powy¿ej Lidzbarka Warmiñskiego – „£yna
od Kirsny do Symsarny”;
– powy¿ej Bartoszyc – charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ
wód „£yna od Symsarny do Pisy z Elm¹ od Powarszynki”.
Wyniki badañ chlorofilu „a” we wszystkich badanych przekrojach wskazuj¹ na bardzo dobry stan ekologiczny wód £yny. Spoœród
wskaŸników fizykochemicznych wiêkszoœæ spe³nia³a wymogi I klasy. Ogólny wêgiel organiczny przekracza³ normy II klasy w Redykajnach, poni¿ej Dobrego Miasta i powy¿ej Bartoszyc (odpowiednio
16,5; 15,3; 17,8 mg C/l). Azot Kjeldahla we wszystkich punktach
odpowiada³ II klasie.
Dobry stan ekologiczny wód stwierdzono w Brzezinach
i Smolajnach oraz powy¿ej Lidzbarka Warmiñskiego. Natomiast umiarkowany stan ekologiczny wód wykazywa³y wody
£yny w Redykajnach oraz poni¿ej Dobrego Miasta i powy¿ej
Bartoszyc.
24
OMAZA
Omaza jest rzek¹ II rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem Banówki,
uchodz¹cym do niej poza granicami Polski. D³ugoœæ ca³kowita rzeki
wynosi 24,5 km, (w granicach Polski 19,5 km), a powierzchnia zlewni 45 km2 (w granicach Polski 41,7 km2). Omaza nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Punkt w Grzechotkach po³o¿ony jest w 9,0 km, na jednolitej czêœci wód o nazwie
„Omaza do granicy pañstwa” (PLRW 40001757245).
Elementy biologiczne – wartoœæ chlorofilu „a” spe³nia³a
wymogi I klasy jakoœci.
Elementy fizykochemiczne – parametrami, które wyst¹pi³y
w stê¿eniach poni¿ej stanu dobrego by³y OWO oraz fosfor ogólny.
Pozosta³e wielkoœci wskaŸników odpowiada³y I lub II klasie.
OMULEW
Omulew jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem Narwi. Jej
d³ugoœæ, ³¹cznie z jeziorem Omulew, wed³ug Podzia³u hydrograficznego Polski (1983), wynosi 113,7 km, w tym w granicach województwa warmiñsko-mazurskiego oko³o 55 km. Powierzchnia
zlewni ca³kowitej zajmuje obszar 2052,9 km2. Górnym odcinkiem
Omulwi jest Struga Koniuszyn, wyp³ywaj¹ca ze Ÿróde³ powy¿ej
jeziora Koniuszyn. Najwiêkszymi jej dop³ywami s¹: Czarna,
Rekownica, Sawica, Czarka, Wa³pusza (lub Wa³pusz), Lejkowska
Struga i PrzeŸdziecka Struga.
Na powierzchni zlewni przewa¿aj¹ piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. W pó³nocnej czêœci wystêpuj¹ pojedyncze p³aty piasków
z domieszk¹ ¿wirów i gliny zwa³owej, a w œrodkowej i po³udniowej
– piaski eoliczne tworz¹ce wydmy. Na ca³ym obszarze znajduj¹ siê
du¿e p³aty torfów. W zlewni wystêpuj¹ liczne zag³êbienia bezodp³ywowe. Niektóre z nich wype³nione s¹ stale wod¹. Dolina
Omulwi na ca³ej d³ugoœci jest dobrze wykszta³cona. Miejscami
znacznie rozszerza siê, tworz¹c rozleg³e, podmok³e ³¹ki. Zlewnia ma
charakter rolniczy. Dominuj¹ pola uprawne oraz ³¹ki i pastwiska.
Lasy zajmuj¹ stosunkowo ma³¹ powierzchniê. Na terenie zlewni
dominuj¹ gleby rdzawe i bielicowe, wytworzone z piasków gliniastych i py³ów. W dolinach rzecznych wykszta³ci³y siê kompleksy
gleb glejowych i torfowiska.
Rzeka przep³ywa przez tereny gmin: Nidzica, Jedwabno i Wielbark. Najwiêkszymi miejscowoœciami po³o¿onymi nad Omulwi¹ s¹:
Kot, Weso³owo, Weso³ówek, G³uch i Wielbark. Bezpoœrednio do
rzeki kierowane s¹ œcieki z oczyszczalni mechaniczno-biologicznej
w Wielbarku, w iloœci oko³o 90 m3/d. Natomiast poprzez Kana³ Szuæ
odprowadzane s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni
w Jedwabnie (ok. 130 m3/d).
W 2008 roku badania Omulwi przeprowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, w miejscowoœci Sêdrowo, reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód „Omulew od Sawicy do ujœcia”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” wskazywa³a na bardzo dobry stan ekologiczny badanej rzeki (œr. – 14,4 μg/l). Spoœród elementów fizykochemicznych wymogi II klasy spe³nia³y: OWO (15 mg C/l), azot
Kjeldahla (1,68 mg N/l) i fosfor ogólny (0,295 mg P/l). Pozosta³e
odpowiada³y I klasie.
Badan¹ jednolit¹ czêœæ wód zakwalifikowano do dobrego
stanu ekologicznego.
Elementy fizykochemiczne – ¿aden z badanych parametrów
nie wyst¹pi³ w wielkoœciach przekraczaj¹cych granicê stanu
dobrego.
Stan ekologiczny wyznaczono jako dobry.
OŒWINKA
PISA
Oœwinka jest prawobrze¿nym dop³ywem £yny (£awy), ciekiem III
rzêdu. W granicach naszego kraju znajduje siê górny odcinek
o d³ugoœci oko³o 21,8 km. Powierzchnia zlewni ca³kowitej badanego
odcinka rzeki w granicach naszego kraju wynosi 142,8 km2. Natomiast ca³y system rzeki Oœwinki – Œwini (Puti³owki) w granicach
naszego kraju ma zlewniê równ¹ 192,1 km2 (Podzia³ hydrograficzny
Polski 1983). ródlisko rzeki znajduje siê na po³udnie od jeziora
Rydzówka. Ciek przep³ywa przez jezioro Rydzówka i do jeziora
Oœwin p³ynie w kierunku wschodnim, a nastêpnie w miejscowoœci
Guja skrêca na pó³noc. Na tym odcinku ma nazwê Rawda. W siedlisku Ró¿ewiec (m. Wêgielsztyn) ciek jest spiêtrzony kilkumetrowym
jazem. Po wyp³ywie z jeziora Oœwin ciek zmienia nazwê na Oœwinka
i po oko³o 2,8 km przekracza granicê pañstwa i wp³ywa na teren
Federacji Rosyjskiej (Obwód Kaliningradzki) jako Œwinia (ros.
Puti³owka). Warte podkreœlenia jest przep³yw rzeki przez rezerwat
faunistyczny „Siedem Wysp”, który obejmuje ca³e jezioro Oœwin
z wyspami i przyleg³ymi terenami przybrze¿nymi (utworzony
w celu ochrony licznych gatunków ptactwa przelotowego i gniazduj¹cego). Równie¿ na wyp³ywie z jeziora Oœwin zbudowano
w 1993 roku jaz piêtrz¹cy, który ma uchroniæ odpowiedni poziom
wód tego p³ytkiego zbiornika wodnego. Istotnymi dop³ywami systemu rzecznego Oœwinki s¹ dop³ywy: z Jeziora Wêgielsztyñskiego
oraz Czarna Struga i Ruda wpadaj¹ce do jeziora Oœwin. Na odcinku
Oœwinki o nazwie Rawda ciek ma niewielk¹ zasobnoœæ w wodê.
Znacznie wiêksz¹ zasobnoœæ w wodê ma rzeka na wyp³ywie z jeziora
Oœwin.
Zlewnia zbudowana jest przewa¿nie z glin zwa³owych, zaœ
doliny rzeczne oraz otoczenie jezior wys³ane jest torfami. Struktura
u¿ytkowania terenu jest doœæ zró¿nicowana spory jest udzia³ pól
uprawnych i ³¹k wzglêdnie du¿o jest nieu¿ytków s¹ równie¿ doœæ
spore kompleksy leœne i obszary podmok³e.
Rzeka przep³ywa przez teren powiatu wêgorzewskiego (gmina
Wêgorzewo), odcinek przygraniczny na styku z powiatem kêtrzyñskim (gmina Srokowo). Oœwinka jest bezpoœrednim odbiornikiem
zanieczyszczeñ z osiedlowej oczyszczalni w D¹brówce Ma³ej (11,5
m3/d wg kontroli z czerwca 2004 r.).
Badania wód Oœwinki przeprowadzono w dwóch przekrojach
pomiarowo-kontrolnych – Wêgielsztyn i Zielony Ostrów.
Rzeka Oœwinka na stanowisku w Wêgielsztynie prowadzi³a
wody umiarkowanego stanu ekologicznego. Normy II klasy przekracza³y azot azotanowy (10,1 mg N-NO3/l) oraz azot ogólny (11,2
mg N/l). Wartoœciom II klasy odpowiada³y: tlen rozpuszczony,
BZT5 i azot Kjeldahla. Pozosta³e parametry spe³nia³y normy I klasy
jakoœci.
W punkcie Zielony Ostrów oceniono stan ekologiczny wód
rzeki Oœwinki jako umiarkowany. Na tak¹ klasyfikacjê wp³ynê³y
wskaŸniki fizykochemiczne, takie jak: tlen rozpuszczony (3,0 mg
O2/l), BZT5 (7,8 mg O2/l), OWO (20,4 mg C/l) i azot Kjeldahla (2,09
mg N/l). Pozosta³e parametry nie przekracza³y norm I i II klasy jakoœci wód.
Pisa jest prawobrze¿nym dop³ywem Narwi, ciekiem III rzêdu,
o d³ugoœci 142,2 km, z czego 91,4 km biegnie w granicach województwa warmiñsko-mazurskiego. Zlewnia zajmuje obszar 4499,8
km2 (Podzia³ hydrograficzny Polski 1983). Za pocz¹tek rzeki uznano system Wielkich Jezior Mazurskich od wodowskazu Gi¿ycko,
zlokalizowanego na Kanale £uczañskim (Gi¿yckim). Do jeziora
Roœ kilometra¿ Pisy poprowadzono drog¹ wodn¹ Wielkich Jezior
Mazurskich. W³aœciwa Pisa rozpoczyna bieg od wyp³ywu z jeziora
Roœ i po przep³yniêciu 80 km w kierunku po³udniowym wpada do
Narwi na 180,8 km jej biegu. W górnym biegu rzeka meandruje
tworz¹c liczne starorzecza. Pisa ³¹cz¹c Narew z Wielkimi Jeziorami
Mazurskimi stanowi wa¿n¹ arteriê komunikacyjn¹ (zaliczana jest do
rzek ¿eglownych) i atrakcyjny szlak turystyczny. G³ównymi
dop³ywami Pisy poni¿ej jeziora Roœ s¹: Rybnica, Turoœl, dop³yw
spod Pupkowizny (prawobrze¿ne) oraz Pisza Woda, Bogumi³ka,
Wincenta, Skroda (lewobrze¿ne).
RzeŸba terenu jest urozmaicona, od falisto pagórkowatych
wzniesieñ, zbudowanych z piasków gliniastych i glin zwa³owych, do
rozleg³ej równiny sandrowej z licznie wykszta³conymi wydmami,
rozci¹gaj¹cej siê na znacznym obszarze zlewni. Doliny rzeki i mocno rozcz³onkowanych dop³ywów silnie zatorfione. Na takich utworach wykszta³ci³y siê gleby p³owe, brunatne w³aœciwe i bielicowe.
W strukturze zagospodarowania zlewni dominuj¹ lasy Puszczy
Piskiej. W zatorfionych obni¿eniach wystêpuj¹ ³¹ki i pastwiska, pola
uprawne zajmuj¹ niewielki procent powierzchni. W obszarze zlewniowym Pisy po³o¿ony jest rezerwat przyrody Jezioro Pogubie Wielkie, utworzony dla ochrony miejsc lêgowych rzadkich gatunków
ptaków. Poza tym znaczny area³ Puszczy Piskiej i liczne jeziora podlegaj¹ ochronie jako obszar chronionego krajobrazu (OCHK Puszczy i Jezior Piskich).
Kana³ £uczañski po³o¿ony jest w powiecie gi¿yckim (miasto
Gi¿ycko), natomiast w³aœciwa Pisa przep³ywa przez powiat piski
(gmina Pisz). Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ po³o¿on¹ nad rzek¹ jest
Pisz. Rzeka jest bezpoœrednim i poœrednim odbiornikiem zanieczyszczeñ. Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o.o.
w Piszu odprowadza bezpoœrednio do Pisy 1860,8 m3/d œcieków
oczyszczonych mechaniczno-biologicznie (wg kontroli z wrzeœnia
2008 r.). Fabryka „Sklejka-Pisz” S.A. w Piszu odprowadza okresowo do Pisy 163,5 m3/d œcieków powsta³ych ze zraszania surowca
i oczyszczonych mechanicznie (wg kontroli z wrzeœnia 2008 r.).
Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Spó³ka z o.o. w Gi¿ycku odprowadza bezpoœrednio do Niegocina 6899,3 m3/d œcieków
oczyszczonych mechaniczno-biologicznie (wg kontroli z kwietnia
2006 r.). To punktowe Ÿród³o zanieczyszczeñ ujêto ze wzglêdu na
zmiennoœæ granicy dzia³u wodnego i mo¿liwoœci wp³ywu.
W 2008 roku badania wód Pisy w ramach monitoringu operacyjnego prowadzono w 3 punktach pomiarowo-kontrolnych: wodowskaz Gi¿ycko; poni¿ej wyp³ywu z jeziora Roœ oraz poni¿ej miasta
Pisz.
W pierwszym punkcie stwierdzono umiarkowany stan ekologiczny wód rzeki Pisy. Przekroczenia II klasy jakoœci wód dotyczy³y
OWO (16,3 mg C/l). BZT5 (4,2 mg O2/l) i azot Kjeldahla (1,57 mg
N/l) mieœci³y siê w granicach II klasy. Pozosta³e parametry odpowiada³y I klasie.
W drugim przekroju stwierdzono dobry stan ekologiczny.
Parametry takie jak: temperatura wody, odczyn, tlen rozpuszczony,
azot amonowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, przewodnoœæ w 20ºC, substancje rozpuszczone nie przekracza³y granic
I klasy. Pozosta³e wskaŸniki mieœci³y siê w II klasie jakoœci.
Trzeci punkt charakteryzowa³ siê umiarkowanym stanem
ekologicznym. Przekroczenia dobrego stanu dotyczy³y OWO (16,4
PAS£ÊKA
Przekrój pomiarowo-kontrolny w Sportynach zlokalizowany zosta³
w 78,6 km, na jednolitej czêœci wód o nazwie Pas³êka od Mor¹ga do
Drwêcy Warmiñskiej bez Drwêcy Warmiñskiej (PLRW
2000205659). Rzeka do miejscowoœci Sportyny jest bezpoœrednim
odbiornikiem œcieków z oczyszczalni w £êgutach oraz za poœrednictwem dop³ywów z miejscowoœci Olsztynek, Biesal, Woryty, Gietrzwa³d, Sza³stry, Œwi¹tki, E³dyty Wielkie i Bia³a Wola.
Elementy biologiczne – wartoœæ stê¿enia chlorofilu „a” wskazywa³a na I klasê.
25
mg C/l). Temperatura wody, odczyn, tlen rozpuszczony, BZT5, azot
amonowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, przewodnoœæ w 20ºC i substancje rozpuszczone mieœci³y siê w normach I klasy, a jedynie azot Kjeldahla – II.
PISA PÓ£NOCNA
Pisa Pó³nocna jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem £yny,
o d³ugoœci oko³o 35 km, a zlewnia zajmuje obszar 324,3 km2. Najwiêkszym dop³ywem Pisy Pó³nocnej jest Bajdycka M³ynówka. Rzeka bifurkuje do Jeziora Kinkajmskiego. Posiada wiele, czêsto bardzo
ma³ych dop³ywów. W po³udniowej czêœci zlewni wystêpuj¹ liczne
zag³êbienia bezodp³ywowe, niektóre z nich s¹ stale lub okresowo
wype³nione wod¹. Dolina rzeki na znacznej d³ugoœci jest zatorfiona.
Zlewnia zbudowana jest g³ównie z gliny zwa³owej oraz z piasków
i ¿wirów wodnolodowcowych. W strukturze u¿ytkowania zlewni
dominuj¹ pola uprawne. Rzeka przep³ywa przez tereny gmin: Jeziorany, Bisztynek, Kiwity, Bartoszyce i Sêpopol. Wzd³u¿ jej brzegów
po³o¿one s¹ nastêpuj¹ce wiêksze miejscowoœci: Kiwity, Galiny,
Minty, Wiatrowiec i Rygarby.
G³ównymi punktowymi Ÿród³ami zanieczyszczeñ rzeki s¹
oczyszczane mechaniczno-biologicznie œcieki odprowadzane przez
oczyszczalniê w Bisztynku (ok. 210 m3/d) oraz w £abêdniku (ok. 70
m3/d). Mniejsze iloœci œcieków pochodz¹ z miejscowoœci: Minty,
Galiny i Kosy.
Badania jakoœci wód prowadzono w dwóch przekrojach pomiarowo-kontrolnych: poni¿ej Po³apiñskiej Strugi oraz powy¿ej ujœcia
do £yny, w miejscowoœci Rygarby. Przekroje te charakteryzowa³y
jednolit¹ czêœæ wód zwan¹: „Pisa od Po³apiñskiej Strugi do ujœcia”.
Zawartoœæ chlorofilu „a” w obu punktach, reprezentuj¹cych
jedn¹ jednolit¹ czêœæ wód, wskazywa³a na bardzo dobry stan ekologiczny (wartoœci œrednie – 13,2 i 15,3 μg/l). WskaŸnikami fizykochemicznymi obni¿aj¹cymi jakoœæ wody by³y: poni¿ej Po³apiñskiej
Strugi – tlen rozpuszczony, OWO i azot azotanowy, a w miejscowoœci Rygarby – OWO, azot azotanowy i azot ogólny. Pozosta³e wskaŸniki mieœci³y siê w normach I–II klasy.
Stan ekologiczny jednolitej czêœci wód „Pisa od Po³apiñskiej
Strugi do ujœcia” oceniono jako umiarkowany.
POBÓRSKA STRUGA
W 2008 roku Pobórsk¹ Strugê badano w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym poni¿ej ujœcia œcieków z Tyrowa i Samborowa. Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia dla Ostródy, zlokalizowana w Tyrowie, odprowadza³a oko³o 6370 m3/d œcieków. Natomiast oczyszczalnia
w Samborowie odprowadza³a oko³o 110 m3/d. Mniejsze iloœci œcieków
pochodzi³y z oczyszczalni w Smykówku (ok. 20 m3/d).
Badanie elementów biologicznych (zawartoœæ chlorofilu „a” –
13,2 μg/l) wskazuje na bardzo dobry stan ekologiczny rzeki. Z badanych elementów fizykochemicznych na ocenê wp³ynê³y nastêpuj¹ce
wskaŸniki: OWO (17,1 mg C/l), azot Kjeldahla (2,13 mg N/l) i azot
azotanowy (7,42 mg N-NO3/l). Wymogi I lub II klasy spe³nia³y
pozosta³e wskaŸniki fizykochemiczne.
Stan ekologiczny Pobórskiej Strugi oceniono jako
umiarkowany.
SAJNA
Sajna jest rzek¹ IV rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Gubra, o d³ugoœci 50,6 km i powierzchni zlewni 500,6 km2. Sajna wyp³ywa
w pobli¿u kolonii Widryny, u podnó¿a wzniesieñ morenowych.
G³ównym jej dop³ywem jest Ryn.
Obszar zlewni Sajny pokrywaj¹ g³ównie gliny zwa³owe i zwietrzelinowe, piaski gliniaste, piaski i ¿wiry oraz i³y. Na takim pod³o¿u
wytworzy³y siê gleby brunatne w³aœciwe i wy³ugowane oraz czarne
i szare ziemie odznaczaj¹ce siê ma³¹ przepuszczalnoœci¹. Na terenie
ca³ej zlewni powsta³y liczne zag³êbienia bezodp³ywowe, czêsto
wype³nione wod¹. Zlewnia Sajny ma charakter typowo rolniczy.
W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ grunty orne, ³¹ki
i pastwiska. Lasy zajmuj¹ stosunkowo ma³¹ powierzchniê.
26
Sajna przep³ywa przez tereny powiatów – kêtrzyñskiego i bartoszyckiego (gminy: Reszel, Bisztynek, Korsze). Miastem
po³o¿onym nad rzek¹ Sajn¹ jest Reszel. G³ównymi bezpoœrednimi
punktowymi Ÿród³ami zanieczyszczenia Sajny s¹ œcieki pochodz¹ce
z oczyszczalni mechaniczno-biologicznej w Reszlu (ok. 950 m3/d)
oraz z zak³adu „Rema” SA w Reszlu (ok. 40 m3/d). Do Korszynianki,
uchodz¹cej do Sajny, odprowadzane s¹ œcieki z oczyszczalni mechaniczno-biologicznej w Korszach, a tak¿e œcieki z wylotu kanalizacji
ogólnosp³awnej w Korszach (odpowiednio ok. 380 m3/d i ok.
50 m3/d).
W 2008 roku Sajnê badano w dwóch przekrojach – poni¿ej
oczyszczalni w Reszlu, charakteryzuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód
„Sajna od Ÿróde³ do Kana³u Reszelskiego z Jeziorem Widryñskim
i Legiñskim” i powy¿ej ujœcia do Gubra, w miejscowoœci S¹toczno,
reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ wód „Sajna od starego koryta Sajny
do ujœcia”.
Spoœród badanych elementów fizykochemicznych w pierwszym punkcie szeœæ wskaŸników przekracza³o II klasê; by³y to: tlen
rozpuszczony (3,5 mg O2/l), OWO (18,8 mg C/l), BZT5 (10 mg
O2/l), azot amonowy (9,09 mg N/l), azot Kjeldahla (13,9 mg N/l)
i fosfor ogólny (1,54 mg P/l). Natomiast w drugim przekroju cztery
wskaŸniki przekracza³y II klasê: OWO (18,9 mg C/l), azot Kjeldahla
(2,47 mg N/l), azot azotanowy (8,47 mg N-NO3/l) i azot ogólny (10,4
mg N/l). Pozosta³e parametry mieœci³y siê w I/II klasie.
Stan ekologiczny obu badanych jednolitych czêœci wód oceniono jako umiarkowany.
SAPINA
Sapina jest prawobrze¿nym dop³ywem kompleksu jeziora Mamry,
ciekiem III rzêdu. Jej d³ugoœæ ca³kowita wynosi 42,1 km, zlewnia
zajmuje obszar 278,8 km2. ród³a Sapiny znajduj¹ siê w zachodniej
czêœci Puszczy Boreckiej. Jest to rzeka typowo pojezierna (odcinki
przebiegaj¹ce przez jeziora stanowi¹ 41%). Przep³ywa ona przez
ci¹g jezior: ¯ywy, So³tmany, ¯ywki, Kruklin (jego po³udniowo-zachodnia czêœæ nazwana jeziorem Ko¿uchy stanowi rezerwat
ornitologiczny), Patelnia, Go³dopiwo, Wilkus, Pozezdrze i Strêgiel.
Jeziora te wraz z sam¹ rzek¹, ze wzglêdu na wysokie walory przyrodnicze, objête s¹ stref¹ ciszy. Koñcowy odcinek rzeki uchodzi do
jeziora Œwiêcajty. G³ówne dop³ywy Sapiny to: dop³yw z jeziora
£êkuk Wielki oraz dop³yw z jeziora Czarna Kuta. Sapina (od jeziora
Kruklin) stanowi¹ca popularny szlak kajakowy, p³ynie bardzo
malownicz¹ dolin¹ wœród ³¹k, obrze¿on¹ stromymi skarpami poroœniêtymi lasem. Pocz¹tkowo rzeka p³ynie w kierunku po³udniowo-wschodnim, nastêpnie skrêca na zachód i od jeziora Kruklin
p³ynie w kierunku pó³nocnym, a nastêpnie pó³nocno-zachodnim,
utrzymuj¹cym siê a¿ do ujœcia, do jeziora Œwiêcajty. Sieæ wodna
w górnym odcinku rzeki jest zawik³ana i w znacznej czêœci sztuczna.
Wystêpuj¹ tam liczne, niewielkie jeziorka i podmok³oœci. W miejscowoœci Kruklanki a¿ do ujœcia do jeziora Go³dopiwo rzeka zosta³a
uregulowana. Przy wyp³ywie Sapiny z jeziora Go³dopiwo znajduje
siê œluza Przerwanki, wykonana w zwi¹zku z budow¹ Kana³u
Mazurskiego. Poni¿ej jeziora Wilkus dolina rzeki rozszerza siê i staje siê podmok³a. Zlewnia Sapiny po³o¿ona jest na równinie morenowej, pokrytej wzgórzami morenowymi i piaskami sandrowymi.
Zbudowana jest z glin zwa³owych oraz piasków luŸno i s³abo gliniastych. Miejscami wystêpuj¹ piaski i mu³ki zastoiskowe, a w dolinach
rzeki – torfy. Wzd³u¿ niskich brzegów jezior wystêpuj¹ holoceñskie
osady jeziorne. Wykszta³ci³y siê tu gleby brunatne w³aœciwe, rdzawe
oraz bielice charakteryzuj¹ce siê ró¿n¹ przepuszczalnoœci¹. W strukturze u¿ytkowania zlewni dominuj¹ lasy, spory udzia³ maj¹ ³¹ki
i pastwiska, niewiele jest gruntów ornych.
Rzeka przep³ywa przez teren powiatów gi¿yckiego (gminy –
Gi¿ycko i Kruklanki) i wêgorzewskiego (gminy – Pozezdrze
i Wêgorzewo). Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ po³o¿on¹ bezpoœrednio
nad rzek¹ s¹ Kruklanki.
W 2008 roku badania wód Sapiny w ramach monitoringu operacyjnego prowadzono w dwóch punktach – powy¿ej ujœcia do jeziora
Go³dopiwo i wodowskaz Strêgielek.
Analiza badañ pierwszego punktu wykaza³a umiarkowany
stan ekologiczny. Wp³yw na stan mia³y przekroczenia OWO (16,9
mg C/l) oraz azotu Kjeldahla (2,37 mg N/l). Tlen rozpuszczony (6,7
mg O2/l) i BZT5 (4,0 mg O2/l) odpowiada³y normom II klasy jakoœci
wód. Pozosta³e wskaŸniki spe³nia³y normy I klasy.
W drugim z badanych przekrojów, wiêkszoœæ parametrów fizykochemicznych mieœci³a siê w normach I i II klasy. Jedynie OWO
przekroczy³o granicê II klasy jakoœci. Z tego powodu stan ekologiczny wód Sapiny w punkcie wodowskaz Strêgielek oceniono
jako umiarkowany.
Makrofitowy stan rzeki – na oko³o 100. metrowym odcinku zlokalizowanym w pobli¿u drugiego przekroju wykonano badanie stanu ekologicznego rzeki pod wzglêdem makrofitów. Badanie odby³o
siê w drugiej po³owie sierpnia 2007 roku. Badany odcinek znajdowa³
siê w lesie. Szerokoœæ wynosi³a 10–20 m. Dominuj¹cym substratem
dna by³ piasek. G³êbokoœæ najczêœciej wynosi³a od 0,5 m do 1 m.
Zacienienie zarówno prawej jak i lewej strony by³o gêste. Typ
przep³ywu g³adki.
Makrofitowy stan ekologiczny oceniono jako dobry (MIR =
41,3). Badany odcinek charakteryzowa³ siê zró¿nicowaniem gatunkowym i iloœciowym. Najwiêksz¹ powierzchniê badanego odcinka
pokrywa³ gr¹¿el ¿ó³ty (Nuphar lutea) oraz turzyca b³otna (Carex
acutiformis). Wœród roœlin wynurzonych o szerokiej tolerancji
w stosunku do trofii licznie wystêpowa³y równie¿: szalej jadowity
(Cicuta virosa), manna mielec (Glyceria maxima), ¿abiœciek
p³ywaj¹cy (Hydrocharis morsus-ranae), strza³ka wodna (Sagittaria
sagittifolia), je¿og³ówka ga³êzista (Sparganium erectum), pa³ka szerokolistna (Typha latifolia). Stosunkowo znaczny udzia³ w budowie
szaty roœlinnej omawianego odcinka mia³y: trzcina pospolita
(Phragmites australis), karbieniec pospolity (Lycopus europaeus),
krwawnica pospolita (Lythrum salicaria), psianka s³odkogórz (Solanum dulcamara), tarczyca pospolita (Scutellaria galericulata).
Makrozoobentos – ponadto w tej jednolitej czêœci wód badano
makrobezkrêgowce bentosowe, których nie uwzglêdniono w klasyfikacji wód rzeki, poniewa¿ warunki referencyjne dla tego elementu
biologicznego s¹ w trakcie ustalania. Próby pobierano na dwóch stanowiskach w maju 2008 roku. Na stanowisku przed jeziorem
Go³dopiwo ogólna liczba organizmów wynosi³a 636. Najliczniej
wystêpowa³y larwy ochotkowatych (Chironomidae) – 163 osobniki
i chruœcików (Trichoptera) – 156 osobników. Kolejnymi grupami
pod wzglêdem iloœci organizmów by³y: ma³¿e (Bivalvia) – 104 osobniki, sk¹poszczety (Oligochaeta) – 107 osobników i pijawki (Hirudinea) 42 osobniki. Larwy owadów, takich jak: jêtki (Ephemeroptera), wa¿ki (Odonata), pluskwiaki ró¿noskrzyd³e (Heteroptera),
chrz¹szcze (Coleoptera) i meszkowate (Simuliidae) zamyka³y siê
w liczbie kilku-kilkunastu osobników.
Na odcinku rzeki w rejonie wodowskazu Strêgielek wykonano
równie¿ badania makrobezkrêgowców bentosowych. Sortowano 5
podprób. Ogólna liczba osobników wynosi³a 706. Zdecydowanie
dominowa³y tutaj larwy ochotkowatych (Chironomidae) – 258
osobników. Drug¹ co do liczebnoœci grup¹ by³y jêtki (Ephemeroptera) – 136 osobników, kolejnymi: sk¹poszczety (Oligochaeta) – 123
osobniki i chruœciki (Trichoptera) – 85 osobników. Larwy wa¿ek,
ma³¿e, œlimaki i pijawki mia³y niewielki udzia³ w makrozoobentosie.
SAWICA
Sawica jest rzek¹ IV rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem Omulwi. Jej
d³ugoœæ, ³¹cznie z jeziorami, przez które przep³ywa, wynosi oko³o
32 km, a powierzchnia zlewni 399,3 km2. Sawica wyp³ywa z jeziora
Sasek Wielki. Powy¿ej Jeziora Sêdañskiego nazywana jest Sask¹
(lub Saskiem), a na odcinku pomiêdzy jeziorami – Sêdañskim
i Sasek Ma³y (Szoby Ma³e) – Zawiæ. Kierunek biegu rzeki zbli¿ony
jest do po³udnikowego.
Obszar zlewni zbudowany jest przede wszystkim ze ¿wirów
i piasków sandrowych, utworów gliniastych moreny dennej
i czo³owej, a tak¿e i³ów zastoiskowych. Na terenach pokrytych glin¹
wystêpuje gêsta sieæ rzeczna. W pó³nocnej czêœci zlewni dominuj¹
gleby p³owe i brunatne wy³ugowane, charakteryzuj¹ce siê œredni¹
przepuszczalnoœci¹. W œrodkowej i po³udniowej czêœci wystêpuj¹
gleby rdzawe i bielicowe o du¿ej przepuszczalnoœci. W dolinach
rzecznych powsta³y mady. W strukturze u¿ytkowania terenu zlewni
Sawicy zaznacza siê znaczny udzia³ lasów, ³¹k i pastwisk. Powy¿ej
Jeziora Sêdañskiego i jeziora Sasek Ma³y rzeka przep³ywa przez
du¿e obszary podmok³ych ³¹k i torfowisk. Rzeka na niewielkim
odcinku p³ynie przez obszar chroniony „Puszcza Napiwodzko –
Ramucka”.
Sawica przep³ywa przez tereny gmin – Szczytno i Wielbark.
Najwiêkszymi miejscowoœciami po³o¿onymi nad rzek¹ s¹: Janowo,
Sêdañsk, Sasek Wielki, Kucbork i Wielbark. Poprzez Kana³ Domowy wprowadzane s¹ do Sawicy (poni¿ej jeziora Sasek Ma³y) œcieki
komunalne ze Szczytna, oczyszczane mechaniczno-biologicznie.
Oczyszczalnia ta (zlokalizowana w Nowym Gizewie) odprowadza³a
oko³o 4800 m3/d œcieków komunalnych.
Badania Sawicy prowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, poni¿ej jeziora Sasek Ma³y. Punkt ten charakteryzowa³ ca³¹ jednolit¹ czêœæ wód „Sawica od Ÿróde³ do wyp³ywu
z jeziora Szoby Ma³e”.
Badania zawartoœci chlorofilu „a” wskazuj¹ na s³aby stan ekologiczny rzeki (œr. – 55,6 μg/l). Spoœród badanych wskaŸników fizykochemicznych wartoœci II klasy przekracza³y BZT5 (8,8 mg O2/l)
i OWO (19,5 mg C/l). Dwa wskaŸniki odpowiada³y klasie II – temperatura wody i azot Kjeldahla, a pozosta³ych badanych 10 parametrów spe³nia³o wymagania I klasy.
Stan badanej jednolitej czêœci wód odpowiada³ s³abemu stanowi ekologicznemu.
STRADANKA
Stradanka jest rzek¹ I rzêdu o d³ugoœci 14 km i powierzchni zlewni
27 km2. Wyp³ywa na wysokoœci 150 m n.p.m. i w miejscowoœci
Tolkmicko uchodzi do Zalewu Wiœlanego. Rzeka nie jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Przekrój
pomiarowo-kontrolny w Tolkmicku po³o¿ony jest w 0,4 km, na jednolitej czêœci wód o nazwie Stradanka (PLRW 200018554).
odpowiada³a I klasie jakoœci wód.
Elementy fizykochemiczne – parametrami, które przekroczy³y granicê stanu dobrego by³y OWO i fosfor ogólny. Pozosta³e
wielkoœci wskaŸników w wiêkszoœci odpowiada³y I klasie jakoœci
wód.
SUNIA
Sunia jest rzek¹ III rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem £yny, o d³ugoœci 22,4 km i powierzchni zlewni 98,99 km2. Pocz¹tek swój bierze
z jeziora Sunia, a nastêpnie p³ynie w kierunku pó³nocnym, póŸniej
wschodnim i uchodzi do £yny. Sunia stanowi po³¹czenie szeregu
strug i rowów odwadniaj¹cych bagna i torfowiska. W jej zlewni
wystêpuj¹ utwory morenowe.
P³ynie na granicy trzech gmin: Œwi¹tki, Dobre Miasto i Lubomino. Powy¿ej badanego przekroju rzeka nie jest obci¹¿ona zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ punktowych.
Badania rzeki prowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, o nazwie – wyp³yw z jeziora Sunia. Ca³a rzeka
zosta³a zaklasyfikowana jako jedna jednolita czêœæ wód o nazwie
„Sunia”.
Stan ekologiczny na podstawie elementów biologicznych by³
umiarkowany (œrednia wartoœæ chlorofilu – 38,6 μg/l). Z badanych
wskaŸników fizykochemicznych OWO przekroczy³ wartoœci II klasy jakoœci wód (18 mg C/l). Pozosta³e wskaŸniki mieœci³y siê w normach I/II klasy.
27
Badana jednolita czêœæ wód odpowiada³a umiarkowanemu
stanowi ekologicznemu.
SUSZYCA A
Suszyca A jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem £yny,
o d³ugoœci 15,3 km i powierzchni zlewni 58,6 km2. Zlewniê rzeki
pokrywa glina morenowa, a we wschodniej czêœci piaski fluwioglacjalne. Wystêpuj¹ tu liczne zag³êbienia bezodp³ywowe i podmok³oœci. Suszyca A przep³ywa przez chroniony teren – „Ostoja
Warmiñska”.
Badania rzeki prowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, w miejscowoœci Bartoszyce. Suszyca A wchodzi
w sk³ad jednolitej czêœci wód o nazwie „Pisa od Po³apiñskiej Strugi
do ujœcia”.
stan ekologiczny rzeki (œr. – 17,6 μg/l). Z badanych elementów fizykochemicznych zawiesina ogólna (61 mg/l), tlen rozpuszczony (1,1
mg O2/l), OWO (23,9 mg C/l) i azot Kjeldahla (3,15 mg N/l) przekracza³y wartoœci dla II klasy. Pozosta³e wskaŸniki spe³nia³y normy I–II
klasy.
SYMSARNA
Symsarna jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem £yny. Jej
d³ugoœæ, ³¹cznie z jeziorami, przez które przep³ywa, wynosi oko³o 37
km. Zlewnia zajmuje obszar 276,6 km2. Symsarna wyp³ywa z Jeziora Luterskiego, a nastêpnie przep³ywa przez jeziora: £awki, Wojtówko, Blanki i Symsar. Rzeka posiada liczne ma³e dop³ywy. Zlewnia zbudowana jest g³ównie z glin zwa³owych oraz piasków i ¿wirów
wodnolodowcowych. Symsarna poni¿ej jeziora Symsar p³ynie
w zwartej dolinie. Rzeka jest tu uregulowana, a dolina wciêta do kilkunastu metrów. Zlewnia ma charakter typowo rolniczy. W strukturze u¿ytkowania terenu dominuj¹ grunty orne. £¹ki i pastwiska
wystêpuj¹ przede wszystkim w dolinie rzeki. Najwiêksze tereny
leœne znajduj¹ siê w okolicy jezior – Blanki i Symsar.
Symsarna przep³ywa przez tereny powiatów – olsztyñskiego
(gmina Jeziorany) i lidzbarskiego (gminy – Kiwity i Lidzbark Warmiñski). Najwiêkszymi miejscowoœciami po³o¿onymi wzd³u¿ rzeki
s¹ Jeziorany i Lidzbark Warmiñski. Do rzeki odprowadzane s¹,
poprzez rów melioracyjny, œcieki z mechaniczno-biologicznej
oczyszczalni w Jezioranach (ok. 600 m3/d).
Symsarna badana by³a w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym, powy¿ej ujœcia do £yny. Punkt ten charakteryzowa³ ca³¹ jednolit¹ czêœæ wód „Symsarna od wyp³ywu z jeziora Symsar do ujœcia”.
Element biologiczny (wartoœæ œrednia chlorofilu „a” – 14,0
μg/l) wskazywa³ na bardzo dobry stan ekologiczny rzeki. Prawie
wszystkie badane wskaŸniki fizykochemiczne odpowiada³y I klasie
jakoœci wód. Tylko trzy wskazywa³y na klasê II (BZT5, azot Kjeldahla i fosfor ogólny). WskaŸnikiem decyduj¹cym o obni¿onym stanie ekologicznym rzeki by³ ogólny wêgiel organiczny (19,3 mg C/l).
jako umiarkowany.
SZCZURKOWSKA M£YNÓWKA
Szczurkowska M³ynówka (Prawda) jest rzek¹ III rzêdu, lewobrze¿nym dop³ywem £yny. Jest rzek¹ graniczn¹, na terenie Polski p³ynie
8,5 km. Dolina Szczurkowskiej M³ynówki jest na ca³ej d³ugoœci
zabagniona i wys³ana torfem. Jej szerokoœæ wynosi oko³o 1 km.
Zlewniê pokrywa glina morenowa.
P³ynie na granicy dwóch gmin – Sêpopol i Bartoszyce. Rzeka
nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ.
Badanie rzeki przeprowadzono w miejscowoœci Szczurkowo
w odleg³oœci 0,8 km od granicy pañstwa z Rosj¹. Wyznaczony punkt
pomiarowo-kontrolny reprezentowa³ jednolit¹ czêœæ wód o nazwie
„Szczurkowska M³ynówka do granicy pañstwa”. Badana jednolita
czêœæ wód przep³ywa przez obszar chroniony „Ostoja Warmiñska”.
28
Badanie chlorofilu „a” (wartoœæ œrednia – 7,1 μg/l) wskazuje na
bardzo dobry stan ekologiczny. Spoœród elementów fizykochemicznych OWO (24 mg C/l) i azot Kjeldahla (2,22 mg N/l) nie spe³nia³y
wymagañ dla II klasy. Pozosta³e wskaŸniki odpowiada³y I lub II
klasie.
jako umiarkowany
SZKOTÓWKA
Szkotówka jest rzek¹ IV rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem Nidy,
o d³ugoœci 25,3 km. Zlewnia zajmuje obszar 241,5 km2. Do Szkotówki uchodz¹ S³awska Struga i Lipowska Struga (Lipówka).
Wyp³ywa z jeziora Kownatki i przep³ywa przez Jezioro Szkotowskie. Do dop³ywu S³awskiej Strugi dolina rzeki jest stosunkowo
w¹ska. Oko³o 10 km powy¿ej ujœcia do Nidy, Szkotówka dzieli siê
na kilka ramion, a jej zatorfiona dolina znacznie rozszerza siê. Poni¿ej Sarnowa dolina ponownie zwê¿a siê, a rzeka g³êboko wcina siê
w wysoczyznê. Dolina Szkotówki na znacznej d³ugoœci poddana
zosta³a intensywnym zabiegom melioracyjnym. Pó³nocna czêœæ
zlewni zbudowana jest g³ównie z piasków i ¿wirów wodnolodowcowych, lokalnie wystêpuj¹ p³aty glin zwa³owych oraz piaski
z domieszk¹ ¿wirów i gliny zwa³owej. Powsta³a tu równina sandrowa z wa³ami moren czo³owych. Po³udniowa czêœæ zlewni to wysoczyzna denudacyjna z ostañcami denudacyjnymi wa³ów i wzgórz
morenowych. W zlewni dominuj¹ gleby brunatne wy³ugowane oraz
gleby odgórnie oglejone, wytworzone z piasków gliniastych i py³ów
o du¿ej przepuszczalnoœci. W dolinach wystêpuj¹ kompleksy gleb
glejowych.
Szkotówka na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego
p³ynie z pó³nocy na po³udnie, przez obszar powiatu nidzickiego
(gminê Koz³owo). Wzd³u¿ rzeki po³o¿one s¹ miejscowoœci: Szkotowo, Rogó¿, Sarnowo. G³ównym punktowym Ÿród³em zanieczyszczenia rzeki s¹ œcieki odprowadzane przez rów melioracyjny
z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Koz³owie – (ok. 150
m3/d). Ponadto do rzeki kierowane s¹ mniejsze iloœci œcieków
z oczyszczalni w Szkotowie (ok. 35 m3/d), a tak¿e wody poch³odnicze z gorzelni w Kramarzewie i Koz³owie.
Badania rzeki przeprowadzono w dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych, odpowiadaj¹cych dwóm jednolitym czêœciom wód:
– w miejscowoœci Po¿ary, reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ
wód o nazwie „Szkotówka do Lipowskiej Strugi z jeziorem
Kownatki”;
– w miejscowoœci Sarnowo, reprezentuj¹cym jednolit¹ czêœæ
wód o nazwie „Szkotówka od Lipowskiej Strugi do
po³¹czenia z Nid¹ bez Nidy”.
Badanie chlorofilu w obu jednolitych czêœciach wód (wartoœci
œrednie – 5,3 i 7,3 ìg/l) wskazywa³o na ich bardzo dobry stan ekologiczny. WskaŸnikami fizykochemicznymi, których wartoœci w obu
jednolitych czêœciach wód wskazywa³y na II klasê jakoœci wód by³y
OWO (10,9; 12,0 mg C/l) i azot azotanowy (3,6; 3,21 mg N-NO3/l), a
w Sarnowie dodatkowo fosfor ogólny (wartoœæ 0,261 mg P/l). Pozosta³e wskaŸniki spe³nia³y wymogi I klasy.
Stan ekologiczny obu badanych jednolitych czêœci wód oceniono jako dobry.
WAD¥G (DYMER–DADAJ–PISA WARMIÑSKA–WAD¥G)
Wad¹g jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem £yny. Jej
d³ugoœæ wynosi 68 km, a zlewnia zajmuje powierzchniê 1194,6 km2.
Rzeka wielokrotnie zmienia nazwê. W swym górnym biegu nosi
nazwê Kana³ Dymerski (Dymer), na odcinku od jeziora Dadaj do
jeziora Pisz – Dadaj, pomiêdzy jeziorem Pisz a jeziorem Wad¹g –
Pisa Warmiñska, poni¿ej jeziora Wad¹g – Wad¹g. Najwiêkszymi jej
dop³ywami s¹: Czerwonka, Wipsówka, Kiermas, Maruny. Kana³
Dymerski wyp³ywa z podmok³ych i rozleg³ych ³¹k po³o¿onych na
pó³nocny-wschód od DŸwierzut. Pocz¹tkowo p³ynie w kierunku
pó³nocno-wschodnim, a w okolicy Biskupca zmienia swój bieg na
zachodni. Rzeka przep³ywa przez kilka jezior: Kraksy, Dadaj,
Tumiañskie, Pisz, Wad¹g. Na terenie zlewni wystêpuj¹ liczne akweny, miêdzy innymi: Dobr¹g, D³u¿ek, Kalwa, Kiermas, KierŸliñskie,
Klebarskie, Koœno, Leleskie, Linowskie, Ma³szewskie, Orzyc,
Rzeckie, Serwent, Skanda, Stryjewskie, Tejstymy, Trackie, Wêgój.
Struktura u¿ytkowania terenu zlewni jest zró¿nicowana. Najwiêksz¹ powierzchniê zajmuj¹ grunty orne. Lasy porastaj¹ g³ównie
po³udniowo-wschodni¹ czêœæ zlewni, a tak¿e tereny na zachód od
jeziora Dadaj i w okolicach jeziora Pisz. £¹ki i nieu¿ytki wystêpuj¹
przede wszystkim w obni¿eniach terenu i w obrêbie dolin rzecznych.
Powy¿ej badanych przekrojów rzeka nie jest istotnie obci¹¿ona
zanieczyszczeniami ze Ÿróde³ punktowych. Niewielkie iloœci œcieków pochodzi³y z oczyszczalni w NiedŸwiedziu.
Rzekê badano w trzech punktach pomiarowo-kontrolnych, które odpowiada³y trzem jednolitym czêœciom wód:
– powy¿ej ujœcia do jeziora Pisz, Tumiany – „Wad¹g do
wyp³ywu z jeziora Pisz”;
– powy¿ej ujœcia do jeziora Wad¹g – „Wad¹g od wyp³ywu
z jeziora Pisz do wyp³ywu z jeziora Wad¹g”;
– powy¿ej ujœcia do £yny – „Wad¹g od wyp³ywu z jeziora
Wad¹g do ujœcia”.
Elementy biologiczne – wartoœci œrednie chlorofilu „a” odpowiada³y dobremu lub bardzo dobremu stanowi ekologicznemu
(odpowiednio: 27,8; 21,9; 18,9 ìg/l).
Elementy fizykochemiczne w trzech badanych przekrojach
w wiêkszoœci odpowiada³y I lub II klasie. Jedynie OWO (20,9; 16,4;
17,4 mg C/l) we wszystkich kontrolowanych punktach oraz tlen rozpuszczony (4,8 mg O2/l) powy¿ej ujœcia do jeziora Wad¹g przekracza³ normy II klasy.
Stan ekologiczny wszystkich badanych jednolitych czêœci
wód okreœlono jako umiarkowany.
Dzia³dowa zwana jest Dzia³dówk¹, a od ¯uromina do ujœcia nazwana jest Wkr¹. Rzeka bierze pocz¹tek w zmeliorowanych bagnach na
wschód od jeziora Kownatki. Dolina rzeki w wielu miejscach pociêta jest gêst¹ sieci¹ rowów melioracyjnych i wystêpuj¹ tu liczne do³y
potorfowe. Pó³nocn¹ czêœæ zlewni pokrywaj¹ przewa¿nie piaski sandrowe ze ¿wirami oraz piaski lodowcowe. Poni¿ej Dzia³dowa zlewnia zbudowana jest z piasków i glin zwa³owych, miejscami
z domieszk¹ ¿wirów. Na takim pod³o¿u wykszta³ci³y siê przede
wszystkim gleby p³owe i brunatne wy³ugowane, a w dolinach rzek
kompleksy gleb glejowych. W strukturze u¿ytkowania terenu zlewni
wyraŸnie przewa¿aj¹ grunty orne.
W województwie warmiñsko-mazurskim rzeka przep³ywa
przez tereny powiatów nidzickiego i dzia³dowskiego. G³ównym
punktowym Ÿród³em zanieczyszczenia Wkry s¹ œcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni dla Nidzicy, zlokalizowanej w Pi¹tkach, odprowadzane bezpoœrednio w iloœci 2300 m3/d (dane z kontroli WIOŒ z wrzeœnia 2008 r.). Mniejsze iloœci œcieków kierowane
s¹ poprzez rów melioracyjny z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Zagrzewie (ok. 46 m3/d).
Badania jakoœci wód prowadzono w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym – Zalesie-Krokowo, reprezentuj¹cym jednolit¹
czêœæ wód o nazwie „Nida od dop³ywu z Zagrzewa do po³¹czenia ze
Szkotówk¹ bez Szkotówki”.
Na podstawie badañ elementów biologicznych – chlorofil „a”
(wartoœæ œrednia – 12,8 ìg/l), stan ekologiczny rzeki okreœlono jako
bardzo dobry. Spoœród elementów fizykochemicznych prawie
wszystkie odpowiada³y I lub II klasie jakoœci wód, z wyj¹tkiem fosforu ogólnego, który przekracza³ dopuszczalne normy (0,48 mg P/l).
WA£SZA
1.4. Podsumowanie
Wa³sza jest najwiêkszym prawobrze¿nym dop³ywem Pas³êki
o d³ugoœci 67 km i powierzchni dorzecza 406,4 km2. Rzeka Wa³sza
jest odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ,
z których najwiêkszym jest mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia
w Pieniê¿nie. Przekrój zlokalizowany zosta³ w 0,2 km, na jednolitej
czêœci wód o nazwie Wa³sza od Warny do ujœcia (PRLW
200205689).
spe³nia³a wymogi I klasy.
Elementy fizykochemiczne – jedynym parametrem, który
wyst¹pi³ w stê¿eniach poni¿ej stanu dobrego by³ OWO. Pozosta³e
wielkoœci wskaŸników odpowiada³y I lub II klasie jakoœci wód.
WÊGORAPA
Opis rzeki znajduje siê na pocz¹tku opracowania przy Wêgorapie
badanej w ramach monitoringu diagnostycznego. Badania Wegorapy w monitoringu operacyjnym prowadzono w dwóch przekrojach
pomiarowo-kontrolnych – poni¿ej wyp³ywu z jeziora Mamry i
w D¹brówce.
W oparciu o wyniki badañ fizykochemicznych w pierwszym
punkcie – poni¿ej wyp³ywu z jeziora Mamry, stwierdzono dobry
stan ekologiczny. Na ocenê wp³yw mia³y przekroczenia OWO (13,4
mg C/l) oraz azotu Kjeldahla (1,16 mg N/l). Pozosta³e wskaŸniki
mieœci³y siê w granicach bardzo dobrego stanu ekologicznego.
Rzeka Wêgorapa w drugim badanym przekroju, w D¹brówce,
prowadzi³a wody dobrego stanu ekologicznego. Tlen rozpuszczony, azot Kjeldahla i azot azotanowy mieœci³y siê w normach II klasy
jakoœci. Pozosta³e wskaŸniki nie przekracza³y norm I klasy.
WKRA (NIDA – DZIA£DÓWKA – WKRA)
Wkra jest rzek¹ III rzêdu, prawobrze¿nym dop³ywem Narwi. Jej
d³ugoœæ wynosi 249,1 km, w tym w granicach województwa warmiñsko-mazurskiego oko³o 70 km. Zlewnia zajmuje powierzchniê
5322,1 km2. W górnym biegu nosi nazwê Nida, w okolicy
W 2008 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elbl¹gu i Gi¿ycku, realizuj¹c za³o¿enia
programowe Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska na lata
2007–2009, przeprowadzi³ badania 59 rzek w 90 przekrojach pomiarowo-kontrolnych. W ramach monitoringu diagnostycznego kontrolowano 8 rzek (11 punktów): Banówka w miejscowoœci Podleœne,
Elbl¹g w Nowakowie, E³k w Czerwonym Dworze, Jegrznia powy¿ej
jeziora Oleckie Wielkie i w Sêdkach, £yna w 2 przekrojach w miejscowoœciach Ruœ i Stopki, Nogat w Kêpie Dolnej, Pas³êka w 2 punktach – w Pelniku i Nowej Pas³êce, Wêgorapa w Mieduniszkach.
Pozosta³e rzeki zosta³y objête programem monitoringu
operacyjnego.
Jakoœæ wód okreœlono oddzielnie dla ka¿dego punktu pomiarowego w oparciu o nowe rozporz¹dzenie z 20 sierpnia 2008 roku
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód
powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008).
W przypadku rzek badanych w monitoringu diagnostycznym
wykonano klasyfikacjê stanu ekologicznego i chemicznego. Natomiast dla rzek badanych w monitoringu operacyjnym podano tylko
klasyfikacjê stanu ekologicznego. W tabeli 1 przedstawiono ocenê
stanu ekologicznego dla rzek kontrolowanych, zarówno w monitoringu diagnostycznym, jak i operacyjnym. Monitoring diagnostyczny wykonywany czêœciej i w szerszym zakresie daje bardziej rzeteln¹ ocenê ni¿ monitoring operacyjny. Stan ekologiczny mo¿e byæ:
bardzo dobry, dobry, umiarkowany, s³aby lub z³y (5 klas jakoœci
wód). W ¿adnym przekroju nie stwierdzono bardzo dobrego stanu
ekologicznego. Spoœród 11 ppk w monitoringu diagnostycznym,
w trzech stwierdzono stan dobry, a w pozosta³ych umiarkowany.
Stan chemiczny oceniony w oparciu o 19 wskaŸników – by³ dobry
we wszystkich 11 punktach. Ocena jakoœci wód w punktach objêtych
monitoringiem operacyjnym (przewa¿nie badania wykonywano
4 razy w roku) najczêœciej wskazywa³a na umiarkowany stan ekologiczny – 60 punktów, w 18 przypadkach stwierdzono dobry stan
ekologiczny, a w jednym – s³aby stan (Sawica poni¿ej wyp³ywu
29
z jeziora Sasek Ma³y; czynnikiem decyduj¹cym by³o wysokie stê¿enie chlorofilu „a” – 55,6 μg/l).
Wdra¿anie monitoringu wód powierzchniowych stosownie do
rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 13 maja 2009 roku
w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685),
przyczyni siê do pozyskania szerszej wiedzy o stanie wód
powierzchniowych.
Tabela 1. Ocena wstêpna jakoœci wód rzek badanych w 2008 roku – WIOŒ Olsztyn, Delegatura w Elbl¹gu i Gi¿ycku
Ocenê jakoœci wód wykonano w oparciu o rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci
wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008)
Rzeka
Lokalizacja przekroju
Km biegu
rzeki
1
2
3
Lp.
Rodzaj
monitoringu
Ocena stanu
ekologicznego
WskaŸniki decyduj¹ce o jakoœci wód
4
5
Zog, OWO, ChZT-Mn, Nk, N-NO3, Pog
1. Banówka
Podleœne
10,5
MD
dobry
2. Bajdycka M³ynówka
pow. ujœcia do Pisy Pó³nocnej,
Rygarby
0,1
MO
dobry
OWO, O2, Nk, N-NO3, Nog, substancje rozpuszczone
3. Bezleda
Lejdy
4,0
MO
umiarkowany
OWO, Zog, Nk
4. B³êdzianka
pon. dop³ywu Bludzi
0,2
MO
dobry
OWO, BZT5, Nk
£ajs
0,1
MO
umiarkowany
OWO, O2, Nk, N-NO3, Pog
5.
Ciek ³¹cz¹cy Jez. £ajskie
z jez. Koœno
6. Czerwony Rów
Braniewo
0,2
MO
umiarkowany
OWO, Pog
7. Drela
pon. Mor¹ga
13,5
MO
umiarkowany
OWO, O2, BZT5, Nk, Pog
8. Drwêca Warmiñska
Drwêczno
2,0
MO
dobry
9. Dymer
Rzeck
45,0
MO
umiarkowany
OWO, O2, N-NH4, Nk, Pog
10. Elbl¹g
Nowakowo
2,5
MD
umiarkowany
OWO, Nk, Pog
11.
pow. Piaseczna
14,0
MO
umiarkowany
OWO
Piaseczno
12,8
MO
umiarkowany
OWO, Pog
£aŸna Struga (Czarna Struga),
Czerwony Dwór
98,8
MD
umiarkowany
OWO, ChZT-Mn
14.
Barany
48,2
MO
umiarkowany
OWO
15. Gi³wa
pow. ujœcia do Pas³êki
1,5
MO
dobry
O2, OWO, Nk, Pog
16. Gizela
pow. ujœcia do Drwêcy
2,0
MO
umiarkowany
BZT5
17.
Zaka³cze
15,9
MO
umiarkowany
OWO, Nk
Bro¿ajcie
0,1
MO
umiarkowany
12.
13.
18.
Elma
E³k
Go³dapa
19. Grabianka
Janówek
0,2
MO
umiarkowany
Zog, BZT5, Nk, N-NO3, Pog
OWO, Nk
OWO, BZT5, N-NH4, Nk, Nog, Pog, substancje rozpuszczone
OWO, Nk, Pog
20.
pon. Kêtrzyna
48,6
MO
umiarkowany
21. Guber
Garbno
38,5
MO
umiarkowany
OWO
22.
pow. ujœcia do £yny, Sêpopol
0,1
MO
umiarkowany
Zog, OWO, N-NO3, Nog
23.
Lega pow. jez. Oleckie Wielkie
100,8
MD
umiarkowany
O2, OWO, ChZT-Mn
24.
Skowronki
93,5
MO
umiarkowany
O2, OWO, Nk
Nowy M³yn
87,2
MO
umiarkowany
OWO
Sêdki
60,8
MD
umiarkowany
OWO, ChZT-Mn
25.
Jegrznia
26.
OWO, BZT5, N-NH4, Nk, Pog
27. Jemio³ówka
Olsztynek
14,5
MO
umiarkowany
28. Kakaj
Biskupiec
0,1
MO
umiarkowany
OWO, Nk
29. Kalwa
Tylkowo
0,2
MO
umiarkowany
OWO
30. Kamienna M³ynówka
pon. Górowa I³aweckiego,
Piasty Wielkie
3,6
MO
umiarkowany
OWO
31. Kamionka
Kamienica Elbl¹ska
0,5
MO
dobry
BZT5, OWO, Nk, Pog
32. Kana³ El¿biety
pow. jeziora Wad¹g
1,2
MO
umiarkowany
OWO, N-NO3
33. Kana³ Jagielloñski
Bielnik
5,4
MO
umiarkowany
O2, OWO, Nk, przewodnoœæ, substancje rozpuszczone
œluza Piaski
11,4
MO
dobry
OWO, BZT5, Nk
BrzeŸnica
0,8
MO
umiarkowany
O2, OWO
OWO, O2, BZT5, N-NO3
34.
35.
Kana³ Mazurski
36. Kana³ M³yñski
na drodze Gnojno-Prusinowo
1,6
MO
umiarkowany
37. Kiermas
wyp³yw z jeziora Koœno
26,1
MO
umiarkowany
OWO
38. Kirsna
Smolajny
0,4
MO
umiarkowany
OWO
39.
Silice
1,2
MO
umiarkowany
chlorofil „a“, OWO, N-NO3
pow. ujœcia do Kana³u Kiermas
0,6
MO
umiarkowany
O2, substancje rozpuszczone
pow. jez. Roœ
0,1
MO
umiarkowany
OWO, Nk
40.
Klebarski Kana³
41. Konopka
30
Rzeka
Lokalizacja przekroju
Km biegu
rzeki
1
2
3
Lp.
42.
Rodzaj
monitoringu
Ocena stanu
ekologicznego
WskaŸniki decyduj¹ce o jakoœci wód
4
5
wyp³yw z jeziora Ukiel
4,5
MO
umiarkowany
O2
pow. ujœcia do £yny
0,7
MO
umiarkowany
OWO, O2, Nk, Pog
44. Krutynia
Iznota
0,4
MO
dobry
OWO, BZT5, Nk
45. Kumiela
Elbl¹g-Zatorze
0,2
MO
umiarkowany
OWO, Pog
46. Lipówka
Braniewo
0,2
MO
umiarkowany
OWO
47. Liwna
Krelikiejmy
1,7
MO
umiarkowany
OWO, Nk, N-NO3, Nog
48.
Ruœ
229,4
MD
dobry
OWO
49.
Brzeziny
221,0
MO
dobry
O2, OWO, Nk
43.
Kortówka
50.
Redykajny
208,4
MO
umiarkowany
OWO
51.
pon. Dobrego Miasta
177,0
MO
umiarkowany
OWO
£yna
Smolajny
171,0
MO
dobry
BZT5, OWO, Nk
53.
pow. Lidzbarka Warmiñskiego
142,0
MO
dobry
OWO, Nk
54.
pow. Bartoszyc
112,5
MO
umiarkowany
OWO
55.
Stopki
73,7
MD
umiarkowany
OWO, N-NO3
56. Mor¹g
Maronie
3,0
MO
dobry
O2, OWO, BZT5, Pog
57. Nogat
Kêpa Dolna
2,9
MD
umiarkowany
O2, OWO
58. Omaza
Grzechotki
9,0
MO
umiarkowany
Nk, Pog
59. Omulew
Sêdrowo
60,9
MO
dobry
OWO, Nk, Pog
60.
Wêgielsztyn
12,2
MO
umiarkowany
N-NO3, Nog
Zielony Ostrów
2,0
MO
umiarkowany
O2, BZT5, OWO, Nk
OWO, BZT5, ChZT-Mn, Nk
52.
61.
Oœwinka
62.
Pelnik
130,8
MD
dobry
63. Pas³êka
Sportyny
78,6
MO
dobry
OWO, Nk
64.
Nowa Pas³êka
2,0
MD
umiarkowany
OWO, indeks olejowy
65.
wodowskaz Gi¿ycko
142,2
MO
umiarkowany
OWO
66. Pisa
pon. wyp³ywu z jez. Roœ
79,9
MO
dobry
BZT5, Nk
67.
pon. miasta Pisz
74,4
MO
umiarkowany
OWO
68.
pon. Po³apiñskiej Strugi
22,5
MO
umiarkowany
O2, OWO, N-NO3
pow. ujœcia do £yny, Rygarby
0,6
MO
umiarkowany
OWO, N-NO3, Nog
70. Pobórska Struga
pon. ujœcia œcieków z oczyszczalni w Tyrowie i Samborowie
1,5
MO
umiarkowany
OWO, Nk, N-NO3
71.
pon. oczyszczalni w Reszlu
35,3
MO
umiarkowany
OWO, O2, BZT5, N-NH4, Nk, Pog
pow. ujœcia do Gubra, S¹toczno
0,3
MO
umiarkowany
OWO, Nk, N-NO3, Nog
pow. ujœcia do jez. Go³dopiwo
20,6
MO
umiarkowany
OWO, Nk
wodowskaz Strêgielek
4,5
MO
umiarkowany
OWO
75. Sawica
pon. jeziora Sasek Ma³y
15,0
MO
s³aby
chlorofil „a“
76. Stradanka
Tolkmicko
0,4
MO
umiarkowany
OWO, Pog
77. Sunia
wyp³yw z jeziora Sunia
22,9
MO
umiarkowany
chlorofil „a“, OWO
78. Suszyca A
Bartoszyce
2,2
MO
umiarkowany
Zog, OWO, O2, Nk
79. Symsarna
0,3
MO
umiarkowany
OWO
80. Szczurkowska M³ynówka
Szczurkowo
0,8
MO
umiarkowany
OWO, Nk
81.
Po¿ary
10,9
MO
dobry
OWO, N-NO3
Sarnowo
3,6
MO
dobry
OWO, N-NO3, Pog
pow. ujœcia do jeziora Pisz,
Tumiany
29,3
MO
umiarkowany
OWO
OWO, O2
69.
72.
73.
74.
82.
Pisa Pó³nocna
Sajna
Sapina
Szkotówka
83.
84.
Wad¹g
pow. ujœcia do jeziora Wad¹g
14,5
MO
umiarkowany
85.
1,8
MO
umiarkowany
OWO
86. Wa³sza
Stygajny
0,2
MO
umiarkowany
OWO
87.
pon. wyp³ywu z jez. Mamry
139,9
MO
dobry
OWO, Nk
88. Wêgorapa
D¹brówka
106,0
MO
dobry
O2, Nk, N-NO3
89.
Mieduniszki
96,5
MD
umiarkowany
OWO, ChZT-Mn
90. Wkra
Zalesie-Krokowo
224,3
MO
umiarkowany
Pog
Objaœnienia do tabeli:
MD – monitoring diagnostyczny, MO – monitoring operacyjny,
T – temperatura, O2 – tlen rozpuszczony, BZT5 – piêciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu,
OWO – ogólny wêgiel organiczny, Zog – zawiesina ogólna, N-NH4 – azot amonowy, Nk – azot Kjeldahla, N-NO3 – azot azotanowy, Nog – azot ogólny, Pog – fosfor ogólny
31
Banówka
Elbl¹g
Podleœne
1
10,5
Nowakowo
1
2,5
E³k
£aŸna Struga
(Czarna Struga),
Czerwony Dwór
1
98,8
6,1
33,5
2,0
2,8
5,7
6,9
8,3
15,4
4,64
5,2
5,5
15,8
30,6
8,3
2,5
11,6
15,0
538
330
33,2
14,1
81,5
11,8
7,9-8,2
0,240
1,6
3,46
4,87
0,24
20,7
22,0
5,1
4,4
10,73
22,3
3982
2460
177,3
986
108
82,5
7,6-8,3
0,593
2,39
1,71
4,08
0,46
16,4
4,3
7,6
3,3
18,3
23,1
470
331
20,8
4,8
86,2
12
7,6-8,0
0,080
1,5
0,80
1,88
0,125
16,4
4,8
4,3
2,6
13,5
18,0
546
360
19,9
15,8
88,2
15,1
7-4-7,8
0,070
1,48
3,33
4,86
0,150
18,5
11,8
6,6
3,4
18,0
21,5
576
393
29,9
14,3
96,8
16,9
7,6-8,1
0,090
1,82
3,68
5,42
0,140
19,5
4,4
7,7
2,1
5,97
11,7
313
223
22,6
10,9
58,5
9,2
7,8-8,2
0,11
0,98
0,25
1,05
0,08
22,0
38,0
7,0
4,9
12,0
20,5
498
378
34,8
21,7
83,4
15,6
7,8-8,3
0,29
1,76
5,19
6,68
0,239
20,3
10,9
3,6
2,9
9,2
17,3
1788
1506
91
332
113
37,8
7,5-8,4
0,400
1,7
2,3
3,5
0,2
17,9
8,8
7,1
5,7
8,55
14,6
439
262
27,2
17,1
67,3
13,1
7,9-8,1
0,268
1,639
1,214
2,506
0,189
20,7
9,0
6,7
5,3
10,2
16,1
487
301
25,5
16,6
77,5
13,1
7,8-8,3
0,424
1,751
2,310
3,920
0,195
19,4
16,7
7,0
2,5
13,7
17,8
479
323
29,7
11
77,8
14,5
7,6-8,1
0,120
1,57
2,60
4,24
0,114
Substancje szczególnie szkodliwe dla œrodowiska wodnego
1. Arsen
mg As/l
<0,01
2. Bar
mg Ba/l
0,022
3. Bor
mg B/l
<0,1
+6
+6
mg Cr /l
4. Chrom
<0,001
5. Chrom ogólny
mg Cr/l
<0,001
6. Cynk
mg Zn/l
0,012
7. MiedŸ
mg Cu/l
0,002
8. Fenole lotne
mg/l
0,008
9. Wêglowodory ropopochodne
mg/l
0,025
10. Glin
mg Al/l
0,160
11. Cyjanki wolne
mg CN/l
0,008
<0,01
0,32
0,26
<0,001
<0,001
0,019
0,016
0,008
0,17
0,180
0,010
<0,01
0,021
<0,1
<0,002
<0,002
0,141
0,008
<0,005
<0,05
0,035
0,005
<0,01
0,025
<0,1
<0,002
<0,002
0,133
0,010
<0,005
<0,05
0,034
0,007
<0,01
0,033
<0,1
<0,002
<0,002
0,259
0,005
<0,005
<0,05
0,025
0,006
nw
0,022
<0,1
<0,002
<0,002
0,081
0,002
0,008
0,1
0,029
0,005
nw
0,02
<0,1
<0,002
<0,002
0,092
0,002
0,006
0,14
0,065
0,011
<0,01
0,049
0,16
<0,001
<0,001
0,014
0,014
0,009
<0,05
0,180
0,011
<0,01
0,021
<0,1
<0,001
<0,001
0,008
0,001
0,008
<0,05
0,170
0,008
<0,01
0,016
<0,1
<0,001
<0,001
0,016
0,014
0,006
0,275
0,102
0,007
<0,01
0,025
<0,1
<0,002
<0,002
0,159
0,005
<0,005
<0,05
0,026
0,006
dobry
umiarkowany
umiarkowany
dobry
umiarkowany
umiarkowany
Nazwa przekroju
Numer przekroju
km
Lp. WskaŸnik
Elementy biologiczne
1. Chlorofil "a"
μg/l
Elementy fizykochemiczne
1. Temperatura wody
2. Zawiesina ogólna
3. Tlen rozpuszczony
4. BZT5
5. CHZT-Mn
6. OWO
7. Przewodnoœæ w 20oC
8. Substancje rozpuszczone
9. Siarczany
10. Chlorki
11. Wapñ
12. Magnez
13. Odczyn pH
14. Azot amonowy
15. Azot Kjeldahla
16. Azot azotanowy
17. Azot ogólny
18. Fosfor ogólny
oC
mg/l
mg O2/l
mg O2/l
mg O2/l
mg C/l
μS/cm
mg/l
mg SO4/l
mg Cl/l
mg Ca/l
mg Mg/l
mg NNH4/l
mg N/l
mg NNO3/l
mg N/l
mg P/l
Jegrznia
Lega powy¿ej
jez. Oleckie
Wielkie
Sêdki
1
2
100,8
60,8
£yna
Ruœ
1
229,4
Stopki
2
73,7
Nogat
Pas³êka
Wêgorapa
Kêpa Dolna
1
2,9
Pelnik Nowa Pas³êka
1
2
130,8
2,0
Mieduniszki
1
96,5
Ocena poziomu wystêpowania substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego
nie przekracza wartoœci
granicznych
dla stanu dobrego
przekracza wartoœci
graniczne
dla stanu dobrego
Klasyfikacja stanu ekologicznego wód
bardzo dobry
umiarkowany
z³y
dobry
umiarkowany
umiarkowany
umiarkowany umiarkowany
<0,01
0,445
<0,01
0,018
0,756
0,065
<0,01
2,232
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
0,001
0,001
<0,01
0,3
<0,01
0,009
2,0
0,067
<0,01
5,000
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
0,001
0,0013
<0,01
<0,3
<0,01
0,018
0,8
<0,06
<0,01
3,8
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
0,002
0,003
<0,001
0,003
0,004
<0,01
<0,3
<0,01
0,029
0,9
<0,06
<0,01
2,3
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
0,002
0,001
0,001
0,003
0,006
<0,01
<0,3
<0,01
0,030
0,6
<0,06
<0,01
2,2
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
0,001
0,002
<0,001
0,003
0,003
<0,01
0,0003
<0,01
0,013
0,001
<0,06
<0,01
0,002
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
0,001
0,001
<0,001
0,002
0,003
<0,01
0,0003
<0,01
0,012
0,001
<0,06
<0,01
0,003
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
0,001
<0,001
0,001
0,002
0,004
<0,01
0,307
<0,01
0,011
1,079
0,067
<0,01
2,460
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
0,005
0,0009
<0,01
0,374
<0,01
0,007
0,714
0,051
<0,01
2,035
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
0,0006
0,001
<0,01
0,238
<0,01
0,011
0,701
0,067
<0,01
2,377
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
0,0007
0,001
<0,01
<0,3
<0,01
0,031
1,1
<0,06
<0,01
2,2
<0,01
<0,01
<0,01
nw
nw
<0,001
0,002
0,002
<0,001
0,0005
0,001
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
dobry
s³aby
Substancje charakteryzuj¹ce stan chemiczny wód
1. Antracen
μg/l
2. Kadm i jego zwi¹zki
μg/l
3. Fluoranten
μg/l
4. Heksachlorocykloheksan (HCH) μg/l
5. O³ów i jego zwi¹zki
μg/l
6. Rtêæ i jej zwi¹zki
μg/l
7. Naftalen
μg/l
8. Nikiel i jego zwi¹zki
μg/l
9. Benzo(a)piren
μg/l
10. Benzo(b)fluoranten
μg/l
11. Benzo(k)fluoranten
μg/l
12. Benzo(g,h,i)perylen
μg/l
13. Indeno(1,2,3-cd)piren
μg/l
μg/l
14. Aldryna (C 12H8Cl6)
μg/l
15. Dieldryna (C 12H8Cl6O)
16. Endryna (C 12H8Cl6O)
μg/l
μg/l
17. Izodryna (C 12H8Cl6)
18. DDT-izomer para-para
μg/l
19. DDT-ca³kowity
μg/l
Klasyfikacja stanu chemicznego wód
dobry
Ryc. 1. Ocena wstêpna stanu ekologicznego i chemicznego wód p³yn¹cych badanych w 2008 roku w ramach monitoringu diagnostycznego
32
Bajdycka
M³ynówka
Bezleda
B³êdzianka
Ciek ³¹cz¹cy
jeziora £ajskie
i Koœno
A
B
C
pow. ujœcia do
Pisy, Rygarby
1
0,1
Lejdy
1
4,0
pon. dop³ywu
Bludzi
1
0,2
£ajs
1
0,1
Braniewo
1
0,2
1
9,6
8,2
24
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
18,6
23
7,8-8,1
5,9
2,5
12,6
0,27
1,26
4,18
5,01
0,191
682
516
17,6
60
7,4-7,9
7,4
1,6
36,5
0,78
2,02
4,68
6,66
0,205
590
498
15,6
14
7,3-7,8
3,6
3,5
23,9
0,74
2,24
6,31
7,97
0,685
576
451
15
0,005
0,002
16
dobry
umiarkowany
Nazwa przekroju
Numer przekroju
km
Lp. WskaŸnik
1. Chlorofil „a”
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
μg/l
Temperatura wody
°C
Zawiesina ogólna
mg/l
Odczyn
pH
mg O2/l
Tlen rozpuszczony
mg O2/l
BZT5
OWO
mg C/l
mg N-NH4/l
Azot amonowy
Azot Kjeldahla
mg N/l
mg N-NO3/l
Azot azotanowy
Azot ogólny
mg N/l
Fosfor ogólny
mg P/l
Przewodnoœæ w 20°C
μS/cm
Substancje rozp. og.
mg/l
15. MiedŸ
mg Cu/l
Ocena stanu ekologicznego wód
bardzo dobry
umiarkowany
z³y
16,8
7,8-8,2
8,9
3,1
13,7
0,06
1,45
1,17
2,41
0,102
486
290
Czerwony
Rów
Drela
Drwêca
Warmiñska
pon. Mor¹ga
1
13,5
Drwêczno
1
2,0
10,7
11,8
2,6
17,4
15,4
28
7,5-7,6
2,9
6,3
23,4
1,05
2,16
2,45
4,37
0,476
667
471
15,6
27
7,7-8,2
7,3
5,1
7,3-7,7
7,1
4,2
30,9
0,55
1,59
1,47
2,6
0,57
360
284
0,003
dobry
umiarkowany
0,410
2,0
2,62
3,9
0,228
490
336
0,002
umiarkowany
umiarkowany
dobry
dobry
s³aby
Dymer
Elma
A
B
C
Rzeck
1
45,0
pow.
Piaseczna
1
14,0
Piaseczno
2
12,8
1
24
9,1
10,4
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
18
6,3
7,4-7,9
3,6
4,3
33,7
4,04
5,6
1,8
6,03
1,47
775
579
14,2
27
7,8-8,0
8,6
2,3
27
0,39
1,45
1,52
2,98
0,247
431
327
15,4
24
7,7-8,1
7,5
2,4
20,4
0,4
1,59
2,04
3,64
0,938
503
362
15
0,005
0,002
0,003
16
umiarkowany
E³k
Gi³wa
Gizela
Barany
1
48,2
pow. ujœcia do
Pas³êki
1
1,5
pow. ujœcia do
Drwêcy
1
2,0
7,6
5,9
15,4
13
7,7-8,0
5,5
2,7
14,9
0,28
1,6
0,046
2,51
0,26
382
304
13,8
23
8,0
9,1
7,8
11
0,18
1,37
3,07
3,72
0,322
486
381
0,002
0,002
dobry
umiarkowany
21,8
7,8-8,6
7,1
3,3
17,0
0,05
1,49
0,86
1,90
0,054
423
278
umiarkowany
Grabianka
Go³dapa
Zaka³cze
1
15,9
Bro¿ajcie
2
0,1
Janówek
1
0,2
1,16
18,0
18,6
14
7,8-8,2
7,9
4,2
17,0
0,15
2,10
2,63
4,46
0,206
497
324
7,8-8,2
7,7
5,7
17,1
0,14
2,99
2,64
5,65
0,156
496
355
7,1-7,8
7,6
9,0
34,3
42,9
72,9
1,32
73,4
6,48
1162
425,5
umiarkowany
Ryc. 2. Ocena wstêpna stanu ekologicznego wód p³yn¹cych badanych w 2008 roku w ramach monitoringu operacyjnego
33
Jegrznia
Guber
A
B
C
pon. Kêtrzyna
1
48,6
Garbno
2
38,5
pow. ujœcia do
£yny, Sêpopol
3
0,1
1
3,3
6,7
7,6
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
18,4
18
7,8-8,1
7,6
5
23,6
0,65
2,44
3,44
4,87
0,478
720
526
19,8
23
7,9-8,1
8,2
3,2
19
0,28
1,79
3,77
5,02
0,291
546
427
20,2
61
7,8-8,1
6,7
2,5
19,8
0,38
1,88
9,39
11,1
0,319
638
500
15
0,002
0,002
0,003
16
umiarkowany umiarkowany umiarkowany
bardzo dobry
umiarkowany
z³y
Nowy M³yn
2
87,2
18,9
20,5
7,6-8,2
4,2
6,0
18,4
1,37
3,10
3,00
6,44
0,291
560
381
7,7-8,5
7,2
4,5
21,1
0,09
1,80
2,86
4,18
0,116
507
328
Kamienica
Elbl¹ska
1
0,5
Biskupiec
1
0,1
Tylkowo
1
0,2
28,5
6,7
11,0
8,5
20
39
7,6-8,3
5,2
7,6
20,2
4,55
6,5
2,84
9,4
2,61
1069
723
16,4
20,4
6,9
7,5-7,9
6,2
2,8
23,9
0,369
1,84
1,56
3,17
0,193
468
363
15
21
7,9-8,1
9,4
2,4
20,5
0,41
1,31
1,44
2,74
0,221
461
348
0,002
0,003
umiarkowany
umiarkowany
umiarkowany
Kana³ El¿biety
Kana³
Jagielloñski
pow. jeziora
Wad¹g
1
1,2
Bielnik
1
5,4
Kana³ Mazurski
œluza Piaski
1
11,4
BrzeŸnica
2
0,8
1,0
9,1
12,2
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
12,6
11,2
11
7,5-8,1
6,9
3,2
19,2
0,34
1,81
5,41
7,24
0,182
433
345
18,6
20,9
15,7
7,6-8,1
3,4
6,0
18,2
0,22
3,34
2,4
3,7
0,14
1853
1209
8,0-8,3
8,6
4,2
13,8
0,04
1,04
0,03
1,04
0,053
360
260
7,3-7,6
1,9
3,1
23,9
0,13
1,60
0,28
1,60
0,556
489
367
8,0-8,2
9,4
6,0
11,9
0,1
1,25
0,76
1,9
0,261
470
318
15
7,7-7,8
8,1
4,5
17,4
0,34
2,58
1,8
3,3
0,09
537
359
umiarkowany
0,008
dobry
umiarkowany
umiarkowany
dobry
umiarkowany
Kana³ M³yñski
Kiermas
Kirsna
droga GnojnoPrusinowo
1
1,6
wyp³yw
z jeziora
Koœno
1
26,1
Smolajny
1
0,4
11,7
10,1
5,1
16,8
10
7,6-8,0
4,1
9,8
15,3
0,35
1,37
5,37
6,77
0,345
717
474
16,4
7,2
7,7-8,6
6,4
2,6
18,5
0,29
1,33
0,4
1,6
0,17
383
295
10
11
7,8-7,9
8,9
1,9
18,8
0,33
1,8
0,93
2,48
0,18
412
296
0,002
0,001
0,037
umiarkowany
umiarkowany
umiarkowany
Ryc. 2. Ocena wstêpna stanu ekologicznego wód p³yn¹cych badanych w 2008 roku w ramach monitoringu operacyjnego (cd)
34
Kamienna
M³ynówka
Olsztynek
1
14,5
0,005
Kalwa
pon. Górowa
I³aweckiego,
Piasty
1
3,6
1
16
Kakaj
dobry
s³aby
Kamionka
A
B
C
Skowronki
1
93,5
Jemio³ówka
Klebarski Kana³
A
B
C
Silice
1
1,2
pow. ujœcia do
Kana³u Kiermas
2
0,6
1
48,2
5,2
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
19
16
7,5-8,5
6,3
5,5
19,3
0,34
1,81
5,41
7,24
0,276
479
364
4
21
7,2-7,3
3,6
4
8,7
0,31
1,23
0,97
2,21
0,274
1323
949
15
0,008
0,001
16
pow. jez. Roœ
1
0,1
20,1
7,7-8,1
8,5
4,3
17,1
0,33
2,30
1,83
4,14
0,357
514
353
bardzo dobry
umiarkowany
z³y
Kortówka
Konopka
umiarkowany
Krutynia
Kumiela
Lipówka
Liwna
Krelikiejmy
1
1,7
wyp³yw z
jeziora Ukiel
1
4,5
pow. ujœcia
do £yny
2
0,7
Iznota
1
0,4
Elbl¹g-Zatorze
1
0,2
Braniewo
1
0,2
3,1
12,7
16,0
6,9
3,32
14,4
8,2
7,4-8,6
4,7
2,8
13,2
0,37
1,4
0,26
1,46
0,207
446
314
14,4
18
7,5-7,9
4,8
5,7
16,8
0,9
2,08
0,45
2,42
0,406
391
289
19,6
5,9
7,5-7,9
8,2
3,4
15
0,21
1,33
0,32
1,51
0,116
357
256
17,2
16,2
20
8,0-8,2
8,1
4,3
24,6
0,68
1,6
1,9
2,99
0,63
763
453
7,9-8,2
9,5
4,2
17,3
0,13
1,19
2,78
4
0,29
490
418
7,7-8,0
6,1
2,2
25,8
0,13
2,07
9,95
11,4
0,209
841
622
0,002
0,002
0,004
umiarkowany
umiarkowany
umiarkowany
dobry
dobry
s³aby
Mor¹g
Omaza
Omulew
pow.
Bartoszyc
6
112,5
Maronie
1
3,0
Grzechotki
1
9,0
Sêdrowo
1
60,9
£yna
pon. Dobrego
pow. Lidzbarka
Miasta
Smolajny Warmiñskiego
3
4
5
177,0
171,0
142,0
A
B
C
Brzeziny
1
221,0
Redykajny
2
208,4
1
4,2
10,2
17,8
18,7
7,4
10,4
13,7
1,9
14,4
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
16,4
5
7,4-8,0
5,7
2
11,6
0,11
1,09
0,5
1,28
0,107
329
240
19,4
4,5
7,7-7,9
7,1
3,3
16,5
0,4
1,21
0,76
1,84
0,186
404
287
19
9,4
7,5-8,0
8
2,7
15,3
0,22
1,18
0,93
2,12
0,147
423
293
19
10
7,8-8,0
8,1
3,5
15
0,19
1,26
0,97
2,17
0,154
423
305
17,4
13
8,0
8,2
1,8
13,9
0,17
1,26
1,02
2,11
0,179
435
323
22,6
24
7,8-8,2
9,7
3,5
17,8
0,3
1,48
1,48
2,72
0,146
433
316
16,5
16
7,8-8,1
6,3
4,4
11,2
0,08
1,0
0,56
1,539
0,377
445
286
12,3
20,2
23
7,6-7,8
7,8
2,9
15
0,39
1,68
0,34
1,98
0,295
336
246
15
0,002
0,001
0,002
0,003
0,003
0,002
16
dobry
dobry
dobry
umiarkowany
7,8-8,0
8,7
3,5
14,9
0,33
2,51
3,09
4,2
0,54
460
288
Pas³êka
Oœwinka
Wêgielsztyn
1
12,2
Zielony
Ostrów
2
2,0
Sportyny
1
78,6
3,86
14,3
20,8
7,5-7,7
5,9
4,4
7,1
0,40
1,87
10,10
11,20
0,176
700
472
7,3-7,8
3,0
7,8
20,4
0,33
2,09
2,59
4,15
0,116
494
310
17,5
18
7,9-8,1
7,7
2,8
12,9
0,12
1,22
1,04
1,82
0,13
459
288
nw
dobry
umiarkowany
dobry
dobry
35
A
B
C
Pisa
Pisa Pó³nocna
wodowskaz pon. wyp³ywu pon. miasta
Gi¿ycko
z jez. Roœ
Pisz
1
2
3
142,2
79,9
74,4
pow. ujœcia
pon. Po³apiñ- do £yny,
skiej Strugi
Rygarby
1
2
22,5
0,6
13,2
15,3
13,2
19,2
15
7,5-7,9
4,7
2,9
20,8
0,36
1,71
6,24
7,66
0,277
604
511
18,6
19
7,7-8,1
6,6
2,6
21,4
0,28
1,66
9,21
10,2
0,268
713
583
19
11
7,8
7
4,3
17,1
0,541
2,13
7,42
9,01
0,349
912
634
0,004
0,005
0,002
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
20,1
21,4
21,6
7,8-8,3
8,0
4,2
16,3
0,09
1,57
0,08
1,57
0,094
380
249
8,0-8,3
9,4
5,0
8,0-8,2
8,7
2,7
16,4
0,03
1,94
0,19
1,97
0,126
364
252
0,03
1,44
0,18
1,44
0,048
362
258
15
16 umiarkowany
bardzo dobry
umiarkowany
z³y
Suszyca A
A Bartoszyce
1
B
2,2
C
dobry
umiarkowany
Pobórska
Struga
pon. ujœcia œcieków
z oczyszczalni
w Tyrowie
i Samborowie
1
1,5
umiarkowany
Sapina
Sawica
Stradanka
Sunia
przed ujœciem
wodowskaz
do jez.
Strêgielek
Go³dopiwo
1
2
20,6
4,5
pon. jeziora
Sasek Ma³y
1
15,0
Tolkmicko
1
0,4
wyp³yw z
jeziora Sunia
1
22,9
55,6
1,9
38,6
22,4
25
7,6-8,1
8,9
8,8
19,5
0,18
1,84
0,56
1,98
0,2
377
261
15
19,2
39
7,0-8,0
5,3
4,7
18
0,51
1,74
0,34
1,94
0,242
551
408
Sajna
pon.
pow. ujœcia do
oczyszczalni
Gubra,
w Reszlu
S¹toczno
1
2
35,3
0,3
15,6
16,9
19,4
19,7
7,8-8,1
3,5
10
18,8
9,09
13,9
3,06
7,8-8,1
7
4,4
18,9
0,21
2,47
8,47
10,4
0,278
619
501
7,6-8,2
6,7
4,0
16,9
0,12
2,37
1,08
3,46
0,058
483
342
7,7-7,9
5,9
3,7
17,2
0,09
1,22
0,48
1,46
0,066
386
333
1,54
777
544
nw
Symsarna
pow. ujœcia do
£yny
1
0,3
Szczurkowska
M³ynówka
Szczurkowo
1
0,8
Wad¹g
Szkotówka
Po¿ary
1
10,9
Sarnowo
2
3,6
Wa³sza
pow. ujœcia do
jeziora Pisz, pow. ujœcia do pow. ujœcia do
Tumiany jeziora Wad¹g
£yny
1
2
3
29,3
14,5
1,8
Stygajny
1
0,2
17,6
14,0
7,1
5,3
7,3
27,8
21,9
18,9
2,6
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
22,6
61
7,4-7,8
1,1
5,9
23,9
1,4
3,15
4,04
6,61
0,267
572
455
15,8
15
8,2
8,5
3,4
19,3
0,17
1,25
0,95
2,12
0,206
418
315
17,6
31
7,6-8,2
7,5
2,7
24
0,77
2,22
3,1
4,87
0,206
705
592
16
8,9
7,8-8,0
9,1
1,9
10,9
0,15
0,08
3,6
4,15
0,2
459
360
16
8,1
7,8-8,1
7,4
1,7
12
0,18
0,89
3,21
0,105
0,261
463
398
21
6,5
7,5-8,4
7,7
3,2
20,9
0,23
1,43
0,6
1,98
0,098
409
304
24
18,6
7,6-7,9
4,8
3
16,4
0,203
1,29
1,39
2,32
0,238
492
372
21,2
9,5
7,7-8,2
6,2
3,4
17,4
0,161
1,6
0,73
2,09
0,104
389
290
14,5
28
7,9-8,1
8,3
2,6
19,5
0,37
1,3
2,3
3,5
0,163
470
297
15
0,005
0,001
0,002
0,004
0,002
0,005
0,001
0,004
umiarkowany
umiarkowany
dobry
dobry
s³aby
umiarkowany
umiarkowany
umiarkowany umiarkowany umiarkowany
Wêgorapa
pon. wyp³ywu
z jez. Mamry
1
139,9
Wkra
D¹brówka
2
106,0
ZalesieKrokowo
1
224,3
12,8
20,0
20,0
8,0-8,4
9,4
2,3
13,4
0,06
1,16
0,16
1,16
0,028
317
207
7,6-8,1
6,6
2,8
0,06
1,45
2,69
4,15
0,084
422
249
13
13
7,8-8,0
8,5
3,9
14,3
0,86
1,65
1,42
2,98
0,48
483
302
0,003
umiarkowany
36
0,002
dobry
s³aby
1
16 umiarkowany
8,0-8,2
10
5,8
17,6
0,3
1,56
1,17
2,56
0,43
460
352
dobry
dobry
umiarkowany
ñ
go
rz
J. Karaœ
kie
iñs
ie³p
J. K
Lidzbark
J.Lidzbarskie
J. Jeleñ
W
kr
a
P³oœnica
J. Tarczyñskie
J. Gr¹dy
I³owo-Osada
Koz³owo
a
Nid
J. Maróz
J. Pluszne
ka
róz
Ma
J. Kownatki
DZIA£DOWO
D¹brówno
J. Rumian
J. Œwiêtajno
Naterskie
J. Gim
J. £ajskie
J. Omulew
Janowiec
Koœcielny
NIDZICA
J. £añskie
J. Tumiañskie
J. Narty
J. Krzywe
J. Zdru¿no
M³.
J. Spychowskie
J. Œwiêtajno
J. Zyzdrój-
-Wlk.
Rozogi
J. Ta³ty
J. Skok
J. Krutyñskie
J. Miko³ajskie
Miko³ajki
Ruciane-Nida
J. Nidzkie
Jezioro Œniardwy
J. Jagodne
PISZ
J. Roœ
bardzo dobry
dobry
umiarkowany
s³aby
z³y
0 1
5 km
Nowy M³yn
J. Selmêt Wlk.
Sêdki
Lega
J. Stackie
J. Rajgrodzkie
J. Bia³e
J. Skomêtno
Kalinowo
Wieliczki
J. Oleckie M.
nk
a
Opracowanie WIOŒ Olsztyn
bardzo dobry
dobry
umiarkowany
s³aby
z³y
Stan ekologiczny jezior:
województwo podlaskie
Prostki
E³
k
J. E³ckie
E£K
J. Oleckie W.
OLECKO
J. Przytulskie
J. Haleckie
J.Dybowskie
J. Sunowo
J. Szarek
LEGENDA
Bia³a Piska
Ko
no
pk
a
J. Lipiñskie
Stan ekologiczny rzek:
J. Pogubie W.
J. Jegocinek
J. Jegocin
J.Wierzbiñskie
J. £aœmiady
J.Straduñskie
B³
êd
zi
a
Dubeninki
J. Czarne
J. Kukowino
J. Dobskie
J. Krzywe
J. Sawinda W.
J. Druglin Du¿y
J.Rek¹ty
J. Jêdzelewo
ka
Kowale Oleckie
Œwiêtajno
J.Zawadzkie
J. Szóstak
Stare Juchy
J. Gawlik
J. £aŸno
J. Pi³w¹g J. Szwa³k Ma³y
J. £êkuk
Wydminy
J. Orzysz
Orzysz
J. Kocio³
J. Tyrk³o
J. Buwe³no
Mi³ki
J. So³tmany
J. Wydmiñskie
J. Kruklin
Kruklanki
J.Wolisko
J. Krzywa Kuta
Ja
r
J. Go³dap
GO£DAP
Czerwony Dwór
pa
³da
Go
Banie Mazurskie
Bro¿ajcie
J. Go³dopiwo
J. Wojnowo
J. Niegocin
GI¯YCKO
J. Boczne
J. Tajty
J. Warno³ty
J. Guzianka
J. Be³dany
Jez. Dargin
J. Kisajno
J. Strêgiel
Pozezdrze
J. Œwiêcajty
J. Kirsajty
J. £uknajno
J. Ta³towisko
J. Ryñskie
Ryn
J. Guber
J. I³awki
J. Dejguny
J. Dobskie
Budry
WÊGORZEWO
J. Mamry
J. Rydzówka
J. Silec
Gu
be
r
J. Inulec
J.Kuc
J. Mokre
Piecki
J. W¹giel
J. Gant K J. Nawiady
ru
ty
ni
a
J. Bia³e
J. Marksoby
J. Wa³pusz
oga
Roz
SZCZYTNO Œwiêtajno
Wielbark
J. Sasek Ma³y
Wielki
J. Sasek
J. Babiêty
J. Czos
J. Oœwin
Ka
na
³M
az
.
Srokowo
J. Mój
J. Notyst
J. Salêt Wlk.
J. Wierzbowskie
J. Lampasz
J. Pi³akno
Wlk.
J. Juno
KÊTRZYN
Barciany
MR¥GOWOJ. Juksty
J. Giel¹dzkie
J. Stromek
J. £êsk
na
J. Kiersztanowskie
Sorkwity
J. Rañskie
Liw
J.Widryñskie
Reszel
Korsze
J. Lampackie
DŸwierzuty
województwo mazowieckie
Janowo
Om
ulew
J. Gromskie
Pasym
J. Leleskie
J. Kalwa
Biskupiec
J. Kraksy
er
Dym
J. Rzeckie
J. Dadaj
G
ub
er
J. Bêskie
Kolno
J. Tejstymy
J. Luterskie
aj
ad
D
J. Serwent
Jedwabno
J. D³u¿ek
J. Koœno
Purda
J. Kiermas
Pis
a W Barczewo
ar.
J. Klebarskie
OLSZTYN
sarn
a
Jeziorany
Sym
J. Symsar
wka
M³ynó
Bisztynek
a
Mapa 1. Ocena wstêpna stanu ekologicznego wód rzek i jezior badanych w 2008 roku
J. Wlecz
W
el
Rybno
J. Hartowieckie
J. D¹browa- Ma³a - Wielka
J. Tymawskie
Grunwald
J. Wad¹g
Wad¹g
Stawiguda
J. Wymój
J. Sar¹g
a
sn
Kir
Dywity
J. Mos¹g
J. Wulpiñskie
Gietrzwa³d
Olsztynek
ka
a
cka
n.
P³
Bajdy
a
Pis
Sêpopol
a
Ilm
a
Pis
województwo
kujawsko-pomorskie
Kurzêtnik
J. Partêczyny Wlk.
J. Ostrowin
P
as
³ê
J. Gi³wa
n
£y
Kiwity
J. Kinkajmskie
BARTOSZYCE
ROSJA
wic
Sa
J. £¹korz
Sandela
Lubawa
NOWE
MIASTO LUB. Grodziczno
ka
Giz
ela
Gi³w
a
Jonkowo
Elma
LIDZBARK WARM.
Górowo I³.
J. Limajno
J.Sunia
Œwi¹tki
J. Tonka
Lubomino
J. £êguty
J. Szel¹g
Ma³y
ek
icz
ab
Gr
J. Osetno
I³a
w
J. I³awskie
J. Is¹g
J. Szel¹g
Wielki
£ukta
OSTRÓDA
J. Drwêckie
J.Pauzeñskie
J. Gil
J. Mar¹g
rm.
Wa
êca
Drw
a
Wa³sz
Stradyk
Dobre Miasto
J. G³êbokie
kw
Sz
J. Skarliñskie
J. Radomno
I£AWA
Jeziorak Ma³y
J. Szymbarskie
J. Gil Wielki
Mi³om³yn
J. Iliñsk
J. Bartê¿ek
J. Wukœniki
Mi³akowo
a
Lelkowo
£a
wt
Orneta
a
êc
Biskupiec
J. Trupel
J. Popówko
J. £abêdŸ
J. Jeziorak
J. Jeziorak
J. Dauby
J.Jaœkowskie
J. Ruda Woda
i
sk
w
Dr
J. D³u¿ek
J. P³askie
J. Rucewo W.
J. Ewingi
M³y
Str.
ka
ñs
Pieniê¿no
Mor¹g J. Narie
J. Skiert¹g
Oma
za
Ba
nó
wk
a
P³oskinia
Godkowo
Wilczêta
l¹
Elb
n.
Ka
a
J. Goryñskie
J. Januszewskie
J. Sambród
Ma³dyty
M³ynary
Pas³êk
Zalewo
Rychliki
W¹ska
Milejewo
a
rus
Na
Lip
ów
Bie
br z k a
a
BRANIEWO
n
£y
J. Kolmowo J. Gardzieñ
J. Suskie
W
LE
ZA
Frombork
NY
LA
IŒ
as
Kisielice
Susz
J. Gaudy
województwo pomorskie
ie
Dz
Markusy
J. Dru¿no
ELBL¥G
Gronowo
Elb.
No
t
ga
Tin
a
rów
Cze
rwo
ny
Sa
³a
Tolkmicko
Ka
mie
nic
a
Ba
bic
a
Kum
iela
BrzeŸnica
W
êg
or
ap
a
W
ki
Liw
a
s
Elbl¹
rm
Kie
Os
a
Sir
wa
g
Elbl¹
a³
Kan
êc
a
a
Sajn
Dr
w
ka
Drela
ian
ab
Gr
a
ka
an
ad
Str
kó
wk
a
ud
Ba
M
i³a
ica
£aŸn
Pas³êka
Omet
Sz
ko
tó
wk
a
³ka
Bia
ia
na
ar
W
ka
Dajna
win
Oœ
Kr
ut
yn
Bludzia
a
37
2. MONITORING JEZIOR
2.1. Wprowadzenie
W 2008 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie i Delegatury WIOŒ: w Elbl¹gu i Gi¿ycku, realizuj¹c za³o¿enia programowe Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska na lata 2007–2009,
przeprowadzi³y badania 18 jezior województwa warmiñsko-mazurskiego. WIOŒ w Olsztynie zbada³ 8 wybranych jezior, Delegatura
w Elbl¹gu – 3, a Delegatura w Gi¿ycku – 7.
W opracowaniu przedstawiono klasyfikacjê badanych zbiorników
na podstawie Wytycznych monitoringu podstawowego jezior (Kudelska
i inni 1994) oraz przeprowadzono wstêpn¹ ocenê w oparciu o nowe rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, póz. 1008). Do 2007 roku jeziora by³y oceniane
tylko wed³ug Wytycznych... . Zmiany w sposobie oceny wynikaj¹
z wdra¿ania nowego systemu monitoringu wód powierzchniowych,
zgodnego z Ramow¹ Dyrektyw¹ Wodn¹ (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 paŸdziernika 2000 roku, ustanawiaj¹ca ramy dla dzia³alnoœci Wspólnoty w dziedzinie polityki wodnej). Na potrzeby RDW zmianie uleg³a ca³a organizacja sieci monitoringu w taki sposób, ¿e podstawowymi jednostkami badawczymi sta³y
siê jednolite i scalone czêœci wód. W nowym systemie jeziora reprezentuj¹ wiêc okreœlon¹ jednolit¹ czêœæ wód. Wyniki badañ odnoszono do
wartoœci granicznych, charakterystycznych dla danego typu abiotycznego jeziora (Kolada i in. 2005).
Badania przeprowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego. Celem tego rodzaju monitoringu jest informacja o badanej czêœci wód, umo¿liwiaj¹ca identyfikacjê i ocenê d³ugoterminowych
zmian zachodz¹cych w œrodowisku wodnym w warunkach naturalnych oraz na skutek dzia³alnoœci cz³owieka.
Analizy próbek wody z jezior wykona³o Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie wraz
z pracowniami w Delegaturach, posiadaj¹ce Certyfikat Akredytacji
wystawiony przez Polskie Centrum Akredytacji.
2.2. Charakterystyka badanych jezior
JEZIORO BUWE£NO
powiat gi¿ycki, gmina Mi³ki
powiat piski, gmina Orzysz
dorzecze: Pisa – Narew – Wis³a
& region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior
Mazurskich – Pojezierze Mazurskie
& wysokoœæ n.p.m.: 116,5 m
Podstawowe dane morfometryczne
& powierzchnia zwierciad³a wody: 360,3 ha
& g³êbokoœæ maksymalna: 49,1 m
& g³êbokoœæ œrednia: 12,5 m
3
& objêtoœæ jeziora: 44988,8 tys. m
2
& powierzchnia zlewni ca³kowitej: 104,5 km
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior
Mazurskich
& strefa ciszy
& w zlewni ca³kowitej jeziora znajduje siê rezerwat przyrodniczy „Bagna Nietlickie”
Jezioro Buwe³no znajduje siê na po³udnie od jeziora Niegocin.
Od strony pó³nocnej ³¹czy siê bezpoœrednio z jeziorem Wojnowo
i od wschodu z jeziorem Ublik Wielki. Odp³yw wód z jeziora odbywa siê G³aŸn¹ Strug¹ do Wojnowa, nastêpnie poprzez Nia³k Ma³y
38
i Du¿y do Niegocina. Od strony Bagien Nietlickich dop³ywa rzeka
Wê¿ówka.
Jezioro jest g³êbokie, rynnowe. WyraŸne przewê¿enie i wyp³ycenie misy jeziornej w rejonie miejscowoœci Marcinowa Wola dzieli
zbiornik na p³ytsz¹ czêœæ pó³nocn¹ i g³êbok¹ po³udniow¹. Zlewnia
bezpoœrednia zajmuje powierzchniê 340,2 ha. Najwiêkszy udzia³
w powierzchni maj¹ u¿ytki zielone – 52,5%. Nieu¿ytki zajmuj¹
16,8%, grunty orne 16,1%, lasy 10,9% oraz zabudowania 3,7%.
W rejonie brzegów jeziora znajduj¹ siê 3 wsie: Marcinowa Wola,
Przykop i Cierzpiêty. Wymienione miejscowoœci nie s¹ skanalizowane. Œcieki s¹ wywo¿one do oczyszczalni w Mi³kach lub Orzyszu.
Jezioro jest umiarkowanie wykorzystywane do celów rekreacyjnych.
Nie ma oœrodków wypoczynkowych. Zabudowa rekreacyjna wystêpuje g³ównie w pobliskich wsiach. Na jeziorze jest prowadzona
gospodarka rybacka. Jezioro nie posiada punktowych zrzutów œcieków. Zbiornik charakteryzuje siê zespo³em korzystnych cech naturalnych, decyduj¹cych o II kategorii podatnoœci na degradacjê.
Badanie jeziora przeprowadzono na dwóch stanowiskach:
w miejscu maksymalnego zag³êbienia, w czêœci po³udniowej (g³êb.
49,0 m) oraz w plosie pó³nocnym (g³êb. 18,0 m).
W czasie cyrkulacji wiosennej na obu stanowiskach woda by³a
wymieszana do dna i przesycona tlenem (14,1–12,2 mg O2/l). Latem
wykszta³ci³y siê wyraŸne warstwy termiczne. Stanowisko po³udniowe charakteryzowa³a krzywa tlenowa heterogradowa minus. Epilimnion, siêgaj¹cy do 6 m, by³ natleniony w granicach 8,8–5,4 mg
O2/l. W warstwie skokowej (na 8 m) iloœæ O2 obni¿y³a siê do 1,8 mg
O2/l, a g³êbiej wzrasta³a do 5,5 mg O2/l. Ca³kowitego zaniku tlenu
w g³êbokiej, po³udniowej czêœci zbiornika nie stwierdzono. Na 48 m
g³êbokoœci by³o 2,8 mg O2/l. Deficyty tlenowe zaobserwowano
w wyp³yconym plosie pó³nocnym. Tutaj od 8 m tlenu by³o brak
i wystêpowa³ siarkowodór.
Ogólna ocena jeziora Buwe³no przeprowadzona wed³ug
Wytycznych monitoringu podstawowego jezior wskazywa³a na
drug¹ klasê czystoœci (wynik punktacji 2,29), mimo ¿e przy dnie
plosa pó³nocnego obserwowano podwy¿szone iloœci zwi¹zków fosforowych (0,144 mg P-PO4/l; poza klas¹, 0,340 mg Pca³k./l; III klasa) i azotu amonowego (1,48 mg N/l; III klasa). Na stanowisku
po³udniowym, o du¿ej g³êbokoœci i stabilnym hypolimnionie, przy
dnie azotu amonowego by³o ma³o (0,02 mg O2/l; I klasa), co mo¿e
œwiadczyæ o niewielkim dzia³aniu redukcyjnym osadów dennych
w tej czêœci jeziora i stosunkowo czystej wodzie. W ca³ym zbiorniku
podwy¿szone wartoœci posiada³a przewodnoœæ elektrolityczna
w³aœciwa (427 mS/cm; poza klas¹). Wiêkszoœæ parametrów, mieœci³a
siê jednak w granicach klas I–II. Doœæ niskie wartoœci chlorofilu „a”
(œrednia 10,7 mg/m3; II klasa) i widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego (2,9
m; II klasa) korelowa³y z korzystn¹ ocen¹ biologiczn¹ zbiornika
opart¹ na fitoplanktonie. Kwietniowy fitoplankton zdominowany
by³ przez okrzemki z rodzaju Melosira. W czerwcu planktonu roœlinnego by³o bardzo ma³o (wystêpowa³y okrzemki z rodzaju Cyclotella). W sierpniu zagêszczenie i biomasa wzros³y do umiarkowanego
poziomu. Wystêpowa³y z³otowiciowce z gatunku Erkenia subaequiciliata i kryptofit Rhodomonas minuta v. nannoplanctonica oraz
nieliczne sinice. W biomasie dominowa³a bruzdnica Ceratium
hirundinella (organizm o bardzo wysokiej objêtoœci jednostkowej).
Sk³ad fitoplanktonu, szczególnie w czerwcu i w sierpniu, wskazywa³
na umiarkowan¹ trofiê jeziora.
Badania prowadzone przez WIOŒ w 1992 roku równie¿ kwalifikowa³y jezioro Buwe³no do II klasy.
Ocena stanu ekologicznego
Do oceny stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód, jak¹ jest
jezioro Buwe³no przyjêto biomasê fitoplanktonu, chlorofil „a”,
makrofity i wspieraj¹ce biologiê wskaŸniki fizykochemiczne. Biomasa wynosi³a œrednio 4,02 mg/l. Maksymaln¹ wartoœæ osi¹gnê³a
wiosn¹ w czêœci po³udniowej jeziora, w czasie zakwitów okrzemek
(10,41 mg/l). Chlorofil „a” waha³ siê w zakresie od 3,2–19,0 ìg/l.
Œrednia wartoœæ dla jeziora wynosi³a 8,3 ìg/l i odpowiada³a II klasie.
Do badañ makrofitów na jeziorze Buwe³no wyznaczono 32
transekty, w których maksymalna g³êbokoœæ wystêpowania roœlinnoœci wynosi³a 4,0 m, a œrednia 2,82 m. Powierzchnia fitolitoralu zajmowa³a 48,65 ha, co stanowi³o 13,5% powierzchni ca³ego jeziora.
Najliczniejsz¹ grup¹ by³y helofity. Dominowa³o zbiorowisko
Phragmitetum australis. Strefê roœlinnoœci zanurzonej tworzy³y elodeidy, g³ównie fitocenozy: Ceratophylletum demersi, Fontinaletum
antipyreticae, Potametum lucentis, Potametum perfoliati. W miejscu wyp³ycenia, dziel¹cego jezioro na czêœæ pó³nocn¹ i po³udniow¹,
pojawi³o siê równie¿ zbiorowisko Elodetum canadensis. Kolejn¹, co
do wielkoœci zajmowanej powierzchni grup¹ by³y nymfeidy
(g³ównie zb. Nupharo-Nymphaeetum albae). Najmniejszy udzia³
w budowie fitolitoralu mia³y charofity. Makrofitowy stan ekologiczny jeziora Buwe³no, zgodnie z wartoœci¹ makrofitowego indeksu
stanu ekologicznego (ESMI) okreœlono jako dobry.
PrzeŸroczystoœæ w ca³ym jeziorze odpowiada³a I klasie (wartoœæ œrednia 2,9 m). Nasycenie hypolimnionu tlenem, przewodnoœæ,
azot ogólny i fosfor ogólny równie¿ nie przekracza³y norm I klasy.
Zgodnie z rozporz¹dzeniem z sierpnia 2008 roku jezioro
Buwe³no zakwalifikowano do II klasy jakoœci wód i stanu ekologicznego dobrego.
JEZIORO CZOS
powiat mr¹gowski, gmina Mr¹gowo
dorzecze: Dajna – Guber – £yna
& region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mr¹gowskie –
Pojezierze Mazurskie
& wysokoœæ n.p.m: 126,6 m
3
& objêtoœæ jeziora: 31 012,0 tys. m
2
Formy ochrony
& jezioro nie jest objête ochron¹ prawn¹
Jezioro Czos znajduje siê w granicach miasta Mr¹gowa. Przez
jezioro przep³ywa rzeka Dajna. Dop³ywa do plosa po³udniowego
z Jeziora Wierzbowskiego, a odp³ywa w kierunku pó³nocnym do
Jeziora Czarnego. Od strony wschodniej dop³ywa ciek z jeziora
Sutapie, a odnoga pó³nocno-wschodnia jeziora jest zasilana wodami
jeziora Dobrzynek.
Jezioro jest g³êbokie, rynnowe. Przewê¿enie misy jeziornej
wyraŸnie dzieli zbiornik na silnie wyd³u¿on¹ czêœæ zachodni¹
i krótsz¹ czêœæ pó³nocno-wschodni¹, gdzie znajduje siê najwiêksze
przeg³êbienie zbiornika (42,6 m). W zlewni bezpoœredniej,
o powierzchni 416 ha, nieu¿ytki stanowi¹ 42,5%, obszary zabudowane 25,9%, lasy 23,1%, grunty orne 7,1%, a u¿ytki zielone 1,4%.
Do brzegów przylegaj¹ g³ównie zabudowania Mragowa. Jezioro jest
intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Nad brzegami zlokalizowano 11 obiektów wypoczynkowych i pole namiotowe.
Bezpoœrednio do jeziora odprowadzane s¹ œcieki z oczyszczalni
mechaniczno-biologicznej (z chemicznym str¹caniem fosforu) Wojskowego Oœrodka Szkoleniowo-Kondycyjnego w Mr¹gowie.
W latach 1999–2000 obiekt by³ modernizowany. Iloœæ œcieków
odprowadzanych z oczyszczalni okreœlono na oko³o 70 m3/dobê.
Zbiornik nale¿y do grupy jezior przeciêtnie podatnych na degradacjê, tj. do II kategorii.
Badanie jeziora wykonano na trzech stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych: w plosie po³udniowym (g³êb. 22,0 m),
w najg³êbszej zatoce pó³nocno-wschodniej (g³êb. 42,0 m) oraz
w czêœci pó³nocnej (g³êb. 32,0 m).
W czasie cyrkulacji wiosennej na wszystkich stanowiskach
woda by³a wymieszana do dna i nasycona tlenem w 90-100%. Latem
w ca³ym jeziorze wykszta³ci³y siê wyraŸne warstwy termiczne. Epilimnion siêga³ do 4–6 m. Ostra termoklina obejmowa³a warstwê 3–4
metrow¹ i przechodzi³a w g³êboki, stabilny hypolimnion. Warstwa
powierzchniowa wody by³a natleniona w granicach 8,6–5,0 mg O2/l.
W warstwie skokowej najg³êbszej czêœci jeziora iloœæ O2 obni¿a³a
siê do iloœci œladowych, a w hypolimnionie wzrasta³a do 2,8 mg O2/l.
Ca³kowitego zaniku tlenu tutaj i w czêœci po³udniowej nie stwierdzono. Przy dnie tlen wystêpowa³ w iloœciach œladowych. Wiêksze deficyty tlenowe obserwowano w czêœci pó³nocnej, s¹siaduj¹cej z miastem, gdzie od 23 m tlenu by³o brak. Substancje organiczne w jeziorze nie przekracza³y norm I klasy. Stosunkowo korzystna by³a
widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego (2,6 m; II klasa). Azot ca³kowity mieœci³ siê w granicach II klasy (œrednia 1,17 mg N/l). WskaŸnikami
obni¿aj¹cymi jakoœæ wody by³y: przewodnoœæ elektrolityczna
w³aœciwa wiosn¹ w warstwie powierzchniowej (379 mS/cm; poza
klas¹) i fosforany latem przy dnie (0,237 mg P/l; poza klas¹). Podwy¿szone wartoœci chlorofilu „a” (œrednia 16,9 mg/m3; III klasa) by³y
zgodne z zakwitami fitoplanktonu. Wiosn¹ wystêpowa³y okrzemki,
z wyraŸn¹ dominacj¹ gatunków Cyclotella i Stephanodiscus. Towarzyszy³y im kryptofity. W czerwcu udzia³ okrzemek przekroczy³
80% liczebnoœci ogólnej. Latem zmieni³a siê struktura gatunkowa
fitoplanktonu na rzecz bruzdnic z gatunkiem Ceratium hirundinella.
Nale¿y podkreœliæ, ¿e w jeziorze nie stwierdzono obecnoœci sinic.
Ogólna ocena jeziora Czos, przeprowadzona wed³ug Wytycznych monitoringu podstawowego jezior, wskazywa³a na drug¹ klasê czystoœci (wynik punktacji 2,50). W stosunku do wyników badañ
z 2001 roku stwierdzono wzrost iloœci biogenów przy dnie zbiornika.
Do oceny stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód, jak¹ jest jezioro Czos, przyjêto biomasê fitoplanktonu, chlorofil „a”, ichtiofaunê
i podstawowe parametry fizykochemiczne. Biomasa fitoplanktonu
wynosi³a œrednio 4,22 mg/l. Dominowa³y okrzemki i bruzdnice.
Wartoœæ chlorofilu „a” w czêœci po³udniowej jeziora spe³nia³a
wymogi II klasy, a na pozosta³ych stanowiskach – III klasy. WskaŸnik ichtiofauny (LFI), obliczony dla jeziora Czos na podstawie
danych z 15 lat, wskazywa³ na bardzo dobry stan zbiornika.
Œrednie nasycenie hypolimnionu tlenem w najg³êbszej czêœci
jeziora odpowiada³o I klasie, a na pozosta³ych stanowiskach III klasie. PrzeŸroczystoœæ w ca³ym jeziorze odpowiada³a I klasie (œrednia
wartoœæ 2,2 m). Pozosta³e wskaŸniki fizykochemiczne równie¿ nie
przekracza³y norm I klasy.
Zgodnie z rozporz¹dzeniem z sierpnia 2008 roku jezioro Czos
zakwalifikowano do II klasy jakoœci wód i stanu ekologicznego
dobrego.
JEZIORO D¥BROWA WIELKA
powiat ostródzki, gmina D¹brówno
dorzecze: Wel – Drwêca – Wis³a
& region fizycznogeograficzny: Garb Lubawski – Pojezierze
Che³miñsko-Dobrzyñskie
3
2
Formy ochrony
& D¹browieñski Obszar Chronionego Krajobrazu
Jezioro D¹browa Wielka jest najwiêkszym jeziorem Pojezierza
Che³miñsko-Dobrzyñskiego, znajduje siê w pobli¿u miejscowoœci
39
D¹brówno. Od strony pó³nocnej dop³ywa do zbiornika rzeka Wielka
Wkra, a do plosa po³udniowego dop³ywaj¹ wody z jeziora BrzeŸno.
Zatoka po³udniowo-wschodnia odbiera wody dop³ywaj¹ce z pobliskiego jeziora Linowiec i z rejonu miejscowoœci Ostrowite. Odp³yw
wód nastêpuje rzek¹ Wel do jeziora D¹browa Ma³a. Jezioro jest
wyd³u¿one w kierunku pó³noc-po³udnie i posiada wyraŸnie
wykszta³con¹ zatokê po³udniowo-wschodni¹, oddzielon¹ przewê¿eniem od g³ównego plosa. Urozmaicone dno posiada liczne wyp³ycenia i zag³êbienia. Maksymalny g³êboczek (34,7 m) znajduje siê
w czêœci pó³nocnej. W strukturze u¿ytkowania zlewni bezpoœredniej, która zajmuje 442,5 ha, zdecydowanie dominuj¹ obszary u¿ytkowane rolniczo. Grunty orne stanowi¹ 38,7% powierzchni, u¿ytki
zielone 24,6%, lasy 25,9% i zabudowania 10,8%. Do zbiornika przylegaj¹ wsie: Leszcz, Kalbornio, Jab³onowo i czêœæ D¹brówna. Tereny w rejonie jeziora nie s¹ skanalizowane. Nad jeziorem znajduje siê
jeden oœrodek wypoczynkowy, doœæ liczne dzia³ki rekreacyjne oraz
zorganizowano dwa k¹pieliska. Na jeziorze jest prowadzona gospodarka rybacka. Warunki morfometryczne i zlewniowe pozwoli³y
zakwalifikowaæ zbiornik do przeciêtnie podatnych na degradacjê –
II kategoria. Jezioro nie posiada aktualnie punktowych Ÿróde³
zanieczyszczeñ.
Badanie jeziora przeprowadzono na trzech stanowiskach:
w miejscu maksymalnego zag³êbienia – w czêœci pó³nocnej (g³êb.
34,0 m), na g³êboczku w po³udniowych partiach zbiornika (g³êb.
14,0 m) oraz w zatoce po³udniowo-wschodniej (g³êb. 8,0 m).
W okresie wiosennym woda w jeziorze by³a wymieszana do
dna i silnie natleniona (120–150% pe³nego nasycenia). W czasie letniej stagnacji stwierdzono znaczne ubytki tlenowe w hypolimnionie
maksymalnego g³êboczka. Dobrze natleniona by³a woda do 8 m.
G³êbiej O2 wystêpowa³ w iloœciach œladowych, na 17 m wzrasta³ do
1,8 mg/l, a od 26 m do dna tlenu by³o brak. W czêœci po³udniowej
jeziora tlen obecny by³ przy dnie w iloœciach œladowych. Wyp³ycona
zatoka po³udniowo-wschodnia posiada³a korzystne warunki tlenowe od powierzchni do dna. Substancje organiczne w jeziorze nie
przekracza³y norm I klasy (ChZT-Cr 17,9 mg O2/l; BZT5 1,6–1,7 mg
O2/l). Wœród biogenów latem zwraca³y uwagê przydenne iloœci fosforanów (0,237 mg P/l; poza klas¹) i fosforu ca³kowitego (0,301 mg
P/l; III klasa). Zwi¹zki azotowe odpowiada³y normatywom I–II klasy. Przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa wskazywa³a na znaczn¹
zasobnoœæ zbiornika w sole mineralne (328 mS/cm; III klasa).
Widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego by³a korzystna w obu okresach badañ
i wynosi³a œrednio 2,5 m (II klasa). Zawartoœæ chlorofilu „a” we
wszystkich przekrojach odpowiada³a III klasie i wynosi³a od 17,4 do
21,6 mg/m3. Równie¿ fitoplankton w obrêbie badanych stref jeziora
mia³ zbli¿ony sk³ad gatunkowy i podobn¹ strukturê. Wiosn¹ dominowa³y okrzemki z rodzaju Stephanodiscus. Latem stwierdzono
du¿¹ ró¿norodnoœæ gatunkow¹ bez wyraŸnej dominacji którejkolwiek z form. Nadal wystêpowa³y okrzemki, zielenice, pojawi³y siê
bruzdnice, kryptofity i nieliczne sinice (kolonijna Gleotrichia
echinulata).
Wyniki badañ jeziora D¹browa Wielka, przeprowadzonych na
podstawie Wytycznych monitoringu podstawowego jezior, pozwoli³y w 2008 roku zakwalifikowaæ zbiornik do drugiej klasy czystoœci (wynik punktacji 2,07). Badania prowadzone w 1995 roku kwalifikowa³y jezioro do III klasy. W stosunku do wyników z 1995 roku
obni¿y³y siê nieco iloœci zwi¹zków azotowych w wodzie.
Do oceny przyjêto elementy biologiczne i fizykochemiczne badane
w g³ównej czêœci jeziora. Wœród wskaŸników biologicznych rozwa¿ano biomasê fitoplanktonu, chlorofil „a” i makrofity. Biomasa fitoplanktonu wynosi³a 3,78–4,39 mg/l i wskazywa³a na nisk¹ efektywnoœæ produkcji pierwotnej. Chlorofil „a” waha³ siê w zakresie
7,7–7,9 ìg/l i odpowiada³ II klasie.
Do badañ makrofitów na jeziorze D¹browa Wielka wyznaczono 21 transektów, w których œrednia g³êbokoœæ wystêpowania
roœlinnoœci wynosi³a blisko 4 m. Powierzchnia fitolitoralu zajmo-
40
wa³a 167,69 ha, co stanowi³o 27,26% powierzchni ca³ego jeziora.
Najliczniejsz¹ grup¹ by³y helofity, wœród których dominowa³o zbiorowisko Phragmitetum australis. Du¿y udzia³ te¿ mia³y fitocenozy:
Typhetum angustifoliae, Scirpetum lacustris i Acoretum calami.
Strefê roœlinnoœci zanurzonej tworzy³y elodeidy, g³ównie Ceratophylletum demersi. Pozytywnym zjawiskiem by³ stosunkowo
du¿y udzia³ charofitów w fitolitoralu jeziora. Grupê tê tworzy³y 3
zbiorowiska ramienicowe (Charetum fragilis, Charetum tomentosae, Nitellopsidetum obtusae). Najmniejsz¹ grup¹ by³y nymfeidy
(g³ównie zb. Nupharo-Nymphaeetum albae). Stan ekologiczny
jeziora D¹browa Wielka, zgodnie z wartoœci¹ makrofitowego indeksu stanu ekologicznego (ESMI) okreœlono jako dobry, a nawet zbli¿ony do bardzo dobrego.
Badane elementy fizykochemiczne to: przeŸroczystoœæ, tlen
rozpuszczony, przewodnoœæ, azot ogólny i fosfor ogólny. Œrednie
nasycenie hipolimnionu tlenem wskazywa³o na III klasê, pozosta³e
elementy mieœci³y siê w granicach klasy I.
Odniesienie wyników badañ jeziora D¹browa Wielka z 2008
roku do wartoœci granicznych ujêtych w nowym rozporz¹dzeniu
wskazywa³o na II klasê jakoœci wód i stan ekologiczny dobry.
JEZIORO GAWLIK
powiat gi¿ycki, gmina Wydminy
dorzecze: Gawlik – E³k – Biebrza – Narew – Wis³a
& region fizycznogeograficzny: Pojezierze E³ckie – Pojezierze Mazurskie
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza E³ckiego
& strefa ciszy
Jezioro Gawlik znajduje siê w rejonie miejscowoœci Gawliki
Wielkie, w pobli¿u drogi prowadz¹cej z Gi¿ycka do Olecka. Jest najwiêkszym zbiornikiem ci¹gu rzeki Gawlik, która wyp³ywa z Puszczy Boreckiej, dop³ywa do wschodniej czêœci jeziora, odp³ywa
w kierunku po³udniowo-wschodnim i po kilkunastu kilometrach
wpada do jeziora Jêdzelewo.
Jezioro posiada zbli¿ony do ko³a kszta³t, stosunkowo du¿¹
powierzchniê i dobrze rozwiniêt¹ liniê brzegow¹. Dno zbiornika jest
urozmaicone. Maksymaln¹ g³êbokoœæ (12,6 m) osi¹ga w czêœci œrodkowej. Zlewniê bezpoœredni¹, o powierzchni 169,0 ha, zajmuj¹
g³ównie u¿ytki zielone (53,7% powierzchni). Niewielki jest udzia³
lasów (12%) i stosunkowo du¿y procent zabudowy – 8,6%. Nad
jeziorem znajduj¹ siê trzy wsie: Gawliki Wielkie, Gr¹dzkie i Szczyba³y Or³owskie. Wymienione miejscowoœci nie s¹ skanalizowane
(œcieki wywo¿one do oczyszczalni w Wydminach). Nad jeziorem
nie ma zlokalizowanych oœrodków wypoczynkowych i pól namiotowych. We wszystkich wsiach oraz przy wschodnim brzegu znajduje
siê doœæ liczna zabudowa letniskowa. W miejscowoœci Gr¹dzkie jest
zorganizowana wiejska pla¿a. Na jeziorze s¹ prowadzone od³owy
ryb. Stosunkowo korzystne warunki morfometryczno-zlewniowe
pozwoli³y zakwalifikowaæ jezioro do II kategorii podatnoœci na
degradacjê. Jezioro Gawlik nie posiada punktowych zrzutów œcieków i nie ma zlokalizowanych w zlewni sk³adowisk odpadów.
Badanie wykonano w miejscu maksymalnego zag³êbienia
(g³êb. 12,0 m), w czêœci œrodkowej jeziora.
Wiosn¹, w warunkach zbli¿onych do homotermii, woda by³a
dobrze natleniona w ca³ej masie (93–81% nasycenia). W okresie letnim, mimo du¿ej dynamiki wody, stwierdzono znaczne deficyty tlenowe. Tlen od 8,1 mg O2/l w warstwie powierzchniowej obni¿a³ siê
do 0,1 mg O2/l na 8 m. W trzymetrowej warstwie naddennej wystêpowa³ siarkowodór. Substancje organiczne w zbiorniku nie wystêpowa³y w nadmiernej iloœci. W warstwie powierzchniowej latem
odpowiada³y normom II klasy, a przy dnie BZT5 nie przekracza³o
I klasy. Wœród zwi¹zków biogennych zwraca³y uwagê przydenne
iloœci fosforanów (0,256 mg P/l; poza klas¹) i fosforu ca³kowitego
(0,300 mg P/l; III klasa). Równie¿ stosunkowo wysoka by³a wartoœæ azotu amonowego (1,29 mg N/l; III klasa). Przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa potwierdza³a znaczn¹ zasobnoœæ jeziora
w substancje mineralne (335 mS/cm; III klasa). Pozosta³e wskaŸniki przyjête do oceny mieœci³y siê w granicach I–II klasy. Widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego wynosi³a 2,2–1,9 m, co korelowa³o z umiarkowanymi wartoœciami chlorofilu „a” (8,5–15,1 mg/m3). Nie
stwierdzono w jeziorze masowych zakwitów fitoplanktonu. W próbach pobranych w kwietniu i czerwcu odnotowano umiarkowane
zagêszczenie organizmów i nisk¹ biomasê. Przewa¿a³y okrzemki
z gatunku Asterionella formosa i kryptofit Rhodomonas minuta v.
nannoplanctonica. W sierpniu liczebnoœæ nieco spad³a, wzros³a
natomiast biomasa. Nie stwierdzono liczebnej przewagi ¿adnego
z taksonów. Najwiêkszy udzia³ w biomasie mia³y formy o du¿ej
objêtoœci jednostkowej, g³ównie bruzdnica Ceratium hirundinella.
Sk³ad prób fitoplanktonowych wskazywa³ na niezbyt zaawansowan¹ trofiê jeziora.
Na podstawie badañ, przeprowadzonych zgodnie z Wytycznymi
monitoringu podstawowego jezior, w 2008 roku jezioro Gawlik
zakwalifikowano do drugiej klasy czystoœci (wynik punktacji 2,29).
Równie¿ badania z 1991 roku, wykonane przez WIOŒ Suwa³ki Pracownia Terenowa w Gi¿ycku, wskazywa³y na II klasê czystoœci
zbiornika (Wróblewska, Zachwieja 1992).
Do oceny stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód, jak¹ jest jezioro Gawlik, przyjêto biomasê fitoplanktonu, chlorofil „a” i elementy
fizykochemiczne. Biomasa wynosi³a œrednio 3,40 mg/l. W fitoplanktonie jeziora dominowa³y okrzemki. Chlorofil „a” waha³ siê
w zakresie od 8,5–15,1ìg/l. Œrednia wartoœæ dla jeziora wynosi³a
10,1 ìg/l i odpowiada³a II klasie.
PrzeŸroczystoœæ nie przekracza³a norm I klasy. Œrednia wartoœæ
wynosi³a 2,3 m. Nie uwzglêdniono w ocenie ogólnej braku tlenu rozpuszczonego przy dnie zbiornika. W czasie bezwietrznej pogody
i d³ugotrwa³ych upa³ów mo¿e dochodziæ do przejœciowego odtlenienia warstwy przydennej. Badane wskaŸniki biogenne i przewodnoœæ
mieœci³y siê w normach I klasy.
Wyniki badañ jeziora Gawlik z 2008 roku kwalifikowa³y zbiornik do II klasy jakoœci wód i stanu ekologicznego dobrego.
JEZIORO HARTOWIECKIE
powiat dzia³dowski, gmina Rybno
powiat nowomiejski, gmina Grodziczno
& dorzecze: Kotlewska Struga – Wel – Drwêca – Wis³a
& region fizycznogeograficzny: Garb Lubawski
3
2
Formy ochrony
& Hartowiecki Obszar Chronionego Krajobrazu
Jezioro Hartowieckie po³o¿one jest na obszarze Garbu Lubawskiego, w dorzeczu rzeki Wel. Administracyjnie niemal w ca³oœci
nale¿y do gminy Rybno. Zbiornik jest wyd³u¿ony z pó³nocnego-zachodu na po³udniowy-wschód. Przez jezioro przep³ywa niewielki ciek o nazwie Katlewka.
Zlewnia bezpoœrednia zbiornika u¿ytkowana jest ró¿norodnie.
Tereny zalesione, zajmuj¹ 25% powierzchni, ³¹ki i pastwiska 20%,
grunty orne 12%, tereny podmok³e 3% oraz tereny zabudowane 30%
i rekreacyjno-wypoczynkowe 10%. Na jeziorze jest prowadzona
gospodarka rybacka. Naturalne cechy morfometryczne, hydrograficzne i zlewniowe kwalifikuj¹ zbiornik do III kategorii podatnoœci
na degradacjê. Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. Na wschodnim brzegu znajduje siê wieœ Hartowiec. Zbiornik jest wykorzystywany do celów rekreacyjnych. Na zachodnim
brzegu znajduj¹ siê 2 oœrodki wypoczynkowe, zaopatrzone w bezodp³ywowe zbiorniki do gromadzenia œcieków oraz kilkanaœcie
domków letniskowych.
Badanie jeziora przeprowadzono na jednym stanowisku pomiarowym. Do oceny stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód jak¹ jest
Jezioro Hartowieckie przyjêto biomasê fitoplanktonu, chlorofil „a”,
makrofity i elementy fizykochemiczne. W okresie wiosennym wartoœæ biomasy fitoplanktonu wynosi³a 9,98 mg/l. Najwiêkszy udzia³
iloœciowy w tworzeniu fitoplanktonu mia³y okrzemki (oko³o 90%),
g³ównie gatunki: Fragillaria crotonensis oraz Nitzschia gracilis.
W czerwcu zaobserwowano niewielk¹ przewagê procentow¹ sinic
(32%) nad okrzemkami (26%). Znaczny udzia³ w tworzeniu biomasy fitoplanktonu mia³y równie¿ bruzdnice (25%), które na ogó³ unikaj¹ wód zanieczyszczonych. Dominowa³ gatunek Ceratium hirundinella. Biomasa fitoplanktonu wynosi³a 3,98 mg/l. Latem najwiêkszy udzia³ iloœciowy mia³y sinice (92%), natomiast okrzemki stanowi³y tylko 4% ogólnej biomasy. Wœród sinic dominowa³y gatunki
nitkowate: Aphanizomenon flos–aquae i Oscillatoria agardhii. Biomasa fitoplanktonu latem wynosi³a 6,5 mg/dm3. Przewaga sinic oraz
niektórych gatunków okrzemek i bruzdnic w okresie letnim, mo¿e
œwiadczyæ o znacznym postêpowaniu procesu eutrofizacji badanego
zbiornika wodnego.
Chlorofil „a” waha³ siê w zakresie od 8,5-15,1ìg/l. Œrednia wartoœæ wynosi³a 20,7 ìg/l i odpowiada³a II klasie.
Do badañ makrofitów na jeziorze wyznaczono 7 transektów,
w których roœlinnoœæ siêga³a maksymalnie do 2,9 m g³êbokoœci.
Pokrycie roœlinnoœci¹ w obrêbie poszczególnych transektów wynosi³o œrednio 82%. Wœród grup ekologicznych zdecydowanie dominowa³y elodeidy, reprezentowane g³ównie przez fitocenozy Ceratophylletum demersi. Drug¹, co do wielkoœci zajmowanej
powierzchni grupê stanowi³y helofity. Strefê tê reprezentowa³y
zbiorowiska szuwaru w³aœciwego i turzycowego. Najwiêkszy udzia³
procentowy mia³y fitocenozy Phragmitetum australis. Szuwar
turzycowy zaj¹³ niewielki procent badanej powierzchni wody.
Grup¹ maj¹c¹ najmniejszy udzia³ w budowie fitolitoralu jeziora by³y
nymfeidy. Jedynym przedstawicielem tej grupy ekologicznej by³
Potamogeton natans. Makrofitowy stan ekologiczny badanego
jeziora, zgodnie z wartoœci¹ makrofitowego indeksu stanu ekologicznego (ESMI) oceniono jako dobry.
PrzeŸroczystoœæ w ca³ym jeziorze odpowiada³a I klasie. Œrednia
wartoœæ wynosi³a 1,1 m. Norm I klasy nie przekracza³y równie¿ wartoœci œrednie pozosta³ych wskaŸników. Przewodnoœæ wynosi³a 321
ìS/cm, azot ogólny 1,06 mg N/l i fosfor ogólny 0,043 mg P/l. Warunki tlenowe równie¿ okreœlono jako korzystne. Przy dnie O2 obecny
by³ w iloœci 7,3 mg/l (I klasa).
Badania przeprowadzone w 2008 roku pozwoli³y zakwalifikowaæ Jezioro Hartowieckie do II klasy jakoœci wód i stanu ekologicznego dobrego.
JEZIORO I£AWKI
powiat kêtrzyñski, gmina kêtrzyn
dorzecze: Wêgorapa – Prego³a
41
&
powierzchnia zwierciad³a wody: 123,4 ha
g³êbokoœæ maksymalna: 6,5 m
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Guber
&
Jezioro I³awki znajduje siê oko³o 12 km na po³udniowy wschód
od Kêtrzyna. Wschodni brzeg zbiornika przylega do granicy gminy
Ryn. Jezioro zasilane jest licznymi, niewielkimi ciekami, na ogó³
okresowymi. Odp³yw wód odbywa siê w kierunku wschodnim – do
jeziora Dejguny. Jezioro posiada nieregularny kszta³t. Niewielka,
pó³nocna czêœæ zbiornika jest odciêta nasypem kolejowym.
Najg³êbsze miejsce (6,5 m) znajduje siê w pobli¿u wschodniego
brzegu. Brzegi jeziora od wschodu i po³udnia s¹ przewa¿nie niskie,
podmok³e, pozosta³e zaœ pagórkowate. Roœlinnoœæ wynurzona
(g³ównie trzcina) porasta w¹skim pasem prawie ca³¹ liniê brzegow¹.
Natomiast roœlinnoœæ zanurzona prawie nie wystêpuje (Chmielewski, Waluga 1999). W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 204,0 ha,
lasy stanowi¹ 36,6%, nieu¿ytki (g³ównie tereny po by³ych PGR)
30,1%, grunty orne 28,9%, u¿ytki zielone 4,2%, a obszary zabudowane 0,2%. Zbiornik jest w niewielkim stopniu wykorzystywany do
celów rekreacyjnych. Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Karolewie dzier¿awi czêœæ terenu na cele rekreacyjno-szkoleniowe. Na terenie
wokó³ jeziora nie ma uporz¹dkowanej gospodarki wodno-œciekowej, istniej¹ce zabudowania letniskowe w wiêkszoœci posiadaj¹
w³asne zbiorniki na nieczystoœci p³ynne. Jezioro I³awki ze wzglêdu
na niekorzystne cechy naturalne wykazuje nisk¹ odpornoœæ na
wp³ywy zewnêtrzne, kwalifikuj¹c¹ je do III kategorii podatnoœci na
degradacjê.
Badanie jeziora wykonano w najg³êbszym miejscu zbiornika
(6,0 m). W obu okresach badañ jezioro by³o wymieszane od
powierzchni do dna i posiada³o korzystne warunki tlenowe. Iloœæ O2
waha³a siê w granicach 9,9–8,3 mg/l pod powierzchni¹ i 8,1–7,3 przy
dnie. W okresie letnim stwierdzono w wodzie wysok¹ zawartoœæ
substancji organicznych (ChZT-Cr 55,4 mg O2/l; poza klas¹ i BZT5
5,7 mg O2/l; III klasa). Wiosn¹ stwierdzono stosunkowo niskie stê¿enie fosforu ca³kowitego – 0,034 mg P/l (I klasa), które latem
wzros³o do 0,100 mg P/l (II klasa). Azot ca³kowity w kwietniu nie
przekracza³ klasy II (1,48 mg N/l), a w sierpniu osiaga³ normatywy
III klasy (1,62 mg N/l). Wysokie iloœci chlorofilu „a” (20,8 mg/m3
wiosn¹ i 59,5 mg/m3 latem) korelowa³y z nisk¹ widzialnoœci¹ kr¹¿ka
Secchiego. Œrednia wartoœæ dla obu okresów badañ wynosi³a 1,15 m
(III klasa). PrzeŸroczystoœæ wody by³a obni¿ona szczególnie latem,
w czasie zakwitów fitoplanktonu z wyraŸna dominacj¹ sinic. Obok
kolonii Microcystis spotykano te¿ formy nitkowate – Aphanizomenon i Lyngbya.
Ocena ogólna jeziora I³awki przeprowadzona wed³ug Wytycznych monitoringu podstawowego jezior pozwoli³a zakwalifikowaæ
je do III klasy czystoœci (wynik punktacji 2,80). Wiêkszoœæ analizowanych wskaŸników by³a niekorzystna i mieœci³a siê w granicach
klasy III lub poza klas¹. W roku 2001 wody jeziora, podobnie jak
w roku 2008, wykazywa³y znaczny stopieñ zeutrofizowania, kwalifikuj¹cy je równie¿ do III klasy.
Elementy biologiczne badano w jeziorze I³awki w oparciu o wartoœæ
œredni¹ chlorofilu „a” i fitoplankton. Ze wzglêdu na zawartoœæ chlorofilu „a” jakoœæ wody odpowiada³a III klasie. Badanie fitoplanktonu pod k¹tem ró¿norodnoœci, liczebnoœci i biomasy wskazywa³o na
znaczne zeutrofizowanie wód jeziora I³awki. Epilimnetyczne wskaŸniki trofii przyjmowa³y wartoœci, charakterystyczne dla wód
¿yznych, przy czym najwy¿sze ich wartoœci stwierdzono w okresie
stagnacji letniej. Wiosenna mikrobiocenoza sk³ada³a siê w g³ównie
z okrzemek. Ich udzia³ w ogólnej biomasie fitoplanktonu wynosi³
56%. Wœród tej grupy taksonomicznej najczêœciej spotykanymi
42
gatunkami by³y Asterinella formosa, Synedra sp. oraz drobne nannoplanktonowe formy z grupy Centricae. Towarzyszy³y im zielenice,
z wyraŸn¹ dominacj¹ Closterium acutum, a tak¿e z³otowiciowce
i kryptofity. Zdecydowana wiêkszoœæ tych organizmów to formy
drobne, st¹d te¿ stosunkowo niska wartoœæ biomasy fitoplanktonu
wynosz¹ca 3,0 mg/l. W okresie wczesnoletnim i letnim nast¹pi³y
wyraŸne zmiany iloœciowe i strukturalne w zespole producentów.
Liczebnoœæ organizmów znacznie wzros³a, a biomasa fitoplantonu
osi¹gnê³a bardzo wysokie wartoœci – 17,7 mg/l w czerwcu i a¿ 35,5
mg/l w sierpniu. W czerwcu zdecydowan¹ przewagê liczebn¹ uzyska³y sinice, z ostro wyra¿on¹ dominacj¹ du¿ych kolonii Microcystis. Znaczny udzia³ mia³y te¿ zielenice, a wœród nich rodzaj
Ankistrodesmus.
Wœród elementów fizykochemicznych badano przezroczystoœæ, œrednie nasycenie tlenem hypolimnionu, przewodnoœæ oraz
stê¿enie azotu ogólnego i fosforu ogólnego. WskaŸniki fizykochemiczne nie przekracza³y norm I klasy.
Sumaryczna ocena jednolitej czêœci wód w oparciu o elementy
biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na III klasê jakoœci wód
jeziora I³awki i stan ekologiczny umiarkowany.
JEZIORO KIERMAS
powiat olsztyñski, gmina Barczewo
dorzecze: Kiermas – Pisa – Wad¹g – £yna – Prego³a
& region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyñskie –
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyñskiego
Jezioro Kiermas znajduje siê oko³o 3 km na po³udnie od Barczewa. Jest wyd³u¿one z zachodu na wschód. Najg³êbsze miejsce znajduje siê we wschodniej czêœci (9,3 m). Brzegi s¹ przewa¿nie wysokie
i strome. Przez jezioro przep³ywa rzeka Kiermas. Dop³ywa do plosa
zachodniego z jeziora Uml¹g, a wyp³ywa ze œrodkowej czêœci na
pó³noc i wpada do Pisy Warmiñskiej (Wad¹g). Zbiornik otoczony
jest polami uprawnymi i ³¹kami, jedynie w œrodkowej czêœci
po³udniowego brzegu oraz na pó³nocnym wschodzie wystêpuj¹ tereny leœne. W otoczeniu jeziora znajduj¹ siê dwie wsie: Krupoliny
i Rejczuchy. Jezioro nie posiada punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Nie jest zagospodarowane rekreacyjnie. Wokó³ zbiornika nie
jest uporz¹dkowana gospodarka œciekowa. Nieruchomoœci przyleg³e do jeziora wyposa¿one s¹ w zbiorniki na nieczystoœci p³ynne.
Cechy morfometryczno-zlewniowe decyduj¹ o du¿ej podatnoœci
jeziora na degradacjê – poza kategori¹.
Badania jakoœci wód przeprowadzono na jednym stanowisku
pomiarowym, wyznaczonym we wschodniej, najg³êbszej partii
zbiornika (g³êb. 9,0 m).
W okresie wiosennym wody jeziora by³y wymieszane do dna.
Temperatura wynosi³a od 7,7 do 9,3°C, a nasycenie tlenem waha³o siê
w granicach 70–100%. Latem wody epilimnionu, siêgaj¹cego do 5 m,
by³y dobrze natlenione, g³êbiej iloœæ tlenu obni¿a³a siê prawie do zera.
WskaŸniki zawartoœci substancji organicznych (BZT5, ChZT-Cr)
w epilimnionie by³y wysokie i odpowiada³y III klasie. Zwraca³y równie¿ uwagê w tym okresie przydenne iloœci fosforanów (2,18 mg P/l)
i fosforu ogólnego (2,14 mg P/l). Obie wartoœci by³y pozaklasowe.
Azot amonowy równie¿ przekracza³ normy klas I–III. Ponadto stwierdzono w wodzie bardzo wysokie wartoœci chlorofilu „a” (œrednia
118,3 mg/m3). Chlorofil „a”, zarówno wiosn¹ jak i latem, by³ pozaklasowy. Wyniki badañ biologicznych potwierdza³y znaczn¹ trofiê wód
badanego akwenu. Najwy¿sze wartoœci biomasy fitoplanktonu
stwierdzono latem, w czasie masowych zakwitów sinic. Widzialnoœæ
kr¹¿ka Secchiego by³a niska i zamyka³a siê w granicach 0,8–1,2 m.
Jezioro cechowa³a podwy¿szona przewodnoœæ elektrolityczna
w³aœciwa, wynosz¹ca wiosn¹ 404 μS/cm.
Wody jeziora Kiermas, wed³ug Wytycznych monitoringu podstawowego jezior, okreœlono w 2008 roku jako pozaklasowe, chocia¿ wynik punktacji (3,29) zbli¿ony by³ do wartoœci granicznej miêdzy klas¹ III i poza klas¹.
Jezioro Kiermas by³o oceniane jako niestratyfikowane, ze wzglêdu
na s³abo zarysowan¹ stratyfikacjê termiczn¹.
Elementy biologiczne badano w oparciu o wartoœæ œredni¹ chlorofilu „a”, fitoplankton i makrofity. Wartoœæ chlorofilu „a” wskazywa³a na V klasê jakoœci (œrednia 129,5 μg/l). Maksymalne wartoœci
zanotowano w czerwcu i sierpniu. Wiosenna mikrobiocenoza
sk³ada³a siê g³ównie z okrzemek, a latem dominowa³y sinice.
Makrofitowy indeks stanu ekologicznego (ESMI) kwalifikowa³
zbiornik do II klasy, co wskazywa³o na dobry stan jeziora. Dominuj¹c¹ grup¹ ekologiczn¹ w zbiorniku by³y helofity, z wyraŸn¹ przewag¹ zbiorowiska trzciny pospolitej (Phragmitetum australis). Stosunkowo du¿¹ powierzchniê zajmowa³y równie¿ fitocenozy
zespo³ów: Typhetum angustifoliae, Acoretum calami oraz Glycerietum maximae. Wœród nymfeidów najwiêkszy udzia³ mia³y fitocenozy Nupharo-Nymphaeetum albae. Znaczny procent tej grupy ekologicznej zajmowa³o zbiorowisko Hydrocharitetum morsus-ranae,
z dominacj¹ osoki aloesowatej (Stratiotes aloides), charakterystyczne dla silnie sp³yconych, eutroficznych wód. Wœród elodeidów,
dominowa³o zbiorowisko Ceratophylletum demersi. Znacz¹cy by³
równie¿ udzia³ zb. Myriophylletum spicati. Niekorzystn¹ cech¹
zbiornika by³ brak charofitów, które lubi¹ wody o ni¿szej trofii.
Wœród elementów fizykochemicznych zwraca³ uwagê zanik
tlenu przy dnie latem oraz wysoka wartoœæ fosforu ogólnego. Oba
wskaŸniki odpowiada³y III klasie. Przewodnoœæ elektrolityczna
i stê¿enie azotu ogólnego spe³nia³y wymogi I klasy jakoœci wód.
WskaŸniki fizykochemiczne stanowi³y t³o do rozwa¿añ biologicznych i nie by³y uwzglêdniane przy ocenie.
Ocena stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód w oparciu
o elementy biologiczne wskazywa³a na V klasê jakoœci wód jeziora
Kiermas i z³y stan ekologiczny.
JEZIORO KRUKLIN
powiat gi¿ycki, gmina Gi¿ycko i gmina Kruklanki
dorzecze: Sapina – Wêgorapa – Prego³a
3
2
Formy ochrony
Mazurskich
& od strony po³udniowo zachodniej zbiornik ³¹czy siê krótkim
przewê¿eniem z rezerwatowym Jeziorem Ko¿uchowskim
& strefa ciszy
Jezioro Kruklin nale¿y do systemu jezior rzeki Sapiny. Sapina
dop³ywa do zbiornika od strony wschodniej z jeziora ¯ywki, natomiast
odp³yw nastêpuje w kierunku pó³nocnym do niewielkiego jeziora Patelnia, a nastêpnie do jeziora Go³dopiwo. Zbiornik ma wyd³u¿ony
po³udnikowo kszta³t. Sk³ada siê z dwóch czêœci: pó³nocnej z maksymaln¹ g³êbokoœci¹ 25,1 m i wyraŸnie p³ytszej, po³udniowej o g³êbokoœci 8,8 m. W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 278,9 ha, dominuj¹
lasy (zajmuj¹ oko³o 55% powierzchni). Grunty orne stanowi¹ 27,4%.
Pozosta³e elementy zagospodarowania stanowi¹ nieu¿ytki (13,1%)
i u¿ytki zielone (4,2%). Nad jeziorem nie ma zabudowy wiejskiej, ani
oœrodków wypoczynkowych s¹ natomiast dwa pola biwakowe. Bardzo
nieliczna zabudowa letniskowa pojawia siê na po³udniowo-wschodnim
brzegu zbiornika, równie¿ tutaj zlokalizowana jest „dzika” pla¿a wiejska. W pewnym oddaleniu od jeziora zlokalizowane s¹ trzy miejscowoœci: Kruklin, Upa³ty Ma³e, Ko¿uchy Ma³e. Wszystkie miejscowoœci s¹
skanalizowane, œcieki odprowadzane do oczyszczalni miejskiej
w Gi¿ycku. Na jeziorze jest prowadzona gospodarka rybacka. Jezioro
nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych, niemniej jednak
kontaktuje siê ze zlewni¹ intensywnie u¿ytkowan¹ rolniczo. W miejscowoœci Upa³ty Ma³e znajduje siê firma „Upa³ty-Rol” Spó³ka z o.o.,
prowadz¹ca intensywn¹ hodowlê trzody chlewnej (uk³ad rusztowy
i œcio³owy w cyklu zamkniêtym). Czêœæ gruntów rolnych zak³adu le¿y
w zlewni jeziora Kruklin. Ocena warunków morfometryczno-zlewniowych kwalifikuje jezioro do III kategorii podatnoœci na degradacjê.
Badanie jeziora przeprowadzono na dwóch stanowiskach
pomiarowych: w czêœci pó³nocnej (g³êb. 25,0 m) i zatoce po³udniowej (g³êb. 8,8 m).
W czasie badañ wiosennych woda by³a wymieszana do dna
i dobrze natleniona (12,0–10,5 mg O2/l). Latem na obu stanowiskach
natleniona by³a szeœciometrowa, powierzchniowa warstwa wody.
G³êbiej zaznaczy³a siê ostra oksyklina. Ca³kowite odtlenienie wody
stwierdzono na 9 m stanowiska pó³nocnego. Na p³ytszym stanowisku po³udniowym woda by³a latem natleniona do dna. Przy dnie
stwierdzono 1,6–1,4 mg O2/l. Wody jeziora wykazywa³y znaczn¹
zasobnoœæ w substancje organiczne, szczególnie w okresie letnich
zakwitów fitoplanktonu. Na powierzchni ChZT-Cr wynosi³o œrednio 35,3 mg O2/l, a BZT5 4,6 mg O2/l. Obie wartoœci osi¹ga³y normy
III klasy. Przy dnie BZT5 by³o niskie (1,3 mg O2/l; I klasa). Wœród
zwi¹zków biogennych zwraca³y uwagê fosforany (0,124 mg P/l;
poza klas¹) i fosfor ca³kowity (0,190 mg P/l; III klasa) przy dnie
maksymalnego g³êboczka. W stosunku do wyników badañ z 1992
roku wzros³a zasobnoœæ zbiornika w zwi¹zki azotowe. Azot mineralny (1,48 mg N/l) i ca³kowity (2,31 mg N/l) w warstwie powierzchniowej jeziora osi¹ga³y wartoœci pozaklasowe. Wysok¹ zawartoœæ
g³ównych sk³adników mineralnych potwierdza³a przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa (474–501 mS/cm), nie odpowiada³a normom
klas I–III. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” z wiosny i lata, w obu czêœciach jeziora osi¹ga³a wartoœci pozaklasowe (26,0–30,8 mg/m3).
Widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego, niezbyt wysoka wiosn¹ (1,5–1,4 m;
III klasa), obni¿a³a siê jeszcze bardziej latem (0,8 m, poza klas¹).
Œrednia wartoœæ widzialnoœci wynosi³a 1,2 m (III klasa). Na przeŸroczystoœæ wody mia³y wp³yw zakwity fitoplanktonu. W kwietniowym fitoplanktonie o znacznej liczebnoœci i biomasie, przewa¿a³y
okrzemki (z gatunku Asterionella formosa). Du¿o by³o tak¿e z³otowiciowców (Erkenia subaequiciliata, Synura uvella) i drobnych zielenic. W sierpniu zanotowano masowy rozwój sinic, g³ównie gatunków Aphanizomenon gracile, Oscillatoria redeckei i Oscilatoria
limnetica. W znacznej iloœci obecne by³y tak¿e z³otowiciowce
(Erkenia subaequiciliata) i okrzemki (Melosira granulata). Sk³ad
prób planktonowych wskazywa³ na wysok¹ trofiê zbiornika.
Sumaryczny wynik punktacji 3,07, obliczony zgodnie z Wytycznymi monitoringu podstawowego jezior kwalifikowa³ w 2008 roku jezioro
Kruklin do trzeciej klasy czystoœci. Badania wykonane w 1992 roku
przez WIOŒ Suwa³ki Pracowniê Terenow¹ w Gi¿ycku pozwoli³y zaliczyæ zbiornik równie¿ do III klasy.
Do oceny jednolitej czêœci wód, jak¹ jest jezioro Kruklin, przyjêto biomasê fitoplanktonu i chlorofil „a” i podstawowe wskaŸniki fizykochemiczne. Biomasa wynosi³a œrednio 7,49 mg/l. Maksymaln¹ wartoœæ
(10,11–12,48 mg/l) osi¹ga³a na obu stanowiskach w sierpniu, w czasie
masowych zakwitów sinic. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” dla jeziora
wynosi³a 21,9 ìg/l i odpowiada³a IV klasie.
43
PrzeŸroczystoœæ w ca³ym jeziorze odpowiada³a III klasie
(1,2–1,3 m). Œrednie nasycenie hypolimnionu tlenem mieœci³o siê
normach III klasy. Azot ogólny w czêœci pó³nocnej jeziora nie przekracza³ norm I klasy (1,73 mg N/l), natomiast w czêœci po³udniowej,
zasilanej miêdzy innymi zeutrofizowanym dop³ywem z rejonu Upa³t
Ma³ych, osi¹ga³ normatywy III klasy (2,13 mg N/l). Wartoœæ œrednia
dla jeziora odpowiada³a I klasie (1,93 mg N/l). Fosfor ogólny równie¿ nie przekracza³ norm I klasy.
Ocena stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód wskazywa³a
w 2008 roku na III klasê jakoœci wód jeziora Kruklin i stan ekologiczny umiarkowany.
JEZIORO KRZYWA KUTA
powiat wêgorzewski, gmina Pozezdrze
3
2
Formy ochrony
Mazurskich
& strefa ciszy
Jezioro Krzywa Kuta znajduje siê w zlewni rzeki Sapiny. Jedyny dop³yw zbiornika (do zatoki pólnocno-wschodniej) odwadnia
okolice wsi Jakunówko i ma charakter okresowy. Odp³yw wody
z jeziora nastêpuje z plosa pó³nocno-zachodniego do jeziora Bia³a
Kuta, a nastêpnie j. Wilkus. Zbiornik ma bardzo silnie rozwiniêt¹
liniê brzegow¹ i kszta³t zbli¿ony do litery T. Jest malowniczo
po³o¿ony wœród zalesionych pagórków. Sk³ada siê z trzech wyraŸnych czêœci: œrodkowej, najwiêkszej, o charakterze rynnowym,
z g³êbokoœci¹ maksymaln¹ 15,5 m; zatoki pó³nocno-wschodniej,
o g³êbokoœci nie przekraczaj¹cej 10,0 m i plosa pó³nocno-zachodniego, gdzie znajduje siê maksymalne przeg³êbienie jeziora (26,5
m). W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 137,3 ha, zdecydowanie
dominuj¹ lasy (zajmuj¹ 88,2% powierzchni). Brak w bezpoœrednim
otoczeniu gruntów ornych. Zabudowê stanowi jedno niewielkie
gospodarstwo (0,1%). Pozosta³e elementy zagospodarowania stanowi¹ nieu¿ytki (10,1%) i u¿ytki zielone (1,6%). Nad jeziorem nie ma
zabudowy wiejskiej, ani oœrodków wypoczynkowych. Jest jedno
pole biwakowe. Na jeziorze jest prowadzona gospodarka rybacka.
Jezioro nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. Ocena
warunków morfometryczno-zlewniowych kwalifikuje jezioro do II
kategorii podatnoœci na degradacjê.
Badanie przeprowadzono na trzech stanowiskach pomiarowych: w zatoce pólnocno-wschodniej (g³êb. 10,0 m), w czêœci
po³udniowej (g³êb. 10,0 m) i w najg³êbszym plosie pó³nocno-zachodnim (g³êb. 26,0 m).
W czasie badañ wiosennych woda by³a wymieszana do dna
i dobrze natleniona (13,4–11,8 mg O2/l). Latem na obu p³ytszych stanowiskach natleniona by³a warstwa wody do 5 m. G³êbiej zaznaczy³a siê ostra oksyklina. Ca³kowite odtlenienie wody stwierdzono
tutaj na g³êbokoœci 8 m. Na stanowisku najg³êbszym oksyklina by³a
³agodniejsza. Tlen zanik³ na 15 m. W warstwie przydennej zbiornika
obecny by³ siarkowodór. Substancje organiczne w jeziorze nie zwraca³y szczególnej uwagi. Zarówno ChZT-Cr jak i BZT5 nie przekracza³y norm II klasy. Wœród zwi¹zków biogennych stwierdzono podwy¿szone iloœci fosforanów (poza klas¹) i fosforu ca³kowitego (III
klasa) przy dnie pó³nocnej czêœci jeziora. W czêœci po³udniowej
zwi¹zków fosforowych by³o ma³o, nie przekracza³y wartoœci granicznych I klasy. Œrednia iloœæ fosforanów, obliczona dla ca³ego
44
jeziora, wynosi³a 0,080 mg P/l, a fosforu ca³kowitego 0,236 mg P/l.
Obie wartoœci odpowiada³y III klasie. Wiêkszoœæ wskaŸników badanych w jeziorze, w tym zwi¹zki azotowe, nie przekracza³y norm
II klasy. Wody zbiornika wykazywa³y umiarkowan¹ zawartoœæ
g³ównych sk³adników mineralnych – przewodnoœæ elektrolityczna
w³aœciwa mierzona wiosn¹ w ca³ym jeziorze wynosi³a 266 mS/cm
(II klasa). Œrednie wartoœci chlorofilu „a” by³y korzystne i nie przekracza³y norm I klasy (4,3–5,4 mg/m3). Widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego by³a ni¿sza wiosn¹ (2,4–2,7 m; II klasa), ni¿ latem
(3,3–3,6 m; II klasa). Na przeŸroczystoœæ wody mia³y wp³yw zakwity fitoplanktonu. Kwietniowy fitoplankton, o znacznym zagêszczeniu i umiarkowanej biomasie, zdominowany by³ przez okrzemkê
Melosira italica. Wœród innych, du¿o mniej licznych organizmów,
przewa¿a³y z³otowiciowce (g³ównie Erkenia subaequiciliata i Chrysococcus rufescens) oraz kryptofity (Rhodomonas minuta v. nannoplanctonica). Plankton z czerwca i sierpnia charakteryzowa³ siê
du¿ym zró¿nicowaniem jakoœciowym i nisk¹, zw³aszcza w czerwcu,
biomas¹. W sierpniu liczebnoœæ wzros³a do umiarkowanego poziomu. W najwiêkszej iloœci wyst¹pi³y drobne sinice z rodzaju Cyanodictyon oraz z³otowiciowiec Erkenia subaequiciliata. Sk³ad fitoplanktonu, zw³aszcza czerwcowego i sierpniowego, wskazywa³ na
nisk¹ trofiê jeziora.
Na podstawie przeprowadzonych w 2008 roku badañ jezioro
Krzywa Kuta zakwalifikowano zgodnie z Wytycznymi monitoringu
podstawowego jezior do drugiej klasy czystoœci (wynik punktacji
2,00). Jezioro nie by³o dotychczas badane pod k¹tem okreœlenia klasy czystoœci.
Do oceny przyjêto elementy biologiczne i fizykochemiczne. Wœród
wskaŸników biologicznych rozwa¿ano biomasê fitoplanktonu, a do
oceny przyjêto chlorofil „a” i roœlinnoœæ naczyniow¹. Biomasa
wynosi³a œrednio 1,78 mg/l. Maksymaln¹ wartoœæ osi¹ga³a wiosn¹
(3,74–2,49 mg/l). Sk³ad fitoplanktonu wskazywa³ na niska trofiê
zbiornika. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” dla jeziora by³a niska
i wynosi³a 4,5 ìg/l i odpowiada³a I klasie.
Na jeziorze wyznaczono 27 transektów, na których prowadzono obserwacje makrofitów. Maksymalna g³êbokoœæ wystêpowania
roœlinnoœci wynosi³a 4,60 m, a œrednia g³êbokoœæ 3,49 m.
Powierzchnia fitolitoralu zajmowa³a 33,75 ha, stanowi¹c 25,72%
powierzchni ca³ego jeziora. Wœród grup ekologicznych oko³o 50%
powierzchni zajmowa³y elodeidy. Dominowa³o zbiorowisko
Myriophylletum verticillati. Helofity zajmowa³y 33% fitolitoralu.
W tej grupie ekologicznej najwiêksze by³o zbiorowisko Phragmitetum australis. Nymfeidy reprezentowane by³y przez 4 zbiorowiska
roœlinne. Dominowa³o zbiorowisko Nupharo-Nymphaeetum albae.
Najmniejszy udzia³ w budowie fitolitoralu mia³y charofity. Makrofitowy stan ekologiczny jeziora Krzywa Kuta, zgodnie z wynikiem
makrofitowego indeksu stanu ekologicznego (ESMI) oceniono jako
dobry.
PrzeŸroczystoœæ w ca³ym jeziorze odpowiada³a I klasie
(2,9–3,1 m). Deficyty tlenowe obserwowano w przy dnie wszystkich
stanowisk. Œrednie nasycenie hypolimnionu tlenem odpowiada³o III
klasie (1,7%). Przyjêto, ¿e niekorzystne natlenienie przydennych
warstw wody wynika³o z warunków naturalnych zbiornika. Jezioro
jest os³oniête lasem (s³aba dynamika wód), zlewnia czêœciowo
bagienno-leœna, dno muliste. Wyników tlenowych nie uwzglêdniono w ogólnej ocenie ekologicznej. Pozosta³e wskaŸniki nie przekracza³y norm I klasy.
Ocena stanu ekologicznego jeziora Krzywa Kuta (jednolitej
czêœci wód) wskazywa³a w 2008 roku na II klasê jakoœci wód i stan
ekologiczny dobry.
JEZIORO MARÓZ
powiat olsztyñski, gmina Olsztynek
dorzecze: Marózka – £yna – Prego³a
&
region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyñskie –
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej
Jezioro Maróz znajduje siê oko³o 12 km na po³udniowy wschód
od Olsztynka. Jest to wyd³u¿ony zbiornik, o urozmaiconej linii brzegowej. Najg³êbsze miejsce (41,0 m) znajduje siê w po³udniowej czêœci. Przez jezioro przep³ywa Marózka, która przy odp³ywie ze zbiornika jest spiêtrzona jazem na potrzeby gospodarstwa rybackiego
w Swaderkach. W zlewni bezpoœredniej, o powierzchni 366,9 ha,
lasy stanowi¹ 78,6%, obszary zabudowane 7,6%, nieu¿ytki 7,2%,
grunty orne 5,8% i u¿ytki zielone 0,8%. Do jeziora przylegaj¹ zabudowania miejscowoœci Marózek i Maróz oraz czêœæ zabudowañ
gospodarstwa w Swaderkach. Zbiornik jest intensywnie wykorzystywany do celów rekreacyjnych. Nad brzegami zlokalizowano 4
oœrodki wypoczynkowe, 1 pole namiotowe i liczne domki rekreacyjne. Jezioro nie posiada bezpoœrednich Ÿróde³ zanieczyszczenia.
Poœrednio, do rzeki Marózki, w odleg³oœci oko³o 6 km od jeziora
odprowadzane s¹ oczyszczone œcieki z Waplewa (oczyszczalnia
mechaniczno-biologiczna z defosfatacj¹). Iloœæ œcieków szacuje siê
na oko³o 170 m3/dobê. Planuje siê w³¹czenie œcieków z tego rejonu
do oczyszczalni komunalnej w Olsztynku. Korzystne warunki morfometryczno-zlewniowe pozwoli³y zakwalifikowaæ zbiornik do
I kategorii podatnoœci na degradacjê.
Badanie jeziora przeprowadzono na trzech stanowiskach
pomiarowych zlokalizowanych w ró¿nych czêœciach zbiornika:
w wyraŸnie oddzielonej zatoce po³udniowo-zachodniej (g³êb. 25,0
m), w najg³êbszym plosie po³udniowym (g³êb. 41,0 m) oraz w czêœci
centralnej (g³êb. 25,0 m).
W czasie cyrkulacji wiosennej na wszystkich stanowiskach
woda by³a wymieszana do dna i dobrze natleniona. Latem w ca³ym
jeziorze wykszta³ci³y siê warstwy termiczne. Epilimnion siêga³ do
5–6 m i natleniony by³ w granicach 10,3–6,2 mg O2/l. W metalimnionie nastêpowa³ spadek zawartoœci tlenu, do zupe³nego zaniku na
14 m czêœci po³udniowo-zachodniej i na 22 m czêœci centralnej.
Najg³êbsze ploso po³udniowe by³o natlenione do dna. Substancje
organiczne w jeziorze nie przekracza³y norm I–II klasy. Stosunkowo
korzystna by³a widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego, która zawiera³a siê
w granicach 2,1–3,2 m. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” równie¿ nie
zwraca³a szczególnej uwagi (12,8 mg/m3; II klasa). Nale¿y jednak
zaznaczyæ, ¿e w zatoce po³udniowo-zachodniej obserwowano nasilone procesy produkcji pierwotnej. We wszystkich okresach badañ
najliczniejsz¹ grup¹ fitoplanktonu by³y okrzemki, z wyraŸn¹ dominacj¹ rodzaju Cyclotella wiosn¹ i Fragilaria latem. Towarzyszy³y
im kryptofity. W czerwcu i sierpniu wystêpowa³y te¿ zielenice
i pojawi³y siê sinice (g³ównie formy nitkowate z rodzaju Oscillatoria
i Aphanizomenon).
WskaŸnikami obni¿aj¹cymi jakoœæ wody w jeziorze by³y: przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa wiosn¹ w warstwie powierzchniowej (œrednia 399 mS/cm; poza klas¹), fosforany (0,250 mg P/l; poza
klas¹) i fosfor ca³kowity (0,360 mg P/l; III klasa) latem przy dnie.
Ogólna ocena jeziora Maróz, przeprowadzona wed³ug Wytycznych monitoringu podstawowego jezior, wskazywa³a na drug¹ klasê czystoœci (wynik punktacji 2,14). Badania WIOŒ z 2000 roku
równie¿ kwalifikowa³y jezioro do II klasy. W 2008 roku zaobserwowano nieco korzystniejsze warunki tlenowe w stosunku do wyników
badañ wczeœniejszych.
Do oceny stanu ekologicznego jeziora Maróz przyjêto fitoplankton,
chlorofil „a”, ichtiofaunê i wskaŸniki fizykochemiczne. Biomasa
fitoplanktonu wynosi³a 1,26–2,70 mg/l. Wartoœæ chlorofilu „a”
w zatoce po³udniowo-zachodniej osi¹ga³a normy III klasy, a na
pozosta³ych stanowiskach spe³nia³a wymogi II klasy. WskaŸnik ichtiofauny (LFI), obliczony dla jeziora Maróz na podstawie danych
z 15 lat wskazywa³ na bardzo dobry stan zbiornika.
Œrednie nasycenie hypolimnionu tlenem w najg³êbszej czêœci
jeziora odpowiada³o I klasie, a na pozosta³ych stanowiskach III klasie. PrzeŸroczystoœæ w ca³ym jeziorze odpowiada³a I klasie. Pozosta³e wskaŸniki równie¿ nie przekracza³y norm I klasy.
Ocena stanu ekologicznego jeziora Maróz (jednolitej czêœci
wód) wskazywa³a w 2008 roku na II klasê jakoœci wód i stan ekologiczny dobry.
JEZIORO MÓJ
powiat kêtrzyñski, gmina Kêtrzyn
dorzecze: Guber – £yna – Prego³a
& wysokoœæ: 122,4 m n.p.m.
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Guber
Jezioro Mój znajduje siê na pó³nocny wschód od Kêtrzyna. Jest
to niezbyt rozleg³y, wyd³u¿ony z pó³nocy na po³udnie i p³ytki zbiornik. Zbiornik zasilaj¹ niewielkie cieki, funkcjonuj¹ce okresowo.
Najwiêkszy dop³yw uchodzi do pó³nocno-wschodniego brzegu
jeziora. Odp³yw wód odbywa siê krytym kolektorem do jeziora Siercze. Powierzchnia zlewni bezpoœredniej wynosi 245 ha, z czego blisko 40% stanowi¹ lasy, nieco powy¿ej 30% grunty orne, ok. 25%
nieu¿ytki i ok. 2,5% u¿ytki zielone. W obrêbie zlewni bezpoœredniej
nie ma wiêkszych skupisk ludnoœci, a w zlewni ca³kowitej le¿y czêœæ
zabudowañ niewielkiej wsi Rybniki. Nad jeziorem Ochotnicza Stra¿
Po¿arna w Karolewie dzier¿awi czêœæ terenu na cele rekreacyjno-szkoleniowe, a tak¿e istnieje wypo¿yczalnia sprzêtu wodnego.
W rejonie jeziora gospodarka œciekowa nie jest uporz¹dkowana.
Zabudowania letniskowe posiadaj¹ w wiêkszoœci w³asne zbiorniki
na nieczystoœci p³ynne. Jezioro nie posiada punktowych Ÿróde³
zanieczyszczeñ. Zbiornik, ze wzglêdu na polimiktyczny charakter,
wykazuje s³ab¹ odpornoœæ na czynniki zewnêtrzne. Zaliczono je do
III kategorii podatnoœci na degradacjê.
Badania jeziora prowadzono na jednym stanowisku, wyznaczonym w œrodkowej, najg³êbszej partii zbiornika (g³êb. 4,0 m).
Jezioro wykazywa³o pe³ne natlenienie w obu okresach badañ.
Stwierdzono du¿¹ zasobnoœæ wody w substancje organiczne,
ChZT-Cr w okresie lata wynosi³o 59,0 mg O2/l (poza klas¹). Zwi¹zki
fosforowe nie przekracza³y norm I–II klasy. Wiosn¹ stê¿enie fosforanów by³o bardzo niskie i wynosi³o 0,003 mg P/l, a poziom fosforu
ca³kowitego nie przekracza³ 0,05–0,08 mg P/l. Azot ca³kowity wynosi³ œrednio 2,47 mg N/l, a mineralny 0,92 mg N/l. Obie wartoœci by³y
pozaklasowe. Chlorofil „a”, zarówno wiosn¹ jak i latem, wykazywa³
ponadnormatywne wartoœci (œrednia 43,5 mg/m3). Widzialnoœæ
kr¹¿ka Secchiego wynosi³a 0,9–1,0 m (III klasa). Przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa przekracza³a normy klas I–III (364 μS/cm).
Jezioro Mój wykazywa³o w 2008 roku obni¿on¹ jakoœæ wód.
Na podstawie Wytycznych monitoringu podstawowego jezior zaliczono je do trzeciej klasy czystoœci (wynik punktacji 3,00).
45
Wczeœniejsze dane, pochodz¹ce z roku 1998, wskazywa³y równie¿ na III klasê.
Elementy biologiczne badano w oparciu o wartoœæ œredni¹ chlorofilu
„a”, fitoplankton i makrofity. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” wynosi³a 35 μg/l i odpowiada³a III klasie. W kwietniu zanotowano wysok¹
wartoœæ biomasy fitoplanktonu wynosz¹c¹ 22,45 mg/l, z czego
oko³o 50% stanowi³y okrzemki. Wspó³dominowa³y sinice.
W czerwcu i sierpniu wartoœci biomasy by³y znacznie ni¿sze i wynosi³y odpowiednio 2,73 i 8,51 mg/l. Letni¹ mikrobiocenozê tworzy³y
g³ównie sinice, zarówno nitkowate (Oscillatoria, Lyngbya) jak
i du¿e kolonie Microcystis.
Do badañ makrofitów w jeziorze wyznaczono 10 transektów.
G³êbokoœæ wnikania roœlinnoœci wynosi³a 1,5–2,5 m. Najwiêkszy
udzia³ w budowie fitolitoralu mia³y helofity. Znaczne powierzchnie
zajmowa³y fitocenozy zespo³ów Phragmitetum australis, Scirpetum
lacustris, Eleocharitetum palustris. Drug¹, co do wielkoœci zajmowanej powierzchni grup¹ by³y nymfeidy, g³ównie fitocenozy
Nupharo-Nymphaeetum albae oraz Potametum natantis. Elodeidy
zajmowa³y najmniejsz¹ czêœæ fitolitoralu. Zdecydowan¹ przewagê
w tej grupie mia³o zbiorowisko Myriophylletum spicati. Niekorzystnym zjawiskiem by³a przewaga helofitów w litoralu jeziora oraz niewielki udzia³ roœlinnoœci zanurzonej, a przede wszystkim charofitów. Makrofitowy stan ekologiczny jeziora Mój, zgodnie z wynikiem makrofitowego indeksu stanu ekologicznego (ESMI), oceniono jako dobry.
Wœród elementów fizykochemicznych by³y badane: przezroczystoœæ, tlen rozpuszczony latem nad dnem, przewodnoœæ oraz stê¿enie azotu ogólnego i fosforu ogólnego. Wymienione wskaŸniki
odpowiada³y I klasie. Spe³nia³y one jedynie rolê informacyjn¹, nie
by³y uwzglêdniane przy ocenie (decydowa³y elementy biologiczne).
Ocena stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód, jak¹ jest
jezioro Mój wskazywa³a w 2008 roku na III klasê jakoœci wód i stan
ekologiczny umiarkowany.
JEZIORO NIEGOCIN
powiat gi¿ycki, gmina Gi¿ycko
3
2
Formy ochrony
Mazurskich
Jezioro Niegocin po³o¿one jest w centralnej czêœci kompleksu
Wielkich Jezior Mazurskich. Pó³nocna czêœæ zbiornika znajduje siê
na terenie miasta Gi¿ycka. Od pó³nocy ³¹czy siê Kana³em £uczañskim z jeziorem Kisajno i Kana³em Niegociñskim z jeziorem Tajty,
a od strony po³udniowej, przewê¿eniami mis jeziornych, z Wojnowem i Bocznym. Od strony wschodniej dop³ywaj¹ do zbiornika
wody z przyleg³ego jeziora Grajewko. Niegocin jest jednym z najwiêkszych jezior systemu WJM. Zlewnia bezpoœrednia jeziora
posiada powierzchniê 481,0 ha. Bezpoœrednie otoczenie zbiornika
jest ró¿norodne. W ostatnich latach znacznie zmniejszy³ siê area³
gruntów ornych na rzecz nieu¿ytków. Aktualnie nieu¿ytki stanowi¹
48,5% powierzchni (233,3 ha). Lasy zajmuj¹ powierzchniê 114,0 ha
(23,7%), grunty orne 64,0 ha (13,3%) i u¿ytki zielone 2,5 ha (0,5%).
Zabudowa miejska i wiejska zajmuje 14,0%. Pó³nocny brzeg jeziora
zajmuje zabudowa miejska Gi¿ycka. Do zbiornika przylegaj¹ wsie:
46
Wilkasy i Strzelce oraz czêœæ zabudowañ miejscowoœci Rydzewo
i Bystry. Na jeziorze jest prowadzona gospodarka rybacka.
Ze wzglêdu na centralne po³o¿enie w systemie WJM, jezioro
poddane jest silnej presji turystycznej. Przy brzegach zlokalizowano
10 oœrodków wypoczynkowych i 5 pól namiotowych – w tym
2 o wysokim standardzie: „Borowo” w Bystrym i „Echo” w Rydzewie i 1 w Wilkasach (z portem jachtowym). Nad jeziorem znajduj¹
siê 2 pla¿e z punktami gastronomicznymi (Gi¿ycko, Wilkasy) oraz
g³ówny port ¯eglugi Mazurskiej SA. Pla¿a w Strzelcach zosta³a
w³¹czona do oœrodka wypoczynkowego, a w Bystrym do kempingu
„Borowo”. Przy wschodnim brzegu jeziora (na po³udnie od j. Grajewko) budowany jest od 2006 roku du¿y oœrodek „Mazury Residence” z l¹dowiskiem na samoloty i helikoptery. Na jeziorze odbywaj¹
siê liczne rejsy statków pasa¿erskich. Ponadto jest intensywnie uprawiana turystyka ¿eglarska i ¿eglarstwo regatowe.
Jezioro Niegocin jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków
z oczyszczalni miejskiej w Gi¿ycku. Do koñca 1995 roku odprowadzano bezpoœrednio do zbiornika œcieki mechanicznie oczyszczone
komunalne i przemys³owe. W grudniu 1995 roku oddano do u¿ytku
now¹ oczyszczalniê (mechaniczno-biologiczn¹ z chemicznym
str¹caniem fosforu), a œcieki oczyszczone skierowano do przyleg³ego jeziora Grajewko. W 2003 roku przeprowadzono modernizacjê oczyszczalni i skierowano œcieki ponownie bezpoœrednio do
Niegocina. Modernizacja polega³a na wybudowaniu drugiego ci¹gu
technologicznego i stacji ATSO (stacja higienizacji i stabilizacji osadów œciekowych). Wed³ug danych PWiK w Gi¿ycku z paŸdziernika
2008 roku do Niegocina jest odprowadzanych oko³o 7,5 tys.
m3/dobê œcieków oczyszczonych.
Ponadto, poœrednio, do dop³ywu zbiornika przy ulicy Jeziornej
w Gi¿ycku odprowadzane s¹ wody poch³odnicze i pokot³owe
z Okrêgowej Spó³dzielni Mleczarskiej. Przy po³udniowo-wschodnim brzegu jeziora znajduj¹ siê pola uprawne Zak³adu Rolno-Przemys³owego „PFM” Sp. z o.o. w Rudzie. Zak³ad prowadzi hodowlê
trzody chlewnej w uk³adzie bezœcio³owym. Ponadto prowadzona
jest niewielka hodowla byd³a w uk³adzie œcio³owym. Zak³ad posiada
operat na zagospodarowanie rolnicze gnojowicy i obornika. Na terenie Zak³adu „PFM” w Rudzie znajduje siê gorzelnia rolnicza, która
funkcjonuje oko³o 160 dni w roku. Gorzelnia ma zamkniêty obieg
wód poch³odniczych. Œcieki z higienizacji pomieszczeñ gromadzone s¹ w dawnym piaskowniku i wywo¿one do oczyszczalni
w Mi³kach. Zbiornik charakteryzuje siê zespo³em doœæ korzystnych
cech naturalnych, decyduj¹cych o przynale¿noœci do II kategorii
podatnoœci na degradacjê.
Badanie jeziora Niegocin przeprowadzono na trzech stanowiskach: w miejscu maksymalnego zag³êbienia – w czêœci pó³nocnej
(g³êb. 39,0 m), na g³êboczku w czêœci centralnej (g³êb. 28,0 m) oraz
w po³udniowych partiach zbiornika (g³êb. 22,0 m).
W okresie wiosennym woda w jeziorze by³a wymieszana do
dna i silnie natleniona (12,7–11,3 mg O2/l). W czasie letniej stagnacji, przy wyraŸnie wykszta³conych warstwach termicznych, stwierdzono znaczne ubytki tlenowe w hypolimnionie. Dobrze natleniona
by³a woda do 11–12 m, g³êbiej O2 wystêpowa³ w iloœciach œladowych. W czêœci po³udniowej jeziora od 15 m tlen ca³kowicie zanika³.
Na stanowisku pó³nocnym i centralnym, mimo znacznych deficytów
tlenowych, nie stwierdzono obecnoœci siarkowodoru. H2S wyczuwalny by³ nad dnem czêœci po³udniowej.
Ocena jakoœci wód jeziora Niegocin, przeprowadzona na podstawie Wytycznych monitoringu podstawowego jezior, w 2008 roku
wskazywa³a na granicê miêdzy drug¹, a trzeci¹ klas¹ czystoœci
(wynik punktacji 2,50). W stosunku do wyników badañ z 2006 roku
obni¿y³y siê nieco iloœci substancji organicznych w wodzie i wzros³a
przeŸroczystoœæ. Niemniej jednak wieloletnie zrzuty œcieków zadecydowa³y o utrzymuj¹cej siê nadal zaawansowanej trofii zbiornika.
Wœród biogenów poza klas¹ by³y w 2008 roku fosforany przy dnie
(œrednio 0,281 mg P/l), a fosfor ca³kowity odpowiada³ normom
III klasy (0,311 mg P/l). Wzros³a w stosunku do wyników z 2006
roku iloœæ azotu amonowego przy dnie maksymalnego g³êboczka
(z 0,45 mg N/l do 0,68 mg N/l). Ogólnie zwi¹zki azotowe nie przekracza³y norm II klasy. Przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa
potwierdza³a du¿¹ zasobnoœæ jeziora w sole mineralne (397 mS/cm;
poza klas¹). Widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego by³a korzystna w obu
okresach badañ i wynosi³a œrednio 2,4 m (II klasa).
Doœæ niskie wartoœci chlorofilu „a” (10,4 mg/m3; II klasa) korelowa³y z ocen¹ biologiczn¹ zbiornika opart¹ na fitoplanktonie.
W kwietniowym fitoplanktonie o umiarkowanym zagêszczeniu
i biomasie, najwiêcej by³o z³otowiciowców (Erkenia subaequiciliata, Chrysococcus rufescens), okrzemek (g³ównie Cyclotella sp.)
i kryptofitów (Rhodomonas minuta v. nannoplanctonica). W czerwcu wyraŸnie spad³a iloœæ z³otowiciowców i okrzemek, wiêcej by³o
kryptofitów i drobnych zielenic. Ogólna liczebnoœæ i biomasa utrzyma³y siê na zbli¿onym poziomie. W sierpniu zagêszczenie organizmów fitoplanktonowych jeszcze nieco spad³o, wielokrotnie
wzros³a biomasa. Stosunkowo najwiêcej by³o okrzemek z rodzaju
Melosira oraz sinic (Oscillatoria limnetica, Oscillatoria redeckei).
Ponad 80% biomasy stanowi³a bruzdnica Ceratium hirundinella.
Sk³ad fitoplanktonu, przede wszystkim letniego, wskazywa³ na
eutroficzny charakter zbiornika, chocia¿ nie stwierdzono wystêpowania sinic w masowej iloœci.
Do oceny przyjêto biomasê fitoplanktonu i chlorofil „a” i wspieraj¹ce biologiê elementy fizykochemiczne. Biomasa wynosi³a œrednio 5,73 mg/l, a chlorofil „a” waha³ siê w zakresie 8,1–9,3 ìg/l. Wartoœci chlorofilu „a”, odpowiada³y III klasie.
PrzeŸroczystoœæ i tlen rozpuszczony osi¹ga³y normy III klasy.
Pozosta³e wskaŸniki nie przekracza³y norm I klasy.
Ocena stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód, jak¹ jest
jezioro Niegocin, wskazywa³a w 2008 roku na III klasê jakoœci wód
i stan ekologiczny umiarkowany.
JEZIORO PARTÊCZYNY WIELKIE
powiat nowomiejski, gmina Kurzêtnik
dorzecze: Skarlanka – Drwêca – Wis³a
& region fizycznogeograficzny: Pojezierze Brodnickie
& wysokoœæ: 77,3 m n.p.m.
3
2
Formy ochrony
& Brodnicki Park Krajobrazowy
& rezerwat florystyczny na jednej z wysp
& 1 km na wschód od jeziora – rezerwat torfowiskowy „¯urawie Bagno”
Jezioro Partêczyny Wielkie po³o¿one jest na Pojezierzu Brodnickim w dorzeczu rzeki Drwêcy. Jest zbiornikiem du¿ym, o znacznej g³êbokoœci. Pod wzglêdem genetycznym nale¿y do typu rynnowego. Jest to zbiornik silnie rozcz³onkowany o licznych pó³wyspach
i zatokach. Dno jeziora jest zró¿nicowane, z licznymi przeg³êbieniami i p³yciznami. Miejscami, tu¿ pod powierzchni¹ zwierciad³a
wody, znajduj¹ siê skupiska g³azów o znacznych rozmiarach. Zbiornik jest zasilany przez kilka dop³ywów, z których najwiêkszym jest
rzeka Skarlanka.
Zlewnia bezpoœrednia jest niemal w ca³oœci zalesiona. Jezioro
jest wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Na brzegach znajduj¹
siê 4 zespo³y zabudowy wypoczynkowej. Najwiêkszy z nich, zlokalizowany jest na brzegu po³udniowo-wschodnim. Zabudowa tego
kompleksu ma charakter rozproszony. Pozosta³e oœrodki wypoczynkowe s¹ mniejsze. Œcieki gromadzone s¹ w zbiornikach bezodp³ywowych i wywo¿one do oczyszczalni. Nad jeziorem znajduj¹
siê liczne domki letniskowe oraz harcerskie pole biwakowe bez
infrastruktury sanitarnej. Obecnie jezioro nie jest odbiornikiem œcieków ze Ÿróde³ punktowych. Na jeziorze prowadzona jest gospodarka rybacka. Analiza cech morfometrycznych i zlewniowych wykaza³a, ¿e zbiornik posiada umiarkowan¹ odpornoœæ na zanieczyszczenia (II kategorii podatnoœci na degradacjê).
Badanie przeprowadzono na piêciu stanowiskach pomiarowych. Do
oceny stanu ekologicznego przyjêto fitoplankton, chlorofil „a”
i makrofity. W okresie wiosennym wartoœæ biomasy fitoplanktonu
wynosi³a 1,28 mg/l. Najwiêkszy udzia³ iloœciowy mia³y okrzemki,
g³ównie rodzaj Cyclotella i gatunek Asterionella formosa. W czerwcu w znacznej iloœci pojawi³y siê bruzdnice (Ceratium hirundinella).
Biomasa fitoplanktonu przekracza³a nieco 2 mg/l. Latem najwiêkszy
udzia³ iloœciowy mia³y równie¿ bruzdnice. Biomasa fitoplanktonu
w sierpniu wynosi³a 6,5 mg/dm3. Chlorofil „a” waha³ siê w zakresie
od 5,6–24,3 ìg/l. Œrednia wartoœæ chlorofilu „a” dla jeziora wynosi³a
Do badañ makrofitów na jeziorze wyznaczono 23 transekty,
w których roœlinnoœæ siêga³a maksymalnie 3,3 m g³êbokoœci. Pokrycie roœlinnoœci¹ w obrêbie poszczególnych transektów wynosi³o
œrednio 79%. Wœród grup ekologicznych zdecydowanie dominowa³y elodeidy, reprezentowane g³ównie przez fitocenozy Ceratophylletum demersi. Drug¹, co do wielkoœci zajmowanej
powierzchni grupê stanowi³y helofity. Strefê tê reprezentowa³y
zbiorowiska szuwaru w³aœciwego, w którym najwiêkszy udzia³ procentowy mia³y fitocenozy Phragmitetum australis oraz Typha angustifolia i Typha latifolia. Przedstawicielem szuwaru turzycowego
by³a Carex riparia. Grup¹ maj¹c¹ najmniejszy udzia³ w budowie
fitolitoralu jeziora by³y nymfeidy, z dominuj¹cym gatunkiem
Nuphar lutea. Makrofitowy stan ekologiczny badanego jeziora,
zgodnie z wartoœci¹ makrofitowego indeksu stanu ekologicznego
(ESMI) oceniono jako dobry.
Z elementów fizykochemicznych analizowano wskaŸniki:
przeŸroczystoœæ, tlen rozpuszczony, przewodnoœæ elektrolityczn¹
w³aœciw¹, azot ogólny i fosfor ogólny. Œrednia wartoœæ przeŸroczystoœci wynosi³a 1,1 m (I klasa). Norm I klasy nie przekracza³y równie¿ wartoœci œrednie pozosta³ych wskaŸników. Przewodnoœæ wynosi³a 370 ìS/cm, azot ogólny 1,57 mg N/l i fosfor ogólny 0,040 mg P/l.
Warunki tlenowe równie¿ okreœlono jako korzystne. Przy dnie O2
obecny by³ w iloœci 9,7 mg/l (I klasa).
Badania przeprowadzone w 2008 roku pozwoli³y zakwalifikowaæ Jezioro Hartowieckie do II klasy jakoœci wód i stanu ekologicznego dobrego.
JEZIORO RYÑSKIE
powiat gi¿ycki, gmina Ryn
3
2
Formy ochrony
Mazurskich
Jezioro Ryñskie znajduje siê czêœciowo w granicach miasta
Ryn. Jest najg³êbszym zbiornikiem kompleksu Wielkich Jezior
Mazurskich. Po³¹czone bezpoœrednio z jeziorem Ta³ty. Zasilane jest
dop³ywami z pobliskiego jeziora Notyst (Mierzejewskiego) i jeziora
O³ów. Odp³yw wód nastêpuje na po³udniowy wschód do jeziora
Ta³ty. Zlewnia bezpoœrednia zajmuje powierzchniê 582,6 ha. Lasy
47
stanowi¹ 39,1% bezpoœredniego otoczenia, grunty orne 12,6%,
u¿ytki zielone 20,4%, nieu¿ytki 18,5% oraz zabudowania – 9,4%.
W strefie brzegowej jeziora po³o¿one jest miasto Ryn oraz 3 wsie:
Rybical (skanalizowana, œcieki odprowadzane do oczyszczalni
w Rynie), Wejdyki i Mrówki (brak kanalizacji – zbiorniki bezodp³ywowe). Jezioro jest intensywnie wykorzystywane do celów
rekreacyjnych. Miasto Ryn jest znanym oœrodkiem turystycznym
i ¿eglarskim. Do pó³nocnej czêœci jeziora przylegaj¹ 3 oœrodki wypoczynkowe (pod³¹czone do oczyszczalni w Rynie). Przy brzegach
zlokalizowano 6 pól namiotowych. Miejscowoœæ Rybical i Wejdyki
posiadaj¹ charakter letniskowy. Przez jezioro przechodzi szlak
¯eglugi Mazurskiej z Miko³ajek do Rynu (rejsy wycieczkowe).
Odbywa siê tutaj równie¿ bardzo intensywna turystyka ¿eglarska.
Jezioro Ryñskie jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków
z oczyszczalni miejskiej w Rynie (mechaniczno-biologiczna z chemicznym usuwaniem fosforu). Wed³ug danych PGKiM w Rynie
iloœæ odprowadzanych œcieków wynosi oko³o 460 m3/dobê. Do 1995
roku œcieki miejskie odprowadzane by³y w stanie niedostatecznie
oczyszczonym lub surowym kilkoma wylotami do jeziora. Po
modernizacji i przebudowie starej oczyszczalni w Rynie, przeprowadzonej w latach 1993–1994, zlikwidowano wyloty œcieków surowych z miasta. W czerwcu 1995 r. wy³¹czono z eksploatacji oczyszczalniê œcieków mleczarskich. W latach 1999–2003 pod³¹czono do
oczyszczalni 6 pobliskich wsi: Ryñski Dwór, Mleczkowo, G³¹bowo,
Canki, Bachorza, Rybical. W pobli¿u zbiornika nie ma wiêkszych
obiektów hodowlanych. Na jeziorze jest prowadzona gospodarka
rybacka. Warunki mofometryczno-zlewniowe wskazuj¹ na znaczn¹
odpornoœæ jeziora na degradacjê – I kategoria.
Jezioro badano na dwóch stanowiskach: w czêœci pó³nocnej,
w rejonie miasta Ryn (g³êb. 20,0 m) i w miejscu maksymalnego
zag³êbienia, w czêœci centralnej jeziora (g³êb. 50,0 m).
W czasie badañ wiosennych woda w ca³ym jeziorze by³a
wymieszana i dobrze natleniona od powierzchni do dna (14,0–11,8
mg O2/l). Stagnacja letnia charakteryzowa³a siê wyst¹pieniem wyraŸnej stratyfikacji termiczno-tlenowej na obu g³êboczkach. Temperatura wody od 20,6–20,1 °C na powierzchni epilimnionu, obni¿a³a siê
do 7,9–6,4 °C przy dnie. Ostrej termoklinie towarzyszy³y silne ubytki tlenowe. Górna warstwa epilimnionu by³a natleniona w granicach
8,7–8,6 mg O2/l. Na 6 m stanowiska ko³o Rynu iloœæ O2 nie przekracza³a 2,0 mg O2/l, a od 8 m tlenu by³o brak i pojawia³ siê siarkowodór. Czêœæ centralna jeziora by³a korzystnie natleniona do 6 m (7,7
mg O2/l). G³êbiej tlen obni¿a³ siê do iloœci œladowych (0,7–0,1 mg
O2/l). Ca³kowitego zaniku tlenu w tej czêœci jeziora nie stwierdzono.
Substancje organiczne, mierzone metod¹ ChZT-Cr osi¹ga³y normy
III klasy czystoœci (48,5 mg O2/l), natomiast BZT5 odpowiada³o II
klasie (3,1 mg O2/l). W czasie wiosennego wymieszania stwierdzono w wodzie niewielkie iloœci fosforanów (0,003–0,014 mg P/l,
I klasa), co mog³o byæ zwi¹zane z wykorzystaniem ich w procesach
produkcji pierwotnej. Stagnacja letnia charakteryzowa³a siê wystêpowaniem wysokich iloœci zwi¹zków fosforowych przy dnie: fosforany by³y pozaklasowe (0,144–0,228 mg P/l), a fosfor ca³kowity
odpowiada³ œrednio normom III klasy (œrednia 0,254 mg P/l). W stosunku do badañ z 2003 roku wzros³a nieco iloœæ azotu ca³kowitego
w wodzie, osi¹gaj¹c normy III klasy (1,58 mg N/l). Nadal zwraca³y
uwagê stosunkowo niskie wartoœci azotu amonowego przy dnie
maksymalnego g³êboczka (0,68 mg N/l; II klasa). W zatoce przy
mieœcie Ryn by³o 1,12 mg N/l (III klasa). Widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego by³a w jeziorze zbli¿ona w obu okresach badañ i wynosi³a
œrednio 1,8 m (III klasa). Obni¿ona przeŸroczystoœæ wody korelowa³a z podwy¿szon¹ do norm III klasy iloœci¹ chlorofilu „a” (16,4
mg/m3) i intensywnymi zakwitami wody, szczególnie w sierpniu.
W kwietniowym fitoplanktonie, o umiarkowanym zagêszczeniu
i biomasie, najliczniejsze by³y okrzemki (g³ównie Cyclotella sp.),
sinica Oscillatoria redeckei, z³otowiciowiec Erkenia subaequiciliata oraz kryptofity z rodzaju Rhodomonas. W sierpniu zagêszczenie
i biomasa fitoplanktonu wzros³y. Dominowa³y sinice (g³ównie
Oscillatoria redeckei), liczne by³y nadal drobne z³otowiciowce
48
i kryptofity i bruzdnice. Sk³ad fitoplanktonu, zw³aszcza sierpniowego, by³ typowy dla zaawansowanej trofii, przede wszystkim ze
wzglêdu na znacz¹c¹ obecnoœæ sinic. Wiosenny pomiar przewodnoœci elektrolitycznej w³aœciwej wskazywa³ na znaczn¹ zasobnoœæ
wody w zwi¹zki mineralne (394 mS/cm; poza klas¹).
Badania przeprowadzone w 2008 roku pozwoli³y zakwalifikowaæ Jezioro Ryñskie do trzeciej klasy czystoœci (wynik punktacji
2,71). Jako zbiornik zanieczyszczany przez szereg lat œciekami,
wykazywa³ nadal du¿¹ zasobnoœæ w biogeny. Wyniki badañ z 2003
roku równie¿ kwalifikowa³y jezioro do III klasy.
Wœród wskaŸników biologicznych rozwa¿ano biomasê fitoplanktonu i chlorofil „a”. Biomasa wynosi³a œrednio 5,58 mg/l, a chlorofil
„a” waha³ siê w zakresie 13,8 ìg/l w rejonie miasta Ryn i 12,5 ìg/l
w czêœci centralnej zbiornika. Wartoœci chlorofilu „a”, odpowiada³y
IV klasie.
Elementy fizykochemiczne wody stanowi³y t³o do badañ biologicznych. Analizowano nastêpuj¹ce wskaŸniki: przeŸroczystoœæ,
tlen rozpuszczony. PrzeŸroczystoœæ i tlen rozpuszczony osi¹ga³y
normy III klasy. Przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa, azot ogólny
i fosfor ogólny nie przekracza³y norm I klasy.
Odniesienie wyników badañ Jeziora Ryñskiego z 2008 roku do
wartoœci granicznych ujêtych w rozporz¹dzeniu wskazywa³o na IV
klasê jakoœci wód i stan ekologiczny s³aby.
JEZIORO SKARLIÑSKIE
powiat nowomiejski, gmina Nowe Miasto Lubawskie
dorzecze: Skarlanka – Drwêca – Wis³a
& region fizycznogeograficzny: Pojezierze Brodnickie
& g³êbokoœæ maksymalna: 15,1m
3
2
Formy ochrony
& Skarliñski Obszar Chronionego Krajobrazu
Jezioro Skarliñskie po³o¿one jest na Pojezierzu Brodnickim
w dorzeczu rzeki Drwêcy. Jest zbiornikiem rynnowym,
wyd³u¿onym z pó³nocnego-wschodu na po³udniowy-zachód. Przez
jezioro przep³ywa rzeka Skarlanka i dop³ywa Struga Marzêcicka.
Odp³yw wód nastêpuje rzek¹ Skarlank¹ w kierunku po³udniowo-zachodnim do jeziora Partêczny Wielkie. W zlewni bezpoœredniej,
zajmuj¹cej powierzchniê 250 ha, grunty orne stanowi¹ 50%
powierzchni, ³¹ki, pastwiska i nieu¿ytki 45%, lasy i zadrzewienia 4%
oraz zabudowa 1%. Jezioro jest w niewielkim stopniu zagospodarowane rekreacyjnie. Domki letniskowe wystêpuj¹ w formie rozproszonej na pó³nocnym i po³udniowym brzegu. Zbiornik nie posiada
punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Nara¿ony mo¿e byæ jednak na
dop³yw biogenów z obszarów rolniczych. Na jeziorze prowadzona
jest gospodarka rybacka. Analiza cech morfometrycznych i zlewniowych wykaza³a, ¿e jezioro jest umiarkowanie podatne na degradacjê
– II kategoria.
Badanie jeziora przeprowadzono na trzech stanowiskach pomiarowych. Wœród wskaŸników biologicznych rozwa¿ano biomasê fitoplanktonu, chlorofil „a” i makrofity. Biomasa fitoplanktonu wynosi³a wiosn¹ 2,35 mg/l, w czerwcu obni¿a³a siê do 1,63 mg/l, a w czasie letniej stagnacji wzrasta³a do 5,0 mg/l. Chlorofil „a” waha³ siê
w zakresie 2,61–15,71 ìg/l. Wartoœæ œrednia chlorofilu „a” (6,0 ìg/l)
odpowiada³a II klasie jakoœci wód. W okresie wiosennym najwiêkszy udzia³ iloœciowy w tworzeniu fitoplanktonu mia³y okrzemki.
Wœród Bacillariophyceae dominowa³y organizmy z rodzaju Cyclo-
tella oraz gatunki Asterionella formosa i Nitzschia gracilis, które s¹
charakterystyczne dla jezior troficznych. W czerwcu dominantem
pozosta³y okrzemki, a wœród nich rodzaj Cyclotella. W okresie letnim najwiêkszy udzia³ iloœciowy osi¹gnê³y sinice. Dominowa³y formy kuliste, g³ównie gatunki z rodzaju Microcistis.
Na jeziorze wyznaczono 24 transekty, w których roœlinnoœæ siêga³a maksymalnie do 3,47 m g³êbokoœci. Pokrycie roœlinnoœci¹
w obrêbie poszczególnych transektów wynosi³o œrednio 80%.
Makrofitowy stan ekologiczny badanego jeziora, zgodnie z wartoœci¹ makrofitowego indeksu stanu ekologicznego (ESMI) oceniono
jako dobry.
Wœród grup ekologicznych dominowa³y elodeidy, reprezentowane g³ównie przez fitocenozy Ceratophylletum demersi. Drug¹, co
do wielkoœci zajmowanej powierzchni grupê stanowi³y helofity.
Strefê tê reprezentowa³y zbiorowiska szuwaru w³aœciwego i turzycowego. Najwiêkszy udzia³ procentowy mia³y fitocenozy Phragmitetum australis. Szuwar turzycowy zaj¹³ niewielki procent badanej
powierzchni wody, reprezentowany by³ przez dwa gatunki: Carex
riparia i Phalaris arundinacea. Kolejn¹ grupê stanowi³y nymfeidy.
Najmniejszy udzia³ w tworzeniu fitolitoralu jeziora mia³y charo fity
(Chara tomentosa i Nitellopsis obtusa).
Elementy fizykochemiczne stanowi³y t³o do badañ biologicznych. PrzeŸroczystoœæ wynosi³a œrednio 2,6 m, przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa 414 mS/cm, azot ogólny 0,91 mg N/l i fosfor
ogólny 0,061mg P/l. Podane wartoœci nie przekracza³y norm I klasy.
Nie przyjêto do oceny deficytów tlenowych w hypolimnionie.
Odniesienie wyników badañ Jeziora Skarliñskiego z 2008 roku
do wartoœci granicznych ujêtych w rozporz¹dzeniu wskazywa³o na
IV klasê jakoœci wód i stan ekologiczny s³aby.
JEZIORO SO£TMANY
powiat gi¿ycki, gmina Kruklanki
& region fizycznogeograficzny: Pojezierze E³ckie – Pojezierze Mazurskie
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza E³ckiego
& strefa ciszy
Jezioro So³tmany jest zbiornikiem ci¹gu rzeki Sapiny. Rzeka
Sapina, p³yn¹ca z obrze¿y Puszczy Boreckiej, dop³ywa do wschodniej czêœæ zbiornika z jeziora ¯ywego, natomiast odp³yw nastêpuje
w kierunku zachodnim do jeziora ¯ywki. Jezioro ma wyd³u¿ony
kszta³t. WyraŸnie g³êbsza jest czêœæ zachodnia akwenu, oddzielona
od p³ytszej, wschodniej trzema wyspami. Zlewniê bezpoœredni¹,
o powierzchni 117,4 ha, zajmuj¹ przede wszystkim grunty orne
(63,6% ). Niewielki jest udzia³ lasów, stanowi¹cych nieco ponad 9 %
jej powierzchni. Pozosta³e elementy zagospodarowania to: u¿ytki
zielone (12,5 %), nieu¿ytki (8,4 %) i zabudowa (6,1 %). Nad jeziorem po³o¿ona jest jedynie miejscowoœæ So³tmany, która nie jest skanalizowana (œcieki wywo¿one do oczyszczalni w Gi¿ycku lub
Wydminach). Nie ma nad zbiornikiem zlokalizowanych oœrodków
wypoczynkowych i pól namiotowych. W So³tmanach oraz przy
wschodnim brzegu jeziora znajduje siê nieliczna zabudowa rekreacyjna, poza tym s¹ tutaj gospodarstwa agroturystyczne. Na jeziorze
jest prowadzona gospodarka rybacka. Stosunkowo korzystne
warunki naturalne kwalifikuj¹ zbiornik do II kategorii podatnoœci
na degradacjê. Jezioro nie posiada punktowych zrzutów œcieków,
niemniej jednak kontaktuje siê z rolniczo u¿ytkowan¹ zlewni¹.
Badanie jeziora So³tmany przeprowadzono w miejscu maksymalnego zag³êbienia (g³êb. 11,0 m).
W okresie letnim tlen od 7,4 mg O2/l w warstwie powierzchniowej na 5 m zanika³ i pojawia³ siê siarkowodór. Wiosn¹ w warunkach
zbli¿onych do homotermii woda by³a dobrze natleniona w ca³ej
masie (12,2–11,5 mg O2/l). W warstwie powierzchniowej latem
CHZT-Cr odpowiada³o normom II klasy, natomiast BZT5 I klasy
i wynosi³y odpowiednio: 28,5 mg O2/l i 2,0 mgO2/l. Wœród
zwi¹zków biogennych dominowa³ fosfor ca³kowity (0,392 mg P/l;
III klasa) i azot amonowy (2,15 mg N/l) latem nad dnem. Wysoka
by³a równie¿ wartoœæ azotu mineralnego w warstwie powierzchniowej (0,63 mg N/l; III klasa). Pozaklasowa wartoœæ przewodnoœci
elektrolitycznej w³aœciwej potwierdza³a du¿¹ zasobnoœæ jeziora
w substancje mineralne (388 mS/cm; poza klas¹). Widzialnoœæ
kr¹¿ka Secchiego by³a bardzo zbli¿ona wiosn¹ i latem, œrednia
wynosi³a 1,5 m (III klasa), co korelowa³o z równie wyrównanymi
wartoœciami chlorofilu „a” (12,6 mg/m3; II klasa) w obu okresach
badañ. W sk³ad kwietniowego fitoplanktonu o znacznym zagêszczeniu i biomasie, wchodzi³y g³ównie z³otowiciowce (Erkenia subaequiciliata), okrzemki (Synedra acus, Melosira italica) i kryptofity
(Rhodomonas minuta v. nannoplanctonica). W czerwcu liczebnoœæ
organizmów by³a dwukrotnie ni¿sza, a biomasa utrzyma³a siê na
zbli¿onym poziomie. Dominowa³y sinice – Oscillatoria agardhii
i Oscillatoria redeckei. W sierpniu zagêszczenie fitoplanktonu
wzros³o do wartoœci porównywalnej z kwietniem. Nadal przewa¿a³y
sinice (Oscillatoria redeckei i Aphanizomenon gracile), a tak¿e
Erkenia subaequiciliata. Biomasa by³a nieco ni¿sza. Sk³ad planktonu wskazywa³ na znaczn¹ trofiê jeziora, przede wszystkim ze wzglêdu na wysok¹ liczebnoœæ i dominacjê sinic w czerwcu i sierpniu.
Na podstawie badañ przeprowadzonych wed³ug Wytycznych
monitoringu podstawowego jezior w 2008 roku jezioro So³tmany
zakwalifikowano do drugiej klasy czystoœci (wynik punktacji
2,43). Badania z 1986 roku (dane OBiKŒ Suwa³ki Oddzia³ Terenowy w Gi¿ycku) wskazywa³y równie¿ na II klasê czystoœci zbiornika.
Ocena dotyczy³a elementów biologicznych i t³a fizykochemicznego.
Wœród wskaŸników biologicznych rozwa¿ano biomasê fitoplanktonu i chlorofil „a”. Biomasa wynosi³a œrednio 5,39 mg/l i nie wykazywa³a wiêkszych ró¿nic w ci¹gu ca³ego okresu badañ. Chlorofil „a”
waha³ siê w granicach 13,1–12,0 ìg/l. Wartoœæ œrednia wynosi³a
PrzeŸroczystoœæ waha³a siê w zakresie 1,6–0,6 m. Najni¿sz¹
wartoœæ stwierdzono w czasie czerwcowych zakwitów sinic. Œrednia
wartoœæ odpowiada³a III klasie (1,2 m). Œrednie nasycenie hypolimnionu tlenem równie¿ odpowiada³o normom III klasy. Przewodnoœæ
elektrolityczna w³aœciwa, zwi¹zki azotowe i fosforowe nie przekracza³y norm I klasy.
Odniesienie wyników badañ jeziora So³tmany z 2008 roku do
norm ujêtych w wymienionym rozporz¹dzeniu wskazywa³o na
III klasê jakoœci wód i stan ekologiczny umiarkowany.
JEZIORO ŒWIÊTAJNO NATERSKIE
powiat olsztyñski, gmina Gietrzwa³d
dorzecze: Gi³wa – Pas³êka
& wysokoœæ n.p.m.: 118 m
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pas³êki
49
Jezioro Œwiêtajno Naterskie po³o¿one jest w odleg³oœci oko³o
10 km na po³udniowy zachód od Olsztyna. Posiada dwa niewielkie
dop³ywy: jeden uchodz¹cy w pó³nocnej czêœci i drugi dop³ywaj¹cy
od zachodu, maj¹cy swe Ÿród³a na pó³noc od Sz¹bruka. Woda ze
zbiornika odp³ywa do Jeziora Wulpiñskiego. Œwiêtajno Naterskie
jest niedu¿ym, p³ytkim, mulistym zbiornikiem, o s³abo zró¿nicowanej rzeŸbie dna oraz ³agodnie wzniesionych, miejscami p³askich
brzegach. Linia brzegowa zbiornika jest regularna i ma³o rozwiniêta.
Misa zbiornika ma kszta³t wyd³u¿ony z pó³nocnego zachodu na
po³udniowy wschód. Czêœæ po³udniowa jeziora jest g³êbsza (ok. 10
m), a pó³nocna wyp³ycona do oko³o 3 m. W strukturze u¿ytkowania
zlewni bezpoœredniej, zajmuj¹cej 104 ha, dominuj¹ grunty orne
(34%) oraz lasy (34,6%). Obszary zabudowane stanowi¹ 21,8%
powierzchni (w tym zabudowa letniskowa 14,1%), natomiast u¿ytki
zielone 9,6%. Na terenie zlewni bezpoœredniej zbiornika, w jego
wschodniej czêœci, po³o¿ona jest miejscowoœæ Naterki. Jezioro jest
obiektem gospodarki rybackiej. Zagospodarowanie rekreacyjne
zbiornika stanowi¹: 1 oœrodek wypoczynkowy, 3 gospodarstwa
agroturystyczne, 3 k¹pieliska i liczne dzia³ki rekreacyjne. Œcieki
z wymienionych obiektów s¹ odprowadzane do oczyszczalni komunalnej w Olsztynie. Ze wzglêdu na warunki morfometryczno-zlewniowe jezioro zakwalifikowano do III kategorii podatnoœci na
degradacjê.
Badania stanu czystoœci jeziora przeprowadzono na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowanym w najg³êbszej czêœci zbiornika (9,7 m).
Wiosn¹ wody jeziora wykazywa³y wyrównanie termiczno-tlenowe. Latem zaobserwowano niepe³ne uwarstwienie. Epilimnion
siêga³ do 4 m g³êbokoœci i by³ natleniony w 68–79%. Epilimnion
przechodzi³ w ciep³¹ termoklinê, w której zawartoœæ tlenu by³a œladowa. Stê¿enie zwi¹zków fosforu i azotu wiosn¹ w warstwach
powierzchniowych waha³o siê w granicach I–II klasy, tylko zawartoœæ azotu mineralnego (0,42 mg N/l) by³a na granicy II–III klasy.
Latem zawartoœæ fosforu ca³kowitego i fosforanów w warstwie naddennej wskazywa³a na pozaklasowy charakter wód, a zawartoœæ azotu amonowego – na klasê III. Wartoœæ chlorofilu „a” w obu okresach
badawczych by³a wysoka (wiosn¹ – III klasa), latem zanotowano
ponadnormatywn¹ jego zawartoœæ (70 μg/l). Widzialnoœæ kr¹¿ka
Secchiego wynosi³a wiosn¹ 1,9 m, a latem 0,8 m.
Ocena ogólna jeziora przeprowadzona podstawie Wytycznych
monitoringu podstawowego jezior pozwoli³a zakwalifikowaæ jezioro Œwiêtajno Naterskie do trzeciej klasy czystoœci (wynik punktacji
– 2,86). Badania wykonane w 1995 roku równie¿ wskazywa³y na III
klasê.
Ze wzglêdu na zawartoœæ chlorofilu „a” (38,86 ìg/l) jezioro zaliczono do III klasy jakoœci. Wiosn¹ produkcja pierwotna by³a bardzo
niska. Biomasa fitoplanktonu wynosi³a tylko 0,99 mg/l. Wystêpowa³y g³ównie okrzemki, a wœród nich najliczniej drobna Cyclotella
sp. Towarzyszy³y im kryptofity, z dominuj¹cym udzia³em Rhodomonas sp. Wczesnym latem w jeziorze zaobserwowano du¿e kolonijne sinice z rodzaju Aphanothece. To one g³ównie tworzy³y biomasê fitoplanktonu – 92,3% biomasy ogólnej, wynosz¹cej 6,69 mg/l.
Pozosta³e grupy taksonomiczne wystêpowa³y w niewielkich iloœciach. Najwiêksz¹ ró¿norodnoœæ gatunkow¹ stwierdzono wœród
zielenic. Latem liczebnoœæ organizmów znacznie wzros³a, st¹d te¿
bardzo du¿a biomasa fitoplanktonu – 32,9 mg/l. Najwiêkszy udzia³
mia³y nitkowate sinice (gat.Oscillatoria agardhii i rodzaj Aphanizomenon). W okresie tym pojawi³y siê bruzdnice, reprezentowane
przez du¿e okazy Ceratium hirundinella. Obecnoœæ tych dwóch grup
taksonomicznych wskazywa³a na postêpuj¹cy proces eutrofizacji
w badanym zbiorniku.
Elementami fizykochemicznymi wykorzystanymi w ocenie
by³y: przezroczystoœæ, tlen rozpuszczony, przewodnoœæ elektrolityczna w³aœciwa oraz stê¿enie azotu ogólnego i fosforu ogólnego.
50
WskaŸniki fizykochemiczne (z wyj¹tkiem tlenu rozpuszczonego –
III klasa) posiada³y wartoœci charakterystyczne dla I klasy jakoœci.
Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora (jednolitej czêœci
wód) w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na III klasê jakoœci wód jeziora Œwiêtajno Naterskie i stan ekologiczny umiarkowany.
JEZIORO TUMIAÑSKIE
powiat olsztyñski, gmina Barczewo
dorzecze: Pisa – Wad¹g – £yna
3
2
Formy ochrony
& Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyñskiego
Jezioro Tumiañskie znajduje siê w odleg³oœci oko³o 7 km na
po³udniowy wschód od Barczewa. Po³o¿one jest na malowniczym
szlaku kajakowym, prowadz¹cym od jeziora Dadaj do Wad¹ga.
Brzegi zbiornika w czêœci po³udniowej i zachodniej otoczone s¹
lasami, a pozosta³¹ czêœæ zajmuj¹ ³¹ki i pola. Przy pó³nocnym krañcu
po³o¿ona jest wieœ Tumiany. Jezioro zasilane jest wodami z jeziora
Syrwinty i jeziora Dadaj. Odp³yw odbywa siê na pó³noc, do jeziora
Pisz. Zespó³ cech morfometryczno-zlewniowych wskazuje na
umiarkowan¹ podatnoœæ jeziora na degradacjê – II kategoria. Jezioro
nie posiada bezpoœrednich punktowych zrzutów œcieków. Jak wynika z informacji z 2007 roku, poœrednio, do rzeki Dadaj odprowadzano œcieki z oczyszczalni mechaniczno-biologicznej w NiedŸwiedziu. Rzeka Dadaj do 2008 roku odbiera³a równie¿ œcieki z oœrodka
wypoczynkowego w Tumianach.
Jakoœæ wód jeziora badano na jednym stanowisku, zlokalizowanym w pó³nocnej czêœci jeziora (g³êb. 17,0 m).
W czasie cyrkulacji wiosennej woda w zbiorniku by³a nasycona
tlenem w 105–75% (12,1–9,0 mg O2/l). W czasie letniej stagnacji
epilimnion siêgaj¹cy do 4 m by³ przesycony tlenem w granicach
137%. W metalimnionie iloœæ O2 obni¿a³a siê do iloœci œladowych,
a od 11 m tlenu by³o brak. Stê¿enie zwi¹zków fosforu wiosn¹ w warstwach powierzchniowych waha³o siê w granicach I–II klasy,
a zawartoœæ azotu mineralnego (0,80 mg N/l) odpowiada³a III klasie.
Latem zawartoœæ fosforanów w warstwie naddennej wskazywa³a na
pozaklasowy charakter wód (0,278 mg P/l), a zawartoœæ azotu amonowego (1,34 mg N/l) i fosforu ca³kowitego (0,328 mg P/l) – na klasê
III. Wartoœæ chlorofilu „a” w obu okresach badawczych by³a wysoka
i zamyka³a siê w zakresie 36,9–45,1 mg/m3 (poza klas¹). Widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego wynosi³a wiosn¹ 1,5 m, a latem 1,0 m (wartoœæ œrednia odpowiada³a III klasie).
Ocena ogólna jeziora przeprowadzona podstawie Wytycznych
monitoringu podstawowego jezior pozwoli³a zakwalifikowaæ Jezioro Tumiañskie do trzeciej klasy czystoœci (wynik punktacji – 2,93).
Badania wykonane w 1985 roku pozwoli³y równie¿ okreœliæ zbiornik jako zeutrofizowany.
Wyniki badañ biologicznych wskazuj¹ na umiarkowan¹ trofiê.
W okresie wiosennym produkcja pierwotna by³a niska, biomasa fitoplanktonu wynosi³a 1,9 mg/l. Wystêpowa³y g³ównie okrzemki
(Melosira i Stephanodiscus). W czerwcu liczebnoœæ organizmów
wzros³a, st¹d te¿ wy¿sza wartoœæ biomasy, wynosz¹ca 4,5 mg/l.
Okrzemki nadal stanowi³y najliczniejsz¹ grupê w zespole producentów, ale dominantem by³a Cyclotella. Wystêpowa³o te¿ wiele gatunków zielenic, chocia¿ najczêœciej obserwowano osobniki z rodzaju
Phacotus. Latem liczebnoœæ organizmów nadal wzrasta³a. Biomasa
fitoplanktonu wynosi³a ju¿ 13,7 mg/l. Letni¹ mikrobiocenozê zdominowa³y sinice (Oscillatoria agardhii, Oscillatoria redeckei,
Aphanizomenon sp.). Ich udzia³ przekroczy³ 80% biomasy ogólnej.
Wystêpowa³y te¿ bruzdnice, g³ównie du¿e okazy Ceratium hirundinella. Obecnoœæ tych 2 grup taksonomicznych, z wyraŸn¹ dominacj¹
sinic, wskazuje na eutroficzny charakter wód Jeziora Tumiañskiego.
Ze wzglêdu na œredni¹ wartoœæ chlorofilu „a” (32,2 ìg/l) wody jeziora zakwalifikowano do IV klasy.
Elementami fizykochemicznymi, które wziêto pod uwagê przy
ocenie stanu ekologicznego jeziora by³y: przeŸroczystoœæ, œrednie
nasycenie tlenem hypolimnionu, przewodnoœæ oraz stê¿enie azotu
ogólnego i fosforu ogólnego. PrzeŸroczystoœæ wynosi³a 1,5 m, przekraczaj¹c granicê II klasy. Równie¿ brak tlenu w hypolimnionie
wp³ywa³ niekorzystnie na stan wód jeziora. Pozosta³e wskaŸniki
fizykochemiczne mieœci³y siê w granicach I klasy.
Klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitej czêœci wód w oparciu o elementy biologiczne i fizykochemiczne wskazywa³a na IV
klasê jakoœci wód Jeziora Tumiañskiego i stan ekologiczny s³aby.
100%= 288 jezior
I klasa
3%
NON
13%
II klasa
41%
III klasa
43%
3
100%=7,1 mln m (objêtoœæ badanych jezior)
NON
5%
I klasa
2%
2.3. Podsumowanie
III klasa
Na podstawie Wytycznych monitoringu podstawowego jezior
(Kudelska i inni 1994) okreœlono kategoriê podatnoœci na degradacjê
i klasê czystoœci wód badanych jezior. Spoœród 18 zbiorników szeœæ
zakwalifikowano do III klasy czystoœci: I³awki, Kruklin, Mój,
Ryñskie, Œwietajno Naterskie, Tumiañskie. Jedno by³o na granicy
II/III klasy – jezioro Niegocin. Wiêkszoœæ badanych zbiorników nie
przekracza³a norm II klasy: Buwe³no, Czos, D¹browa Wielka, Gawlik, Hartowieckie, Krzywa Kuta, Maróz, Partêczyny Wielkie, Skarliñskie, So³tmany i jedno (jezioro Kiermas) by³o pozaklasowe i jednoczeœnie bardzo podatne na degradacjê.
Wed³ug nowego rozporz¹dzenia (z sierpnia 2008 roku), okreœlono klasê jakoœci i stan ekologiczny jezior, jako jednolitych czêœci
wód (ocena wstêpna). Podobnie jak w przypadku oceny wed³ug
wytycznych z 1994 roku, wiêkszoœæ jezior posiada³a II klasê jakoœci
wód i dobry stan ekologiczny. Najbardziej niekorzystny, z³y stan
ekologiczny (V klasê) posiada³o jezioro Kiermas oraz Jezioro
Ryñskie i Tumiañskie (IV klasa jakoœci wód, stan ekologiczny s³aby).
Poniewa¿ od 2008 roku zaczê³a obowi¹zywaæ nowa metoda
oceny jezior, w niniejszym opracowaniu zamieszczono tabelê
2 oraz ryciny 3 i 4, podsumowuj¹ce badania jezior, prowadzone
wed³ug dotychczasowych zasad, na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego w ostatnich 21 latach tj. 1987–2008. Zbadano 288
zbiorników. W wiêkszoœci z nich badania powtarzano 2–3 razy.
Wœród ocenianych zbiorników, 43% ogólnej liczby stanowi³y jeziora o III klasie czystoœci. Najlepsz¹ jakoœæ (I klasê) posiada³o tylko
3% jezior. Najbardziej zdegradowane wody stwierdzono w 13%
zbiorników. W odniesieniu do objêtoœci wody, ponad po³owê stanowi³y wody stosunkowo czyste (II klasa; 62%). Niska jakoœæ wód najczêœciej by³a zgodna z du¿¹ podatnoœci¹ na degradacjê. Poza kategori¹ podatnoœci na degradacjê znalaz³o siê 19 % jezior, a odpornych na
wp³ywy zewnêtrzne by³o 10 % zbiorników.
Literatura
1. Chmielewski H., Waluga J. 1999. Wielkie Jeziora Mazurskie.
Pó³noc. Seria „Przewodniki wêdkarskie”. Wydawnictwo IRŒ,
Olsztyn
2. Kolada A., Soszka H., Cydzik D., Go³ub M. 2005. Typologia
abiotyczna jezior Polski zgodna z wymaganiami Ramowej
Dyrektywy Wodnej. W: A.T. Jankowski & Rzêta³a (red.): Jeziora
i sztuczne zbiorniki wodne. Uniw. Œl¹ski, Sosnowiec.
31%
II klasa
62%
Ryc. 3. Ocena stanu czystoœci jezior badanych w latach 1987–2008
100%= 288 badanych jezior
brak danych
poza kat.
3%
kat. I
10%
19%
kat. II
38%
kat. III
30%
Ryc. 4. Ocena podatnoœci na degradacjê jezior badanych w latach 1987–2008
3. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H. 1994. Wytyczne monitoringu
podstawowego jezior. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska PIOŒ,
Warszawa.
4. Wróblewska H., Zachwieja K. 1992. Komunikat o stanie czystoœci
jezior ci¹gu rzeki Gawlik (Wolisko, £êkuk, Dubinek, Sowa,
Gawlik, Jêdzelewo, Rek¹ty) na postawie bdañ z 1991 roku.
Materia³y WIOŒ Suwa³ki, Pracownia Terenowa w Gi¿ycku,
maszynopis.
5. Ocena stanu jezior badanych w 2008 roku. Maszynopisy WIOŒ
w Olsztynie i Delegatur w Elbl¹gu i Gi¿ycku.
51
Tabela 2. Charakterystyka jezior województwa warmiñsko-mazurskiego, badanych w latach 1987–2008
Klasê czystoœci wód jezior oraz kategoriê podatnoœci na degradacjê okreœlono zgodnie z ujednolicon¹ metodyk¹ badañ opracowan¹ w Zak³adzie U¿ytkowania
Wód Instytutu Kszta³towania Œrodowiska w Warszawie, opublikowan¹ w 1994 roku jako „Wytyczne monitoringu podstawowego jezior”, BMŒ, Warszawa 1994.
Lp.
Nazwa jeziora
Dorzecze
Powiat
Powierzchnia G³êbokoœæ
[ha]
max. [m]
Objêtoœæ
[tys. m3]
18025,9
II
II
III
NON
NON
III
II
III
III
II
II
III
III
III
III
II
III
II
II1); II2)
II
NON
II
III
III
II
II1); II2)
III
III
III
II
II
NON
III
III
III
II1); II2)
III
II
NON
III
II
II
II
II
II
III
5,4
1749,8
2004
NON
III*
11,4
3,8
255,2
2004
NON
p. kat.*
418,4
6,4
10203,0
elbl¹ski
1446,0*
3,0
17352,0*
ostródzki
870,0
22,3
50140,1
12,1
6,2
310,1
1996
1997
2003
2000
2005
1991
III
NON
III
NON
III
II
III**
p.kat.**
p.kat.**
II**
III**
III
127,7
9,5
5820,2
2001
NON
35,5
6,0
994,3
1998
II
Babiêty Wielkie
Krutynia - Pisa - Narew
szczycieñski
250,4
65,0
59971,3
2.
Bart¹g
£yna
olsztyñski
72,3
15,2
4694,8
3.
Bartê¿ek
Kan. Elbl¹ski - Drwêca
ostródzki
377,9
15,0
19605,6
4.
Be³dany
Pisa - Narew
piski
940,6
46,0
94847,6
5.
6.
7.
Bêskie
Bia³e
Bia³e Rajgrodzkie
Sajna - Guber - £yna
Lega (Jegrznia) - Biebrza
olsztyñski
mr¹gowski
e³cki
56,2
341,0
136,8
8,5
31,0
32,3
1987,5
25066,7
14413,3
8.
Bia³o³awki
Bia³o³awka - Wilkus - Pisa - Narew
piski
211,1
36,1
20787,1
9.
Blanki
Symsarna - £yna
lidzbarski
440,1
8,4
21897,8
10. Boczne
Pisa - Narew - Wis³a
gi¿ycki
183,3
17,0
15697,9
11. Borowe
12. Brajnickie
Œwiêcek - Pisa - Narew - Wis³a
Sawica - Omulew - Narew - Wis³a
e³cki
szczycieñski
186,1
186,3
31,8
5,2
10433,0
5203,9
13. Buwe³no
gi¿ycki/piski
360,3
49,1
44988,8
14.
15.
16.
17.
Pisa - Narew
Drwêca
Jarka - Go³dapa - Wêgorapa
Liwa - Nogat
gi¿ycki
ostródzki
go³dapski
i³awski
14,7
7,3 b
172,2
46,3
9,1
11,0 b
27,2
3,3
538,9
b.d.
17116,8
851,7
18. Czos
Dajna - Guber - £yna
mr¹gowski
279,1
42,6
31012,0
19. Dadaj
Dadaj - Pisa Warm. - Wad¹g - £yna
olsztyñski
976,8
39,8
120784,2
20. Dargin
Wêgorapa
wêgorzewski
3030,0
37,6
322100,0
21. Dauby
I³awka - Drwêca - Wis³a
i³awski
62,5
3,7
1438,1
22. D¹browa Ma³a
Wel - Drwêca
ostródzki
173,4
34,5
17390,8
23. D¹browa Wielka
Wel - Drwêca
ostródzki
615,1
34,7
50610,9
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Pisa - Narew
Pisa - Narew
Omulew - Narew
Osa - Wis³a
Dobr¹¿ka - Pisa - £yna - Prego³a
gi¿ycki
gi¿ycki
kêtrzyñski
mr¹gowski
szczycieñski
i³awski
olsztyñski
42,9
765,3
125,3
123,1
233,8
100,7
108,0
16,0
45,0
33,0
19,8
38,0
14,9
27,9
2125,0
92617,4
12417,1
7725,7
29251,6
7434,5
12480,7
31. Dobskie
Wêgorapa
gi¿ycki
1776,0
22,5
140000,0
32. Dobskie (Dobki)
Domowe Du¿e (D³ugie
33.
Szczycieñskie)
Domowe Ma³e (Miej34.
skie Szczycieñskie)
35. Druglin
Po³omska M³ynówka - E³k - Biebrza
Olecko-go³dapski
162,5
43,3
szczycieñski
62,1
szczycieñski
Orzysza - Pisa - Narew
e³cki
36. Dru¿no
Elbl¹g
37. Drwêckie
Drwêca
38. Dubinek
Gawlik - E³k - Biebrza
gi¿ycki
Po³omska M³ynówka - £aŸna Struga olecki
E³k - Biebrza - Narew
mr¹gowski
Dejgunek
Dejguny
Dejnowa
D³u¿ec
D³u¿ek
D³u¿ek k. Kisielic
Dobr¹g
39. Dudeckie
40. Duœ
52
Klasa
Kategoria
czystoœci podatnoœci
1989
2002
2004
1997
2007
1998
2004
1997
1992
1993
1987
2002
1999
2000
2006
2005
2003
1992
2008
1992
1988
2003
1998
1988
2001
2008
1993
2001
2007
1999
2005
1994
2006
1995
1995
2008
1989
1989
1988
1992
1991
2001
2006
1999
2005
2000
1.
Bycek
Cibory
Czarne k. Pluszkiejm
Czerwica
Rok badañ
I
I
II
III* i **
II* i **
II**
III
II
II
b.d.
II
III**
III
III
II
III
II
II
III
b.d.
II
p.kat.
II*
II*
II*
I**
I**
I**
I
I
p.kat.
III
II*
II*
II
b.d.
b.d.
II
III
I
II
I
II
II
I**
III**
III
Lp.
Nazwa jeziora
41. Dybowskie
42. Dworackie
Dorzecze
Powiat
Ró¿ynka - Œwiêcek - Pisa - Narew e³cki
Wis³a
Po³omska M³ynówka - £aŸna Struga olecki
E³k - Biebrza - Narew
[ha]
max. [m]
Objêtoœæ
[tys. m3]
Rok badañ
141,7
17,3
6793,9
2007
II
III
92,4
12,9
5209,4
2001
III
III
e³cki
382,4
55,8
58,2
57420,3
III
II
NON
NON
NON
II
III
II
II
II
NON
III
II
II1); II2)
III
II
III
I
III
NON
II
III
NON
NON
III
II
II
III
NON
II
II
III
II
II2)
II
III
III1); III2)
III
II
III
III
NON
NON
III
NON
I
I
III
I
III
III
b.d.
II
III
III
p.kat.*
II
II
b.d.
III
III
p.kat.
p.kat.
II
II
II
II
III**
II**
II
III**
II**
III
III*
III*
p.kat.
II
p.kat.
III
III
III
p.kat.
p.kat.
III*
p.kat.
I
III
III
p.kat.
p.kat.
III
I
II
p.kat.*
p.kat.
p.kat.
II
II
II
II
II*
p.kat.
Gawlik - E³k - Biebrza - Narew Wis³a
Drwêca
Gi³wa - Pas³êka
Omulew - Narew
Stradyk
Jarka - Go³dapa - Wêgorapa
Sapina - Wêgorapa
Osa - Wis³a
gi¿ycki
416,8
12,6
24771,3
mr¹gowski
ostródzki/i³awski
olsztyñski
olsztyñski
braniewski
go³dapski
gi¿ycki
i³awski
475,5
538,6
100,8
175,9
102,6
149,0
862,5
200,1
27,0
20,0
9,4
25,8
9,0
10,9
26,9
9,9
32518,8
38724,2
3722,2
13456,5
5130,0
8345,3
101544,7
7942,4
59. Grajewko
gi¿ycki
42,7
9,0
2122,8
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
dzia³dowski
szczycieñski
dzia³dowski
nowomiejski
dzia³dowski
piski
piski
e³cki
112,7
240,0
20,4
30,9
11,2
59,6
36,8
93,5
9,1
15,8
2,8
5,6
5,0
25,5
13,3
7,2
5273,7
13995,6
224,4
1001,8
200,8
3894,6
989,9
3154,5
dzia³dowski
69,6
5,2
1995,2
69. Harsz
Wel - Drwêca
Sawica - Omulew
Wel - Drwêca
Kakaj - Osa - Wis³a
Wel - Drwêca
Pisa - Narew
Pisa - Narew
E³k - Biebrza
Kotlewska Struga - Wel - Drwêca Wis³a
Wêgorapa - Prego³a
wêgorzewski
216,2
47,0
24707,0
70. I³awki
kêtrzyñski
123,4
6,5
3668,6
71.
72.
73.
74.
75.
76.
I³awka - Drwêca
Drwêca
Pisa-Narew - Wis³a
Pas³êka
Pisa - Narew
Drwêca
i³awski
ostródzki
mr¹gowski
ostródzki
gi¿ycki
ostródzki
154,5
32,5
178,3
395,7
942,7
22,8
2,8
2,0
10,1
54,5
37,4
6,1
1773,6
231,3
8263,9
56117,1
82705,2
611,1
77. Januszewskie
Liwa - Nogat
i³awski
104,0
2,0
1248,0
78. Jasne
I³awka - Drwêca
i³awski
10,7
19,8
873,3
79.
80.
81.
82.
Kana³ Elbl¹ski - Drwêca
Pisa - Narew
Pisa - Narew
Wel - Drwêca
152,5
127,4
52,3
31,3
16,5
36,1
17,9
1,6
11237,5
11439,7
3730,6
422,4
1991
2002
2000
2006
1990
1993
2000
1987
1996
2004
1998
2003
1991
2008
1999
2001
1997
2000
2001
2003
1993
2001
2000
2006
1996
1997
1996
2005
1987
2004
2004
1994
1996
2008
2006
2001
2008
2002
1994
2006
2003
2001
1987
1998
2007
1995
2005
2002
1998
1996
1996
43. E³ckie
E³k - Biebrza
i³awski
490,4
3,0
9870,1
45. Florczackie
I³awka - Drwêca
Zalewka - I³awka - Drwêca - Wis³a
Mor¹g - Pas³êka
ostródzki
10,5
1,0
75,6
46. Gant
mr¹gowski
75,3
28,3
7121,6
47. Gardyñskie
mr¹gowski
82,6
11,5
2048,2
48. Gardzieñ
Osa - Wis³a
i³awski
85,5
2,1
1020,9
49. Gaudy
Liwa - Nogat
i³awski
152,5
2,4
1762,9
44. Ewingi
50. Gawlik
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
Giel¹dzkie
Gil Wielki
Gi³wa
Gim
G³êbokie
Go³dap
Go³dopiwo
Goryñskie
Gr¹dy
Gromskie
Gronowskie
GryŸliny
Grzybiny
Guzianka Wielka
Guzianka Ma³a
Haleckie (O³ówka)
68. Hartowieckie
I³awskie
I³gi
Inulec
Is¹g
Jagodne
Jakuba
Jaœkowskie
Jegocin
Jegocinek
Jeleñ
Klasa
Kategoria
131,4
7,5
5317,3
2003
II
II
84. Jerzewko
i³awski
piski
piski
dzia³dowski
mr¹gowski/olsztyDymer - Dadaj - Pisa - Wad¹g - £yna
ñ-ski
piski
ok. 20
2,8
b.d.
85. Jeziorak Du¿y
i³awski
3219,4
12,0
141594,2
86. Jeziorak Ma³y
i³awski
26,0
6,4
890,9
87. Jêdzelewo
e³cki
150,3
13,3
4967,2
1987
2000
2006
2000
2006
2001
II
III
III
III
III
NON
b.d.
II**
II**
III
III
III**
83. Je³muñ
53
Lp.
88.
89.
90.
91.
Nazwa jeziora
Juksty
Juno
Kajkowskie
Kakaj
Dorzecze
Powiat
[ha]
max. [m]
Objêtoœæ
[tys. m3]
Rok badañ
Klasa
Kategoria
Drwêca
Kiermas - Pisa Warm. - Wad¹g £yna
Gaæ - Osa - Wis³a
Drwêca
Drwêca
Wel - Drwêca
Kiermas - Pisa - Wad¹g - £yna - Prego³a
mr¹gowski
mr¹gowski
ostródzki
nowomiejski
330,1
380,7
29,0
43,6
38,6
33,0
7,8
3,5
26427,6
45476,5
1115,0
655,5
1992
2003
1987
2005
II
III
II
III
II
II**
III
p.kat
szczycieñski
562,2
31,7
39468,6
2004
III
II**
i³awski/nowomiejski
ostródzki/i³awski
ostródzki/i³awski
nowomiejski
423,3
58,3
65,0
60,8
2,8
1,9
3,1
11,0
2639,1
598,4
889,1
3706,4
2004
1994
1994
2004
II
II
II
II
p.kat.
p.kat.
p.kat.
II
olsztyñski
69,2
9,3
2150
2008
NON1); V2)
p.kat.
98. Kiersztanowskie
mr¹gowski
148,6
32,5
18112,8
99. Kierwik
100. KierŸliñskie
101. Kinkajmskie
Pisa - Wad¹g - £yna - Prego³a
Pisa Pn. - £yna
szczycieñski
olsztyñski
bartoszycki
59,6
92,8
95,5
16,6
44,5
1,7
3673,7
10861,1
902,1
102. Kirsajty
Wêgorapa
wêgorzewski
207,0
5,8
6800,0
103. Kisajno
Wêgorapa
gi¿ycki
1896,0
25,0
159800,0
104.
105.
106.
107.
108.
olsztyñski
piski
i³awski
mr¹gowski
elbl¹ski
261,9
291,6
43,4
78,2
21,9
9,7
26,4
5,7
7,2
14,0
8501,5
27990,1
1342,7
3138,2
1595,0
NON
NON
III
I
NON
II
II
II
II
NON
III
III
II
NON
II
II
II
II
III
III
III
I
II
III*
II
III
III
II
olsztyñski
551,9
44,5
75767,3
2001
II
I
110. Kotek
111. Kownatki
112. Krawno
Wad¹g - £yna
Wilkus - Pisa - Narew
Osa - Wis³a
Dzierzgoñ - Elbl¹g
Pisa - Narew
Szkotówka - Dzia³dówka - Wkra
1988
2007
1994
2006
2004
1999
2005
1999
2005
1989
2002
2003
2004
2001
gi¿ycki
nidzicki
szczycieñski
15,4
215,5
78,0
2,0
31,0
14,3
123,2
20478,3
2877,4
113. Kruklin
Sapina - Wêgorapa - Prego³a
gi¿ycki
356,4
25,1
17688,0
114. Krzywa Kuta
115. Krzywe
116. Kuc
wêgorzewski
mr¹gowski
mr¹gowski
131,2
155,5
98,8
26,5
22,5
28,0
7883,1
7847,8
III
II
III
III
III1); III2)
II1); II2)
II
I
p.kat.
II
III
III
III
II
II
II
olecki
128,2
14,1
7422,1
2004
II
II
mr¹gowski
mr¹gowski
kêtrzyñski
nowomiejski
198,6
88,2
230,0
47,2
38,5
21,7
37,2
20,0
22134,8
4281,8
27813,3
2220,0
1998
1997
2003
2005
II
III
II
III
II**
III*
I**
II
szczycieñski
423,5
49,5
51789,5
2003
I
I
123. Lidzbarskie
£aŸna Struga - E³k - Biebrza - Narew
- Wis³a
Kalwa - Koœno - Pisa Warm. - Wadag
- £yna
Wel - Drwêca
2001
2002
1993
1992
2008
2008
1992
2007
dzia³dowski
121,8
25,5
12292,0
124. Limajno
£yna
olsztyñski
232,9
39,5
22460,8
125. Linowskie
Wad¹g - £yna
olsztyñski
163,4
25,0
10567,8
126. Lipiñskie
127. Litygajno
£aŸna Struga - E³k - Biebrza
e³cki
olecki
249,1
162,1
23,0
16,4
8811,5
9763,9
128. Luterskie
Symsarna - £yna
olsztyñski
691,1
20,7
49824,5
129. £abêdŸ
i³awski
308,4
10,5
11353,9
III
II
II
NON
NON
NON
III
II
II
III
II* i **
I
I
II**
II**
III
III
II
II
II
olsztyñski
53,5
8,4
2106,5
1997
NON
III**
131. £añskie
I³awka - Drwêca
£yna
2002
1999
2005
1989,
2006
1996
1993
1999
2005
2001
olsztyñski
1042,3
53,0
168047,3
132. £aœmiady
E³k - Biebrza
e³cki
882,1
43,7
84607,8
133.
134.
135.
136.
Symsarna - £yna
Skarlanka - Drwêca - Wis³a
Pas³êka
olsztyñski
olecki
nowomiejski
olsztyñski
100,8
562,4
161,8
60,9
8,6
18,0
30,3
22,7
4154,7
32017,9
18736,2
5234,0
2003
1994
2007
1995
1993
2003
1995
II
III
II
III
II
II
NON
I
II**
II
p.kat.
II
II
II**
92. Kalwa
93.
94.
95.
96.
Karaœ
Karniskie Pd.
Karniskie Pn.
Kie³piñskie
97. Kiermas
Klebarskie
Kocio³
Kolmowo
Ko³owin
Korsuñ
109. Koœno
117. Kukowino
118.
119.
120.
121.
Lampackie
Lampasz
Legiñskie
Lekarty
122. Leleskie
130. £ajskie
54
£awki
£aŸno
£¹korz
£êguty
Lp.
137.
138.
139.
140.
Nazwa jeziora
£êkuk
£êsk
Majcz Wielki
Malinówko
Dorzecze
Powiat
[ha]
max. [m]
Objêtoœæ
[tys. m3]
Rok badañ
Klasa
Kategoria
Omulew - Narew
Kalwa - Koœna - Kiermas - Pisa
Warm. - Wad¹g - £yna
gi¿ycki
szczycieñski
mr¹gowski
piski
80,6
116,9
163,5
ok. 30
5,0
39,5
16,4
3,0
2185,9
12879,4
9862,8
b.d.
1991
1993
2004
1987
II
II
II
II
p.kat.
I
II
b.d.
szczycieñski
202,2
16,9
12856,7
2002
III
II
142. Mamry Pn.
Wêgorapa
wêgorzewski
2504,0
43,8
298300,0
143. Mar¹g (Mor¹g)
144. Marksoby
Mar¹g - Pas³êka
Rozoga - Narew- Wis³a
ostródzki
szczycieñski
393,0
154,6
20,1
10,2
31616,4
7110,2
145. Maróz
Marózka - £yna - Prego³a
olsztyñski
332,5
41,0
39566,2
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
Marózka - £yna
Mi³akówka - Pas³êka
Pisa - Narew
£yna
olsztyñski/ostródzki
mr¹gowski
ostródzki
gi¿ycki
mr¹gowski
olsztyñski
nowomiejski
362,8
497,9
111,9
23,7
841,0
53,3
5,0
39,9
25,9
19,4
15,0
51,0
12,0
9,2
43947,3
55739,7
10144,6
982,3
107334,0
1746,3
201,8
153. Mój
Guber - £yna - Prego³a
kêtrzyñski
116,5
4,1
2877,1
154.
155.
156.
157.
158.
Drwêca
Pas³êka
Wel - Drwêca
Pisa - Narew
ostródzki
ostródzki
mr¹gowski
dzia³dowski
piski
20,9
1240,1
199,8
14,9
1818,0
3,6
43,8
29,8
1,5
23,7
418,6
124607,7
18597,1
119,2
113872,3
159. Niegocin
gi¿ycki
2600,0
39,7
258521,6
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
173.
Pisa - Narew
Rozoga - Narew
W¹ska - Elbl¹g
Pisa - Narew
E³k - Biebrza - Narew - Wis³a
Omulew - Narew - Wis³a
Pisa - Narew
Skarlanka - Drwêca
Drwêca
Skarlanka - Drwêca - Wis³a
Œwinia - Ilma - £yna
mr¹gowski
szczycieñski
elbl¹ski
olecki
olecki
gi¿ycki
e³cki
nidzicki
gi¿ycki
piski
nowomiejski
ostródzki
nowomiejski
wêgorzewski
150,7
56,9
33,3
220,8
227,3
61,4
93,5
508,8
114,7
1070,7
39,4
55,9
28,6
360,3
19,1
11,3
5,0
38,3
45,2
40,1
7,2
32,5
26,6
36,0
4,2
8,4
8,4
3,5
14328,7
3423,6
826,9
22737,2
37912,5
7979,8
3154,5
22172,7
8696,0
75326,2
731,7
1628,2
1029,0
3456,8
174. Partêczyny Wielkie
Bachotek - Drwêca - Wis³a
nowomiejski
323,9
28,5
22037,2
175.
176.
177.
178.
Drwêca - Wis³a
Drwêca - Wis³a
Brynica - Drwêca
ostródzki
ostródzki
dzia³dowski
olsztyñski
211,8
14,3
25,6
134,1
2,0
10,6
12,5
26,0
1561,3
364,5
1648,7
10395,3
179. Pi³akno
mr¹gowski
259,0
56,6
33784,6
olecki
135,1
3,6
2025,3
181. Piotrkowskie
182. Pisz
183. Pluszne
Liwa - Nogat
Pisa Warmiñska - Wad¹g - £yna
Marózka - £yna
i³awski
olsztyñski
olsztyñski
74,4
208,6
903,3
3,2
25,2
52,0
925,6
11570,8
134913,7
184. P³askie
i³awski
620,4
5,7
15276,4
185.
186.
187.
188.
Rybnica - Pisa - Narew - Wis³a
Osa - Wis³a
Sapina - Wêgorapa
piski
i³awski
wêgorzewski
mr¹gowski
670,8
85,2
122,5
201,4
2,6
1,6
4,0
31,0
7192,4
578,6
2259,2
18571,7
II
II
II
III
II
II1); II2)
II
III
II
NON
II
NON
III
III
III1); III2)
III
II
II
II
III
III
III
II/III1); III2)
II
II
NON
NON
III
II
II
III
II
II
III
III
NON
NON
II
II2)
III
NON
II
III
II
II
III
III
III
III
II
III
III
III2)
II
III
II
I
II
II
II**
II
I**
I**
I**
II*
II
III**
I
p.kat.**
p.kat
III
III
p. kat.
I*
II
p.kat.
II**
II**
II*
II
II
II
III
II**
II**
b.d.
p.kat.
III
b.d.
II**
p.kat.
p.kat.
III*
p.kat.**
II
II
p.kat.
III
II
II
I
I
180. Pi³w¹g
1999
2005
1999
2006
2000
2008
2002
2003
1998
2000
2004
1996
2005
1998
2008
1988
2004
1992
1995
2004
2000
2006
2008
1998
1994
1994
1996
1996
1989
2007
2003
1989
1996
1997
1987
1996
2002
2003
2008
2007
1988
1998
1993
1998
2005
1993
2007
1995
2001
2002
2000
2006
2008
2006
1998
1993
2004
141. Ma³szewskie
Mielno
Miko³ajskie
Mildzie
Mi³kowskie
Mokre
Mos¹g
Moszyska
Nakroñ
Narie
Nawiady
Neliwa
Nidzkie
Notyst
No¿yce
Okonie
Oleckie Ma³e
Oleckie Wielkie
O³ów
O³ówka (Haleckie)
Omulew
Or³o
Orzysz
Osetno
Ostrowin
Ostrowite
Oœwin
Pauzeñskie
Perskie
Piaseczno
Pierwoj
Pogubie Wielkie
Popówko
Pozezdrze
Probarskie
p.kat.
III
III
I
III
III
III
III
p.kat.
p.kat.
II
55
Lp.
Nazwa jeziora
189. Przepiórka
Dorzecze
Powiat
[ha]
max. [m]
Objêtoœæ
[tys. m3]
Rok badañ
Klasa
Kategoria
e³cki
160,0
8,0
b.d.
1993
III
II
go³dapski
70,7
28,2
6006,4
1989
III
II
191. Przytulskie
Bludzia - B³êdzianka - Rominta Pisa - Prego³a
E³k - Biebrza
e³cki
193,9
19,0
14941,2
192. Radomno
Struga Radomno - Drwêca
nowomiejski
98,8
16,2
2640,1
193. Rañskie
szczycieñski
291,3
7,8
11208,7
E³k - Biebrza
e³cki
53,4
5,5
1232,2
195.
196.
197.
198.
Pisa - Narew
I³awka - Drwêca
I³awka - Drwêca
Kan. Elbl¹ski - Drwêca
piski
i³awski
i³awski
ostródzki
1887,7
103,6
218,6
654,1
31,8
3,3
7,5
27,8
152924,9
1869,3
5909,6
69348,0
199. Rumian
Wel - Drwêca - Wis³a
dzia³dowski
305,8
14,4
19954,8
200. Rybno
201. Rydzówka
Wel - Drwêca
Rawda - Œwinka - £yna
dzia³dowski
wêgorzewski
7,5
490,3
b.d.
16,7
b.d.
30936,9
202. Ryñskie
gi¿ycki
661,1
50,8
69398,7
II
NON
NON
III
III
III
NON
II
II
III
NON
III
III
III
III
III
III1); IV2)
II
p.kat.
III
III*
III
194. Rek¹ty
1997
1998
2005
1990
2007
1991
2007
2002
2002
2002
2000
1997
2005
1989
2004
2003
2008
190. Przeroœl
Roœ
Rucewo Ma³e
Rucewo Wielkie
Ruda Woda
p.kat.* i **
II**
p.kat.
III
II**
III**
III**
p.kat.
II
I*
I
59,0
29,0
3929,5
1996
III
II
204. Salêt Wielki
205. Sambród
Dymer- Dadaj - Pisa Warm. - Wad¹g
olsztyñski
- £yna
mr¹gowski
Kana³ Elbl¹ski - Drwêca
ostródzki
229,7
128,4
11,6
4,3
11354,1
2427,2
206. Sar¹g
Pas³êka
olsztyñski
183,0
16,5
12570,4
207. Sasek Ma³y (Szoby)
Sawica - Omulew - Narew Wis³a
szczycieñski
319,1
3,7
5269,3
208. Sasek Wielki
Sawica - Omulew
szczycieñski
869,3
38,0
71194,8
E³k - Biebrza
e³cki
224,8
9,5
10554,3
210.
211.
212.
213.
Pisa Warm. - Wad¹g - £yna
Sawica - Omulew
Liwna - Guber - £yna - Prego³a
Skarlanka - Bachotek - Drwêca Wis³a
Drela - Kan. Elbl¹ski - Drwêca
Pisa - Narew
E³k - Biebrza
Wel - Drwêca
Sapina - Wêgorapa
e³cki
olsztyñski
szczycieñski
kêtrzyñski
1269,5
244,3
168,5
119,6
21,9
28,2
6,1
14,0
99463,9
24167,8
4328,8
7125,8
nowomiejski
293,8
15,1
22152,5
ostródzki
mr¹gowski
gi¿ycki
gi¿ycki
szczycieñski
e³cki
piski
e³cki
dzia³dowski
wêgorzewski
85,6
13,3
180,0
14,3
48,8
ok. 356
17,3
47,7
24,1
404,9
6,9
6,5
12,5
2,2
7,7
24,5
9,2
4,9
10,1
12,5
2938,1
412,3
9946,0
189,9
1128,3
b.d.
817,5
1161,5
1099,1
20604,4
225. Stromek
mr¹gowski
150,2
2,5
1448,1
226. Studa
227. Sunia
nowomiejski
olsztyñski
33,5
111,6
3,6
8,8
623,7
e³cki
176,3
20,6
16456,1
229. Suskie
£yna - Prego³a
E³k - Biebrza
Liwa - Nogat
i³awski
62,7
5,3
1491,4
230. Symsar
Symsarna - £yna - Prego³a
lidzbarski
135,5
9,6
6626,7
231.
232.
233.
234.
235.
236.
237.
E³k - Biebrza
Drwêca
Drwêca
Wêgorapa
e³cki
ostródzki
ostródzki
e³cki
wêgorzewski
olecki
olecki
133,2
83,8
599,0
500,8
47,3
70,4
213,4
4,7
15,2
35,5
28,4
3,1
6,7
11,0
3110,2
4780,9
81111,2
45960,5
906,9
3016,8
10505,8
III
III
NON
III
NON
III
II
II
III
III
II
II
III
II
II2)
III
III
II1); III2)
III
II
III
II
II
III
II
II
II
III
II
II
III
NON
III
III
III
III
II
II
NON
II
II
III
p.kat.
II**
II**
p.kat.**
p.kat.
II**
209. Sawinda Wielka
1996
2001
1999
2005
1998
2006
2004
1997
2007
1993
2002
2000
2006
2003
2008
1994
1990
2008
1991
1990
1993
1992
1994
1998
1993
1993
2007
2005
2007
1998
2006
2004
2002
2007
1992
1990
1990
1994
1997
1993
1993
203. Rzeckie
Selmêt Wielki
Serwent
Sêdañskie
Silec
214. Skarliñskie
215.
216.
217.
218.
219.
220.
221.
222.
223.
224.
Skiert¹g
Skok
So³tmany
Sowa
Spychowskie
Stackie
Stoczek
Straduñskie
Straszewo
Strêgiel
228. Sunowo
56
Szarek
Szel¹g Ma³y
Szel¹g Wielki
Szóstak
Sztynorckie
Szwa³k Ma³y
Szwa³k Wielki
II
II**
I
p. kat
II
II
II
III
p.kat.
II
p.kat.
p.kat.**
II
II
p.kat.
III
III
p.kat.**
p.kat.
p.kat.
III
II
II
III
III**
III
p. kat.
II*
I
II
III
III
III
Lp.
Nazwa jeziora
Dorzecze
Powiat
238. Szymbarskie
239. Szymon
240. Œniardwy
Osa - Wis³a
Pisa - Narew
i³awski
gi¿ycki
piski/mr¹gowski
241. Œwiêcajty
[ha]
max. [m]
Objêtoœæ
[tys. m3]
165,2
154,0
11340,4
25,1
2,9
23,4
10072,3
1748,4
660211,8
wêgorzewski
869,4
28,0
76367,5
Szkwa - Narew
szczycieñski
175,7
9,1
8130,4
szczycieñski
213,2
29,5
25443,4
244. Œwiêtajno (Œwiêtowo) Po³omska M³ynówka - E³k - Biebrza
olecki
80,2
38,4
7687,7
245. Œwiêtajno Naterskie
Gi³wa - Pas³êka
olsztyñski
73,7
9,7
3703,2
246.
247.
248.
249.
Pisa - Narew
gi¿ycki
olecki
gi¿ycki/mr¹gowski
gi¿ycki/mr¹gowski
265,1
70,4
326,9
1170,1
34,0
6,7
39,5
44,7
19826,2
45831,1
179008,5
250. Tarczyñskie
Wel - Drwêca
dzia³dowski
163,8
9,2
6147,8
251. Tauty
252. Tejstymy
M³. Struga - Pas³êka
Dadaj - Pisa Warm. - Wadag - £yna
Lub. Struga - Drwêca Warm. Pas³êka
Osa - Wis³a
Pisa - Wad¹g - £yna - Prego³a
Marózka - £yna
Pisa - Narew
Pisa - Narew
Kortówka - £yna
E³k - Biebrza
I³awka - Drwêca
£yna
Wad¹g - £yna
Sawica - Omulew
Wiartelnica - Pisa -Narew
Brynica - Drwêca
Pisa - Narew
E³k - Biebrza
Mi³akówka - Pas³êka
Gi³wa - Pas³êka
Wel - Drwêca
Wel - Drwêca
Orzyc - Narew
lidzbarski
olsztyñski
83,8
198,2
4,7
33,0
1878,0
19826,9
lidzbarski
162,3
4,2
3701,6
i³awski
olsztyñski
ostródzki
piski
gi¿ycki
gi¿ycki
olsztyñski
e³cki
i³awski
olsztyñski
olsztyñski
szczycieñski
mr¹gowski
piski
kêtrzyñski
piski
i³awski
dzia³dowski
gi¿ycki
gi¿ycki
e³cki
ostródzki
olsztyñski
gi¿ycki
dzia³dowski
dzia³dowski
nidzicki
278,4
120,6
64,3
236,1
86,7
193,5
412,0
261,0
26,1
93,1
494,5
436,9
176,8
178,6
123,9
73,0
68,3
24,8
176,3
18,2
172,6
117,1
706,7
336,6
15,1
73,8
82,1
7,8
17,0
14,8
29,2
26,5
32,5
43,0
25,5
31,8
11,6
35,5
10,3
13,3
29,0
27,0
6,3
12,2
26,0
14,2
8,6
10,6
68,0
54,6
9,8
3,5
7,0
13,4
E³k - Biebrza
e³cki
96,2
P³ociczanka - E³k- Biebrza
W¹ska - Elbl¹g
Wel - Drwêca
piski
e³cki
mr¹gowski
elbl¹ski
dzia³dowski
szczycieñski
mr¹gowski/
/szczycieñski
242.
Œwiêtajno (na E od
Szczytna)
243. Œwiêtajno (Narty)
Tajty
Szwa³k Ma³y
Ta³towisko
Ta³ty
253. Tonka
254.
255.
256.
257.
258.
259.
260.
261.
262.
263.
264.
265.
266.
267.
268.
269.
270.
271.
272.
273.
274.
275.
276.
277.
278.
279.
280.
281.
282.
283.
284.
285.
286.
287.
Trupel
Tumiañskie
Tymowskie
Tyrk³o
Ublik Ma³y
Ublik Wielki
Ukiel (Krzywe)
U³ówki
Urowiec
Ustrych
Wad¹g
Wa³pusz
W¹giel
Wiartel
Widryñskie
Wierzbiñskie
Witoszewskie
Wlecz
Wojnowo
Wolisko
Woszczelskie
Wukœniki
Wulpiñskie
Wydmiñskie
Zakrocz
Zarybinek
Zawadzkie
Zawadzkie k. Zawad
E³ckich
Zdedy
Zdrê¿no
Zdru¿no
Zimnochy
Zwórzno
Zyzdrój Ma³y
288. Zyzdrój Wielki
Rok badañ
Klasa
Kategoria
2003
2001
2003
1999
2005
III
III
II
III
II
II**
p.kat.
II**
II
II
1998
II
III
10275,7
8110,9
3933,2
23029,9
9849,6
17235,5
43611,5
23970,2
2104,4
5141,9
62869,8
18146,9
7409,9
8089,7
10557,4
2168,3
4142,9
2680,1
11163,3
620,2
5849,2
27398,9
76990,3
11738,5
256,7
1755,2
3333,8
2000
2005
2000
1995
2008
1992
2007
2001
2003
1998
2005
2004
1991
2004
2007
2003
2008
1996
1996
1992
1992
2004
1994
1996
1998
2002
2005
1999
1998
2000
1996
2003
1997
1992
1991
1997
1998
2001
1997
1995
1994
1994
I
I
III
III
III1); III2)
III
II
III
III
III
III
III
II
III
III
III
III1); IV2)
II
III
II
II
II
NON
II
II
III
II
III
III
II
III
II
II
III
II
II
I
II
III
III
III
III
I
I
II
III
III
II
III
II
I*
III**
III**
III
II
III
III
III
II**
III
II**
I
II**
II
II
II
III
II**
III
III**
III
II
p.kat.
II
I
III**
II
III
I
II**
III
p.kat.**
p.kat.
III
9,7
2605,0
1994
II
III
163,7
75,4
250,2
23,1
21,1
50,7
2,0
17,7
25,9
5,7
8,0
12,8
1164,8
5872,9
13490,1
697,9
844,0
1966,9
1996
1998
2001
1994
1997
2001
NON
II
II
III
III
III
p.kat.
II
III**
III
III
p.kat.
210,0
14,5
10247,3
2001
III
III
* wystêpowanie punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ odprowadzaj¹cych œcieki bezpoœrednio do wód jeziora
** wystêpowanie punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ odprowadzaj¹cych œcieki do dop³ywu jeziora
1)
klasa czystoœci wód wed³ug Wytycznych monitoringu podstawowego jezior (wed³ug SOJJ)
2)
klasa jakoœci wód wed³ug rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych
57
do
Wo jez.
jno
wo
1
1
5
5
10
5
15
1
5
10
10
15
1,4
20
5
10
20
10
25
2
30
3
15 20
30
34,7
2,0
30
35
25
1
40
2
1,3
7,8
20,4 15
5,5
30
15
23,6
25
1
0
200
400 m
4,9
28,9
20 1510
5
5
15
1
21,8
10
3,0
Wel
5
5
5
20
3
1
10
5
10
2
Wel
0 100 200 300 m
Jezioro Czos
1
12,9
1
15
5
10
5
20
1
22
1
0 200 400 m
10
15
10
20
30
5
40
15
5
1
20
z jez. Ublik Wlk.
1
10
15
2,5
20
30
45
30
10
5
40
1
40
0
31
100 200 m
20
20,3
Jezioro Hartowieckie
1
1,7
5
22
5
1
5
5,2
15
10
5
2,5
10
5
5
1
10,8
1
10
5
5
2,5
1
2,8
1
5
0,6
1
1
0,3
Stanowiska poboru prób wody
0 100 200 m
5
Miejsca badania makrofitów
Jezioro Gawlik Wlk.
5
1
Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2008 roku
58
1
0
2,5
100
200 300 m
3,1
3,5
Jezioro Kiermas
9,25
1
1
1
2,25
2,5
2,25
2,5
7,5
5
3,25
2,5
1
5
5
1
6,5
7,5
1
100 200 m
rz. Marózka
0
1
5
8,5
3
15
12,5
20
1
5
10
10
5
2,5
10
1
1
15,5
15
20
10
Sapina
0
1
100 200 300 m
25
2
Jezioro Krzywa Kuta
5
5
10
5
0,5
15
5
1
10
2,5
16,2
10
20
1
15 20
1
3
25
25
5,3
5
1
10
14
5,7
10,4
10
11
5
1
4,1
1
7,5
9
5
25
ina
Sap
1
15
20
5
1
5
25
2,5
30
0 100 200 300 m
Jezioro Kruklin
35
4,1
0
100
35
200 m
35
Jezioro Mój
5
2
2,5
1
35
1
2
0
200
400 m
10
30
15
20
15
25
Jezioro Maróz
10
5
1
25
7
20
5
1
5
1
Marózka
Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2008 roku (cd)
59
0
1
5
10
10,7
14,2
1
3
10
300 m
5
5
10
2
5
5
1
5
5
15,1
10
1
5
3
5
7,9
5
S
rz.
ap
1
ina
2
10
0
300 m
a
apin
rz. S
4
15,8
5
7,5
15
17,0
15
16,5
13,6
15
20
10
27,7
10
1
25
5
5
25
5
28,5
1
20
15
10
0 100 200 m
5
5
7,5
1
2,5
5
5
7,5
0
200
400
600 m
9,7
1
0
300 m
14
14,8
5
28,2
25
20
2,5
10
5
1
25,7
7,5
1
15
15
1
15
5
10
10
4,5
20,5
5
1
4
1
10
7,8
10
8,4
5
5
22,1
10 15
27,2
31,7
25
2
30
25
1
45
40
35
20
35
1
3,5
1
5
38,7
35,7
30
6,7
11
15 20
25
15,1
10
12,0
25
15
24,2
20
20 15
15
1
10
21,7
10
7,45
10
1
5
5
10,7
10
1
1,7
0 100 200 300 m
13,45
10
12,0
1
7
5
2,0
5
5
1
5
1
Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2008 roku (cd)
60
3. MONITORING WÓD PRZEJŒCIOWYCH (ZALEW WIŒLANY) PROWADZONY
PRZEZ WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŒRODOWISKA
W OLSZTYNIE W LATACH 2007–2008
3.1. Wstêp
W 2007 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie rozpocz¹³ badanie jakoœci wód Zalewu Wiœlanego pod k¹tem
wymagañ zawartych w Dyrektywie 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 paŸdziernika 2000 roku (tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej).
Po raz pierwszy, od powstania w 1991 roku Pañstwowego
Monitoringu Œrodowiska, w Programie PMŒ na lata 2007–2009,
zosta³o umieszczone, w ramach podsystemu monitoringu jakoœci
wód, zadanie pn: „Badanie i klasyfikacja/ocena stanu wód przejœciowych i przybrze¿nych”.
Zgodnie z definicjami zawartymi w RDW („...za wody przejœciowe uznaje siê czêœci wód powierzchniowych w obszarach ujœæ
rzek, które s¹ czêœciowo zasolone na skutek bliskoœci wód przybrze¿nych, ale które s¹ pod znacznym wp³ywem dop³ywów wód
s³odkich…”), z terenu województwa warmiñsko-mazurskiego do
wód przejœciowych zakwalifikowano Zalew Wiœlany (jednolita czêœæ wód o kodzie PLTW I WB 1).
Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadzi³a do programów
monitoringu obowi¹zkowe badania wskaŸników biologicznych,
wspieraj¹cych badania biologiczne wskaŸników fizykochemicznych i hydrologicznych oraz wskaŸników chemicznych charaktery-
zuj¹cych wystêpowanie w wodzie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego.
Zgodnie z wymaganiami zawartymi w RDW, podstawow¹
ocen¹ jakoœci wód jest ocena stanu ekologicznego wyznaczonych do
badañ czêœci wód, której zasadnicz¹ czêœci¹ jest badanie elementów
biologicznych. Drugim elementem oceny jakoœci wód jest ocena stanu chemicznego, oparta na badaniu substancji priorytetowych
(zgodnie z wykazem zawartym w decyzji 2455/2001/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20.11.2001 r., zmieniaj¹cej dyrektywê 2000/60/WE oraz innych substancji zanieczyszczaj¹cych
(wed³ug KOM 2006/0129 COD).
Zalew Wiœlany jest w¹sk¹ i d³ug¹ lagun¹ po³o¿on¹ u wschodnich krañców po³udniowego wybrze¿a Morza Ba³tyckiego, przez
któr¹ przebiega granica pomiêdzy Rzeczpospolit¹ Polsk¹ i Federacj¹ Rosyjsk¹. Od morza oddzielony jest piaszczyst¹ Mierzej¹ Wiœlan¹, w czêœci wschodniej przerwan¹ cieœnin¹ Pilawsk¹, przez któr¹
nastêpuje wymiana wód pomiêdzy Zalewem i Morzem Ba³tyckim.
Powierzchnia Zalewu wynosi 838 km2, w granicach Polski znajduje
siê 328 km2. Œrednia g³êbokoœæ polskiej czêœci akwenu jest równa
2,4 m, maksymalna zaœ 4,4 m.
W granicach Polski znajduje siê 14 509 km2 zlewni (przy ogólnej powierzchni 23 870 km2), któr¹ tworz¹ uchodz¹ce bezpoœrednio
do Zalewu prawostronna delta Wis³y, dorzecze Nogatu, Elbl¹ga,
Ryc. 6. Lokalizacja stanowisk pomiarowych na Zalewie Wiœlanym w trakcie badañ w latach 2007–2008
61
ma³ych rzek pomiêdzy Nogatem a Narus¹, Narusy, Baudy, Pas³êki,
Banówki oraz £yny i Wêgorapy, odprowadzaj¹cych swoje wody do
Zalewu za poœrednictwem Wêgorapy.
Zalew Wiœlany jest obszarem ci¹g³ego mieszania siê wód
s³odkich i s³onych. Do roku 1915, czyli do czasu ograniczenia
odp³ywu wód Wis³y Nogatem, w bilansie wodnym dominowa³y
s³odkie wody rzeczne, obecnie zaœ, z wyj¹tkiem okresu wezbrañ
wiosennych, wiêksze znaczenie maj¹ wody morskie. Za wzglêdu na
p³ytkoœæ akwenu wa¿nym czynnikiem równie¿ decyduj¹cym
o dynamice wody jest oddzia³ywania wiatru, które czêsto rozci¹ga
siê na masy wodne od powierzchni do dna i powoduje uruchomienie
powierzchniowej warstwy osadów dennych.
Ca³a polska czêœæ Zalewu Wiœlanego ujêta zosta³a w Europejskiej Sieci Natura 2000.
3.2. Metodyka badañ
Program badañ wód Zalewu Wiœlanego na lata 2007–2008 ustalono
w oparciu o wytyczne zamieszczone w projekcie rozporz¹dzenia
Ministra Œrodowiska w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych
(aktualnie jest to ju¿ obowi¹zuj¹cy akt prawny – rozporz¹dzenie
Ministra Œrodowiska z 13 maja 2009 roku w sprawie form i sposobu
prowadzenia monitoringu jednolitych czêœci wód powierzchniowych i podziemnych Dz. U. z 2009 r. Nr 81, poz. 685). Badania wód
Zalewu zosta³y wykonywane przez Delegaturê WIOŒ w Elbl¹gu.
Próbki wody pobrano z 9 wyznaczonych stanowisk pomiarowych
(ryc. 6), raz w miesi¹cu, w okresie od kwietnia do paŸdziernika z 1 m
pod powierzchni¹ wody i dodatkowo na najg³êbszym stanowisku, nr
2, z 1 m nad dnem. Ocenê jakoœci wód Zalewu wykonano na podstawie rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska z 20 sierpnia 2008 roku
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód
powierzchniowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 162, poz.1008).
3.3. Omówienie wyników badañ
Zakres badañ jakoœci wód Zalewu Wiœlanego w latach 2007–2008
obejmowa³ trzy grupy wskaŸników:
30
max.
min.
– elementy biologiczne (chlorofil „a”, feofitynê, biomasê
i liczebnoœæ fitoplanktonu i makrozoobentosu) w celu
wykonania oceny stanu ekologicznego
– elementy fizykochemiczne i specyficzne zanieczyszczenia
syntetyczne i niesyntetyczne (z grupy wskaŸników szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego) w celu weryfikacji oceny stanu ekologicznego
– substancje priorytetowe i inne substancje zanieczyszczaj¹ce
w celu wykonania oceny stanu chemicznego wód.
W trakcie poboru prób wykonywano pomiary temperatury
powietrza i wody (ryc. 7), zasolenia (ryc. 8) i przezroczystoœci
(ryc. 10).
Ze wskaŸników biologicznych do oceny stanu ekologicznego
wykorzystano wy³¹cznie badania chlorofilu „a” (ryc.9) ze wzglêdu
na brak stosownych metodyk oceny w przypadku pozosta³ych.
W latach 2007–2008 stê¿enie chlorofilu „a” mieœci³o siê w zakresie
od 6,08 mg/m3 (w maju 2007 roku) do 145,9 (w lipcu 2008 roku).
Ponad 50% wartoœci by³o zbli¿onych b¹dŸ znacznie przekracza³o,
œwiadcz¹c¹ (wg za³. do rozporz¹dzenia Ministra Œrodowiska
z 23.12.2002 roku w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra¿liwych na zanieczyszczenia zwi¹zkami azotu ze Ÿróde³ rolniczych)
o eutrofizacji zbiornika, wartoœæ 30,0 mg/m3.
Ze wskaŸników wspieraj¹cych elementy biologiczne w ocenie,
zgodnie z rozporz¹dzeniem w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych czêœci wód, uwzglêdniono badane od kilkunastu lat przezroczystoœæ (ryc. 10), nasycenie tlenem (ryc. 12), BZT5 (ryc. 13), ogólny
wêgiel organiczny (ryc. 13), pH (ryc. 14), azot amonowy, azot
ca³kowity (ryc. 15), fosforany i fosfor ca³kowity (ryc. 16). Graficznie
zobrazowano równie¿ stê¿enia krzemianów rozpuszczonych (ryc.
17), jako wa¿nego elementu wskaŸnikowego dla zakwitów okrzemek
(krzem mo¿e byæ pierwiastkiem limituj¹cym rozwój okrzemek).
W tabelach 3 i 4 zaprezentowano ocenê jakoœci wód Zalewu
Wiœlanego, wykonan¹ na podstawie badañ prowadzonych w latach
2007–2008, w oparciu o rozporz¹dzenie Ministra œrodowiska z dnia
20.08.2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych czêœci wód powierzchniowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 162, poz.1008).
6
œr.
4
2008
2007
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
120
min.
max.
œr.
125
max.
min.
œr.
100
100
80
75
60
cm
50
40
25
20
Ryc. 10. Przezroczystoœæ wód Zalewu Wiœlanego w latach 1994–2008
2008
2007
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
2008
2007
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
Ryc. 9. Stê¿enie chlorofilu „a“ w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 1994–2008
1995
0
0
1994
mg /m 3
Ryc. 8. Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego w latach 1994–2008
160,9 528,0 247,0
158,0
150
1994
2008
2004
2007
2003
2002
2000
1997
1994
2001
0
1999
1
0
1998
5
1996
2
1995
10
Ryc. 7. Temperatura wód Zalewu Wiœlanego podczas poboru prób w latach
1993–2008
62
3
1995
‰
15
1993
C
œr.
5
20
o
max.
min.
25
250
250
œr.
min.
25
max.
œr.
2008
max.
min.
2007
30
200
20
%
Ryc. 11. Stê¿enie tlenu rozpuszczonego w powierzchniowej warstwie wód Zalewu
Wiœlanego w latach 1993–2008
2003
2002
1999
2001
1997
1998
1995
1996
1993
2008
2007
2003
2004
2002
2001
2000
1998
1999
1994
1997
0
1996
0
1995
50
1993
5
2000
100
10
1994
mg /l
150
15
Ryc. 12. Nasycenie tlenem powierzchniowej warstwy wód Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008
30
BZT5 max.
BZT5 œr.
OWO max.
OWO œr.
max.
œr.
9
20
8
15
pH
mg/l
min.
10
25
7
10
6
0,8
0,7
5
NNO3 œr.
NNO3 max.
Nca³k. œr.
4
Nca³k. max.
0,5
2008
PO4-P œr.
PO4-P max.
Pca³k. œr.
Pca³k. max.
mg/l
0,6
3
2007
2004
2003
2002
2001
2000
1998
1997
1996
Ryc. 14. Odczyn wód Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008
6
mg/l
1995
2008
2007
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
Ryc. 13. Zawartoœæ materii organicznej w wodach Zalewu Wiœlanego w latach
1993–2008
1994
1993
5
0
1999
5
0,4
0,3
2
0,2
1
0,1
Ryc. 15. Stê¿enie zwi¹zków azotu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach
1996–2008
2008
2007
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1994
Ryc. 16. Stê¿enie zwi¹zków fosforu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach
1994–2008
100000000
min.
max.
œr.
80
70
60
50
40
30
20
10
NPL bakterii Coli typu ka³owego
90
min.
max.
œr.
10000000
1000000
100000
10000
1000
100
10
Ryc. 17. Stê¿enie krzemianów rozpuszczonych w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2001–2008
2008
2007
2004
2003
2002
2001
2000
2008
1999
2007
1998
2004
1997
2003
1996
2002
1995
2001
1994
1
0
1993
mg / l
1995
0
2008
2007
2004
2003
2001
2000
1999
1998
1997
1996
0
Ryc. 18. Stan sanitarny Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008 wg wartoœci NPL
bakterii Coli typu ka³owego
63
Zgodnie z obowi¹zuj¹cym rozporz¹dzeniem w ocenie stanu
wód nie uwzglêdniono wskaŸników mikrobiologicznych. Istnieje
jednak obowi¹zek ich monitorowania. Z tego wzglêdu jakoœæ wód
Zalewu Wiœlanego pod k¹tem sanitarnym przedstawiono graficznie
(ryc.18) poprzez ukazanie zmian w wieloleciu wartoœci NPL coli
typu ka³owego w 100 ml wody.
3.4. Wnioski
1. W 2007 roku rozpoczêto monitoring wód Zalewu Wiœlanego
zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej, a na podstawie badañ wykonanych w roku 2007 i 2008 przeprowadzono
ocenê jakoœci wód.
2. Ocenê biologiczn¹ stanu wód Zalewu Wiœlanego wykonano
w oparciu o stê¿enie chlorofilu „a”, które w roku 2007 odpowiada³o III (stan umiarkowany), natomiast w 2008 IV (stan s³aby)
klasie jakoœci wód.
3. Stan ekologiczny wód Zalewu Wiœlanego, ze wzglêdu na jakoœæ
wskaŸnika biologicznego, w 2007 roku sklasyfikowano do III
(stan umiarkowany), a w 2008 roku do IV (stan s³aby) klasy.
4. Ograniczona (ze wzglêdu na brak kompletu oznaczeñ) ocena stanu
chemicznego wód Zalewu Wiœlanego, na podstawie oznaczeñ
wykonanych w roku 2007 i 2008 wskazuje na dobry stan
chemiczny.
Tabela 3. Ocena stanu jednolitych czêœci wód przejœciowych PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w oparciu o badania wód wykonane w 2007 roku
*wskaŸniki klasyfikowane zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z 20.08.2008 roku w sprawie klasyfikacji stanu jednolitej czêœci wód powierzchniowch (Dz.U.Nr 162, poz.1008)
I. Klasyfikacja stanu ekologicznego na podstawie oznaczeñ wykonanych w 2007 roku
WskaŸnik
Jednostka
Min.
Data
Max.
*Chlorofil „a“
mg/l
6,08
st. 8
28.05.
142,20
st.T2
Feofityna
mg/l
9,36
st. 9
28.05.
218,92
st.T2
Œrednia
Klasa wskaŸnika
jakoœci wód
21.06.
26,85
III klasa
21.06.
41,33
Data
Fitoplankton
Elementy fizykochemiczne (wspieraj¹ce elementy biologiczne)
Temperatura powietrza
o
9,7
st. 1, 5
18.10.
27,3
st. T5
22.08.
20,1
Temperatura wody
o
C
9,6
st. 8,T2
18.10.
24,3
st.10
21.06.
18,7
mg/lPt
9
st. 2
18.10.
58
st.2
28.05.
27
st.T2
21.06.
85
st.8
28.05.
49
47,09
Barwa
*Przezroczystoœæ
Zawiesina og.
C
cm
30
st. 5,T5,8,T2,10
26.09.
st. 5,6,T5,10
128.10.
poni¿ej stanu dobrego
mg/l
9,80
st. 8
28.05.
77,00
st.1
18.10.
tlen rozpuszczony
mg/l O2
7,1
T5
26.09.
13,3
st.1
28.05.
9,9
*Nasycenie tlenem
%
70,8
st. 10
18.10.
155,0
st.1
28.05.
107,2
*BZT5
mg/l O2
0,1
st. 3
26.09.
10,0
st.5
21.06.
3,4
*Ogólny wêgiel org.
mg/l C
7,0
st. 2 (dno)
26.09.
14,9
st.5,6
22.08.
10,7
‰
1,9
st. 8
28.05.
5,2
st.3
26.09.
3,7
Przewodnoœæ w 20oC
mS/cm
3630
st.T2
21.06.
8520
st.2 dno
26.09.
6580
Chlorki
mg/l Cl
937
st.T2
21.06.
2622
st.3
26.09.
1924
Zasolenie
*Odczyn
pH
8,14
st.1
18.10.
9,18
st.10
28.05.
8,72
zasadowoœæ og.
mg/l CaCO3
125
st.T2
21.06.
201
st.T2
22.08.
156
*Azot amonowy
mg/l NNH4
0,080
st. 2 (dno), 5
26.09.
0,750
st.10
21.06.
0,253
mg/l N
1,480
st. 8
28.05.
4,760
st.2(dno)
22.08.
2,542
*Azot azotanowy
mg/l NNO3
0,020
st. 2
21.06.
0,080
st.5,6,T5,8,T2
22.08.
0,056
Azot azotynowy
mg/l NNO2
0,007
st. 5
28.05.
0,027
st.10
26.09.
0,013
*Azot ogólny-suma
mg/l N
1,532
st. 8
28.05.
4,833
st.2.(dno)
22.08.
2,611
Azot mineralny
(NNH4+ NNO3 +NNO3)
mg/l N
0,141
st. 2 (dno)
28.05.
0,803
st.10
21.06.
0,322
Fosforany
mg/l PO4
0,029
st. 5,T5
28.05.
0,449
st.T2
22.08.
0,129
*Fosforany
mg/ PPO4
0,009
st. 5,T5
28.05.
0,146
st.T2
22.08.
0,042
mg/l P
0,060
st. 5
26.09.
0,315
st.8
18.07.
0,143
mg/l SiO4
2,10
st.T2
21.06.
12,43
st.T2
22.08.
8,32
st. 1,3,5,T5,8,T2,10
21.06.
0,017
st. 1,2,3,T5,8,T2,10
26.09.
st.2dno
26.09.
0,006
wszystkie stanowiska
18.10.
Azot ogólny Kjeld.
*Fosfor ogólny
Krzemionka
I klasa
Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne
*Arsen
64
mg/l As
0,005
dobry
WskaŸnik
Klasa
wskaŸnika
jakoœci wód
18.10.
0,031
dobry
18.10.
0,48
dobry
st.6
28.05
0,0017
dobry
Min.
*Bar
mg/l Ba
0,020
st. 3
21.06.
0,048
st.8
*Bor
mg/l B
0,29
st. T2
21.06.
0,68
st.3
st. 8,T2
22.08.
0,0050
st. 8,T2
26.09.
st. 8,T2
18.10.
*Chrom ogólny
mg/l Cr
Data
Œrednia
Jednostka
0,0005
Max.
Data
*Chrom+6
mg/l Cr
0,0005
0,0005
dobry
*Cynk
mg/l Zn
0,001
st. 2,8,10
28.05.
0,013
st.2
22.08.
0,005
dobry
*MiedŸ
mg/l Cu
0,002
st. 8
28.05.
0,010
st.1,3
22.08.
0,006
dobry
mg/l
0,025
st. 1,2,3,5,T5,10
18.10.
1,580
st.8.
18.10.
0,452
dobry
*Glin
mg/l Al.
0,014
st. 2 dno,6
26.09.
2,040
st.3
22.08.
0,136
dobry
*Selen
mg/l Se
0,005
0,005
0,005
dobry
w 100 ml
<30
430
*Wêglowodory ropopochodne (indeks oleju mineralnego)
0,0005
WskaŸniki mikrobiologiczne
NPL grupy coli
Miano grupy coli
NPL coli typu fekalnego
0,2
w 100 ml
Miano coli typu
fekalnego
st. 2
22.08.
st. 8
18.10.
<30
st. 8
18.10.
22.08.
st.8
18.10.
st.8
18.10.
>3,3
430
0,2
st.2
0,2
Stan ekologiczny JCW PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w 2007 roku:
wskaŸnik biologiczny
klasa III stan umiarkowany
stan ekologiczny JCW
umiarkowany
II. Klasyfikacja stanu chemicznego wód Zalewu Wiœlanego na podstawie oznaczeñ wykonanych w 2007 roku
WskaŸnik
Jednostka
Min.
Data
Max.
Data
Œrednia
Klasa wskaŸnika
jakoœci wód
WskaŸniki chemiczne charakteryzuj¹ce wystêpowanie substancji szczególnie szkodliwych dla œrodowiska wodnego
Substancje priorytetowe w dziedzinie polityki wodnej
*Kadm
*O³ów
*Nikiel
mg/l Cd
mg/l Pb
mg/l Ni
0,15
0,5
1,5
28.05.
21.06.
st. 2 (dno)
22.08.
26.09.
18.10.
st. 5,T5,8,T2,10
21.06.
st. 2,2dno,3,5,6,T5,
8,T2,10
22.08.
26.09.
st. 10
18.10.
st. 1,2,3
28.05.
st. 1,3,5,T5,8,T2,10
21.06.
st. 1,2,2dno,6,T5,8,T2,10 22.08.
st. 1,2dno,3,5,6,T5,8,T2,10 26.09.
st. 2,2dno,3,5,6,T5,
8,T2,10
Stan chemiczny wód JCW PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w 2007 roku
0,70
st.1
22.08.
0,21
dobry
2,0
st.1
21.06.
0,8
dobry
6,0
st.5,6,T5
28.05.
2,2
dobry
18.10.
dobry
65
Tabela 4. Ocena stanu jednolitych czêœci wód przejœciowych PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w oparciu o badania wód wykonane w 2008 roku
*wskaŸniki klasyfikowane zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z 20.08.2008 roku w sprawie klasyfikacji stanu jednolitej czêœci wód powierzchniowch (Dz.U.Nr 162, poz.1008)
I. Klasyfikacja stanu ekologicznego na podstawie oznaczeñ wykonanych w 2008 roku
WskaŸnik
Jednostka
Min.
μg/l
μg/l
10,88
14,96
Data
Max.
Data
Œrednia
Klasa wskaŸnika
jakoœci wód
Fitoplankton
*Chlorofil „a“
Feofityna
st. 3
st. 6
10.06.
10.06.
145,9
118
st. 8
st. 2
28.07.
13.10.
34,89
46,40
IV klasa
24.04.
24.04.
09.09.
28.07.
13.10.
10.06.
11.08.
09.09.
09.09.
13.10.
28.07.
11.08.
24.04.
10.06.
24.04.
24,5
23,8
117
st. T2
st. T2
st. 8
9.06.
28.07.
11.08.
17,4
17,1
29
0,55
st. 8
09.09.
0,38
105
st. 1
11.08.
53
11,8
st. 6
24.04.
9,0
135,2
8,2
12,7
28,9
st. T2
st. 10
st. 5
st. 10
09.06.
09.06.
13.10.
28.07.
93,5
3,7
10,4
21,6
5,2
st. 2,2dno,6
13.10.
3,4
1930
st. T2
st. T2
st. 2,2dno
st. T2
st. 5
st. 3
st. 5
st. T2
st. T2
st. 5
st. 2dno
st. 2dno
st. 8,T2
st. 3
st. 2
8470
st. 6
13.10.
5904
2980
st. T2
11.08.
6810
st. 5
13.10.
4481
166
608
90
97,5
478
8
144
st. T2
st. T2
st. T2
st. 8
st. T2
st. 8
st. 6
st. 2
st. 6
st. 5
st. 8
st. T5
st. 3
09.09.
24.04.
09.09.
09.09.
24.04.
09.09.
13.10.
11.08.
09.09.
13.10.
13.10.
24.04.
19.05.
415
2980
154,7
193,8
1055
8,9
214
st. T5
st. 2
st. 1
st. 6
st. 6
st. 2,2dno,5,T2,10
st. T2
13.10.
09.09.
28.07.
13.10.
13.10.
28.07.
24.04.
281
1723
104,4
150
825
8,57
170
0,14
st. T2
19.05.
0,07
3,46
st. 8
28.07.
1,66
0,13
st. 1
11.08.
0,08
0,0001
st. 5
19.05.
0,007
st. 1
09.09.
0,003
mg/l N
0,713
st. 8
13.10.
3,562
st. 8
28.07.
1,739
mg/l PO4
mg/l PPO
0,033
st. T5
24.04.
0,450
st. 8
11.08.
0,161
st. T5
24.04.
0,1467
st. 8
11.08.
0,0525
st. 5,10
st. 2dno
st. T2
09.06.
13.10.
24.04.
0,263
st. 8
28.07.
0,098
II klasa
20,46
st. 1
11.08.
10,01
0,021
st. T5
13.10.
0,006
dobry
0,039
0,61
st. 8
st. T5,8
24.04.
24.04.
0,026
0,39
dobry
dobry
Elementy fizykochemiczne (wspieraj¹ce elementy biologiczne)
o
C
C
mg/l Pt
8
10,1
10
*Przezroczystoœæ
m
0,25
Zawiesina ogólna
mg/l
25
Tlen rozpuszczony
mg/l O2
7,0
*Nasycenie tlenem
*BZT5
ChZT-Mn
*OWO
%
mg/l O2
mg/l O2
mg/l C
74,9
1,5
8,22
14
‰
1,6
Temperatura powietrza
Temperatura wody
Barwa
Zasolenie
o
o
Przewodnoœæ w 20 C
mS/cm
Substancje rozpuszczomg/l
ne
Siarczany
mg/l SO4
Chlorki
mg/l Cl
Wapñ
mg/l Ca
Magnez
mg/l Mg
Twardoœæ ogólna
mg/l CaCO3
*Odczyn
pH
Zasadowoœæ ogólna
mg/l CaCO3
*Azot amonowy
mg/l NNH4
0,01
Azot Kjeldahla
mg/l N
0,61
Azot azotanowy
mg/l N NO
3
Azot azotynowy
mg/l N NO
2
*Azot ca³kowitysuma
Fosforany PO4
*Fosforany PPO
4
*Fosfor ca³kowity
Krzemionka
4
0,04
0,0108
mg/l P
0,047
mg/l SiO4
5,87
I klasa
Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne
*Arsen
mg/l
0,005
*Bar
*Bor
mg/l
mg/l
0,017
0,20
66
st. 2,2dno,3,8
st. 2,2dno,5,T5,6,8,T2,10
st. 1,2,3,5,6,8,10
st. 3,5
st. T2
24.04.
19.05.
9/10.06.
28.07.
11.08.
09.09.
13.10.
9/10.06.
09.06.
WskaŸnik
Jednostka
*Chrom +6
mg/l
Min.
0,0005
*Chrom ogólny
mg/l
0,0005
*Cynk
mg/l
0,001
*MiedŸ
mg/l
0,002
*Fenole lotne (indeks
fenolowy)
mg/l
0,004
*Wêglowodory ropopochodne (indeks oleju
mineralnego)
mg/l
0,025
*Glin
mg/l
0,005
*Cyjanki wolne
0,001
Data
Max.
st. T2,10
st. 3,5,8,T2,10
st. 1,5,8
st. 1,8,T2,10
st. 8,T2,10
st. 3,5,8,T2,10
st. 8,10
st. 8,T2
st. 3,8,T2,10
st. 8,T2
st. 8,T2
st. T5
st. 5
st. 8
st. 8,T2
24.04.
19.05.
9/10.06.
28.07.
11.08.
09.09.
13.10.
24.04.
19.05.
9/10.06.
11.08.
09.09.
11.08.
13.10.
19.05.
11.08.
st. 6
13.10.
st. 1,2,3,T2,10
st. 2dno
st. 2,2dno,3,6,T2
st. 1,2dno,5,6,T2
st. 5,8
st. 8
st. 3,T5
st. T5
st. 2,2dno,8
st. T2
st. 2dno,3
19.05.
28.07.
11.08.
09.09.
13.10.
24.04.
19.05.
11.08.
09.09.
13.10.
09.09.
Data
st. 2
Œrednia
Klasa wskaŸnika
jakoœci wód
0,0010
dobry
19.05.
0,0030
st. 2
13.10.
0,0040
st. 2
19.05.
0,0019
dobry
0,012
st. 10
13.10.
0,005
dobry
0,012
st. T5,10
st. 1
9/10.06.
13.10.
0,006
dobry
0,018
st. 5
11.08.
0,010
0,730
st. 2dno
19.05.
0,199
0,230
st. 2dno
11.08.
0,033
dobry
0,014
st. 2dno
28.07.
0,007
dobry
930
st. 8
11.08.
st. 8
11.08.
WskaŸniki mikrobiologiczne
Ogólna liczba bakterii
Coli
Miano Coli
Liczba bakterii z grupy
Coli typu ka³owego
Miano coli typu ka³owego
w 100 ml
<30
0,1
w 100 ml
st. 8
11.08.
<30
>3,3
930
0,1
st. 8
11.08
2,5
Stan ekologiczny JCW PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w 2008 roku:
wskaŸnik biologiczny
klasa IV stan s³aby
stan ekologiczny JCW
s³aby
II. Klasyfikacja stanu chemicznego wód Zalewu Wiœlanego na podstawie oznaczeñ wykonanych w 2008 roku
WskaŸnik
Jednostka
Min.
Data
Max.
Data
Œrednia
Klasa wskaŸnika
jakoœci wód
0,005
dobry
0,241
dobry
0,005
dobry
Substancje priorytetowe w dziedzinie polityki wodnej
*Antracen
μg/l
0,005
0,005
st. 2,5,8,10
st. 1,8,T2,10
st. 1,3,5,T5,6,8,T2,10
24.04.
19.05.
09.06.
28.07.
11.08.
09.09.
*Kadm
μg/l
0,15
*Fluoranten
*Heksachloroheksan(HCH)
μg/l
0,005
μg/l
0,000
st. 5,10
13.10.
0,005
st. 3
13.10.
0,002
dobry
0,5
st. 10
st. 5,T2
st. 1,2,2dno,3,6,8
st. 5,8,T2,10
24.04.
19.05.
09.06.
09.09.
17,305
st. 5
11.08.
3,974
dobry
*O³ów
μg/l
0,6
st. 3
28.07.
0,005
67
WskaŸnik
*Naftalen
Jednostka
Min.
μg/l
0,005
Data
Max.
Data
0,005
st. 2dno
st. 3,5,6,8,T2,10
st. 8
st. 5,T5
24.04.
19.05.
9/10.06
28.07.
09.09.
15,490
st. 3
11.08.
Œrednia
Klasa wskaŸnika
jakoœci wód
0,005
dobry
4,439
dobry
*Nikiel
μg/l
1,500
*Benzo(a)piren
*Benzo(b)fluoranten +
Benzo(k)fluoranten
*Benzo(g,h,i)perylen +
Indeno(1,2,3-cd)piren
μg/l
0,005
0,005
0,005
dobry
μg/l
0,000
0,000
0,000
dobry
μg/l
0,000
0,000
0,000
dobry
0,000
0,000
dobry
WskaŸniki innych substancji zanieczyszczaj¹cych wg KOM (2006/0129(COD)
*Aldryna + Dieldryna +
Endryna + Izodryna
μg/l
0,000
*DDT-izomer para-para
μg/l
0,0000
*DDT ca³kowity
μg/l
0,0000
st. 3
st. 1,2dno,3,6
st. 3
st. 1,2dno,6
Stan chemiczny wód JCW PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w 2008 roku
68
24.04.
9/10.06
28.07.
11.08.
09.09.
13.10.
24.04.
9/10.06.
28.07.
11.08.
09.09.
13.10.
0,0100
st. 10.
09.06.
0,0008
dobry
0,0100
st. 10
09.06.
0,0010
dobry
dobry
Fot. M. Pobudejski
II. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW
ATMOSFERYCZNYCH I OCENA DEPOZYCJI
ZANIECZYSZCZEÑ DO POD£O¯A
1. WPROWADZENIE
Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji
zanieczyszczeñ do pod³o¿a uruchomione zosta³y jako jedno z zadañ
podsystemu monitoringu jakoœci powietrza Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska (PMŒ) w 1998 roku. Celem tego monitoringu jest
okreœlanie w skali kraju rozk³adu ³adunków zanieczyszczeñ wprowadzanych z mokrym opadem do pod³o¿a w ujêciu czasowym
i przestrzennym. Systematyczne badania sk³adu fizyczno-chemicznego opadów oraz równoleg³e obserwacje i pomiary parametrów
meteorologicznych dostarczaj¹ informacji o obci¹¿eniu obszarów
leœnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza – zwi¹zkami zakwaszaj¹cymi, biogennymi i metalami ciê¿kimi, tworz¹c podstawy do analizy istniej¹cego stanu.
Jednostk¹ nadzoruj¹c¹, z ramienia G³ównego Inspektoratu
Ochrony Œrodowiska, dzia³alnoœæ systemu monitoringu chemizmu
opadów jest Wroc³awski Oddzia³ Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, który prowadzi badania monitoringowe, bank
danych, przygotowuje (zgodnie z wytycznymi) raporty i opracowania, wspó³pracuje z GIOŒ i wojewódzkimi inspektoratami ochrony
œrodowiska. Laboratorium IMGW we Wroc³awiu jest odpowiedzialne za prowadzenie testów jakoœci analiz w laboratoriach WIOŒ
w zakresie oznaczanych parametrów oraz wdra¿anie optymalnych
metodyk analitycznych.
Sieæ pomiarowo-kontrolna monitoringu sk³ada siê z 25 stacji
badawczych chemizmu opadów (stacje synoptyczne IMGW), gwarantuj¹cych reprezentatywnoœæ pomiarów dla oceny obszarowego
rozk³adu zanieczyszczeñ oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzuj¹cych œrednie pole opadowe dla obszaru Polski.
Na stacjach badawczych monitoringu zbierany jest w sposób
ci¹g³y opad atmosferyczny mokry oraz wykonuje siê oznaczenie iloœciowe zebranych prób. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone s¹ pomiary i obserwacje wysokoœci i rodzaju opadu, kierunku i prêdkoœci wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na
ka¿dej stacji zbierane s¹ próbki dobowe opadów i na bie¿¹co (po
up³ywie doby opadowej) bezpoœrednio na stacji wykonywany jest
pomiar wartoœci pH opadu.
Na posterunkach opadowych dokonuje siê tylko pomiaru wysokoœci opadów.
Miesiêczne (uœrednione) próbki opadów analizowane s¹
w zakresie nastêpuj¹cych wskaŸników: wartoœci pH, przewodnoœci
elektrycznej w³aœciwej, chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu,
sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, ¿elaza, o³owiu, kadmu,
niklu, chromu i manganu.
Analizy sk³adu fizyczno-chemicznego opadów wykonywane s¹
przez akredytowane laboratoria wojewódzkich inspektoratów
ochrony œrodowiska. Poszczególne wojewódzkie laboratoria analizuj¹ opady ze stacji po³o¿onych w danym województwie. W województwie warmiñsko-mazurskim analizy wykonuje laboratorium
WIOŒ w Olsztynie.
Na podstawie danych pomiarowych i analitycznych opadów
z 25 stacji monitoringowych oraz danych pomiarowych ze 162
punktów pomiaru wysokoœci opadów, charakteryzuj¹cych œrednie
pole sum opadów dla obszaru Polski, opracowywane s¹ mapy
rozk³adu przestrzennego wysokoœci opadów i stê¿eñ substancji
zawartych w opadach oraz wielkoœci ich depozycji na obszar Polski
i jej poszczególne tereny.
Wyniki badañ monitoringowych dla obszaru Polski z 2008 roku
przedstawiono w sprawozdaniu rocznym i w internetowym serwisie
informacyjnym GIOŒ (http://www.gios.gov.pl).
Niniejszy raport prezentuje wyniki badañ dla obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego. Przedstawione dane obrazuj¹
stan jakoœci i ocenê stopnia zakwaszenia wód deszczowych w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku oraz iloœci deponowanych substancji wraz z opadami z podzia³em na tereny poszczególnych powiatów. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego porównano z depozycj¹ dla
ca³ego obszaru Polski i pozosta³ych województw, a tak¿e porównano wielkoœci deponowanych ³adunków badanych substancji
w poszczególnych latach 1999–2008.
69
2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE
WARMIÑSKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO
POD£O¯A W 2008 ROKU
Atmosfera kumuluj¹c zanieczyszczenia naturalne i antropogenne
staje siê podstawowym Ÿród³em obszarowym zanieczyszczeñ w skali kontynentalnej. Jednym z elementów meteorologicznych gromadz¹cym i przenosz¹cym zanieczyszczenia jest opad atmosferyczny. Zró¿nicowanie w czasie i przestrzeni wielkoœci opadów atmosferycznych, a przez to zmiennej iloœci i jakoœci chemicznej opadaj¹cej
na powierzchniê ziemi wody, wynika przede wszystkim z ró¿nego
Ÿród³owo obszaru gromadzenia siê zasobów wodnych i zanieczyszczeñ w atmosferze, zmiennej wysokoœci wystêpowania kondensacji
pary wodnej, czasu trwania i natê¿enia wystêpuj¹cego opadu oraz
kierunku nap³ywu mas powietrza. Z powodu du¿ej zmiennoœci
warunków meteorologicznych w skali miesiêcy, sezonów i roku,
w zale¿noœci od miejsca i czasu, iloœci wnoszonych przez opady
zanieczyszczeñ s¹ bardzo zró¿nicowane.
W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego w 2008 roku analizowano wody
opadowe przed kontaktem z pod³o¿em, tak jak w latach poprzednich,
na stacji po³o¿onej w Olsztynie. Sk³ad fizyczno-chemiczny miesiêcznych próbek opadów z tej stacji monitoringowej oraz wielkoœci
miesiêczne sum opadów przedstawiono w tabeli 5, natomiast charakterystyczne (minimalne, maksymalne i œrednie roczne wa¿one)
wartoœci pH dobowych próbek opadów na tej stacji i dla porównania
na pozosta³ych 24 stacjach monitoringowych na obszarze Polski
zaprezentowano w tabeli 6.
Wielkoœæ depozycji wprowadzana na okreœlony obszar zale¿y
od koncentracji danej substancji w opadzie atmosferycznym i iloœci
wody opadowej. Wielkoœci miesiêcznych ³adunków badanych substancji wnoszonych wraz z opadami na teren reprezentowany przez
stacjê monitoringow¹ w Olsztynie podano w tabeli 7.
Na podstawie wyników pomiarów iloœci wody opadowej
w 2008 r., zarejestrowanych na 162 punktach pomiaru wysokoœci
opadu reprezentuj¹cych œrednie pole opadowe dla obszaru Polski (w
tym jedenastu na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego)
oraz wyników analiz sk³adu opadów z 25 stacji monitoringowych,
przy u¿yciu komputerowego systemu informacji przestrzennej
(GIS), oszacowano wielkoœci ³adunków jednostkowych i ca³kowitych obci¹¿aj¹cych województwo warmiñsko-mazurskie, jego
poszczególne powiaty i dla porównania obszary pozosta³ych województw Polski. Obliczone dane przedstawiono w tabelach 8 i 9,
a zró¿nicowanie w obci¹¿eniu rocznym, dla wybranych zanieczyszczeñ na mapie 2.
Dla porównania wielkoœci mokrej depozycji na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego w latach 1999–2008 w tabeli 10
podano wielkoœci ³adunków jednostkowych badanych substancji
wniesionych przez opady atmosferyczne w poszczególnych latach,
a na rycinie 19 przedstawiono diagramy dla tych ³adunków na tle
œredniorocznych sum opadów.
W 2008 roku na stacji monitoringowej w województwie warmiñsko-mazurskim wykonano 111 pomiarów wartoœci pH dobowych próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. Wartoœci pH mieœci³y siê w zakresie od 4,15 do 6,96, œrednia
roczna wa¿ona pH 4,90. W przypadku 54% próbek stwierdzono
„kwaœne deszcze” – opady o wartoœci pH poni¿ej 5,6, oznaczaj¹cej
naturalny stopieñ zakwaszenia wód opadowych, wskazuj¹c na
zawartoœæ w nich mocnych kwasów mineralnych. W wieloleciu
70
2001–2008 stwierdzono spadek iloœci kwaœnych deszczy o 29%, a
w porównaniu z rokiem ubieg³ym wzrost o 5%.
Na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego, wody
opadowe w 2008 roku wnios³y: 37 949 ton siarczanów (15,68 kg
SO4-2/ha); 25 993 tony chlorków (10,74 kg Cl-/ha); 7 478 ton azotynów i azotanów (3,09 kg N/ha); 11 520 ton azotu amonowego (4,76
kg N/ha); 26 356 ton azotu ogólnego (10,89 kg N/ha); 738,2 tony fosforu ogólnego (0,305 kg P/ha); 9 874 tony sodu (4,08 kg Na/ha);
4 308 ton potasu (1,78 kg K/ha); 16 482 tony wapnia (6,81 kg
Ca/ha); 2 735 ton magnezu (1,13 kg Mg/ha); 1 028,6 ton cynku
(0,425 kg Zn/ha); 68,2 tony miedzi (0,0282 kg Cu/ha); 462,3 tony
¿elaza (0,191 kg Fe/ha); 23,23 tony o³owiu (0,0096 kg Pb/ha); 2,348
ton kadmu (0,00097 kg Cd/ha); 10,89 ton niklu (0,0045 kg Ni/ha);
7,261 ton chromu (0,0030 kg Cr/ha) i 66,31 ton manganu (0,0274 kg
Mn/ha) oraz 44,05 ton wolnych jonów wodorowych (0,0182 kg
H+/ha).
Wielkoœci wprowadzonych substancji malej¹ zgodnie
z szeregiem:
SO4-2 > Nog > Cl- > Ca > N NH + > Na > N NO - + NO - >
2
3
4
K > Mg > Zn > Pog > Fe > Cu > Mn > H+ > Pb >
Ni > Cr >Cd
Roczny sumaryczny ³adunek jednostkowy badanych substancji
zdeponowany na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego
wyniós³ 52,1 kg/ha i by³ mniejszy ni¿ œredni dla ca³ego obszaru Polski o 3,0%. W porównaniu z rokiem ubieg³ym nast¹pi³ wzrost rocznego obci¹¿enia o 11,8%, przy ni¿szej œredniorocznej sumie wysokoœci opadów o 42,9 mm.
Najwiêkszym ³adunkiem badanych substancji w województwie
warmiñsko-mazurskim zosta³ obci¹¿ony powiat Elbl¹g (59,8 kg/ha)
z najwy¿szymi, w porównaniu do obci¹¿enia pozosta³ych powiatów,
³adunkami chlorków, sodu, potasu, miedzi, o³owiu, kadmu, niklu
i jonów wodorowych.
Najmniejsze obci¹¿enie powierzchniowe wyst¹pi³o w powiecie
go³dapskim (41,5 kg/ha) z najni¿szym obci¹¿eniem, w stosunku do
pozosta³ych powiatów, ³adunkami siarczanów, chlorków, azotynów
i azotanów, azotu amonowego, sodu, potasu, kadmu, niklu
i manganu.
Ocena wyników dziesiêcioletnich badañ monitoringowych
chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do
pod³o¿a prowadzonych, w sposób ci¹g³y, w okresie lat 1999–2008
wykaza³a, ¿e ca³kowite roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru
województwa warmiñsko-mazurskiego ³adunkiem badanych substancji deponowanych z atmosfery w 2008 roku przez opad mokry
by³o wiêksze od œredniego z poprzednich lat badañ o 18,1%, przy
œredniorocznej sumie wysokoœci opadów na poziomie wartoœci
przeciêtnej.
Wniesiony wraz z opadami w 2008 roku ³adunek miedzi,
w porównaniu do œredniego z lat 1999–2007, zmala³ o 8,1%, ³adunek
kadmu o 23,6%, o³owiu o 26,2%, niklu o 22,4%, manganu o 7,4%
i jonów wodorowych o 55,5%, natomiast wyst¹pi³ wzrost depozycji
siarczanów o 4,7%, chlorków o 52,8%, azotynów i azotanów o 8,4%,
azotu amonowego o 5,5%, azotu ogólnego o 18,4%, potasu o 12,7%,
wapnia o 23,6%, magnezu o 24,2%, cynku o 45,1%, ¿elaza o 49,2%,
i chromu o 50,0%. £adunki fosforu ogólnego i sodu kszta³towa³y siê
na poziomie wartoœci œredniej z poprzednich lat badañ.
Badania monitoringowe chemizmu opadów atmosferycznych
i depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a prowadzone w sposób ci¹g³y
od 1999 roku dostarczaj¹ niezbêdnych danych o stanie jakoœci wód
opadowych i rzeczywistych wielkoœciach wprowadzanych ³adunków
w danym miejscu i czasie oraz informacji o przyczynach tego stanu
i daj¹ mo¿liwoœæ okreœlenia tendencji zmian mokrej depozycji, która
stanowi znacz¹ce Ÿród³o zanieczyszczeñ oddzia³ywuj¹cych na stan
œrodowiska naturalnego województwa warmiñsko-mazurskiego.
Tabela 5. Sk³ad fizyczno-chemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2008 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie
oraz miesiêczne sumy opadów
Miesi¹c
Lp.
WskaŸnik
1
Odczyn
2
Przewodnoœæ
3
Chlorki
4
Siarczany
5
6
Azotyny+azotany
Azot amonowy
Jednostka
pH
µS/cm
-
3
mg Cl /dm
-2
3
mg SO4 /dm
mg N/dm
mg N/dm
3
3
7
Sód
mg Na/dm
8
Potas
mg K/dm
9
Wapñ
3
3
mg Ca/dm
3
10 Magnez
mg Mg/dm
11 Cynk
mg Zn/dm
12 MiedŸ
mg Cu/dm
13 ¯elazo
mg Fe/dm
3
3
3
3
14 O³ów
mg Pb/dm
15 Kadm
mg Cd/dm
16 Nikiel
mg Ni/dm
17 Chrom og.
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
5,72
6,20
6,43
7,09
6,98
6,88
6,50
5,94
5,93
5,67
5,80
5,56
21,3
32,5
29,9
29,0
25,1
29,20
19,1
20,6
23,0
14,2
16,8
29,6
3,30
5,00
4,60
0,90
1,30
0,80
1,30
1,50
1,40
0,80
1,30
2,10
2,00
3,30
3,60
1,50
2,00
3,00
1,80
3,60
5,60
1,90
2,10
1,90
0,36
0,66
0,63
0,81
0,40
0,76
0,25
0,34
0,57
0,48
0,34
0,36
0,54
0,96
0,97
1,48
1,00
1,22
0,48
0,70
1,06
0,77
0,63
0,84
0,88
2,13
1,02
0,39
0,41
0,52
0,23
0,31
0,42
0,26
0,77
1,05
0,12
0,17
0,34
0,22
0,30
0,25
0,10
0,32
0,32
0,19
0,19
0,31
0,90
1,44
1,58
1,34
1,64
1,85
0,79
0,98
1,04
0,87
0,69
1,00
0,14
0,22
0,24
0,18
0,26
0,21
0,12
0,13
0,10
0,14
0,15
0,27
0,053
0,046
0,084
0,077
0,057
0,081
0,030
0,057
0,072
0,046
0,045
0,087
0,0020
0,0030
0,0030
0,0030
0,0040
0,0060
0,0020
0,0030
0,0040
0,0020
0,0020
0,0030
0,012
0,013
0,011
0,014
0,067
0,073
0,006
0,011
0,073
0,007
0,008
0,012
0,0010
0,0010
0,0005
0,0010
0,0005
0,0005
0,0005
0,0010
0,0005
0,0005
0,0005
0,00010
0,00020
0,00010
0,00010
0,00010
0,00010
0,00010
0,00010
0,00010
0,00020
0,00020
0,0005
0,0005
0,0005
0,0010
0,0010
0,0010
0,0005
0,0005
0,0010
0,0010
0,0010
0,0010
0,0003
0,0003
0,0003
0,0006
0,0008
0,0007
0,0003
0,0003
0,0003
0,0005
0,0005
0,0003
0,0044
0,0041
0,0041
0,0056
0,0080
0,0076
0,0020
0,0030
0,0050
0,0020
0,0040
0,0030
1,50
1,81
1,80
3,59
1,86
2,36
1,04
1,16
1,76
1,93
1,35
1,27
0,011
0,020
0,016
0,031
0,149
0,054
0,018
0,023
0,129
0,014
0,017
0,019
mg H /dm
0,0019
0,0006
0,0004
0,0001
0,0001
0,0001
0,0003
0,0011
0,0012
0,0021
0,0016
0,0028
mm
68,4
28,7
67,3
31,1
23,8
33,1
129,0
113,0
19,2
83,4
39,2
31,3
mg Cr/dm
3
3
mg Mn/dm
mg N/dm
21 Jon wodorowy
III
0,0010
19 Azot ogólny
22 Miesiêczna suma opadów
II
0,00030
3
18 Mangan
20 Fosfor ogólny
3
I
mg P/dm
+
3
3
3
3
CHLORKI
POLSKA
14,44 – 14,45
WOJEWÓDZTWO
12,71 – 19,47
POWIAT
11,24 – 17,45
10,73 – 14,44
10,11 – 12,71
8,76 – 11,24
9,19 – 10,73
7,64 – 9,19
8,26 – 10,11
6,86 – 8,26
7,49 – 8,76
6,37 – 7,49
5,65 – 7,64
3,67 – 6,86
3,93 – 6,37
Mapa 2. Roczne ³adunki jednostkowe wybranych zanieczyszczeñ [w kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w 2008 r. na obszar poszczególnych województw Polski
oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego powiatów
71
SIARCZANY
POLSKA
19,81 – 20,42
WOJEWÓDZTWO
20,15 – 27,74
POWIAT
21,24 – 27,73
18,26 – 19,81
17,96 – 20,15
19,06 – 21,24
17,30 – 18,26
16,17 – 17,96
17,28 – 19,06
15,68 – 17,30
14,27 – 16,17
15,03 – 17,28
14,47 – 15,68
9,28 – 14,27
10,55 – 15,03
AZOTANY + AZOTYNY
WOJEWÓDZTWO
POWIAT
4,27 – 4,28
POLSKA
4,32 – 6,51
3,99 – 5,49
3,71 – 4,27
3,81 – 4,32
3,52 – 3,99
3,55 – 3,71
3,42 – 3,81
3,38 – 3,55
3,15 – 3,42
3,24 – 3,52
2,98 – 3,24
3,08 – 3,38
2,36 – 3,15
2,37 – 2,98
JON WODOROWY
POLSKA
WOJEWÓDZTWO
POWIAT
0,0604 – 0,0641
0,0673 – 0,1123
0,0729 – 0,1073
0,0481 – 0,0604
0,0495 – 0,0673
0,0515 – 0,0729
0,0402 – 0,0481
0,0357 – 0,0495
0,0377 – 0,0515
0,0364 – 0,0402
0,0239 – 0,0357
0,0245 – 0,0377
0,0182 – 0,0364
0,0006 – 0,0239
0,0019 – 0,0245
POLSKA
17,94 – 17,95
WOJEWÓDZTWO
15,77 – 27,24
POWIAT
16,54 – 24,48
14,09 – 17,94
13,29 – 15,77
11,70 – 13,29
14,02 – 16,54
13,13 – 14,09
11,64 – 13,13
10,29 – 11,70
10,56 – 12,01
9,81 – 11,64
7,64 – 10,29
7,71 – 10,56
AZOT OGÓLNY
12,01 – 14,02
oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego powiatów (cd)
72
FOSFOR OGÓLNY
POLSKA
0,464 – 0,469
WOJEWÓDZTWO
0,510 – 0,939
POWIAT
0,488 – 0,939
0,372 – 0,464
0,400 – 0,510
0,365 – 0,488
0,316 – 0,372
0,334 – 0,400
0,313 – 0,365
0,304 – 0,316
0,286 – 0,334
0,185 – 0,286
0,276 – 0,313
0,210 – 0,276
0,274 – 0,304
O£ÓW
POLSKA
0,0366 – 0,0367
WOJEWÓDZTWO
0,0280 – 0,0639
POWIAT
0,0456 – 0,0639
0,0165 – 0,0366
0,0171 – 0,0280
0,0288 – 0,0456
0,0133 – 0,0165
0,0119 – 0,0171
0,0159 – 0,0288
0,0109 – 0,0133
0,0080 – 0,0119
0,0096 – 0,0159
0,0066 – 0,0109
0,0027 – 0,0080
0,0031 – 0,0096
MIED
WOJEWÓDZTWO
POWIAT
0,0716 – 0,0717
POLSKA
0,0703 – 0,1396
0,0670 – 0,1319
0,0576 – 0,0716
0,0567 – 0,0703
0,0496 – 0,0670
0,0492 – 0,0576
0,0444 – 0,0567
0,0384 – 0,0496
0,0459 – 0,0492
0,0334 – 0,0444
0,0305 – 0,0384
0,0268 – 0,0459
0,0153 – 0,0334
0,0171 – 0,0305
POLSKA
0,00244 – 0,00245
WOJEWÓDZTWO
0,00197 – 0,00375
POWIAT
0,00214 – 0,00375
0,00147 – 0,00244
0,00151 – 0,00197
0,00149 – 0,00214
0,00122 – 0,00147
0,00119 – 0,00151
0,00094 – 0,00119
0,00116 – 0,00149
0,00091 – 0,00116
0,00045 – 0,00094
0,00055 – 0,00091
KADM
0,00096 – 0,00122
0,00079 – 0,00096
oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego powiatów (cd)
73
300
1,5
300
200
1,0
200
100
0,5
100
0
0,0
0
10,0
600
0,50
300
4,0
400
100
0,10
100
0,0
0
0,00
0
4,0
1,0
0,50
6,0
600
5,0
500
4,0
400
3,0
300
2,0
200
1,0
100
0,2
100
0,0
0
0,0
0
0,05
0,00
mm
400
300
0,40
600
0,030
600
0,025
500
0,020
400
300
0,015
300
200
0,010
200
100
0,005
100
0
0,000
0
mm
0,045
800
700
0,040
700
600
0,035
600
400
0,30
300
0,10
0,00
0,0025
0,0020
200
100
0,005
100
0
0,000
0
800
0,008
800
700
0,007
700
600
0,006
600
0,005
500
0,004
400
300
0,003
300
200
0,002
200
100
0,001
100
0
0,000
0
400
0,0010
0,0005
0,0000
JONY WODOROWE H
+
800
0,09
800
0,045
700
0,08
700
600
0,07
600
300
400
0,020
300
0,015
+
0,025
mm
kg M n /h a
mm
kg C r/h a
0,0010
400
0,030
500
kg H /h a
0,050
700
0,0015
0,06
0,05
0,04
0,03
400
2002
2005
2000
2003
2006
2001
2004
2007
300
200
0,02
200
100
0,005
100
0,01
100
0,0000
0
0,000
0
0,00
0
0,010
1999
500
0,0005
200
300
0,010
800
0,0020
400
0,020
200
0,0030
0,035
500
0,025
0,015
500
0,0015
MANGAN
0,040
0,030
NIKIEL
0,0030
kg C d /h a
700
500
0
800
500
0,20
mm
800
0,035
kg P b /h a
0,040
600
100
0,0
MIED
0,0035
0,0025
200
KADM
700
CHROM OGÓLNY
300
0,5
0
200
800
400
0,10
500
O£ÓW
500
0,15
600
kg Z n /h a
0,60
700
kg M g /h a
800
1,2
mm
1,4
0,20
400
CYNK
700
0,4
500
1,5
1,0
100
0,0
800
0,25
300
2,0
200
7,0
¯ELAZO
400
2,0
8,0
0,6
700
600
500
3,0
MAGNEZ
0,8
800
2,5
600
200
1,0
0
3,0
700
5,0
300
2,0
WAPÑ
800
6,0
500
0,20
200
100
0,0
POTAS
600
0,30
200
1,0
mm
700
6,0
300
mm
800
0,60
400
400
2,0
mm
0,70
700
kg P /h a
800
0,40
500
3,0
SÓD
12,0
500
4,0
mm
400
kg N /h a
2,0
700
600
mm
500
FOSFOR OGÓLNY
mm
kg N /h a
2,5
14,0
8,0
kg C a /h a
600
kg K /h a
0,0
AZOT OGÓLNY
kg F e /h a
3,0
5,0
kg C u /h a
2,0
0
600
800
6,0
kg N i/h a
0
700
mm
4,0
100
800
3,5
400
200
5
4,0
700
mm
300
800
500
6,0
AZOT AMONOWY
mm
10
mm
400
8,0
-
500
kg C l /h a
kg S O 4 / h a
600
15
-2
10,0
AZOTANY i AZOTYNY
mm
700
-
kg N /h a
12,0
800
20
Cl
kg N a /h a
25
CHLORKI
mm
-2
SO 4
mm
SIARCZANY
2008
- ³adunek
- opad
Ryc. 19. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego w poszczególnych latach
1999–2008 (wielkoœci ³adunków w kg/ha*rok) oraz œrednioroczne sumy opadów (mm)
74
Tabela 6. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów nap³ywu
mas powietrza w 2008 roku
Lp.
stacje
iloœæ
pomiarów
min pH
sektor nap³ywu
mas pow.
h
[mm]
data
max pH
sektor nap³ywu
mas pow.
h
[mm]
data
œr. pH
(wa¿one)
S
W
S
Z
Z
W
N
W
W
W
Z
Z
W
Z
W
Z
W
6,1
1,3
0,4
1,0
2,3
3,1
11,7
1,5
0,2
1,6
2,9
6,2
14,8
4,0
4,1
2,8
4,9
11.04.
23.01.
09.01.
03.04.
08.02.
28.10.
16.04.
17.04.
04.03.
30.01.
25.06.
16.03.
21.01.
16.03.
18.12.
15.05.
25.06.
7,57
6,76
7,42
7,97
7,48
6,96
W
N
S
W
W
W
2,1
7,4
0,8
0,5
9,5
6,8
21.11.
08.03.
08.08.
23.11.
22.02.
20.11.
5,50
4,69
5,17
5,64
5,26
4,90
7,07
W
1,5
29.08.
5,06
7,74
N
0,2
23.03.
5,13
7,20
S
0,8
05.01.
5,05
7,57
7,68
6,99
7,18
N
W
S
W
3,7
1,1
0,8
0,4
20.09.
08.11.
08.01.
26.03.
4,93
5,23
5,00
5,17
7,37
S
1,6
01.11.
4,97
1,8
1,1
1,3
1,1
11,9
1,0
1,4
0,5
0,9
17.09.
17.11.
02.08.
20.03.
24.12.
06.07.
22.09.
13.05.
08.02.
4,71
5,00
4,50
4,96
5,14
4,81
5,17
1
2
3
4
5
6
Œwinoujœcie
£eba
Gdañsk
Suwa³ki
Chojnice
Olsztyn
127
118
100
130
116
111
4,60
4,02
3,89
4,41
4,31
4,15
7
Gorzów Wlkp.
110
4,29
8
Toruñ
119
4,21
9
Bia³ystok
141
4,20
10
11
12
13
Zielona Góra
Poznañ
Warszawa
Kalisz
126
82
112
100
2,64
4,09
4,23
4,20
14
Sulejów
116
4,32
15
W³odawa
113
4,23
S
1,0
04.02.
7,10
16
17
18
19
20
21
22
Legnica
Wroc³aw
Œnie¿ka
K³odzko
Racibórz
Katowice
Nowy S¹cz
83
91
197
92
109
130
139
3,83
4,08
3,98
3,70
4,24
3,73
4,20
Sandomierz
103
4,02
W
11,2
19.12.
5,06
Kasprowy Wierch
Lesko
166
117
4,02
4,20
19.04.
18.12.
11.08.
30.09.
30.01.
07.10.
05.04.
01.01.
16.03.
04.04.
31.01.
6,99
24
25
1,8
2,1
0,6
1,8
1,9
0,5
2,7
1,0
2,1
2,2
2,7
6,60
7,07
6,72
7,16
7,11
7,14
7,66
23
E
W
S
W
W
Z
S
W
Z
N
W
N
W
W
W
N
S
N
N
N
6,98
7,60
S
W
4,3
1,9
16.08.
23.12.
5,04
5,14
5,08
Tabela 7. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2008 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie
Miesi¹c
Lp.
1
WskaŸnik
Chlorki
Jednostka
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
-
2,26
1,44
3,10
0,28
0,31
0,26
1,68
1,70
0,27
0,67
0,51
0,66
-2
kg Cl /ha
2
Siarczany
kg SO4 /ha
1,37
0,95
2,42
0,47
0,48
0,99
2,32
4,07
1,08
1,58
0,82
0,59
3
Azotyny+azotany
kg N/ha
0,25
0,19
0,42
0,25
0,10
0,25
0,32
0,38
0,11
0,40
0,13
0,11
4
Azot amonowy
kg N/ha
0,37
0,28
0,65
0,46
0,24
0,40
0,62
0,79
0,20
0,64
0,25
0,26
5
Sód
kg Na/ha
0,60
0,61
0,69
0,12
0,10
0,17
0,30
0,35
0,08
0,22
0,30
0,33
6
Potas
kg K/ha
0,08
0,05
0,23
0,07
0,07
0,08
0,13
0,36
0,06
0,16
0,07
0,10
7
Wapñ
kg Ca/ha
0,62
0,41
1,06
0,42
0,39
0,61
1,02
1,11
0,20
0,73
0,27
0,31
8
Magnez
kg Mg/ha
0,10
0,06
0,16
0,06
0,06
0,07
0,15
0,15
0,02
0,12
0,06
0,08
9
Cynk
kg Zn/ha
0,036
0,013
0,057
0,024
0,014
0,027
0,039
0,064
0,014
0,038
0,018
0,027
10 MiedŸ
kg Cu/ha
0,0014
0,0009
0,0020
0,0009
0,0010
0,0020
0,0026
0,0034
0,0008
0,0017
0,0008
0,0009
11 ¯elazo
kg Fe/ha
0,008
0,004
0,007
0,004
0,016
0,024
0,008
0,012
0,014
0,006
0,003
0,004
0,0003
0,0007
0,0002
0,0002
0,0002
0,0006
0,0006
0,0002
0,0004
0,0002
0,0002
12 O³ów
kg Pb/ha
0,0007
13 Kadm
kg Cd/ha
0,00021 0,00003 0,00013 0,00003 0,00002 0,00003 0,00013 0,00011 0,00002 0,00008 0,00008 0,00006
14 Nikiel
kg Ni/ha
0,0003
0,0001
0,0003
0,0003
0,0002
0,0003
0,0006
0,0006
0,0002
0,0008
0,0004
0,0003
15 Chrom og.
kg Cr/ha
0,0002
0,0001
0,0002
0,0002
0,0002
0,0002
0,0004
0,0003
0,0001
0,0004
0,0002
0,0001
16 Mangan
kg Mn/ha
0,0030
0,0012
0,0028
0,0017
0,0019
0,0025
0,0026
0,0034
0,0010
0,0017
0,0016
0,0009
17 Azot ogólny
kg N/ha
1,03
0,52
1,21
1,12
0,44
0,78
1,34
1,31
0,34
1,61
0,53
0,40
18 Fosfor ogólny
kg P/ha
0,008
0,006
0,011
0,010
0,035
0,018
0,023
0,026
0,025
0,012
0,007
0,006
19 Jon wodorowy
kg H+/ha
0,0013
0,0002
0,0003
0,0000
0,0000
0,0000
0,0004
0,0012
0,0002
0,0018
0,0006
0,0009
75
Tabela 8. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]
WSKANIKI
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Powiat
bartoszycki
braniewski
dzia³dowski
elbl¹ski
e³cki
gi¿ycki
i³awski
kêtrzyñski
lidzbarski
mr¹gowski
nidzicki
nowomiejski
olecki
olsztyñski
ostródzki
piski
szczycieñski
go³dapski
wêgorzewski
Elbl¹g
Olsztyn
Powierzchnia
[km2]
Siedziba
Bartoszyce
Braniewo
Dzia³dowo
Elbl¹g
E³k
Gi¿ycko
I³awa
Kêtrzyn
Lidzbark Warmiñski
Mr¹gowo
Nidzica
Nowe Miasto Lubawskie
Olecko
Olsztyn
Ostróda
Pisz
Szczytno
Go³dap
Wêgorzewo
Elbl¹g
Olsztyn
1308,54
1204,54
942,03
1430,55
1111,87
1118,74
1385,00
1212,97
924,42
1065,23
960,70
695,01
873,83
2840,29
1764,89
1776,17
1933,10
771,93
693,43
79,52
87,89
-2
Chlorki [Cl-]
Siarczany [SO4 ]
Azotyny+azotany [NNO - + NO - ]
2
3
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
16,56
16,64
16,06
16,81
12,89
14,21
16,52
17,30
17,60
16,00
16,31
16,53
12,10
16,83
16,59
14,20
17,16
11,11
13,81
17,10
16,77
2167
2004
1513
2405
1433
1590
2288
2098
1627
1704
1567
1149
1057
4780
2928
2522
3317
858
958
136
147
11,89
12,62
10,26
12,65
8,22
9,10
11,54
11,49
12,78
10,27
10,85
10,54
7,96
11,85
11,99
8,90
10,70
7,45
9,26
13,73
12,07
1556
1520
967
1810
914
1018
1598
1394
1181
1094
1042
733
696
3366
2116
1581
2068
575
642
109
106
3,19
3,09
2,98
3,17
3,07
3,20
3,07
3,49
3,13
3,05
3,01
3,08
3,07
2,95
2,93
2,97
3,26
2,91
3,24
3,31
2,91
417
372
281
453
341
358
425
423
289
325
289
214
268
838
517
528
630
225
225
26
26
Tabela 8. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd)
WSKANIKI
Lp.
Azot amonowy [NNH + ]
Azot ogólny [Nog.]
Fosfor ogólny [Pog.]
Sód [Na]
Potas [K]
Wapñ [Ca]
4
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
1
4,91
642
11,24
1471
0,300
39,3
4,68
612
1,88
246
6,91
904
2
4,84
583
10,75
1295
0,280
33,7
5,02
605
1,93
232
6,70
807
3
4,46
420
10,51
990
0,260
24,5
4,03
380
1,74
164
6,84
644
4
4,78
684
10,75
1538
0,300
42,9
5,35
765
2,12
303
6,66
953
5
4,53
504
10,71
1191
0,390
43,4
3,08
342
1,65
183
6,47
719
6
4,72
528
11,11
1243
0,370
41,4
3,59
402
1,77
198
6,85
766
7
4,64
643
10,42
1443
0,270
37,4
4,59
636
2,09
289
6,81
943
8
5,24
636
12,24
1485
0,380
46,1
4,55
552
2,02
245
7,50
910
9
5,24
484
11,16
1032
0,230
21,3
4,36
403
1,76
163
7,19
665
10
4,80
511
10,93
1164
0,310
33,0
3,74
398
1,76
187
6,79
723
11
4,67
449
10,99
1056
0,260
25,0
3,99
383
1,67
160
6,85
658
12
4,41
306
10,40
723
0,280
19,5
4,55
316
2,07
144
7,07
491
13
4,42
386
10,44
912
0,370
32,3
3,19
279
1,61
141
6,52
570
14
5,03
1429
10,64
3022
0,220
62,5
3,82
1085
1,59
452
6,97
1980
15
4,93
870
10,44
1843
0,220
38,8
3,92
692
1,65
291
6,90
1218
16
4,50
799
10,66
1893
0,360
63,9
3,36
597
1,70
302
6,37
1131
17
4,95
957
12,04
2327
0,320
61,9
4,05
783
1,80
348
7,20
1392
18
4,12
318
9,74
752
0,350
27,0
3,16
244
1,49
115
6,20
479
19
4,71
327
11,12
771
0,380
26,4
3,76
261
1,76
122
6,84
474
20
4,75
38
11,05
88
0,360
2,9
6,59
52
2,40
19
6,51
52
21
5,03
44
10,50
92
0,210
1,8
3,78
33
1,54
14
6,95
61
76
WSKANIKI
Lp.
Magnez [Mg]
Cynk [Zn]
MiedŸ [Cu]
¯elazo [Fe]
O³ów [Pb]
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
1
1,17
153
0,445
58,2
0,0320
4,2
0,192
25,1
0,0105
1,37
2
1,15
139
0,413
49,7
0,0352
4,2
0,176
21,2
0,0105
1,26
3
1,06
100
0,371
34,9
0,0255
2,4
0,143
13,5
0,0068
0,64
4
1,14
163
0,405
57,9
0,0402
5,8
0,184
26,3
0,0115
1,65
5
1,16
129
0,459
51,0
0,0249
2,8
0,251
27,9
0,0128
1,42
6
1,18
132
0,487
54,5
0,0274
3,1
0,253
28,3
0,0123
1,38
7
1,08
150
0,361
50,0
0,0316
4,4
0,145
20,1
0,0083
1,15
8
1,28
155
0,496
60,2
0,0325
3,9
0,239
29,0
0,0121
1,47
9
1,14
105
0,411
38,0
0,0251
2,3
0,142
13,1
0,0069
0,64
10
1,10
117
0,416
44,3
0,0271
2,9
0,182
19,4
0,0083
0,88
11
1,06
102
0,400
38,4
0,0248
2,4
0,149
14,3
0,0065
0,62
12
1,12
78
0,351
24,4
0,0310
2,2
0,144
10,0
0,0081
0,56
13
1,16
101
0,510
44,6
0,0234
2,0
0,281
24,6
0,0140
1,22
14
1,06
301
0,380
107,9
0,0214
6,1
0,135
38,3
0,0053
1,51
15
1,06
187
0,367
64,8
0,0224
4,0
0,129
22,8
0,0056
0,99
16
1,09
194
0,409
72,6
0,0265
4,7
0,205
36,4
0,0101
1,79
17
1,14
220
0,442
85,4
0,0287
5,5
0,183
35,4
0,0081
1,57
18
1,10
85
0,521
40,2
0,0211
1,6
0,288
22,2
0,0146
1,13
19
1,21
84
0,500
34,7
0,0275
1,9
0,265
18,4
0,0133
0,92
20
1,22
10
0,435
3,5
0,0549
0,4
0,232
1,8
0,0163
0,13
21
1,06
9
0,371
3,3
0,0201
0,2
0,126
1,1
0,0049
0,04
WSKANIKI
Lp.
Chrom [Cr]
Mangan [Mn]
Jon wodorowy [H+]
Kadm [Cd]
Nikiel [Ni]
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
1
0,0030
0,393
0,0284
3,72
0,0216
2,83
0,00105
0,137
0,0049
0,64
2
0,0028
0,337
0,0270
3,25
0,0220
2,65
0,00110
0,132
0,0052
0,63
3
0,0024
0,226
0,0266
2,51
0,0137
1,29
0,00106
0,100
0,0045
0,42
4
0,0028
0,401
0,0275
3,93
0,0263
3,76
0,00119
0,170
0,0055
0,79
5
0,0038
0,423
0,0271
3,01
0,0199
2,21
0,00076
0,085
0,0034
0,38
6
0,0038
0,425
0,0280
3,13
0,0208
2,33
0,00085
0,095
0,0038
0,43
7
0,0026
0,360
0,0258
3,57
0,0201
2,78
0,00114
0,158
0,0051
0,71
8
0,0036
0,437
0,0317
3,85
0,0248
3,01
0,00105
0,127
0,0049
0,59
9
0,0028
0,259
0,0266
2,46
0,0134
1,24
0,00102
0,094
0,0050
0,46
10
0,0028
0,298
0,0282
3,00
0,0164
1,75
0,00091
0,097
0,0044
0,47
11
0,0024
0,231
0,0278
2,67
0,0129
1,24
0,00099
0,095
0,0044
0,42
12
0,0025
0,174
0,0263
1,83
0,0169
1,17
0,00122
0,085
0,0050
0,35
13
0,0044
0,384
0,0253
2,21
0,0202
1,77
0,00076
0,066
0,0032
0,28
14
0,0026
0,738
0,0256
7,27
0,0096
2,73
0,00092
0,261
0,0046
1,31
15
0,0026
0,459
0,0248
4,38
0,0105
1,85
0,00095
0,168
0,0046
0,81
16
0,0029
0,515
0,0282
5,01
0,0188
3,34
0,00082
0,146
0,0038
0,67
17
0,0027
0,522
0,0320
6,19
0,0169
3,27
0,00101
0,195
0,0045
0,87
18
0,0048
0,371
0,0230
1,78
0,0197
1,52
0,00075
0,058
0,0030
0,23
19
0,0040
0,277
0,0277
1,92
0,0227
1,57
0,00087
0,060
0,0039
0,27
20
0,0030
0,024
0,0299
0,24
0,0368
0,29
0,00138
0,011
0,0063
0,05
21
0,0025
0,022
0,0248
0,22
0,0085
0,07
0,00091
0,008
0,0046
0,04
77
Tabela 9. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. z podzia³em na obszar poszczególnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]
WSKANIKI
Lp.
Województwo
Powierzchnia
[km2]
-2
Chlorki [Cl-]
Siarczany [SO4 ]
kg/ha*rok
Azotyny+azotany [NNO - + NO - ]
2
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
3
ton/rok
1
dolnoœl¹skie
19946
17,30
34507
5,66
11289
3,76
7500
2
kujawsko-pomorskie
17970
17,66
31735
9,20
16532
3,18
5714
3
lubelskie
25135
17,81
44765
6,84
17192
3,56
8948
4
lubuskie
13984
15,15
21186
5,84
8167
3,71
5188
5
³ódzkie
18219
17,82
32466
6,78
12352
3,47
6322
6
ma³opolskie
15141
19,82
30009
7,95
12037
3,82
5784
7
mazowieckie
35597
18,27
65036
9,68
34458
3,39
12067
8
opolskie
9412
20,21
19022
7,67
7219
3,67
3454
9
podkarpackie
17908
18,72
33524
6,71
12016
4,28
7665
10
podlaskie
20180
14,62
29503
7,94
16023
3,29
6639
11
pomorskie
18298
14,48
26496
14,45
26441
3,19
5837
12
œl¹skie
12294
20,42
25104
9,34
11483
3,61
4438
13
œwiêtokrzyskie
11672
16,39
19130
6,81
7949
3,39
3957
14
warmiñsko-mazurskie
24202
15,68
37949
10,74
25993
3,09
7478
15
wielkopolskie
29826
20,40
60845
7,64
22787
3,25
9693
16
zachodniopomorskie
22901
14,66
33573
11,47
26267
3,80
8702
Tabela 9. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. z podzia³em na obszar poszczególnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] (cd)
WSKANIKI
Lp.
Azot amonowy [NNH + ]
Azot ogólny [Nog.]
Sód [Na]
Potas [K]
Wapñ [Ca]
4
78
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
1
4,97
9913
10,89
21721
0,274
546,5
3,04
6064
1,41
2812
5,00
9973
2
4,36
7835
10,86
19515
0,331
594,8
4,91
8823
2,54
4564
8,00
14376
3
5,12
12869
11,83
29735
0,296
744,0
2,43
6108
2,16
5429
6,26
15735
4
4,66
6517
14,09
19703
0,319
446,1
3,19
4461
1,44
2014
4,77
6670
5
4,45
8107
11,64
21207
0,297
541,1
3,15
5739
1,82
3316
6,69
12189
6
5,65
8555
17,94
27163
0,373
564,8
3,13
4739
2,77
4194
8,60
13021
7
4,68
16659
13,83
49231
0,317
1128,4
3,89
13847
1,73
6158
7,16
25487
8
5,75
5412
13,89
13073
0,297
279,5
3,11
2927
2,25
2118
7,45
7012
9
5,59
10011
14,29
25591
0,348
623,2
2,91
5211
2,25
4029
6,71
12016
10
5,00
10090
11,77
23752
0,411
829,4
2,69
5428
1,68
3390
6,65
13420
11
4,11
7520
9,81
17950
0,402
735,6
7,22
13211
3,74
6843
4,91
8984
12
5,43
6676
14,66
18023
0,305
375,0
3,12
3836
2,81
3455
8,22
10106
13
4,86
5673
12,14
14170
0,306
357,2
2,58
3011
2,35
2743
5,99
6992
14
4,76
11520
10,89
26356
0,305
738,2
4,08
9874
1,78
4308
6,81
16482
15
5,48
16345
14,16
42234
0,469
1398,8
4,02
11990
2,26
6741
8,26
24636
16
4,76
10901
13,13
30069
0,464
1062,6
6,66
15252
2,98
6824
5,56
12733
WSKANIKI
Lp
Magnez [Mg]
Cynk [Zn]
MiedŸ [Cu]
¯elazo [Fe]
O³ów [Pb]
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
1
0,75
1496
0,357
712,1
0,0649
129,4
0,122
243,3
0,0190
37,90
2
1,23
2210
0,329
591,2
0,0306
55,0
0,143
257,0
0,0080
14,38
3
0,88
2212
0,460
1156,2
0,0459
115,4
0,101
253,9
0,0086
21,62
4
0,75
1049
0,330
461,5
0,0493
68,9
0,172
240,5
0,0137
19,16
5
0,86
1567
0,542
987,5
0,0364
66,3
0,190
346,2
0,0110
20,04
6
1,15
1741
0,427
646,5
0,0472
71,5
0,160
242,3
0,0134
20,29
7
1,03
3666
0,530
1886,6
0,0338
120,3
0,163
580,2
0,0066
23,49
8
0,93
875
0,466
438,6
0,0467
44,0
0,222
208,9
0,0217
20,42
9
1,25
2239
0,399
714,5
0,0716
128,2
0,127
227,4
0,0165
29,55
10
1,21
2442
0,434
875,8
0,0268
54,1
0,228
460,1
0,0134
27,04
11
1,08
1976
0,314
574,6
0,0591
108,1
0,176
322,0
0,0170
31,11
12
0,94
1156
0,680
836,0
0,0576
70,8
0,277
340,5
0,0366
45,00
13
0,82
957
0,407
475,1
0,0502
58,6
0,128
149,4
0,0115
13,42
14
1,13
2735
0,425
1028,6
0,0282
68,2
0,191
462,3
0,0096
23,23
15
1,13
3370
0,480
1431,6
0,0348
103,8
0,197
587,6
0,0082
24,46
16
0,87
1992
0,345
790,1
0,0605
138,6
0,151
345,8
0,0111
25,42
WSKANIKI
Lp
Kadm [Cd]
Nikiel [Ni]
Chrom [Cr]
Mangan [Mn]
Jon wodorowy [H+]
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
kg/ha*rok
ton/rok
1
0,00112
2,234
0,0042
8,38
0,0015
2,992
0,0334
66,62
0,0641
127,85
2
0,00147
2,642
0,0055
9,88
0,0027
4,852
0,0268
48,16
0,0184
33,06
3
0,00112
2,815
0,0049
12,32
0,0023
5,781
0,0322
80,93
0,0367
92,25
4
0,00129
1,804
0,0057
7,97
0,0027
3,776
0,0239
33,42
0,0431
60,27
5
0,00123
2,241
0,0045
8,20
0,0022
4,008
0,0316
57,57
0,0365
66,50
6
0,00147
2,226
0,0054
8,18
0,0025
3,785
0,0540
81,76
0,0403
61,02
7
0,00104
3,702
0,0043
15,31
0,0020
7,119
0,0393
139,90
0,0208
74,04
8
0,00162
1,525
0,0058
5,46
0,0020
1,882
0,0421
39,62
0,0481
45,27
9
0,00170
3,044
0,0074
13,25
0,0033
5,910
0,0437
78,26
0,0604
108,16
10
0,00080
1,614
0,0036
7,26
0,0031
6,256
0,0309
62,36
0,0226
45,61
11
0,00151
2,763
0,0068
12,44
0,0028
5,123
0,0246
45,01
0,0571
104,48
12
0,00245
3,012
0,0064
7,87
0,0025
3,074
0,0508
62,45
0,0541
66,51
13
0,00136
1,587
0,0057
6,65
0,0026
3,035
0,0356
41,55
0,0375
43,77
14
0,00097
2,348
0,0045
10,89
0,0030
7,261
0,0274
66,31
0,0182
44,05
15
0,00097
2,893
0,0050
14,91
0,0023
6,860
0,0343
102,30
0,0262
78,14
16
0,00152
3,481
0,0066
15,11
0,0027
6,183
0,0277
63,44
0,0402
92,06
79
80
5,09
1,89
6,12
Sód [Na]
Potas [K]
Wapñ [Ca]
0,0441
Mangan [Mn]
757,9
0,0033
Chrom [Cr]
0,0819
0,0075
Nikiel [Ni]
Wysokoœci opadów [mm]
0,00239
Kadm [Cd]
Jon wodorowy [H ]
0,129
0,0374
MiedŸ [Cu]
O³ów [Pb]
0,0390
Cynk [Zn]
¯elazo [Fe]
1,11
0,479
Magnez [Mg]
+
0,612
5,48
12,14
Azot ogólny [Nog.]
4
Azot amonowy [N NH + ]
3,54
Azotyny+azotany [N NO - + NO - ]
3
7,71
2
20,30
Chlorki [Cl-]
1999
Siarczany [SO4 ]
-2
WskaŸnik
zanieczyszczenia
536,2
0,0386
0,0325
0,0019
0,0069
0,00094
0,0129
0,118
0,0260
0,214
0,94
5,62
1,33
4,27
0,467
8,61
3,98
2,81
7,20
14,48
2000
662,6
0,0715
0,0361
0,0019
0,0062
0,00121
0,0197
0,128
0,0372
0,335
0,76
5,13
2,54
3,80
0,323
10,54
5,25
2,93
6,09
16,85
2001
547,3
0,0471
0,0238
0,0013
0,0057
0,00086
0,0082
0,132
0,0301
0,157
0,66
4,75
1,75
3,78
0,192
8,20
4,05
2,60
6,71
13,83
2002
541,2
0,0292
0,0251
0,0017
0,0053
0,00099
0,0073
0,105
0,0300
0,217
0,67
4,96
1,29
3,68
0,197
7,30
3,83
2,27
6,10
11,53
2003
688,7
0,0344
0,0278
0,0018
0,0056
0,00102
0,0105
0,132
0,0351
0,267
0,96
5,76
1,46
4,14
0,222
9,62
4,92
3,17
7,93
15,41
2004
510,0
0,0230
0,0206
0,0018
0,0044
0,00161
0,0069
0,121
0,0223
0,228
0,84
4,69
1,20
4,00
0,220
7,93
3,85
2,48
6,90
12,09
2005
£adunki jednostkowe w kg/ha
626,3
0,0229
0,0321
0,0023
0,0064
0,00105
0,0073
0,142
0,0275
0,437
0,92
6,06
1,41
3,60
0,257
9,70
4,83
3,17
6,41
14,43
2006
669,3
0,0192
0,0246
0,0021
0,0046
0,00133
0,0069
0,142
0,0295
0,302
1,32
6,51
1,33
4,00
0,197
8,72
4,44
2,64
8,21
15,83
2007
626,4
0,0182
0,0274
0,0030
0,0045
0,00097
0,0096
0,191
0,0282
0,425
1,13
6,81
1,78
4,08
0,305
10,89
4,76
3,09
10,74
15,68
2008
198,21
106,73
7,987
18,15
5,784
90,52
312,2
94,4
1159,3
2686
14812
4574
12319
1481,2
29381
13263
8568
18660
49130
1999
93,42
78,66
4,526
16,70
2,275
31,22
285,6
62,9
517,9
2275
13602
3219
10334
1130,2
20838
9632
6801
17425
35044
2000
173,04
87,37
4,598
15,01
2,928
47,68
309,8
90,0
810,8
1839
12416
6147
9197
781,7
25509
12706
7091
14739
40780
2001
113,92
57,49
3,225
13,75
2,092
19,76
319,4
72,8
380,8
1606
11501
4243
9140
464,3
19854
9801
6289
16250
33470
2002
70,76
60,84
3,998
12,82
2,396
17,72
254,8
72,6
526,1
1618
11994
3116
8901
476,8
17674
9280
5487
14756
27904
2003
83,19
67,39
4,445
13,46
2,478
25,44
318,6
85,0
645,7
2319
13934
3537
10008
536,2
23271
11917
7667
19183
37287
2004
55,76
49,82
4,394
10,54
3,893
16,68
291,7
54,0
552,2
2034
11344
2906
9685
532,1
19185
9308
6001
16703
29263
2005
£adunki ca³kowite w tonach
55,39
77,71
5,563
15,40
2,546
17,69
343,4
66,6
1057,6
2217
14658
3404
8709
622,6
23478
11691
7684
15508
34933
2006
46,46
59,58
5,169
11,23
3,224
16,74
344,2
71,3
731,3
3201
15756
3222
9672
477,2
21106
10756
6383
19875
38305
2007
44,05
66,31
7,261
10,89
2,348
23,23
462,3
68,2
1028,6
2735
16482
4308
9874
738,2
26356
11520
7478
25993
37949
2008
Tabela 10. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999–2008 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach] oraz œrednioroczne sumy opadów [mm]
Laserowy miernik wielkoœci cz¹stek,
fot. archiwum OSCh-R w Olsztynie
III. ODCZYN I ZASOBNOŒÆ GLEB W ŒWIETLE BADAÑ
OKRÊGOWEJ STACJI CHEMICZNO-ROLNICZEJ
W OLSZTYNIE
1. WPROWADZENIE
Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza oraz podlegaj¹ce jej Okrêgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze wykonuj¹ zadania w zakresie agrochemicznej obs³ugi rolnictwa na podstawie ustawy z dnia 10 lipca
2007 r. o nawozach i nawo¿eniu (Dz. U. Nr 147, poz 1033 z 2007 r.).
Jednym z najwa¿niejszych zadañ s¹ badania gleb dla potrzeb doradztwa nawozowego, obejmuj¹ce oznaczenie stopnia zakwaszenia oraz
zawartoœci podstawowych sk³adników pokarmowych roœlin (fosforu, potasu i magnezu). Prowadzone s¹ corocznie na obszarze blisko
miliona ha u¿ytków rolnych. W cyklu 3–5 letnim badaniami obejmuje siê oko³o po³owê powierzchni gruntów ornych w Polsce, wykonuj¹c badania ponad 2 mln pobranych próbek. Na podstawie przeprowadzonych badañ wydaje siê corocznie oko³o 50 000 zaleceñ dla
potrzeb doradztwa nawozowego. Corocznie stacje przeprowadzaj¹
ponad 20 000 szkoleñ i instrukta¿y grupowych oraz indywidualnych
dla producentów rolnych na terenie ca³ego kraju.
2. ODCZYN GLEB
Zakwaszenie gleb w Polsce stanowi jeden z najwa¿niejszych czynników ograniczaj¹cych produkcjê roœlinn¹. Przyczyniaj¹ siê do niego
zarówno warunki klimatyczno-glebowe, jak i dzia³alnoœæ cz³owieka. W ponad 90% obszarów kraju wystêpuj¹ gleby wytworzone
z kwaœnych ska³ osadowych, z których intensywnie nastêpowa³o
wymywanie kationów o charakterze zasadowym. Procesy te stymuluj¹ opady oraz niskie temperatury, zw³aszcza w okresie jesienno-zimowym. St¹d te¿ oddzia³ywanie czynników naturalnych w sposób
szczególny przyczynia siê do zakwaszania gleby. Natomiast niezwykle silne oddzia³ywanie cz³owieka na pogorszenie odczynu gleby polega, przede wszystkim na stosowaniu nawo¿enia mineralnego
oraz odprowadzeniu z plonem kationów zasadowych. Szczególnie
niebezpieczne jest wykorzystywanie nawozów fizjologicznie kwaœnych przy niedostatecznych dawkach nawozów wapniowych, których zu¿ycie czasami dalece odbiega od faktycznych potrzeb. Sytuacja taka sprawia, ¿e od ponad 50 lat udzia³ gleb bardzo kwaœnych
i kwaœnych przekracza w Polsce 50% u¿ytków rolnych. Jak wynika
z badañ Okrêgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej (tab. 11) odczyn
ponad po³owy (55%) przebadanej powierzchni u¿ytków rolnych
w województwie warmiñsko-mazurskim by³ bardzo kwaœny i kwaœny. Odczyn lekko kwaœny wykaza³o 26% gleb, a obojêtny i zasadowy tylko 19% badanych u¿ytków rolnych.
W poszczególnych powiatach udzia³ gleb o odczynie bardzo
kwaœnym i kwaœnym waha siê w granicach od 19 do 78%, a mianowicie w: gi¿yckim – 19%, e³ckim – 24%, oleckim – 26%, mr¹gowskim – 27%, piskim, kêtrzyñskim, go³dapskim, nowomiejskim
i wêgorzewskim – od 31 do 46%, a w pozosta³ych od 51 do 78%.
Udzia³ gleb o odczynie obojêtnym i zasadowym przedstawia siê
nastêpuj¹co: w powiecie braniewskim – 4%, lidzbarskim – 6%,
ostródzkim, elbl¹skim i i³awskim – 10–12%, dzia³dowskim, olsztyñskim, szczycieñskim, bartoszyckim – 14–19%, kêtrzyñskim,
wêgorzewskim, nowomiejskim, go³dapskim – 26–28%, piskim,
oleckim, mr¹gowskim, e³ckim i gi¿yckim – 35–54%. Podkreœliæ
nale¿y, ¿e nadmierne zakwaszenie gleb jest podstawowym czynnikiem ich degradacji chemicznej. Przejawem tego procesu jest wzrost
koncentracji toksycznego dla roœlin glinu i manganu, postêpuj¹ce
zubo¿enie gleb w magnez oraz towarzysz¹ce tym zmianom zachwianie równowagi jonowej w œrodowisku glebowym. Bior¹c pod uwagê
ujemne skutki nadmiernego zakwaszenia gleb dla efektywnego
zagospodarowania oraz potrzeb tworzenia warunków produkcji nieska¿onej ¿ywnoœci – wapnowanie powinno staæ siê sta³ym priorytetowym zadaniem w proekologicznej produkcji rolnej. Doprowadzenie gleby do optymalnego dla roœlin odczynu jest wiêc podstawowym warunkiem racjonalnego nawo¿enia NPK i Mg.
81
Wapnowanie gleb
Jak wynika z badañ (tab. 11) w pierwszej grupie podzia³u potrzeb
wapnowania – „wapnowanie konieczne” wymaga oko³o 28% powierzchni u¿ytków rolnych. Ta pierwsza grupa oznacza to, ¿e bez
radykalnej zmiany odczynu wskutek zastosowania odpowiednio
du¿ej dawki wapna nie mo¿na osi¹gn¹æ wyników produkcyjnych
nawet na œrednim poziomie. Niemo¿liwa jest uprawa roœlin intensywnych, a nawo¿enie mineralne jest nieskuteczne, a nawet szkodliwe.
W drugiej grupie podzia³u potrzeb wapnowania – 18% gleb
wymaga „wapnowania potrzebnego”. S¹ to gleby równie¿ o niskiej
kulturze z ograniczon¹ mo¿liwoœci¹ stosowania nawozów mineralnych i gatunków uprawianych roœlin.
Do trzeciej grupy potrzeb wapnowania – „wapnowanie wskazane” – 18% nale¿¹ gleby, na których stosowane dawki wapna daj¹
jeszcze zwy¿ki plonów. Natomiast w czwartej grupie podzia³u –
„wapnowanie ograniczone” – 13%, to gleby, na których powinny
byæ stosowane ma³e dawki wapna dla utrzymania pH gleby na
dotychczasowym poziomie.
Ostatnia grupa potrzeb wapnowania – „wapnowanie zbêdne” –
25% to gleby o optymalnym odczynie, które aktualnie nie wymagaj¹
zabiegu wapnowania.
Stopieñ zakwaszenia gleb polskich oraz potrzeby wapnowania
w kraju s¹ szczegó³owo rozpoznane, natomiast badania prowadzone
od wielu lat przez Okrêgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze pozwalaj¹
na precyzyjne okreœlenie dawek wapna na poszczególne pola w celu
ich odkwaszenia.
Badania Okrêgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej uzasadniaj¹
potrzebê tworzenia korzystniejszych warunków ekonomicznych
zachêcaj¹cych rolników do zwiêkszenia zu¿ycia wapna
nawozowego.
3. ZASOBNOŒÆ GLEB
Dla potrzeb praktyki rolniczej najczêœciej oznacza siê zasobnoœæ
gleby w przyswajalne dla roœlin sk³adniki pokarmowe. Wszystkie
badania zasobnoœci gleb powinny byæ powtarzane w pewnych okresach czasu (3–5 lat), w celu uchwycenia nie tylko aktualnego stanu
zasobnoœci, lecz równie¿ dynamiki zmian zachodz¹cych szczególnie szybko pod wp³ywem dzia³alnoœci cz³owieka. Poznanie szybko-
œci i kierunków tych zmian pozwala na racjonalne wp³ywanie na
ca³okszta³t procesów naturalnych i sztucznych, które maj¹ na celu
podniesienie, a co najmniej utrzymanie dotychczasowego stanu
zasobnoœci gleb. Spoœród czynników, od których zale¿y wysokoœæ
plonów, w miarê rozwoju rolnictwa i wyrównywania siê poziomu
agrotechniki, coraz wiêkszego znaczenia nabiera zasobnoœæ gleb
w podstawowe sk³adniki pokarmowe.
Tabela 11. Odczyn i potrzeby wapnowania gleb u¿ytków rolnych badanych w latach 2005–2008
Lp.
Powiat
Przebadana
powierzchnia Iloœæ próu¿ytków
bek rarolnych
zem
[ha]
Procentowy udzia³ gleb o odczynie (pH)
(w 1 N KCL)
6,6–7,2
Gleby wymagaj¹ce wapnowania
(udzia³ procentowy)
> 7,2
< 4,5
4,6–5,5
5,6–6,5
bardzo
kwaœne
kwaœne
lekko
obojêtne zasadowe konieczne potrzebne wskazane ograniczone
kwaœne
zbêdne
1 bartoszycki
25 124,47
10 193
20
31
30
18
1
32
20
18
16
14
2 braniewski
17 099,57
8 103
31
47
18
3
1
50
22
15
8
5
3 dzia³dowski
4 elbl¹ski
5 e³cki
6 gi¿ycki
7 go³dapski
9 771,37
3 841
19
42
25
12
2
21
20
19
13
27
24 433,90
9 657
28
37
24
10
1
42
20
15
11
12
9 662,93
3 310
6
18
27
37
12
12
9
11
16
52
14 977,97
5 043
5
14
27
32
22
7
7
9
13
64
4 775,87
1 518
10
28
34
21
7
17
15
17
16
35
8 i³awski
12 930,92
5 976
19
38
31
11
1
26
20
19
16
19
9 kêtrzyñski
24 250,09
8 771
9
29
36
22
4
21
16
18
18
27
10 lidzbarski
17 704,65
8 014
30
40
24
5
1
38
22
17
12
11
11 mr¹gowski
8 339,14
2 841
6
21
27
33
13
9
10
12
13
56
22 030,58
9 256
22
37
23
12
6
24
18
17
11
30
13 nowomiejski
4 472,11
1 780
10
31
32
22
5
15
14
18
16
37
14 olecki
8 982,51
2 951
6
20
30
31
13
10
11
12
14
53
15 olsztyñski
20 617,19
8 114
26
36
22
14
2
34
19
15
10
22
16 ostródzki
22 574,71
8 969
25
40
25
9
1
35
20
18
12
15
1 461,88
557
6
25
34
26
9
5
10
14
11
60
12 nidzicki
17 piski
18 szczycieñski
15 609,21
6 267
20
42
21
14
3
21
19
18
9
34
19 wêgorzewski
4 269,77
1 302
12
34
28
20
6
26
15
13
14
32
269 088,84
106 463
20
35
26
15
4
28
18
16
13
25
Razem województwo
82
Fosfor
Potas
Fosfor ma podstawowe znaczenie w kszta³towaniu wielkoœci i jakoœci plonów roœlin. Fosfor w glebie znajduje siê wy³¹cznie w postaci
fosforanów, a œciœlej w postaci ortofosforanów – PO4. Ortofosforany
s¹ trójzasadowe, lecz sta³a dysocjacji pierwszorzêdowego H3PO4
jest znacznie wiêksza od pozosta³ych. Tylko sole dwuwodorowego
fosforanu s¹ rozpuszczalne w wodzie i praktycznie tylko jako
H2PO4-1 wystêpuj¹ w roztworze glebowym i w tej postaci s¹ dostêpne dla roœlin. Nieorganiczne fosforany wystêpuj¹ w glebie jako sole
wapnia, ¿elaza lub glinu. W glebach o pH powy¿ej 6,0 zasobnych
w wapñ, istnieje mo¿liwoœæ powstawania trudno rozpuszczalnych
fluoro- lub hydroksyapatytów. Natomiast w glebach kwaœnych, o pH
poni¿ej 5,0, wystêpuje zwykle wiêksza iloœæ kationów metali trójwartoœciowych Fe i Al, co powoduje z kolei powstawanie nierozpuszczalnych fosforanów ¿elaza lub glinu. Znajomoœæ procesów,
jakim podlegaj¹ zwi¹zki fosforu w glebie, powinna byæ wykorzystywana do stworzenia takich warunków, w jakich procesy uwsteczniania siê s¹ najs³absze lub przynajmniej równowa¿one przez uruchamianie (przede wszystkim odczyn s³abo kwaœny i zbli¿ony do obojêtnego). Fosfor jest pierwiastkiem niezbêdnym do ¿ycia i rozwoju
organizmów. Jego g³ówne zasoby w ³añcuchu pokarmowym znajduj¹ siê w glebie u¿ytków rolnych. Zasób ten zmniejsza siê w wyniku wynoszenia fosforu z plonem i trzeba go uzupe³niaæ, stosuj¹c
nawozy naturalne lub mineralne. Stosowanie du¿ych dawek mineralnych nawozów fosforowych b¹dŸ systematycznego nawo¿enia
naturalnego nie zwiêksza w sposób istotny jego pobierania przez
roœliny. Przyczynia siê natomiast do zwiêkszenia w wierzchnich
warstwach gleby jego form przyswajalnych dla roœlin. Fosfor
w odró¿nieniu od azotu nie ulega procesom samooczyszczenia
w œrodowisku. Raz wprowadzony do ekosystemów pozostaje w nim
trwale zatrzymywany, a tylko niewielka jego iloœæ mo¿e ulegaæ dalszemu rozproszeniu. Trwa³oœæ fosforu w œrodowisku mo¿na porównaæ do trwa³oœci metali ciê¿kich, tylko fosfor nie jest szkodliwy dla
organizmów ¿ywych, wrêcz sprzyja nadmiernej produkcji biomasy
w naturalnych ekosystemach. Aktualne kierunki badañ naukowych
nad fosforem skoncentrowane s¹ m. in. na:
– wyznaczeniu optymalnego poziomu fosforu w glebie, który
gwarantuje stabilny i wysoki plon,
– wyznaczeniu poziomu fosforu w glebie, który nie stanowi
zagro¿enia dla œrodowiska.
Dla potrzeb doradztwa nawozowego Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Olsztynie oznacza fosfor przyswajalny dla
roœlin wed³ug metody Egnera-Riehma. W tabeli 12 przedstawiono
procentowy udzia³ gleb zasobnych w przyswajalny fosfor w piêciostopniowej skali w odniesieniu do powiatów (badania z okresu lat
2005–2008).
W skali województwa, gleby o bardzo niskiej i niskiej zasobnoœci przyswajalnego fosforu stanowi³y – 34% u¿ytków rolnych, œredniej – 27%, a wysokiej i bardzo wysokiej – 39%. W stosunku do
badañ z okresu 2001–2004 zmniejszy³ siê udzia³ gleb o bardzo
niskiej i niskiej zawartoœæ fosforu (4%) i œredniej (2%), a wyraŸnie
zwiêkszy³ siê w wysokiej i bardzo wysokiej (6%).
Wed³ug zaleceñ nawozowych (IUNG/2008) w warunkach bardzo wysokiej zawartoœci fosforu w glebie zalecane dawki nawozu
mo¿na zmniejszyæ o 30–40 kg P2O5, a na glebach o wysokiej zawartoœci o oko³o 20 kg P2O5, ze wzglêdu na bardzo du¿e zagro¿enie dla
œrodowiska. Natomiast nawo¿enia fosforem nie nale¿y stosowaæ,
jeœli jego zawartoœæ w glebie przekracza 40 mg P2O5/ 100g (80 mg
P2O5/100 g w glebach wêglanowych).
Potas razem z azotem i fosforem zaliczany jest do podstawowych
sk³adników decyduj¹cych o wielkoœci plonów. Roœliny pobieraj¹ go
w formie kationu K+ z roztworu glebowego. Przy ma³ych stê¿eniach
potasu w roztworze glebowym potas pobierany jest przez roœliny
aktywnie, natomiast przy du¿ych stê¿eniach mo¿e byæ pobierany biernie. Potas jest niezbêdnym sk³adnikiem w ¿ywieniu cz³owieka
i zwierz¹t. Pierwiastek ten wchodzi w sk³ad wszystkich komórek,
uczestniczy w regulacji ciœnienia osmotycznego, w przemianie wodnej i elektrycznej polaryzacji b³on nerwowych, aktywuje enzymy
zwi¹zane z przemian¹ wêglowodanów i t³uszczów. Jest te¿ katalizatorem w budowie zwi¹zków fosforowych. Potas jest w organizmie ludzkim i zwierzêcym ³atwo wch³aniany, a nadmierne jego iloœci s¹ wydalane w moczu. Wnoszony do gleby w nawozach przechodzi do roztworu glebowego oraz ulega sorpcji przez mineralne i organiczne
koloidy glebowe. Du¿a jego koncentracja w roztworze glebowym
sprzyja tzw. luksusowemu pobieraniu potasu przez roœliny, gromadzi
siê g³ównie w czêœciach wegetatywnych. Jest to zjawisko niepo¿¹dane, gdy¿ du¿a jego zawartoœæ w roœlinach jest szkodliwa dla
zdrowia ludzi i zwierz¹t. Podstaw¹ do oceny glebowych zasobów
potasu przyswajalnego dla roœlin jest chemiczne oznaczenie zawartoœci w glebach tej formy potasu oraz kontrola stanu zaopatrzenia roœlin
w potas poprzez oznaczenie zawartoœci potasu w roœlinach uprawnych. Zawartoœæ przyswajalnego potasu w skali województwa obrazuje tabela 12. Gleby o bardzo niskiej i niskiej zasobnoœci stanowi³y
29% przebadanych u¿ytków rolnych, œredniej – 35%, a wysokiej i bardzo wysokiej – 36%. W porównaniu do badañ z okresu 2001–2004
udzia³ gleb o œredniej zawartoœci potasu zmniejszy³ siê (o 4%),
a wysokiej i bardzo wysokiej zwiêkszy³ siê (o 4%).
Wed³ug zaleceñ nawozowych (IUNG/2008) nawo¿enia potasem mo¿na zaniechaæ, jeœli zawartoœæ sk³adnika jest wiêksza ni¿:
– 35 mg K2O/100 g – w glebach bardzo lekkich
– 40 mg K2O/100 g – w glebach lekkich
– 50 mg K2O/100 g – w glebach œrednich
– 60 mg K2O/100 g – w glebach ciê¿kich
Magnez
Magnez jest podstawowym sk³adnikiem chlorofilu, a ponadto bierze
udzia³ w wielu innych procesach fizjologicznych roœlin i reguluje
w³aœciwe proporcje kationów w biomasie roœlin. Do gleby wprowadza
siê go w dolomicie – zwi¹zku trudno rozpuszczalnym lub siarczanie
potasu rozpuszczalnym w wodzie oraz w innych nawozach. Podobnie
jak i inne pierwiastki pobierany jest przez roœliny z roztworu glebowego oraz ulega sorpcji i wymyciu w g³¹b profilu glebowego i do wód
gruntowych. Na ogó³ przyjmuje siê, ¿e wymycie magnezu wynosi
13–30 kg z ha rocznie, w wiêkszym stopniu z gleb lekkich, ubogich
w kompleks sorpcyjny ni¿ z gleb œrednich i ciê¿kich. Dlatego objawy
braku magnezu wystêpuj¹ najczêœciej na glebach lekkich. Niedostatek
magnezu w glebie jest czêsto przyczyn¹ niskich plonów, a nawet nie
udania siê uprawy. Niedobór tego pierwiastka jest wyraŸnie zwi¹zany
z zakwaszeniem gleby. Poprawa odczynu gleby poprzez wapnowanie
stwarza mo¿liwoœci pobierania przez roœlinê magnezu ze zwi¹zków
uprzednio niedostêpnych i odwrotnie zwi¹zki magnezu dodane do
gleby powoduj¹ jej odkwaszenie. Z tych przyczyn nawo¿enie gleb
magnezem traktuje siê ³¹cznie z wapnowaniem, tym bardziej, ¿e
dostêpnymi u nas nawozami magnezowymi s¹ nawozy wapniowo –
magnezowe.
Zasobnoœæ u¿ytków rolnych w przyswajalny magnez, przebadanych w latach 2005–2008, przedstawiono w tabeli 12.
U¿ytki rolne o niskiej i bardzo niskiej zawartoœci magnezu stanowi³y – 25% powierzchni przebadanych gleb, o œredniej – 29%,
a wysokiej i bardzo wysokiej – 46%. Zawartoœæ magnezu w analizowanym okresie 2005–2008 uleg³a wyraŸnemu zwiêkszeniu wzglêdem zawartoœci stwierdzonej w latach 2001–2004 niskiej i bardzo
niskiej o 6%, a wysokiej i bardzo wysokiej o 7%.
83
Tabela 12. Zasobnoœæ gleb w przyswajalne formy makroelementow u¿ytków rolnych badanych w latach 2005–2008 (procentowe udzia³y)
Fosfor (P2O5)
Lp.
Powiat
Przebadana
powierzchnia
u¿ytków
rolnych [ha]
Potas (K2O)
Magnez (Mg)
Iloœæ
barbarbarbarbarpróbek barœred- wyso- dzo
œred- wyso- dzo
œred- wyso- dzo
dzo ni- niska
dzo ni- niska
razem dzo ni- niska
nia
ka wysonia
ka wysonia
ka wysoska
ska
ska
ka
ka
ka
1
bartoszycki
25 124,47
10 193
10
25
28
18
19
5
13
33
22
27
3
13
2
braniewski
17 099,57
8 103
10
37
27
13
13
4
13
39
25
19
10
19
3
dzia³dowski
9 771,37
3 841
2
14
25
26
33
13
26
31
19
11
12
27
4
elbl¹ski
24 433,90
9 657
12
25
22
15
26
7
22
37
16
18
5
12
5
e³cki
6
gi¿ycki
7
go³dapski
8
i³awski
9
kêtrzyñski
24 250,09
10
lidzbarski
11
mr¹gowski
12
nidzicki
13
14
15
25
23
36
28
21
22
34
18
9
23
20
40
9 662,93
3 310
13
34
29
12
12
12
31
36
12
9
2
7
25
28
38
14 977,97
5 043
9
26
27
17
21
13
27
38
14
8
4
18
33
23
22
4 775,87
1 518
21
35
21
10
13
13
39
35
9
4
3
13
33
28
23
12 930,92
5 976
2
16
25
19
38
5
17
38
22
18
7
20
35
23
15
8 771
4
21
28
21
26
3
12
31
21
33
3
12
25
24
36
17 704,65
8 014
17
28
24
15
16
7
21
38
19
15
6
16
27
21
30
8 339,14
2 841
7
24
29
18
22
7
22
32
18
21
1
13
37
29
20
22 030,58
9 256
4
21
27
20
27
16
24
28
19
13
17
23
32
16
12
nowomiejski
4 472,11
1 780
2
10
22
22
44
7
22
39
17
15
8
21
33
24
14
olecki
8 982,51
2 951
11
35
26
14
14
6
27
42
16
9
1
9
28
30
32
olsztyñski
20 617,19
8 114
12
28
24
17
19
4
20
38
20
18
7
18
32
23
20
16
ostródzki
22 574,71
8 969
7
21
29
21
22
5
19
38
21
17
13
26
30
17
14
17
piski
1 461,88
557
8
22
24
18
28
24
25
23
16
12
1
9
37
25
28
18
szczycieñski
15 609,21
6 267
11
30
24
14
20
29
29
26
10
6
20
17
28
21
14
19
wêgorzewski
4 269,77
1 302
12
30
27
17
14
7
22
41
19
11
2
9
23
25
41
269 088,84
106 463
9
25
27
17
22
9
20
35
19
17
8
17
29
22
24
Razem województwo
4. PODSUMOWANIE
1. Stopieñ zakwaszenia oraz potrzeby wapnowania w województwie warmiñsko-mazurskim s¹ szczegó³owo rozpoznane, a badania Okrêgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej uzasadniaj¹ potrzebê
tworzenia korzystniejszych warunków ekonomicznych zachêcaj¹cych rolników do zwiêkszenia zu¿ycia wapna nawozowego.
2. Podstaw¹ racjonalnego nawo¿enia jest ocena stanu agrochemicznego gleby. W tym kierunku badania odczynu oraz zasobnoœci
gleb w przyswajalny fosfor, potas i magnez powinny byæ wykonywane raz na 3–5 lat.
3. Przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej pozwala na
osi¹gniêcie wysokich i pe³nowartoœciowych plonów i nie stanowi
zagro¿enia dla œrodowiska naturalnego.
84
Literatura:
1. Polskie Towarzystwo Nawozowe. Nawozy i nawo¿enie 3/2001.
2. Zeszyty edukacyjne 7/2002, IMUZ, 2002.
3. Synteza wyników badania gleb w latach 2001/2004 Okrêgowa
Stacja Chemiczno-Rolnicza w Olsztynie, 2004.
4. Synteza wyników badania gleb w latach 2005–2008 Okrêgowa
Stacja Chemiczno-Rolnicza w Olsztynie, 2008.
5. Stosowanie agrochemikaliów IUNG, Pu³awy 2004.
6. Zalecenia nawozowe IUNG-PIB, Pu³awy, 2008.
BRANIEWO
BARTOSZYCE
GO£DAP
ELBL¥G
WÊGORZEWO
Procent gleb o niskiej
i bardzo niskiej zasobnoœci w fosfor
LIDZBARK WARM.
OLECKO
KÊTRZYN
do 20%
GI¯YCKO
MR¥GOWO
21 - 40%
E£K
OLSZTYN
41 - 60%
OSTRÓDA
PISZ
I£AWA
61 - 80%
SZCZYTNO
NOWE
MIASTO LUB.
81 - 100%
NIDZICA
Udzia³ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoœci fosforu
w poszczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego
DZIA£DOWO
BRANIEWO
i bardzo niskiej zasobnoœci w magnez
BARTOSZYCE
GO£DAP
ELBL¥G
WÊGORZEWO
LIDZBARK WARM.
OLECKO
KÊTRZYN
do 20%
GI¯YCKO
MR¥GOWO
21 - 40%
E£K
OLSZTYN
41 - 60%
OSTRÓDA
PISZ
I£AWA
61 - 80%
SZCZYTNO
NOWE
MIASTO LUB.
81 - 100%
NIDZICA
Udzia³ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoœci magnezu
DZIA£DOWO
BRANIEWO
i bardzo niskiej zasobnoœci w potas
BARTOSZYCE
GO£DAP
ELBL¥G
WÊGORZEWO
LIDZBARK WARM.
OLECKO
KÊTRZYN
do 20%
GI¯YCKO
MR¥GOWO
21 - 40%
E£K
OLSZTYN
41 - 60%
OSTRÓDA
PISZ
I£AWA
61 - 80%
SZCZYTNO
NOWE
MIASTO LUB.
81 - 100%
NIDZICA
Udzia³ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoœci potasu
DZIA£DOWO
BRANIEWO
BARTOSZYCE
GO£DAP
ELBL¥G
WÊGORZEWO
Procent gleb kwaœnych
i bardzo kwaœnych
LIDZBARK WARM.
OLECKO
KÊTRZYN
do 20%
GI¯YCKO
MR¥GOWO
E£K
21 - 40%
OLSZTYN
41 - 60%
OSTRÓDA
PISZ
I£AWA
61 - 80%
SZCZYTNO
NOWE
MIASTO LUB.
81 - 100%
NIDZICA
DZIA£DOWO
Udzia³ gleb kwaœnych i bardzo kwaœnych
Mapa 3. Mapy zasobnoœci gleb
85
Hodowla – odnowienia naturalne Spychowo
Fot. A. Sobania
IV. OCHRONA LEŒNEJ PRZYRODY W LASACH
REGIONALNEJ DYREKCJI LASÓW PAÑSTWOWYCH
W OLSZTYNIE I BIA£YMSTOKU (WYBRANE ELEMENTY)*
1. OGÓLNE ZASADY I PRAKTYKI W OCHRONIE LEŒNEJ PRZYRODY
Obszary leœne zarz¹dzane przez Regionaln¹ Dyrekcjê Lasów
Pañstwowych w Olsztynie oraz Bia³ymstoku (w granicach woj. warmiñsko-mazurskiego) obejmuj¹ powierzchniê oko³o 838 tys. ha
i 104 tys. ha lasów nadzorowanych. Najwiêkszymi kompleksami
leœnymi na tym terenie s¹: Puszcza Piska ok. 100 tys. ha, Puszcza
Napiwodzko-Ramucka ok. 89 tys. ha, Lasy Taborskie ok. 35 tys. ha,
Lasy I³awskie ok. 25 tys. ha, Puszcza Kurpiowska Zielona ok. 60 tys.
ha, Puszcza Romincka ok. 13 tys. ha, Puszcza Borecka ok. 30 tys. ha.
Wielofunkcyjna zrównowa¿ona ekologicznie gospodarka leœna nie
tylko na obszarach o charakterze puszczañskim w pierwszym rzê-
dzie ukierunkowana jest na: funkcje ekologiczne (ochronne)
zapewniaj¹ce ochronê i restytucjê ró¿norodnoœci siedlisk przyrodniczych i gatunków roœlin oraz zwierz¹t. Stabilizacjê obiegu wody
w przyrodzie i innych funkcji œrodowiskotwórczych lasu. Dalej
funkcje produkcyjne (gospodarcze), pozwalaj¹ce na zachowanie
odnawialnoœci i trwa³ego u¿ytkowania po¿ytków z lasu. Nastêpnie
nie mniej wa¿ne funkcje spo³eczne, ukierunkowane miêdzy innymi
na kszta³towanie korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla spo³eczeñstwa, miejsc pracy, rozwoju kultury, oœwiaty
i nauki oraz edukacji ekologicznej spo³eczeñstwa.
2. WYPE£NIANIE FUNKCJI EKOLOGICZNYCH (DZIA£ANIA OCHRONNE)
2.1. Realizowane w praktyce zasady i dzia³ania
wielofunkcyjnej i zrównowa¿onej ekologicznie
gospodarki leœnej
W dniu 11 maja 1999 r. Dyrektor Generalny Lasów Pañstwowych
wprowadzi³ do stosowania znowelizowane (Zarz¹dzenie Nr 11
z 1995 r.) Zarz¹dzenie Nr 11 A, w którym zawarte s¹ zgodne z polskim prawem leœnym podstawowe zasady dotycz¹ce dalszego
doskonalenia prowadzonej zrównowa¿onej ekologicznie gospodarki leœnej w Lasach Pañstwowych dotycz¹ce:
& utrzymania trwa³oœci lasów i ci¹g³oœci ich u¿ytkowania,
& powiêkszania zasobów leœnych i wzmagania ich korzystnego wp³ywu na warunki ¿ycia cz³owieka i funkcjonowania
ca³oœci przyrody,
& powszechnej ochrony lasów.
Jednoczeœnie w Zarz¹dzeniu tym wskazano „ze wzglêdu na
wielostronne funkcje lasów w zagospodarowaniu przestrzennym
w rozumieniu lokalnym, krajowym i globalnym, dzia³alnoœæ gospodarcza w Lasach Pañstwowych powinna byæ prowadzona
z uwzglêdnieniem miêdzynarodowych kryteriów i wskaŸników
zrównowa¿onego rozwoju lasów i leœnictwa zmierzaj¹cych do:
1. zachowania biologicznej ró¿norodnoœci lasów,
2. utrzymania produkcyjnej zasobnoœci lasów,
3. utrzymania zdrowia i ¿ywotnoœci ekosystemów leœnych,
4. ochrony zasobów glebowych i wodnych w lasach,
5. zachowania i wzmagania udzia³u lasów w globalnym bilansie
wêgla,
6. utrzymania i wzmacniania d³ugofalowych i wielostronnych
korzyœci spo³eczno-ekonomicznych p³yn¹cych z lasów,
7. istnienia prawnych, politycznych i instytucjonalnych rozwi¹zañ
wspomagaj¹cych trwa³y zrównowa¿ony ekologicznie rozwój
gospodarki leœnej.
Wyznaczone w wytycznych cele osi¹gane s¹ poprzez realizacjê, w odniesieniu do lasu wielofunkcyjnego, miêdzy innymi takich
dzia³añ jak:
&
zachowanie ekosystemów leœnych w stanie zbli¿onym do
naturalnego
Zgodnie z priorytetowymi funkcjami lasów gospodarka leœna jest
podporz¹dkowana w pierwszym rzêdzie funkcjom ochronnym.
Wa¿nym dzia³aniem jest realizowany pó³naturalny kierunek hodowli lasu, którego celem jest kszta³towanie lasu z uwzglêdnieniem praw
* uwaga – granice administracyjne regionalnych dyrekcji LP nie pokrywaj¹ siê z granicami województwa
86
leœnej przyrody rz¹dz¹cych ekosystemami leœnym. Las pó³naturalny
jest ekologicznie zrównowa¿ony, mniej wra¿liwy na zagro¿enia,
oraz spe³nia w optymalnym stopniu funkcje œrodowiskowotwórcze.
Zawiera on w swym sk³adzie wszystkie gatunki drzew, krzewów
i roœlin zielnych wystêpuj¹cych w danym obszarze geograficznym
wraz z ca³¹ jego naturaln¹ ró¿norodnoœci¹ biologiczn¹ innych organizmów i mo¿liwoœci¹ wype³niania funkcji wynikaj¹cych z potrzeb
cz³owieka.
&
restytucja obecnie zniekszta³conych i zdegradowanych ekosystemów leœnych
Trwa systematyczna przebudowa monolitów drzewostanów iglastych i liœciastych w kierunku dostosowywania ich sk³adów gatunkowych do siedlisk leœnych. Realizowany jest program renaturalizacji siedlisk mokrad³owych (naturalnych bagien i torfowisk). Wprowadzanie do drzewostanów sosnowych dolnych warstw zbudowanych z rodzimych gatunków liœciastych drzew i krzewów, a tak¿e
wzbogacanie biocenoz leœnych nektarodajnymi gatunkami roœlin
zielnych.
&
ochrona ró¿norodnoœci biologicznej na ka¿dym jej poziomie
Ró¿norodnoœæ biologiczna rozumiana jako zró¿nicowanie wszystkich ¿ywych organizmów wystêpuj¹cych w ekosystemach oraz
w zespo³ach ekologicznych, których s¹ czêœci¹. Dotyczy to zró¿nicowania zarówno w obrêbie gatunku, jak i puli genowej pomiêdzy
gatunkami oraz ró¿norodnoœci ekosystemów i krajobrazów. Uwzglêdniaj¹c prawa rz¹dz¹ce przyrod¹ nie tylko chronimy istniej¹ce zasoby
ró¿norodnoœci biologicznej, ale równie¿ d¹¿ymy do jej kszta³towania,
zapobiegaj¹c potencjalnym zagro¿eniom. S³u¿¹ temu dzia³ania
ochronne w miejscu naturalnego wystêpowania danego elementu œrodowiska (in situ) jak i poza tymi miejscami, czyli (ex situ).
Przyk³adem jest tu za³o¿one Arboretum w Nadleœnictwie Kudypy
i ochrona na ca³ym obszarze zarz¹dzanym przez Lasy Pañstwowe
gin¹cych lub zagro¿onych wyginiêciem siedlisk przyrodniczych,
gatunków roœlin i zwierz¹t. Przedmiotem ochrony w lasach jest ca³a
ró¿norodnoœæ biologiczna, pocz¹wszy od wewn¹trzgatunkowej
(genetycznej), poprzez miêdzygatunkow¹, a¿ do ponadgatunkowej
(ekosystemy, krajobrazy). W gospodarce leœnej ochrona ró¿norodnoœci biologicznej wykonywana jest przede wszystkim przez: ograniczenie usuwania materii organicznej w postaci martwych drzew
i pozosta³oœci po pozyskanym drewnie (pozostawianie drzew dziuplastych, próchniej¹cych), odtwarzanie i zachowywanie cennych przyrodniczo fragmentów œrodowiska (bagna, torfowiska, ³¹ki œródleœne)
i runa leœnego, dzia³ania stwarzaj¹ce lub poprawiaj¹ce warunki bytowania gatunków rzadkich, zagro¿onych lub po¿ytecznych z punktu
widzenia gospodarki leœnej (ptaki owado¿erne, mrówki i inne drapie¿ne owady, p³azy, gady, nietoperze), zwiêkszanie naturalnej bazy
¿erowej i miejsc bytowania wszystkich gatunków zwierz¹t wystêpuj¹cych w lasach, w tym miêdzy innymi poprzez kszta³towanie ekotonów i stosowanie metody ogniskowo-kompleksowej. Innym bardzo
wa¿nym dzia³aniem jest identyfikacja miejsc wystêpowania i ochrona, przez stosowanie racjonalnych zasad gospodarki leœnej, gin¹cych
lub zagro¿onych wyginiêciem siedlisk, gatunków roœlin i zwierz¹t na
obszarach wykonywanych zadañ gospodarczych.
W powy¿szych dzia³aniach wykorzystuje siê wyniki waloryzacji i inwentaryzacji przyrodniczej nadleœnictwa oraz ustalenia planu
urz¹dzenia lasu w czêœci: „Program ochrony przyrody w nadleœnictwie”.
&
ochrona ró¿norodnoœci ekosystemów leœnych
W tym zakresie realizuje siê miêdzy innymi: zmniejszanie area³ów
zrêbów zupe³nych, szerokoœæ zrêbów zupe³nych dla sosny i œwierka
mieœci siê w granicach 30–60 m z pozostawianiem oko³o 20–30
sztuk nasienników na 1 ha w formie grup i kêp z podszytem, nalotem,
podrostem i runem; pozostawianie na zrêbach grup i kêp drzew
domieszkowych i biocenotycznych w celu poprawy struktury wiekowej i bioró¿norodnoœci; nie lokalizuje siê zrêbów zupe³nych przy
drogach publicznych, zbiornikach i ciekach wodnych; wszêdzie,
gdzie jest to mo¿liwe preferowane s¹ rêbnie (sposoby odnowienia
lasu) z³o¿one. Zró¿nicowanie biologiczne traktowane jest jako bardzo istotny element ochrony przyrody. Wp³ywa ono na zwiêkszenie
stabilnoœci i odpornoœci biologicznej lasów, zachowanie cennych
i niejednokrotnie unikatowych fragmentów leœnej przyrody, wzbogacanie walorów przyrodniczych, powoduje wzmo¿enie si³ wytwórczych œrodowiska. Punktem wyjœcia w odnowieniach lasu jest
zachowanie puli genowej rodzimych, najlepiej przystosowanych do
lokalnych warunków gatunków wykazuj¹cych najwiêksz¹ odpornoœæ na niekorzystne czynniki biotyczne i abiotyczne. Podstawow¹
metod¹ odnowienia lasu jest inicjowanie, wszêdzie gdzie to jest
mo¿liwe, odnowieñ naturalnych a przy ich braku zak³adanie bloków
upraw pochodnych z potomstwa wy³¹czonych drzewostanów
nasiennych. Pozostawianie w ka¿dym, przewidzianym do odnowienia przez u¿ytkowanie rêbne, drzewostanie czêœci (od 5% do 10%)
starych drzew do ich biologicznej œmierci i rozpadu, w celu stworzenia siedlisk licznych gatunków biocenoz leœnych. Drzewa takie
(a wœród nich oczywiœcie drzewa dziuplaste i martwe) pozostawiane
s¹ w formie biogrup z istniej¹cym podrostem i podszytem na pow.
6–10 arów o kszta³cie zbli¿onym do ko³a. Biogrupy reprezentuj¹
przekrojowe warunki panuj¹ce w drzewostanie i zawieraj¹ mo¿liwie
najwiêksze zró¿nicowanie gatunkowe zarówno górnego i dolnego
piêtra, jak i warstwy podszytowej drzew i krzewów oraz miejsca
wystêpowania roœlin i zwierz¹t. Zachowywane s¹ w stanie zbli¿onym do naturalnego lub odtwarzane œródleœne zbiorniki i cieki
wodne, a tak¿e prowadzona jest renaturalizacja i szczególna ochrona
lasów ³êgowych, wilgotnych oraz naturalnych bagien i torfowisk.
W ramach ochrony gleb leœnych i kumulowanej w nich substancji
organicznej m. in. pozostawiane s¹ w zdrowych drzewostanach
drobne ga³êzie i martwe oraz zamieraj¹ce drzewa bez wartoœci
gospodarczej. Przy pozyskaniu drewna wdra¿ane s¹ przyjazne œrodowisku leœnemu techniki pozwalaj¹ce na prowadzenie prac w sposób ograniczaj¹cy do minimum uszkodzenia pozostaj¹cych sk³adników lasu poprzez: wyrób sortymentów drzewnych w drzewostanie
i zrywkê (wstêpny wywóz) ci¹gnikami nasiêbiernymi po odpowiednio zaplanowanych szlakach zrywkowych; odchodzenie od ciê¿kiego sprzêtu transportowego; stosowanie sprzêtu specjalistycznego
w lasach o szczególnych wartoœciach przyrodniczych. W celu poprawy jakoœci sadzonek, zosta³a ograniczona powierzchnia kwater produkcyjnych na szkó³kach na rzecz pasów ochronnych, utworzonych
z drzew i krzewów. W pielêgnacji sadzonek ograniczono stosowanie
œrodków chemicznych i zwiêkszono nawo¿enie organiczne. Stosowana jest w szkó³kach mikoryzacja sadzonek. rewitalizacja gleby.
Przy sztucznym odnawianiu zasobów lub uzupe³nianiu samosiewów
nastêpuje wzbogacanie sk³adu gatunkowego oraz form zmieszania
gatunków w dostosowaniu do naturalnej mozaikowatoœci siedlisk.
Podczas zalesiania gruntów porolnych wykorzystywane s¹ istniej¹ce zadrzewienia, pozostawiane oczka wodne, bagienka oraz
wykorzystywane wszelkie zró¿nicowanie siedliskowe do urozmaicenia gatunkowego upraw leœnych. W uzasadnionych wypadkach
wykorzystywana jest równie¿ powsta³a sukcesja naturalna.
Szczególnie w kompleksach puszczañskich celem nadrzêdnym
gospodarki leœnej jest ochrona ró¿norodnoœci i z³o¿onoœci biologicznej drzewostanów.
Wszystkie nadleœnictwa wykonuj¹ swoje zadania w oparciu
o podstawowy dokument planistyczny gospodarki leœnej – plan
urz¹dzenia lasu, którego integraln¹ czêœci¹ s¹ „Programy ochrony
przyrody w nadleœnictwie”. Plany te stanowi¹ kompendium wiedzy
o leœnej przyrodzie, wystêpuj¹cych zagro¿eniach i zasadach oraz
metodach jej ochrony.
2.2. Biologiczne metody ochrony lasu
W gospodarce leœnej zdecydowanie ograniczane jest stosowanie
œrodków chemicznych przy wykonywaniu wszelkiego rodzaju czynnoœci gospodarczych. Z tego wzglêdu w ochronie lasu, wszêdzie
gdzie to mo¿liwe, œrodki chemiczne zastêpuje siê innymi metodami.
87
W ograniczaniu liczebnoœci szkodliwych owadów stosowane s¹
g³ównie biologiczne metody. Najpowszechniej stosowane zabiegi to
ochrona mrówek i koncentracja ptaków gatunków owado¿ernych
oraz nietoperzy.
Wspomaganiu odpornoœci biologicznej drzewostanów, zw³aszcza na ubogich siedliskach borów sosnowych s³u¿y biologiczna
metoda ogniskowo kompleksowej ochrony lasu, gdzie w pierwotnych centrach gradacyjnych owadów zak³adane s¹ remizy. W miejscach tych usuwa siê wiêkszoœæ drzewostanu, pozostawiaj¹c pojedyncze drzewa a ca³oœæ siê grodzi. Wewn¹trz wykonuje siê podsadzenia drzewami i krzewami o bujnym kwitnieniu, gêstym uga³êzieniu, czêsto silnie owocuj¹cych oraz nektarodajnych. Dodatkowo
wywiesza siê budki lêgowe, schrony dla nietoperzy, buduje poid³a
i wywiesza karmê dla ptaków. Celem tych dzia³añ jest stworzenie
œrodowiska sprzyjaj¹cego bytowaniu ró¿nego rodzaju entomofagów
stanowi¹cych najwa¿niejszy element oporu œrodowiska. Obecnie
podstawow¹ metod¹ ochrony ekosystemów leœnych jest stosowanie
integrowanych metod ochrony, opartych na starannie dobranym
i przemyœlanym programie, obejmuj¹cym dzia³ania modyfikuj¹ce
œrodowisko w kierunku zmian niekorzystnych dla sprawców szkód,
a korzystnych dla ich wrogów naturalnych (parazytoidów,
drapie¿ców).
2.3. Ochrona wód przez zachowanie i czynne zabiegi ochrony bagien, œródleœnych ³¹k, trzêsawisk
i torfowisk, odtworzenia i renaturalizacja tych
ekosystemów
Jednym z podstawowych czynników, które decyduj¹ o trwa³oœci
lasów jest ograniczanie procesów degradacji stosunków wodnych
w lasach. Temu celowi s³u¿¹ programy odbudowy ma³ej retencji.
Pod pojêciem tym nale¿y rozumieæ zdolnoœæ do gromadzenia wody
w ma³ych obiektach oddzia³uj¹cych na œrodowisko lokalne. Sprzyjaj¹ temu du¿e iloœci ma³ych zbiorników, jezior i cieków wodnych,
torfowisk i bagien (tak czêsto odwadnianych w przesz³oœci).
W³aœciwa gospodarka wod¹ pozwala na zwiêkszenie uwilgotnienia
siedlisk i utrzymywanie mo¿liwie korzystnego poziomu wody gruntowej. Ma to bezpoœredni wp³yw na ³agodzenie zmian pogodowych,
zwiêkszenie bioró¿norodnoœci, zmniejszenie dyspozycji chorobowej drzew i ca³ych drzewostanów oraz na ograniczenie procesów
erozyjnych.
Racjonalna dzia³alnoœæ w dziedzinie gospodarki leœnej równie¿
ma bezpoœredni wp³yw na utrzymanie w³aœciwych stosunków wodnych. Najbardziej znanym sposobem zwiêkszania retencji jest zwiêkszanie lesistoœci, przebudowa drzewostanów, fitomelioracyjne
zabiegi pielêgnacyjne, obsadzanie cieków i zbiorników wodnych
drzewami i krzewami w celu zmniejszenia odp³ywu wody ze zlewni,
zachowanie w stanie nienaruszonym i niedopuszczanie do przesuszania bagien i torfowisk.
Budowane w lasach systemy melioracyjne by³y projektowane
w wiêkszoœci na jednokierunkowy odp³yw wody z lasów. Przebudowa istniej¹cych, ich modernizacja i budowa nowych systemów
w przystosowaniu do pe³nienia funkcji retencyjnych, umo¿liwi
odtworzenie i renaturalizacjê przesuszonych torfowisk i bagien.
Pozwala to na zwiêkszenie zasobów wodnych poprzez:
u³atwienie przep³ywu wód opadowych do wód podziemnych (dno
i skarpy rowów), zwiêkszenie retencji powierzchniowej (zatrzymanie czêœci opadów w rowach), doprowadzenie wody do sta³ych lub
okresowych zbiorników. Wyposa¿enie dotychczasowych systemów
melioracyjnych w urz¹dzenia hamuj¹ce lub spowalniaj¹ce odp³yw
wód (zastawki, mnichy, progi, namulniki) z³agodzi skutki niedoborów wody w okresach suszy oraz umo¿liwi utrzymanie w³aœciwego
poziomu wody na terenach bagiennych i torfowiskach.
88
Wa¿n¹ rolê w ekosystemach pe³ni¹ strefy ekotonowe. Stanowi¹ one mniej lub bardziej zró¿nicowan¹ granicê rozdzielaj¹c¹ diametralnie ró¿ne œrodowiska, jak np. las–pole, las–woda. Strefy
takie pe³ni¹ rolê buforów hamuj¹cych niekorzystne lub niszcz¹ce
dzia³anie wynikaj¹ce z nag³ej zmiany œrodowiska. Zadaniem stref
leœnych ekotonowych jest ochrona brzegowych czêœci drzewostanów przed skutkami silnej insolacji, a zw³aszcza wysuszaj¹cym
wp³ywem wiatrów i ubijaniem gleb przez padaj¹ce deszcze. Ponadto, ze wzglêdu na specyficzne warunki, czêsto wystêpuj¹ tu rzadkie
i chronione gatunki przystosowane do ¿ycia tylko w takim
œrodowisku.
Powa¿nym ograniczeniem w utrzymaniu ró¿norodnoœci biologicznej leœnej przyrody jest, nie w pe³ni kontrolowany, zbiór
p³odów runa leœnego tj. grzybów, jagód i roœlin (w tym gatunków
chronionych) lub ich czêœci na cele lecznicze.
2.4. Inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych oraz
gatunków roœlin i zwierz¹t gin¹cych lub
zagro¿onych wyginiêciem w skali Europy
W latach 2006–2008 pierwszy raz po 1945 r. leœnicy z udzia³em
naukowców biologów oraz organizacji pozarz¹dowych, przeprowadzili inwentaryzacjê gin¹cych lub zagro¿onych wyginiêciem
w skali Europy siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roœlin
i zwierz¹t, jako uzupe³nienie dotychczasowej inwentaryzacji roœlin
i zwierz¹t prowadzonej w Lasach Pañstwowych. W ramach realizacji wymienionego zadania powo³ano w 2006 r., Decyzj¹ Nr 71
Dyrektora RDLP w Olsztynie oraz zarz¹dzeniem nr 16/06 Dyrektora RDLP w Bia³ymstoku, regionalne organy opiniodawczo-doradcze do merytorycznej oceny wyników inwentaryzacji,
w sk³ad których weszli naukowcy pod przewodnictwem prof. dr
hab. Czes³awa Ho³dyñskiego (m. in. z Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie) oraz prof. dr hab. Aleksandra
Soko³owskiego, wojewódzcy konserwatorzy przyrody, przedstawiciele PZ£, organizacji pozarz¹dowych, parków krajobrazowych
oraz leœnicy. W nadleœnictwach powo³ano zespo³y inwentaryzacyjne, sk³adaj¹ce siê z merytorycznych pracowników nadleœnictw,
leœniczych oraz zaproszonych przedstawicieli organizacji
pozarz¹dowych, parków krajobrazowych, nauki itp. Inwentaryzacja obejmowa³a dwa etapy. W I etapie w 2006 r. zebrano materia³y
pomocnicze, na które sk³ada³y siê m. in. wyci¹gi z ró¿nego rodzaju
ewidencji, wypisy ze Standardowych Formularzy Danych dla
obszarów NATURA 2000, wypisy z opracowañ naukowo-badawczych, wyci¹gi z planów ochrony obszarów objêtych ochron¹
prawn¹, informacje uzyskane z wywiadów z pracownikami parków krajobrazowych, dzia³aczy ekologicznych, miejscowej
spo³ecznoœci itp. W II etapie w 2007 r. zespo³y robocze, wczeœniej
przeszkolone, przeprowadzi³y tzw. czêœæ terenow¹ inwentaryzacji,
ich spostrze¿enia terenowe zapisywane by³y we wczeœniej przygotowanych raptularzach, po czym wprowadzane do raptularza informatycznego, a nastêpnie przes³ane do Regionalnej Dyrekcji LP
w Olsztynie i Bia³ymstoku, a dalej do Dyrekcji Generalnej LP.
Wyniki inwentaryzacji terenowej poddane by³y analizie i weryfikacji przez w/w organ opiniodawczo-doradczy. W 2008 roku dokonano uzupe³nienia i weryfikacji wyników inwentaryzacji terenowej. Wiêkszoœæ gatunków fauny i flory objêtych inwentaryzacj¹
przyrodnicz¹, dotychczas nie by³a zinwentaryzowana (wykazywana w literaturze) na naszym terenie. Zatrudnieni specjaliœci przez
nadleœnictwa oraz leœnicy niejednokrotnie byli pionierami
w odkrywaniu stanowisk naturowych siedlisk przyrodniczych oraz
gatunków flory i fauny.
Najwiêkszym odkryciem by³o znalezienie ca³kowicie nowych
stanowisk lipiennika Loesela, na terenie Nadleœnictw: I³awa,
Jedwabno, Lidzbark, Olsztynek, Susz, Szczytno, Gi¿ycko, Go³dap –
³¹cznie 17 stanowisk. Na najwiêkszym stanowisku (w skali kraju)
w N-ctwie Susz odnotowano ok. 700–800 roœlin.
Tabela 13. Wyniki inwentaryzacji
Siedliska przyrodnicze
RDLP w Olsztynie 89 589,48 ha siedlisk leœnych i nieleœnych oraz RDLP Bia³ystok – 26 531,42 ha, tj.
razem 116 120,9 ha, co stanowi 15% pow. LP
Gatunki dzikiej flory
6 gat.: sierpiec b³yszcz¹cy, leniec bezpodkwiatkowy,
sasanka otwarta, skalnica torfowiskowa, lipiennik
Loesela, rzepik szczeciniasty
Gatunki dzikiej fauny
17 gat.: poczwarówki zwê¿ona i jajowata, zalotka wiêksza, czerwoñczyk nieparek, jelonek rogacz, pachnica
dêbowa, zgniotek cynobrowy, kozioróg dêbosz, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, ¿ó³w b³otny, mopek,
bóbr, wilk, wydra, ryœ, ¿ubr
PLB 280009
Nazwa
Ostoja Warmiñska
PLB280007
Zalew Wiœlany
PLB280012
Jezioro Dobskie
PLB 280004
Jezioro Oœwin i okolice
Tabela 16. Wykaz specjalnych obszarów ochrony (SOO) w RDLP Olsztyn
– Dyrektywa Siedliskowa
Kod obszaru
PLH280002
Gier³o¿
53,29
PLH280010
Budwity
288,04
PLH280006
Rzeka Pas³êka
2 590,83
PLH280001
Dolina Drwêcy
840,17
PLH280003
Jezioro Karaœ
667,94
PLH280011
G¹zwa
326,25
PLH280014
Ostoja Welska
423,97
Powierzchnia [ha]
PLH280012
Ostoja Lidzbarska
4 746,29
35 999,46
PLH140010
Olszyny Rumockie
149,66
0,19
PLH140002
Baranie Góry
177,89
892,61
PLH280009
Bieñkowo
122,71
PLH280015
Prze³omowa Dolina Rzeki Wel
94,07
Dolina Pas³êki
9874,69
PLB 280005
Lasy I³awskie
17 199,59
PLB 280008
Puszcza Piska
46 822,27
PLB 280007
Puszcza Napiwodzko-Ramucka
96 520,52
PLB 140005
Dolina Omulwi i P³odownicy
5 560,28
PLB 140008
Dolina Wkry i M³awki
Kod obszaru
1 447,27
1
PLH280004
Mamerki
PLH280016
Ostoja Borecka
PLH280005
Puszcza Romincka
PLB 140007
Puszcza Bia³a
130,24
PLB 140014
Dolina Dolnej Narwi
505,91
3
Tabela 15. Wykaz obszarów OSO w RDLP Bia³ystok – Dyrektywa Ptasia
Kod obszaru
Nazwa
Powierzchnia na terenie
LP
1
PLB280004
Jezioro Oœwin i okolice
2
PLB280006
Puszcza Borecka
3
PLB280011
Lasy Skaliskie
4
PLB280015
Ostoja Warmiñska
5
PLB280008
Puszcza Piska
58 309,56
6
PLB280014
Ostoja Poligon Orzysz
19 018,40
7
PLB280001
Bagna Nietlickie
1 714,53
8
PLB280012
Jezioro Dobskie
1 528,04
9
PLB280003
Jezioro £uknajno
Razem [ha]
1 619,15
16 860,61
11 276,27
Tabela 17. Wykaz SOO w RDLP Bia³ystok – Dyrektywa Siedliskowa
Lp.
215 047,10
330,07
559,16
Razem
2
Lp.
Powierzchnia [ha]
Zalew Wiœlany i Mierzeja Wiœlana
PLB 280002
Razem [ha]
Nazwa
PLH280007
Tabela 14. Wykaz obszarów specjalnej ochrony (OSO) w RDLP Olsztyn –
Dyrektywa Ptasia
Kod obszaru
kompleksami leœnymi do europejskiej sieci ekologicznej, traktujemy
jako szczególne osi¹gniêcie pokoleñ leœników w ochronie leœnej
przyrody.
Nazwa
Powierzchnia
na terenie LP
157,80
19 611,71
Razem [ha]
11 255,68
31 025,20
*Dane z tab. 16 i 17 nie s¹ ostateczne, gdy¿ trwa proces weryfikacji i propozycji z tzw.
„shadow list”
2.6. Szczególne formy ochrony przyrody
O szczególnie bogatej ró¿norodnoœci biologicznej naszych lasów
œwiadczy równie¿ ró¿norodnoœæ i iloœæ ustanowionych szczególnych form ochrony przyrody. Niejednokrotnie powierzchnie leœne
objête s¹ dwiema i wiêcej szczególnymi formami ochrony.
5 069,72
0,50
30,43
104 150,94
2.7. Ostoje organizmów zwi¹zanych
z rozk³adaj¹cym siê drewnem
Zgodnie z Zarz¹dzeniem Nr 23 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji
Lasów Pañstwowych w Olsztynie z dnia 18 sierpnia 2008 r. w sprawie szczególnej ochrony zasobów rozk³adaj¹cego siê drewna
w wybranych ekosystemach leœnych, na terenie RDLP w Olsztynie
zosta³y wyznaczone ostoje ró¿norodnoœci biologicznej gatunków
roœlin i zwierz¹t ¿yj¹cych na martwym drewnie.
2.5. Ostoje ptasie i siedliskowe
Zasady wyznaczania, utrzymywania i monitorowania
wybranych ekosystemów leœnych, jako ostoi organizmów
zwi¹zanych z rozk³adaj¹cym siê drewnem.
Zachowane w naszych lasach bogactwo przyrodnicze pozwoli³o na
w³¹czenie do europejskiej sieci ekologicznej w ramach Ostoi Ptasiej
ok. 215 tys. ha lasów RDLP Olsztyn oraz ok. 104 tys. ha RDLP
Bia³ystok oraz Ostoi Siedliskowej (³¹cznie istniej¹cych i projektowanych) ok. 170 tys. ha lasów RDLP Olsztyn oraz ok. 31 tys. ha RDLP
Bia³ystok. W³¹czenie tak du¿ych obszarów, z najwiêkszymi naszymi
Cel: Dalsze uintensywnienie ochrony ró¿norodnoœci biologicznej
w ekosystemach leœnych przez zwiêkszenie udzia³u iloœciowego
rozk³adaj¹cego siê drewna – organizmów roœlinnych i zwierzêcych
zwi¹zanych z rozk³adaj¹cym siê drewnem, poprzez wdro¿enie procedur ewidencjonowania i wyznaczania obszarów drzewostanów
szczególnie predysponowanych do tych dzia³añ.
89
Tabela 18. Szczególne formy ochrony przyrody na terenie RDLP Olsztyn i Bia³ystok wg stanu na 31.12.2008 r.
RDLP Olsztyn
RDLP Bia³ystok
Razem
Forma ochrony przyrody
sztuk
ha
sztuk
ha
sztuk
ha
18 249
rezerwaty przyrody
55
10 298
30
7 951
85
parki krajobrazowe
5
47 303
1
40 526
6
87 829
obszary chronionego krajobrazu
56
345 573
20
131 400
76
476 973
u¿ytki ekologiczne
75
1 291
19
62
94
1 353
2
9 196
2
9 196
zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe
pomniki przyrody
968
ochrona strefowa
624
170
30 138
151
1138
13 934
775
44 072
Ostoje Ptasie NATURA 2000
215 000
104 150
319150
Ostoje Siedliskowe NATURA 2000 (zatwierdzone i projektowane)
166 800
31 025
197 825
razem
825 599
329 048
1 154 647
Powierzchnia leœna RDLP Olsztyn
582 300 ha
Powierzchnia leœna RDLP Bia³ystok
205 954 ha
razem
788 254 ha
Identyfikacja i lokalizacja obszarów drzewostanów lub
ich czêœci w wyznaczaniu ostoi:
a) gdzie proces pozyskania i zrywki drewna jest szczególnie wysoki
(jary, w¹wozy, bardzo strome zbocza, tereny trwale podtopione);
b) pozostawiane do 5% drzewostanów rêbnych na powierzchniach
odnawianego lasu, a w Leœnym Kompleksie Promocyjnym
do 10%;
c) ze szkodami powodowanymi przez bobry;
d) na nadbrze¿nych strefach ekotonowych przy bagnach, jeziorach,
rzekach, torfowiskach i innych zbiornikach wodnych (praktycznie
niedostêpnych do pozyskania drewna);
e) wszystkie drzewostany na siedliskach boru bagiennego i boru
suchego;
f) wszystkie miejsca wystêpowania pachnicy dêbowej, kozioroga
dêbosza, jelonka rogacza i innych ksylobiontów;
g) na Ÿródliskach i strefach wysiêków;
h) drzewostany w promieniu minimum 10 m od drzewa z gniazdem
opuszczonym przez gatunki ptaków objêtych ochron¹ strefow¹
(po uzyskaniu decyzji W.K.P. dotycz¹cej likwidacji strefy). Drzewostany te nale¿y uwzglêdniaæ na odnawianych powierzchniach
w masie i powierzchni tych, jakie wymieniono w punkcie „b”.
Uwaga: z wyznaczania w/w ostoi wy³¹czono obszary o zwiêkszonej
penetracji ludnoœci tj. miêdzy innymi przy szlakach turystycznych
i œcie¿kach edukacyjnych, drogach publicznych oraz w drzewostanach zagro¿onych rozmno¿¹ szkodników wtórnych, których gradacyjne wyst¹pienie mo¿e zagra¿aæ s¹siednim drzewostanom.
Powierzchnie ostoi mog¹ byæ oznakowane tablicami „Ostoja zwierzyny – wstêp wzbroniony”.
W ramach tego dzia³ania ochronnego, na terenie RDLP Olsztyn
wyznaczono powierzchniê ogó³em 32 473 ha lasów, g³ównie jako
miejsca bytowania chrz¹szczy saproksylicznych (¿yj¹cych na martwym drewnie).
Natomiast na terenie RDLP Bia³ystok (9 Nadleœnictw) z zastosowaniem podobnych procedur na dzieñ 01.01.09 r. wyznaczono 19 136
ha lasów wy³¹czonych z gospodarowania.
2.8. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych wg miêdzynarodowych kryteriów HCVF
(High Conservation Value Forestes)
Reasumpcj¹ naszych dzia³añ w ochronie leœnej przyrody jest prowadzona waloryzacja lasów o szczególnych walorach przyrodniczych
w oparciu o miêdzynarodowe kryteria dostosowane do warunków
Polski przez Grupê Robocz¹ FSC (Forest Stewardship Council) Polska w zakresie ich identyfikacji i delimitacji, tj.:
HCVF 1. – Lasy posiadaj¹ce globalne, regionalne lub
narodowe znaczenie pod wzglêdem koncentracji
wartoœci biologicznych
HCVF 1.1. – Obszary chronione
Rezerwaty przyrody – zasady dzia³añ ochronnych w rezerwatach
ustala ich plan ochrony lub w sytuacji jego braku zadania ochronne
wyznacza organ nadzoruj¹cy tê formê ochrony przyrody.
Parki krajobrazowe – zasady racjonalnej gospodarki leœnej wynikaj¹ce z realizacji zadañ ustalonych w „Planie urz¹dzenia lasu”
w pe³ni zabezpieczaj¹ nie tylko zachowanie, ale i powiêkszanie ich
wartoœci przyrodniczych, historycznych, kulturowych oraz walorów
krajobrazowych.
HCVF 1.2. – Ostoje zagro¿onych i gin¹cych gatunków
Na obszarach leœnych wyznaczonych do w³¹czenia ich w europejsk¹
sieæ ochrony siedlisk i gatunków (SOO i OSO) Natura 2000 – zadania
ich ochronny bêd¹ wykonywane po otrzymaniu „Planów ochrony
obszarów Natura 2000”. W lasach niew³¹czonych do obszarów
ochronnych Natura 2000 – miejsca wystêpowania zinwentaryzowanych gatunków roœlin i zwierz¹t o znaczeniu europejskim zaznaczone
s¹ na mapach waloryzacji przyrodniczej, a w odniesieniu do roœlin
sporz¹dzone „Karty stanowiskowe”. Jednoczeœnie mo¿na przyj¹æ, ¿e
dotychczasowe zasady racjonalnej zrównowa¿onej ekologicznie
gospodarki leœnej i stosowane zabiegi ochronne pozwalaj¹ na zachowanie stwierdzonych gin¹cych i zagro¿onych wyginiêciem gatunków
roœlin i zwierz¹t.
HCVF 1.3. – Ostoje gatunków endemicznych
W lasach RDLP dotychczas nie stwierdzono takich gatunków i ich
siedlisk.
90
HCVF 1.4. – Obszary sezonowych koncentracji cennych
gatunków
wielkoobszarowo, stanowi¹ce wa¿ne obszary gospodarki leœnej –
gr¹dy, buczyny, czy ³êgi.
Obszary zlotowisk ¿urawi.
HCVF 4. – Lasy pe³ni¹ce funkcje w sytuacjach
kryzysowych
HCVF 2. – Kompleksy leœne odgrywaj¹ce i maj¹ce
istotne znaczenie w krajobrazie, w skali kraju,
makroregionalnej lub globalnej
Na terenie RDLP podstaw¹ do wyró¿nienia tych obszarów jest opracowanie R. Zarêba „ Puszcze, bory i lasy Polski” PWR i L Warszawa
1978.
– HCVF 4.1. – lasy wodochronne
– HCVF 4.2. – lasy glebochronne
Wyznaczone na terenie nadleœnictw zgodnie z zasadami
HCVF i obowi¹zuj¹cym prawem w tym zakresie.
– HCVF 4.3. – lasy chroni¹ce przed po¿arem
Na terenie RDLP lasy takie nie zosta³y zidentyfikowane.
HCVF 3. – Obszary obejmuj¹ce rzadkie, gin¹ce lub
zagro¿one ekosystemy
HCVF 5. – Lasy zaspokajaj¹ce fundamentalne potrzeby
lokalnej ludnoœci
S¹ to ekosystemy zainwentaryzowane na terenie RDLP i zostan¹
oznaczone na warstwie numerycznej map waloryzacji przyrodniczej, podobnie jak miejsca wystêpowania zagro¿onych gatunków
roœlin i zwierz¹t, np.:
Na terenie RDLP brak takich lasów.
HCVF 3.1. – Buczyny storczykowe, œwietliste d¹browy,
lasy zboczowe, bory bagienne, brzeziny i œwierczyny
bagienne
– traktowane s¹ jako lasy o szczególnych wartoœciach przyrodniczych, wy³¹czone z u¿ytkowania.
HCVF 3.2.
HCVF 6. – Lasy kluczowe dla to¿samoœci kulturowej
lokalnych spo³ecznoœci
Ta kategoria jest ustalana, jeœli s¹ takie potrzeby na etapie bardzo szerokiej konsultacji z lokaln¹ spo³ecznoœci¹. Jedynym kryterium ich
wyznaczania jest opinia lokalnej spo³ecznoœci w porozumieniu
z lokalnymi w³adzami na poziomie gmin. Zagospodarowanie tych
lasów uwzglêdnia wolê i opiniê lokalnej spo³ecznoœci. Nie powinna
jednak staæ w sprzecznoœci z mo¿liwoœci¹ zachowania pozosta³ych
zidentyfikowanych wy¿szych wartoœci ochronnych lasu.
Ekosystemy rzadkie i zagro¿one w skali Europy (ujête w za³¹czniku
I Dyrektywy Siedliskowej), lecz w Polsce pospolite i wystêpuj¹ce
3. FUNKCJE PRODUKCYJNE, GOSPODARCZE – WYBRANE ELEMENTY
Najbardziej widoczne i policzalne s¹ funkcje gospodarcze. Wynikaj¹ one bezpoœrednio z dostarczania przez las materialnych produktów posiadaj¹cych wysok¹ u¿ytecznoœæ. Produkcja drewna w zgodzie z zachowaniem funkcji ekologicznej i spo³ecznej, realizowana
jest miêdzy innymi poprzez: pozyskiwanie drewna w dziesiêcioleciu
w iloœci nieprzekraczaj¹cej 60% tej masy drewna, która w tym czasie
przyros³a; ograniczenie do niezbêdnego minimum zrêbów
zupe³nych; maksymalnego wykorzystywania mo¿liwoœci naturalnego odnowienia lasu; przebudowy drzewostanów np. monolitów
sosnowych przez w³aœciwie ukierunkowane sposoby odnowienia
lasu i zabiegi pielêgnacyjne. W ciêciach pielêgnacyjnych popierane
s¹ gatunki liœciaste w³¹cznie z osik¹, wierzb¹ iw¹ itp. W odnowieniach lasu i zalesieniach stosuje siê materia³ sadzeniowy rodzimego
pochodzenia, obligatoryjnie nie wolno wprowadzaæ do wszelkiego
rodzaju nasadzeñ gatunków obcego pochodzenia. W ramach ciêæ
pielêgnacyjnych usuwa siê systematycznie gatunki obcego pochodzenia w szczególnoœci: d¹b czerwony, klon jesionolistny, czeremchê amerykañsk¹ itp. Powierzchnie trudne do odnowienia (halizny,
p³azowiny, tereny podtapiane i zabagnione) pozostawia siê do naturalnej sukcesji. Obszary szczególnie cenne przyrodniczo, ca³kowicie wy³¹czane s¹ z gospodarki leœnej, jako ostoje ró¿norodnoœci
przyrodniczej. W ochronie lasu przed szkodnikami stosuje siê
przede wszystkim metody biologiczne i mechaniczne. Œrodki chemiczne stosowane s¹, gdy inne metody zawiod¹ i tylko w przypadkach masowego wyst¹pienia szkodliwych czynników stwarzaj¹cych
zagro¿enia trwa³oœci lasów. W ramach gospodarki ³owieckiej d¹¿y
siê do utrzymania wysokiej jakoœci osobniczej zwierzyny gatunków
³ownych, poprawê warunków bytowania i utrzymanie jej stanu
liczebnego na poziomie zapewniaj¹cym realizacjê celów gospodarki
leœnej. Grunty leœne stanowi¹ bardzo wa¿ny sk³adnik maj¹tku narodowego, las dostarcza surowców dla wielu ga³êzi przemys³u o podstawowym znaczeniu (budownictwo, meblarstwo, górnictwo, przemys³ celulozowo-papierniczy), stanowi sk³adnik dochodu narodowego. Las jest olbrzymim zak³adem pracy daj¹cym bezpoœrednio
zatrudnienie przy jego odnawianiu, ochronie i poœrednio przy przerobie pozyskanego drewna wielu dziesi¹tkom tysiêcy ludzi. Ponadto
jest narzêdziem w rekultywacji terenów zniszczonych, zdewastowanych i zniekszta³conych w efekcie gospodarczej dzia³alnoœci
cz³owieka. Szczególn¹ funkcj¹ lasu jest mo¿liwoœæ dodatkowego
pobierania jego produktów w sytuacjach klêskowych, stanowi swego rodzaju „skarbonkê”, do której mo¿na siêgaæ w trudnych okresach: odbudowa powojenna, powodzie, po¿ary. Na terenie Lasów
Pañstwowych systematycznie wzrastaj¹ zapasy drewna na pniu,
mimo jego pozyskania.
4. FUNKCJE OCHRONNE I REKREACYJNE, CZYLI SOCJALNE – WYBRANE
ELEMENTY
Trudne do zmierzenia i oceny s¹ funkcje, które decyduj¹, o jakoœci
i warunkach ¿ycia ludnoœci zamieszkuj¹cej dane œrodowisko. Funkcj¹,
która ma coraz wiêksze znaczenie w ostatnich latach jest regulacja stosunków wodnych. Las jest wielkim magazynem wody, który dziêki
91
ZAPOROWO
GÓROWO I£AWECKIE
ORNETA
SROKOWO
BARTOSZYCE
M£YNARY
WICHROWO
MR¥GOWO
DOBROCIN
WIPSOWO
KUDYPY
OLSZTYN
MI£OM£YN
SUSZ
STARE
JAB£ONKI
STRZA£OWO
KORPELE
JAGIE£EK
I£AWA
NOWE
RAMUKI
SPYCHOWO
OLSZTYNEK
SZCZYTNO
JEDWABNO
MYSZYNIEC
NIDZICA
LIDZBARK
PARCIAKI
PRZASNYSZ
OSTRO£ÊKA
DWUKO£Y
CIECHANÓW
Opracowanie graficzne T. Jarczyk
Mapa 4. Zatwierdzone ostoje ptasie na terenie RDLP w Olsztynie
szczególnym w³aœciwoœciom gleby leœnej pozwala nie tylko utrzymywaæ wilgoæ, ale równie¿ jest niezast¹pionym filtrem wody, który
zatrzymuje obce substancje zapobiegaj¹c zatruwaniu wody gruntowej.
Z kolei olbrzymia powierzchnia ch³onna liœci i igliwia wychwytuje
i zatrzymuje zanieczyszczenia powietrza. Nie sposób przeceniæ tutaj
rolê lasu w zatrzymywaniu dwutlenku wêgla lub produkcji tlenu.
W sytuacjach klêskowych las pe³ni rolê bufora chroni¹cego przed bezpoœrednim dzia³aniem lawin, powodzi czy huraganów. W wielu przypadkach las jest jedynym œrodowiskiem ¿ycia niektórych organizmów,
zapewniaj¹c im ostojê, pokarm i mo¿liwoœæ rozmna¿ania. Nie bez znaczenia s¹ równie¿ funkcje obronne pe³nione przez las, jako dostarczyciela energii opa³owej, budulca i terenu ochronnego na wypadek
wyst¹pienia koniecznoœci podjêcia dzia³añ wojennych. Poprzez pe³nienie funkcji wiatro-, wodo- i glebochronnych las wp³ywa na zwiêkszenie
produkcyjnoœci rolnictwa. Poprzez sw¹ atrakcyjnoœæ rekreacyjn¹ i krajobrazow¹ stymuluje rozwój hotelarstwa, gastronomii, komunikacji,
92
przemys³u turystycznego, oœrodków wypoczynkowych i leczniczych.
W sposób naturalny przeciwdzia³a nadmiernej koncentracji zabudowy,
stanowi trwa³¹ podstawê planowania przestrzennego. Bardzo szczególn¹ funkcj¹ lasu jest wp³yw, jaki wywiera na rozwój kultury i sztuki.
Od wieków piêkno œrodowiska leœnego by³o inspiracj¹ myœlicieli,
poetów, malarzy, rzeŸbiarzy, a tak¿e przedstawicieli œwiata nauki.
W ostatnich latach gwa³townie wzrasta znaczenie spo³ecznych funkcji
lasu, wczeœniej czêsto niedocenianych lub w ogóle niezauwa¿anych.
Wysuwanie tych funkcji na czo³owe miejsce powoduje zwiêkszenie
rangi lasu na œwiecie. Obecnie nie jest on traktowany tylko jak fabryka
drewna i innych u¿ytków. Dobra wytwarzane przez spe³nianie funkcji
spo³ecznych nie maj¹ ceny rynkowej ani jednostek pomiarowych i nie
rz¹dz¹ siê prawami rynkowymi. Dlatego s¹ to stawiane do dyspozycji
spo³eczeñstwa dobra wolne, czyli œwiadczone nieodp³atnie, co jest specyfik¹ gospodarstwa leœnego.
ZAPOROWO
GÓROWO I£AWECKIE
ORNETA
SROKOWO
BARTOSZYCE
M£YNARY
WICHROWO
MR¥GOWO
DOBROCIN
WIPSOWO
OLSZTYN
MI£OM£YN
KUDYPY
STARE
JAB£ONKI
SUSZ
STRZA£OWO
NOWE
RAMUKI
JAGIE£EK
I£AWA
KORPELE
OLSZTYNEK
SZCZYTNO
SPYCHOWO
JEDWABNO
NIDZICA
MYSZYNIEC
LIDZBARK
PARCIAKI
PRZASNYSZ
OSTRO£ÊKA
DWUKO£Y
CIECHANÓW
Opracowanie graficzne T. Jarczyk
- obszary zatwierdzone przez KE
- obszary do konsultacji spo³ecznych i miêdzyresortowych
Mapa 5. Zatwierdzone i projektowane ostoje siedliskowe na terenie RDLP w Olsztynie
Kszta³towanie korzystnych warunków do rekreacji
i wypoczynku oraz zagro¿enia dla œrodowiska
wynikaj¹ce z nasilaj¹cego siê ruchu turystycznego
cownikiem S³u¿by Leœnej, jako przewodnikiem. Informatory turystyczne pe³ne s¹ ofert urlopowych w leœniczówkach i oœrodkach
wypoczynkowych LP. Dodatkowo, spragnionym szerszej wiedzy
turystom, LP proponuj¹ izby leœne i centra edukacyjne.
Wzrastaj¹ce zainteresowanie aktywnym wypoczynkiem na
³onie natury powoduje, ¿e lasy s¹ aktualnie poddane bardzo silnej
presji turystycznej i rekreacyjnej. Wychodz¹c naprzeciw zapotrzebowaniu spo³ecznemu LP buduj¹ i udostêpniaj¹ parkingi leœne, pola
biwakowe, udostêpniaj¹ czêœæ dróg leœnych. W ka¿dym nadleœnictwie istniej¹ œcie¿ki edukacyjne, które mo¿na zwiedzaæ czêsto z pra-
Jednak¿e szerokie udostêpnienie lasu niesie za sob¹ tak¿e
zagro¿enia. Czêsto z braku podstawowych wiadomoœci spo³eczeñstwa na temat œrodowiska leœnego, a tak¿e ze zwyk³ej bezmyœlnoœci
i z³ej woli wyrz¹dzanych jest wiele szkód. Do najczêœciej spotykanych przypadków nale¿¹: nielegalne pozyskiwanie choinek w okresie
przedœwi¹tecznym, ostatnio coraz czêstsze kradzie¿e sadzonek prze-
93
znaczonych do odnowieñ i zalesieñ, zaœmiecanie lasu i miejsc parkingowych, dewastacja urz¹dzeñ s³u¿¹cych wypoczynkowi (punkty
widokowe, parkingi, tablice informacyjne), wylewanie œcieków do
lasu, niszczenie roœlin (czêsto rzadkich i chronionych), palenie ognia
w miejscu i czasie niedozwolonym, celowe podpalenia, kaleczenie
drzew, k³usownictwo, p³oszenie zwierzyny, niszczenie œció³ki
(zw³aszcza w czasie zbioru p³odów runa leœnego). Innym wa¿nym
zagro¿eniem dla leœnej przyrody, wynikaj¹cym z nadmiernej, niekon-
trolowanej penetracji obszarów leœnych, jest synantropizacja gatunków i ekosystemów.
Powa¿nym problemem jest wykorzystywanie obszarów
leœnych (dotychczas nieodp³atnie) przez osoby fizyczne do prowadzonej dzia³alnoœci gospodarczej np.: oœrodki wypoczynkowe,
oœrodki jazdy konnej korzystaj¹ce z tras konnych. Znalezienie kompromisu miêdzy zasadnym prawem ludzi do wypoczynku w lesie,
a ochron¹ ekosystemów leœnych i ich elementów sk³adowych, to
zadania dla leœnictwa XXI wieku.
5. LEŒNY KOMPLEKS PROMOCYJNY „LASY MAZURSKIE” – PRZYK£AD
DZIA£AÑ W D¥¯ENIU DO WZORCA ZRÓWNOWA¯ONEJ EKOLOGICZNIE
WIELOFUNKCYJNEJ GOSPODARKI LEŒNEJ
5.1. Wprowadzenie
Leœny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie” zosta³ powo³any
Zarz¹dzeniem Nr 84 Dyrektora Generalnego LP z dnia 30.10.2002 r.
w sprawie Leœnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie”
obejmuje tereny w administracji RDLP w Olsztynie o pow. 51 613
ha, RDLP w Bia³ymstoku o pow. 64 830 ha oraz PAN w Popielnie
1603 ha lasów i 170 ha gruntów rolnych. Naukowo-spo³eczny nadzór nad dzia³alnoœci¹ LKP „Lasy Mazurskie” sprawuje powo³ana
(druga kadencja) Zarz¹dzeniem Dyrektora Generalnego dzia³aj¹ca
spo³ecznie w liczbie 40 osób Rada Naukowo-Spo³eczna pod przewodnictwem prof. dr hab. M. ¯urkowskiego. Zadania gospodarczo-ochronne na terenie LKP wykonywane s¹ z wykorzystaniem
ustaleñ opracowanego i akceptowanego przez Radê Naukowo-Spo³eczn¹ Programu Gospodarczo-Ochronnego LKP „Lasy
Mazurskie”.
5.2. Zaanga¿owanie S³u¿by Leœnej w propagowaniu LKP i idei zrównowa¿onego rozwoju, jako
mo¿liwoœci pogodzenia i pe³nienia trzech podstawowych funkcji lasu
Funkcje ekologiczne (ochronne) – prowadzone s¹ dzia³ania
maj¹ce na celu: przywrócenie naturalnych warunków œrodowiska
leœnego w ca³ym regionie Puszczy, zachowanie lub odtworzenie
w³aœciwym danym siedliskom lasów oraz zapewnienie ich
trwa³oœci. Dotycz¹ one szczególnej ochrony walorów przyrodniczych, zachowania równowagi œrodowiska i ci¹g³oœci procesów biologicznych. Stosuje siê te¿ pozostawianie drzew dziuplastych,
polepszanie warunków ¿ycia zwierz¹t gatunków chronionych np:
du¿ych ptaków drapie¿nych objêtych ochron¹ strefow¹ oraz
cietrzewia.
Wykonywane jest odtwarzanie wczeœniej osuszonych naturalnych bagien, torfowisk i zmienno wilgotnych oraz naturalnych ³¹k,
renaturalizacja uregulowanych w przesz³oœci cieków wodnych
w lasach. Zachowanie i ochrona dolin rzek w stanie naturalnym,
w tym lasów ³êgowych, wilgotnych i bagiennych, jako ostoi
zagro¿onych gatunków roœlin i zwierz¹t. Pozostawianie na
powierzchniach wycinanego lasu do 10% drzew do ich naturalnej
œmierci w celu umo¿liwienia rozwoju i ¿ycia gatunków roœlin
i zwierz¹t, które ¿yj¹ tylko na starych drzewach lub rozk³adaj¹cym
siê drewnie i odgrywaj¹ istotn¹ rolê w funkcjonowaniu i utrzymaniu
trwa³oœci lasu. Wykaszanie ³¹k celem udostêpniania bazy ¿erowej
(miedzy innymi: ¿aby, gryzonie) ptakom drapie¿nym. Sadzenie
gatunków drzew, które przed dziesi¹tkami lat na tym terenie wystêpowa³y (cis) w celu zwiêkszenia ró¿norodnoœci biologicznej lasów
LKP. Nadleœnictwa zosta³y zobowi¹zane do stosowania bioolei
94
(³atwo rozk³adaj¹cych siê w œrodowisku) w urz¹dzeniach do œcinki
drzew (pilarkach). Szczególnie na terenie LKP dok³adane s¹ starania, aby jak najmniej uszkadzane by³y podczas pozyskania drewna
runo i gleba.
Na terenie LKP utworzone s¹ ró¿ne formy ochrony przyrody:
na terenie RDLP Olsztyn – Mazurski Park Krajobrazowy, 8 rezerwatów przyrody, 93 pomniki przyrody, 17 u¿ytków ekologicznych,
2 zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe, 33 strefy ochronne ptaków
drapie¿nych oraz RDLP Bia³ystok – 7 rezerwatów przyrody, Rezerwat Biosfery Jezioro £uknajno, 8 u¿ytków ekologicznych, 44 strefy
ochronne wokó³ gniazd ptaków chronionych, 62 pomniki przyrody
oraz MPK.
Realizowane dzia³ania zrównowa¿onego rozwoju lasów
i ochrony wartoœci przyrodniczych okaza³y siê bardzo zbie¿ne
z celami europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Sieci
obszarów ochronnych gatunków zwierz¹t i roœlin oraz siedlisk
przyrodniczych gin¹cych lub zagro¿onych wyginiêciem w skali
Europy. W 2004 roku utworzono (jako kolejna forma ochrony przyrody) na powierzchni ponad 172 tys. ha, Obszar Specjalnej Ochronny – ostojê ptasi¹ „ Puszcza Piska” i Obszar Specjalnej Ochrony ptaków „Jezioro £uknajno” oraz zg³oszono do UE o uznanie, jako Specjalny Obszar Ochrony – ostojê siedliskow¹ „Ostoja Piska” na
powierzchni ok. 70 tys. ha. W granicach utworzonych ostoi znajduje
siê praktycznie ca³y obszar LKP. Utworzenie tych obszarów ochronnych wa¿nych w skali Europy, tak du¿ych w tym regionie, by³o
mo¿liwe tylko dziêki wystêpowaniu na tych obszarach gin¹cych lub
zagro¿onych wyginiêciem w skali Europy gatunków roœlin, zwierz¹t
w odpowiedniej wielkoœci ich populacji oraz powierzchni siedlisk
przyrodniczych. Zachowanie na tych terenach, tak ró¿norodnych
i licznych populacji gatunków roœlin, zwierz¹t oraz siedlisk przyrodniczych, zagro¿onych wyginiêciem, niew¹tpliwie jest zas³ug¹ prowadzonej tu racjonalnej, zrównowa¿onej gospodarki leœnej. Jest to
równie¿ zas³ug¹ lokalnych spo³ecznoœci, które wiedz¹ jak chroniæ
przyrodê i œrodowisko, w którym ¿yj¹. W latach 2006–2008 na trenie
LKP przeprowadzono szczegó³ow¹ inwentaryzacjê przyrodnicz¹
priorytetowych gatunków roœlin i zwierz¹t oraz siedlisk przyrodniczych w ramach sieci europejskiego systemu ekologicznego obszarów ochronnych Natura 2000. Uzyskane informacje pos³u¿¹ jeszcze
pe³niejszemu realizowaniu zadañ stoj¹cych przed wielofunkcyjn¹
gospodark¹ leœn¹ i ochrony przyrody.
Szczególnie podkreœliæ nale¿y realizacjê, w latach 2003–2008
(wspomnianego uprzednio), projektu „Renaturalizacja zbiorowisk
wilgotno-bagiennych LKP Lasy Mazurskie”. W ramach tego projektu wykonano wiele urz¹dzeñ wodno-melioracyjnych (zastawki, groble, progi, bystrotoki, przepusty), zlikwidowano zbêdne rowy,
odtworzono meandry na strudze, usuniêto zakrzaczenia porastaj¹ce
obszary poddane renaturalizacji. W efekcie zretencjonowano ok. 4,5
mln m3 wody, g³ównie w glebach leœnych na obszarze oddzia³ywania 2017 ha. Zwiêkszono odpornoœæ drzewostanów, zmniejszono
ich podatnoœæ na po¿ary, jednoczeœnie obni¿aj¹c zagro¿enie powodziowe w zlewni Narwi. Powsta³y nowe oczka wodne – miejsca rozrodu i ¿erowania dla bezkrêgowców, p³azów, ptaków wodno-b³otnych oraz k¹pieliska i wodopoje dla ptaków i ssaków. Projekt
zrealizowano na Obszarze Natury 2000 –„Ostoja Ptasia Puszcza
Piska”, poprawiaj¹c warunki bytowania i rozwoju 13 gatunków ptaków uwa¿anych za priorytetowe w Unii Europejskiej: bociana
bia³ego i czarnego, kani rudej i czarnej, bielika, b³otniaka stawowego, orlika krzykliwego, rybo³owa, jarz¹bka, derkacza, ¿urawia,
puchacza i zimorodka; z p³azów: kumaka nizinnego, traszki zwyczajnej i grzebieniastej; z gadów: ¿ó³wia b³otnego i zaskroñca; spoœród ssaków: bobra, wydry, wilka, rysia, ³osia. Poprawi³y siê warunki rozwoju rzadkiej flory bagiennej.
Na terenie Nadleœnictwa Maskuliñskie w celu ochrony stanowisk ¿ó³wia b³otnego oraz siedlisk wodno-b³otnych zaplanowano
budowê 307 obiektów ma³ej retencji, w tym wykonano: 48 progów
kamiennych, 7 progów z bystrotokiem, 11 grobli, 3 przetamowania
ziemne, 6 stawów dla ¿ó³wi.
Funkcje spo³eczne – funkcje te s³u¿¹ kszta³towaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych, wzbogacaj¹ rynek
pracy, s³u¿¹ tworzeniu ró¿norodnych form u¿ytkowania lasu przez
lokaln¹ spo³ecznoœæ. Lasy LKP maj¹ znacz¹cy udzia³ w powierzchni
powiatów (Pisz 59 444 ha, Szczytno 28 187 ha, Mr¹gowo – 28 187
ha). Zakres realizowanych zadañ gospodarczych jest bardzo
wa¿nym czynnikiem rozwoju lokalnego. W otoczeniu LKP znajduj¹
siê: zak³ady us³ug leœnych, firmy przerabiaj¹ce b¹dŸ wykorzystuj¹ce
surowiec drzewny, owoce runa leœnego i dziczyznê oraz zak³ady
œwiadcz¹ce us³ugi wspomagaj¹ce: transportowe, dostarczaj¹ce
sprzêt do prac leœnych. Na rzecz nadleœnictw us³ugi œwiadczy
17 firm us³ugowych zatrudniaj¹cych ponad 1500 osób. W regionie
piskim i szczycieñskim znajduj¹ siê du¿e zak³ady drzewne wytwarzaj¹ce wysoko przetworzony produkt (Holzwerk, Fabryka Sklejek
Pisz). Oprócz tego zlokalizowanych jest na tym terenie wiele mniejszych firm przerabiaj¹cych surowiec drzewny i daj¹cych zatrudnienie
miejscowej ludnoœci. Las stanowi wa¿ny czynnik w ofercie wielu firm
turystycznych dzia³aj¹cych w regionie Puszczy Piskiej. Lasy LKP s¹
udostêpnione dla ludnoœci do zbioru jagód, grzybów oraz w celach
rekreacji i turystyki. Wykonywana jest codzienna wspó³praca z:
lokaln¹ spo³ecznoœci¹ (spotkania z m³odzie¿¹, koncerty muzyki
myœliwskiej, plener malarski); samorz¹dami (wspólna budowa amfiteatru, œcie¿ek pieszych i rowerowych, udzia³ w pracach nad planami
zagospodarowania przestrzennego gmin); oœrodkami naukowymi
(Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Uniwersytet Warszawski Wydzia³ Biologii, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski
Katedra Melioracji i Kszta³towania Œrodowiska) organizacjami pozarz¹dowymi (Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków – ochrona cietrzewia), Rad¹ Naukowo-Spo³eczn¹ LKP, w sk³ad której wchodz¹
miêdzy innymi wszyscy wójtowie i starostowie z obszaru LKP.
Funkcje gospodarcze (produkcyjne) – produkcja drewna
w zgodzie z zachowaniem funkcji ekologicznej i spo³ecznej, realizowana jest miêdzy innymi poprzez: pozyskiwanie drewna w dziesiêcioleciu w iloœci nieprzekraczaj¹cej 60% tej masy drewna, która
w tym czasie przyros³a; ograniczenie do niezbêdnego minimum zrêbów zupe³nych; maksymalne wykorzystywanie mo¿liwoœci naturalnego odnowienia lasu; przebudowê drzewostanów np. monolitów
sosnowych za pomoc¹ rêbni III zmodyfikowanej i przez w³aœciwie
ukierunkowane zabiegi pielêgnacyjne. W ciêciach pielêgnacyjnych
popierane s¹ gatunki liœciaste w³¹cznie z osik¹, wierzb¹ iw¹ itp.
W odnowieniach lasu i zalesieniach stosuje siê materia³ sadzeniowy
rodzimego pochodzenia, obowi¹zuje zakaz wprowadzania gatunków obcego pochodzenia, w ramach ciêæ pielêgnacyjnych usuwa siê
systematycznie gatunki obcego pochodzenia w szczególnoœci: d¹b
czerwony, klon jesionolistny, czeremchê amerykañsk¹ itp.
Powierzchnie trudne do odnowienia (halizny, p³azowiny, tereny
podtapiane i zabagnione) pozostawia siê do naturalnej sukcesji.
Obszary szczególnie cenne przyrodniczo, ca³kowicie wy³¹czane s¹
z gospodarki leœnej, jako ostoje ró¿norodnoœci przyrodniczej.
W ochronie lasu przed szkodnikami stosuje siê wy³¹cznie metody
biologiczne i mechaniczne. Œrodki chemiczne stosowane s¹, gdy
inne metody zawiod¹ i tylko w przypadku wyst¹pienia masowych
gradacji. W ramach gospodarki ³owieckiej d¹¿y siê do utrzymania
wysokiej jakoœci osobniczej zwierzyny gatunków ³ownych, poprawy warunków bytowania i utrzymanie jej stanu liczebnego na poziomie zapewniaj¹cym realizacjê celów gospodarki leœnej.
Przedstawione dzia³ania s¹ omówione w „Programie Gospodarczo-Ochronnym Leœnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy
Mazurskie”, opracowanym przez leœników pod kierunkiem Przewodnicz¹cego Rady Naukowo-Spo³ecznej prof. dr hab. M.
¯urkowskiego.
Sposobem propagowania przedstawionych idei jest miêdzy
innymi wydany folder i mapa o LKP. 16 wrzeœnia 2004 r. na Ogólnopolskim Przegl¹dzie Wydawnictw Ekologicznych wyró¿niono go
w kategorii „wydawnictwa informacyjno-turystyczne” dla publikacji „Leœny Kompleks Promocyjny Lasy Mazurskie wraz z map¹
przyrodnicz¹ Puszcza Piska”.
LKP organizuje równie¿ prezentacjê w³asnych dokonañ
w realizacji celów zrównowa¿onej gospodarki leœnej na specjalnie
organizowanych wystawach. Prezentowane one by³y na œwiêtach
leœnych, jak równie¿ na zaproszenia Wojewodów – Do¿ynki Wojewódzkie, Dni Ochrony Œrodowiska, Dzieñ Ziemi, Starostów – Targi
Lato, Gmin – do¿ynki gminne, Œwiêto Konika Polskiego oraz innych
organizacji – Klub Rotary, Szkolna Gie³da Turystyczna „Przygoda”,
„IV Prezentacje Edukacyjne – Ostro³êka 2006”. Na Miêdzynarodowych Targach Ekologicznych „Poleko” w Poznaniu stoisko wg
pomys³u pracowników LKP „Lasy Mazurskie”, zdoby³o nagrodê
najlepszego stoiska Acanthus Aureus.
W LKP w szerokim zakresie prowadzona jest edukacja leœna
spo³eczeñstwa. Na terenie LKP utworzono oœrodki edukacji leœnej
ze œcie¿kami edukacyjnymi w Nadleœnictwach: Mr¹gowo, Spychowo i Strza³owo, Maskuliñskie i Pisz, gdzie przedstawiane s¹ cele
i zadania gospodarki leœnej, g³ównie dla m³odzie¿y, ale i wielu
doros³ych korzysta z tych obiektów. Przyk³adowo, tylko w 2008 r.
odby³o siê 208 lekcji terenowych, w których uczestniczy³o 7410
dzieci i m³odzie¿y szkolnej. W salach edukacji leœnej przeprowadzono 114 lekcji z udzia³em 2 960 uczniów, odby³o siê 57 spotkañ
z leœnikami w szko³ach, w których bra³o udzia³ 1 967 uczniów, zorganizowano 11 konkursów leœnych, w których wziê³o udzia³ 719
uczniów. Ponadto zorganizowano 39 akcji i imprez okolicznoœciowych, w których uczestniczy³o ponad 7000 osób, zorganizowano
10 wystaw, które obejrza³o ponad 4805 osób.
W celu poszerzenia wiedzy pracowników Lasów Pañstwowych, samorz¹dów lokalnych, nauczycieli i zawodowych przewodników PTTK z terenu województwa warmiñsko-mazurskiego
w roku 2006 Nadleœnictwo Strza³owo przy wsparciu z WFOŒ i GW
w Olsztynie zorganizowa³o kurs dotycz¹cy ochrony przyrody, dziedzictwa kulturowego oraz historii kszta³towania siê drzewostanów
Leœnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie”.
5.3. Projektowane, realizowane i zrealizowane prace naukowo-badawcze, porozumienia
o wspó³pracy na terenie LKP
&
„Wp³yw izolacji przestrzennej puszcz pó³nocno-wschodniej Polski na ró¿norodnoœæ gatunkow¹ i genetyczn¹ ssaków” – Zak³ad
Badania Ssaków PAN w Bia³owie¿y, prof. Bogumi³a Jêdrzejewska.
& „Badania herpetologiczne” – Polskie Towarzystwo Zoologiczne
UWM, Krzysztof Majcher.
& „Dynamika i stan bioty porostów borów sosnowych w Polsce” –
Zak³ad Botaniki Systematycznej Uniwersytetu Opolskiego, dr
Grzegorz Leœniañski.
95
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
&
96
„Bioró¿norodnoœæ genetyczna populacji zwierz¹t ³ownych
w powi¹zaniu z ich œrodowiskiem naturalnym i jakoœci¹ osobnicz¹ analizowanych populacji” – Wydz. Bioin¿ynierii Zwierz¹t
Katedra Owczarstwa UWM, dr in¿. Dariusz Zalewski.
„Ocena zasobów naturalnych owadów zapylaj¹cych (Apoidea,
Hymenoptera) – Instytut Biologii i Ochrony Œrodowiska Akademii Bydgoskiej, prof. dr hab. Józef Banaszak.
„Okreœlenie area³u osobniczego jelenia europejskiego (byk,
³ania). Migracje sezonowe populacji, przemieszczanie osobników w okresie rykowiska (wykonanie technik¹ telemetrii) – Nadleœnictwo Strza³owo.
„Monitoring pospolitych ptaków lêgowych” – Ogólnopolskie
Towarzystwo Ochrony Ptaków, Andrzej Ryœ.
„Zimowe liczenie ptaków na terenach leœnych, otwartych i zabudowanych w Puszczy Piskiej” – Andrzej Ryœ.
„Charakterystyka szkód wyrz¹dzanych przez jeleniowate
w odnowieniach leœnych na terenie Nadleœnictwa Strza³owo” –
Miêdzynarodowy Instytut Ekologii w Krakowie, prof. dr hab.
Bogus³aw Bobek i dr Dorota Merta.
„O zrêbach, szeliniaku i przelegiwaniu zrêbów” – Szko³a G³ówna
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Katedra Ochrony Lasu
i Ekologii, dr Jaros³aw Sk³odowski.
Porozumienie o wspó³pracy z Uniwersytetem Warmiñsko-Mazurskim – Katedr¹ Melioracji i Kszta³towania Œrodowiska, dotycz¹ce projektu badawczego zwi¹zanego z ocen¹ efektywnoœci
stosowanych rozwi¹zañ technicznych zwiêkszaj¹cych retencje
w ekosystemach leœnych.
Porozumienie o Partnerstwie z fundacj¹ WWF Polska Œwiatowy
Fundusz Na Rzecz Przyrody, w ramach planowanego projektu
„Ochrona gatunkowa wilka, rysia i niedŸwiedzia w Polsce”.
Porozumienie z Polskim Towarzystwem Ochrony Ptaków dotycz¹ce wspólnych dzia³añ zmierzaj¹cych do zachowania b¹dŸ
przywrócenia warunków siedliskowych sprzyjaj¹cych wystêpowaniu rzadkich gatunków fauny i flory.
List intencyjny o wspó³pracy z Uniwersytetem Warszawskim –
Wydzia³em Biologii.
„Analiza glebowa lêgowisk ¿ó³wia b³otnego” – Uniwersytet
Warszawski, dr Ma³gorzata Malawska.
„Badania nad metod¹ „born to be free” reintrodukcji rysia i cietrzewia” – dr Andrzej Krzywiñski.
„Ocena wp³ywu cech taksacyjnych drzewostanu i siedliska na
szkody pohuraganowe z 2002 roku w Obrêbie Wilcze Bagno
(Nadleœnictwo Pisz)” – Wydzia³ Leœny SGGW Warszawa.
„Zgrupowania biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae)
w trzecim roku regeneracji drzewostanów Puszczy Piskiej
zniszczonych przez huragan” – Jaros³aw Sk³odowski, Paulina
Garbaliñska.
„Parametry populacyjne jelenia szlachetnego (Cervus elaphus
L.) w Leœnym Kompleksie Promocyjnym „Lasy Mazurskie”
Czêœæ I. Ocena masy poro¿a i masy tuszy byków pozyskanych
w wyniku odstrza³ów selekcyjnych” – Piotr Czy¿yk, Maciej
¯urkowski, Zbigniew Ciepluch, Tadeusz Struziñski, W³adys³aw
Czajka.
„Parametry populacyjne jelenia szlachetnego (Cervus elaphus L.)
w Leœnym Kompleksie Promocyjnym „Lasy Mazurskie” Czêœæ II.
Zale¿noœæ miêdzy liczb¹ odnóg na tykach, a mas¹ poro¿a byków
pozyskanych w wyniku prowadzonej selekcji” – Maciej ¯urkowski, Piotr Czy¿yk, Zbigniew Ciepluch, Tadeusz Struziñski,
W³adys³aw Czajka.
„Monitoring zooindykacyjny pohuraganowych zniszczeñ ekosystemów leœnych Puszczy Piskiej” – Katedra Ochrony Lasu
i Ekologii SGGW.
„Metody restytucji kuraków i rysia w Puszczy Piskiej” – Dorota
Zawadzka.
5.4. Szczególne osi¹gniêcia w gospodarce leœnej
w LKP „Lasy Mazurskie”
Szczególnymi innowacyjnymi osi¹gniêciami w prowadzonej zrównowa¿onej ekologicznie gospodarce leœnej Nadleœnictw LKP „Lasy
Mazurskie” s¹ miêdzy innymi:
a) w skali kraju:
1. skuteczne wdro¿enie bezkosztowej metody, ograniczania
liczebnoœci populacji szeliniaka sosnowca przez sadzenie
gatunków iglastych nie w pierwszym, ale w drugim roku po
wykonaniu zrêbu;
2. ograniczenie spalania pozosta³oœci pozrêbowych, które znalaz³o swoje miejsce równie¿ w obowi¹zuj¹cej aktualnie
Instrukcji Ochrony Lasu;
3. opracowanie i wdro¿enie programu, renaturalizacji siedlisk
mokrad³owych. Obecnie powsta³ krajowy program w tym
zakresie;
4. opracowanie i wdro¿enie programu wykorzystania energii
s³onecznej w postaci zainstalowanych baterii s³onecznych,
nazywanych „Solarami”, na wszystkich budynkach leœniczówek i siedzib nadleœnictw LKP;
5. wdra¿anie opracowanych przez Nadleœnictwo Strza³owo
kryteriów selekcji osobniczej jeleni byków;
6. opracowanie i wdro¿enie autorskiej metody ochrony porostu
granicznika p³ucnika i nastêpnie wdro¿enie jej równie¿ na
terenie ca³ego kraju;
7. opracowanie programu doskonalenia i optymalizacji populacji
jelenia szlachetnego (Cervus elaphus L.) w Leœnym Kompleksie Promocyjnym „Lasy Mazurskie”;
8. rewitalizacja drzewostanów poklêskowych;
9. organizowanie kursów przewodników (z udzia³em, jako
uczestników miêdzy innymi: miejscowych leœników,
nauczycieli, przedstawicieli gmin i powiatów) ze specjalnoœci¹ turystyczno-przyrodnicz¹ z udzia³em i wsparciem Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego Oddzia³u w Olsztynie oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie.
b) w skali regionalnej:
1. rysakowanie œwierka i sosny, jako metoda ochrony przed
spa³owaniem przez jeleniowate;
2. wprowadzanie gatunków liœciastych na etapie zak³adania
upraw z panuj¹c¹ sosn¹, jako gatunków biocenotycznych
i zgryzowych;
3. wyprzedzaj¹ce zak³adanie szlaków zrywkowych;
4. urozmaicanie sk³adu gatunkowego drzewostanów metod¹
biologiczn¹;
5. wykorzystanie poboczy dróg ppo¿. do budowy stref ekotonowych, obsadzanych równie¿ gatunkami drzew i krzewów
chêtnie zgryzanych przez jeleniowate;
6. realizacja szczególnych zabiegów hodowlano-ochronnych
w restytucji biotopów cietrzewia;
7. udzia³ w realizacji programu wzmocnienia lokalnych populacji rysia i cietrzewia;
8. przystosowanie obiektów edukacji ekologicznej do potrzeb
osób niepe³nosprawnych;
9. podjêcie przez nadleœnictwa, samorz¹dy gminne i powiatowe
oraz lokalnych przedsiêbiorców turystycznych, wspólnego
przedsiêwziêcia, polegaj¹cego na kompleksowym opracowaniu rekreacyjnego i turystycznego wykorzystywania
i zagospodarowania obszarów LKP z uwzglêdnieniem
potrzeb ochrony ró¿norodnoœci biologicznej tych terenów;
10. szkolenia s³u¿by leœnej z wykorzystaniem wdra¿anych na terenie LKP zadañ innowacyjnych w doskonalonych tu zasadach
trwa³ej, zrównowa¿onej gospodarki leœnej, godz¹cej funkcje
ochrony przyrody i spo³eczne z funkcjami gospodarczymi.
Jednym z najwiêkszych osi¹gniêæ LKP „Lasy Mazurskie” jest
stworzenie platformy porozumienia i wspó³dzia³ania leœników
z przedstawicielami miejscowej spo³ecznoœci, z naukowcami oraz
organizacjami pozarz¹dowymi. Mo¿liwoœæ zaprezentowania (przynajmniej dwa razy w roku), przedyskutowania i uzgodnienia naszych
dzia³añ z Cz³onkami Rady Naukowo-Spo³ecznej LKP z³o¿onej
z reprezentantów ww. grup spo³ecznych.
6. PROGNOZOWANIE ZAGRO¯ENIA I OCHRONA LASÓW PRZED WYBRANYMI
SZKODLIWYMI CZYNNIKAMI (2008 ROK)
6.1. Monitoring zagro¿eñ lasów przez owady
ra laricella (Hubner) w m³odnikach i drzewostanach z udzia³em
modrzewia.
1) Foliofagi drzewostanów iglastych i liœciastych (zagro¿enie
s³abe „+”, œrednie „++” i silne „+++”
Szelinik sosnowiec – Hylobius abietis (L.)
Brudnica mniszka – Lymantria monacha (L).
a) nie stwierdzono zagro¿enia (++) oraz (+++)
b) zagro¿enie (+) w Nadleœnictwach: Myszyniec , Ostro³êka
i Parciaki.
Strzygonia choinówka – Panolis flammea ( Den. et. Schiff. )
a) stwierdzono zagro¿enie: (+) na pow. 4 650 ha, (++) na pow.
3 159 ha, (+++) na pow. 1 100 ha; razem na pow. 8 900 ha,
na terenie nadleœnictw Regionalnej Dyrekcji L.P. w Olsztynie (Jagie³ek, Jedwabno, Lidzbark, Myszyniec, Ostro³êka, Parciaki, Przasnysz i Wielbark);
Boreczniki sosnowe – Diprion pini (L.)
b) zagro¿enie (+) stwierdzono na pow. 200 ha na terenie Regionalnej Dyrekcji LP w Olsztynie – Nadleœnictwa Strza³owo
i Wipsowo.
Poproch cetyniak – Bupalus piniaria (L.)
Jesienne poszukiwania, podobnie jak w roku ubieg³ym, wykaza³y
w wielu miejscach powszechne wystêpowanie poprocha cetyniaka
zarówno w RDLP Bia³ystok jak i RDLP Olsztyn; w 2008 r. nie
stwierdzono jednak ¿erów ze strony tego owada.
b) zagro¿enie (+) stwierdzono na terenie Nadleœnictwa
Strza³owo i Szczytno.
Barczatka sosnówka – Dendrolimus Pini (L.)
Nie stwierdzono zagro¿enia.
2) Szkodniki drzewostanów liœciastych
Obserwacje i prognozy na 2009 r. nie wskazuj¹ na zagro¿enie ze
strony zwójek i miernikowców, ani na koniecznoœci podejmowania
zabiegów ratowniczych. W 2008 r. obserwowano wystêpowanie
i ¿ery brudnicy nieparki – Lymantria dis par (L.) w Nadleœnictwie
Dwuko³y na dwóch prywatnych enklawach rolnych (samosiewy
brzozowe). Powierzchnie te jednak by³y oddalone od drzewostanów
Nadleœnictwa i nie stanowi³y dla nich zagro¿enia.
Wystêpowanie rójki motyli tego szkodnika (wraz ze z³o¿ami
jaj) obserwowano w drzewostanach sosnowych przy dnie lasu
w Nadleœnictwach: Myszyniec, Parciaki i Pisz. Nie stwierdzono
uszkodzeñ koron drzew. G¹sienice ¿erowa³y na runie, nie
wchodz¹c na drzewa.
3) Szkodniki upraw i m³odników
Ka¿dego roku, g³ównie wiosn¹, wystêpuje zagro¿enie, zw³aszcza
upraw, przez ryjkowce, a tak¿e krobika modrzewiowca – Coleopho-
Mo¿liwoœæ odnawiania powierzchni w ci¹gu piêciu lat powinna
spowodowaæ rozrzedzenie populacji tych owadów w stopniu niewymagaj¹cym zwalczania tych owadów.
Krobik modrzewiowiec – Coleophora laricella (Hubner)
Szkodnik ten wystêpuje czêsto niemal na ka¿dym modrzewiu,
doprowadzaj¹c do silnego przerzedzenia koron i w konsekwencji
strat w przyroœcie. Krobik ma sk³onnoœæ do uporczywie utrzymuj¹cych siê masowych wyst¹pieñ o charakterze lokalnym.
4) Kambiofagi i ksylofagi drzewostanów iglastych
i liœciastych
Drzewostany œwierkowe i z udzia³em œwierka
Skutki poprzednich „suchych” lat odbijaj¹ siê trwaniem gradacji
korników œwierka. Najbardziej cierpi¹ drzewostany œwierkowe
i z udzia³em œwierka przede wszystkim w starszych klasach wieku.
W przypadkach deficytu wody œwierk, jako gatunek o p³askim systemie korzeniowym wypada najszybciej, zw³aszcza, gdy jest zaatakowany przez korniki. Proces ten, ze wzglêdu na wiek drzew i os³abienie niesprzyjajacymi warunkami atmosferycznymi, jest nieodwracalny. Obowi¹zkiem s³u¿b leœnych jest spowalnianie tego procesu
poprzez, przede wszystkim, terminowe usuwanie drzew zasiedlonych przez korniki i stosowanie zabiegów ochronnych.
Jednoczeœnie nale¿y zaznaczyæ, ¿e powa¿ne k³opoty, zw³aszcza w okresie gradacji korników œwierka, maj¹ nadleœnictwa z pozyskania zasiedlonego drewna œwierkowego w strefach ochronnych
ptasich gniazd, bowiem obowi¹zuje tam zakaz wstêpu.
Dlatego te¿, z wnioskami o pozwolenie wejœcia w te strefy nale¿y wystêpowaæ do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Œrodowiska
odpowiednio wczeœniej.
Nale¿y pamiêtaæ, ¿e potencja³ rozwojowy korników, szczególnie korników œwierka, jest stale wysoki. Takie czynniki jak sprzyjaj¹ce rozwojowi warunki pogodowe (upa³y, susze), klêski
¿ywio³owe w drzewostanach (wiatro³omy, œniego³omy), zaniedbania higieny sanitarnej lasu, dynamizuj¹ rozwój korników i w krótkim czasie populacja mo¿e osi¹gn¹æ fazê gradacji.
W drzewostanach sosnowych
Istotnym sprawc¹ zamierania drzew (powstawania posuszu ) jest
przyp³aszczek granatek Phaenops cyanea (Fabr.), a tak¿e smoliki –
Pissodes sp.
Przyp³aszczek granatek jest szkodnikiem wtórnym wybitnie
ciep³o- i œwiat³olubnym, stale zagra¿aj¹cym drzewostanom sosnowym, os³abionym chorobami grzybowymi systemów korzeniowych, przerzedzonym drzewostanom poklêskowym, starym drzewostanom sosnowym z du¿ym dostêpem œwiat³a. Owad ten bêdzie
wymaga³ rozrzedzania jego populacji poprzez stosowanie szeregu
dzia³añ ochronnych.
97
W drzewostanach liœciastych
Bardzo powa¿nym problemem jest intensywne wydzielanie siê posuszu liœciastego, g³ównie dêbowego i jesionowego, wskutek trwaj¹cej
gradacji, g³ównie opiêtków – Agrilus sp. Tendencja wzrostowa utrzymuje siê od 2003 roku. Od kilku lat g³ówny przyrost posuszu liœciastego odnotowuje siê w dêbie i jesionie. Intensywne wydzielanie siê
posuszu dêbowego stanowi obecnie g³ówny problem utrzymania
dobrej higieny sanitarnej drzewostanów dêbowych i z udzia³em tego
gatunku, jako ¿e wydziela siê on tak gwa³townie z powodu zasiedlania
przez szkodniki wtórne, przede wszystkim opiêtki. W konsekwencji
w kilku miejscach doprowadzi³o to do rozpadu drzewostanów. Jesion
wydziela siê w obserwowanym od lat procesie zamierania tego gatunku, ale w ostatnich 2 latach czêsto stwierdzano zasiedlenia przez szkodniki wtórne, g³ównie jesionowca pstrego Hylesinus fraxini (Fabr.).
Tak intensywne wydzielanie siê posuszu dêbowego i jesionowego
zasiedlonego przez szkodniki wtórne wymaga wzmo¿onej kontroli
drzewostanów dêbowych, jesionowych i z udzia³em tych gatunków,
w celu wyznaczania drzew zasiedlonych i ich usuwania. Nasilanie siê
zjawisk zamierania wœród gatunków liœciastych wymaga sta³ej kontroli upraw i drzewostanów, tym bardziej, ¿e udzia³ tych gatunków
wzrasta w zwi¹zku z przebudow¹ drzewostanów i zwiêkszaniem
bioró¿norodnoœci.
6.2. Monitoring zagro¿enia i ochrona lasów przed
po¿arami (na przyk³adzie RDLP w Olsztynie)
&
W latach 2005–2008 za œrodki finansowe Lasów Pañstwowych
wsparte dotacj¹ WFOŒ i GW, przeprowadzono modernizacjê stacji meteorologicznych prognozowania zagro¿enia po¿arowego
lasu. Modernizacja polega³a na automatyzacji pomiarów, odczytów oraz przekazywania danych i ich archiwizacji.
& Obecnie na terenie RDLP funkcjonuje 8 punktów prognostycznych w ochronie lasów przed po¿arami. Informacje o stopniu
zagro¿enia po¿arowego lasów przekazywane s¹ za pomoc¹ Internetu.
& W zale¿noœci od stopnia zagro¿enia po¿arowego obszarów
leœnych podejmowane s¹ przedsiêwziêcia ochronne Regionalnej
Dyrekcji Lasów Pañstwowych oraz jednostek organizacyjnych
wchodz¹cych w jej sk³ad, w tym utrzymywane dy¿ury po¿arowe
w ka¿dym nadleœnictwie i biurze RDLP.
& Zakaz wstêpu do lasu wprowadza siê przy III stopniu zagro¿enia
po¿arowego, je¿eli przez kolejnych 5 dni wilgotnoœæ œció³ki mierzona o godzinie 900 bêdzie ni¿sza od 10%.
& Informacjê o wprowadzeniu i odwo³aniu zakazu wstêpu do lasu
na swoim terenie og³asza Nadleœnictwo poczt¹ elektroniczn¹
bezpoœrednio po podjêciu decyzji przez nadleœniczego. Informacja umieszczana jest na stronie internetowej Lasów Pañstwowych.
Sprzêt do ochrony lasów ppo¿. w dyspozycji Nadleœnictw:
1. Sieæ punktów obserwacyjnych:
13 wie¿ obserwacyjnych metalowych,
16 wie¿ obserwacyjnych ¿elbetowych.
2. Przeciwpo¿arowe zaopatrzenie wodne do celów gaœniczych:
467 naturalnych punktów czerpania wody,
143 sztuczne punkty czerpania wody,
588 hydrantów.
3. £¹cznoœæ radiotelefoniczna:
60 radiotelefonów bazowych,
143 radiotelefony samochodowe,
54 radiotelefony noszone.
4. Samochody:
27 samochodów terenowych z modu³em gaœniczym,
1 samochód po¿arniczy œredni (utrzymuje nadal Nadleœnictwo
Myszyniec).
5. Samoloty – jeden patrolowo-gaœniczy i patrolowy.
6. Bazy sprzêtu podrêcznego do gaszenia po¿arów i dogaszania
utrzymuj¹ wszystkie nadleœnictwa zgodnie z normatywami wynikaj¹cymi z kategorii zagro¿enia po¿arowego lasu:
– p³ugi do wyorywania pasów 1–2 szt. w bazie, ³¹cznie 39 szt.,
– gaœnice uniwersalne lub hydronetki nie mniej ni¿ 10 szt.
w bazie, ³¹cznie 330 szt.,
– szpadle, ³opaty 30–10 szt. w bazie, ³¹cznie 660 szt.,
– t³umice 20–10szt. w bazie, ³¹cznie 390 szt.,
7. Motopompy – 15 szt., w tym 3 szt. p³ywaj¹ce,
8. Inny ciê¿ki sprzêt przydatny do wykonywania przesiek w lesie w
celu powstrzymania po¿aru.
7. PRZYK£ADY SPE£NIENIA G£ÓWNYCH FUNKCJI LASU (SPO£ECZNEJ,
OCHRONNEJ, GOSPODARCZEJ I IN.)
Dzia³ania na rzecz ochrony œrodowiska przyrodniczego i podnoszenia œwiadomoœci ekologicznej.
1. Edukacja ekologiczna
RDLP w Olsztynie i Bia³ymstoku oraz nadzorowane przez nie nadleœnictwa aktywnie uczestnicz¹ w popularyzacji wiedzy przyrodniczej
i kszta³towaniu œwiadomoœci ekologicznej. Na terenie RDLP Olsztyn udostêpnia siê spo³eczeñstwu 63 œcie¿ki przyrodniczo-dydaktyczne (+RDLP Bia³ystok – 23 œcie¿ki), 2 oœrodki (+ RDLP Bia³ystok – 2 oœrodki), 18 izb (+RDLP Bia³ystok – 7 izb) i 112 punktów
edukacyjnych (+RDLP Bia³ystok – 9). Leœnicy urz¹dzili te¿ parkingi
leœne, œcie¿ki piesze, rowerowe i konne, a w Nadleœnictwie Kudypy
Arboretum Leœne Warmii i Mazur. Arboretum cieszy siê wielk¹
popularnoœci¹ wœród mieszkañców Olsztyna i okolic, a tak¿e wœród
turystów krajowych i zagranicznych. Tu te¿ odbywaj¹ siê zajêcia
dydaktyczne dla studentów Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego
oraz uczniów szkó³ ró¿nego szczebla. Za stworzenie i udostêpnienie
Arboretum RDLP otrzyma³a nagrodê „Najlepszy Produkt i Us³uga
98
Warmii i Mazur 2006 r.” Nadleœnictwa i RDLP, w ramach prowadzonej dzia³alnoœci edukacyjnej, utrzymuj¹ ci¹g³y kontakt ze
szko³ami po³o¿onymi na administrowanym terenie. Ka¿dego roku,
w skali RDLP, odbywa siê ponad 1 400 lekcji terenowych, w których
uczestniczy ponad 50 tys. uczniów szkó³ podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych oraz dzieci przedszkolnych. W specjalnie wyposa¿onych oœrodkach i izbach edukacyjnych w 2008 roku
przeprowadzono 275 zajêæ z udzia³em 9 500 uczestników, odby³o
siê ponad 400 spotkañ z leœnikiem w szko³ach, z udzia³em ponad 16
tys. uczniów. Przyk³adem dzia³añ edukacyjnych, bezpoœrednio
przyczyniaj¹cych siê do poprawy czystoœci, niech bêdzie konkurs
„Czysty Las” organizowany przez LP i Towarzystwo Przyjació³
Lasu. Konkurs ten ma dwie kategorie: „Leœna edukacja” i „Sprz¹tanie lasu”. Leœna Edukacja dotyczy dzia³alnoœci propaguj¹cej wiedzê
o lesie, w³aœciwe zachowania w lesie oraz kszta³tuj¹cej wra¿liwoœæ
i szacunek dla ojczystej przyrody. Sprz¹tanie Lasu dotyczy systematycznych akcji zbierania zanieczyszczeñ w lesie lub sta³ej opieki nad
wybranym terenem leœnym, polegaj¹cej na utrzymywaniu czystoœci
i monitorowaniu terenu, realizowanych nieodp³atnie.
RDLP organizuje uroczyste podsumowanie konkursu na etapie
regionalnym, na którym wyró¿niaj¹cym siê szko³om, wrêczane s¹
nagrody zakupione przez nadleœnictwa. Wszystkie szko³y otrzymuj¹
podziêkowanie za udzia³ w konkursie. Efektem jest sta³e, systematyczne usuwanie œmieci z wybranych w tym celu powierzchni,
a tak¿e podnoszenie œwiadomoœci ekologicznej dzieci i m³odzie¿y.
W IV edycji konkursu uczestniczy³o 105 szkó³ i placówek oœwiatowych. Na etapie regionalnym wyró¿niono 47 szkó³, spoœród których
3 zosta³y nagrodzone na etapie centralnym konkursu. Organizowanych jest wiele lokalnych konkursów, których celem jest poprawa
czystoœci lasów. Ponadto sponsorowane s¹ liczne konkursy, wystawy organizowane (z udzia³em nadleœnictw i RDLP) przez powiaty,
oœrodki edukacyjne, parki krajobrazowe, organizacje pozarz¹dowe
itp. W 2008 r. w skali RDLP zorganizowano 111 ró¿nych konkursów, z zakresu wiedzy przyrodniczej, plastycznych, literackich, itp.,
w których uczestniczy³o ponad 18 tys. uczniów; 31 wystaw, które
obejrza³o ponad 9 tys. osób. Na podkreœlenie zas³uguje dzia³alnoœæ
edukacyjna Leœnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie”,
który swoj¹ ofertê edukacyjn¹ skierowa³ tak¿e do dzieci niepe³nosprawnych, przystosowuj¹c do ich potrzeb i mo¿liwoœci
urz¹dzenia i obiekty edukacyjne na terenie LKP. Pracownicy nadleœnictw nale¿¹cych do LKP „Lasy Mazurskie” uczestnicz¹ w ró¿nego
rodzaju akcjach i imprezach okolicznoœciowych, w czasie, których
prowadz¹ konkursy i rozmowy z uczestnikami. W 2008 r. odby³o siê
39 takich akcji, z udzia³em ponad 4 tys. osób, m. in. z okazji Dni
Lasu, do¿ynek, itp.
Organizowane s¹ ró¿nego rodzaju imprezy, np.: Eko Maraton
Mazury Cup, Rejs Bractwa ¯egluj¹cych Leœników po Jeziorach
Mazurskich, spotkania otwarte dla spo³eczeñstwa w sali edukacyjnej
Nadleœnictwa Pisz, a w ich ramach:
& naukowcy z UWM w Olsztynie o historii ziem pruskich
(organizacja wspólnie z Muzeum Ziemi Piskiej – cykl spotkañ),
& Wojciech Cejrowski o swoich podró¿ach,
& Grzegorz Russak o kulinariach,
& Andrzej Krzywiñski – o introdukcji rysi, g³uszców i cietrzewi metod¹ „born to be free”.
£¹cznie w 2008 roku na dzia³ania prowadzone w ramach edukacji leœnej spo³eczeñstwa Nadleœnictwa RDLP w Olsztynie wydatkowa³y kwotê 963,4 tys. z³, z czego 736,5 tys. z³ to koszty w³asne nadleœnictw, 132,1 tys. z³ dotacja z bud¿etu Pañstwa, 4,5 tys. z³ dotacje
NFOŒiGW i innych funduszy.
2. Dzia³ania promocyjne i propagandowe dotycz¹ce
wielofunkcyjnej roli lasów, potrzeby ich
zrównowa¿onego rozwoju i ochrony
RDLP w Olsztynie jest aktywnym partnerem wspó³pracy powiatu
olsztyñskiego z francuskim Departamentem Indre. Obecnie trwaj¹
przygotowania do przyjêcia partnerów francuskich na naszym terenie jesieni¹ br. W 2006 r. grupa olsztyñskich leœników z powodzeniem prezentowa³a wartoœci polskich lasów, ich bogactwo przyrodnicze, krajobrazowe, turystyczne i produkcyjne. Przedstawiona tam
wystawa leœna cieszy³a siê wielkim zainteresowaniem Francuzów
i s³u¿y³a promocji Polski, a szczególnie Warmii i Mazur. Podobne
prezentacje od kilku lat przedstawiane s¹ na Targach Ekologicznych
w Poznaniu, na do¿ynkach powiatowych i wojewódzkich, podczas
Dni Ochrony Œrodowiska w Warszawie, w Olsztynie z okazji Europejskiego Tygodnia Leœnego, w Poznaniu na wystawie towarzysz¹cej 14. Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian
Klimatu. Olsztyñscy leœnicy, reprezentuj¹c nie tylko region, ale
Lasy Pañstwowe, przedstawili na tej wystawie uroki kniei Warmii
i Mazur, promuj¹c piêkno regionu wœród uczestników Konferencji,
przyby³ych ze wszystkich kontynentów.
Od 2006 roku cyklicznie ukazuj¹ siê artyku³y w „Gazecie
Piskiej”. Ponadto w 5-lecie huraganu w Puszczy Piskiej zosta³ zrealizowany film dla telewizji TVP Olsztyn nawi¹zuj¹cy do tego¿ hura-
ganu „bia³y szkwa³” z 2007 r., jak równie¿ film podsumowuj¹cy
huragany w Nadleœnictwie Pisz z 2002 i 2007 r., nawi¹zuj¹cy te¿ do
problematyki szkód ³owieckich i form zabezpieczenia upraw przed
zwierzyn¹. Realizowane s¹ równie¿ odcinki „Leœne opowieœci” dla
TV Bia³ystok, nagrywane s¹ programy z cyklu „Borem, lasem” oraz
„Ostoja” dla TVP 2. Powsta³ równie¿ film o LKP „Lasy Mazurskie”
oraz cykl filmów „L jak las” (TVP Olsztyn).
3. Dzia³ania na rzecz ochrony œrodowiska
przyrodniczego
W okresie 1999–2001 r. w nadleœnictwach Górowo I³aweckie
i Nidzica, na pow. 1266 ha, wykonano zalesienia ochronne na gruntach porolnych w ramach Programu Ochrony Zlewni Ba³tyku.
W latach 1996/1997 przeprowadzono renaturalizacjê siedlisk
mokrad³owych by³ego Poligonu „Muszaki” w Nadleœnictwie Jedwabno i podobne prace na terenie Nadleœnictwa Orneta i Lidzbark w latach
2002–2003 oraz w Nadleœnictwie Wichrowo w latach 2006–2007.
W latach 2003–2008 zrealizowano projekt „Renaturalizacja zbiorowisk wilgotno-bagiennych LKP Lasy Mazurskie”. Wykonano wiele
urz¹dzeñ wodno-melioracyjnych (zastawki, groble, progi, bystrotoki,
przepusty), zlikwidowano zbêdne rowy, odtworzono meandry na strudze, usuniêto zakrzaczenia porastaj¹ce obszary poddane renaturalizacji. W efekcie (tego projektu) zretencjonowano ok. 4,5 mln m3 wody,
g³ównie w glebach leœnych na obszarze oddzia³ywania 2017 ha.
Powsta³y nowe oczka wodne – miejsca rozrodu i ¿erowania dla bezkrêgowców, p³azów, ptaków wodno-b³otnych oraz k¹pieliska i wodopoje dla ptaków i ssaków. Podkreœliæ warto, ¿e projekt zrealizowano
na Obszarze Natury 2000 – „Ostoja Ptasia Puszcza Piska”, poprawiaj¹c warunki bytowania i rozwoju 13 gatunków ptaków uwa¿anych
za priorytetowe w Unii Europejskiej: bociana bia³ego i czarnego, kani
rudej i czarnej, bielika, b³otniaka stawowego, orlika krzykliwego,
rybo³owa, jarz¹bka, derkacza, ¿urawia, puchacza i zimorodka;
z p³azów kumaka nizinnego, traszki zwyczajnej i grzebieniastej;
z gadów: ¿ó³wia b³otnego i zaskroñca; spoœród ssaków: bobra, wydry,
wilka, rysia, ³osia. Poprawi³y siê warunki rozwoju rzadkiej flory
mokrade³ i bagien.
Za realizacjê I etapu tego projektu RDLP uzyska³a (w konkursie
organizowanym pod egid¹ Ministra Œrodowiska) zaszczytny tytu³
Lidera Polskiej Ekologii 2006, srebrn¹ nagrodê w organizowanym
w Anglii miêdzynarodowym konkursie ekologicznym „The Green
Apple Award 2007” i nagrodê w II etapie tego konkursu „The Green
Hero 2008”. Efekty tych dzia³añ proekologicznych w Puszczy
Piskiej prezentowano na uroczystym finale konkursu w Londynie,
na stronie internetowej oraz w publikacjach organizatora – The Green Organization, co w istotny sposób tak¿e promuje nasz region
i kraj. Realizacja projektu s³u¿y ochronie zasobów wodnych, ochronie przyrody i wzbogacaniu walorów turystycznych, poprzez odtworzenie „pierwotnych” bagiennych krajobrazów i powrót rzadkich
gatunków bagiennej flory i fauny. Projekt ten w 80% sfinansowano
ze œrodków Fundacji Ekofunduszu, pozosta³e œrodki pochodzi³y
z WFOŒiGW i LP. Na terenie LKP Lasy Mazurskie przeprowadzono
tak¿e szkolenia nt. historii i przyrody Puszczy Piskiej, aby stworzyæ
grono profesjonalnych przewodników turystycznych rekrutuj¹cych
siê z miejscowej ludnoœci, w tym samorz¹dowców, nauczycieli,
leœników. Obecnie, pod egid¹ Centrum Koordynacyjnego Projektów
Œrodowiskowych przygotowywany jest krajowy program ma³ej
retencji wodnej w lasach, do którego w³¹czono dzia³ania z 15 nadleœnictw RDLP Olsztyn, opiewaj¹ce na ³¹czn¹ kwotê 18,98 mln z³
i dotycz¹ce retencjonowania 11,2 mln m3 wody.
Wspólnie z Pó³nocnopodlaskim Towarzystwem Ochrony Ptaków zrealizowano Projekt „Ochrony stanowisk granicznika p³ucnika w Polsce pó³nocno-wschodniej”. W Nadleœnictwie Strza³owo
wykonywana jest czynna ochrona stanowisk rzadkich roœlin, a s¹ to
m. in.: kosaciec syberyjski, wielosi³ b³êkitny, zawilec wielkokwiatowy, pe³nik europejski, storczyki, chamedafne pó³nocna. We
wspó³pracy z Komitetem Ochrony Or³ów i Wojewódzkim Konser-
99
watorem Przyrody realizowana jest ochrona strefowa rzadkich ptaków oraz ¿ó³wia b³otnego.
Na terenie Nadleœnictwa Pisz i Maskuliñskie od 2004 roku prowadzona jest reintrodukcja rysia – metod¹ „born to be free” opracowan¹ przez dr Andrzeja Krzywiñskiego z Kadzid³owa. Postaw¹ tej
metody jest to, ¿e od wczesnej m³odoœci rysie maj¹ nieograniczony
dostêp do œrodowiska naturalnego. M³ode osobniki aklimatyzuj¹ siê
do ¿ycia w naturalnym œrodowisku ju¿ od pierwszych tygodni ¿ycia.
Na wolnoœæ przy u¿yciu tej metody trafi³o ju¿ 11 rysi. W trakcie
zaobserwowano pojawienie siê co najmniej 2 nowych osobników
w Puszczy Piskiej. Nie s¹ znane jeszcze skutki presji du¿ych drapie¿ników na zwierzostan kopytnych i powinno to byæ jednym z elementów najbli¿szych badañ i opracowañ.
Na terenie nadleœnictwa Maskuliñskie od 2005 roku prowadzony jest projekt dotycz¹cy przywracania siedlisk ¿ó³wia b³otnego,
w ramach którego zinwentaryzowano rzeczywiste i potencjalne stanowiska wystêpowania tego gatunku. Wykonywane obiekty ma³ej
retencji s¹ modyfikowane w celu dostosowania biotopu g³ównie pod
potrzeby ¿ó³wia i uwzglêdniaj¹ mo¿liwoœæ hibernacji, a tak¿e
osi¹ganie mo¿liwie najwy¿szej temperatury wody. Poszukiwane s¹
i ods³aniane znane i potencjalne miejsca lêgowe. Ich lokalizacja
nastêpuje w drodze porównawczej analizy glebowej. Odpowiedni
sk³ad gleby wskazuje miejsca, które preferuj¹ ¿ó³wie przy wyborze
lêgowisk. Lêgowisko jest ods³aniane i odpowiednio zagospodarowane.
Na terenie LKP „Lasy Mazurskie” usuniêto eternit z dachów
leœnych budynków mieszkalnych i gospodarczych. 3,9 tys. m2 eternitu usuniêto i zutylizowano kosztem 400 tys. z³, z czego 16,5% stanowi³a dotacja z WFOŒiGW.
Na terenie RDLP w Olsztynie, na leœnych budynkach administracyjnych i mieszkalnych, g³ównie w LKP „Lasy Mazurskie”,
zamontowano 50 s³onecznych kolektorów cieplnych. Koszt pokryto
korzystaj¹c z pomocy zewnêtrznej. Ich struktura przedstawia siê
nastêpuj¹co: 167,9 tys z³ – dotacja z EkoFunduszu, 100 tys. – dotacja
z WFOŒiGW, 285 tys. – po¿yczka z WFOŒiGW, 100,4 tys. – koszty
w³asne.
W Nadleœnictwie Lidzbark wdro¿ono ekologiczny system
ochrony upraw leœnych przed zgryzaniem przez zwierzynê. W ten
sposób wyeliminowano stosowanie œrodków chemicznych lub kosztowne grodzenie upraw. Za realizacjê tego systemu Nadleœnictwo
otrzyma³o wyró¿nienie w Konkursie „Lider Polskiej Ekologii”
2008.
RDLP w Olsztynie w³¹czy³a siê do miêdzynarodowego programu Ba³tyckie Krajobrazy, przygotowywanego przez partnerów
ze Szwecji, Finlandii, Rosji i Polski na rzecz rozwoju lokalnych
spo³ecznoœci na obszarach zwi¹zanych ze specyficznymi kompleksami leœnymi (w naszym przypadku ma to byæ obszar Puszczy
Piskiej), przygotowywany jest wniosek o dofinansowanie z Interreg
programu przewidzianego na lata 2010–2012. Celem programu jest
zwiêkszenie œwiadomoœci ekologicznej mieszkañców tego regionu
i zintegrowanie ich wysi³ków w celu ochrony krajobrazu kulturowego, œrodowiska przyrodniczego, jego atrakcyjnoœci przyrodniczej
i turystycznej.
100
Lasy Pañstwowe wykazuj¹ du¿¹ troskê o ochronê dziedzictwa
przyrodniczego i kulturowego Warmii i Mazur. Leœnicy aktywnie
w³¹czyli siê w inwentaryzacjê gatunków priorytetowych dla przyrody europejskiej Natura 2000. Dziêki ich wspó³pracy z wojewódzkimi s³u¿bami ochrony przyrody, efekty inwentaryzacji oraz weryfikacji obszarów z tzw. „Schadow List” na Warmii i Mazurach bardzo
wysoko oceniono na szczeblu krajowym, a wspó³pracê okreœlono
jako wzorcow¹.
Wielofunkcyjny charakter lasów stwarza mo¿liwoœæ i potrzebê
wspó³pracy leœników z administracj¹ rz¹dow¹ i samorz¹dow¹,
z organizacjami pozarz¹dowymi, ze szko³ami (organizowanych jest
wiele konkursów wiedzy przyrodniczo-leœnej dla dzieci i m³odzie¿y), ze stowarzyszeniami przedsiêbiorców leœnych itd. Poziom tej
wspó³pracy bardzo wysoko ocenili audytorzy dokonuj¹c certyfikacji
RDLP w miêdzynarodowym programie FSC (dobrej gospodarki
leœnej) – RDLP posiada certyfikat FSC wa¿ny do 11 wrzeœnia 2013 r.
natomiast RDLP Bia³ystok do 6 maja 2014 roku (corocznie przeprowadzane s¹ audyty okresowe celem sprawdzenia zachowywania
standardów prawid³owej gospodarki leœnej).
Dziêki intensywnie prowadzonym dzia³aniom edukacyjnym
wzrasta œwiadomoœæ ekologiczna dzieci, m³odzie¿y, a tak¿e
doros³ych.
W wyniku dzia³añ na rzecz ochrony œrodowiska, bioró¿norodnoœæ przyrodnicza obszarów administrowanych przez Lasy
Pañstwowe jest dobrze zachowana. W efekcie wykonania prac
z zakresu ma³ej retencji (w skali RDLP Olsztyn) zretencjonowano
(³¹cznie) ok. 7 mln m3 wody, poprawiono warunki bytowania flory
i fauny bagiennej, w tym gatunków priorytetowych Natura 2000,
poprawiono kondycjê siedlisk priorytetowych Natura 2000, podniesiono poziom wód gruntowych poprawiaj¹c kondycjê wielu drzewostanów i upraw rolnych, zwiêkszono procesy samooczyszczania siê
wody, zwiêkszono odpornoœæ lasów na po¿ary i zmniejszono zagro¿enie powodzi¹ w zlewniach rzek objêtych ww. pracami (szczególnie w zlewni Narwi), istotnie zmniejszono emisjê CO2 z obszarów
objêtych ma³¹ retencj¹ (zastopowanie murszenia torfów, odtworzenie procesów torfotwórczych, zwiêkszenie asymilacji przez drzewostany rosn¹ce na gruntach o poprawionym poziomie wód gruntowych itp.).
Szczegó³owe informacje dotycz¹ce omawianych zagadnieñ
mo¿na uzyskaæ w Wydziale Ochrony Lasu i Przyrody RDLP w Olsztynie, tel. 089 5210 126, email: [email protected]
i Bia³ymstoku, tel. 085 748 18 20, e-mail: [email protected]
Piœmiennictwo
1. DGLP, 1999, Wytyczne w sprawie doskonalenia gospodarki
leœnej na podstawach ekologicznych, Warszawa.
2. Kie³czewski B., Szmidt A., Kad³ubowski W., 1967, Entomologia
leœna z zarysem akarologii, PWR i L.
3. Weigle A. i inni, 2002, Konwencje i porozumienia przyrodnicze
ratyfikowane przez Polskê – Narodowa Fundacja Ochrony Œrodowiska. Warszawa.
4. ZOL w Olsztynie, 2009, Prognoza zagro¿eñ lasów RDLP Bia³ystok i Olsztyn przez szkodliwe czynniki biotyczne i abiotyczne.
Fot. archiwum Delegatury WIOŒ w Elbl¹gu
V. ZANIECZYSZCZENIE ŒRODOWISKA HA£ASEM
1. WPROWADZENIE
Sygna³y dochodz¹ce z otoczenia, rejestrowane organem s³uchu
nazywa siê dŸwiêkami. Wœród wszystkich dŸwiêków wystêpuj¹cych w œrodowisku mo¿na wyodrêbniæ grupê zwan¹ ha³asami.
Ha³asem przyjêto nazywaæ wszystkie niepo¿¹dane, nieprzyjemne,
dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne oœrodka sprê¿ystego, dzia³aj¹ce za poœrednictwem powietrza na organ s³uchu i inne
elementy organizmu ludzkiego (definicja profesorów: Z. Engla,
I. Maleckiego, J. Sadowskiego)
Organ s³uchu odbiera dŸwiêki charakteryzuj¹ce siê zarówno bardzo niskimi ciœnieniami akustycznymi, jak te¿ bardzo wysokimi. Progowe ciœnienie akustyczne, bêd¹ce jeszcze w stanie wywo³aæ
u cz³owieka wra¿enie s³uchowe (próg s³yszenia), jest ponad milion
razy mniejsze ni¿ ciœnienie akustyczne powoduj¹ce fizyczne odczucie
bólu. W celu sprawnego pos³ugiwania siê tak rozleg³ym zakresem
wprowadzono logarytmiczn¹ skalê oceny ciœnieñ akustycznych
i zwi¹zane z tym pojêcie poziomu dŸwiêku (poziomu ciœnienia akustycznego). Poziom oznacza siê zwykle w sposób skrótowy, a jego
jednostk¹ jest decybel (w skrócie dB). Ciœnieniu akustycznemu,
wyznaczaj¹cemu próg s³yszenia, przypisano wartoœæ poziomu 0 dB;
granicy bólu natomiast – 130 dB.
Wprowadzenie skali logarytmicznej do oceny intensywnoœci
dŸwiêków (ha³asów) spowodowa³o, i¿ ³¹cznego oddzia³ywania kilku Ÿróde³ nie mo¿na oceniaæ przez zwyk³e sumowanie. Je¿eli
w jakimœ obszarze mamy do czynienia z dwoma rodzajami ha³asów
o poziomie 70 dB ka¿dy, to ³¹czny poziom dŸwiêku (ha³asu) w tym
obszarze wyniesie 73 dB, a wiêc o 3 dB wiêcej od ka¿dego z nich.
Wszystkie dŸwiêki charakteryzuj¹ce siê czêstotliwoœciami
z zakresu od ok. 16 Hz do ok. 20 000 Hz nazywamy s³yszalnymi
(gdy¿ s¹ one odbierane przez cz³owieka jako wra¿enie s³uchowe).
Organ s³uchu nie reaguje jednakowo na dŸwiêki w ca³ym paœmie
s³yszalnym. Najwiêksza wra¿liwoœæ ucha przeciêtnie wystêpuje
w zakresie 1000–4000 Hz. Poni¿ej 1000 Hz oraz powy¿ej 4000 Hz
czu³oœæ organu s³uchu maleje. Aby wyniki rzeczywistych pomiarów
poziomów dŸwiêku (ha³asu) lepiej skorelowaæ z fizjologicznymi
w³aœciwoœciami organu s³uchu, do przyrz¹dów pomiarowych wprowadzono specjaln¹ charakterystykê korekcyjn¹ w funkcji czêstotliwoœci, któr¹ przyjê³o siê oznaczaæ A. Jej zastosowanie odzwierciedla siê w okreœleniu: poziom dŸwiêku A w decybelach, w skrócie LA,
dB. Charakterystyka ta uwzglêdnia równie¿ wspomniane zakresy
czu³oœci s³uchu.
2. DOPUSZCZALNE POZIOMY HA£ASU W ŒRODOWISKU
Kryteria oceny ha³asu w œrodowisku s¹ okreœlone w rozporz¹dzeniu
Ministra Œrodowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów ha³asu w œrodowisku (Dz. U. z 2007 r., Nr 120,
poz. 826). Poni¿ej w tabeli 19 podano dopuszczalne poziomy ha³asu
w œrodowisku powodowanego przez poszczególne grupy Ÿróde³
ha³asu, z wy³¹czeniem ha³asu powodowanego przez starty, l¹dowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne,
wyra¿one wskaŸnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaŸniki maj¹
zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze œrodowiska, w odniesieniu do jednej doby.
3. MONITORING HA£ASU DROGOWEGO
W 2008 roku WIOŒ w Olsztynie wykona³ pomiary emisji poziomu
ha³asu w jednym punkcie zlokalizowanym w Dobrym Mieœcie na
ulicy Or³a Bia³ego 9. Wspó³rzêdne punktu pomiarowego: 20°23’
50,0"; 53°59’13,5".
101
Tabela 19. Dopuszczalne poziomy ha³asu w œrodowisku
Dopuszczalny poziom ha³asu [dB]
Drogi lub linie kolejowe1)
Lp.
Pozosta³e obiekty i dzia³alnoœæ
bêd¹ca Ÿróde³ ha³asu
LAeq D
LAeq N
LAeq D
LAeq N
przedzia³ czasu odnieprzedzia³ czasu odnieprzedzia³ czasu odnieprzedzia³ czasu odniesienia równy 8 najmniej
sienia równy 1 najmniej
sienia równy
sienia równy
korzystnym godzinom
korzystnej godzinie
16 godzinom
8 godzinom
dnia kolejno po sobie
nocy
nastêpuj¹cym
Rodzaj terenu
1.
a) Strefa ochrony „A” uzdrowiska
b) Tereny szpitali poza miastem
50
45
45
40
2.
a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
b) Tereny zabudowy zwi¹zanej ze sta³ym lub czasowym pobytem dzieci i m³odzie¿y2)
c) Tereny domów opieki spo³ecznej
d) Tereny szpitali w miastach
55
50
50
40
3.
a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego
b) Tereny zabudowy zagrodowej
c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe2)
d) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z us³ugami rzemieœlniczymi
60
50
55
45
4.
Tereny w strefie œródmiejskiej miast powy¿ej 100 tys. mieszkañców3)
65
55
55
45
1)
Wartoœci okreœlone dla dróg i linii kolejowych stosuje siê tak¿e dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych
W przypadku niewykorzystania tych terenów, zgodnie z ich funkcj¹, w porze nocy, nie obowi¹zuje na nich dopuszczalny poziom ha³asu w porze nocy
3)
Strefa œródmiejska miast powy¿ej 100 tys. mieszkañców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracj¹ obiektów administracyjnych, handlowych i us³ugowych.
W przypadku miast, w których wystêpuj¹ dzielnice o liczbie mieszkañców pow. 100 tys., mo¿na wyznaczyæ w tych dzielnicach strefê œródmiejsk¹, je¿eli charakteryzuje siê ona
zwart¹ zabudow¹ mieszkaniow¹ z koncentracj¹ obiektów administracyjnych, handlowych i us³ugowych
2)
Tabela 20. D³ugookresowe poziomy dŸwiêku w Dobrym Mieœcie w 2008 roku
Dopuszczalne d³ugookresowe œrednie przekroczenie dopuszczalnych d³ugopoziomy dŸwiêku A
okresowych œrednich poziomów
[dB]
dŸwiêku A [dB]
Wyniki obliczeñ [dB]
Punkt pomiarowy numer 1.
Teren zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego.
LD
LW
LDWN
LN
LDWN
LN
LDWN
LN
70,2
68,2
72,4
64,2
60
50
12,4
14,2
LDWN – przedzia³ czasu odniesienia równy wszystkim dobom w roku
LN – przedzia³ czasu odniesienia równy wszystkim porom nocy
Przy wyborze rejonu i lokalizacji punktu pomiarowego kierowano siê zasadami zawartymi w „Wytycznych do monitoringu
ha³asu”, opracowanymi przez GIOŒ w roku 2008.
Przy prowadzeniu niniejszych prac wybrano jeden punkt
pomiarowy. Punkt pomiarowy zlokalizowany zosta³, zgodnie
z „Wytycznymi …” tj., nie dalej ni¿ 50 m od Ÿród³a na wysokoœci 4 m
(± 0,2 m) nad poziomem terenu.
W badanym rejonie oszacowano liczbê osób eksponowanych
na ha³as. Do szacowania przyjêto liczbê mieskañ w badanym obszarze równ¹ 48 oraz œredni¹ liczbê osób zamieszkuj¹cych równ¹ 3.
Pomiary prowadzono przez 3 doby (dwie doby w dni robocze
oraz jedn¹ dobê w weekend) w okresie wiosennym i jesienno-zimowym.
Z uzyskanych wyników pomiarów wyznaczono œrednie logarytmiczne wartoœci poziomów dla pór: dziennej (6.00–18.00), wieczornej (18.00–22.00) i nocnej (22.00–6.00).
102
Na podstawie wyznaczonych wartoœci poziomów LD, LW i LN
dokonano oszacowania poziomu dzienno-wieczorno-nocnego.
Wyniki obliczeñ, wartoœci dopuszczalne d³ugookresowych
œrednich poziomów dŸwiêku A oraz wartoœci przekroczeñ dopuszczalnych d³ugookresowych œrednich poziomów dŸwiêku A przedstawiono w tabeli 20.
Pomiary prowadzone w 2008 r. przy drodze krajowej nr 51 na
odcinku Olsztyn – Bezledy wykaza³y przekroczenie dopuszczalnych d³ugookresowych œrednich poziomów dŸwiêku, zarówno
w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim dobom w roku,
jak i w przedziale czasu odniesienia równym wszystkim dobom
nocy, o wartoœci przekraczaj¹ce 10 dB. Uzyskane wyniki nale¿y
traktowaæ jako alarmowe. Obszar ten z ca³¹ pewnoœci¹ nale¿y zaliczyæ do obszaru szczególnego zagro¿enia ha³asem.
Nale¿y podj¹æ natychmiastowe dzia³ania prowadz¹ce do likwidacji lub ograniczenia wielkoœci przekroczenia.
4. HA£AS INSTALACYJNY
W 2008 roku na obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego
przeprowadzono 39 kontroli w zakresie uci¹¿liwoœci akustycznej,
w tym 28 z pomiarem ha³asu. Spoœród ogólnej iloœci przeprowadzonych kontroli, 17 dotyczy³o dzia³añ zwi¹zanych z interwencj¹ ludnoœci. Skargi dotyczy³y pogorszenia klimatu akustycznego na terenach zabudowy mieszkaniowej, granicz¹cej z obiektami emi-
tuj¹cymi ha³as. W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 20
zarz¹dzeñ pokontrolnych, na dwa podmioty gospodarcze na³o¿ono
karê za przekroczenie dopuszczalnego poziomu ha³asu. W 25 przypadkach pomiary przekazano jednostkom samorz¹dowym do wykorzystania s³u¿bowego. Zak³ady, w których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu dŸwiêku, podano w tabeli 21.
Tabela 21. Wykaz skontrolowanych zak³adów w 2008 roku, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dŸwiêku
Wielkoœæ przekroczenia [dB]
Lp
Zak³ad
Gmina
Powiat
pora dnia
pora nocy
1
PPUH „Aria” sc,
ul. Lidzbarska w Dzia³dowie
Dzia³dowo
dzia³dowski
7,7
nie pracuje
2
PPHU „Grejpol”
Malinowo 11d
Dzia³dowo
dzia³dowski
20,8
nie pracuje
3
Gospodarstwo Rolne
w G¹siorowie
Uzdowo
dzia³dowski
16,1
nie pracuje
4
Safilin Polska Sp. z o.o.,
ul. W³odyki w Mi³akowie
Mi³akowo
ostródzki
1,8
11,1
5
Spó³dzielnia Inwalidów Przemys³u Drzewnego „Mazurska”,
ul. Warmiñska 12 „b”, 14-300 Mor¹g
Mor¹g
ostródzki
5,2
nie pracuje
6
Poltaren Sp. z o.o.
Bemowizna, 14-500 Braniewo
Braniewo
braniewski
1,3
nie przekracza normy
103
Fot. G. Pop³awski
VI. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE
1. WPROWADZENIE
1.1. Podstawowe pojêcia
Promieniowanie niejonizuj¹ce – emisja energii elektromagnetycznej w postaci pól elektromagnetycznych, wywo³ana zmianami
rozk³adów ³adunków elektrycznych w uk³adach materialnych. Do
promieniowania niejonizuj¹cego zalicza siê fale elektromagnetyczne o d³ugoœciach wiêkszych ni¿ 10-8 metra, w zakresie których znajduje siê dolna czêœæ widma promieniowania nadfioletowego,
œwiat³o widzialne, promieniowanie podczerwone, jak równie¿
maj¹ce najwiêksze znaczenie z punktu widzenia ochrony œrodowiska – mikrofale, fale radiowe oraz fale o d³ugoœci kilku tysiêcy kilometrów, towarzysz¹ce istnieniu ³adunków elektrycznych w przewodach linii elektroenergetycznych.
Pole elektromagnetyczne – szczególny stan materii, charakteryzuj¹cy wszelkie, równoczesne oddzia³ywania pomiêdzy ³adunkami elektrycznymi i dipolami magnetycznymi za poœrednictwem pola
elektrycznego i pola magnetycznego. Jednostk¹ charakteryzuj¹c¹
stan energetyczny pola elektromagnetycznego jest gêstoœæ mocy
pola wyra¿ana w watach na metr kwadratowy (W/m2).
Pole elektryczne – sk³adowa elektryczna pola elektromagnetycznego, stan energetyczny przestrzeni wokó³ ³adunków elektrycznych. Natê¿enie pola elektrycznego stanowi jedno z podstawowych
kryteriów oceny oddzia³ywania pól elektromagnetycznych na œrodowisko. Jednostk¹ natê¿enia pola elektrycznego jest wolt na metr
(V/m).
Pole magnetyczne – sk³adowa magnetyczna pola elektromagnetycznego, stan energetyczny przestrzeni wokó³ poruszaj¹cych
siê ³adunków elektrycznych – przep³ywaj¹cego pr¹du elektrycznego. Jednostk¹ natê¿enia pola magnetycznego jest Tesla (T) lub
amper na metr (A/m).
1.2. Informacje ogólne
W œrodowisku naturalnym promieniowanie elektromagnetyczne
niejonizuj¹ce jest nieod³¹cznym towarzyszem ludzi, pochodzi
zarówno od Ÿróde³ naturalnych, jak i sztucznych zwi¹zanych
z dzia³alnoœci¹ cz³owieka. G³ównym Ÿród³em naturalnym jest Ziemia. Oddzia³ywanie pól pochodz¹cych od naszej planety jest bardzo
104
ma³e i nie wywo³uje w organizmie ¿adnych wyraŸnych zmian.
Sztuczne Ÿród³a promieniowania powstaj¹ podczas dzia³ania
urz¹dzeñ zasilanych energi¹ elektryczn¹ w naszym otoczeniu. Lista
tych Ÿróde³ jest tak d³uga, ¿e czasem trudno uwierzyæ, i¿ jest tworzona od prawie wieku. Cz³owiek nie jest w stanie ich wyeliminowaæ,
lecz mo¿e je ograniczaæ podejmuj¹c odpowiednie dzia³ania. W zale¿noœci od miejsca przebywania cz³owieka jest on nara¿ony na
oddzia³ywanie pola elektromagnetycznego pochodz¹cego od ró¿nych instalacji, które kszta³tuj¹ ogólny poziom pól elektromagnetycznych w naszym œrodowisku. Najwa¿niejszymi z nich s¹:
– urz¹dzenia emituj¹ce pola elektromagnetyczne pracuj¹ce
w domach, w przemyœle,
– uk³ady zasilania w œrodkach transportu,
– radiowe i telewizyjne centra nadawcze,
– radiostacje amatorskie,
– elektroniczne urz¹dzenia s³u¿¹ce rozrywce,
– stacje bazowe telefonii komórkowej,
– stacje i linie elektroenergetyczne wysokiego napiêcia.
Skutki oddzia³ywania pola elektromagnetycznego na organizm
cz³owieka to stosunkowo nowe zjawisko w dzisiejszym œwiecie.
Jednoznaczne stwierdzenie szkodliwoœci oddzia³ywania promieniowania elektromagnetycznego o poziomach ni¿szych od przyjêtych
norm dopuszczalnych na zdrowie cz³owieka jest trudne do ustalenia.
Skutki promieniowania nie s¹ natychmiastowe i niestety organizm
nie posiada ¿adnych receptorów, które ostrzega³yby o jego istnieniu.
Objawy mog¹ byæ nastêpuj¹ce: zaburzenia snu, bóle g³owy, problemy z koncentracj¹ i skupieniem, bezsennoœæ, os³abienie, a nawet
powstanie nowotworu itd. Wymieniono tylko kilka objawów, gdy¿
ka¿dy organizm reaguje inaczej i posiada ró¿n¹ odpornoœæ na tego
rodzaju promieniowanie. Nale¿y te¿ stwierdziæ, ¿e pole elektromagnetyczne wykorzystuje siê do ochrony zdrowia, czego przyk³adami
s¹: badanie echa serca, rezonans magnetyczny, diatermia – podgrzewanie cia³a ludzkiego w celach leczniczych.
Zmienne pola elektromagnetyczne generowane przez urz¹dzenia
AGD/RTV w ich bezpoœrednim s¹siedztwie s¹ niejednokrotnie dziesi¹tki razy silniejsze ni¿ pola pochodz¹ce od linii przesy³owych wysokiego napiêcia w odleg³oœci kilkunastu metrów od tych¿e linii, a prze-
cie¿ w otoczeniu tych urz¹dzeñ przebywamy nieraz 24 godziny na
dobê. Pamiêtajmy, ¿e:
& im dalej przebywamy od Ÿród³a, tym jego oddzia³ywanie jest
mniejsze,
& trzeba unikaæ bezpoœredniego kontaktu z kuchenk¹ mikrofalow¹,
&
ty³ komputera lub telewizora nie powinien byæ w s¹siedztwie
miejsca d³u¿szego przebywania cz³owieka,
& nie nara¿ajmy dzieci na niekonieczne dzia³anie pól elektromagnetycznych, np. z telefonów komórkowych.
2. METODYKA
Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w roku 2008, jak i latach kolejnych bêdzie realizowany na podstawie rozporz¹dzenia Ministra
Œrodowiska z dnia 12 listopada 2007 roku, w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badañ poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku. Cykl pomiarowy obejmuje trzy lata (2008,
2009, 2010). W ka¿dym roku wyznacza siê po 15 punktów pomiarowych, w dostêpnych dla ludnoœci miejscach, dla ka¿dego z trzech
obszarów:
& centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkañców
przekraczaj¹cej 50 tys.,
& pozosta³ych miastach,
& terenach wiejskich.
£¹cznie na terenie województwa wyznaczono 135 punktów
pomiarowych dla trzyletniego cyklu, po 45 punktów w ka¿dym roku.
Zakres prowadzenia badañ obejmuje pomiary natê¿eñ sk³adowej
elektrycznej pola elektromagnetycznego o przedziale czêstotliwoœci, co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz.
Pomiary w 2008 roku wykonano przy u¿yciu miernika poziomu pól elektromagnetycznych PMM 8053A oraz sond pola elektrycznego:
1) EP–408 pracuj¹cej w zakresie czêstotliwoœci 1 MHz–40 GHz dla
natê¿eñ pól z przedzia³u 0,8–800 V/m;
2) EP–105 pracuj¹cej w zakresie czêstotliwoœci 0,1 MHz–1 GHz dla
natê¿eñ pól z przedzia³u 0,05–50 V/m.
3. WYNIKI BADAÑ
W 2008 roku wykonano pomiary poziomu pól elektromagnetycznych w 45 punktach pomiarowych. Lokalizacje tych punktów
i wyniki pomiarów przedstawiano w tabeli 22.
4. WNIOSKI
W ¿adnym z punktów pomiarowych objêtych badaniem poziomu
pól elektromagnetycznych w 2008 roku nie stwierdzono przekroczenia wartoœci dopuszczalnej okreœlonej w rozporz¹dzeniu Ministra
Œrodowiska z dnia 30 paŸdziernika 2003 roku, w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku oraz
sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów i wynosz¹cej
7 V/m dla badanych czêstotliwoœci. Wszystkie zmierzone wartoœci
sk³adowej elektrycznej pól elektromagnetycznych kszta³towa³y siê
na niskim poziomie.
Wiêkszoœæ pomiarów wykonanych sond¹ EP-408 o zakresie
czêstotliwoœci 1 MHz–40 GHz mia³o wartoœæ ni¿sz¹ ni¿ 0,8 V/m.
Najwy¿sze zmierzone wartoœci 1,26 V/m i 1,37 V/m (Olsztyn, ul.
Or³owicza 7), stanowi³y odpowiednio 18% i 19% wartoœci dopuszczalnej (7 V/m).
Z poœród 45 punktów pomiarowo-kontrolnych, dziesiêæ by³o
objêtych monitoringiem w latach 2006 i 2007. Jak wykazano na
poni¿szym wykresie, wartoœci utrzyma³y siê na niskim poziomie, nie
wykazuj¹c istotnych zmian.
7
2006 r.
6
Materia³y Ÿród³owe
Wartoœæ pomiaru V/m
2007 r.
2008 r.
5
1. D. Haliday, R. Resnick, Fizyka, PWN, Warszawa, 1980.
4
2. M. Krakowski, Elektrotechnika teoretyczna: Pola elektromagnetyczne, PWN, Warszawa, 1995.
3
3. Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 12 listopada 2007
roku, w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych
badañ poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku (Dz.
U. Nr 221, poz. 1645).
2
1
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Punkty pomiarowe
Ryc. 20. Wyniki pomiarów PEM, w zakresie czêstotliwoœci 0,1 MHz–1 GHz w latach
2006–2008
4. Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 30 paŸdziernika 2003
roku, w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w œrodowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania
tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).
105
Tabela 22. Wyniki pomiarów PEM w 2008 roku
Lp.
Lokalizacja pionu pomiarowego
(adres)
Wspó³rzêdne pionu
pomiarowego
N
Wartoœæ pomiaru wielkoœci fizycznej charakteryzuj¹cej promieniowanie elektromagnetyczne [V/m]
E
Czêstotliwoœæ
0,1 MHz–1 GHz
Czêstotliwoœæ
1 MHz–40 GHz
1
Olsztyn, ul. Dywizjonu 303
53°45’43,4’’
20°29’21,5’’
0,41
< 0,8
2
Olsztyn, ul. Czeska
53°45’45,4’’
20°30’37,9’’
0,30
< 0,8
3
Olsztyn, ul. Or³owicza 7
53°45’14,6’’
20°29’43,9’’
1,37
1,26
4
Olsztyn, Pl. Bema
53°46’59,0’’
20°29’34,0’’
0,18
< 0,8
< 0,8
5
Olsztyn, Pl. Jana Paw³a II
53°46’43,1’’
20°28’47,4’’
0,46
6
Olsztyn, Pl. Roosvelta
53°46’22,9’’
20°28’37,8’’
1,19
1,06
7
Olsztyn, Pl. Inwalidów Woj.
53°46’24,6’’
20°30’00,9’’
0,64
< 0,8
8
Olsztyn, Pl. Pow. Warszawy
53°47’25,7’’
20°29’27,3’’
0,35
< 0,8
9
Olsztyn, ul. Wilczyñskiego
53°44’32,0’’
20°30’14,8’’
0,30
< 0,8
10
Olsztyn, ul. ¯o³nierska 18
53°46’15,6’’
20°29’30,7’’
1,02
0,88
11
Olsztyn, ul. K³osowa
53°45’53,8’’
20°25’41,4’’
0,20
< 0,8
12
Elbl¹g, Plac S³owiañski
54°09’33,3’’
19°23’55,7’’
0,26
< 0,8
13
Elbl¹g, ul. Browarna 30
54°10’17,6’’
19°23’47,7’’
0,16
< 0,8
14
Elbl¹g, ul. Saperów
54°09’39,5’’
19°25’38,5’’
0,13
< 0,8
15
Elbl¹g, ul. Kaszubska
54°10’45,9’’
19°26’00,6’’
0,26
< 0,8
16
D. Miasto, ul. Or³a Bia³ego
53°59’13,9’’
20°23’57,3’’
0,28
< 0,8
17
Nidzica, ul. W³. Jagie³³y
53°21’26,3’’
20°25’39,3’’
0,32
< 0,8
18
Nidzica, ul. M. Kopernika 3
53°21’25,5’’
20°25’10,5’’
0,61
< 0,8
19
Nidzica, ul. Olsztyñska
53°21’52,6’’
20°24’40,4’’
0,13
< 0,8
20
I³awa, ul. Grunwaldzka 3b
53°35’41,6’’
19°34’10,4’’
0,08
< 0,8
21
I³awa, ul. Niepodleg³oœci13
53°35’49,9’’
19°33’42,0’’
0,19
< 0,8
22
I³awa, ul. Zielona 72
53°36’04,2’’
19°35’01,1’’
0,30
1,01
23
Kêtrzyn, Pl.Pi³sudzkiego 9
54°04’42,3’’
21°22’24,1’’
0,25
< 0,8
24
Kêtrzyn, ul. Urocza 3
54°04’50,0’’
21°21’54,9’’
0,10
< 0,8
25
Mr¹gowo, Os.Mazurskie 18
53°52’06,7’’
21°17’20,3’’
0,36
< 0,8
26
Mr¹gowo, Plac Kajki
53°52’11,7’’
21°18’13,5’’
0,13
< 0,8
27
Mr¹gowo, ul. Królewiecka 55
53°52’33,0’’
21°18’13,2’’
0,14
< 0,8
28
Dzia³dowo, ul. Œwierkowa*
53°14’33,5’’
20°11’50,5’’
0,21
< 0,8
29
Dzia³dowo, Ratusz Miejski
53°14’00,1’’
20°10’45,6’’
0,35
< 0,8
30
Dzia³dowo, ul. Polna 34
53°13’48,8’’
20°10’02,6’’
0,07
< 0,8
31
Okolice jeziora Wukœniki**
53°59’22,5’’
20°06’12,9’’
0,02
< 0,8
32
Trêkusek
53°42’44,5’’
20°37’49,7’’
0,14
< 0,8
33
G¹siorowo
53°23’46,8’’
20°10’37,0’’
0,08
< 0,8
34
Waplewo
53°29’53,0’’
20°19’22,8’’
0,06
< 0,8
35
Mierki
53°35’04,3’’
20°19’38,7’’
0,04
< 0,8
36
Stawiguda, ul. Warszawska***
53°39’28,7’’
20°23’56,6’’
0,31
< 0,8
37
Stare Jab³onki
53°41’21,9’’
20°05’48,8’’
0,08
< 0,8
38
Gietrzwa³d
53°44’49,1’’
20°14’04,2’’
0,06
< 0,8
39
Naglady
53°45’01,7’’
20°16’36,0’’
0,09
< 0,8
40
£ukta
53°48’18,3’’
20°05’02,9’’
0,13
< 0,8
41
Jonkowo
53°49’42,4’’
20°18’38,0’’
0,23
< 0,8
42
Mi³ogórze
54°04’29,4’’
20°30’54,2’’
0,11
< 0,8
43
Dywity, ul. Olsztyñska
53°50’12,8’’
20°28’29,1’’
0,14
< 0,8
44
Elgnowo
53°27’35,0’’
19°57’07,6’’
0,03
< 0,8
45
Stêbark
53°29’43,4’’
20°08’07,6’’
0,12
< 0,8
* skrzy¿owanie ulic Œwierkowej i Leœnej; ** gmina Mi³akowo; *** skrzy¿owanie ulic Warszawskiej i Olsztyñskiej
106
Fot. T. Zalewski
Czerpnia pobornika py³u PM2,5, Olsztyn, ul. Puszkina,
VII. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA
ATMOSFERYCZNEGO
1. WPROWADZENIE
Monitoring jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim prowadzony jest przez cztery instytucje: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska, Inspekcjê Sanitarno-Epidemiologiczn¹,
Instytut Ochrony Œrodowiska oraz Instytut Badawczy Leœnictwa.
Jakoœæ powietrza jest oceniana na podstawie pomiarów prowadzonych na stacjach i stanowiskach nale¿¹cych do wymienionych instytucji. Ró¿ne substancje mog¹ przedostawaæ siê do atmosfery na skutek procesów naturalnych, jak i dzia³alnoœci cz³owieka. Zjawisko to
nazywamy emisj¹ zanieczyszczeñ. Miejsce, w którym ten proces
nastêpuje, nazywa siê Ÿród³em emisji. Rozró¿niamy trzy rodzaje
Ÿróde³: punktowe, powierzchniowe i liniowe.
Zanieczyszczenia mog¹ byæ transportowane na znaczne niekiedy odleg³oœci. W celu okreœlenia rzeczywistego zanieczyszczenia
atmosfery pos³ugujemy siê wielkoœci¹ imisji, czyli iloœci¹ danej substancji przypadaj¹c¹ na objêtoœæ powietrza. Œledzenie zmian emisji
i imisji oraz ich zale¿noœci przestrzenne ma istotne znaczenie,
pozwala bowiem na bie¿¹c¹ ocenê stanu oraz zarz¹dzanie jakoœci¹
powietrza.
W obszarze województwa warmiñsko-mazurskiego Stacje
Sanitarno-Epidemiologiczne od ponad 30 lat prowadz¹ w miastach licz¹cych ponad 20 tys. mieszkañców badania zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (imisji), metodami manualnymi
w zakresie dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i py³u zawieszonego.
Od roku 2004 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska
rozwija sieæ stacji automatycznych. Stacje automatyczne, zlokalizowane w piêciu miastach, rejestruj¹ stê¿enia wybranych zanieczyszczeñ (w piêciu stacjach SO2, NO, NO2, NOx, CO, O3, PM10
i jednoczeœnie warunki meteorologiczne, a w dwóch dodatkowo:
benzen, toluen, ksyleny i etylobenzen). Dane ze stacji automatycznych s¹ dostêpne pod adresem: http://olsztyn.csms.com.pl/.
2. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
W 2008 ROKU
Zakres badañ i zasiêg 9 stref, w których ocenia siê jakoœæ powietrza
reguluje Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 06 marca 2008
roku w sprawie stref, w których dokonuje siê oceny jakoœci powietrza
(Dz. U. Nr 52, poz. 310). Kryterium oceny stanowi³y wartoœci
dopuszczalne, poziomu docelowego i celu d³ugoterminowego oraz
czêstoœci przekraczania okreœlone w rozporz¹dzeniu Ministra
Œrodowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281).
Badania prowadzone by³y na obszarze 12 miast (Olsztyn – 3
stanowiska, Elbl¹g – 4 stanowiska, Bartoszyce, Dzia³dowo, E³k,
Gi¿ycko, Go³dap, Mr¹gowo, Ostróda, I³awa, Kêtrzyn
i Szczytno) oraz w Puszczy Boreckiej – w miejscowoœci Diabla
Góra i na 5 stanowiskach IBL w nadleœnictwach: Lidzbark Welski,
Strza³owo, Dobrocin, Olsztyn, Orneta. Wartoœci œrednie i maksymalne stê¿eñ poszczególnych zanieczyszczeñ zanotowanych na stacjach oraz czêstoœci przekroczeñ poziomów dopuszczalnych przedstawiaj¹ tabele 23 a i 23 b. Ocenê jakoœci powietrza przeprowadza siê
pod k¹tem ochrony zdrowia ludzi i ochrony roœlin. Wyniki ze stacji
IOŒ i IBL brane s¹ pod uwagê tylko w przypadku oceny pod k¹tem
ochrony roœlin. Analogicznie wyniki pomiarów ze stacji nale¿¹cych
107
do WIOŒ i stacji Inspekcji Sanitarno-Epidemiologicznej s¹ wykorzystywane pod k¹tem ochrony zdrowia ludzi.
2.1. Ochrona zdrowia
Dwutlenek azotu
Tlenki azotu tworz¹ siê w wyniku reakcji miêdzy azotem i tlenem we
wszystkich procesach spalania – na terenie naszego województwa
g³ównym Ÿród³em dwutlenku azotu jest komunikacja samochodowa
i energetyka.
Œrednie roczne stê¿enia dwutlenku azotu w roku 2008
kszta³towa³y siê od 9,6 ìg/m3 w Go³dapi do 33,3 ìg/m3
w Dzia³dowie, a wiêc poni¿ej œredniorocznego stê¿enia dopuszczalnego, które wynosi 40 ìg/m3, a powiêkszonego o margines tolerancji
44 ìg/m3. Na wiêkszoœci stacji zanotowane stê¿enie roczne jest na
prawie identycznym poziomie jak w roku poprzednim. Znaczne
wzrosty zanotowano na stacjach w Dzia³dowie i w Elbl¹gu przy uli45
2004
2005
2006
2007
2008
40
35
30
m/m 3
25
20
15
10
5
0
Bartoszyce
El.Baz
Gol.
E³k
Os.Chro Dzia³dowo
Ol.Pusz
Mr¹g.
I³awa
Ol.Zol
Szczytno El.Kalen.
Os.Czarn
Gi¿ycko Kêtrzyn
El.Hetm. El.Zajch.
Ol.Niep
Ryc. 21. Stê¿enia œrednioroczne dwutlenku azotu
cy Hetmañskiej. W przypadku prawie wszystkich stacji trudno jest
stwierdziæ czy wystêpuje jakiœ trend wieloletni (rycina 21). Mo¿na
mówiæ o tendencji rosn¹cej w przypadku stacji w Dzia³dowie. Tendencjê malej¹c¹ mo¿emy zauwa¿yæ na stacji w Gi¿ycku.
Najwy¿sze stê¿enia zanotowano na stacjach pomiarowych zlokalizowanych w pobli¿u miejsc o du¿ym natê¿eniu ruchu pojazdów
zmechanizowanych, b¹dŸ parkingów.
Najwy¿sze stê¿enie jednogodzinne zanotowano w Olsztynie na
stacji przy ulicy Puszkina – 106,8 ìg/m3.
Dwutlenek siarki
Na terenie naszego województwa g³ównym Ÿród³em dwutlenku siarki s¹ paleniska przemys³owe i domowe, spalaj¹ce paliwa sta³e,
zw³aszcza wêgiel kamienny (zawieraj¹cy siarkê) w celach
energetycznych.
Œrednie stê¿enie dwutlenku siarki w okresie grzewczym jest kilkakrotnie wy¿sze ni¿ w okresie letnim. Notuje siê wtedy ekstremalne
wartoœci jednogodzinnych i œredniodobowych stê¿eñ SO2. Maksymalne stê¿enie œredniodobowe zanotowano w Go³dapi – 37,9 ìg/m3
(rycina 22). Stacja pomiarowa jest zlokalizowana w ciasnej zabudowie opalanej g³ównie przez ma³e, lokalne kot³ownie wêglowe.
Maksymalne jednogodzinne stê¿enia SO2 notowane w województwie warmiñsko-mazurskim rzadko przekraczaj¹ wartoœæ 100
ìg/m3. W 2008 roku taka sytuacja nie mia³a miejsca. Poziom dopuszczalny SO2 dla tego czasu uœredniania wyników pomiarów wynosi
350 ìg/m3 i ani razu w historii prowadzenia pomiarów przez WIOŒ
nie zosta³ zarejestrowany na ¿adnej ze stacji.
Py³ PM10
Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki na terenie naszego
województwa g³ównym Ÿród³em py³u s¹ paleniska przemys³owe
i domowe spalaj¹ce paliwa sta³e, a zw³aszcza emisja z ma³ych, lokalnych kot³owni, które nie posiadaj¹ ¿adnych filtrów przed kominami.
Stopieñ szkodliwoœci py³u zale¿y od œrednicy ziaren – za najbardziej szkodliwy uwa¿a siê py³ o œrednicy ziaren do 10 ìm – tzw.
py³ PM10, który mo¿e przedostawaæ siê do górnych dróg oddechowych wraz z wdychanym powietrzem.
Stacje pomiarowe py³u PM10 znajduj¹ siê w 6 miastach: Olsztynie, Elbl¹gu, Mr¹gowie, Ostródzie, Go³dapi i Dzia³dowie, z czego
dwa stanowiska pomiarowe znajduj¹ siê w Olsztynie. Wyniki pomiarów ze stacji w Dzia³dowie ze wzglêdu na niereprezentatywnoœæ stanowiska (okreœla niewielki zasiêg, jest usytuowana w strefie najwiêkszych stê¿eñ lokalnych w obszarze ciasnej, starej zabudowy miejskiej) nie zosta³y uwzglêdnione przy dokonywaniu oceny jakoœci
powietrza w strefach za rok 2008. Przy okreœlaniu jakoœci powietrza
pod k¹tem zanieczyszczenia py³em PM10 bierze siê pod uwagê œrednioroczne i œredniodobowe stê¿enie. W przypadku wartoœci œredniorocznej poziom dopuszczalny wynosi 40 ìg/m3. W przypadku wartoœci dobowych bierze siê pod uwagê liczbê dni w których zanotowano
stê¿enie wiêksze od wartoœci 50 ìg/m3. Poziomem dopuszczalnym
w tym przypadku jest liczba 35 dni, w których zanotowano tak¹
sytuacjê.
Œrednioroczne wartoœci stê¿eñ py³u PM10 przedstawiono na
rycinie nr 23.
W roku 2008 œrednie roczne stê¿enia py³u PM10 kszta³towa³y
siê w zakresie od 16,4 ìg/m3 do 22,8 ìg/m3.
Œrednie stê¿enie 24-godzinne py³u w okresie grzewczym jest
kilkakrotnie wy¿sze ni¿ w okresie letnim.
Najwy¿sze stê¿enia wyst¹pi³y w sezonie grzewczym, w czasie
niskich temperatur. Maksymalne stê¿enie œredniodobowe py³u
zawieszonego zanotowano w Elbl¹gu przy ulicy Ba¿yñskiego
(112,2 ìg/m3). We wszystkich punktach pomiarowych zarejestrowano stê¿enia œredniodobowe py³u PM10 wy¿sze od normatywnego
(50 ìg/m3), ale dopuszczalna liczba dni z takimi przypadkami (35
razy) nie zosta³a zarejestrowana na ¿adnym ze stanowisk
pomiarowych.
Na podstawie wieloletnich obserwacji mo¿na stwierdziæ znaczne zmniejszenie iloœci g³ównych zanieczyszczeñ w powietrzu naszego regionu – od lat osiemdziesi¹tych nast¹pi³ istotny spadek stê¿enia
40
40
Olsztyn
Ostróda
Go³dap
Mr¹gowo
35
35
30
30
25
25
m/m 3
m/m3
Elbl¹g
20
15
10
10
5
5
08-01-01 08-02-01 08-03-01 08-04-01 08-05-01 08-06-01 08-07-01 08-08-01 08-09-01 08-10-01 08-11-01 08-12-01
Ryc. 22. Œredniodobowe stê¿enia SO2 na stacjach automatycznych WIOŒ
108
2005
2007
20
15
0
2004
2006
2008
0
Ol.Pusz
Ol.¯o³
Os.Chro
El.Ba¿
Ryc. 23. Stê¿enia œrednioroczne py³u PM10
Mr¹g.
Go³.
El.Król.
py³u i dwutlenku siarki. Spowodowa³y to dzia³ania podejmowane
przez w³adze samorz¹dowe i spó³dzielnie mieszkaniowe na rzecz
ograniczenia niskiej emisji, tj. poprzez likwidacje osiedlowych
kot³owni i pod³¹czanie budynków mieszkalnych do miejskiej sieci
ciep³owniczej czy te¿ modernizacje kot³owni i zamiany czynnika
grzewczego na bardziej przyjazny œrodowisku – na olej lub gaz.
Zanieczyszczenie py³em PM10 jest obecnie najwiêkszym problemem Europy, a w szczególnoœci Polski w wymiarze ochrony
powietrza. Pañstwo polskie podejmuje szereg œrodków naprawczych, z uwzglêdnieniem uwarunkowañ ekonomicznych i prawnych, by polepszyæ jakoœæ powietrza pod k¹tem zawartoœæ py³u
PM10 w powietrzu. Województwo warmiñsko-mazurskie zajmuje
chlubne miejsce na polskiej mapie zanieczyszczenia pod tym k¹tem
i zas³u¿enie potwierdza swoj¹ opiniê jako „Zielone P³uca Polski”.
Metale ciê¿kie oznaczane w pyle PM10
W pyle PM10 pobieranym w Olsztynie i Dzia³dowie oznaczano
zawartoœæ o³owiu, kadmu, niklu, miedzi, arsenu, WWA. Jak wspomniano w rozdziale dotycz¹cym py³u PM10 wyniki stê¿eñ py³u na
stacji w Dzia³dowie nie zosta³y wziête pod uwagê przy rocznej ocenie jakoœci powietrza.
Metale ciê¿kie zawarte w py³ach nie ulegaj¹, jak to siê dzieje
z innymi zanieczyszczeniami, rozk³adowi w œrodowisku, natomiast
mog¹ kumulowaæ siê w poszczególnych elementach ekosystemu
(np. w glebie lub roœlinach).
ród³em emisji metali ciê¿kich jest przede wszystkim spalanie
paliw sta³ych.
Stê¿enia œrednioroczne o³owiu s¹ bardzo niskie, kszta³tuj¹ siê
na poziomie 1–2% wartoœci dopuszczalnej.
W 2008 roku œrednie roczne stê¿enie o³owiu w pyle na stacji
w Olsztynie przy ulicy ¯o³nierskiej wynios³o 0,004 ìg/m3. Stê¿enia
pozosta³ych metali w roku 2008 wynosi³y: arsen – 1,24 ng/m3
(20,7% poziomu docelowego), kadm – 0,22 ng/m3 (4,4% poziomu
docelowego), nikiel – 0,64 ng/m3 (3,2% poziomu docelowego).
Tlenek wêgla
Tlenek wêgla (CO) powstaje w wyniku niepe³nego spalania i w wiêkszym lub mniejszym stopniu towarzyszy ka¿demu procesowi spalania. Jest gazem silnie toksycznym i wybuchowym, jednak ze
wzglêdu na ma³¹ gêstoœæ (1,25 kg/m3) szybko rozprzestrzenia siê
w atmosferze. G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest transport drogowy oraz sektor komunalny.
Tlenek wêgla oznaczany jest od roku 2005 w dwóch miastach:
Olsztynie i Ostródzie, a od roku 2006 równie¿ w Mr¹gowie, Elbl¹gu
i Go³dapi. Ocena przeprowadzana jest na podstawie oœmiogodzinnych œrednich krocz¹cych obliczonych na podstawie stê¿eñ jednogodzinnych. Klasê strefy przyporz¹dkowuje siê na podstawie maksymalnej wartoœci obliczonych œrednich.
8-godzinne stê¿enia tlenku wêgla w roku 2008 kszta³towa³y siê
od 1417,6 ìg/m3 w Go³dapi do 2334,1 ìg/m3 (37,6% wartoœci
dopuszczalnej) w Mr¹gowie.
Ozon
Ozon jest tzw. zanieczyszczeniem wtórnym. Powstaje w wyniku
procesów fotochemicznych w troposferze. Do prekursorów takiej
reakcji nale¿¹ miêdzy innymi tlenki azotu, których powstaje najwiêcej w procesie spalania w samochodach. Zanieczyszczenie ozonem
jest wiêc silnie powi¹zane z zanieczyszczeniami komunikacyjnymi
przyczynowo, ale nie obszarowo. Najwy¿sze stê¿enia ozonu notuje
siê przewa¿nie w pewnym oddaleniu od g³ównych linii komunikacyjnych. Ozon jest zanieczyszczeniem, którego stê¿enie na terenach
miejskich i wiejskich jest podobne. Jest to spowodowane przenoszeniem tlenków azotu poza obszary miejskie.
Ozon, podobnie jak tlenek wêgla, oceniany jest w okresach
8-godzinnych, mierzony jest w piêciu stacjach automatycznych
nale¿¹cych do WIOŒ. Zanieczyszczenie powietrza pod k¹tem ozonu
dokonuje siê dla jednej strefy, któr¹ stanowi obszar ca³ego województwa. Podstaw¹ do przydzielenia województwa do odpowiedniej klasy stanowi najmniej korzystny wynik pomiarów przeprowadzonych na terenie strefy. Poziom docelowy dla ozonu wynosi 120
ìg/m3. Maksymalna liczba dni, w których zanotowana œrednia
oœmiogodzinna by³a wiêksza od tej wartoœci wynosi³a 25. Podane
wymagania dotycz¹ce oceny jakoœci powietrza pod k¹tem ozonu
obowi¹zuj¹ do 2010 r. Po 2010 roku przekroczenie wartoœci 120
ìg/m3 bêdzie równoznaczne z przydzieleniem strefie klasy C czyli
najgorszej.
Na ka¿dej ze stacji pomiarowych w 2008 roku zanotowano
przynajmniej jeden dzieñ, w którym zarejestrowano oœmiogodzinn¹
œredni¹ powy¿ej wartoœci 120 ìg/m3. Najwiêcej takich dni zanotowano w Ostródzie – 21, a najmniej w Elbl¹gu – 8. Rok 2008 by³
pierwszym, w którym od czasu rozpoczêcia prowadzenia pomiarów
stê¿enia ozonu troposferycznego w atmosferze, istnia³o niebezpieczeñstwo przekroczenia poziomu dopuszczalnego, a co za tym idzie
nadanie województwu warmiñsko-mazurskiemu klasy C.
Benzen
G³ównym Ÿród³em zanieczyszczenia benzenem jest transport drogowy. Powstaje w wyniku niepe³nego spalania paliw wysokooktanowych. Innymi Ÿród³ami tego zanieczyszczenia s¹ miêdzy innymi
lakiernie i wszelkiego rodzaju miejsca gdzie mamy do czynienia
z ró¿nego rodzaju rozpuszczalnikami, lub innymi rodzajami Lotnych Zwi¹zków Organicznych (LZO).
Zanieczyszczenie benzenem w województwie warmiñsko-mazurskim jest badane od po³owy roku 2005 w Olsztynie i od po³owy
roku 2006 w Elbl¹gu. Dla benzenu poziom dopuszczalny powiêkszony o margines tolerancji wynosi 7 ìg/m3 przy rocznym okresie
uœredniania. W 2008 roku stê¿enie benzenu zanotowane na stacji
w Olsztynie przy ulicy Puszkina wynios³o 2,09 ìg/m3, a w Elbl¹gu
2,79 ìg/m3.
WWA
Obowi¹zek sporz¹dzania oceny pod k¹tem zawartoœci wielopierœcieniowych wêglowodorów aromatycznych w powietrzu spoczywa
na wojewódzkich inspektoratach ochrony œrodowiska od marca
2008 r. G³ównym Ÿród³em tego zanieczyszczenia jest spalanie paliw
kopalnych g³ównie w indywidualnych domostwach. Z tego powodu
stê¿enia notowane w okresie zimowym s¹ kilkukrotnie wy¿sze od
obserwowanych w okresie letnim. Ocena za rok 2008 zosta³a dokonana na podstawie pomiarów przeprowadzonych na stacji WSSE
przy ulicy ¯o³nierskiej w Olsztynie. Pomocniczo pos³u¿ono siê
wynikami ze stacji IOŒ w Diablej Górze. W Olsztynie zanotowane
roczne stê¿enie wynios³o 0,3 ng/m3, a w Diablej Górze 0,7 ng/m3.
Poziom dopuszczalny dla tego zanieczyszczenia wynosi 1 ng/m3.
2.2. Ochrona roœlin
Ocenê pod k¹tem ochrony roœlin przeprowadza siê dla trzech rodzajów zanieczyszczeñ w powietrzu:
– SO2 dla ca³ego roku i dla pó³rocza ch³odnego (1.X–31.III)
– NOx wyra¿onych jako sumê NO i NOx przeliczonych na
NO2
– ozonu dla okresu wegetacyjnego (1.V–31.VII) w postaci
AOT40.
Ocenê przeprowadzono dla 7 stref w województwie: bartoszycko-lidzbarskiej,
i³awsko-ostródzkiej,
e³cko-wêgorzewskiej,
nidzicko-dzia³dowskiej, mr¹gowsko-szczycieñskiej, powiatu
olsztyñskiego, powiatu elbl¹skiego.
Podstaw¹ do sporz¹dzenia oceny by³y wyniki ze stacji IOŒ
w Diablej Górze w przypadku wszystkich trzech zanieczyszczeñ
oraz w przypadku SO2 i NOx wyniki pomiarów pasywnych prowadzonych przez Instytut Badawczy Leœnictwa. Punkty, w których
prowadzone by³y badania przez IBL zlokalizowane by³y w obrêbach
leœnych: Konopaty, Orneta, Krutyñ, Dobrocin, Wad¹g.
109
GO£DAP
Bartoszyce
Strefa Bartoszycko-Lidzbarska
Strefa Miasto
ELBL¥G
Strefa Powiat Elbl¹ski
Kêtrzyn
Strefa E³cko-Wêgorzewska
Diabla Góra
Gi¿ycko
Strefa Powiat Olsztyñski
MR¥GOWO
Strefa I³awsko-Ostródzka
I³awa
OSTRÓDA
E³k
Strefa Miasto
OLSZTYN
Strefa Mr¹gowsko-Szczycieñska
Szczytno
Strefy oceniane pod k¹tem ochrony zdrowia
Strefa Nidzicko-Dzia³dowska
Strefy oceniane pod k¹tem ochrony zdrowia
i roœlin
Stacje automatyczne WIOŒ
Dzia³dowo
Stacje manualne PSSE
Stacja IOŒ
Mapa 6. Stacje automatyczne i manualne pomiarów zanieczyszczeñ powietrza w 2008 roku
Dwutlenek siarki
Œrednioroczne stê¿enie SO2 pomierzone na wszystkich stanowiskach
stanowi¹cych podstawê do oceny pod katem ochrony roœlin waha³o siê
od 1,3 ìg/m3 w obrêbie Konopaty po³o¿onym w strefie nidzicko-dzia³dowskiej do 0,6 ìg/m3 w obrêbie Orneta po³o¿onym w strefie
bartoszycko-lidzbarskiej.
Œrednie maksymalne stê¿enie za okres zimowy zanotowane
w województwie warmiñsko-mazurskim wynios³o w 2008 roku 1,8
ìg/m3. Stê¿enie to zanotowano w obrêbie Konopaty.
Wartoœæ dopuszczalna zarówno dla ca³ego roku, jak i dla okresu
zimowego wynosi 20 ìg/m3. Wszystkie strefy zakwalifikowano do
klasy A.
Tlenki azotu
Poziom dopuszczalny dla tlenków azotu pod k¹tem ochrony roœlin
wynosi 30 ìg/m3 i jest wyra¿ony jako œrednia roczna wartoœæ. Na
¿adnym ze stanowisk, zmierzona w 2008 roku, œrednia roczna war-
toœæ NOx nie przekroczy³a poziomu dopuszczalnego. Maksymaln¹
œrednioroczn¹ wartoœæ zanotowano w obrêbie Konopaty. Wartoœæ ta
wynosi³a 7,0 ìg/m3. Wszystkim strefom nadano za rok 2008 klasê A.
Ozon
Ocenê dla ochrony roœlin pod k¹tem zawartoœci ozonu w powietrzu
przeprowadza siê dla ca³ego województwa. Ocenê przeprowadza siê
na podstawie wspó³czynnika AOT40 dla okresu wegetacyjnego.
Sposób obliczania AOT40 jest podany w rozporz¹dzeniu Ministra
Œrodowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych
substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). AOT40 obliczony
na podstawie wyników pomiarów ze stacji IOŒ w Diablej Górze
w roku 2008 wyniós³ 10 171 µg/m3*h. Poziom docelowy dla ozonu
wynosi 18 000 µg/m3*h. Poziom ten obowi¹zuje do roku 2010.
Województwu nadano klasê A.
3. PODSUMOWANIE
Analiza danych za 2008 rok pozwala wnioskowaæ, ¿e jakoœæ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim jest na ogó³ dobra.
Lokalnie mog¹ wystêpowaæ sytuacje niepomyœlne dla zdrowia
mieszkañców, kiedy dodatkowo wystêpuje zwiêkszona emisja spalin samochodowych, zanieczyszczeñ przemys³owych lub zanieczyszczeñ powstaj¹cych przy niepe³nym spalaniu paliw sta³ych
w paleniskach domowych i w starych, wyeksploatowanych
kot³owniach, zw³aszcza w ciasnej zabudowie miejskiej.
Analizuj¹c lokalizacjê stanowisk pomiarowych i uzyskiwane
w nich wyniki badañ nale¿y stwierdziæ, ¿e znacznie lepsze warunki
110
zdrowotne pod wzglêdem jakoœci powietrza s¹ na obszarach zaopatrywanych w ciep³o z centralnych ciep³owni lub zmodernizowanych
kot³owni lokalnych, z dala od tras komunikacyjnych o du¿ym nasileniu ruchu. Wyniki ró¿nego rodzaju analiz oraz wyniki pochodz¹ce
ze stacji pomiarowych pokazuj¹, ¿e po³udniowo-zachodnia
i zachodnia czêœæ województwa mog¹ byæ nara¿one na spadek jakoœci powietrza atmosferycznego, wynikaj¹cy z przemieszczania siê
zanieczyszczeñ z s¹siednich województw. Drugim obszarem potencjalnego zagro¿enia s¹ miasta powy¿ej 100 tys. mieszkañców czyli
Olsztyn i Elbl¹g. Niebezpieczeñstwo pogorszenia jakoœci powietrza
wynika tu g³ównie ze wzrostu iloœci pojazdów mechanicznych poruszaj¹cych siê po drogach, a co za tym idzie zmniejszenie siê przepustowoœci ulic w miastach. Dodatkowym Ÿród³em zagro¿enia mo¿e
byæ rozwój Ÿle zlokalizowanego przemys³u i wzrost iloœci domostw
ogrzewanych indywidualnie.
Szczególnie wa¿ne z punktu widzenia ograniczenia iloœci dwutlenku siarki i likwidacji zapylenia powietrza s¹ dzia³ania podejmowane przez w³adze samorz¹dowe i spó³dzielnie mieszkaniowe na
rzecz ograniczenia niskiej emisji, tj. poprzez likwidacje osiedlowych kot³owni i pod³¹czanie budynków mieszkalnych do miejskiej
sieci ciep³owniczej czy te¿ modernizacje kot³owni i zamiany czynnika grzewczego na bardziej przyjazny œrodowisku – na olej lub gaz.
Równie¿ zak³ady przemys³owe zobowi¹zane s¹ ograniczaæ emisjê
zanieczyszczeñ powietrza. Zmniejszeniu emisji zanieczyszczeñ
komunikacyjnych powinna sprzyjaæ modernizacja i przebudowa
dróg i ulic, a zw³aszcza budowa obwodnic umo¿liwiaj¹cych wyprowadzenie ruchu tranzytowego z zabudowy miejskiej.
Wszystkie te dzia³ania w znacznym stopniu spowoduj¹ zmniejszenie iloœci zanieczyszczeñ emitowanych do atmosfery.
W wyniku przeprowadzonej analizy danych, jakoœæ powietrza we wszystkich strefach oceniono jako klasê A.
Materia³y Ÿród³owe
1. Ocena roczna jakoœci powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim
za rok 2008. Opracowanie WIOŒ, Olsztyn 2009.
2. Dane 2008, WSSE Olsztyn.
3. Dane 2008, IBL Warszawa.
4. Dane 2007, IOŒ Warszawa.
Tabela 23 a. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku
Substancja
Czas uœredniania
Stacje
pomiarowe
NO2
24h
rok
Dopuszczalne i docelowe poziomy
350
substancji w powietrzu [µg/m3]
125
20 220/200* 44/35*
Dopuszczalna czêstoœæ przekraczania dopuszczalnego poziomu
w roku kalendarzowym
24
3
45,7
19,3
œrednia
1h
PM10
1h
wartoœæ max.
Olsztyn
ul. Puszkina
SO2
rok
18
WIOŒ (stacje automatyczne)
Ostróda
ul. Chrobrego
20,7
œrednia
85,7
3,7
wartoœæ max.
21,1
77,7
50
40
10000
/5000*
18 000
[µg/m3xh]
120
7/4*
25 dni
1599,9
142,9
21,3
2,1
13
2147,1
154,6
1891,8
136,2
20,5
21
112,2
12,5
21,7
2,8
8
27,4
11,4
59,5
5,6
8
54,5
10,3
2334,1
141,4
17,9
3
82,1
37,9
œrednia
78,5
6,1
wartoœæ max.
Diabla Góra
œrednia
(ochrona roœlin)
liczba przekroczeñ
11
62,7
9,6
liczba przekroczeñ
IOŒ
rok
16,2
4,9
œrednia
wartoœæ max.
8h
101,5
liczba przekroczeñ
Go³dap
ul. Jaæwieska*
1V-31 VII
8
55,8
Elbl¹g
œrednia
ul. Ba¿yñskiego
liczba przekroczeñ
Mr¹gowo
ul. Parkowa
8h
77,3
liczba przekroczeñ
wartoœæ max.
rok
5
34,6
1417,6
131,5
22,8
5
6,9
9
66,2
1,2
Benzen
24h
14
liczba przekroczeñ
wartoœæ max.
Ozon
35
106
3,8
CO
2,7
142,5
15,7
4
10 171
4
*poziomy dopuszczalne i docelowe dla obszaru ochrony uzdrowiskowej
111
Tabela 23 b. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku
Substancja
Czas uœredniania
SO2
24h
NO2
rok
rok
PM10
24h
rok
O³ów
Arsen
Nikiel
Kadm
WWA
rok
rok
rok
rok
rok
Dopuszczalne i docelowe poziomy 125
20
44
50
40
0,5
6
20
5
1
substancji w powietrzu
[μg/m3] [μg/m3] [μg/m3] [μg/m3] [μg/m3] [μg/m3] [ng/m3] [ng/m3] [ng/m3] [ng/m3]
Stacje
pomiarowe
Bartoszyce, ul. Boh. Warszawy
Dopuszczalna czêstoœæ
przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym
3
œrednia
35
1
23,3
wartoœæ max.
Dzia³dowo,
ul. Biedrawy
105,4
œrednia
1,4
33,3
liczba przekroczeñ
wartoœæ max.
Elbl¹g, ul. Hetmañska
34,8
0,01
2,43
0,92
0,51
0,004
1,24
0,64
0,22
0,3
0,005
0,44
0,71
0,16
0,7
69
15,2
œrednia
1,6
26,4
0,9
22,3
0,8
20,1
liczba przekroczeñ
wartoœæ max.
Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne
Elbl¹g, ul. Kalenkiewicza
7,2
œrednia
liczba przekroczeñ
wartoœæ max.
Elbl¹g, ul. Zajchowskiego
5,6
œrednia
liczba przekroczeñ
wartoœæ max.
Elbl¹g, ul. Królewiecka
77,2
œrednia
16,4
liczba przekroczeñ
8
E³k, ul. Toruñska
œrednia
1,5
11,7
Gi¿ycko, ul. Suwalska
œrednia
1
10,7
I³awa, ul. Andersa
œrednia
0,5
27,9
Kêtrzyn, ul. Pi³sudskiego
œrednia
1,4
17,1
0,7
14
wartoœæ max.
Olsztyn, ul. ¯o³nierska
10,3
œrednia
70
liczba przekroczeñ
wartoœæ max.
Olsztyn
ul. Niepodleg³oœci
œrednia
19,6
10
3,8
0,5
25,3
liczba przekroczeñ
Ostróda, ul. Czarneckiego
œrednia
0,8
27,2
Szczytno, ul. Sk³odowskiej-Curie
œrednia
0,7
16,5
IOŒ Diabla Góra
112
œrednia
Wysortowane odpady,
fot archiwum WIOŒ
VIII. ODPADY
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr
39, poz. 251, z póŸn. zm.) definiuje odpady jako ka¿d¹ substancjê lub
przedmiot nale¿¹cy do jednej z kategorii, okreœlonych w za³¹czniku
nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa siê, zamierza pozbyæ siê
lub do ich pozbycia siê jest zobowi¹zany.
Odpady stanowi¹ Ÿród³o zanieczyszczenia wszystkich elementów œrodowiska. Ich sk³ad i iloœæ zale¿¹ w du¿ym stopniu od modelu
¿ycia spo³eczeñstwa oraz rodzaju prowadzonej gospodarki.
Odpady w zale¿noœci od Ÿród³a ich powstania dzieli siê na
komunalne i przemys³owe. W obydwu tych grupach wystêpuj¹
odpady niebezpieczne.
Zasady prawid³owego gospodarowania odpadami, przez które
rozumie siê zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpa-
dów, w tym równie¿ nadzór nad tymi dzia³aniami oraz nad miejscami
unieszkodliwiania odpadów okreœla ustawa o odpadach (Dz. U.
z 2007 r. Nr 39, poz. 251, z póŸn. zm.). Obecnie trwaj¹ prace nad
nowelizacj¹ ustawy, która ma uporz¹dkowaæ gospodarkê odpadami
komunalnymi w Polsce.
ród³em danych o iloœciach i rodzajach odpadów w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku oraz sposobach gospodarowania nimi jest system statystyki publicznej Urzêdu Statystycznego w Olsztynie, wojewódzka baza danych (Wojewódzki System
Odpadowy WSO) Urzêdu Marsza³kowskiego w Olsztynie oraz dane
w³asne Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, gromadzone w ramach Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska, uzupe³niane wynikami kontroli Wydzia³u Inspekcji.
1. ODPADY POWSTAJ¥CE W SEKTORZE PRZEMYS£OWYM
W 2008 roku w województwie warmiñsko-mazurskim powsta³o
³¹cznie 1034,2 tys. Mg odpadów (dane WSO), z czego:
– 11,14 tys. Mg odpadów niebezpiecznych,
– 1023,1 tys. Mg odpadów innych ni¿ niebezpieczne.
G³ównymi Ÿród³ami odpadów w województwie s¹ przede
wszystkim przetwórstwo drewna, produkcja p³yt i mebli, rolnictwo i
przetwórstwo ¿ywnoœci, instalacje i urz¹dzenia s³u¿¹ce zagospodarowaniu odpadów, zak³ady energetyczne spalania paliw oraz
budownictwo i inwestycje drogowe.
W wytworzonej masie odpadów w województwie warmiñsko-mazurskim, najwiêkszy udzia³ mia³y odpady z czterech grup:
– odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji p³yt
i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury (grupa 03) –
271,5 tys. Mg,
– odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych,
rybo³ówstwa, leœnictwa, ³owiectwa oraz przetwórstwa ¿ywnoœci (grupa 02) – 231,2 tys. Mg,
– odpady z instalacji i urz¹dzeñ s³u¿¹cych zagospodarowaniu
odpadów, z oczyszczalni œcieków oraz z uzdatniania wody
pitnej i wody do celów przemys³owych (grupa 19) – 229,1
tys. Mg,
– odpady z procesów termicznych (grupa 10) – 207,2 tys. Mg.
Odpady te stanowi³y ok. 90,8% masy wszystkich wytworzonych w 2008 roku odpadów przemys³owych w województwie.
Udzia³ grup odpadów przemys³owych wytworzonych w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku ilustruje rycina 24.
Rodzaje odpadów przemys³owych wytworzonych w najwiêkszych iloœciach zamieszczono w tabeli 24.
Najwiêcej odpadów pochodz¹cych z sektora gospodarczego
powsta³o w powiatach:
– grodzkim Olsztynie, – 271, 5 tys. Mg,
– grodzkim Elbl¹gu, – 170,1 tys. Mg,
– szczycieñskim – 127,4 tys. Mg,
– i³awskim – 93,1tys. Mg.
Na obszarze tych powiatów wytworzono 662,1 tys. Mg, co stanowi³o oko³o 64% wszystkich wytworzonych w województwie
odpadów przemys³owych (baza WSO).
Najmniej natomiast odpadów powsta³o w powiatach: nowomiejskim, lidzbarskim, go³dapskim, wêgorzewskim.
Wielkoœæ emisji odpadów przemys³owych w poszczególnych
powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w 2008 roku
przedstawia tabela 25.
Oko³o 62% ogólnej iloœci odpadów przemys³owych wytworzonych na terenie województwa powsta³o w 15 zak³adach zlokalizowanych na terenie powiatów: Elbl¹ga – powiatu grodzkiego, Olsztyna –
powiatu grodzkiego oraz w powiatach: piskim, lubawskim, olsztyñskim, ostródzkim i nidzickim.
Wykaz najwiêkszych wytwórców odpadów na terenie województwa w 2008 roku oraz ich udzia³ w ogólnej iloœci wytworzonych odpadów przedstawia tabela 26.
113
9,2%
12,5%
33,8%
26,2%
20,0%
7,1%
7,5%
22,2%
10,1%
22,4%
29,0%
03 - odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji p³yt i mebli,
masy celulozowej, papieru i tektury
02 - odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych,
rybo³ówstwa, leœnictwa, ³owiectwa oraz przetwórstwa ¿ywnoœci
19 - odpady z instalacji i urz¹dzeñ s³uz¹cych zagospodarowaniu odpadów,
z oczyszczalni scieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody
do celów przemys³owych
13 - oleje odpadowe i odpady ciek³ych paliw
17 - odpady z budowy, remontów i demonta¿u obiektów
budowlanych oraz infrastruktury drogowej
16 - odpady nieujête w innych grupach
18 - odpady medyczne i weterynaryjne
15 - odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania,
materia³y filtracyjne i ubrania ochronne nieujête w innych grupach
pozosta³e odpady z innych grup
10 - odpady z procesów termicznych
pozostale odpady z innych grup
Ryc. 24. Udzia³ grup odpadów w ogólnej masie odpadów przemys³owych (baza
WSO)
Ryc. 25. Udzia³ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloœci wytworzonych
odpadów niebezpiecznych
2. ODPADY NIEBEZPIECZNE
Ustawa o odpadach definiuje odpady niebezpieczne jako odpady
nale¿¹ce do kategorii lub rodzajów odpadów okreœlonych na liœcie A
za³¹cznika nr 2 do ustawy oraz posiadaj¹ce co najmniej jedn¹ z
w³aœciwoœci wymienionych w za³¹czniku nr 4 do ustawy lub nale¿¹ce
do kategorii lub rodzajów odpadów okreœlonych na liœcie B za³¹cznika nr 2 do ustawy i zawieraj¹ce którykolwiek ze sk³adników wymienionych w za³¹czniku nr 3 do ustawy oraz posiadaj¹ce co najmniej
jedn¹ z w³aœciwoœci wymienionych w za³¹czniku nr 4 do ustawy
(Dz. U. z 2007 Nr 39, poz. 251, z póŸn. zm.).
W 2008 roku wed³ug danych Urzêdu Marsza³kowskiego (baza
WSO) na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego powsta³o
11 140,981 Mg odpadów niebezpiecznych. Stanowi³o to 1,07%
wszystkich wytworzonych odpadów przemys³owych w województwie.
Powiatami, na terenie których wytworzono najwiêksze iloœci
odpadów niebezpiecznych by³y:
– olsztyñski grodzki – 3574,8730 Mg,
– i³awski – 2347,61 Mg,
– elbl¹ski grodzki – 1120,3609 Mg,
– szczycieñski – 619,5506 Mg,
– elbl¹ski – 505,4309 Mg,
– ostródzki – 436,6913 Mg.
Wielkoœæ emisji odpadów niebezpiecznych w poszczególnych
powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w roku 2008
przedstawia tabela 27.
Oko³o 62% masy odpadów niebezpiecznych powsta³o w 10
zak³adach zlokalizowanych na terenie województwa (baza WSO):
– Hydrogeotechnika Sp z o.o. w Kielcach – 1831,450 Mg,
114
–
–
–
–
–
–
–
–
–
AWAS Serwis Sp z o.o. w Warszawie – 1520,800 Mg,
Michelin Polska SA w Olsztynie – 1069,409 Mg,
Separator Service Sp z o.o. w Piasecznie – 837,708 Mg,
ABER Stacja Paliw w Olsztynie – 350,000 Mg,
Zak³ad Remontowo-Budowlany Andrzej Milewski Kêtrzyn
– 319,230 Mg,
Centrum gospodarki Odpadami Azbestu i Recyklingu
„Caro” Zamoœæ – 316,140 Mg,
I³awskie Zak³ady Czêœci Samochodowych Sp z o.o. I³awa –
254,017 Mg,
Alstom Power Sp z o.o. Elbl¹g – 243,513 Mg,
Fuchs Oil Corporation Elbl¹g – 204,407 Mg.
W masie odpadów niebezpiecznych wytworzonych w 2008
roku w województwie najwiêcej stanowi³y odpady z grup:
– grupa 13 – oleje odpadowe i odpady ciek³ych paliw
(z wy³¹czeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) –
3767,941 Mg,
– grupa 17 – odpady z budowy, remontów i demonta¿u obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej – 3230,822
Mg,
– grupa 16 – odpady nieujête w innych grupach – 1127,193
Mg,
– grupa 18 – odpady medyczne – 832,211 Mg,
– grupa 15 – odpady opakowaniowe, sorbenty, tkaniny do
wycierania, materia³y filtracyjne i ubrania ochronne nieujête w innych grupach – 792,580 Mg.
Udzia³ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloœci wytworzonych odpadów niebezpiecznych ilustruje rycina 25.
3. ODPADY KOMUNALNE
0,4
0,35
0,3
Mg/mieszkañca/rok
Zgodnie z ustaw¹ o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku przez
odpady komunalne rozumie siê odpady powstaj¹ce w gospodarstwach domowych, a tak¿e odpady niezawieraj¹ce odpadów niebezpiecznych pochodz¹ce od innych wytwórców odpadów, które ze
wzglêdu na swój charakter lub sk³ad s¹ podobne do odpadów
powstaj¹cych w gospodarstwach domowych.
Wed³ug danych US w Olsztynie iloœæ zebranych odpadów
komunalnych w województwie warmiñsko-mazurskim od 2002
roku utrzymuje siê na podobnym poziomie, tj. ok. 230 kg odpadów
na 1 mieszkañca na rok.
WskaŸnik iloœci odpadów komunalnych na 1 mieszkañca
wynosi³ w 2000 roku 353 kg, w 2007 – 231 kg (brak danych za 2008
rok).
Odpady komunalne zebrane w przeliczeniu na 1 mieszkañca w
ci¹gu roku w województwie warmiñsko-mazurskim w latach
2000–2007 przedstawia rycina 26 (dane US).
W 2008 roku (wed³ug danych WIOŒ – informacje uzyskane od
zarz¹dzaj¹cych sk³adowiskami oraz z gmin), z terenu województwa
warmiñsko-mazurskiego z³o¿ono na sk³adowiskach oko³o 228 683
Mg odpadów komunalnych.
Najwiêksz¹ sk³adowan¹ grupê stanowi¹ niesegregowane
(zmieszane) odpady komunalne, ok. 80% ca³oœci odpadów. Pozosta³e odpady to g³ównie skratki, zawartoœæ piaskowników oraz
komunalne osady œciekowe.
Du¿¹ czêœæ wytwarzanych odpadów komunalnych stanowi¹
odpady ulegaj¹ce biodegradacji, g³ównie odpady kuchenne i odpady z
terenów zieleni. Zgodnie z prawem unijnym kraje cz³onkowskie
musz¹ znacznie zredukowaæ iloœæ odpadów biodegradowalnych
deponowanych na sk³adowiskach (w stosunku do 1995 r.):
– do roku 2010 – deponowanych na sk³adowiskach – maks.
75% odpadów ulegaj¹cych biodegradacji,
– do roku 2013 – deponowanie na sk³adowiskach – maks.
50% odpadów ulegaj¹cych biodegradacji,
– do roku 2020 – deponowanie na sk³adowiskach – maks.
35% odpadów ulegaj¹cych biodegradacji.
0,25
0,2
0,15
0,1
0,05
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
rok
Ryc. 26. Odpady komunalne zebrane w przeliczeniu na 1 mieszkañca w ci¹gu roku
w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2000–2007 (ród³o: US)
W ostatnich latach wzrasta systematycznie iloœæ wytwarzanych
odpadów opakowaniowych. Odpady opakowaniowe powstaj¹
zarówno w sektorze komunalnym, jak równie¿ w sektorze przemys³owym. Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego najwiêkszy udzia³ w ogólnej masie wytworzonych odpadów opakowaniowych stanowi¹ odpady z papieru i tektury, tworzyw sztucznych
oraz szk³a.
Masê wytworzonych odpadów opakowaniowych na terenie
województwa w latach 2004–2008 przedstawia tabela 28.
Przepisy prawne nakazuj¹ osi¹gniêcie okreœlonych poziomów
odzysku i recyklingu.
W województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2004–2008
osi¹gniêto wymagane poziomy odzysku i recyklingu, czêsto przekraczaj¹c okreœlone poziomy dla poszczególnych rodzajów odpadów opakowaniowych.
4. GOSPODARKA ODPADAMI
4.1. Odpady powstaj¹ce w sektorze
przemys³owym
Podstawow¹ zasad¹ gospodarowania odpadami jest unikanie b¹dŸ
minimalizacja ich powstawania, w dalszej kolejnoœci zapewnienie
odzysku odpadów.
W 2008 roku w najwiêkszych iloœciach odzyskiwane by³y
odpady z nastêpuj¹cych grup:
– odpady z przetwórstwa drewna i produkcji mebli,
– odpady organiczne z rolnictwa i przetwórstwa ¿ywnoœci,
– odpady z elektrowni i innych zak³adów energetycznego
spalania paliw,
– odpady z budowy, remontów i demonta¿u obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej,
– odpady z oczyszczalni œcieków.
Poprzez sk³adowanie unieszkodliwiono g³ównie: ustabilizowane komunalne osady œciekowe, odpady z przetwórstwa drewna i produkcji mebli, materia³y izolacyjne i konstrukcyjne zawieraj¹ce
azbest, zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, zmieszane
odpady z budowy, remontów i demonta¿u obiektów budowlanych
oraz infrastruktury drogowej.
W sposób inny ni¿ przez sk³adowanie (obróbka fizyczno-chemiczna, termiczne przekszta³cenie odpadów, obróbka biologiczna)
unieszkodliwiono g³ównie:
– odpady z instalacji i urz¹dzeñ s³u¿¹cych zagospodarowaniu
odpadów, z oczyszczalni œcieków oraz z uzdatniania wody
pitnej i wody do celów przemys³owych,
– odpady organiczne z rolnictwa i przetwórstwa ¿ywnoœci,
– odpady medyczne i weterynaryjne,
– odpady z produkcji p³yt i mebli,
– produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania pow³ok
ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu,
klejów, szczeliw i farb drukarskich.
Najczêœciej stosowanym procesem unieszkodliwiania, poza
sk³adowaniem na sk³adowiskach, jest obróbka fizyczno-chemiczna
(np. parowanie, suszenie, str¹canie) oraz termiczne przekszta³cenie
odpadów w instalacjach lub urz¹dzeniach s³u¿¹cych do tego celu.
W województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku funkcjonowa³a jedna spalarnia odpadów: Spalarnia Odpadów Medycznych i
Weterynaryjnych Zak³adu Gospodarki Odpadami Komunalnymi w
Olsztynie (unieszkodliwiono w 2008 roku 300,7 Mg odpadów).
115
4.2. Odpady komunalne
W³aœcicielem odpadów komunalnych w Polsce nie jest jak w wiêkszoœci krajów UE gmina, ale ich bezpoœredni wytwórca (mieszkaniec). Za odpady powstaj¹ce na terenie nieruchomoœci odpowiada
w³aœciciel tej nieruchomoœci. Prawo zobowi¹zuje w³aœciciela nieruchomoœci do posiadania umów na odbiór odpadów komunalnych.
Umowê tak¹ zawiera siê z przedsiêbiorstwem posiadaj¹cym zezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odbioru odpadów. W
zezwoleniu okreœlone s¹ miejsca odzysku lub unieszkodliwiania
zbieranych przez dan¹ firmê odpadów. Przedsiêbiorstwa przekazuj¹
gminie informacje o umowach zawartych z mieszkañcami oraz sprawozdania dotycz¹ce gospodarowania odpadami. Gmina prowadzi
ewidencjê umów oraz gromadzi dane o gospodarce odpadami w
gminie. W Regulaminie Utrzymania Czystoœci i Porz¹dku gmina
okreœla szczegó³owe zasady selektywnego zbierania i odbierania
odpadów.
Zebrane odpady komunalne w pierwszej kolejnoœci powinny
byæ sortowane i poddane odzyskowi. Ostatnim elementem systemu
gospodarki odpadami powinno byæ unieszkodliwienie na
sk³adowiskach.
Przeprowadzone w 2008 roku przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Œrodowiska kontrole, wykaza³y brak istotnego postêpu w
zakresie gospodarki odpadami komunalnymi.
Nadal g³ównym sposobem zagospodarowania odpadów komunalnych jest ich sk³adowanie na sk³adowiskach odpadów.
Z uwagi na koniecznoœæ realizacji zobowi¹zañ unijnych, w tym
dotycz¹cych uzyskania okreœlonych poziomów odzysku w zakresie
odpadów opakowaniowych oraz redukcji odpadów biodegradowalnych kierowanych na sk³adowiska, konieczne jest tworzenie
zwi¹zków miêdzygminnych realizuj¹cych kompleksowo zadania w
zakresie gospodarki odpadami, budowa instalacji do odzysku odpadów komunalnych oraz skutecznego wdro¿enia systemów selektywnego zbierania odpadów, ograniczenie iloœci deponowanych odpadów komunalnych ulegaj¹cych biodegradacji do poziomów okreœlonych w prawie, decyduj¹cy udzia³ gminy w nadzorze nad podmiotami prowadz¹cymi na ich terenie odbiór odpadów komunalnych i nad
w³aœcicielami nieruchomoœci.
Z danych zebranych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Œrodowiska w Olsztynie wynika, ¿e w roku 2008 eksploatowano na
terenie województwa 47 sk³adowisk przyjmuj¹cych odpady komunalne. Sk³adowiska te charakteryzowa³y siê m. in. ró¿nym stopniem
wyposa¿enia technicznego, stopniem wyeksploatowania, sposobem
prowadzenia badañ monitoringowych, iloœci przyjmowanych
odpadów.
Spoœród sk³adowisk przyjmuj¹cych w 2008 roku odpady komunalne pozwolenie na budowê posiada³o 41, pozwolenie na u¿ytkowanie – 31, decyzjê zatwierdzaj¹c¹ instrukcjê eksploatacji sk³adowiska – 47, przegl¹d ekologiczny – 43. Na 24 sk³adowiska obowi¹zane do uzyskania pozwolenia zintegregowanego – 13 posiada³o
takie pozwolenie.
Uszczelnienie (sztuczne lub naturalne) posiada³o 40 sk³adowisk, w kompaktor wyposa¿onych by³o 13 obiektów, a w spychacz
45. Masa odpadów przyjmowanych na sk³adowisko by³a okreœlana
na podstawie faktycznego pomiaru na 21 obiektach posiadaj¹cych
wagê. W brodzik dezynfekcyjny wyposa¿onych by³o 36 sk³adowisk.
Na koniec 2008 roku system ujmowania wód odciekowych posiada³y 24 sk³adowiska, a urz¹dzenia do ujmowania gazu wysypiskowego zainstalowano na 15 obiektach.
Obowi¹zkiem zarz¹dzaj¹cego jest tak¿e monitorowanie
sk³adowiska przed rozpoczêciem, w trakcie i po zakoñczeniu eksploatacji sk³adowiska.
W 2008 roku monitoring gazu wysypiskowego prowadzony by³
na 16 sk³adowiskach, jakoœæ wód powierzchniowych monitorowano
w rejonie 19 sk³adowisk, odcieki badano na 22 obiektach. Mimo, i¿
116
zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 9 grudnia
2002 roku w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu sk³adowisk odpadów (Dz. U. Nr 220, poz.
1858), od 3 stycznia 2005 roku ka¿de sk³adowisko powinno mieæ
wykonane otwory badawcze, na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego monitoring wód podziemnych prowadzono w rejonie
37 obiektów.
Kraje UE do 2009 roku zobowi¹zane s¹ do uzyskania odpowiedniego stanu technicznego istniej¹cych sk³adowisk. Wymagania
techniczne dla sk³adowisk okreœlaj¹ m. in. lokalizacjê sk³adowisk,
postêpowanie z odciekami, kontrolê gazu, zasady ochrony gleb
i wód. Zgodnie z zapisami w „Traktacie przedakcesyjnym” sk³adowiska, które do koñca 2009 roku nie spe³ni¹ standardów unijnych
powinny zostaæ zamkniête.
W 2008 roku wy³¹czono z eksploatacji sk³adowiska: I³awa,
Pudw¹gi (gmina Reszel), £êgajny (gmina Barczewo), Adamowo
(gmina Biskupiec), Dywity (gmina Dywity), Górowo (gmina Kolno).
Wykaz funkcjonuj¹cych w 2008 roku sk³adowisk odpadów
komunalnych przedstawia tabela 30, a ich rozmieszczenie mapa 7.
W wiêkszoœci na sk³adowiska trafiaj¹ odpady niesegregowane.
Na nielicznych prowadzi siê segregacjê i odzysk surowców
wtórnych.
Aby zapewniæ recykling odpadów, którego celem jest ograniczenie zu¿ycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie iloœci
odpadów konieczna jest ich selektywna zbiórka. Zgodnie z ustaw¹ o
utrzymaniu czystoœci i porz¹dku w gminach zorganizowanie selektywnej zbiórki odpadów nale¿y do zadañ gminy.
Istnieje kilka sposobów zbierania tych surowców: system kontenerowy, pojemnikowy, workowy.
W 2008 roku na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego
na 116 istniej¹cych gmin, selektywn¹ zbiórkê odpadów prowadzi³y
93 gminy (mapa 7). W wyniku segregacji odzyskano 12 723,6 Mg
odpadów.
W województwie eksploatowanych jest 5 sortowni odpadów.
Wszystkie sortownie s¹ mechaniczne z rêcznym dosortowywaniem.
Dwie z nich s³u¿¹ do sortowania odpadów komunalnych zmieszanych i selektywnie zbieranych, a trzy s³u¿¹ jedynie do doczyszczania
selektywnej zbiórki odpadów.
Jednoczeœnie w województwie funkcjonuj¹ obiekty, gdzie prowadzony jest proces segregacji rêcznej odpadów zebranych z selektywnej zbiórki np. w Elbl¹gu, Polskiej Wsi (gm. Mr¹gowo) i Kurkach (gm. Dzia³dowo).
Form¹ recyklingu organicznego jest kompostowanie. Polega
ono na przerabianiu substancji organicznych pochodzenia biologicznego zawartych w odpadach na kompost (nawóz) zbli¿ony swoimi w³aœciwoœciami do próchnicy glebowej. Kompostowaniu podlegaj¹ wszelkie odpady ulegaj¹ce biodegradacji, a wiêc resztki roœlinne, resztki zwierzêce, odpady zielone (chwasty, liœcie), drewno,
papier, tworzywa naturalne.
Szacuje siê, ¿e dziêki selektywnej zbiórce bioodpadów mo¿na
wyd³u¿yæ czas eksploatacji sk³adowiska o po³owê i znacznie zmniejszyæ koszty sk³adowania z powodu zmniejszenia iloœci odpadów
kierowanych na sk³adowisko.
Obecnie w województwie funkcjonuj¹ dwie kompostownie,
g³ównie osadów œciekowych: w Zakrzewie (gm. Dzia³dowo –
w 2008 roku kompostowaniu poddano 5 284,2 Mg odpadów)
i w Lubajnach k/Ostródy (do kompostowania skierowano 27 157,3
Mg osadów œciekowych).
W województwie istniej¹ tak¿e Gminne Punkty Zbierania
Odpadów Niebezpiecznych, do których mo¿na dostarczyæ resztki
farb i lakierów, zu¿yte baterie, lampy fluorescencyjne, zu¿yty sprzêt
elektryczny i elektroniczny oraz leki. Z danych uzyskanych z WSO
wynika, ¿e gros odpadów niebezpiecznych wystêpuj¹cych w odpadach komunalnych trafia jednak na sk³adowiska odpadów.
5. INSTALACJE W GOSPODARCE ODPADAMI
&
Na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego funkcjonowa³o:
& 47 sk³adowisk odpadów, na których sk³adowano odpady
komunalne,
& 1 sk³adowisko odpadów przemys³owych – (sk³adowisko w
Jagodnie, w³aœciciel Elektrociep³ownia Elbl¹g Sp. z o.o., w
2008 roku nie zdeponowano odpadów. Stan nagromadzenia
– 552 270 Mg),
& 1 sk³adowisko odpadów niebezpiecznych – (Pó³wieœ –
nale¿¹ce do Przedsiêbiorstwa Us³ug Komunalnych Sp. z
o.o. w Ostródzie, przyjê³o w 2008 roku 585,1 Mg odpadów
azbestowych. Stan nagromadzenia wyniós³ 1 596,4 Mg
odpadów),
& 1 sk³adowisko odpadów obojêtnych (Olszewo, w³aœciciel
ISOROC Polska Sp. z o.o., z³o¿ono 584 Mg odpadów z procesów termicznych. Stan nagromadzenia wyniós³ 263 880
Mg),
5 sortowni odpadów – mechaniczne z rêcznym dosortowywaniem (Olsztyn, Braniewo, Kêtrzyn, Bisztynek, Ostróda-Morliny),
2 kompostownie – g³ównie osadów œciekowych (Lubajny
k/Ostródy, zdolnoœæ przerobowa 20 tys. Mg osadów,
Dzia³dowo zdolnoœæ przerobowa 7 tys. Mg rocznie),
1 spalarnia odpadów medycznych i weterynaryjnych (Olsztyn), spalarnia w Bartoszycach wy³¹czona z eksploatacji w
marcu 2007 roku,
22 stacje demonta¿u pojazdów (Dzia³dowo, Ostróda-Kajkowo, Gi¿ycko, Pisz, Orneta, Bartoszyce – 2 stacje, Elbl¹g –
3 stacje, Œwiêtajno, Nowa Wieœ E³cka, Dywity, Olsztyn –
2 stacje, Go³dap, Nowe Miasto Lubawskie – 2 stacje, Mr¹gowo, Lidzbark Warmiñski, W³adys³awowo (gmina Elbl¹g),
Nidzica,
1 instalacja do odzysku odpadów niebezpiecznych – Zak³ad
Z³otniczy ARGS w Olsztynie zajmuj¹cy siê odzyskiem srebra z odczynników fotograficznych.
&
&
&
&
Frombork Braniewo
Tolkmicko Frombork Braniewo
Lelkowo
Wysieka
¯ugienie
Jagodno
Elbl¹g Milejewo
B³udowo
Koœmidry
Sêpopol
Czerwony Dwór
Srokowo
Bartoszyce
Pieniê¿no
M³ynary
ELBL¥G
Lidzbark Warm.
Orneta
Godkowo
Pas³êk
Bisztynek
Lubomino
Bisztynek
Reszel
Jonkowo
Dywity
Barczewo
Biskupiec Sorkwity
Nowa Wieœ E³cka
Wiœniowo E³ckie
Biesal
Purda
Prostki
DŸwierzuty
Stawiguda
Ruciane-Nida
Linowo
Pasym
Wólka
Kocio³ Du¿y
Pisz
Bia³a Piska
Rudno
Olsztynek
Szczytno
Grunwald
LEGENDA
Œwiêtajno
Jedwabno
Rozogi
Lubawa
sk³adowisko odpadów komunalnych
Sk³adowisko odpadów przemys³owych
£¹korz
Rozogi
Nowe
Kalinowo
E³k
Orzysz
Piecki
I³awa
D¹brówno
Grodziczno
Kurzêtnik
Góra
Miko³ajki
OLSZTYN
Morliny
Lubajny
Lipowiec Miasto Lub.
Siedliska
Ze³w¹gi
Gietrzwa³d
Ostróda
NiedŸwieckie
Wieliczki
Stare Juchy
Mr¹gowo
£ukta
Mi³om³yn
Miùki
Ryn
Polska Wieœ
Œwi¹tki
Mor¹g
Zalewo
Biskupiec
Œwiêtajno
Œwiêtajno
Stare Juchy
Wydminy
Górowo
Pó³wieœ
Kisielice
Olecko
Gi¿ycko
Kolno
Jeziorany
Susz
Olecko
Kêtrzyn
Dobre Miasto
Mi³akowo
Ma³dyty
Sto¿ne
Kruklanki
Œwidry
Dêbnik
Z³otna
Barzyna
Kowale Oleckie
Ma¿any
Stare Dolno
Rychliki
Banie Mazurskie
Pozezdrze
£ankiejmy
Kiwity
Medyny
Markusy
Budry
Korsze
Nowy Dwór
Robity
Elb.
Dubeninki
Banie Mazur.
Barciany
SrokowoWêgorzewo
Wilczêta
Nowy Dwór
Gronowo
Bludzie ¯ytkiejmy
Go³dap
Górowo I³.
P³oskinia
Szerokopaœ
sk³adowisko odpadów niebezpiecznych
sk³adowisko odpadów obojêtnych
sortownia
Rybno
Ciechanówko
Wielbark
Nidzica
Koz³owo
kompostownia
Kanigowo
Koz³owo
Lidzbark
Janowo
Janowo-Glinki
Janowiec
Koœcielny
P³oœnica
Dzia³dowo
Zakrzewo
I³owo-Osada
spalarnia
stacja demonta¿u pojazdów
wycofanych z eksploatacji
instalacja do odzysku
odpadów niebezpiecznych
punkty zbierania pojazdów
gminy prowadz¹ce selektywn¹
zbiórkê odpadów
Mapa 7. Gospodarka odpadami na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w 2008 roku
117
Tabela 24. Rodzaje odpadów przemys³owych wytworzonych w najwiêkszych iloœciach w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku
(baza WSO)
Tabela 26. Wykaz najwiêkszych wytwórców odpadów na terenie województwa w 2008 roku (baza WSO)
L.p.
Kod
odpadu
Iloœæ ogó³em
[tys. Mg]
Nazwa odpadu
1.
2.
3
030105
trociny, wióry, œcinki, drewno, p³yta wiórowa i fornir
inne ni¿ wymienione w 030104
236,8
190805
ustabilizowane komunalne osady œciekowe
128,6
100102
popio³y lotne z wêgla
75,2
020202
odpadowa tkanka zwierzêca
68,1
5
6
191212
inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów inne ni¿ wymienione w 191211
63,4
7
020780
wyt³oki, osady moszczowe i pofermentacyjne, wywary
63,2
100101
¿u¿la, popio³y paleniskowe i py³y z kot³ów (z wy³¹czeniem py³ów z kot³ów wymienionych w 10010)
52,9
100908
rdzenie i formy odlewnicze po procesie odlewania inne
ni¿ wymienione w 100907
52,4
12
020580
odpadowa serwatka
31,4
13
170405
¿elazo i stal
20,6
Razem
792,6
Pozosta³e odpady przemys³owe
241,6
Razem odpady przemys³owe w województwie
warmiñsko-mazurskim
1034,2
Tabela 25. Emisja odpadów przemys³owych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w roku 2008
(baza WSO)
Lp.
Powiat
Emisja
[tys. Mg]
W tym komunalne osady
œciekowe [tys. Mg]
1.
bartoszycki
13,1
5,0
2.
braniewski
8,1
2,7
3.
dzia³dowski
34,2
4,7
4.
elbl¹ski
14,7
2,4
5.
e³cki
31,9
8,1
6.
gi¿ycki
18,2
3,8
7.
go³dapski
4,9
3,9
8.
i³awski
93,1
1,1
9.
kêtrzyñski
8,1
1,7
10.
lidzbarski
3,7
0,004
11.
m. Elbl¹g
170,1
18,4
12.
m. Olsztyn
271,5
47,6
13.
mr¹gowski
8,5
0,006
14.
nidzicki
27,7
2,6
15.
nowomiejski
0,3
b.d.
16.
olecki
18,1
b.d
17.
olsztyñski
28,2
2,4
18.
ostródzki
83,8
15,3
19.
piski
67,6
2,7
20.
szczycieñski
127,4
1,6
21.
wêgorzewski
4,9
4,6
118
4
8
9
10
11
14
15
Ogó³em [tys.
Mg]
Nazwa wytwórcy
Swedwood Poland Sp. z o.o. Lubawa
Michelin Polska SA Olsztyn
ALSTOM Power Sp z o.o. Elbl¹g
Zak³ad Gospodarki Odpadami Komunalnymi Sp. z o.o.
w Olsztynie
Fabryka „SKLEJKA-PISZ” SA Pisz
Grupa ¯ywiec SA Elbl¹g
Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o. o.
w Olsztynie
Indykpol SA Olsztyn
Elbl¹skie Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji
Tymbark SA Olsztynek
Okrêgowa Spó³dzielnia Mleczarska „Ostro³êka” Nidzica
Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej Sp z o.o.
Olsztyn
Grupa ANIMEX SA Ostróda
Przedsiêbiorstwo Handlowo-Us³ugowe
Tadeusz Ga³¹zka Olsztyn
Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji
OSTRÓDA Sp. z o.o.
126,4
96,1
66,4
64,3
57,4
53,1
48,2
20,6
19,3
17,0
16,7
15,6
15,1
15,0
14,7
Tabela 27. Emisja odpadów niebezpiecznych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w roku 2008
(baza WSO)
Lp.
Powiat
1. bartoszycki
Emisja [Mg]
281,5115
2. braniewski
128,3573
3. dzia³dowski
113,2177
4. elbl¹ski
5. e³cki
6. gi¿ycki
7. go³dapski
8. i³awski
9. kêtrzyñski
505,4309
347,9653
377,0486
71,9283
2347,6100
142,8186
10. lidzbarski
199,8220
11. m. Elbl¹g
1120,3609
Przewa¿aj¹ce kody
odpadów
Iloœæ odpadów
[Mg]
130508*
53,4400
170605*
110,8000
180103*
76,5965
130508*
40,9200
130508*
20,6720
180103*
45,1785
110109*
26,5000
130508*
247,3000
160601*
158,2017
130502*
78,5910
130508*
38,0300
170605*
47,5000
130508*
184,4880
160601*
47,3150
170605*
47,5000
130508*
35,6160
170503*
1816,4500
120301*
220,0000
130508*
152,3870
170605*
87,3200
180103*
17,6696
110105*
23,2000
110109*
42,7520
120109*
223,9000
130508*
309,7310
Tabela 27. Emisja odpadów niebezpiecznych wytworzonych w poszczególnych
powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w roku 2008 (baza WSO) (cd)
130508*
908,7050
150110*
495,1850
180103*
18,8565
12. m. Olsztyn
3574,8730
13. mr¹gowski
41,257
14. nidzicki
20,0074
180103*
13,1769
15. nowomiejski
38,6019
180103*
22,6587
170605*
4,7000
16. olecki
17,9228
17. olsztyñski
353,6903
18. ostródzki
438,6913
19. piski
335,4185
20. szczycieñski
619,5506
21. wêgorzewski
64,9679
Suma
180103*
4,6760
130205*
99,0370
130208*
84,5900
130508*
53,0000
130508*
244,4410
170503*
26,1000
180103*
30,5335
130508*
211,7230
170301*
41,1400
130508*
197,7000
160104*
249,5060
130508*
37,3640
170605*
17,5900
11140,9805
Tabela 28. Masa wytworzonych odpadów opakowaniowych na terenie województwa w latach 2004–2008
Lp.
Rodzaj opakowania
Kod odpadu
Iloœæ wytworzonych odpadów opakowaniowych na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego
w [Mg]
2004 r.
2005 r.
2006 r.
2007 r.
2008 r.
1.
Papier i tektura
150101
5032,2
34 548,8
79 420,3
13 965,3
10 547,8
2.
Tworzywa sztuczne
150102
1263
11 411,9
13 223,7
2528,3
2846,2
3.
Drewno
150103
529,5
1046,7
769
1294,6
1564,4
4.
Metale
150104
692
461,8
21 883,7
472,7
267,0
5.
Wielomateria³owe
150105
111,2
102,9
42,4
17,9
91,2
6.
Zmieszane odpady opakowaniowe
150106
201,3
289,7
245,9
346,3
249,2
3174,9
7.
Szk³o
150107
482
2652,8
2616,7
3308,4
8.
Tekstylia
150109
0,3
0,4
0,4
1,1
b.d.
8311,5
50 515,0
118 202,1
21 934,6
18 740,7
RAZEM:
ród³o: dane WSO
Tabela 29. Osi¹gniête poziomy recyklingu w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2004–2008
Recykling poszczególnych rodzajów odpadów opakowaniowych
Lp.
Rodzaj opakowania
Kod odpadu
Osi¹gniêty [%]
Wymagany [%]
1.
Papier i tektura
150101
88,50
49,00
2.
Tworzywa sztuczne
150102
274,32
16,00
3.
Dewno
150103
48,02
15,00
aluminium: 41,00
stal w tym blacha stalowa: 25,00
39,00
4.
Metale
150104
aluminium: 55,54
stal w tym blacha stalowa: 462,58
5.
Szk³o
150107
47,00
ród³o: dane WSO
119
120
Gmina
Bisztynek/Sêkity
2. Bisztynek
Frombork
¯ugienie
4. Frombork
5. Pieniê¿no
Ciechanówko
7. Lidzbark Welski
B³udowo
Robity
Barzyna
10. M³ynary
11. Pas³êk
12. Rychliki
Stare Juchy
16. Stare Juchy
17. Gi¿ycko
Œwidry
Wiœniowo E³ckie
15. Prostki
powiat gi¿ycki
Siedliska
14. E³k
powiat e³cki
13. Elbl¹g
Elbl¹g
Stare Dolno
9. Markusy
Elbl¹g-powiat grodzki
Nowy Dwór Elbl¹ski
8. Gronowo Elbl¹skie
powiat elbl¹ski
Zakrzewo
6. Dzia³dowo
powiat dzia³dowski
Braniewo
3. Braniewo
powiat braniewski
Wysieka
Miejscowoœæ
1. Bartoszyce
powiat bartoszycki
Lp.
Zak³ad Us³ug Komunalnych Sp. z o.o. w Gi¿ycku
Gmina Stare Juchy
Przedsiêbiorstwo Us³ug Komunalnych Sp. z o. o. w Prostkach
Przedsiêbiorstwo Gospodarkim Odpadami
„Eko-Mazury” Sp. z o. o. w E³ku
Zak³ad Utylizacji Odpadów w Elbl¹gu – Zak³ad Bud¿etowy Gminy
Miasto Elbl¹g
Gmina Rychliki
Zak³ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Pas³êku
Urz¹d Miasta i Gminy M³ynary
Gminny Zak³ad Komunalny w Markusach
Gmina Gronowo Elbl¹skie
Przedsiêbiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Lidzbarku
Komunalny Zak³ad Gospodarki Odpadami „Osadus“
258,7/420
6,8/10,5
19/43,2
661,9/687,5
490/571
21,4/160
158,6/380
23,4/71
11,9/100
26,2/80
27,7/71,9
6,2/60,5
42,3/56
15,6/35,1
Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Us³ugowe „Copernicus”
Sp. z o.o. Frombork
„Miszel“ Sp. z o.o. w Pieniê¿nie
231,4/300
21,1/19,7
Miêdzygminny Zak³ad Kompleksowego Przerobu Odpadów Komunalnych Sêkity Sp. z o.o. w Bisztynku
Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Braniewie
144,1/150
Pojemnoœæ
sk³adowiska [tys. m³]
zape³niona/ca³kowita
Zak³ad Us³ug Komunalnych w Bartoszycach
Zarz¹dzaj¹cy sk³adowiskiem
Tabela 30. Wykaz funkcjonuj¹cych sk³adowisk odpadów komunalnych w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku
15 255,9
230
316
22 198
50 720,4
707,6
3279,7
226
151,1
347
7400,3
6205,2
359,3
347,9
7154,6
2701,3
11 660,4
nie
brak
brak
tak
naturalne
tak
tak
nie
nie
nie
tak
nie
tak
tak
nie
nie
tak
tak
tak
naturalne
+sztuczne
naturalne
sztuczne
naturalne
brak
brak
naturalne
brak
naturalne
naturalne
brak
sztuczne
naturalne
sztuczne
sztuczne
Iloœæ odpadów
Drena¿
przyjêta w 2008 r. Uszczelnienie
odcieków
[Mg]
1976/przed 2009
1988/przed 2009
1996/przed 2009
1983/po 2012
1995/2009-2012
1990/przed 2009
1977/2009-2012
1978/2009-2012
1992/2009-2012
1990/po 2012
2004/po 2012
1998/2009-2012
1985/2009-2012
1985/2009-2012
1995/ po 2012
1998/2009-2012
1995/2009-2012
Rok otwarcia/
zamkniêcia
wody powierzchniowe,
wody podziemne, gaz
brak
brak
wody podziemne,
powierzchniowe, odcieki, gaz
podziemne, odcieki, gaz
wody powierzchniowe
wody podziemne
brak
wody podziemne, odcieki
wody podziemne
wody podziemne,
wody podziemne, wody
brak
podziemne, gaz, odcieki
wody powierzchniowe, wody
Monitoring
(badany komponent)
121
Gmina
22. Zalewo
£ankiejmy
Dêbnik/Worp³awki
Srokowo
24. Korsze
25. Reszel
26. Srokowo
Nowy Dwór
28. Orneta
Polska Wieœ
30. Mr¹gowo
Kanigowo
32. Koz³owo
33. Nidzica
36. Kowale Oleckie
Sto¿ne
Lipowiec
35. Kurzêtnik
powiat olecki
£¹korz
34. Biskupiec
powiat nowomiejski
Janowo-Glinki
Koz³owo
31. Janowo
powiat nidzicki
Ze³w¹gi
29. Miko³ajki
powiat mr¹gowski
Medyny
27. Lidzbark Warmiñski
powiat lidzbarski
Ma¿any
23. Kêtrzyn
powiat kêtrzyñski
Pó³wieœ
Koœmidry
21. Go³dap
powiat i³awski
Bludzie
¯ytkiejmy
19. Dubeninki
20. Dubeninki
Banie Mazurskie
Miejscowoœæ
18. Banie Mazurskie
powiat go³dapski
Lp.
Gmina Kowale Oleckie
Zak³ad Gospodarki Komunalnej w Kurzêtniku
25,9/56,1
107,1/364,6
28,6/47,7
67,5/83,1
Przedsiêbiorstwo Us³ug Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o
w Nidzicy
Zak³ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Biskupcu
Pomorskim
11,3/15
4,5/21
177,9/320
54/79,3
78,5/87
320,4/449,2
12,8/56,2
30/35,7
24,6/24,1
448,9/900
5,7/26,9
47,6/52,3
7,4/8
8,7/23
12,8/45
Pojemnoœæ
Zak³ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Koz³owie
Gmina Janowo
Miejska Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Mr¹gowie
Zak³ad Us³ug Komunalnych Sp. z o.o. w Miko³ajkach
Przedsiêbiorstwo Us³ug Komunalnych Sp. z o.o. w Ornecie
Przedsiêbiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Lidzbarku
Warmiñskim
Zak³ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Srokowie
Zak³ad Us³ug Komunalnych Sp. z o.o. w Reszlu
„WIKOM“ Wodoci¹gi i Oczyszczanie Miasta Sp. z o.o.
AMEST KÊTRZYN Sp. z o.o.
Zak³ad Gospodarki Komunalnej w Zalewie
Urz¹d Miejski w Go³dapi
Gmina Dubeninki
Gmina Dubeninki
Gmina Banie Mazurskie
366,6
2101,4
1186,4
5168,7
125,8
148,8
16 193,8
1772,5
1406,1
4591,9
200
1975,4
1577,1
13 953
1016,5
2272
18
15
71,2
naturalne
naturalne
sztuczne
naturalne
brak
naturalne
naturalne
brak
brak
naturalne
naturalne
naturalne
naturalne
naturalne
nie
brak
tak
tak
nie
tak
tak
nie
nie
nie
tak
tak
nie
tak
tak
tak
naturalne+sztuczne
sztuczne
nie
nie
nie
brak
naturalne
naturalne
Iloœæ odpadów
Drena¿
odcieków
[Mg]
1994/przed 2009
1975/przed 2009
1994/po 2012
1996/po 2012
1977/przed 2009
1995/po 2012
1995/po 2012
1990/przed 2009
1968/2009-2012
1960/2009-2012
1989/2009-2012
2000/2009-2012
1989/przed 2009
1996/po 2012
2004/po 2012
2000/po 2012
1994/przed 2009
1994/przed 2009
1993/przed 2009
Rok otwarcia/
zamkniêcia
wody podziemne
brak
brak
wody podziemne, odcieki, gaz
brak
wody podziemne
wody powierzchniowe, podziemne
wody podziemne,
powierzchniowe, odcieki
wody podziemne,odcieki
wody podziemne,
powierzchniowe, odcieki
wody podziemne
brak
brak
brak
Monitoring
(badany komponent)
122
Góra
Kocio³ Du¿y
Wólka
Rozogi
Linowo
Czerwony Dwór
43. Pisz
44. Ruciane-Nida
45. Rozogi
46. Szczytno
47. Wêgorzewo
Z³otna /Zbo¿ne
42. Orzysz
powiat piski
41. Mor¹g
powiat ostródzki
40. Gietrzwa³d
Biesal
NiedŸwiedzkie
39. Wieliczki
powiat olsztyñski
Œwiêtajno
38. Œwiêtajno
Miejscowoœæ
Olecko
Gmina
37. Olecko
Lp.
Suma
Zak³ad Us³ug Komunalnych Sp. z o.o. w Wêgorzewie
200/221,6
80/200
powiat wêgorzewski
15,5/44,6
Zak³ad Gospodarki Komunalnej w Szczytnie z siedzib¹ w Nowym
Gizewie
powiat szczycieñski
180,1/258
172,7/500
59,5/80
353,2/400
8,1/39,5
Zak³ad Gospodarki Komunalnej w Rozogach
Zak³ad Us³ug Komunalnych- Ruciane-Nida
Zak³ad Us³ug Komunalnych Sp. z o. o. w Piszu
Zak³ad Us³ug Komunalnych Sp z o. o. w Orzyszu
Przedsiêbiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o. w Mor¹gu
Zak³ad Gospodarki Komunalnej w Gietrzwa³dzie
11,8/36
12,3/16,3
Przedsiêbiorstwo Us³ug Komunalnych „Czyœcioch bis“
w Suwa³kach
Gmina Wieliczki
317,5/320
Pojemnoœæ
Przedsiêbiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Olecku
228 683,2
7680,2
13 036,2
234,6
2347,5
6103,1
2940,7
6861,1
583,7
448,9
74
4955
sztuczne
sztuczne
naturalne
sztuczne
naturalne
sztuczne
naturalne
naturalne
naturalne
naturalne
sztuczne
tak
tak
nie
tak
nie
tak
nie
nie
tak
tak
tak
Iloœæ odpadów
Drena¿
odcieków
[Mg]
1996/po 2012
1993/przed 2012
1992/ przed 2012
1993/przed 2009
1992/przed 2009
1996/2009-2012
1991/po 2012
1990/przed 2012
1994/przed 2009
1993/przed 2009
1970/po 2012
Rok otwarcia/
zamkniêcia
powierzchniowe odcieki, gaz
wody podziemne
wody podziemne
wody podziemne
wody powierzchniowe, wody
powierzchniowe, gaz
wody podziemne
wody podziemne
wody podziemne
Monitoring
(badany komponent)
Fot. K. Zachwieja
IX. SUBSTANCJE STWARZAJ¥CE SZCZEGÓLNE
ZAGRO¯ENIE W ŒRODOWISKU
1. AZBEST
Azbest, niezale¿nie od ró¿nic w sk³adzie chemicznym i ró¿nic wynikaj¹cych z budowy krystalicznej jest minera³em naturalnie wystêpuj¹cym w przyrodzie. Jego wystêpowanie jest doœæ powszechne,
ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej azbest by³ eksploatowany na skalê przemys³ow¹. Pod wzglêdem mineralogicznym rozró¿nia siê dwie grupy: serpentyny (chryzotyle) i azbesty amfibolowe. Azbest od dawna by³ chêtnie wykorzystywany jako cenny surowiec do wyrobu wielu produktów. Z uwagi na liczne cenne w³asnoœci u¿ytkowe azbestu i wzglêdnie nisk¹ cenê jego szerokie zastosowanie w stosunkowo du¿ych iloœciach mia³o miejsce niemal wszêdzie w okresie ostatnich stu lat.
Azbest ma w³aœciwoœci kancerogenne, a jego w³ókna respirabilne s¹ niebezpieczne dla zdrowia poniewa¿ z racji swych wymiarów mog¹ wnikaæ g³êboko do uk³adu oddechowego, sk¹d nie s¹ usuwane w wyniku dzia³ania naturalnych mechanizmów oczyszczaj¹cych. W³ókna respirabilne to w³ókna o d³ugoœci powy¿ej 5 ìm
o maksymalnej œrednicy 3 ìm i o stosunku d³ugoœci do œrednicy
powy¿ej 3 do 1. Py³ azbestu, ze wzglêdu na w³aœciwoœci pylicotwórcze i rakotwórcze, uwa¿any jest za jeden z py³ów stwarzaj¹cych najwiêksze zagro¿enie dla zdrowia ludzi.
W celu zminimalizowania oddzia³ywania py³u azbestu na zdrowie ludzi oraz stan œrodowiska przyjêty zosta³ przez Radê Ministrów
Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest stosowanych na terytorium Polski. Wed³ug Programu… na terenie województwa znajduje siê 622 160 Mg p³yt azbestowo-cementowych. Ze
wzglêdu na brak szczegó³owej inwentaryzacji wyrobów zawieraj¹cych azbest wszystkie wartoœci i wiêkszoœæ danych iloœciowych
dotycz¹cych województwa warmiñsko-mazurskiego ujêto szacunkowo.
Problematykê azbestu obejmuje ponad 30 aktów prawnych,
a prawid³owa realizacja Programu… wymaga stosowania i przestrzegania wszystkich tych przepisów. Wœród najwa¿niejszych
ustaw i rozporz¹dzeñ mo¿na wymieniæ:
1. ustawê z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów
zawieraj¹cych azbest (t. j. Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z póŸn.
zm.),
2. ustawê z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo Ochrony Œrodowiska (t. j.
Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z póŸn. zm.),
3. rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej
z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów bezpiecznego u¿yt-
kowania oraz warunków usuwania wyrobów zawieraj¹cych
azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649).
W zwi¹zku z wystêpowaniem materia³ów zawieraj¹cych azbest
istnieje obowi¹zek sporz¹dzenia informacji o wyrobach zawieraj¹cych azbest i miejscu ich wykorzystywania bêd¹cego w jego
posiadaniu (wzór okreœla za³¹cznik nr 2 Rozporz¹dzenia Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 23 paŸdziernika 2003
r. w sprawie wymagañ w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub
urz¹dzeñ, w których by³ lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U.
z 2003 r. Nr 192, poz. 1876).
Informacje te w³aœciciel, zarz¹dca lub u¿ytkownik sporz¹dza
w dwóch egzemplarzach: jeden egzemplarz przedk³ada w formie
pisemnej (osoby fizyczne niebêd¹ce przedsiêbiorcami przedk³adaj¹
informacjê odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi
miasta; podmioty prawne przedk³adaj¹ informacjê bezpoœrednio
marsza³kowi województwa), drugi egzemplarz przechowuje przez
okres jednego roku, do czasu sporz¹dzenia nastêpnej informacji.
Dane nale¿y raportowaæ corocznie, do 31 stycznia. Informacjê
o rodzaju, iloœci i miejscach wystêpowania azbestu wójt, burmistrz
lub prezydent miasta przedk³ada marsza³kowi do 31 marca za
poprzedni rok kalendarzowy.
Urz¹d Marsza³kowski Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie na podstawie informacji przedk³adanych przez
przedsiêbiorców oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast
prowadzi rejestr rodzaju, iloœci i miejsc wystêpowania substancji
szczególnie uci¹¿liwych dla œrodowiska (azbest, PCB). Wed³ug tego
rejestru w 2008 roku na terenie województwa znajdowa³o siê
117 465,67 Mg wyrobów zawieraj¹cych azbest. Zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest stosowanych na terytorium Polski wszystkie wyroby zawieraj¹ce azbest
musz¹ zostaæ usuniête do 2032 roku.
Wed³ug Wojewódzkiego Systemu Odpadowego w 2008 r. na
terenie województwa zdeponowano na sk³adowiskach odpadów niebezpiecznych 684,22 Mg odpadów zawieraj¹cych azbest. W województwie warmiñsko-mazurskim funkcjonuje jedno sk³adowisko
odpadów azbestowych w miejscowoœci Pó³wieœ, gm. Zalewo,
powiat i³awski oraz wydzielona kwatera na odpady azbestowe na
sk³adowisku odpadów komunalnych w Elbl¹gu. W Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Warmiñsko-Mazurskiego na lata
123
2007–2010 planowana jest rozbudowa istniej¹cego sk³adowiska
w miejscowoœci Pó³wieœ oraz budowa trzech sk³adowisk odpadów
azbestowych w pó³nocnej, po³udniowej i wschodniej czêœci województwa, jednak¿e Plan nie okreœla ich dok³adnej lokalizacji.
2. POLICHLOROWANE BIFENYLE
Polichlorowane bifenyle i trifenyle (PCB) zaliczane s¹ do substancji
stwarzaj¹cych szczególne zagro¿enie dla œrodowiska zgodnie
z Dyrektyw¹ Rady 96/59/WE z dnia 16 wrzeœnia 1996 r. w sprawie
unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych
trifenyli, ustaw¹ z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Œrodowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z póŸn. zm.) , Ustaw¹ z dnia
27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251)
oraz rozporz¹dzeniem Ministra Gospodarki z dnia 24 czerwca 2002
r. w sprawie wymagañ w zakresie wykorzystywania i przemieszczania substancji stwarzaj¹cych szczególne zagro¿enie dla œrodowiska
oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz¹dzeñ, w których by³y lub s¹ wykorzystywane substancje stwarzaj¹ce szczególne
zagro¿enie dla œrodowiska (Dz. U. z 2002 r. Nr 96, poz. 860). W Rozporz¹dzeniu zosta³y okreœlone wymagania w zakresie wykorzystywania, przemieszczania, u¿ytkowania i inwentaryzacji urz¹dzeñ
zawieraj¹cych PCB o stê¿eniu 0,005% lub je przekraczaj¹cym,
w iloúci pow. 5 dm³. Posiadacz odpadów zawieraj¹cych PCB jest
zobowi¹zany do usuniêcia z nich PCB oraz unieszkodliwienia substancji lub jeœli usuniêcie nie jest mo¿liwe, do unieszkodliwienia
tych odpadów w terminie nie przekraczaj¹cym 30 grudnia 2010
roku.
Wg rejestru prowadzonego przez Urz¹d Marsza³kowski Województwa Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie w 2008 roku zinwentaryzowano ³¹cznie 42,72 Mg urz¹dzeñ zawieraj¹cych PCB,
z czego 33,84 Mg w urz¹dzeniach dzia³aj¹cych.
Proces usuwania PCB z urz¹dzeñ przebiega wolno na terenie
województwa warmiñsko-mazurskiego z uwagi na to, i¿ wiêkszoœæ
przedsiêbiorców zak³ada wycofanie PCB z u¿ytkowanych urz¹dzeñ
w latach 2009–2010.
3. WNIOSKI
Maj¹c na uwadze wp³yw substancji stwarzaj¹cych szczególne
zagro¿enie dla œrodowiska i zdrowia ludzi niezbêdne jest rozpowszechnienie wœród spo³eczeñstwa informacji, które pozwol¹ na
124
uœwiadomienie mo¿liwych skutków, jakie mog¹ byæ nastêpstwem
stosowania wyrobów zawieraj¹cych azbest oraz PCB.
Oczyszczalnia w Mor¹gu
Fot. G. Kuik
X. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU GOSPODARKI
WODNO-ŒCIEKOWEJ
1. KRAJOWY PROGRAM OCZYSZCZANIA ŒCIEKÓW KOMUNALNYCH
Jednym z najwa¿niejszych dzia³añ w zakresie ochrony œrodowiska,
prowadz¹cym do poprawy jakoœci wód województwa warmiñsko-mazurskiego, jest uporz¹dkowanie gospodarki œciekowej oraz
kanalizacji, przede wszystkim na terenach zurbanizowanych.
W œwietle zapisów Traktatu o Akcesji Polski do Unii Europejskiej, Rz¹d Rzeczpospolitej Polskiej zobowi¹za³ siê do realizacji
wymagañ na³o¿onych Dyrektyw¹ 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991
roku (Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991 r., z póŸ. zm.), dotycz¹c¹
oczyszczania œcieków komunalnych. Zgodnie z zapisami Traktatu
do 31 grudnia 2015 roku wszystkie aglomeracje w Polsce o równowa¿nej liczbie mieszkañców (RLM) równej lub wiêkszej od 2000
powinny byæ wyposa¿one w systemy kanalizacji zbiorczej oraz
oczyszczalnie œcieków, zapewniaj¹ce osi¹gniêcie, w okreœlonych
terminach (do koñca 2005, 2010, 2013 i 2015 r.), odpowiednich
efektów oczyszczania œcieków w zale¿noœci od wielkoœci oczyszczalni. Natomiast aglomeracje o RLM mniejszej od 2000, które
w dniu wst¹pienia Polski do Unii Europejskiej wyposa¿one by³y
w systemy kanalizacyjne, powinny posiadaæ do koñca 2015 roku
oczyszczalnie zapewniaj¹ce odpowiednie oczyszczanie œcieków.
W rozumieniu ww. dyrektywy „aglomeracja” oznacza teren, na
którym zaludnienie i/lub dzia³alnoœæ gospodarcza s¹ wystarczaj¹co
skoncentrowane, aby œcieki komunalne by³y zbierane i przekazywane do oczyszczalni œcieków. 1 RLM (równowa¿na liczba mieszkañców) natomiast oznacza ³adunek substancji organicznych ulegaj¹cy rozk³adowi biologicznemu, wyra¿ony piêciodobowym biochemicznym zapotrzebowaniem na tlen (BZT5), w iloœci 60 g tlenu
na dobê. Pod pojêciem „systemu kanalizacji zbiorczej” rozumie siê
system przewodów, przez który gromadzone i odprowadzane s¹
œcieki komunalne.
Obszar i granice aglomeracji wyznacza wojewoda zgodnie
z rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 22 grudnia 2004
roku (Dz. U. Nr 283, poz. 2841 z póŸn. zm.) w sprawie sposobu
wyznaczania obszaru i granic aglomeracji.
Przepisy dyrektywy 91/271/EWG zosta³y przetransponowane
do prawa krajowego i znalaz³y swoje odzwierciedlenie w szeregu
ustaw i rozporz¹dzeñ zwi¹zanych z gospodark¹ wodn¹. Zagadnienia
zwi¹zane z gospodark¹ œciekow¹, racjonalnym kszta³towaniem
i ochron¹ zasobów wodnych regulowane s¹ ustaw¹ z dnia 18 lipca
2001 roku Prawo wodne (t. j. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019
z póŸn. zm.) i rozporz¹dzeniami wynikaj¹cymi z tej ustawy.
Ustawa Prawo wodne w artykule 43 ustêp 3 zobowi¹za³a Ministra Œrodowiska do sporz¹dzenia Krajowego Programu Oczyszczania Œcieków Komunalnych (KPOŒK) i przed³o¿enia go Radzie
Ministrów do zatwierdzenia. Program ten przyjêty na posiedzeniu
Rady Ministrów w dniu 16.12.2003 roku, okreœli³ wykazy:
– aglomeracji, które powinny zostaæ wyposa¿one, w terminach ustalonych w artykule 208 ustawy, w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie œcieków oraz wielkoœæ
³adunków zanieczyszczeñ biodegradowalnych w tych aglomeracjach koniecznych do usuniêcia;
– przedsiêwziêæ w zakresie budowy i modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni œcieków
komunalnych, a tak¿e terminy ich realizacji, niezbêdne do
dotrzymania zapisów Traktatu Akcesyjnego, odwo³uj¹cego
siê do dyrektywy 91/271/EWG.
Za wyposa¿enie aglomeracji w zbiorcze systemy kanalizacyjne
i oczyszczalnie œcieków o odpowiednim stopniu oczyszczania odpowiadaj¹ gminy, na obszarze których wyznaczono aglomeracje.
KPOŒK zosta³ przygotowany na podstawie analizy i oceny
danych zawartych w „Informacji o stanie i zamierzeniach
dotycz¹cych realizacji przez gminê przedsiêwziêæ w zakresie wyposa¿enia terenów zabudowanych i przeznaczonych pod zabudowê,
w zbiorcze sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie œcieków komunalnych (wg stanu na koniec 2002 r.)” przekazanej przez gminy i przez
wyznaczonych przedstawicieli wojewodów do Ministerstwa Œrodowiska. Dane te by³y, zale¿nie od potrzeb, korygowane i uzupe³niane
w porozumieniu z gminami i przedstawicielami wojewodów.
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne w art. 43 ust. 4 c
zobowi¹zuje Ministra Œrodowiska do okresowej aktualizacji zapisów KPOŒK, pierwszej – nie póŸniej ni¿ dwa lata od jego zatwierdzenia, a kolejnych – nie rzadziej ni¿ co cztery lata. Aktualizacje
dokonane w 2005 roku (zatwierdzona 7 czerwca 2005 r.) oraz
w 2008 roku (obecnie oczekuje na zatwierdzenie) polega³y na wprowadzeniu zmian i uzupe³nieñ do zapisu Programu przyjêtego w 2003
roku, w oparciu o materia³y uzyskane z gmin i urzêdów wojewódzkich na podstawie wiêkszego rozeznania problemów gospodarki
œciekowej w terenie.
W projekcie „Aktualizacji 2008 KPOŒK”, przedstawionym
przez Krajowy Zarz¹d Gospodarki Wodnej zamieszczono wykazy
aglomeracji o RLM ³ 2000, dane dotycz¹ce systemów kanalizacyj-
125
nych i oczyszczalni œcieków w tych aglomeracjach, a tak¿e informacje o nak³adach inwestycyjnych przedsiêwziêæ podejmowanych
w ramach wype³nienia zobowi¹zañ akcesyjnych.
Wed³ug niniejszego projektu „Aktualizacji” na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego wyró¿niono cztery grupy wielkoœci aglomeracji. Zidentyfikowano 3 aglomeracje o RLM ³ 100 000;
19 – o RLM ³ 15 000 < 100 000; 6 – o RLM ³ 10 000 < 15 000;
44 – o RLM ³ 2000 < 10 000. Spoœród oczyszczalni zlokalizowanych na obszarze tych aglomeracji 34 spe³niaj¹ wszystkie wymogi
Dyrektywy i nie wymagaj¹ inwestycji. Modernizacji wymaga
14 oczyszczalni, a rozbudowy – 5, natomiast rozbudowy i modernizacji – 16 obiektów. Ponadto konieczne jest wybudowanie 3 nowych
oczyszczalni. Zgodnie z projektem „Aktualizacji 2008”, w Planie
Implementacyjnym dyrektywy Rady 91/271/EWG wyznaczone
zosta³y terminy osi¹gniêcia efektu ekologicznego w zakresie
oczyszczania œcieków w aglomeracjach. Gminy natomiast przedstawi³y w³asne propozycje terminów, w niektórych przypadkach odbiegaj¹ce od terminów podanych w Planie Implementacyjnym. W naszym regionie 39 aglomeracji osi¹gnê³o zamierzony efekt oczyszczania œcieków, w 12. – termin ustalony wed³ug gmin mija w 2015
roku, w 13. – w 2010 roku, w pozosta³ych pojedynczych aglomeracjach – w latach 2008–2009 oraz 2012–2013. Wykaz aglomeracji
województwa warmiñsko-mazurskiego ujêtych w projekcie „Aktualizacji KPOŒK 2008” wraz z krótk¹ charakterystyk¹ zestawiono
w tabeli 31.
Uzupe³nieniem do Krajowego programu oczyszczania œcieków
komunalnych, s³u¿¹cym do realizacji zobowi¹zañ przyjêtych
w Traktacie Akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej s¹ dwa
programy:
– „Program wyposa¿enia aglomeracji poni¿ej 2000 RLM
w oczyszczalnie œcieków i systemy kanalizacji sanitarnej”
(termin realizacji inwestycji do koñca 2015 r.). Program
zawiera wykaz mniejszych aglomeracji (o RLM < 2000)
oraz przedsiêwziêcia, jakie nale¿y w nich wykonaæ, aby
odprowadzane do wód powierzchniowych œcieki poddane
by³y, przed zrzutem do odbiornika, odpowiedniemu
(pe³nemu biologicznemu lub równowa¿nemu) oczyszczeniu. W Programie tym ujêto 27 aglomeracji z terenu województwa warmiñsko-mazurskiego. Oczyszczalnie w 9.
aglomeracjach spe³niaj¹ wymagane standardy oczyszczania
œcieków, w 6. – wymagaj¹ modernizacji, w 11. – rozbudowy
i modernizacji, w jednej aglomeracji konieczna jest budowa
nowej oczyszczalni.
– „Program wyposa¿enia zak³adów przemys³u rolno-spo¿ywczego o wielkoœci nie mniejszej ni¿ 4000 RLM,
odprowadzaj¹cych œcieki bezpoœrednio do wód, w urz¹dzenia zapewniaj¹ce wymagane przez polskie prawo standardy
ochrony wód” (termin realizacji do koñca 2010 r.). Program
ten okreœla potrzeby inwestycyjne w zakresie modernizacji
i rozbudowy urz¹dzeñ zapewniaj¹cych wype³nienie zobowi¹zañ akcesyjnych. W wykazie zamieszczono 3 zak³ady
z terenu województwa warmiñsko-mazurskiego (wszystkie
z bran¿y przetwórstwa mleka). Zgodnie z zapisami Programu oczyszczalnie dwóch zak³adów spe³nia³y wymogi prawa, w jednym zak³adzie konieczna by³a modernizacja
oczyszczalni ze wzglêdu na jakoœæ odprowadzanych œcieków.
Realizacja Krajowego Programu Oczyszczania Œcieków
Komunalnych, prowadz¹ca do uporz¹dkowania i unowoczeœnienia
gospodarki œciekowej oraz systemów kanalizacji sanitarnej w skali
ca³ego kraju przyniesie wymierne efekty. Przyczyni siê przede
wszystkim do osi¹gniêcia g³ównego celu KPOŒK, jakim jest ochrona œrodowiska wodnego przed niekorzystnymi skutkami zrzutów
niedostatecznie oczyszczonych œcieków do wód. Wp³ynie zarówno
na poprawê stanu ekosystemów wodnych – jakoœci wód powierzchniowych i podziemnych, jak równie¿ na poprawê jakoœci ¿ycia ludnoœci. Powinna równie¿ przyczyniæ siê do wype³nienia zobowi¹zañ
podjêtych przez Polskê w dniu wst¹pienia do Unii Europejskiej.
Tabela 31. Wykaz aglomeracji o RLM powy¿ej 2000 w województwie warmiñsko-mazurskim – wed³ug projektu „Aktualizacji 2008 KPOŒK” (mat. KZGW)
Lp.
Nazwa
aglomeracji
Gmina wiod¹ca
w aglomeracjia)
Gminy
w aglomeracji
Liczba
RLM aglomeracji
rzeczywistych
wed³ug
mieszkañców
rozporz¹dzenia
w aglomeracji
wojewody
stan na
ustanawiaj¹cego
aglomeracjêb) 31.12.2006 r.
% mieszkañców
D³ugoœæ sieci
rzeczywistych
kanalizacyjnej
korzystaj¹cych
w aglomeracji,
z sieci
km
kanalizacyjnej
Nazwa
oczyszczalni
œcieków
Rodzaj
c)
oczyszczalni
Przepustowoœæ
istniej¹cej
oczyszczalni,
3
m /dobê
Termin osi¹gniêcia efektu
ekologicznego
Rodzaj
w zakresie
inwestycjid)
oczyszczania
œcieków
e)
w aglomeracji
Aglomeracje o RLM ³ 100 000
1. Olsztyn
Olsztyn
Barczewo,
Stawiguda,
Purda,
Dywity,
Gietrzwa³d,
Jonkowo
2. Elbl¹g
Elbl¹g
Elbl¹g,
Gronowo
Elbl¹skie,
Milejewo
165 500
139 766
215,2
91,5
Elbl¹g
PUB1
36 000
RM
1 – 2010
2 – 2015
3. E³k
E³k
E³k
122 500
56 419
106,7
97,1
Nowa Wieœ E³cka
PUB1
9852
MO
1–I
2–I
270 000
227 600
465,9
84,4
Olsztyn
PUB1
60 000
MO
1–I
2–I
Aglomeracje o RLM ³ 15 000 < 100 000
1. Ostróda
Ostróda
Ostróda
57 254
41 407
171
11,4
Tyrowo
PUB2
12 000
I
1–I
2–I
2. Gi¿ycko
Gi¿ycko
Gi¿ycko,
Kruklanki
82 374
36 802
170
97,3
Bystry
PUB2
6900
I
1–I
2–I
3. Kêtrzyn
Kêtrzyn
Kêtrzyn
56 459
32 267
89,1
93,2
Kêtrzyn
PUB2
4850
MO
1–I
2–I
126
Lp.
Nazwa
aglomeracji
Gmina wiod¹ca
w aglomeracjia)
Gminy
w aglomeracji
Liczba
RLM aglomeracji
rzeczywistych
wed³ug
mieszkañców
rozporz¹dzenia
w aglomeracji
wojewody
stan na
ustanawiaj¹cego
% mieszkañców
D³ugoœæ sieci
rzeczywistych
kanalizacyjnej
korzystaj¹cych
w aglomeracji,
z sieci
km
kanalizacyjnej
Nazwa
oczyszczalni
œcieków
Rodzaj
c)
oczyszczalni
Przepustowoœæ
istniej¹cej
oczyszczalni,
3
m /dobê
ekologicznego
Rodzaj
w zakresie
inwestycjid)
oczyszczania
œcieków
e)
w aglomeracji
4. I³awa
I³awa
I³awa
50 000
46 008
134,3
77,6
Dziarny
PUB2
4783
I
1–I
2–I
5. Szczytno
Szczytno
Szczytno
34 000
34 000
70,5
86,5
Szczytno
PUB2
4065
I
1–I
2–I
6. Dzia³dowo Dzia³dowo
Dzia³dowo
22 467
21 572
45,8
94,8
Dzia³dowo
PUB2
3907
I
1–I
2–I
7. Mor¹g
Mor¹g
Mor¹g
36 691
21 590
88,2
86,9
Jêdrychówko
PUB2
4000
RM
1 – 2010
2 – 2015
8. Braniewo
Braniewo
Braniewo
28 600
28 600
32,3
89,6
Braniewo
PUB2
2640
MO
1–I
2–I
9. Bartoszyce Bartoszyce
Bartoszyce
28 500
28 500
42,2
86,6
Bartoszyce
PUB2
6500
I
1–I
2–I
10. Biskupiec
Biskupiec
22 400
19 559
73,2
58,4
Biskupiec
PUB2
2400
RM
1 – 2010
2 – 2012
Lidzbark Warmiñski
27 228
16 712
23,8
87
Lidzbark Warmiñski
PUB2
3333
RM
1 – 2010
2 – 2015
11.
Biskupiec
Lidzbark
Lidzbark WarWarmiñski miñski
12. Mr¹gowo
Mr¹gowo
Mr¹gowo
23 811
23 000
65,4
87
Mr¹gowo
PUB2
6000
I
1–I
2–I
13. Olecko
Olecko
Olecko
22 200
16 976
54,3
99,4
Olecko
non PUB2
3060
RM
1 – 2010
2 – 2010
14. Pisz
Pisz
Pisz
21 765
21 765
100,7
91,9
Jagodne
PUB2
2839
M
1 – 2010
2 – 2015
15. Orzysz
Orzysz
Orzysz
17 466
8734
49,2
84
Mikosze II
B
870
I
1–I
2–I
16. Nidzica
Nidzica
Nidzica
17 367
17 367
61,2
97,9
Pi¹tki–Nidzica
PUB2
4500
M
1 – 2010
2 – 2013
17. Lubawa
Lubawa
Lubawa
28 330
9636
44,6
98,5
Lubawa
non PUB2
1440
RM
1 – 2010
2 – 2010
18 Wêgorzewo Wêgorzewo
Wêgorzewo,
Pozezdrze
26 533
14 441
102
91,9
Wêgorzewo
PUB2
4000
M
1 – 2010
2 – 2010
19. Olsztynek
Olsztynek
35 000
9512
61,3
88,6
Olsztynek
PUB2
2670
I
1–I
2–I
Olsztynek
1.
Dobre MiaDobre Miasto
sto
Dobre Miasto
14 973
12 300
58,1
52,0
Kosyñ
non PUB2
1300
I
1–I
2–I
2. Go³dap
Go³dap
Go³dap
12 314
12 314
59,5
53,2
Go³dap
B
1610
RM
1 – 2010
2 – 2010
3. Pas³êk
Pas³êk
Pas³êk
12 603
12 603
28,7
25,0
Pas³êk
B
3500
I
1–I
2–I
gmina miejska
Nowe Miasto
Lubawskie
11 269
11 269
15,1
14,7
Nowe Miasto
Lubawskie
B
833
RM
1 – 2008
2 – 2008
Ruciane Nida
Ruciane Nida,
Piecki
12 891
9100
47,8
57,7
Ruciane Nida
B
2300
I
1–I
2–I
Orneta
Orneta
11 003
10 675
34,1
35,1
Orneta
B
2500
M
1 – 2010
2 – 2010
Nowe
Nowe Miasto
4. Miasto
Lubawskie
Lubawskie
5.
Ruciane
Nida
6. Orneta
1. M³ynary
M³ynary
M³ynary
6898
3114
6,3
22,3
M³ynary
B
440
MO
1 – 2012
2 – 2012
2. Zalewo
Zalewo
Zalewo
6198
2805
14
54,9
Pó³wieœ
PUB2
488
I
1–I
2–I
3. Susz
Susz
Susz
7800
7800
53
74,7
Susz
PUB2
750
I
1–I
2–I
I³owo Osada
I³owo Osada
5662
5662
20,3
39,4
I³owo Osada
B
480
I
1–I
2–I
4.
I³owo
Osada
127
Lp.
Nazwa
aglomeracji
Gmina wiod¹ca
w aglomeracjia)
Gminy
w aglomeracji
Liczba
RLM aglomeracji
rzeczywistych
wed³ug
mieszkañców
rozporz¹dzenia
w aglomeracji
wojewody
stan na
ustanawiaj¹cego
% mieszkañców
D³ugoœæ sieci
rzeczywistych
kanalizacyjnej
korzystaj¹cych
w aglomeracji,
z sieci
km
kanalizacyjnej
Nazwa
oczyszczalni
œcieków
Rodzaj
c)
oczyszczalni
Przepustowoœæ
istniej¹cej
oczyszczalni,
3
m /dobê
ekologicznego
Rodzaj
w zakresie
inwestycjid)
oczyszczania
œcieków
e)
w aglomeracji
5. Lidzbark
Lidzbark
Lidzbark
8272
8272
58
77,1
Lidzbark
B
2263
I
1–I
2–I
6. £ukta
£ukta
£ukta
9286
4506
86,9
75,5
£ukta
B
560
RM
1 – 2015
2 – 2015
7. Jeziorany
Jeziorany
Jeziorany
7486
4014
27,1
74,2
Jeziorany
B
1000
M
1 – 2010
2 – 2010
8. Jedwabno Jedwabno
Jedwabno,
Purda
7770
7770
51,3
72,6
Jedwabno
B
460
RM
1 – 2015
2 – 2015
9. Miko³ajki
Miko³ajki
Miko³ajki
6000
6000
48,7
89,3
Miko³ajki
B
3000
I
1–I
2–I
10. Kisielice
Kisielice
Kisielice
2940
2940
24,4
91,3
Kisielice
B
bd
MO
1 – 2010
2 – 2010
11. Reszel
Reszel
Reszel
5803
5803
27,3
51,7
Reszel
nonB
1650
M
1 – 2015
2 – 2015
12. Bia³a Piska Bia³a Piska
Bia³a Piska
4400
4400
38,2
95,5
Bia³a Piska
B
723
RM
1 – 2010
2 – 2010
13. Tolkmicko Tolkmicko
Tolkmicko
5500
5500
56,7
63,6
Tolkmicko
B
1500
I
1–I
2–I
14. Frombork
Frombork
Frombork
5460
3842
8,5
24,3
Frombork
B
1920
I
1–I
2–I
15. Korsze
Korsze
Korsze
5068
5068
13,2
28,7
Korsze
B
1327
I
1–I
2–I
16.
Samborowo
Ostróda
Ostróda
5000
5000
15,8
34,8
Samborowo
B
338
I
1–I
2–I
17.
Górowo
I³awieckie
Górowo
I³awieckie
Górowo
I³awieckie
6417
4860
13,4
30,3
Górowo I³awieckie
B
437
I
1–I
2–I
18.
D¹brówno
D¹brówno
+ gmina
D¹brówno
4659
4580
35
84,1
D¹brówno
nonB
162
R
1–I
2 – 2015
19. Rybno
Rybno
Rybno
2221
2221
26
22,5
Rybno
B
500
RM
1 – 2009
2 – 2009
20. Mi³akowo
Mi³akowo
Mi³akowo
4480
4129
9
24
Mi³akowo
B
300
RM
1 – 2010
2 – 2010
21. Biskupiec
Biskupiec
Biskupiec
8333
6750
80,8
96,3
Biskupiec
B
980
I
1–I
2–I
22. Piecki
Piecki
Piecki
3812
3812
15,5
44,8
Piecki
B
800
M
1 – 2010
2 – 2010
23. Pasym
Pasym
Pasym
4000
4000
16,1
42,4
Pasym
PUB1
585
I
1–I
2–I
24. Pieniê¿no
Pieniê¿no
Pieniê¿no
2334
2334
26,8
51,4
Pieniê¿no
B
900
I
1–I
2–I
25. Uzdowo
Dzia³dowo
Dzia³dowo
2241
2241
32,1
89,2
Uzdowo
B
315
I
1–I
2–I
26. Ryn
Ryn
Ryn
4000
4000
36,8
92,2
Ryn
nonB
1300
I
1–I
2–I
27. Prostki
Prostki
Prostki
3426
3426
15,4
49,4
Prostki
nonB
85
R
1 – 2015
2 – 2015
28. Spychowo Œwiêtajno
Œwiêtajno
5400
1523
15,1
98,5
Spychowo
PUB1
300
I
1–I
2–I
29. Wielbark
Wielbark
Wielbark
2930
2930
7
36,3
Wielbark
B
200
RM
1 – 2013
2 – 2013
30. Wydminy
Wydminy
Wydminy
2659
2659
17,7
73,2
Wydminy
B
214
I
1–I
2–I
31. Bisztynek
Bisztynek
Bisztynek
2571
2571
16,7
71,5
Bisztynek
B
256
RM
1 – 2008
2 – 2008
Stawiguda
2534
2534
27
98,7
Stawiguda
B
214
I
1–I
2–I
32. Stawiguda Stawiguda
128
Lp.
Nazwa
aglomeracji
Gmina wiod¹ca
w aglomeracjia)
Gminy
w aglomeracji
Liczba
RLM aglomeracji
rzeczywistych
wed³ug
mieszkañców
rozporz¹dzenia
w aglomeracji
wojewody
stan na
ustanawiaj¹cego
% mieszkañców
D³ugoœæ sieci
rzeczywistych
kanalizacyjnej
korzystaj¹cych
w aglomeracji,
z sieci
km
kanalizacyjnej
Nazwa
oczyszczalni
œcieków
Rodzaj
c)
oczyszczalni
Przepustowoœæ
istniej¹cej
oczyszczalni,
3
m /dobê
ekologicznego
Rodzaj
w zakresie
inwestycjid)
oczyszczania
œcieków
e)
w aglomeracji
33. Mi³om³yn
Mi³om³yn
Mi³om³yn
4224
4224
34,6
90,1
Mi³om³yn
B
b.d.
R
1 – 2010
2 – 2010
34. Uzdowo
Dzia³dowo
Dzia³dowo
2241
2241
32,1
49,1
Uzdowo
B
200
I
1–I
2–I
35. Sêpopol
Sêpopol
Sêpopol
2850
2850
13,7
52,9
Sêpopol
B
173
I
1–I
2–I
36. Œwiêtajno
Œwiêtajno
Œwiêtajno,
Piecki
3000
3000
22
80,7
Œwiêtajno
PUB1
600
I
1–I
2–I
Kowale Oleckie
Kowale Oleckie
2500
2373
9,9
45,9
Kowale Oleckie
B
350
BN
1 – 2010
2 – 2010
Nowe
Nowe Miasto
38. Miasto
Lubawskie
Lubawskie
Nowe Miasto
Lubawskie
2500
2500
1,2
5,3
Nowe Miasto
Lubawskie
B
1010
BN
1 – bd
2 – 2015
39. Pozezdrze Pozezdrze
Pozezdrze
2010
2010
24,7
74,6
Pozezdrze
B
250
MO
1 – bd
2–I
40. Jonkowo
Jonkowo
Jonkowo
6000
3400
21,5
69,6
Jonkowo
nonB
160
BN
1 – bd
2 – 2010
Gmina Lubawa
Lubawa,
Grodziczno
8000
8000
0
0
Gmina Lubawa
b.d.
2100
RM
1 – bd
2 – 2015
42. DŸwierzuty DŸwierzuty
DŸwierzuty
3105
3105
16,1
63,7
DŸwierzuty
B
410
I
1 – bd
2–I
43. S³onecznik b.d.
b.d.
2031
2031
5
19,7
S³onecznik
b.d.
b.d.
R
1 – bd
2 – 2015
b.d.
3035
2204
12,2
68,1
Stare Juchy
b.d.
170
R
1 – bd
2 – 2013
37.
41.
44.
Kowale
Oleckie
Gmina
Lubawa
Stare
Juchy
Stare Juchy
Wyjaœnienia do tabeli:
a) gmina wiod¹ca w aglomeracji to gmina, na której terenie zlokalizowana jest oczyszczalnia œcieków;
b) art. 43. ust. 2 a ustawy Prawo wodne z dn. 18.07.2001 r. zobowi¹zuje wojewodów do wyznaczenia obszarów i granic aglomeracji w oparciu o rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska
z dnia 22.12.2004 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji;
c) rodzaj oczyszczalni:
B – biologiczna spe³niaj¹ca standardy odprowadzanych œcieków dla aglomeracji < 15 000 RLM;
non B – biologiczna nie spe³niaj¹ca standardów odprowadzanych œcieków dla aglomeracji < 15 000 RLM;
PUB1 – biologiczna z podwy¿szonym usuwaniem zwi¹zków azotu (N) i fosforu (P) spe³niaj¹ca standardy odprowadzanych œcieków dla aglomeracji >100 000 RLM;
non PUB1 – biologiczna j.w. nie spe³niaj¹ca standardów odprowadzanych œcieków w zakresie usuwania N i P;
PUB2 – biologiczna z podwy¿szonym usuwaniem zwi¹zków azotu (N) i fosforu (P) spe³niaj¹ca standardy odprowadzanych œcieków dla aglomeracji ³ 15 000 RLM <100 000 RLM;
non PUB2 – biologiczna j.w. nie spe³niaj¹ca standardów odprowadzanych œcieków w zakresie usuwania N i P;
d) rodzaj inwestycji:
I – istniej¹ca oczyszczalnia spe³nia wymagane standardy odprowadzanych œcieków i nie wymaga inwestycji;
R – istniej¹ca oczyszczalnia wymaga rozbudowy ze wzglêdu na przepustowoœæ;
RM – istniej¹ca oczyszczalnia wymaga rozbudowy ze wzglêdu na przepustowoœæ wraz z jednoczesn¹ modernizacj¹ czêœci obiektów;
M – istniej¹ca oczyszczalnia spe³nia wymagania ze wzglêdu na przepustowoœæ lecz wymaga modernizacji ze wzglêdu na jakoœæ odprowadzanych œcieków;
MO – istniej¹ca oczyszczalnia spe³nia wymagania ze wzglêdu na przepustowoœæ lecz wymaga modernizacji gospodarki osadowej;
e) termin osi¹gniêcia efektu ekologicznego w zakresie oczyszczania œcieków w aglomeracji:
1 – wg Planu Implementacyjnego dyrektywy Rady 91/271/EWG;
2 – wg propozycji gmin.
129
Oczyszczalnia typ BIO CLERE,
fot. T. Szymaniuk
XI. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA WIOŒ
1. ZAKRES DZIA£ALNOŒCI KONTROLNEJ WIOŒ
Do zakresu dzia³ania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie, wynikaj¹cego z ustawy z dnia 20 lipca 1991 r.
o Inspekcji Ochrony Œrodowiska (t. j. Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz.
287, z póŸn. zm.) nale¿y w szczególnoœci:
1) kontrola przestrzegania przepisów o ochronie œrodowiska i racjonalnym u¿ytkowaniu zasobów przyrody,
2) kontrola przestrzegania decyzji ustalaj¹cych warunki u¿ytkowania œrodowiska,
3) udzia³ w postêpowaniu dotycz¹cym lokalizacji inwestycji,
4) udzia³ w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mog¹
pogorszyæ stan œrodowiska oraz urz¹dzeñ chroni¹cych œrodowisko przed zanieczyszczeniem,
5) kontrola eksploatacji urz¹dzeñ chroni¹cych œrodowisko przed
zanieczyszczeniem,
6) podejmowanie decyzji wstrzymuj¹cych dzia³alnoœæ prowadzon¹
z naruszeniem wymagañ zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska lub
naruszeniem warunków korzystania ze œrodowiska,
7) wspó³dzia³anie w zakresie ochrony œrodowiska z organami kontrolnymi, organami œcigania i wymiaru sprawiedliwoœci oraz
organami administracji rz¹dowej i samorz¹du terytorialnego,
8) inicjowanie dzia³añ tworz¹cych warunki zapobiegania powa¿nym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania œrodowiska do stanu w³aœciwego,
9) kontrola przestrzegania przepisów o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych,
10) kontrola przestrzegania przepisów o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz
o op³acie produktowej i op³acie depozytowej,
11) kontrola przestrzegania przepisów w zakresie przetwarzania
zu¿ytego sprzêtu elektrycznego i elektronicznego,
12) kontrola przestrzegania zasad postêpowania z substancjami
zubo¿aj¹cymi warstwê ozonow¹,
13) kontrola w zakresie stosowania i przechowywania nawozów
przez zak³ady produkcji rolnej,
14) kontrola obiektów przestrzegania przepisów ochrony œrodowiska w zakresie wprowadzania energii do œrodowiska w postaci
pól elektromagnetycznych,
15) kontrola przestrzegania przepisów w zakresie demonta¿u pojazdów wycofanych z eksploatacji.
2. ZASIÊG DZIA£ANIA WIOŒ
W sk³ad Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie wchodz¹:
& Delegatura Wojewódzkiego Inspektoratu w Elbl¹gu
& Delegatura Wojewódzkiego Inspektoratu w Gi¿ycku
Zasiêg dzia³ania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie obejmuje nastêpuj¹ce powiaty:
& Olsztyn – powiat grodzki
& olsztyñski
& nidzicki
& dzia³dowski
& szczycieñski
& mr¹gowski
& kêtrzyñski
& ostródzki
130
Zasiêg dzia³ania Delegatury w Elbl¹gu obejmuje nastêpuj¹ce
powiaty:
& Elbl¹g – powiat grodzki
& elbl¹ski
& braniewski
& bartoszycki
& lidzbarski
& i³awski
& nowomiejski
Zasiêg dzia³ania Delegatury w Gi¿ycku obejmuje nastêpuj¹ce
powiaty:
& gi¿ycki
& go³dapski
& olecki
& piski
& e³cki
& wêgorzewski
3. DANE OGÓLNE
W ewidencji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska
w Olsztynie wg stanu na dzieñ 31.12.2007 r. znajdowa³o siê 1671
podmiotów. Liczba ta uleg³a zmianie na koniec roku 2008 i po
bie¿¹cej weryfikacji rocznej w ewidencji znajduje siê 1567 podmiotów. W 2008 roku uby³y 104 podmioty gospodarcze. Ewidencjê uzupe³niono o nowe jednostki organizacyjne, jednoczeœnie sukcesywnie wykreœlano te, które przesta³y funkcjonowaæ.
Dzia³alnoœæ Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska w Olsztynie prowadzona jest w oparciu o roczny plan dzia³añ
kontrolnych, uzgodniony z Wojewod¹ Warmiñsko-Mazurskim
i przekazany do G³ównego Inspektora Ochrony Œrodowiska.
Podstaw¹ do opracowania rocznego planu dzia³añ kontrolnych
w WIOŒ jest:
1) dokument akceptowany przez G³ównego Inspektora Ochrony
Œrodowiska, który wyznacza ogólne kierunki dzia³alnoœci
Inspekcji Ochrony Œrodowiska,
2) coroczne wytyczne GIOŒ okreœlaj¹ce podstawowe kierunki
dzia³añ kontrolnych inspekcji w danym roku.
Kolejnoœæ w procesie opracowywania planu dzia³añ kontrolnych jest nastêpuj¹ca:
1) ustalenie listy celów, jakie wynikaj¹ z potrzeb, uszeregowanych
wed³ug hierarchii wa¿noœci,
2) weryfikacja wyników kontroli przeprowadzonych w roku poprzednim,
3) zweryfikowanie ww. listy celów, na podstawie analizy mo¿liwoœci wykonawczych WIOŒ w Olsztynie,
4) uwzglêdnienie nowych obowi¹zków wynikaj¹cych z wejœcia
w ¿ycie nowych aktów prawnych.
4. REALIZACJA ZAPLANOWANYCH DZIA£AÑ KONTROLNYCH W 2008 ROKU
W 2008 roku zaplanowano 421 kontroli, przeprowadzono natomiast
642 kontrole, którymi objêto 599 podmiotów gospodarczych. Przeprowadzono 399 kontroli planowych i 243 kontrole pozaplanowe.
W wyniku przeprowadzonych 642 kontroli wydano 409
zarz¹dzeñ pokontrolnych, skierowano 61 wniosków do organów
administracji rz¹dowej i 225 do samorz¹dowej. W trybie art. 16
ust. 2 ustawy o Inspekcji Ochrony Œrodowiska skierowano 2 wnioski do organów administracji rz¹dowej i 20 wniosków do
samorz¹dowej.
5. REALIZACJA CELÓW KONTROLNYCH W 2008 ROKU
Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowiska
w roku 2008 zrealizowa³, wymienione w tabeli 32, cele dzia³alnoœci
kontrolnej na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego.
Tabela 32. Cele kontrolne zrealizowane w 2008 r. w ramach planu rocznego (bez kontroli interwencyjnych)
Liczba zak³adów
Cel kontrolny
Liczba
kontroli skontrolo- w tym:
wanych bez uwag
Procent
w których stwierdzono
kol. 5 do kol. 3
naruszenie wymagañ
x 100%
1
2
3
4
5
6
1. Wype³nianie wymagañ ochrony œrodowiska przez prowadz¹cych instalacje wymagaj¹ce
pozwolenia zintegrowanego
66
62
8
54
87
2. Wdra¿anie przez jednostki organizacyjne nowych przepisów prawa ochrony œrodowiska,
dla których wynegocjowano okresy przejœciowe oraz egzekwowanie ich przestrzegania
0
0
0
0
0
3. Spe³nianie wymogów ochrony zasobów wód w zakresie przestrzegania dozwolonej iloœci
poboru oraz prawid³owej eksploatacji urz¹dzeñ wodnych
38
38
22
16
42
4. Przestrzeganie wymagañ ochrony œrodowiska przez prowadz¹cych instalacje odprowadzaj¹ce œcieki do wód lub do ziemi
100
99
16
83
84
5. Przestrzeganie wymagañ ochrony œrodowiska przez prowadz¹cych instalacje do chowu
i hodowli ryb
5
5
1
4
80
131
Liczba zak³adów
Liczba
kontroli skontrolo- w tym:
wanych bez uwag
Cel kontrolny
Procent
w których stwierdzono
kol. 5 do kol. 3
naruszenie wymagañ
x 100%
1
2
3
4
5
6
6. Przestrzeganie wymagañ w zakresie eksploatacji sk³adowisk odpadów oraz instalacji termicznego przekszta³cania odpadów
46
46
2
44
96
7. Przestrzeganie prawid³owego postêpowania z odpadami przez ich wytwórców
179
176
47
129
73
8. Przestrzeganie przepisów w zakresie ograniczania uci¹¿liwoœci zwi¹zanych z ponadnormatywn¹ emisj¹ ha³asu
15
15
5
10
67
9. Ograniczanie zanieczyszczeñ emitowanych do powietrza ze Ÿróde³ technologicznych oraz
energetycznych przez prowadz¹cych instalacje
31
31
10
21
68
10. Przestrzeganie przepisów wynikaj¹cych z ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie
monitorowania i kontrolowania jakoœci paliw
9
9
9
0
0
11. Ocena realizacji obowi¹zków wynikaj¹cych z przeciwdzia³ania powa¿nym awariom
41
41
13
28
68
12. Przestrzeganie przepisów w zakresie demonta¿u pojazdów wycofanych z eksploatacji
22
22
12
10
45
13. Przestrzeganie przepisów w zakresie przetwarzania zu¿ytego sprzêtu elektrycznego
i elektronicznego
7
7
5
2
29
14. Ocena wype³niania przez inwestorów wymagañ ochrony œrodowiska
7
7
2
5
71
15. Przestrzeganie wymagañ w zakresie spe³niania przez okreœlone wyroby wprowadzone
do obrotu zasadniczych wymagañ okreœlonych w dyrektywach nowego podejœcia
32
32
26
6
19
16. Przestrzeganie przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
19
19
17
2
11
17. Przestrzeganie przepisów w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz uiszczania op³aty produktowej
11
11
10
1
9
18. Wnoszenie op³at za gospodarcze korzystanie ze œrodowiska
374
369
294
75
20
19. Przestrzeganie zasad postêpowania z substancjami zubo¿aj¹cymi
warstwê ozonow¹
20
20
16
4
20
20. Przestrzeganie przepisów w zakresie stosowania i przechowywania nawozów przez
zak³ady produkcji rolnej
30
30
17
13
43
Tabela 33. Liczba zak³adów kontrolowanych przez WIOŒ w latach 2007 i 2008
Nazwa Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska
Liczba podmiotów
w ewidencji WIOŒ
wg stanu
na 31.12. 2007 r.
Liczba podmiotów objêtych kontrol¹
w 2007 r.
Liczba podmiotów
w ewidencji WIOŒ
Procent do zak³adów
w ewidencji
wg stanu
na 31.12. 2008 r.
Razem
Liczba podmiotów objêtych kontrol¹
w 2008 r.
Razem
Procent do zak³adów
w ewidencji
1
2
3
4
5
6
7
razem
1671
599
36
1567
599
38
w tym:
WIOŒ w Olsztynie
478
221
46
492
262
53
Delegatura w Elbl¹gu
762
236
31
640
214
33
Delegatura w Gi¿ycku
431
142
33
435
124
29
6. KONTROLE INTERWENCYJNE
W roku 2008 do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska
w Olsztynie wp³ynê³o ogó³em 251 wniosków o podjêcie interwencji.
Z ogólnej liczby wniosków 182 za³atwiono we w³asnym zakresie,
a 69 spraw przekazano wg kompetencji.
Przeprowadzono 161 kontroli interwencyjnych, w wyniku których wydano 78 zarz¹dzeñ pokontrolnych, na³o¿ono 37 mandatów
karnych, wszczêto 2 postêpowania karno-administracyjne, skierowano 2 wnioski do organów œcigania, 20 wniosków skierowano do
organów administracji rz¹dowej i 115 wniosków do organów administracji samorz¹dowej.
132
Grupy problemowe rozpatrywanych wniosków o podjêcie
interwencji i skarg w zestawieniu liczbowym:
1) ochrona powietrza – 30
2) ochrona przed ha³asem – 42
3) ochrona przed odpadami – 61
4) ochrona przed promieniowaniem – 0
5) ochrona przyrody – 3
6) sprawy leœnictwa – 0
7) sprawy ³owiectwa – 0
8) ochrona czystoœci wód i gospodarka œciekowa – 64
9) stosunki wodne i podtapianie gruntów – 5
10) dzia³alnoœæ inwestycyjna i eksploatacja urz¹dzeñ wodnych – 1
11) sprawy zwi¹zane ze stosowaniem prawa górniczego i geologicznego – 0
12) sprawy pracownicze – 0
13) sprawy mieszkaniowe – 0
14) sprawy ró¿ne – 45
W 2008 r. do WIOŒ w Olsztynie wp³ynê³o 45 wniosków
dotycz¹cych spraw ró¿nych o podjêcie interwencji. We w³asnym
województwie za³atwiono 30 wniosków, a 15 spraw przekazano wg
w³aœciwoœci.
Wielokrotnie powtarza³y siê wnioski zwi¹zane z nieprawid³owym (zdaniem zg³aszaj¹cych) stosowaniem lub sk³adowaniem
nawozów naturalnych.
7. OGÓLNOKRAJOWE CYKLE KONTROLNE PRZEPROWADZONE W 2008 ROKU
1) Cykl kontrolny – realizacja krajowego programu oczyszczania
œcieków komunalnych, stan na koniec 2007 r.;
2) Ogólnokrajowy cykl kontrolny dotycz¹cy gospodarowania zu¿ytymi bateriami i akumulatorami;
3) Ogólnokrajowy cykl kontrolny sk³adowisk odpadów komunalnych w oparciu o krajowy plan gospodarki odpadami 2010 r.
8. OGÓLNE PRZYCZYNY NIEPRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW OCHRONY
ŒRODOWISKA
Mo¿na stwierdziæ, ¿e przyczyny nieprzestrzegania przepisów ochrony œrodowiska s¹ podobne dla wszystkich jego komponentów.
Zarówno w gospodarce wodnej i œciekowej, gospodarce odpadami oraz w zakresie emisji zanieczyszczeñ do powietrza i emisji
ha³asu powtarzaj¹cymi siê przyczynami naruszeñ by³y:
– z³a sytuacja ekonomiczna zak³adów,
– brak kompetentnych osób odpowiedzialnych za prawid³ow¹ eksploatacjê i stan techniczny urz¹dzeñ chroni¹cych œrodowisko,
– nieznajomoœæ aktualnych przepisów prawa i wynikaj¹cych
z nich obowi¹zków,
– niew³aœciwie przeprowadzany proces przekszta³ceñ w³asnoœciowych pomijaj¹cy jednoznaczne ustalenie osób lub
jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za utrzymanie urz¹dzeñ chroni¹cych œrodowisko,
– niekompletnoœæ kart charakterystyki dla wytwarzanych lub
wykorzystywanych substancji niebezpiecznych.
9. LICZBA ZAK£ADÓW WG STANU NA KONIEC 2008 R., ZOBOWI¥ZANYCH DO
POSIADANIA POZWOLENIA ZINTEGROWANEGO
&
Wg stanu na dzieñ 31.12. 2008 r. liczba instalacji IPPC znajduj¹cych siê na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego
wynosi³a 87, z czego:
liczba instalacji posiadaj¹cych pozwolenie zintegrowane –
70;
& liczba instalacji bez pozwoleñ – 17.
Tabela 34. Liczba instalacji podlegaj¹cych obowi¹zkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego (wed³ug ustaleñ dokonanych przez Inspekcjê Ochrony
Œrodowiska)
Stan na dzieñ 31.12.2007 r.
Lp.
1.
województwo
warmiñsko-mazurskie
Liczba instalacji
IPPC
Stan na dzieñ 31.12.2008 r.
Liczba instalacji po- Liczba instalacji bez
siadaj¹cych PZ
PZ
84
55
29
Liczba instalacji
IPPC
87
Liczba instalacji po- Liczba instalacji bez
siadaj¹cych PZ
PZ
70
17
instalacje IPPC – instalacje wymagaj¹ce pozwolenia zintegrowanego
PZ – pozwolenie zintegrowane
10. WPROWADZENIE SYSTEMU ZARZ¥DZANIA ŒRODOWISKOWEGO ISO 14001
W ostatnich analizowanych latach obserwuje siê wzrost liczby
zak³adów, które uzyska³y certyfikat zarz¹dzania œrodowiskowego
ISO 14001 i z ustaleñ kontroli mo¿na wnioskowaæ, i¿ tendencja
wzrostowa utrzyma siê w latach nastêpnych. W roku 2008 przyby³o
133
5 nowych podmiotów. Wed³ug posiadanych informacji zak³adami
na terenie naszego województwa, które wdro¿y³y system zarz¹dzania œrodowiskowego ISO 14001 s¹:
1. Alstom Power Flow Systems Sp. z o.o., 82-300 Elbl¹g, ul. Malborska 60;
2. Alstom Power Sp. z o.o., Oddzia³ w Elbl¹gu, 82-300 Elbl¹g, ul.
Stoczniowa 2;
3. ABB Zamech Marine Sp. z o.o. , 82-300 Elbl¹g, ul. Stoczniowa 2;
4. Grupa ¯ywiec SA, Browar w Elbl¹gu, 82-300 Elbl¹g, ul. Browarna 88;
5. Polnord SA, Zak³ad Produkcji Elementów Fasadowych, 82-300
Elbl¹g, ul. Lotnicza 2;
6. 110 Szpital Wojskowy w Elbl¹gu, 82-300 Elbl¹g, ul. Komeñskiego 35;
7. Odlewnia „Elzamech” Sp. z o.o., 82-300 Elbl¹g, ul. Dolna 4 a;
8. Knedler Spó³ka Jawna Autoryzowany Dealer Toyota Motor Polska , 82-300 Elbl¹g, ul. Fromborska 4;
9. Unitrade Sp. z o.o., ul. Kurzyñskiego 6/2, 80-306 Gdañsk, w miejscowoœci Nowina, 82-310 Elbl¹g;
10. „Falco” Mazurkiewicz, Gwiazda, Spó³ka Jawna w Olsztynie,
Stacja Paliw w Elbl¹gu;
11. Partner Serwis Sp. z o.o. w Elbl¹gu, 82-300 Elbl¹g, ul. Stoczniowa 2;
12. Zak³ad Techniki Motoryzacyjnej Sp. z o.o. w E³ku, 19-300 E³k,
ul. Bema 2;
13. Zak³ady Miêsne Mazury SA w E³ku, 19-300 E³k, ul. Suwalska
86;
14. Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji sp. z o.o. w E³ku,
19-300 E³k, ul. Suwalska 64;
15. Agri Plus Sp. z o.o. 60-324 Poznañ, ul. Marceliñska 92/94 – Ferma Tuczu Trzody Chlewnej Wronki Wielkie, 19-500 Go³dap,
ul. Warsztatowa 2;
16. Philips Lighting Farel Mazury Sp. z o.o., 11-400 Kêtrzyn, ul.
Chrobrego 8;
17. Zak³ad Produkcyjno-Us³ugowy „Prawda” Sp. z o.o. ul. Tartaczna 1, 19-400 Olecko;
18. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie, 10-561 Olsztyn, ul. ¯o³nierska 18;
19. Przedsiêbiorstwo Wodoci¹gów i Kanalizacji Sp. z o.o. Ostróda,
Tyrowo 104, 14-100 Ostróda;
20. As-Dom SA – Olsztyn,10-450 Olsztyn, ul. Pi³sudskiego 64 c;
21. Zak³ad Wykonawstwa Sieci Elektrycznych Olsztyn SA, ul. Gutkowo 81 d, 11-041 Olsztyn;
22. PWiK Olsztyn Sp. z o.o., 10-218 Olsztyn, ul. Oficerska 16;
23. Michelin Olsztyn SA, 10-454 Olsztyn, ul. Leonharda 9;
24. Styropex Sp. z o.o., 10-416 Olsztyn, ul. Towarowa 17 A;
25. Mebelplast SA, 10-409 Olsztyn, ul. Lubelska 34;
26.Gunebo Balic Sp. z o.o.,11-130 Orneta, ul. Olsztyñska 30;
27. ES-System Wilkasy Sp. z o. o., w Wilkasach /Gi¿ycka;
28. PKP Cargo SA, Zak³ad Taboru w Olsztynie, 10-307 Olsztyn, ul.
Zientary Malewskiej 28 b;
29. Toyota Mir-Wit Sp. z o. o., Al. Obroñców Tobruku 11, 10-092
Olsztyn;
30. Specjalistyczne Materia³y i Ok³adziny Cierne Freniplast, Bu³hak
i Cieœlawski Sp. jawna, 12-100 Szczytno, Korpele 75;
31. Szpital Powiatowy im. Jana Mikulicza w Biskupcu, 11-300
Biskupiec, ul. Armii Krajowej;
32. Przedsiêbiorstwo Us³ug Komunalnych Sp. z o. o w Ostródzie ul.
3 Maja 8, 14-100 Ostróda;
33. Fabryka Sklejka-Pisz SA, w Piszu, 12-300 Pisz, ul. Kwiatowa 1;
34. Przedsiêbiorstwo Us³ug Komunalnych Sp. z o.o w Ostródzie, ul.
1-go Maja 8, 14-100 Ostróda (zarz¹dzaj¹cy sk³adowiskiem
odpadów azbestowych w m. Pó³wieœ);
35. Szynaka-Meble Sp. z o.o., 14-260 Lubawa, ul. Dworcowa 20;
36. Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Us³ugowo-Handlowe „Paech”
Sp. z o. o., ul. Chrobrego 20 B, 64-400 Miêdzychód Oddzia³
w Korpelach, Korpele-Strefa 13D, 12-100 Szczytno;
37. Bartel SA, 15-281 Bia³ystok, ul. Legionowa 28, Zak³ad w Barczewie, 11-010 Barczewo, ul. Zatorze 1;
38. Tymbark SA, 34-650 Tymbark, Oddzia³ Olsztynek, ul. Zielona
16, 11-015 Olsztynek;
39. Polski Koncern Naftowy „Orlen” SA, Baza Magazynowa Nr 61,
11-041 Gutkowo 54.
243
242
Kontrole planowe
250
161
152
200
Kontrole pozaplanowe
Kontrole interwencyjne
161
150
100
50
82
0
Ogólna liczba kontroli
Liczba kontroli
Ogólna liczba kontroli
pozaplanowych w 2007 r. interwencyjnych w 2007 r. pozaplanowych w 2008 r.
Liczba kontroli
interwencyjnych w 2008 r.
Ryc. 27. Porównanie iloœci kontroli wykonanych w latach 2007 i 2008
161
164
160
152
156
152
148
144
Iloœæ kontroli interwencyjnych w roku 2007
iloœæ kontroli interwencyjnych w roku 2008
Ryc. 29. Porównanie iloœci kontroli interwencyjnych w latach 2007 i 2008
134
Ryc. 28. Liczba kontroli przeprowadzonych w 2008 r.
399
a
b
c
d
e
Ryc. 30. Przyk³ady niew³aœciwego korzystania ze œrodowiska
a – miejsce po nielegalnie spalonych odpadach
b – niedostatecznie oczyszczone œcieki
c – nielegalnie sk³adowane odpady
d – nieprawid³owo gromadzone odpady
e – zanieczyszczenie œrodowiska na skutek awarii oczyszczalni œcieków
135
Fot. archiwum WIOŒ
XII. PRZECIWDZIA£ANIE POWA¯NYM AWARIOM
&
W zakresie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom do zadañ Inspekcji Ochrony Œrodowiska nale¿y:
& przeprowadzanie kontroli podmiotów, których dzia³alnoœæ
mo¿e stanowiæ przyczynê powstania powa¿nej awarii;
& prowadzenie rejestru zak³adów, których dzia³alnoœæ mo¿e
byæ przyczyn¹ powa¿nej awarii;
prowadzenie szkoleñ dla innych organów administracji oraz
podmiotów mog¹cych spowodowaæ powstanie powa¿nej
awarii,
& badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji
skutków powa¿nych awarii.
& Powy¿sze obowi¹zki wynikaj¹ z art. 29 ustawy z dnia 20 lipca 1991r. o Inspekcji Ochrony Œrodowiska
(t. j. Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287, z póŸn. zm.).
1. REJESTR POTENCJALNYCH SPRAWCÓW POWA¯NYCH AWARII
Rejestr potencjalnych sprawców powa¿nych awarii prowadzony jest
w formie elektronicznej w programie „Potencjalni Sprawcy Powa¿nych Awarii”. Kwartalne sprawozdania zawieraj¹ce wpisy
z „nowymi” zak³adami jak i aktualizowane informacje o zak³adach
bêd¹cych ju¿ w rejestrze przekazywane s¹ do Departamentu Przeciwdzia³ania Powa¿nym Awariom, który z ramienia G³ównego
Inspektoratu Ochrony Œrodowiska prowadzi ca³oœæ spraw
zwi¹zanych z powa¿nymi awariami. Informacje o zak³adach zaliczanych zarówno do „Zak³adów o Du¿ym Ryzyku” (ZDR) jak
i „Zak³ady Zwiêkszonego Ryzyka” (ZZR) wprowadzane s¹ równie¿
do bazy danych „SPIRS” (Seveso Plants Information Retrieval System) s³u¿¹cej do zbierania informacji o zak³adach, na terenie których
s¹ magazynowane, przetwarzane lub wytwarzane substancje niebezpieczne, wymienione w Dyrektywie Seveso II (Dyrektywa UE
96/82/EC).
Podstaw¹ do wpisania zak³adu do rejestru stanowi rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 roku w sprawie
Tabela 35. Wykaz zak³adów o du¿ym ryzyku awarii przemys³owej (ZDR) –
stan na 31.12.2008 roku
Lp.
1.
Shell Gas Polska Sp. z o.o., ul. Juranda 23, 12-150 Spychowo
3.
Orlen Gaz P³ock Sp. z o.o., ul. Zglenickiego 42,
Rozlewnia Gazu P³ynnego w Redakach, 14-240 Susz - Redaki
4.
Glob Terminal Sp. z o.o. w Bia³ymstoku,
Terminal Prze³adunkowo-Roz³adowczy w Braniewie,
11-500 Braniewo, ul. Plac Dworcowy 1
Tabela 36. Wykaz zak³adów o zwiêkszonym ryzyku awarii przemys³owej
(ZZR) – stan na 31.12.2008 roku
Lp.
Nazwa i adres zak³adu
1.
Barter Sp. z o.o.,15-281 Bia³ystok, ul. Legionowa 28, Oddzia³ w Sokó³ce,
Rozlewnia Gazu w Barczewie, ul. Zatorze 1,
11-010 Barczewo
2.
PKN Orlen SA, Baza Magazynowa nr 61 w Gutkowie,
ul. Szosa £ukaszewicza 54, 11-041 Gutkowo
3.
Indykpol SA, Ferma Drobiu w Trêkusku, Trêkusek 11,
11-020 Klebark Wielki
4.
Operator Logistyczny Paliw P³ynnych Sp. z o.o. w Warszawie, Baza
Paliw nr 12 w Chruœcielu, 14-500 Braniewo
5.
Orlen Gaz P³ock Sp. z o.o. ul. Zglenickiego 42, Rozlewnia Gazu P³ynnego w Kruszewcu, 11-404 Karolewo
6.
Mazowiecka Spó³ka Gazownictwa Sp. z o.o., oddzia³ Bia³ostocka
Gazownia Rozdzielnia Gazu w E³ku, 19-300 E³k, ul. Sportowa 1
7.
Michelin Polska SA, ul. Leonharda 9, 10-454 Olsztyn
ZDR 6%
ZZR 10%
pozosta³e 84%
Ryc. 31. Klasyfikacja zak³adów mog¹cych spowodowaæ powa¿ne awarie
przemys³owe pod wzglêdem zagro¿enia jakie stwarzaj¹.
136
Nazwa i adres zak³adu
rodzajów i iloœci substancji niebezpiecznych, których znajdowanie
siê w zak³adzie decyduje o zaliczeniu go do zak³adu o zwiêkszonym
ryzyku albo o du¿ym ryzyku wyst¹pienia powa¿nej awarii przemys³owej (Dz. U. z 2002 r. Nr 58, poz. 535, z póŸn. zm.).
Wed³ug stanu na dzieñ 31 grudnia 2008 roku rejestr zak³adów
potencjalnych sprawców powa¿nych awarii obejmowa³ 70
zak³adów zakwalifikowanych do:
& grupy zak³adów du¿ego ryzyka wyst¹pienia powa¿nej awarii przemys³owej (ZDR) – 3 zak³ady;
& grupy zak³adów zwiêkszonego ryzyka wyst¹pienia powa¿nej awarii przemys³owej (ZZR) – 7 zak³adów;
& grupy zak³adów zakwalifikowanych jako pozosta³e zak³ady
mog¹ce spowodowaæ powa¿n¹ awariê przemys³ow¹ – 60
zak³adów.
Do grupy zak³adów pozosta³ych zaliczone zosta³y zak³ady,
w których iloœæ substancji niebezpiecznej znajduj¹cej siê w zak³a-
ZDR 3 kontrole
ZZR 6 kontroli
zak³ady pozosta³e 32 kontrole
Ryc. 32. Liczba skontrolowanych podmiotów z podzia³em na klasyfikacjê zak³adu
dzie nie klasyfikuje ich ani do ZDR ani do ZZR, jednak z uwagi na
rodzaj substancji stanowi¹ potencjalne zagro¿enie wyst¹pienia
powa¿nej awarii.
2. DZIA£ALNOŒÆ KONTROLNA W ZAKRESIE PRZECIWDZIA£ANIA POWA¯NYM
AWARIOM
Do podstawowych obowi¹zków Inspekcji Ochrony Œrodowiska
nale¿y przeprowadzanie kontroli podmiotów, których dzia³alnoœæ
mo¿e spowodowaæ wyst¹pienie powa¿nej awarii.
W 2008 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska
w Olsztynie zaplanowa³ 40 kontroli podmiotów, których dzia³alnoœæ
mo¿e spowodowaæ wyst¹pienie powa¿nej awarii. Wykonano 41
kontroli. W tym:
& 3 kontrole zak³adów o du¿ym ryzyku (ZDR),
& 6 kontroli zak³adów o zwiêkszonym ryzyku (ZZR),
& 32 kontroli pozosta³ych zak³adów.
W wyniku przeprowadzonych czynnoœci kontrolnych wydano
40 zarz¹dzeñ pokontrolnych w tym:
& 2 zarz¹dzenia w ZDR,
& 2 zarz¹dzenia w ZZR,
& 36 zarz¹dzeñ w zak³adach pozosta³ych.
Przeprowadzone kontrole i stwierdzone na ich podstawie naruszenia dotyczy³y w szczególnoœci:
& braku posiadania aktualnych kart charakterystyki substancji
i preparatów niebezpiecznych;
& niew³aœciwego oznakowania zagro¿eñ oraz miejsc magazynowania lub przechowywania substancji i preparatów niebezpiecznych;
& braku zg³oszenia do badania Transportowemu Dozorowi
Technicznemu instalacji i urz¹dzeñ s³u¿¹cych do nape³niania i opró¿niania ciek³ych towarów niebezpiecznych wraz
z odpowiedni¹ dokumentacj¹ techniczn¹;
& uregulowañ formalno-prawnych prowadzonej gospodarki
wytwarzanymi odpadami;
& braku zg³oszenia instalacji do prze³adunku paliw p³ynnych.
3. WYSTÊPOWANIE POWA¯NYCH AWARII
W 2008 roku WIOŒ w Olsztynie zarejestrowa³ 6 zdarzeñ o charakterze powa¿nej awarii. By³y to:
1) 11 marca 2008 r. w miejscowoœci Krykajny, gmina Godkowo,
samochód ciê¿arowy TIR nale¿¹cy do przewoŸnika rosyjskiego,
przewo¿¹cy chemikalia zjecha³ z drogi powiatowej do przydro¿nego rowu,
2) 20 czerwca 2008 r. zanieczyszczenie rzeki Elbl¹g olejem
napêdowym,
3) 01 wrzeœnia 2008 r. mechaniczne uszkodzenie instalacji amoniakalnej w „Ch³odni Z³otniki” Sp. z o.o. Petryki 42, 62-820, Stawiszyn Ch³odnia w E³ku ul. Bora Komorowskiego 4, 19-300 E³k,
4) 02 wrzeœnia 2008 r. zanieczyszczenie substancjami ropopochodnymi rzeki £yny w Lidzbarku Warmiñskim,
5) 10 wrzeœnia 2008 r. zanieczyszczenie wody pitnej w gminie
Go³dap.
6) 06 listopada 2008 r., zanieczyszczenie substancjami ropopochodnymi wody pochodz¹cej z ujêcia g³êbinowego znajduj¹cego siê
na terenie Bazy Paliw Nr 12 w Chruœcielu, gmina M³ynary,
Z poœród wszystkich zarejestrowanych zdarzeñ o charakterze
powa¿nej awarii, jedno (Ch³odnia Z³otniki Sp. z o.o. Petryki 42,
62-820, Stawiszyn Ch³odnia w E³ku ul. Bora Komorowskiego 4,
19-300 E³k) - dotyczy³o zak³adu znajduj¹cego siê na liœcie potencjalnych sprawców powa¿nych awarii.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Olsztynie
prowadzi dy¿ur telefoniczny inspektorów dy¿urnych oraz inspektorów ds. powa¿nych awarii. Czas pe³nienia dy¿uru w dniu roboczym, rozpoczyna siê w biurze od godziny 7.00 do 15.00, natomiast
w godzinach od 15.00–20.00 ma charakter dy¿uru domowego, pod
czynnym telefonem s³u¿bowym komórkowym.
Dy¿ur w dni wolne od pracy (weekendy) rozpoczyna siê
w sobotê od godziny 7.00 i trwa nieprzerwanie do godziny 20.00;
niedziele i œwiêta s¹ dniami bez dy¿uru.
W przypadku wyst¹pienia powa¿nej awarii inspektorzy WIOŒ
uczestnicz¹ w akcji zwalczania skutków awarii wspó³pracuj¹c
z przedstawicielami Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej oraz przedstawicielami w³adz terytorialnych w zale¿noœci od charakteru i zasiêgu
zagro¿enia. Dzia³ania WIOŒ ograniczaj¹ siê do rozpoznania w miejscu wyst¹pienie powa¿nej awarii, polegaj¹cym na okreœleniu stopnia zanieczyszczenia oraz charakteru zanieczyszczenia œrodowiska.
W ramach dzia³añ prewencyjnych WIOŒ mo¿e przeprowadziæ
dzia³ania kontrolne u sprawcy zdarzenia. W przypadku braku zidentyfikowanego sprawcy zdarzenia przedstawiciele WIOŒ uczestnicz¹
w czynnoœciach maj¹cych na celu jego ustalenie.
Rejestr zdarzeñ maj¹cych znamiona powa¿nej awarii prowadzony jest w formie elektronicznej za pomoc¹ programu
EKOAWARIE. Wpisy aktualizowane s¹ na bie¿¹co i w formie
raportu kwartalnego przesy³ane do Departamentu Przeciwdzia³ania
Powa¿nym Awariom w Gdañsku.
137
Fot. T. Ratyñski
XIII. DZIA£ALNOŒÆ WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU
OCHRONY ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ
W OLSZTYNIE W 2008 ROKU
1. WSTÊP
Zadania i zakres funkcjonowania Wojewódzkiego Funduszu okreœlaj¹ ustawy:
1) Ustawa Prawo ochrony œrodowiska (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz.
150, z póŸn. zm.);
2) Ustawa Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019,
z póŸn. zm.);
3) Ustawa o postêpowaniu w sprawach dotycz¹cych pomocy
publicznej (t. j. Dz. U. z 2007 r. Nr 59, poz. 404, z póŸn. zm.);
4) Ustawa Prawo Zamówieñ Publicznych (tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 223,
poz. 1655, z póŸn. zm.);
5) Ustawa o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz.
2104, z póŸn. zm.).
G³ówn¹ przes³ank¹ utworzenia Wojewódzkiego Funduszu by³o
wydzielenie publicznych œrodków finansowych i kierowanie ich na
cele bezpoœrednio zwi¹zane z ekologi¹. Œrodki Funduszu sta³y siê
wa¿nym instrumentem realizacji d³ugotrwa³ej strategii ochrony
œrodowiska.
Podstawê wyboru zadañ dofinansowywanych przez Wojewódzki Fundusz stanowi¹: Strategia Rozwoju Spo³eczno-Gospodarczego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego do roku 2020
z dnia 31 sierpnia 2005 r., przyjêta uchwa³¹ Sejmiku Samorz¹dowego Województwa Warmiñsko-Mazurskiego oraz Lista Przedsiêwziêæ Priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, zatwierdzana przez Radê
Nadzorcz¹ Funduszu.
Zasady, organizacjê i tryb dzia³ania Wojewódzkiego Funduszu
okreœla Statut nadany przez Ministra Œrodowiska.
Rok 2008 by³ dziesi¹tym rokiem dzia³alnoœci Wojewódzkiego
Funduszu w województwie warmiñsko-mazurskim.
138
Wojewódzki Fundusz wspó³pracuje z jednostkami na szczeblu
województwa:
1. Ministerstwem Œrodowiska – pe³ni m. in. nadzór nad realizacj¹
i wdra¿aniem w Wojewódzkim Funduszu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko, w tym przeprowadza kontrolê
systemow¹; organizuje i og³asza nabór wniosków o dofinansowanie z Funduszu Spójnoœci; organizuje spotkania robocze Instytucji Poœrednicz¹cej z Instytucjami Wdra¿aj¹cymi POIiŒ;
2. Warmiñsko-Mazurskim Urzêdem Marsza³kowskim w Olsztynie
– pe³ni m. in. nadzór nad realizacj¹ i wdra¿aniem w Wojewódzkim Funduszu Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia
i Mazury na lata 2007–2013, w tym przeprowadza kontrolê systemow¹; pe³ni nadzór nad organizacj¹ i og³aszaniem naboru wniosków o dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego; organizuje spotkania robocze Instytucji
Zarz¹dzaj¹cej z Instytucj¹ Poœrednicz¹c¹ RPO WiM;
3. Warmiñsko-Mazurskim Urzêdem Wojewódzkim w Olsztynie –
pe³ni rolê organu nadzoru nad uchwa³ami Rady Nadzorczej
Wojewódzkiego Funduszu; w stosunku do og³oszonych w 2008 r.
konkursów w ramach RPO WiM stanowi instytucjê rozpatruj¹c¹
protest; jak równie¿ pe³ni funkcjê Instytucji Poœrednicz¹cej
w Certyfikacji RPO WiM;
4. Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Œrodowiska w Olsztynie –
wspó³praca dotyczy informacji o stanie œrodowiska, wykorzystywanej przy tworzeniu Listy Przedsiêwziêæ Priorytetowych;
potwierdzania efektów ekologicznych osi¹gniêtych przez zrealizowane inwestycje, dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz.
Znacz¹ce efekty przynosi wspó³praca z organizacjami takimi jak:
1. Narodowym Funduszem Ochrony Œrodowiska i Gospodarki
Wodnej.
2. Fundacj¹ „EKOFUNDUSZ” w Warszawie.
3. Bankiem Ochrony Œrodowiska S.A.
2. DZIA£ALNOŒÆ INWESTYCYJNA
2.1. Ochrona powietrza atmosferycznego
W dziedzinie ochrony atmosfery w roku 2008 jako priorytetowe
traktowano przedsiêwziêcia, zgodnie z preferencjami wg ni¿ej
wymienionych kierunków priorytetowych:
& Energetyczne wykorzystanie Odnawialnych róde³ Energii,
w tym produkcja i dystrybucja biopaliw;
& Produkcja energii w kogeneracji z wykorzystaniem OZE;
& Kompleksowe programy poszanowania energii;
& Ograniczenie emisji zanieczyszczeñ do powietrza;
& Przedsiêwziêcia ograniczaj¹ce negatywne oddzia³ywanie
ha³asu na cz³owieka i œrodowisko.
Realizacja inwestycji powsta³ych na podstawie umów zawartych w 2008 r. przynios³a wymierny efekt ekologiczny w postaci
redukcji emisji zanieczyszczeñ do powietrza o:
& dwutlenku wêgla o 2997 Mg/a
& dwutlenku siarki o 89 Mg/a
& dwutlenku azotu o 41 Mg/a
& py³ów o 32 Mg/a
& tlenku wêgla o 23 Mg/a
2.2. Ochrona wód i gospodarka wodna
Realizacja umów zawartych w 2008 r. przynios³a wymierne efekty
ekologiczne i rzeczowe:
& modernizacja 2 Stacji Uzdatniania Wody o zdolnoúci filtracji do ¨œr.d = 283 m3/d;
& wybudowanie stacji wodoci¹gowej o wydajnoúci ¨œr.d = 745
m3/d;
& wybudowanie sieci wodoci¹gowej o d³. 23,80 km;
& wybudowanie sieci kolektorów sanitarnych grawitacyjnych
i t³ocznych o ³¹cznej d³ugoœci 26,67 km oraz 17 szt. przepompowni umo¿liwiaj¹cych odprowadzenie do oczyszczalni do 241,75 m3/d œcieków.
2.3. Ochrona powierzchni ziemi
Przedsiêwziêcia w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi w 2008
roku skierowane by³y na realizacjê inwestycji z zakresu:
& Budowy ponadlokalnych, kompleksowych systemów unieszkodliwiania i utylizacji odpadów;
&
&
&
Wdra¿ania selektywnej zbiórki odpadów;
Budowy zak³adów recyklingu odpadów;
Realizacjê kompleksowych, ponadlokalnych zadañ z zakresu unieszkodliwiania i utylizacji odpadów niebezpiecznych,
w tym odpadów medycznych i weterynaryjnych;
& Rekultywacjê zamkniêtych sk³adowisk i wysypisk odpadów
oraz terenów zdegradowanych, a tak¿e dzia³ania zmierzaj¹ce do prawid³owego zamkniêcia istniej¹cych sk³adowisk
odpadów, które nie spe³niaj¹ wymogów prawno-technicznych;
Dzia³añ, zwi¹zanych z racjonalnym stosowaniem œrodków
ochrony roœlin w rolnictwie i leœnictwie.
Wykonanie umów zawartych w 2008 r., przynios³o nastêpuj¹ce
efekty:
1. ekologiczne:
&
unieszkodliwienie ok. 63 Mg odpadów niebezpiecznych
zawieraj¹cych azbest;
& odbiór i wywóz odpadów komunalnych z terenu gmin:
Nowe Miasto Lubawskie i Kurzêtnik w iloœci 1056 Mg/a;
& selektywna zbiórka odpadów ok. 2400 Mg/a;
2. rzeczowe:
&
&
&
&
&
&
&
&
zakup sortowni mechanicznej,
zakup specjalistycznego samochodu do odbioru odpadów
komunalnych o parametrach: pojemnoœæ skrzyni ³adunkowej 16m3, stopieñ zagêszczenia 1:5,5; mo¿liwoœæ opró¿niania pojemników od 80–1100 litrów, pojemnoœæ wanny zasypowej 2,8m3;
wybudowanie zbiornika bezodp³ywowego na odchody
p³ynne zwierzêce;
wyeliminowanie uci¹¿liwoœci odorowej z procesów przetwarzania odpadów pochodzenia zwierzêcego;
zamkniêcie nielegalnego miejsca sk³adowania odpadów;
likwidacja cementowo-azbestowych pokryæ dachowych,
znajduj¹cych siê na obiektach nadleœnictw województwa
warmiñsko-mazurskiego oraz na obiekcie Oœrodka Szkolenia Policji Wodnej;
modernizacja opryskiwaczy;
utworzenie Gminnego Centrum Recyklingu.
3. DZIA£ALNOŒÆ NIEINWESTYCYJNA
3.1. Zapobieganie i likwidacja powa¿nych awarii
Dzia³ania wzmacniaj¹ce infrastrukturê techniczn¹ jednostek s³u¿b
ratowniczych w celu zapobiegania powa¿nym awariom, to jeden
z priorytetów Wojewódzkiego Funduszu.
Przyrodniczo cenny charakter województwa, zmusza wszystkie podmioty i ka¿dego z mieszkañców, do szczególnego traktowania œrodowiska naturalnego, a przez to do wiêkszej czujnoœci, zmierzaj¹cej do skutecznego i szybkiego reagowania w sytuacjach
zagro¿enia zdrowia ludzkiego, mienia i œrodowiska naturalnego.
W wyniku dofinansowania zadañ z WFOŒiGW, zakupiono
sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego dla:
& Oddzia³u Wojewódzkiego ZOSP RP zakup 13 szt. motopomp M8/8, 31 sztuk specjalistycznych pilarek do drewna,
750 odcinków specjalistycznych wê¿y t³ocznych;
&
Komendy Powiatowej PSP w Go³dapi zakup zestawu narzêdzi hydraulicznych do ratownictwa techniczno-ekologicznego;
& Komendy Wojewódzkiej PSP w Olsztynie zakup kamery
termowizyjnej do ratownictwa techniczno-ekologicznego;
& 4 jednostek OSP wyposa¿onych w specjalistyczne samochody po¿arnicze.
Maj¹c na uwadze skutki kataklizmu, jaki nawiedzi³ gminê
Wielbark Wojewódzki Fundusz przeznaczy³ 100 000 z³ na pomoc
w likwidacji skutków huraganu.
Zwa¿ywszy na fakt wyst¹pienia klêski ¿ywio³owej w postaci
„bia³ego szkwa³u” na obszarze Wielkich Jezior Mazurskich i ryzyko
powtórzenia tego typu zdarzeñ, a co za tym idzie zagro¿eñ ¿ycia
¿eglarzy, oraz zagro¿eñ ska¿enia œrodowiska, Wojewódzkie Fundu-
139
sze Ochrony Œrodowiska w: Warszawie, Wroc³awiu, Katowicach,
Poznaniu oraz Olsztynie zawar³y porozumienie dotycz¹ce wspólnego dofinansowania Mazurskiego WOPR w Gi¿ycku w specjalistyczn¹ ³ódŸ szybkiego reagowania.
3.2. Ochrona przyrody
Realizacja zadañ w 2008 r. z dziedziny ochrony przyrody dotyczy³a
przede wszystkim:
& ochrony zagro¿onych gatunków flory i fauny: w tym bociana bia³ego, ¿ubra oraz wielu cennych gatunków ryb m. in.
wêgorza, szczupaka, sandacza, bolenia,
& ochrony drzewostanów na obszarach objêtych ochron¹ konserwatorsk¹.
Jednym z zadañ, które ju¿ od kilku lat Wojewódzki Fundusz
dofinansowuje, s¹ dzia³ania zwi¹zane z czynn¹ ochron¹ ¿ubra
w Puszczy Boreckiej, na terenie Nadleœnictwa Borki. Dokarmianie
stada wolnoœciowego, z roku na rok przynosi korzystny efekt ekologiczny w postaci wzmocnienia krajowej populacji ¿ubra
oraz zmniejszenie strat powodowanych przez stado w uprawach
leœnych.
W ramach czynnej ochrony bociana bia³ego wykonano
i zamontowano 10 masztów z platform¹ pod gniazdo. Dziêki takim
dzia³aniom nie tylko chroni siê populacjê bociana w Polsce, ale
przede wszystkim tworzy siê alternatywne miejsca do gniazdowania. Tym samym zosta³ osi¹gniêty korzystny efekt ekologiczny
poprzez zwiêkszenie iloœci miejsc gniazdowania oraz zmniejszenie
strat w lêgach, zachowanie stabilnoœci populacji bociana i wyeliminowanie zagro¿eñ w relacji cz³owiek – bocian, wynikaj¹cych z usytuowania gniazd na dachach budynków mieszkalnych i gospodarczych.
Wojewódzki Fundusz po raz czwarty dofinansowa³ zadanie,
obejmuj¹ce reintrodukcjê zagro¿onych gatunków ichtiofauny rzeki
Pas³êki, Zbiornika Pierzchalskiego i Jeziora Dru¿no. Zadania te
realizowane by³y przez Zarz¹d Okrêgu PZW w Elbl¹gu oraz Gospodarstwo Rybackie PZW w Suwa³kach – Zak³ad Rybacki w Wêgorzewie. Poprzez zarybienie boleniem, jaziem, kleniem, pstr¹giem potokowym, sandaczem, szczupakiem, wêgorzem, troci¹ zwiêkszy³a siê
ró¿norodnoœæ biologiczna dorzecza Pas³êki, a tak¿e stan populacji
ryb wêdrownych i reofilnych.
Wojewódzki Fundusz wspiera³ finansowo projekt pn: „Rewitalizacja rzeki Nidy (górnej Wkry) w Powiecie Nidzickim” koordynowany przez Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie oraz
Polski Zwi¹zek Wêdkarski – okrêg Ciechanów. G³ównym elementem tego zadania by³y bezpoœrednie zabiegi przywracania walorów
ekologicznych rzeki, polegaj¹cych na odtworzeniu roœlinnoœci
wysokiej na szczycie skarpy brzegowej, urozmaiceniu atrybutów
fizycznych dna koryta oraz wstêpnego zarybienia gatunkami reofilnymi i drapie¿nymi.
3.3. Edukacja ekologiczna
Znaczenie edukacji ekologicznej w kszta³towaniu postaw m³odego
cz³owieka oraz potrzeba systematycznego jej rozszerzania, zawarta
jest w dokumentach strategicznych kraju i województwa. Podnoszenie œwiadomoœci ekologicznej wœród dzieci, m³odzie¿y i doros³ych
oraz zapewnienie powszechnego dostêpu do informacji o œrodowisku jest warunkiem koniecznym do skutecznoœci wszystkich dzia³añ
realizowanych na terenie Warmii i Mazur.
Wychodz¹c naprzeciw tym potrzebom Wojewódzki Fundusz
wspó³finansowa³ projekty, zwiêkszaj¹ce œwiadomoœæ proekologiczn¹.
140
Wspierane dzia³ania zwi¹zane z edukacj¹ ekologiczn¹ realizowane s¹ przez:
1. Elbl¹skie Centrum Edukacji Ekologicznej;
2. Mazurskie Centrum Edukacji Ekologicznej;
3. Olsztyñskie Centrum Edukacji Ekologicznej;
4. E³ckie Stowarzyszenie Ekologiczne.
Centra Edukacji Ekologicznej w ramach dzia³añ statutowych
w 2008 r. wspiera³y, poprzez przekazanie dofinansowania, jednostki
oœwiatowe wszystkich szczebli oraz organizacje pozarz¹dowe
z terenu ca³ego województwa warmiñsko-mazurskiego.
W ramach doskonalenia zawodowego nauczycieli, przeprowadzono szereg szkoleñ i warsztatów tematycznych z zakresu ochrony
œrodowiska naturalnego. Wyposa¿ono równie¿ jednostki oœwiatowe
w materia³y dydaktyczne do prowadzenia zajêæ lekcyjnych.
Ju¿ po raz ósmy, Olsztyñskie Centrum Edukacji Ekologicznej
pe³ni³o rolê koordynatora przeprowadzaj¹c Program ekozespo³ów
w województwie warmiñsko-mazurskim. W kampanii ekologicznego stylu ¿ycia „Razem chronimy Ziemiê” w roku szkolnym
2007/2008 zaanga¿owa³o siê 9 725 dzieci i m³odzie¿y, 168 placówek oœwiatowych. Warto dodaæ, ¿e w roku szkolnym 2000/2001
zaanga¿owanych by³o 95 nauczycieli, 1 100 uczniów i 70 placówek.
W VIII edycji „Wiosennego Sprz¹tania Warmii i Mazur” przebiegaj¹cej pod has³em „Œmieciom przeciwni”, wziê³o udzia³ oko³o
35 tys. osób. £¹cznie zebrano 147 ton odpadów. Akcja organizowana wspólnie przez Wojewódzki Fundusz i Centra Edukacji
Ekologicznej.
Od 5 lat Fundusz wspiera równie¿ nadanie Certyfikatu Warmiñsko-Mazurskiego Kuratora Oœwiaty „Szko³a Przyjazna Œrodowisku”. Certyfikat to wyró¿nienie przyznawane placówce oœwiatowej
za doskonalenie procesów dydaktycznych i wychowawczych
poprzez realizacjê zagadnieñ z zakresu edukacji ekologicznej.
W roku 2008 przyznany zosta³ Certyfikat II stopnia, który sta³ siê
weryfikacj¹ dotychczasowych dzia³añ.
Fundusz dofinansowa³ równie¿ dzia³ania realizowane przez:
1. Parki Krajobrazowe,
2. Stowarzyszenia i Fundacje,
2. Nadleœnictwa,
4. Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie.
Zorganizowano m. in.: szereg seminariów, konferencji i szkoleñ istotnych dla spraw ochrony œrodowiska, doposa¿ono w sprzêt
istniej¹ce bazy edukacji ekologicznej.
3.4. Monitoring œrodowiska
W ramach tego priorytetu, dofinansowano nastêpuj¹ce zadania, tj.:
1. badanie wód powierzchniowych w województwie warmiñsko-mazurskim,
2. konserwacja i wzorcowanie urz¹dzeñ w automatycznych stacjach
monitoringu powietrza,
3. utrzymanie systemu akredytacji laboratorium realizowane przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska,
4. doposa¿enie w sprzêt do monitoringu wody, realizowane przez
Powiatow¹ Stacjê Sanitarno-Epidemiologiczn¹ w I³awie,
5. doposa¿enie w sprzêt do monitoringu wody, realizowane przez Graniczn¹ Stacjê Sanitarno-Epidemiologiczn¹ w Elbl¹gu,
6. usprawnienie systemu monitorowania op³at za korzystanie ze œrodowiska, realizowane przez Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurskiego.
4. REGIONALNE CENTRUM PROJEKTÓW ŒRODOWISKOWYCH
Program Operacyjny Infrastruktura i Œrodowisko
Zawarcie Porozumienia 25 czerwca 2007 r. w Lublinie z Ministrem
Œrodowiska da³o podstawê przekazania Wojewódzkiemu Funduszowi zadañ zwi¹zanych z wdra¿aniem osi priorytetowych: I – Gospodarka wodno-œciekowa i II – Gospodarka odpadami i ochrona
powierzchni ziemi Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko. Wojewódzki Fundusz odpowiada za projekty o wartoœci
poni¿ej 25 mln euro realizowanych na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego.
W roku 2008 Wojewódzki Fundusz prowadzi³ ocenê formaln¹
i merytoryczn¹ I stopnia (punktow¹) projektów z³o¿onych w trybie
konkursowym i indywidualnym. Ponadto jedenastu pracowników
z RCPŒ zosta³o powo³anych do sk³adu Grupy Roboczej prowadzaj¹cej ocenê merytoryczn¹ II stopnia. Jednoczeœnie Wojewódzki
Fundusz odpowiada³ za projekty indywidualne, podpisanie pre-umów i kontrolê przygotowania projektów indywidualnych.
Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na
lata 2007–2013
Zgodnie z podpisanym 19 czerwca 2007 r. Porozumieniem z Zarz¹dem Województwa Warmiñsko-Mazurskiego (Instytucja Zarz¹dzaj¹ca) w sprawie systemu realizacji Regionalnego Programu
Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007–2013 dla osi priorytetowej 6 – Œrodowisko przyrodnicze, Wojewódzki Fundusz powierzono zadania Instytucji Poœrednicz¹cej dla ww. osi priorytetowej.
W 2008 roku Wojewódzki Fundusz przygotowywa³ konkursy
i prowadzi³ ocenê formaln¹ projektów œrodowiskowych oraz organizowa³ prace Komisji Oceny Projektów, która odpowiada za ocenê
merytoryczn¹.
Zarz¹d Wojewódzki Fundusz uczestniczy³ w ostatnim etapie
oceny projektów, czyli ocenie strategicznej.
4.1. Obs³uga wniosków
Dziedzina
Iloœæ
konkursów
Iloœæ z³o¿onych
wniosków
Iloœæ zawartych
umów
PO IiŒ
RPO WiM
PO IiŒ
RPO WiM
1
8 + 1 projekt
indywidualny
14
-
-
1
1 + 1 projekt
indywidualny
4
-
-
PO IiŒ RPO WiM
Gospodarka
wodno-œciekowa
Gospodarka odpadami
3
1
Iloœæ wniosków
Koszty ca³kowite projekz³o¿onych w trybie kontów (mln PLN)
kursowym
Wnioskowana kwota
dofinansowania
(mln PLN)
PO IiŒ
RPO WiM
PO IiŒ
RPO WiM
PO IiŒ
RPO WiM
8
14
136,903
138,530
96,609
75,173
4.3. Gospodarka odpadami i przywracanie terenom zdegradowanym wartoœci przyrodniczych
i ochrona brzegów morskich
WFOŒiGW w Olsztynie wspó³finansuje kompleksowe projekty
przewidziane w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Warmiñsko-Mazurskiego, realizowane w ramach rejonów gospodarki
odpadami. Zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ lini¹ demarkacyjn¹ dofinansowanie projektów obs³uguj¹cych wiêcej ni¿ 150 tys. mieszkañców
przypisane jest PO IiŒ, natomiast projekty obs³uguj¹ce do 150 tys.
mieszkañców finansowane s¹ przez RPO WiM.
Iloœæ wniosków
z³o¿onych w trybie
konkursowym
Koszty ca³kowite
projektów (mln PLN)
Wnioskowana kwota
dofinansowania
(mln PLN)
PO IiŒ
RPO WiM
PO IiŒ
RPO WiM
PO IiŒ
RPO WiM
1
4
80,654
25,747
41,997
16,395
4.4. Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii
WFOŒiGW w Olsztynie wspó³finansuje inwestycje zak³adaj¹ce
wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii s³onecznej, biomasy
oraz energii geotermalnej.
£¹czna alokacja
Iloœæ wniosków
Wnioskowana
Koszty ca³kowite
przewidziana
z³o¿onych w trykwota dofinansoprojektów RPO WiM
w ramach konkursu
bie konkursowym
wania RPO WiM
(mln PLN)
RPO WiM
RPO WiM
(mln PLN)
(mln euro)
5
3,019
1,452
8,732
4.5. Bezpieczeñstwo ekologiczne
Przywracanie terenom
zdegradowanym wartoœci
przyrodniczych
2
-
-
-
-
-
Odnawialne Ÿród³a energii
-
1
-
5
-
-
Bezpieczeñstwo ekologiczne
-
1
-
19
-
4
4.2. Gospodarka wodno-œciekowa
WFOŒiGW w Olsztynie wspó³finansuje kompleksowe projekty
realizowane na obszarze aglomeracji uwzglêdnionych w Krajowym
Programie Oczyszczania Œcieków Komunalnych. Zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ lini¹ demarkacyjn¹, dofinansowanie projektów w aglomeracjach o wielkoœci powy¿ej 15 tys. RLM przypisane jest PO IiŒ,
natomiast projekty realizowane w aglomeracjach o wielkoœci poni¿ej 15 tys. RLM obs³ugiwane s¹ przez RPO WiM.
WFOŒiGW w Olsztynie udziela dotacji na szereg inwestycji z zakresu bezpieczeñstwa ekologicznego. Mog¹ one obejmowaæ swoim
zakresem budowê, modernizacjê i poprawê stanu technicznego
urz¹dzeñ przeciwpowodziowych, regulacjê cieków wodnych,
modernizacjê i budowê ma³ych zbiorników retencyjnych, tworzenie
i rozbudowywanie systemów lokalnego monitoringu œrodowiskowego, doposa¿enie jednostek ratownictwa, jak równie¿ inne
dzia³ania na rzecz ochrony œrodowiska i zapobiegania zagro¿eniom.
Iloœæ wniosków
Koszty ca³kowite
z³o¿onych w trybie
projektów RPO
konkursowym
WiM (mln PLN)
RPO WiM
19
22,238
£¹czna alokacja
Wnioskowana
przewidziana w rakwota dofinansomach konkursu
wania RPO WiM
RPO WiM (mln
(mln PLN)
euro)
17,301
1,492
141
BRANIEWO
Frombork
Tolkmicko
Dubeninki
Lelkowo
Górowo I³.
P³oskinia
GO£DAP
Sêpopol
Banie Mazurskie
Pieniê¿no
ELBL¥G Milejewo
Budry
BARTOSZYCE
Barciany
M³ynary
Srokowo
Wilczêta
WÊGORZEWO
Korsze
LIDZBARK WARM.
Kowale Oleckie
Pozezdrze
Gronowo
Elb.
Kiwity
Orneta
Godkowo
Markusy
Bisztynek
Lubomino
Kruklanki
GI¯YCKO
OLECKO
Reszel
Pas³êk
KÊTRZYN
Mi³akowo
Dobre Miasto
Jeziorany
Rychliki
Kolno
Œwiêtajno
Wydminy
Wieliczki
Ryn
Ma³dyty
Mi³ki
Stare Juchy
Œwi¹tki
Mor¹g
MR¥GOWO
Biskupiec
Dywity
Zalewo
E£K
Kalinowo
Sorkwity
Jonkowo
Barczewo
OLSZTYN
£ukta
Orzysz
Miko³ajki
Mi³om³yn
Piecki
Gietrzwa³d
Susz
Prostki
Purda
OSTRÓDA
DŸwierzuty
Ruciane-Nida
Stawiguda
PISZ
Pasym
Kisielice
SZCZYTNO
I£AWA
Grunwald
Œwiêtajno
Jedwabno
Lubawa
Biskupiec
NOWE
MIASTO LUB.
Bia³a Piska
Olsztynek
Rozogi
D¹brówno
Grodziczno
Rybno
Kurzêtnik
Wielbark
NIDZICA
- ochrona przyrody
Janowo
Koz³owo
Lidzbark
P³oœnica
Janowiec
Koœcielny
DZIA£DOWO
I³owo-Osada
- ochrona wód i gospodarka wodna
- edukacja ekologiczna
- ochrona atmosfery
- powa¿ne awarie
- ochrona powierzchni ziemi
- monitoring
Mapa 8. Zadania z zakresu ochrony œrodowiska realizowane w 2008 roku przy udziale WFOŒiGW
Tabela 37. Wykaz umów po¿yczek zawartych przez WFOŒiGW
Numer umowy, tytu³ zadania
Wnioskodawca
01/08 - Termomodernizacja budynków Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieciêcego
w Olsztynie
02/08 - Dokumentacja techniczna – budowa sieci kanalizacji sanitarnej i sieci wodoci¹gowej wokó³
jeziora Gim
03/08 - Zakup i monta¿ instalacji solarnej w budynku administracyjno-edukacyjnym PZ£ w Olsztynie przy ul. Leœnej
04/08 - Wykonanie dokumentacji technicznej rozbudowy i modernizacji stacji uzdatniania wody
w Miko³ajkach
05/08 - Dokumentacja budowlana modernizacji wodoci¹gów we wsi P³oœnica i Gródki oraz dokumentacja budowy kanalizacji sanitarnej we wsiach: Skurpie, Gródki i Turza Ma³a
06/08 - Budowa sieci kanalizacji sanitarnej i wodoci¹gowej na planowanym osiedlu przy ul.
Jemio³owskiej
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital
Dzieciêcy w Olsztynie
546 593,00
4 366 056,00
Gmina Purda
200 000,00
404 064,00
Polski Zwi¹zek £owiecki Zarz¹d
Okrêgowy w Olsztynie
191 121,00
388 612,88
Gmina Miko³ajki
94 262,00
152 498,00
Gmina P³oœnica
180 000,00
329 800,00
Gmina Miejska Olsztynek
200 000,00
283 912,00
510 000,00
1 682 380,00
310 000,00
464 396,49
1 400 000,00
3 565 265,68
200 000,00
570 000,00
201 300,00
335 500,00
502 433,00
1 254 140,00
300 000,00
509 213,00
122 000,00
203 000,00
69 918,00
250 000,00
114 918,00
2 732 042,00
07/08 - Modernizacja Niepublicznego zak³¹du Opieki Zdrowotnej „ UROLOG“ w Mr¹gowie
Niepubliczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej „UROLOG“
Gmina Ostróda
08/08 - Budowa kanalizacji deszczowej w miejscowoœci Idzbark – I etap
09/08 - Hermetyzacja procesu przetwórstwa odpadów poubojowych w Zak³adzie Saria Polska Sp.
SARIA POLSKA Sp. z o.o.
z o.o. Oddzia³ w D³ugim Borku
10/08 - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego dla jednostki OSP D¹brówno Gmina D¹brówno
Miejskie Przedsiêbiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o.
11/08 - Zakup samochodu do wywozu odpadów komunalnych
w Nowym Mieœcie Lubawskim
12/08 - Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego – wymiana Ÿród³a ciep³a na biopaliwo
w zespole budynków Mazurska 8,9,11 oraz termomodernizacja budynku Zespo³u Szkó³
Gmina Stare Juchy
Samorz¹dowych
13/08 - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno ekologicznego
Gmina P³oœnica
14/08 - Zakup sprzêtu do pozyskiwania i transportu drewna kawa³kowego na potrzeby kot³owni
Gmina Janowiec Koœcielny
w Janowcu Koœcielnym
15/08 - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego
Gmina Dubeninki
16/08 - Wykonanie sieci kanalizacji i w czêœci wsi wodoci¹gowej od m. Borki do m. Je¿e , etap II Gmina Pisz
142
Kwota umowy Koszt ca³kowity
Wnioskodawca
17/08 - Budowa sieci wodoci¹gowej i kanalizacji sanitarnej wraz z przepompowni¹ œcieków w m.
Naterki
19/08 - Budowa sieci wodoci¹gowej w miejscowoœci BrzeŸno Mazurskie
20/08 - Budowa sieci kanalizacyjnej z przepompownia œcieków w miejscowoœci Kruklin
21/08 - Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego budynków Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego w Piszu
22/08 - Modernizacja stacji uzdatniania wody w msc. Wojtówko gm. Jeziorany
23/08 - Modernizacja stacji uzdatniania wody w miejscowosci Uzdowo
24/08 - Likwidacja wiejskiego Punktu Gromadzenia Odpadów w Œwiêtajnie
25/08 - Modernizacja przepompowni œcieków Wojtówko, Olszewnik, Jeziorany (ul. Kajki) oraz
modernizacji oczyszczalni w Jezioranach
26/08 - Zakup sortowni mechanicznej
27/08 - Wykonanie dokumentacji technicznej – Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz
z przy³¹czami w msc. Kolonia
28/08 - Budowa sieci kanalizacji sanitarnej i wodoci¹gowej w Kamieñcu – etap I
29/08 - Kanalizacja sanitarnej w miejscowoœci Potryty-Ustnik gmina Jeziorany
30/08 - Budowa sieci wodoci¹gowej i kanalizacji sanitarnej w Gronitach w ul. Jarzêbinowy Gaj,
Naterska, Na Skraju – Etap I
35/08 - Usuwanie nadzwyczajnych zagro¿eñ zwi¹zanych z brakiem wody na terenie gminy – budowa stacji wodoci¹gowej „ Œwiêtajno“ w msc. Œwiêtajno
36/08 - Budowa g³ównej sieci wodoci¹gowej z Barczewa do Wójtowa – etap IV, V
37/08 - Kanalizacja sanitarna w Tu³awkach – I etap
38/08 - Modernizacja systemu grzewczego w Gimnazjum w Kolnie – z wêglowego na olejowe
Kwota umowy Koszt ca³kowity
Gmina Gietrzwa³d
164 000,00
260 000,00
Gmina Miejska Jeziorany
Gmina D¹brówno
Gmina Gi¿ycko
Zgromadzenia Sióstr Misjonarek
Apostolstwa Katolickiego w Piszu
Gmina Dzia³dowo
Gmina Œwiêtajno powiat Szczytno
22 000,00
200 000,00
300 000,00
47 606,00
784 452,00
495 962,00
68 932,00
252 610,00
10 000,00
350 700,00
243 000,00
187 000,00
427 760,88
297 900,00
64 756,30
79 000,00
Skup-Sprzeda¿ Hurtowa Opakowañ
Wtórnych „Dbaj“ Prychodko Marta
240 000,00
400 000,00
Gmina Œwiêtajno
108 000,00
120 000,00
Gmina Susz
478 540,82
247 372,84
580 959,80
601 784,60
Gmina Gietrzwa³d
250 000,00
305 362,00
Gmina Œwiêtajno
685 200,00
1 450 658,55
Gmina Barczewo
Gmina Dywity
Gmina Kolno
suma
500 000,00
150 000,00
96 266,00
9 448 942,00
1 192 117,00
400 458,25
117 444,47
25 356 873,60
Tabela 38. Wykaz umów dotacji zawartych przez WFOŒiGW
01/08 - Zakup i monta¿ systemu grzewczego wyposa¿onego w system solarny
w budynku jednorodzinnym (dop³aty do kredytów – BOŒ)
02/08 - Termomodernizacja budynków Wojewódzkiego Szpitala Dzieciêcego
w Olsztynie
03/08 - Publikacje materia³ów z zakresu ochrony œrodowiska w Pulsie Regionu
04/08 - Remont zbiornika bezodp³ywowego na odchody p³ynne
05/08 - Zakup i instalacja kolektorów s³onecznych w budynku jednorodzinnym
w m. Wrzesina 58 (dop³aty do kredytów – BOŒ)
06/08 - Album przyrodniczy powiatu szczycieñskiego
07/08 - Opracowanie planu ochrony dla Obszaru Specjalnej Ochrony Lasy
I³awskie - etap I
08/08 - Gala Najlepsi z Najlepszych oraz Przyjazny Œrodowisku Warmii i Mazur
Wnioskodawca
Osoba fizyczna
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dzieciêcy w Olsztynie
INTER PRIM Sp. z o.o.
Spó³dzielnia Rolników „Mazurska £¹ka“
Œwiêtajno
Osoba fizyczna
Starostwo Powiatowe w Szczytnie
Zespó³ Parków Krajobrazowych Pojezierza
I³awskiego i Wzgórz Dylewskich
Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych
Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazur09/08 - Realizacja zadañ z zakresu edukacji ekologicznej 2008
skiego (Warmiñsko-Mazurski Oœrodek
Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie)
Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazur10/08 - Realizacja zadañ z zakresu edukacji ekologicznej 2008
skiego (Warmiñsko-Mazurski Oœrodek
Doskonalenia Nauczycieli w Elbl¹gu)
Wydawnictwo Mantis Andrzej S. Jadwisz11/08 - Natura – Przyroda Warmii i Mazur – kwartalnik
czak
Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazur12/08 - Realizacja zadañ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2008
skich
13/08 - Miêdzynarodowy festiwal piosenki ekologicznej
Miejski Dom Kultury w Pieniê¿nie
14/08 - Dofinansowanie funkcjonowania Oœrodka Okresowej Rehabilitacji
Zwierz¹t
15/08 - Organizacja konkursów ekologicznych dla szkó³ podstawowych i gimna- Zespó³ Parków Krajobrazowych Pojezierza
zjalnych
16/08 - Uroczysko - kontynuacja wydawania czasopisma Zespo³u parków krajo- Zespó³ Parków Krajobrazowych Pojezierza
brazowych w Jerzwa³dzie
Polskie Radio Regionalna Rozg³oœnia
17/08 - Warmiñsko-Mazurski Raport Ekologiczny - Puls Ziemi
w Olsztynie Radio Olsztyn SA
Kwota umowy
Koszt ca³kowity
6 222,43
88 867,19
357 247,00
4 366 056,00
18 107,50
36 215,00
10 000,00
17 000,00
560,00
7 000,00
20 000,00
25 000,00
22 000,00
167 000,00
17 000,00
52 740,00
298 000,00
298 000,00
250 000,00
250 000,00
54 000,00
60 000,00
230 000,00
310 000,00
3 000,00
11 712,00
4 298,00
7 692,00
8 000,00
13 000,00
2 900,00
3 800,00
49 200,00
61 500,00
143
18/08 - Film ekologiczny „Mazurskie ostoje“
19/08 - Telewizyjny Magazyn Ekologiczny „PULS ZIEMI“
20/08 - Myœliwiec Warmiñsko-Mazurski kwartalnik przyrodniczo-edukacyjno-³owiecki
21/08 - Realizacja zadañ z zakresu edukacji ekologicznej w 2008
22/08 - Wydanie wk³adki ekologicznej „G³os Eko“ w formie dodatku do „Gazety
Olsztyñskiej“ i „dziennika Elbl¹skiego“ w 2008
23/08 - Chronimy ptaki - ziemskie wsparcie dla podniebnych przyjació³
24/08 - Spotkanie z konikiem polskim w Olsztynie - Kampania promocyjno-edukacyjna oraz targi ekologiczne w Norymberdze
25/08 - Organizacja konferencji „10 lat wspó³pracy Welskiego Parku Krajobrazowego i Naturpark Dromling“
26/08 - Effatha - znaczy otwórz siê - otwieranie œwiadomoœci ekologicznej
poprzez dzia³alnoœæ artystyczn¹
27/08 - W Dolinie Pas³êki - dokumentalny film przyrodniczo-edukacyjny
28/08 - Organizacja imprez edukacyjnych o tematyce przyrodniczo-ekologicznej
dla uczniów szkó³ podstawowych i gimnazjalnych
Wnioskodawca
Kwota umowy
Koszt ca³kowity
30 000,00
40 000,00
50 000,00
63 000,00
36 000,00
84 000,00
85 000,00
148 000,00
EDYTOR Sp. z o.o.
48 326,00
60 408,00
Welski Park Krajobrazowy
16 146,00
20 346,00
Stowarzyszenie Przyjació³ Wojnowa
5 000,00
11 658,00
Welski Park Krajobrazowy
14 000,00
26 000,00
Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie
19 472,00
269 756,00
Nadleœnictwo M³ynary
24 000,00
30 000,00
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbl¹skiej
6 500,00
9 800,00
65 000,00
94 184,00
6 000,00
8 000,00
14 000,00
50 000,00
43 500,00
20 000,00
10 000,00
18 200,00
65 000,00
87 000,00
320 000,00
56 922,12
27 600,00
64 500,00
20 000,00
47 000,00
3 000,00
18 653,00
20 000,00
50 000,00
10 500,00
28 000,00
62 500,00
16 500,00
10 000,00
87 000,00
10 000,00
15 032,84
16 325,00
32 650,00
15 950,00
20 000,00
34 800,00
70 000,00
6 000,00
9 452,00
7 360,00
19 360,00
11 600,00
135 000,00
476,00
5 960,00
20 000,00
98 790,00
5 000,00
34 500,00
300 000,00
590 000,00
68 000,00
85 000,00
100 000,00
125 113,04
Agencja Artystyczna „VIPER“ Ma³gorzata
¯mijewska
Agencja Artystyczna „VIPER“ Ma³gorzata
¯mijewska
Polski Zwi¹zek £owiecki Zarz¹d Okrêgowy
w Olsztynie
E³ckie Stowarzyszenie Ekologiczne
Graniczna Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Elbl¹gu
Ka-eM Sp. z o.o. w Szczytnie Olszewski
30/08 - „Nasze Mazury“ wk³adka ekologiczna
Andrzej
31/08 - Utrzymanie Oœrodka Rehabilitacji Ptaków na rok 2008
Nadleœnictwo Olsztyn
32/08 - Eko-reporter
Wydawnictwo Foto Press (TVO)
33/08 - Przydomowa oczyszczalnia œcieków
Nidzica Fundacja Rozwoju „NIDA“
34/08 - Wydawanie tygodnika „Gazeta Olsztyñska Junior“
EDYTOR Sp. z o.o.
35/08 - V festiwal ekologiczny Czysty Powiat
Powiat Kêtrzyñski
36/08 - Wyjazd studyjny i spotkanie w Bawarskim Ministerstwie Œrodowiska,
Samorz¹d Województwa Warmiñsko-MazurZdrowia i Ochrony Konsumenta
skiego
37/08 - Utworzenie i wyposa¿enie centrum badawczo-edukacyjnego Natura
2000 Lasy I³awskie przy zespole parków Krajobrazowych w Jerzwa³dzie
AKME V. MEDIA Danuta Ewa Domaradz38/08 - Kobieta Sukcesu Warmii i Mazur
ka-Ziarek
39/08 - Cykl audycji radiowych: Pojemnik – czyli co ty wiesz o œrodowisku
Grzegorz Pawlak Agencja Us³ug Medialnych
40/08 - Tele Eko – cykliczny telewizyjny magazyn ekologiczny
Agencja Produkcyjno-Reklamowa ALEX
41/08 - Szycieñskie Warsztaty Ekologiczne
Gmina Miejska Szczytno
42/08 - Zróbmy dobry klimat – akcja w zakresie edukacji ekologicznej w ramach Towarzystwo Przyjació³ 1 Mazurskiej BrygaEKO UNION OF ROCK FESTIVAL Wêgorzewo 2008
dy Artylerii im. Gen. J. Bema
43/08 - Audycje radiowe dotycz¹ce ochrony œrodowiska
AD. point Sp. z o.o.
44/08 - Sporz¹dzenie uproszczonych planów urz¹dzania lasu i inwentaryzacji dla
lasów stanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa na terenie gminy Biskupiec w 21 Powiat Nowomiejski
obrêbach"
45/08 - Rewitalizacja rzeki Nidy (górnej Wkry) w Powiecie Nidzickim
Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski
46/08 - Album z okazji 30-lecia Mazurskiego Parku Krajobrazowego
Mazurski Park Krajobrazowy
Stowarzyszenie Aktywnoœci Spo³ecznej
47/08 - Bezp³atny kwartalnik „rowerowy.olsztyn.pl“
„M£YN“
AKME V. MEDIA Danuta Ewa Domaradz48/08 - Audycje radiowe o tematyce turystyczno-ekologicznej
ka-Ziarek
49/08 - Budowa kot³owni opalanej biomas¹ w Lidzbarku
Osoba fizyczna
przy ul. Zieluñskiej 9 (dop³aty do kredytów – BOŒ)
50/08 - Zakup i monta¿ kot³owni na biomasê w budynku jednorodzinnym przy ul.
Osoba fizyczna
Pomorskiej 18 w Elbl¹gu (dop³aty do kredytów – BOŒ)
Okrêg Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego
51/08 - Zarybienie rzeki Pas³êka, Zbiornika Pierzchalskiego i Jeziora Dru¿no"
w Elbl¹gu
52/08 - Kompromis jako podstawa rozwoju zrównowa¿onego – wypracowanie
Fundacja Puszczy Rominckiej
zasad lokalizacji elektrowni wiatrowych
Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor
53/08 - Badanie wód powierzchniowych w woj. warmiñsko-mazurskim w 2008 r.
Ochrony Œrodowiska
Warmiñsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor
54/08 - Wzorcowanie i konserwacja urz¹dzeñ zamontowanych w automatyczOchrony Œrodowiska
nych stacjach monitoring powietrza na terenie woj. warmiñsko-mazurskiego
55/08 - Edukacja ekologiczna dzieci i m³odzie¿y z terenu województwa warmiñ- Zwi¹zek Harcerstwa Polskiego Oœrodek
sko-mazurskiego w terenowej Bazie Edukacji Ekologicznej Perkoz 2008 r.
Szkoleniowo-Wypoczynkowy „PERKOZ“
29/08 - Doposa¿enie w sprzêt pomiarowy do monitoringu wody
144
Kwota umowy
Koszt ca³kowity
Zgromadzenie Misyjne Bazylianów
20 000,00
34 720,00
Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych
20 000,00
66 082,79
Muzeum Kultury Ludowej
Powiat Ziemski w Olsztynie
Przedsiêbiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o.
w Mor¹gu
2 000,00
20 000,00
27 200,00
30 000,00
7 000,00
81 950,00
61/08 - Czynna ochrona ¿ubra – dokarmianie stada wolnoœciowego w Puszczy
Boreckiej
Nadleœnictwo Borki
35 593,00
163 606,81
62/08 - Konferencja Ratujmy Aleje
Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „SADYBA“
15 000,00
35 780,00
Nadleœnictwo Pisz
24 416,00
223 470,00
8 200,00
10 250,00
20 000,00
65 000,00
300 000,00
600 000,00
16 808,00
21 562,48
4 100,00
5 211,00
13 980,00
17 475,00
35 000,00
79 000,00
20 000,00
40 000,00
10 000,00
66 387,00
20 000,00
39 233,80
15 000,00
26 449,00
20 000,00
70 000,00
20 000,00
34 000,00
20 000,00
40 000,00
15 000,00
75 985,00
80 000,00
336 848,00
10 000,00
94 202,00
5 000,00
33 100,00
4 436,77
10 736,00
28 000,00
319 500,00
20 000,00
47 460,00
2 797,00
5 400,00
5 805,00
3 496,00
10 200,00
9 674,00
60 000,00
252 540,00
28 790,00
35 990,00
500 000,00
625 000,00
56/08 - Wykonanie instalacji kolektorów s³onecznych do ogrzewania ciep³ej
wody w Klasztorze O. Bazylianów w Wêgorzewie
57/08 - Organizacja konkursu Ekologia po Europejsku czyli EkoSzko³a 2008
w ramach obchodów Dni Europy w województwie warmiñsko-mazurskim
58/08 - III festiwal kultury ³owieckiej
59/08 - Wydanie albumu – Pejza¿ Warmiñski
60/08 - Edukacja ekologiczna dzieci i m³odzie¿y w roku 2008
63/08 - Likwidacja pokryæ dachowych wykonanych z p³yt azbestowo-cementowych na budynkach nadleœnictwa
64/08 - Informator turystyczno-przyrodniczy- internetowa baza danych województwa warmiñsko-mazurskiego
65/08 - Termomodernizacja remizy OSP w Sêpopolu
66/08 - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP
z woj. warmiñsko-mazurskiego
Wnioskodawca
Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich
Ochotnicza Stra¿ Po¿arna w Sêpopolu
Zwi¹zek Ochotniczych Stra¿y Po¿arnych RP
Oddzia³ Województwa Warmiñsko-Mazurskiego
67/08 - Zakup sprzêtu komputerowego i urz¹dzeñ GPS na potrzeby zarz¹dzania
Wojewoda Warmiñsko-Mazurski
i ochrony obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000
68/08 - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologiczny OSP BarciaOchotnicza Stra¿ Po¿arna w Barcianach
ny
69/08 - Zakup eksponatów zoologicznych dla Muzeum Przyrody
Muzeum Warmii i Mazur
Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazur70/08 - IX Samorz¹dowe Forum Ekologiczne
skiego
71/08 - Termomodernizacja budynku parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Piszu Parafia Ewangelicko-Augsburska w Piszu
72/08 - Modernizacja instalacji ciep³owniczej zasilaj¹cej w ciep³o obiekty klaszto- Klasztor Zakonu Braci Mniejszych Franciszru w Mi³akowie
kanów
73/08 - Termomodernizacja budynku stacji ratowniczej Mazurskiego WOPR
Mazurskie Wodne Ochotnicze Pogotowie
w Miko³ajkach
Ratunkowe w Gi¿ycku
74/08 - Modernizacja kot³owni wêglowej na opalan¹ owsem w Parafii rzymsko- Parafia Rzymskokatolicka pw. Wniebowziêkatolickiej p.w. Wniebowziêcia Najœwiêtszej Marii Panny w Kruklankach
cia Najœwiêtszej Marii Panny w Kruklankach
75/08 - Modernizacja systemu grzewczego w budynku parafialnym – monta¿
Parafia Rzymskokatolicka pw. Œw. Jana
kot³a opalanego biomas¹
Chrzciciela w Jonkowie
76/08 - Monta¿ instalacji solarnej na budynku dyrekcji Parku Krajobrazowego
Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej
Puszczy Rominckiej
Parafia Rzymskokatolicka Œw. Szczepana
77/08 - Modernizacja ogrzewania pomieszczeñ koœcio³a
w Ro¿yñsku Wielkim
78/08 - Instalacja systemu solarnego w Specjalnym Oœrodku Szkolno-WychoPowiat Ostróda
wawczym w Szymanowie
79/08 - Termomodernizacja budynku Komendy Powiatowej w Barczewie
Komenda Wojewódzka Policji w Olsztynie
80/08 - Rozwój zaplecza edukacyjnego Parku Krajobrazowego Puszczy RomincPark Krajobrazowy Puszczy Rominckiej
kiej
81/08 - Fina³ Konkursu na selektywn¹ zbiórkê odpadów w elbl¹skich placówkach Zak³ad Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
oœwiatowych. Ogólnomiejski festyn w ramach Elbl¹skich Dni Recyklingu
Elbl¹gu
Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych w
82/08 - Publikacja dodatku leœnego w Gazecie Olsztyñskiej z okazji Dni Lasu
Olsztynie
83/08 - Likwidacja pokryæ dachowych wykonanych z p³yt azbestowo-cemento- Nadleœnictwo Czerwony Dwór Gmina Kowale Oleckie
wych z budynków nadleœnictwa
84/08 - Budowa i modernizacja bazy edukacyjno-turystycznej na terenach chroNadleœnictwo Olsztynek
nionych Nadleœnictwa Olsztynek
85/08 - Ochrona kasztanowca w powiecie oleckim
Powiat Olecki
86/08 - Utworzenie Oœrodka Edukacji Przyrodniczo-£owieckiej
Ko³o £owieckie „S³onka“ w Mor¹gu
87/08 - Likwidacja pokryæ dachowych z p³yt azbestowo-cementowych
Nadleœnictwo Górowo I³aweckie
89/08 - Opracowanie studium wykonalnoœci dotycz¹ce mo¿liwoœci wdro¿enia
systemu zagospodarowania odpadów komunalnych w ramach Rejonu Gospo- Zwi¹zek Gmin „Czyste Mazury“
darki Odpadami Komunalnymi
90/08 - Raport o stanie œrodowiska województwa warmiñsko-mazurskiego w
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowi2007 roku
ska w Olsztynie
Mazurskie Wodne Ochotnicze Pogotowie
91/08 - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa wodnego
Ratunkowe w Gi¿ycku
145
92/08 - Doposa¿enie w sprzêt pomiarowy do monitoringu wody
93/08 - Likwidacja szkód klêski ¿ywio³owej po przejœciu huraganu w Wielbarku
94/08 - Remont pokrycia dachowego w ramach termomodernizacji budynku
szpitala ZOZ w Nidzicy
95/08 - Modernizacja systemu grzewczego budynków Zgromadzenia Sióstr
Misjonarek Apostolstwa Katolickiego /Siostry Pallotynki w Piszu
Wnioskodawca
Koszt ca³kowity
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w I³awie
Gmina Wielbark
48 094,00
60 118,00
100 000,00
300 000,00
Zespó³ Opieki Zdrowotnej w Nidzicy
50 000,00
834 722,47
40 000,00
252 610,00
33 673,00
61 733,00
26 838,35
36 740,00
4 000,00
2 000,00
5 000,00
8 860,00
7 000,00
95 123,00
50 000,00
63 038,93
2 000,00
7 600,00
45 402,24
56 752,80
17 600,00
27 000,00
24 500,00
297 900,00
15 000,00
42 987,76
40 000,00
10 079,00
158 320,08
14 896,00
25 000,00
50 659,00
133 384,25
169 351,25
5 000,00
20 691,27
5 548,19
9 246,99
1 500,00
19 000,00
3 160,70
39 509,00
24 000,00
30 000,00
25 000,00
100 000,00
9 000,00
39 000,00
32 740,00
54 570,00
4 824 292,00
15 181 875,62
Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego w Piszu
Warmiñsko-Mazurski Oœrodek Doradztwa
96/08 - Stacji Kontroli Opryskiwaczy
Rolniczego w Olsztynie
97/08 - Projekt partnerstwa w zakresie zarz¹dzania œrodowiskiem - wyjazd stu- Samorz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurdyjny
skiego
98/08 - Œcie¿ka przyrodnicza Jary Lampasza
Fundacja RODOWO
99/08 - Miêdzynarodowe Ekologiczno- Plastyczne Warsztaty Sztuka ³¹czy 2008 Zwi¹zek Plastyków Warmii i Mazur
100/08 - Zakup i instalacja systemu grzewczego wyposa¿onego w system solarny w budynku mieszkalnym w Miko³ajkach, dzia³ka nr 82/8 (dop³aty do kredytów Osoba fizyczna
– BOŒ)
101/08 - Ochrona drzewostanów na obszarze skarpowego wzgórza objêtego
Parafia Rzymsko-katolicka w Klebarku Wielochron¹ konserwatorsk¹
kim
102/08 - Wydanie mapy reklamowo-turystycznej Nadleœnictwa Srokowo
Nadleœnictwo Srokowo
103/08 - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego dla KW Komenda Wojewódzka Pañstwowej Stra¿y
PSP w Olsztynie
Po¿arnej w Olsztynie
104/08 - Czynna ochrona bociana bia³ego
Wojewoda Warmiñsko-Mazurski
105/08 - Likwidacja Wiejskiego Punktu Gromadzenia Odpadów w Œwiêtajnie
Gmina Œwiêtajno powiat Szczytno
106/08 - Konferencja - Sposoby rozwi¹zywania problemów ekologiczno-energePowiat Bartoszycki
tycznych z wykorzystaniem Ÿróde³ energii odnawialnej w regionie
107/08 - Budowa oczyszczalni œcieków bytowo-gospodarczych
Dom Dziecka „Orle Gniazdo“
108/08 - II Ogólnopolska konferencja Ekologiczna „ Las-Ludzie - krajobraz“
Spychowskie Bractwo Strzeleckie
109/08 - Monta¿ instalacji solarnej na potrzeby ciep³ej wody u¿ytkowej na
Nadleœnictwo Jedwabno
potrzeby budynku biurowego siedziby nadleœnictwo Jedwabno
110/08 - Usprawnienie systemu monitorowania op³at za korzystanie ze œrodowi- Zarz¹d Województwa Warmiñsko-Mazurska
skiego
111/08 - Edukacyjne Imprezy Plenerowe: Europejski Dzieñ bez Samochodu,
Gmina Miejska Szczytno
Szczycieñski Dzieñ Ekologii
112/08 - Demonta¿ i utylizacja p³yt azbestowych znajduj¹cych siê na obiekcie
Centrum Szkolenia Policji w Legionowie
Oœrodka Szkolenia Policji Wodnej
113/08 - Zakup i monta¿ systemu grzewczego wyposa¿onego w system solarny
w budynku jednorodzinnym w miejscowoœci Jagodnik gmina Milejewo (dop³aty Osoba fizyczna
do kredytów – BOŒ)
114/08 - Zakup i monta¿ kot³a opalanego biomas¹ w budynku jednorodzinnym w
Osoba fizyczna
Biskupcu Kolonii dzia³ka 1/3 (dop³aty do kredytów – BOŒ)
115/08 - Film o tematyce przyrodniczo-leœnej pt. PrzyjaŸni Przyrodzie- NadleNadleœnictwo Zaporowo
œnictwo Zaporowo
Komenda Powiatowa Pañstwowej Stra¿y
Po¿arnej w Go³dapi
117/08 - Wydawnictwo pt. 20 lat Porozumienia Zielone P³uca Polski
Fundacja Zielone P³uca Polski
Rzymskokatolicka Parafia Œw. Jakuba w
118/08 - Wymiana stolarki okiennej w budynkach parafii
Olsztynie
suma
146
Kwota umowy
Tabela 39. Wykaz umów umorzenia po¿yczek zawartych przez WFOŒiGW
Kwota umorzenia
Koszt ca³kowity
Gmina Gietrzwa³d
23 000,00
230 000,00
Gmina Gietrzwa³d
26 000,00
260 000,00
34/01/W-214/OA-PO/P - Modernizacja i automatyzacja systemu grzewczego Zak³adu
UNILACK Sp. z o.o.
w Górowie I³aweckim
35 020,00
150 000,00
48/02/W-214/OA-PO/P - Modernizacja systemu grzewczego z zastosowaniem odzysku ciep³a w celu ograniczenia zu¿ycia paliwa i zmniejszenia emisji spalin
32 980,00
55 000,00
26/03/W-314/OW-OT/P - Budowa sieci wodoci¹gowej i kanalizacji sanitarnej wraz
z przepompowni¹ œcieków w m. Naterki gm. Gietrzwa³d
01/04/W-314/OW-OT/P - Budowa sieci wodoci¹gowej i kanalizacji sanitarnej wraz
z przepompowni¹ œcieków w m. Naterki, gm. Gietrzwa³d
Wnioskodawca
UNILACK Sp. z o.o.
57/04/w-239/OP-LZ/P - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego Gmina Miejska Pieniê¿no
20 000,00
38 796,00
51/04/W-229/OP-lz/P - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa
21 968,00
295 000,00
19/01/W-242/OW-OK/P - Wykonanie dokumentacji technicznej budowy sieci kanalizaGmina Ruciane-Nida
cyjnej na terenach wiejskich Gminy Ruciane-Nida
65 000,00
402 295,00
36/04/W-307/GW-ZW/P - Budowa sieci wodoci¹gowo-kanalizacyjnej w Jab³onowie
Gmina Miejska w Nidzicy
36 300,00
202 190,00
08/03/W-114/OA-PE/P - Modernizacja systemu grzewczego Zespo³u Szkó³ TechniczPowiat Olecki
nych w Olecku - II etap sala gimnastyczna
Gmina D¹brówno
7 500,00
150 000,00
07/03/W-231/OW-PO/P - Termomodernizacja docieplenie œcian, wymiana stolarki
okiennej i drzwiowej, wymiana c.o. w budynku by³ego internatu ZSLiZ w Olecku u¿yt- Powiat Olecki
kowanego przez PCPR
3 000,00
150 000,00
05/07/10024/OP-LZ/P - Termomodernizacja budynku œwietlicy wiejskiej w Faszczach Gmina Miko³ajki
19 979,00
170 621,54
68/04/W-325/OA-ME/P - Zakup rêbaka Bandit 1890HD
Zak³ad Produkcyjno-Handlowo-Us³ugowy
Quercus
35 000,00
163 000,00
45/05/W-313/OA-ME/P - Modernizacja systemu grzewczego w Spó³dzielni Mieszkaniowej w Ruskiej Wsi
Spó³dzielnia Mieszkaniowa w OHZ Skarbu
Pañstwa w Ruskiej Wsi
6 931,50
422 830,00
110 000,00
150 000,00
55 000,00
1 400 000,00
50/07/14072/OP-LZ/P - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego
Gmina Jonkowo
OSP Jonkowo
15 000,00
37 000,00
68/03/W-106/OA-PO/P - Termomodernizacja sali gimnastycznej I Liceum Ogólnokszta³c¹cego
25 000,00
134 404,27
01/07/10042/OP-LZ/P - Doposa¿enie w sprzêt ratownictwa techniczno-ekologicznego
Gmina Piecki
OSP Piecki
66/05/W-325/OA-ME/P - Zakup rêbaka Bandit1879
Zak³ad Produkcyjno-Handlowo-Us³ugowy
Quercus
Powiat Gi¿ycki
16/04/W-309/OZ-SZ/P - Unowoczeœnienie zak³adu zbiórki odpadów opakowaniowych „RECYCLING” Jerzy Malgrem
857,50
91 000,00
05/02 - Modernizacja kot³owni z wykorzystaniem biomasy w zak³adzie pomocniczym
Heise&Gostkowski Sp. z o.o. w Elbl¹gu
w Gronowie Górnym
60 000,00
-
48/07/09054/OP-LZ/P - Termomodernizacja budynku remizy stra¿ackiej w miejscowoGmina Orneta
œci Henrykowo
26 000,00
48 686,92
623 536,00
4 674 803,46
suma
147
Spis tabel
Tabela 1. Ocena wstêpna jakoœci wód rzek badanych w 2008 roku – WIOŒ Olsztyn, Delegatura w Elbl¹gu i Gi¿ycku .....................................................................30
Tabela 2. Charakterystyka jezior województwa warmiñsko-mazurskiego, badanych w latach 1987–2008 .........................................................................................52
Tabela 3. Ocena stanu jednolitych czêœci wód przejœciowych PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w oparciu o badania wód wykonane w 2007 roku............................64
Tabela 4. Ocena stanu jednolitych czêœci wód przejœciowych PLTW I WB 1 Zalew Wiœlany w oparciu o badania wód wykonane w 2008 roku............................66
Tabela 5. Sk³ad fizyczno-chemiczny œredniomiesiêcznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2008 roku ze stacji monitoringowej
w Olsztynie oraz miesiêczne sumy opadów ..................................................................................................................................................................................71
Tabela 6. Minimum, maksimum i œrednie wa¿one wartoœci pH w opadach na stacjach monitoringowych ze wszystkich (sumarycznie) sektorów
nap³ywu mas powietrza w 2008 roku ..........................................................................................................................................................................................75
Tabela 7. Miesiêczne wielkoœci ³adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2008 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie .....................75
Tabela 8. Obci¹¿enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiñsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady
atmosferyczne w 2008 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok]. ........................................................................................76
Tabela 9. Obci¹¿enie powierzchniowe obszaru Polski sustancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. z podzia³em
na obszar poszczególnych województw [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach/rok] .................................................................78
Tabela 10. Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa warmiñsko-mazurskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady
atmosferyczne w latach 1999–2008 r. [³adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ³adunki ca³kowite w tonach]
oraz œrednioroczne sumy opadów [mm] ......................................................................................................................................................................................80
Tabela 11. Odczyn i potrzeby wapnowania gleb u¿ytków rolnych badanych w latach 2005–2008 .....................................................................................................82
Tabela 12. Zasobnoœæ gleb w przyswajalne formy makroelementow u¿ytków rolnych badanych w latach 2005–2008 (procentowe udzia³y)...............................84
Tabela 13. Wyniki inwentaryzacji ..................................................................................................................................................................................................................89
Tabela 14. Wykaz obszarów specjalnej ochrony (OSO) w RDLP Olsztyn – Dyrektywa Ptasia ................................................................................................................89
Tabela 15. Wykaz OSO w RDLP Bia³ystok – Dyrektywa Ptasia .................................................................................................................................................................89
Tabela 16. Wykaz specjalnych obszarów ochrony (SOO)w RDLP Olsztyn – Dyrektywa Siedliskowa....................................................................................................89
Tabela 17. Wykaz SOO w RDLP Bia³ystok – Dyrektywa Siedliskowa........................................................................................................................................................89
Tabela 18. Szczególne formy ochrony przyrody na terenie RDLP Olsztyn i Bia³ystok wg stanu na 31.12.2008 r. ..............................................................................90
Tabela 19. Dopuszczalne poziomy ha³asu w œrodowisku .........................................................................................................................................................................102
Tabela 20. D³ugookresowe poziomy dŸwiêku w Dobrym Mieœcie w 2008 roku ....................................................................................................................................102
Tabela 21. Wykaz skontrolowanych zak³adów w 2008 roku, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dŸwiêku .....................................103
Tabela 22. Wyniki pomiarów PEM w 2008 roku .......................................................................................................................................................................................106
Tabela 23 a. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku ................................................................................111
Tabela 23 b. Wyniki badañ zanieczyszczeñ powietrza w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku ................................................................................112
Tabela 24. Rodzaje odpadów przemys³owych wytworzonych w najwiêkszych iloœciach w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku...........................118
Tabela 25. Emisja odpadów przemys³owych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w roku 2008 (baza WSO)...118
Tabela 26. Wykaz najwiêkszych wytwórców odpadów na terenie województwa w 2008 roku.............................................................................................................118
Tabela 27. Emisja odpadów niebezpiecznych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiñsko-mazurskiego w roku 2008 (baza WSO) .118
Tabela 28. Masa wytworzonych odpadów opakowaniowych na terenie województwa w latach 2004–2008......................................................................................119
Tabela 29. Osi¹gniête poziomy recyklingu w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2004–2008.......................................................................................119
Tabela 30. Wykaz funkcjonuj¹cych sk³adowisk odpadów komunalnych w województwie warmiñsko-mazurskim w 2008 roku ...................................................120
Tabela 31. Wykaz aglomeracji o RLM powy¿ej 2000 w województwie warmiñsko-mazurskim – wed³ug projektu „Aktualizacji 2008 KPOŒK” ........................126
Tabela 32. Cele kontrolne zrealizowane w 2008 r. w ramach planu rocznego (bez kontroli interwencyjnych)...................................................................................131
Tabela 33. Liczba zak³adów kontrolowanych przez WIOŒ w latach 2007 i 2008..................................................................................................................................132
Tabela 34. Liczba instalacji podlegaj¹cych obowi¹zkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego (wed³ug ustaleñ dokonanych
przez Inspekcjê Ochrony Œrodowiska).......................................................................................................................................................................................133
Tabela 35. Wykaz zak³adów o du¿ym ryzyku awarii przemys³owej (ZDR) – stan na 31.12.2008 roku...............................................................................................136
Tabela 36. Wykaz zak³adów o zwiêkszonym ryzyku awarii przemys³owej (ZZR) – stan na 31.12.2008 roku ....................................................................................136
Tabela 37. Wykaz umów po¿yczek zawartych przez WFOŒiGW .............................................................................................................................................................142
Tabela 38. Wykaz umów dotacji zawartych przez WFOŒiGW..................................................................................................................................................................143
Tabela 39. Wykaz umów umorzenia po¿yczek zawartych przez WFOŒiGW ..........................................................................................................................................147
149
Spis rycin
Ryc. 1. Ocena stanu ekologicznego i chemicznego wód p³yn¹cych badanych w 2008 roku w ramach monitoringu diagnostycznego...............................................32
Ryc. 2. Ocena stanu ekologicznego wód p³yn¹cych badanych w 2008 roku w ramach monitoringu operacyjnego..............................................................................33
Ryc. 3. Ocena stanu czystoœci jezior badanych w latach 1987–2008 .........................................................................................................................................................51
Ryc. 4. Ocena podatnoœci na degradacjê jezior badanych w latach 1987–2008 ......................................................................................................................................51
Ryc. 5. Schematy planów batymetrycznych jezior badanych w 2008 roku ................................................................................................................................................58
Ryc. 6. Lokalizacja stanowisk pomiarowych na Zalewie Wiœlanym w trakcie badañ w latach 2007–2009...........................................................................................61
Ryc. 7. Temperatura wód Zalewu Wiœlanego podczas poboru prób w latach 1993–2008 .....................................................................................................................62
Ryc. 8. Zasolenie wód Zalewu Wiœlanego w latach 1994–2008 ...............................................................................................................................................................62
Ryc. 9. Stê¿enie chlorofilu „a“ w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 1994–2008 ................................................................................................................................62
Ryc. 10. Przezroczystoœæ wód Zalewu Wiœlanego w latach 1994–2008 ....................................................................................................................................................62
Ryc. 11. Stê¿enie tlenu rozpuszczonego w powierzchniowej warstwie wód Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008 .........................................................................63
Ryc. 12. Nasycenie tlenem powierzchniowej warstwy wód Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008 ...................................................................................................63
Ryc. 13. Zawartoœæ materii organicznej w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008 .................................................................................................................63
Ryc. 14. Odczyn wód Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008...................................................................................................................................................................63
Ryc. 15. Stê¿enie zwi¹zków azotu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 1996–2008 ...........................................................................................................................63
Ryc. 16. Stê¿enie zwi¹zków fosforu w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 1994–2008 ........................................................................................................................63
Ryc. 17. Stê¿enie krzemianów rozpuszczonych w wodach Zalewu Wiœlanego w latach 2001–2008 ....................................................................................................63
Ryc. 18. Stan sanitarny Zalewu Wiœlanego w latach 1993–2008 wg wartoœci NPL bakterii Coli typu ka³owego .................................................................................63
Ryc. 19. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego
w poszczególnych latach 1999-2008 (wielkoœci ³adunków w kg/ha*rok) oraz œrednioroczne sumy opadów (mm) ..............................................................74
Ryc. 20. Wyniki pomiarów PEM, w zakresie czêstotliwoœci 0,1 MHz–1 GHz, w latach 2006–2008 ...................................................................................................105
Ryc. 21. Stê¿enia œrednioroczne dwutlenku azotu .....................................................................................................................................................................................108
Ryc. 22. Œredniodobowe stê¿enia SO2 na stacjach automatycznych WIOŒ ...........................................................................................................................................108
Ryc. 23. Stê¿enia œrednioroczne py³u PM10 ...............................................................................................................................................................................................108
Ryc. 24. Udzia³ grup odpadów w ogólnej masie odpadów przemys³owych (baza WSO) .......................................................................................................................114
Ryc. 25. Udzia³ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloœci wytworzonych odpadów niebezpiecznych .......................................................................................114
Ryc. 26. Odpady komunalne zebrane w przeliczeniu na 1 mieszkañca w ci¹gu roku w województwie warmiñsko-mazurskim w latach 2000–2007 .................115
Ryc. 27. Porównanie iloœci kontroli wykonanych w latach 2007 i 2008 ................................................................................................................................................134
Ryc. 28. Liczba kontroli przeprowadzonych w 2008 r. ..............................................................................................................................................................................134
Ryc. 29. Porównanie iloœci kontroli interwencyjnych w latach 2007 i 2008............................................................................................................................................134
Ryc. 30. Przyk³ady niew³aœciwego korzystania ze œrodowiska .................................................................................................................................................................135
Ryc. 31. Klasyfikacja zak³adów mog¹cych spowodowaæ powa¿ne awarie przemys³owe pod wzglêdem zagro¿enia jakie stwarzaj¹ ................................................136
Ryc. 32. Liczba skontrolowanych podmiotów z podzia³em na klasyfikacjê zak³adu ..............................................................................................................................137
150
Spis map
Mapa 1. Ocena wstêpna stanu ekologicznego wód rzek i jezior badanych w 2008 roku .........................................................................................................................37
Mapa 2. Roczne ³adunki jednostkowe wybranych zanieczyszczeñ [w kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w 2008 r. na obszar poszczególnych
województw Polski oraz przestrzenny rozk³ad ³adunków wniesionych na obszar województwa warmiñsko-mazurskiego i jego powiatów ......................71
Mapa 3. Mapy zasobnoœci gleb ......................................................................................................................................................................................................................85
Mapa 4. Zatwierdzone ostoje ptasie na terenie RDLP w Olsztynie .............................................................................................................................................................92
Mapa 5. Zatwierdzone i projektowane ostoje siedliskowe na terenie RDLP w Olsztynie .........................................................................................................................93
Mapa 6. Stacje automatyczne i manualne pomiarów zanieczyszczeñ powietrza w 2008 roku .............................................................................................................110
Mapa 7. Gospodarka odpadami na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego w 2008 roku .......................................................................................................117
Mapa 8. Zadania z zakresu ochrony œrodowiska realizowane w 2008 roku przy udziale WFOŒiGW .................................................................................................142
151

Zał.16. Raport o stanie środowiska 2008

Transkrypt

Podobne dokumenty