Żywność funkcjonalna - żywność, która korzystnie
Transkrypt
Żywność funkcjonalna - żywność, która korzystnie
Żywność funkcjonalna - żywność, która korzystnie wpływa na nasz organizm. Żywność funkcjonalna, czyli żywność o właściwościach prozdrowotnych, jest już na rynku spożywczym od bardzo dawna, jednak cały czas spora część populacji nie jest jej świadoma. Niektórzy nie zdają sobie sprawy, iż kupują ją i jedzą na co dzień. W tym artykule chcę uświadomić wam co to jest żywność funkcjonalna, jaki zbawienny wpływ ma na nasz organizm oraz podać przykłady produktów spożywczych, aby każdy z was widział co kupuje i mógł przekazać tą wiedzę dalej. Termin „żywność funkcjonalna” pojawił się po raz pierwszy w Japonii w 1991 roku, a za produkt, który zapoczątkował rozwój tego rodzaju żywności uważa się hipoalergiczny ryż. W 1996 roku w Europie rozpoczęto program badawczy FUFOSE (Functional Food Science in Europe) finansowany prze Komisje Europejską, który zakończył się 1999 roku i zdefiniował żywność funkcjonalną w następujący sposób: „ Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeżeli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie zdrowia oraz samopoczucia i/lub zmniejszeniu ryzyka chorób. Żywność funkcjonalna musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety”. Zatem żywność funkcjonalna jest przeznaczona do ogólnego spożycia jako część codziennej diety. Dzięki zawartej w niej substancji bioaktywnych, które stymulują pożądany przebieg przemian metabolicznych, ma podwyższoną jakość zdrowotną. Prozdrowotne działanie tej żywności powinno być udokumentowane badaniami klinicznymi z udziałem ludzi, którym dołączono do diety badany produkt spożywczy. Badania powinny być przeprowadzone przez niezależne ośrodki naukowe, obejmować dużą grupę ludzi badanych oraz trwać tak długo aby zapewnić obiektywne i stabilne wyniki. Tylko i wyłącznie naukowe potwierdzenie prozdrowotnych właściwości upoważnia do uznania danego produktu spożywczego za żywność funkcjonalną. Żywność funkcjonalna (inaczej designer food, czyli żywność projektowana do określonych potrzeb organizmu) może występować w postaci tradycyjnej lub modyfikowanej technologiczne. Postać tradycyjna produkowana jest zazwyczaj metodami konwencjonalnymi, jednak surowce są często otrzymywane ze specjalnych upraw i hodowli w ściśle określonych warunkach (np. pasza, środowisko) lub są otrzymywane w wyniku modyfikacji biotechnologicznej i genetycznej. Celem tego działania jest uzyskanie jak największej zawartości składników pożądanych w surowcu lub obniżenia niepożądanych. Natomiast żywność funkcjonalna modyfikowana technologicznie jest otrzymywana głównie poprzez wzbogacenie w poszczególne substancje bioaktywne lub ich kompozycje, obniżenie lub stosowanie zamienników składników nieporządnych takich jak tłuszcz, cholesterol, sól czy cukier. Może być również otrzymywana poprzez odpowiednie komponowanie poszczególnych składników recepturowych oraz poprzez zwiększenie biodostępności składników odżywczych do których wprowadzane są substancje o działaniu synergicznym lub eliminujące substancje antyodżywcze. Obecność substancji bioaktywnych w żywności funkcjonalnej o określonym działaniu prozdrowotnym sprawia, iż ma ona korzystny wpływ na zdrowie. Za cenne składniki bioaktywne można uznać przede wszystkim błonnik pokarmowy, oligosacharydy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, niektóre białka i aminokwasy, bakterie fermentacji mlekowej, witaminy antyoksydacyjne, fitozwiązki (flawonoidy, karotenoidy, fitosterole), cholina, lecytyna oraz stanole i sterole roślinne. Nośnikami tych składników w produkcji żywności są produkty spożywcze dobrze nam znane i często kupowane tj produkty mleczne, zbożowe, napoje owocowe itp. Typowym przykładem żywności funkcjonalnej są mleczne produkty fermentowane i jogurty z żywymi kulturami bakterii probiotycznych, które poprawią pracę układu pokarmowego. Dobrym przykładem są również margaryny zawierające roślinne sterole i stanole, które obniżają poziom cholesterolu i zmniejszają ryzyko chorób serca. Jaja wzbogacone kwasami omega - 3 spożywane 3-4 razy w tygodniu dostarczają takiej ilości tych kwasów, która jest zalecana aby zmniejszyć ryzyko chorób serca. Skupimy się teraz na podziale żywności funkcjonalnej. Ze względu na jej szerokie pojęcie jej podział jest różny. Pierwszym kryterium jest podział ze względu na przeznaczenie w celu zaspokojenia określonych potrzeb. Mamy tu żywność zmniejszająca ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, zmniejszająca ryzyko rozwoju osteoporozy, dietetyczna dla osób zespołem z zaburzeniami metabolizmu i trawienia, dla osób obciążonych stresem, dla osób w podeszłym wieku, dla sportowców, dla kobiet w ciąży i karmiących, dla młodzieży w fazie intensywnego wzrostu oraz dla niemowląt. Drugim kryterium podziału żywności funkcjonalnej jest skład żywności. Tu wyróżniamy żywność wzbogaconą, niskoenergetyczną, wysokobłonnikową, probiotyczną, niskosodową, niskocholesterolową oraz energizującą. Jednak znaczna część funkcjonalnych produktów spożywczych ma działanie wielokierunkowe i może być zaliczana jednocześnie do wielu z wymienionych tu grup. Teraz opiszę kilka wybranych rodzai żywności funkcjonalnej z konkretnymi przykładami. Pierwsza to żywność wysokobłonnikowa. Jak sama nazwa wskazuję jest to żywność z dużą zwartością błonnika pokarmowego. Błonnik odpowiedzialny jest za poprawę perystaltyki jelit zapobiegając zaparciom i otyłości również przyczynia się do obniżenia cholesterolu w surowicy krwi co zapobiega rozwojowi miażdżycy oraz chorób układu krążenia. Naturalnymi produktami zawierającymi najwięcej błonnika są suche ziarna zbóż, otręby, różne płatki śniadaniowe, kasze oraz chleb pełnoziarnisty. Do pokarmów bogatych w błonnik zalicza się również nasiona roślin strączkowych oraz warzywa i owoce. Skoncentrowane źródło błonnika może być również wykorzystane jako dodatek do żywności m in. do pieczywa, wyrobów ciastkarskich, konserw mięsnych, warzywnych i owocowych, wędlin, napojów owocowych i mlecznych oraz do deserów i przekąsek. Żywność pro- i prebiotyczna jest kolejnym przykładem żywności funkcjonalnej, która dzięki żywym mikroorganizmom korzystnie wpływa na nasz organizm utrzymując bądź poprawiając równowagę flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym. Probiotyki, czyli bakterie probiotyczne, zapobiegają kolonizacji patogennych bakterii w jelitach, dzięki czemu chronią przed zatruciami pokarmowymi. Ponadto obniżają poziom cholesterolu, wzmacniają odporność, zmniejszają ryzyko rozwoju raka jelita oraz zapobiegają zaparciom poprawiając perystaltykę jelit. Żywność probiotyczna zawiera żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej, a do jej produkcji wykorzystuje się głównie bakterie szczepu Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei oraz Bifidobacterium bifidum. Źródłem probiotyków są najczęściej preparaty farmaceutyczne, mleczne produkty fermentowane (niektóre jogurty, kefiry, mleko acidofilne) a także fermentowane i niefermentowane soki i napoje owocowe oraz warzywne, zawierające żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej. Prebiotyki natomiast to niestrawione składniki pożywienia pobudzające wzrost i aktywność korzystnych dla organizmu bakterii obecnych w jelicie grubym. Są to głównie niestrawiona skrobia, polisacharydy i oligosacharydy, które występują przede wszystkim w pszenicy, czosnku, bananach, cebuli, cykorii, porach i szaragach. Produkty i preparaty,które zawierają w swoim składzie probiotyki i prebiotyki to synbiotyki. Trzecim przykładem żywności funkcjonalnej, jest żywność wzbogacona w kwasy tłuszczowe n-3, do których zalicza się kwas α-linolenowy, kwas EPA (eikozapentaenowy) oraz DHA (dokozahesaenowy). Kwas α-linolenowy naturalnie występuje w oleju lnianym, sojowym i rzepakowym, kwasy EPA i DHA są obecne w tłuszczach ryb morskich. Kwasy omega-3 zapobiegają rozwojowi miażdżycy ponieważ obniżają poziom cholesterolu we krwi. Obniżają także ciśnienie i ograniczają wiele chorób serca m.in. arytmię. Udowodniono, że kwasy omega-3 mogą pełnić funkcję ochronną przed nowotworami piersi, okrężnicy i prostaty. Dzięki tak dobroczynnemu działaniu na nasz organizm kwasy omega-3 pozyskane z olejów rybich są wykorzystane do produkcji suplementów diety oraz do wzbogacenia żywności, głównie mleka, tłuszczów do smarowania pieczywa, serów i wędlin, olejów sałatkowych oraz majonezu. Żywność wzbogacona w witaminy antyoksydacyjne oraz zawierająca inne naturalne przeciwutleniacze również zaliczana jest to żywności funkcjonalnej. Główne antyoksydanty to witaminy A, E i C oraz inne substancje takie jak flawonoidy, koenzym Q oraz likopen. Związki te występują naturalnie w warzywach i owocach, ale są także używane do wzbogacenia żywności w celu poprawy ich zdrowotności. Witaminy są dodawane do produktów spożywczych od dawna, głównie witamina C a ostatnio kompleks witamin E + C + A, który chroni organizm przed tworzeniem się wolnych rodników (działanie antyoksydacyjne). W witaminy wzbogaca się głównie napoje, soki owocowe i warzywne, produkty mleczne i zbożowe (płatki śniadaniowe). Naturalnym przeciwutleniaczem oprócz witamin sąflawonoidy. To polifenole, które korzystnie wpływają na układ sercowo-naczyniowy, gdyż wyłapują i neutralizują wolne rodniki. Głównym źródłem flawonoidów w diecie są warzywa (pietruszka, tymianek, kapusta włoska, cebula, brokuły) i owoce (winogrona, jagody, wiśnia jabłka, morele), herbata oraz czerwone wino. Od niedawna w wielu krajach wprowadza się na rynek żywności funkcjonalnej produkty spożywcze (margaryny, jogurty, sery) wzbogacone w fitosterole. Fitosterole to sterole roślinne o budowie chemicznej zbliżonej do cholesterolu (sterol zwierzęcy), które hamują wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym i powodują obniżenie jego zawartości w surowicy krwi. Naturalnie występują w orzechach, olejach roślinnych, nasionach słonecznika i sezamu. Przytoczone przykłady żywności funkcjonalnej, mogłyby sugerować, że wystarczy jeść tylko taki rodzaj żywności, nie przestrzegać zasad prawidłowego żywienia i być zdrowym. Niestety tak nie jest. Żywności funkcjonalnej nie należy traktować jako remedium na wszystkie problemy zdrowotne. To wartościowy dodatek do urozmaiconej diety, a nie wygodny produkt zastępczy. Przynosi wiele korzyści, ale nie zastąpi dobrze zbilansowanej diety.