Przebieg rewolucji francuskiej

Przebieg rewolucji francuskiej
Monarchia konstytucyjna (1791-1792)
 czerwiec 1791 roku – próba ucieczki króla z Francji; wydarzenie to bardzo podważyło osobisty
autorytet Ludwika XVI
 3 września 1791 roku Konstytuanta uchwala konstytucję – Francja dziedziczną monarchią
konstytucyjną
 najważniejsze postanowienia konstytucji:
 władzę wykonawczą sprawuje „król Francuzów” (a nie, jak było przedtem, „z łaski bożej
chrześcijański król Francji i Nawarry”)
 władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Zgromadzenia Ustawodawczego
(Legislatywy), wybieranego na 2 lata; prawo wyborcze przysługiwało mężczyznom od
25 lat, spełniającym wymogi wysokiego cenzusu majątkowego; wybory miały charakter
pośredni (obywatele –elektorzy - deputowani)
 rozdział władzy wykonawczej i ustawodawczej: król nie miał inicjatywy ustawodawczej,
nie mógł rozwiązać Legislatywy; przysługiwało mu jedynie weto zawieszające –
zakwestionowana ustawa wchodziła w życie, jeżeli uchwaliły ją ponownie dwie
następne legislatywy; ministrowie, odpowiedzialni przed królem, nie mogli być
członkami Zgromadzenia Ustawodawczego
Główne ugrupowania polityczne w latach 1789-1792
 Stowarzyszenie Przyjaciół Konstytucji – miało swoją siedzibę w byłym kościele dominikańskim
św. Jakuba w Paryżu, dlatego jego członków zaczęto nazywać jakobinami; początkowo w
stowarzyszeniu przewagę mieli zwolennicy monarchii konstytucyjnej, jednak od objęcia w
kwietniu 1790 roku kierownictwa przez Maksymiliana Robespierre’a stowarzyszenie zaczęło się
szybko radykalizować; umiarkowani i konserwatywni członkowie założyli własną frakcję
Stowarzyszenie roku 1789, która w połowie 1791 dokonała secesji z ugrupowania jakobinów
 ci secesjoniści utworzyli klub fejantów (feuillants) – nazwa pochodzi od francuskiej nazwy
zakonu cystersów, gdyż zebrania członków tego klubu odbywały się w dawnym klasztorze
cystersów
 żyrondyści (od departamentu Gironde w południowo-zachodniej Francji, skąd pochodziło wielu
działaczy) – reprezentanci burżuazji prowincjonalnej, zwolennicy wojny z tyranami; przywódca
Jacques Pierre Brissot; inni czołowi politycy: Pierre Vergniaud, Armand Gensonné, Marguerite
Élie Guadet
 kordelierzy (nazwa od potocznego francuskiego określenia franciszkanów, bo w ich byłym
klasztorze zbierali się członkowie klubu, którego oficjalna nazwa brzmiała: Stowarzyszenie
Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela) – wpływy wśród drobnomieszczaństwa i proletariatu
paryskiego; przywódcy: Georges Danton, Camille Desmoulins, Jean Paul Marat
Rozkład sił politycznych w Legislatywie
 wybory do Legislatywy odbyły się we wrześniu 1791 roku; liczyła ona 745 deputowanych (o
połowę mniej niż Konstytuanta); do Legislatywy nie mogli kandydować deputowani Konstytuanty,
gdyż wcześniej uchwalono zakaz reelekcji
 liczbę zwolenników monarchii konstytucyjnej szacowano na 550-600 deputowanych, dominowali
wśród nich fejanci; reszta to zwolennicy republiki: żyrondyści i jakobini; oni wykazywali się w
Legislatywie największą aktywnością
 20 kwietnia 1792 roku Francja wypowiada wojnę Austrii, chcąc uprzedzić atak przygotowywany
przez emigrantów francuskich i ich sojuszników; w rządzie dominują wtedy ministrowie
żyrondystowscy z premierem Jeanem Rolandem na czele
Obalenie monarchii
 oskarżanie króla o knowania z wrogami rewolucji – emigrantami i obcymi dworami
 porażki armii generała Charlesa Dumourieza na froncie reńskim; ogłoszenie alertu ojczyzna w
niebezpieczeństwie
 9/10 sierpnia 1792 roku – szturm ludu paryskiego na pałac królewski Tuilerie, przygotowany
przez rewolucyjną Komunę Paryża (zarząd miasta) z inspiracji jakobinów; para królewska zostaje
umieszczona w areszcie domowym w zamku Temple; około 1400 ofiar sądów doraźnych
powołanych przez sankiulocką Komunę Paryża
 konfiskata i wyprzedaż majątków emigrantów; deportowanie z Francji ok. 25 tys. księży, którzy
odmówili złożenia przysięgi na wierność rewolucji francuskiej; wywieziono ich do kolonii,
głównie do Gujany Francuskiej; duchownym pozostałym we Francji zakazano noszenia sutann i
habitów
 wybory do Konwentu Narodowego – miały one charakter wyborów powszechnych (nie
obowiązywał cenzus majątkowy, prawo wyborcze uzyskali wszyscy mężczyźni od 21 lat żyjący z
własnej pracy)
 20 września 1792 roku – zwycięstwo Francuzów nad armią pruską pod Valmy (bitwa artyleryjska);
było to pierwsze zwycięstwo armii rewolucyjnej nad interwentami; wywołało euforię, stwarzającą
korzystną atmosferę dla proklamowania republiki
 22 września 1792 roku Konwent Narodowy oficjalnie proklamuje Republikę
 wprowadzenie kalendarza rewolucyjnego, w którym nową erę liczono od dnia proklamowania
republiki; rok został podzielony na 12 miesięcy: vendemiaire, brumaire, frimaire, nivose, pluviose,
ventose, germinal, floreal, prairial, messidor, thermidor, fructidor (kalendarz gregoriański został
przywrócony dekretem Napoleona z 1 stycznia 1806 roku)
Rządy żyrondystów
 żyrondyści dążą do ograniczenia roli Paryża na rzecz prowincji; układ sił w Konwencie
Narodowym: na 749 mandatów około 160 mieli żyrondyści, około 200 tak zwana Góra, czyli
jakobini i inne ugrupowania radykalne, a około 400 tak zwane Bagno, czyli umiarkowani
deputowani nastawieni koniunkturalnie, którzy na ogół wspierali żyrondystów
 sukcesy militarne Francji w walkach z Austrią i Prusami: zajęcie Sabaudii, ziem Rzeszy nad
Renem, Belgii; koncepcja granic naturalnych Francji
 eksport rewolucji – aneksje terytorialne w imię haseł republikańskich, bez uwzględniania
nastrojów miejscowej ludności; wzrost niechęci i wrogości wobec wojsk rewolucyjnych
 śledztwo przeciwko królowi po odkryciu jego tajnej korespondencji; Konwent Narodowy wydaje
wyrok śmierci, wykonany 21 stycznia 1793 roku; szok w Europie po dokonaniu królobójstwa z
inspiracji Góry
 Anglia przystępuje do wojny przeciwko rewolucyjnej Francji, zawiązuje się I koalicja
antyfrancuska; Anglicy obawiali się zachwiania równowagi europejskiej w wyniku między
innymi francuskiego podboju Holandii
 luty-marzec 1793 roku – klęski Dumourieza w Holandii i Belgii; generał podpisuje rozejm z
Austriakami, zobowiązując się ewakuować Belgię
 Dumouriez planuje marsz na Paryż i rojalistyczny zamach stanu; wobec porażki tych planów
(Konwent dymisjonuje go) generał przechodzi na stronę Austriaków
 marzec 1793 – wielkie powstanie rojalistyczne w Wandei (północny zachód Francji) –
przyczyny: ogłoszenie przez władze rewolucyjne poboru do wojska i zwalczanie przez rewolucję
Kościoła katolickiego, który w Wandei cieszył się wyjątkowo dużym poparciem i szacunkiem;
dekret żyrondystów o wyjęciu powstańców spod prawa i skazaniu na śmierć; powstanie
rozszerzyło się na Bretanię i Normandię
 potęgujący się kryzys gospodarczy: inflacja, braki w zaopatrzeniu; w Paryżu stronnictwo
Wściekłych (ksiądz Jacques Roux) domaga się kary śmierci dla spekulantów
 jakobini organizują 2 czerwca 1793 roku zamach stanu przy pomocy Gwardii Narodowej i ludu
paryskiego; aresztowanie ministrów żyrondystowskich; władzę skupia w swoich rękach
dziewięcioosobowy Komitet Ocalenia Publicznego
Dyktatura jakobinów (VI 1793-VII 1794)
 Maksymilian Robespierre na czele Komitetu Ocalenia Publicznego; stracenie żyrondystów z
Pierre Brissotem
 24 czerwca 1793 roku Konwent uchwalił opracowaną przez jakobinów konstytucję:
 powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn od 21 lat
 wybory mają charakter jawny: deputowani wybierani są na tzw. zebraniach
pierwiastkowych, gromadzących po 200-600 obywateli
 władzę wykonawczą sprawuje Rada Wykonawcza, a ustawodawczą Ciało
Prawodawcze; ustawy Ciała Prawodawczego wchodzą w życie po zatwierdzeniu ich
przez referendum ludowe
 państwo ma obowiązek zapewnić dostęp do oświaty wszystkim obywatelom
 państwo ma obowiązek pomagać biednym
 konstytucja jakobińska nigdy nie weszła w życie; zawieszono ją, motywując to koniecznością
zakończenia walki z wrogami rewolucji; odegrała jednak istotną rolę jako wzorzec dla kolejnych
pokoleń radykalnych republikanów
 terror jakobiński (w końcowej fazie, w czerwcu i lipcu 1794 roku, zwany Wielkim Terrorem):
 w ustawie o podejrzanych (uchwalonej 5 września 1793 roku) do wrogów rewolucji
zaliczono księży niezaprzysiężonych, szlachtę, emigrantów i ich rodziny oraz
wszystkich pozostałych, którzy w jakikolwiek sposób wykazali niechęć wobec
rewolucji
 walka z Kościołem i religią: masowo demolowano wnętrza świątyń jako zabytków
ciemnoty (na przykład w katedrze paryskiej zniszczono w październiku 1793 roku
wszystkie rzeźby i posągi), część kościołów zamieniono na świątynie Rozumu
 masowe konfiskaty majątków wrogów rewolucji
 rewolucja zjada własne dzieci: w marcu 1794 roku stracono przywódców paryskich
sankiulotów reprezentujących najbardziej radykalne siły rewolucji (zgilotynowany
został m.in. Jacques Rene Hébert); w kwietniu został zgilotynowany Georges Danton
oraz trzynastu jego współpracowników
 w okresie Wielkiego Terroru wszystkie sprawy były sądzone w Paryżu; oskarżonym
nie przysługiwało prawo do obrony, trybunał rewolucyjny nie musiał przesłuchiwać
świadków
 oparciem dla dyktatury jakobińskiej był proletariat Paryża i innych miast, dlatego w polityce
jakobinów poświęcono dużo miejsca kwestiom socjalnym:
 stosowanie cen maksymalnych
 powszechne laickie nauczanie podstawowe
Przewrót 9 thermidora (27 VII 1794)
 wiosna 1794 roku – sukcesy armii francuskiej: wkroczenie do Belgii (powstanie kościuszkowskie
uniemożliwiło interwencję Rosji)
 opozycja antyjakobińska – Joseph Fouche i Paul Barras, związani z jakobinami, ale winni
nadużyć, i dlatego obawiający się Robespierre’a, głównymi organizatorami przewrotu
 27 lipca – Konwent Narodowy przegłosowuje wyjęcie spod prawa Robespierre’a i Saint-Justa;
stracenie obu przywódców
 termidorianie jako siła centrowa rewolucji; po przejęciu władzy otwierają kościoły, pacyfikują
Wandeę i Bretanię; biały terror przeciwko jakobinom i sankiulotom
 wrzesień 1795 roku – uchwalenie konstytucji: cenzus majątkowy, dwustopniowe wybory do
dwuizbowego parlamentu (Rada Pięciuset i Rada Starszych); elektorów (których było około 30
tys.) wybierali wszyscy płacący podatek bezpośredni; co roku wymieniano jedną trzecią składu
parlamentu
Rządy dyrektoriatu
 3 października 1795 roku – po wyborach powołanie pięcioosobowego Dyrektoriatu jako władzy
wykonawczej; dyrektorów powoływała Rada Starszych z listy przedstawionej przez Radę
Pięciuset; co roku wymieniano jednego z członków Dyrektoriatu
 sukcesy na froncie: kampania włoska generała Napoleona Bonaparte, zwycięstwa armii
francuskiej w Czechach i Bawarii
 w roku 1797 zawarcie pokoju z Austrią w Campo Formio: dominacja Francji we Włoszech i
Niderlandach (do Francji przyłączona Belgia oraz Republika Batawska); zgoda Austrii na przyszłe
przyłączenie Nadrenii do Francji; Austria traci Lombardię
Zamach stanu Napoleona Bonaparte (18 brumaire’a - 9 XI 1799)
Wyprawa do Egiptu
W maju 1798 r. ruszyła wyprawa Bonapartego do Egiptu. Wzięło w niej udział 38 tys. żołnierzy
i 16 tys. marynarzy. Atakując ten kraj, będący częścią imperium tureckiego, Bonaparte chciał zagrozić
głównemu szlakowi komunikacyjnemu do Indii brytyjskich – był to pomysł francuskiego ministra
spraw zagranicznych Charlesa de Talleyranda.
W lipcu 1798 r. armia francuska rozbiła oddziały mameluków (wyzwoleńców egipskich) w Bitwie
pod Piramidami, co umożliwiło Francuzom opanowanie całego terytorium Egiptu. Jednak 1 sierpnia
angielski admirał Horacy Nelson zniszczył flotę francuską w bitwie morskiej pod Abukirem.
Francuzi zostali odcięci od źródeł zaopatrzenia, co w konsekwencji zadecydowało o niepowodzeniu
wyprawy.
 uformowanie się II koalicji z udziałem Anglii i zagrożenie francuskiego stanu posiadania we
Włoszech
 1799 rok – Bonaparte wraca z Egiptu; 9 listopada 1799 roku mianowany zostaje przez obie izby
parlamentu pierwszym konsulem – początek dyktatury wojskowej
Znaczenie rewolucji francuskiej
 zniesienie podziału stanowego i przywilejów feudalnych, równość wobec prawa, początek
kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego
 szerzenie ideałów wolności i równości, zainicjowanie walki przeciwko systemowi
absolutystycznemu w całej Europie