Polityka 1 kor 2.indd

Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądx cześci niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej
techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in. ), wymaga pisemnej zgody Wydawcy
WSPÓŁCZESNE PRZESIEDLENIA DO FINLANDII
Paweł Hut
Instytut Polityki Społecznej UW
WSTĘP
Po zakończeniu II wojny światowej w Europie
Środkowo-Wschodniej przebieg granic odzwierciedlał
uprzywilejowaną pozycję Związku Sowieckiego w regionie. Tym samym znaczna część narodów, których
„etniczne” państwa przesunięto na zachód, pozostała
w granicach ZSRS. W ramach dwu akcji przesiedleńczych do Polski wyjechało ponad milion osób. Finowie uzyskali tę możliwość dopiero po 1989 r.
Należy podkreślić, że współcześnie akcje przesiedleńcze prowadzone są do: RFN, Polski, Szwecji,
Finlandii, Grecji, na obszar byłej Jugosławii, na Węgry, Słowację i obszar byłego ZSRS (w tym do Federacji Rosyjskiej, na Ukrainę, Łotwę i Litwę, do Kazachstanu)1.
Analiza danych statystycznych dowodzi, że współcześnie najliczniejsza grupa przesiedleńców przybyła
do Niemiec (od 1950 r. ponad 4,5 mln). Charakterystyczne jest także to, że uzyskiwane tam wsparcie
miało charakter wielosektorowy (zaangażowane podmioty państwowe, krajowe, wyznaniowe, społeczne).
Nieco odmiennie proces przesiedleń przebiegał do
Finlandii. Wprawdzie umożliwiono tam osiedlanie się
na podstawie kryterium etnicznego, jednak skala
wsparcia i zaangażowania różnych podmiotów bała
mniejsza. W niniejszym artykule zostanie omówiona
akcja przesiedleńcza do Finlandii.
UWARUNKOWANIA PRZESIEDLEŃ DO FINLANDII
Zwolennikiem umożliwienia osobom deklarującym
fińskie pochodzenie z obszaru Związku Sowieckiego
był prezydent Finlandii w latach 1982–1994 Mauno
Koivisto. W 1990 r. w wywiadzie telewizyjnym oświadczył, że fińskie władze są zainteresowane umożliwieniem trwałego osiedlenia się w Finlandii obywatelom
ZSRS, którzy czują się związani z Finlandią.
Dane spisowe w Związku Sowieckim wskazywały
na obecność 72 356 Finów w 1959 r. Spis z 1970 r.
podawał obecność 62 307 osób tej narodowości
i 55 687 w 1979 r.2. Powyższe dane dotyczą Finów
mieszkających w Rosyjskiej Federacyjnej SRS. Można jednak przyjąć, że diaspora fińska była liczniejsza
od wykazywanej w oficjalnych danych. Po części
wynikało to ze specyfiki miejsc pobytu Finów, którzy
w ramach deportacji byli osiedlani w odległych częściach ZSRS. Obecność Finów w społeczeństwie rosyjskim, a później sowieckim, była konsekwencją
włączenia terenów zasiedlonych przez ludy ugrofińskie do Imperium Rosyjskiego w XVIII wieku3, a także
z późniejszych działań podejmowanych przez władze
sowieckie w XX wieku4.
W latach 90. władze z Helsinek skierowały program przesiedleńczy do niejednolitej grupy mogącej
28
identyfikować się z tożsamością fińską. Uznano, że
osoby mieszkające (lub wywodzące się) z przygranicznego regionu utożsamiają się z narodem fińskim. Należy jednak wskazać, że opisywany region
Ingrii zasiedlają zarówno Iżorowie5 (Ingrowie), jak też
przedstawiciele napływowej ludności fińskiej (Ingrianie); obie te grupy bywają często ze sobą utożsamiane.
Możliwość trwałego osiedlenia się w Finlandii skierowana była przede wszystkim do obywateli Związku
Sowieckiego, niemniej jednak szansę taką uzyskali
także Finowie i ich potomkowie z całego świata, m.in.
z Kanady6.
Kategorie konfesyjne – przede wszystkim wyznanie luterańskie, nie zostały uznane za oczywisty wyznacznik tożsamości; po części wynikało to z nikłej
roli życia religijnego w środowisku ludności fińskiej,
szczególnie tej osiedlonej w odległych obwodach
ZSRS lub w miastach.
Decyzję polityczną o rozpoczęciu akcji przesiedleńczej uzasadniano w znacznym stopniu przesłankami ekonomicznymi7. Należy pamiętać, że przełom
lat 80. i 90. to czas epokowej zmiany gospodarczej
w Finlandii – w latach 1980–1985 roczny wzrost PKB
wynosił 3%, a do 1988 r. osiągnął rozmiar 3,9%. Towarzyszył temu wzrost nakładów inwestycyjnych
i produkcji przemysłowej. Załamanie nastąpiło wraz
z ograniczeniem wymiany handlowej z ZSRS i później
państwami powstałymi po jego rozpadzie. Postanowiono wówczas o inwestowaniu w przemysł nowoczesnych technologii (np. Nokia).
Dla uzupełnienia tego obrazu należy dodać, że
Finlandia nie stała się krajem docelowym dla imigrantów z ubogiego Południa i nadal charakteryzuje się
jednym z najniższych wskaźników obecności imigrantów w UE.
Po doświadczeniach pierwszych pięciu lat akcji
przesiedleńczej władze Finlandii przyjęły zasadę dobrowolności wyboru, jako kluczową w podejmowaniu
decyzji migracyjnych. Oznacza to, że zadaniem instytucji państwowych jest stworzenie warunków do trwałego pobytu w Finlandii, przy czym rozpowszechnione jest stosowanie pojęcia „ekspatriacja” dla tego
typu migracji. W debacie publicznej pojawiają się głosy – szczególnie w sytuacji medialnego nagłaśniania
problemów adaptacyjnych Finów z b. ZSRS – krytycznie oceniające imigrację etniczną8.
Komentarze wskazują na „zanikanie języka fińskiego” w Federacji Rosyjskiej, a także bezużyteczność infrastruktury (finansowanej przez Helsinki)
mającej służyć Finom w b. Związku Sowieckim. Na
początku obecnej dekady zapytano wprost: czy
obecność Finów poza granicami Finlandii jest powodem do wstydu? Pytanie to było retoryczne, zaś
debata rozpoczęta na łamach gazety „Helsingin SoPolityka Społeczna nr 1/2011
nomat” dowodziła zasadności pozostawienia potencjalnych imigrantów w ich krajach pochodzenia.
Głosy te nie są marginesem dyskusji. Można też
wskazać, że początkowe zaangażowanie osób wywodzących się z Ingrii w organizowanie akcji przesiedleńczej znacznie zmalało – po części jest to efekt
negatywnego stereotypu dotyczącego imigracji Finów z Federacji Rosyjskiej i Estonii.
O przesiedlenie się do Finlandii początkowo mogły ubiegać się osoby, które wykazały swoją fińską
tożsamość – zadeklarowały się jako Finowie lub posiadały wśród przodków Finów (przynajmniej jedno
z rodziców lub dwoje dziadków narodowości fińskiej).
Napływ osób deklarujących się jako Finowie wywołał liczne kontrowersje warunkowane występowaniem widocznych problemów: społecznych, ekonomicznych i politycznych. Sprawą zainteresowali się
przedstawiciele fińskiego Parlamentu (Komitet Spraw
Zagranicznych), którzy doszli do wniosku, że problemy adaptacyjne są wynikiem nieznajomości języka
fińskiego. Źródeł tej sytuacji dopatrywano się w polityce sowietyzacji, a także braku infrastruktury edukacyjnej.
Równocześnie pojawiły się opinie kwestionujące
fińskie pochodzenie imigrantów. Zwracano uwagę na
powszechne bezrobocie w grupie przyjezdnych, rosyjską jednojęzyczność (monolingwizm), ale także
występowanie przypadków fałszowania dokumentacji (sowieckiej), która była uwzględniana w postępowaniu przesiedleńczym przez władze Finlandii.
Doświadczenia przełomu lat 1989/1990 i trwałe,
korzystne zmiany w poziomie życia społeczeństw
dawnego bloku wschodniego uzasadniały wprowadzenie pewnych regulacji, które przez samych przesiedleńców były oceniane jako utrudnienia lub
ograniczenia, a wśród nich obowiązek wszczynania
procedury przesiedleńczej poza granicami kraju przyjmującego.
W 1996 r. od przesiedleńców zaczęto wymagać
utożsamiania się z „fińskością”, umiejętności porozumiewania się po fińsku, a także posiadania jednego
z rodziców narodowości fińskiej9. Najsilniejsze obawy budził brak identyfikacji imigrantów z kulturą (tożsamością) fińską i zauważalna identyfikacja z kulturą
rosyjską lub estońską. Przy uwzględnieniu rzeczywistych możliwości nauki i kultywowania języka fińskiego w b. ZSRS podjęto decyzję o kursach przygotowujących do przesiedlenia (informacje o kraju
przyjmującym w języku fińskim). W ich zakres wchodziła również nauka języka fińskiego.
Warto podkreślić, że aktywną rolę w tych działaniach odgrywa Ministerstwo Pracy Republiki Finlandii,
które ma swoje przedstawicielstwo w placówce dyplomatycznej w Petersburgu, i wraz z Narodową Radą Edukacji odpowiada za prowadzenie tych trzymiesięcznych kursów.
OSIEDLANIE SIĘ W FINLANDII
Zgodnie z art. 7 Konstytucji Finlandii obywatele
i osoby przebywające legalnie na terytorium Republiki Finlandii nie mogą być ograniczane w swobodzie
wyboru miejsca pobytu. Oznacza to, że wprawdzie
można zapewnić osobie przesiedlającej się lokal
mieszkalny, niemniej jednak zachowuje ona prawo do
zmiany miejsca pobytu.
Osoby przebywające w Finlandii uczestniczą
w kursach przysposobieniowych i nadal uczą się jęPolityka Społeczna nr 1/2011
zyka fińskiego. Znajomość języka traktowana jest
jako czynnik warunkujący zatrudnienie, zaś samo
zatrudnienie uznawane jest za najistotniejszą metodę adaptacji10. Nieskrywanym celem kursów jest
znalezienie pracy dla imigrantów. W ramach kursów
odbywa się także przysposobienie zawodowe.
Osiedleni w ramach akcji przesiedleńczej Finowie
z b. ZSRS w różnych częściach kraju w większości
(na własny koszt) zdecydowali się na przeprowadzkę
do Helsinek. Ten typ migracji wewnętrznej umożliwił
przybyszom uniknięcie ścisłej kontroli ze strony administracji państwowej – w wielkim mieście imigranci
zyskali anonimowość. Pod koniec lat 90. podjęto nawet próbę relokacji imigrantów etnicznych na inne
obszary Finlandii, jednak akcja ta zakończyła się niepowodzeniem.
Imigracja etniczna, choć z założenia miała być
kontrolowana przez władze w Helsinkach, wykazała
niemożność objęcia całkowitą kontrolą procesu przesiedleńczego. W pierwszej połowie lat 90. część
osób, które wystąpiły z wnioskiem o wydanie wizy
i zostały objęte postępowaniem przesiedleńczym,
wyjechała na własną rękę do Finlandii i nie czekając
na decyzję władz fińskich przybywały do Helsinek
w poszukiwaniu pracy i stabilizacji.
W początkach lat 90. liczni imigranci etniczni z b.
ZSRS znajdowali z reguły zatrudnienie i mieszkanie
samodzielnie, tylko niekiedy przy wsparciu podmiotów zatrudniających. Zgodnie z obowiązującymi
regulacjami odpowiedzialność za znalezienie mieszkania spoczywa na władzach komunalnych, które
początkowo udostępniają lokal „przejściowy” (użytkowany maksymalnie przez pół roku). Po upływie
tego czasu imigranci kierowani są do właściwego
(docelowego) mieszkania11.
Lokalne władze ponoszą kluczową odpowiedzialność za zagwarantowanie miejsca pobytu oraz bezpieczeństwo socjalne. Nie ma odrębnie uregulowanego obowiązku posiadania zagwarantowanej pracy, co
eksponowane jest jako czynnik wzmagający ryzyko
socjalne.
Zezwolenie na stały pobyt w Finlandii udzielane
jest osobom, które pozytywnie przeszły przez postępowanie administracyjne.
Współcześnie (2010 r.) proces migracji etnicznej jest zróżnicowany. Osoba zainteresowana składa
wniosek w placówce dyplomatycznej w kraju pochodzenia (dotyczy osób narodowości fińskiej, Finów
Ingryjskich, byłych obywateli fińskich lub ich potomków). W zależności od przynależności do jednej
z grup przesiedlenie przebiega w następujący sposób.
Finowie Ingryjscy obowiązkowo uczestniczą w kursach przygotowawczych, w czasie których prowadzone są zajęcia językowe i zawodowe. Po odbyciu kursu wymagana jest znajomość języka fińskiego lub
szwedzkiego, a także posiadanie miejsca osiedlenia.
Po spełnieniu tych warunków Służba Migracyjna Finlandii (Migri) wydaje zgodę na udzielenie zezwolenia
na pobyt w Finlandii. Obowiązujące przepisy ograniczają ważność pierwszego zezwolenia na pobyt do
12 miesięcy, z możliwością jego wydłużenia.
Byli obywatele fińscy i ich potomkowie składają
wniosek w placówce dyplomatycznej lub w jednostce
policji w Finlandii. W przypadku wniosku składanego
bezpośrednio w Finlandii istnieje wymóg legalnego
wjazdu na terytorium Republiki Finlandii. Następnie
wniosek przekazywany jest do Migri, gdzie podejmowana jest decyzja w sprawie zezwolenia na pobyt.
29
W przypadku pozytywnej decyzji wnioskodawca informowany jest przez placówkę dyplomatyczną lub
policję o uzyskaniu zgody na pobyt, która jest ważna
4 lata i może być przedłużona12.
Obywatelstwo nadawane jest dopiero po upływie
czasu określonego w zezwoleniu na pobyt. Rozwiązanie to umożliwia zachowanie prawnej kontroli nad ruchem migracyjnym, a także gwarantuje imigrantom
łączność z krajem pochodzenia, w tym np. uczestnictwo w procesach reprywatyzacyjnych.
SKUTKI IMIGRACJI ETNICZNEJ W FINLANDII
Można wymienić kilka skutków zjawiska imigracji
etnicznej w Finlandii.
1. Następuje koncentracja imigrantów w regionach silnie zurbanizowanych i przede wszystkim
w geograficznej bliskości krajów pochodzenia (południowa i wschodnia część Republiki Finlandii).
Aglomeracja Helsińska skupia łącznie 30% ogółu imigrantów w Finlandii, z czego 1/3 stanowią Finowie
Ingryjscy (ponad 12 tys. osób). W Turku przebywa
ponad 2,5 tys. Finów Ingryjskich, w Espoo, Pori, Tampere jest ich ponad 800.
2. Zauważalne problemy adaptacyjne imigrantów
to utożsamianie się z krajem pochodzenia, nieznajomość języka fińskiego/szwedzkiego, pozostawanie
poza rynkiem pracy, tworzenie enklaw rosyjskojęzycznych wraz z innymi grupami imigrantów z b. ZSRS.
3. Następuje wzrost potencjału demograficznego.
Przy uwzględnieniu, że w Finlandii mieszka 5,3 mln
osób, zaś na 1 km2 przypada 15 osób, imigracja etniczna, która objęła około 40 tys. osób, oceniana jest
jako korzystna. Na rozpatrzenie wniosku nadal oczekuje około 10 tys.
4. W tle publicznych rozważań o imigracji osób
deklarujących związek z Finlandią pojawia się także kwestia kosztów. Ich sumaryczne oszacowanie
w ostatnich dwóch dekadach jest utrudnione. W proces przesiedleń, który z reguły jest długotrwały, zaangażowane są różnorodne podmioty: instytucje centralne, komunalne, wyznaniowe i NGOS-y. Uwzględniając
koszt funkcjonowania administracji oraz standardy
działania służb społecznych można szacować, że
osiedlenie jednej rodziny (2+2) wynosi obecnie około
31 tys. euro rocznie.
Nie potwierdzono, by długotrwały pobyt imigrantów etnicznych powodował odejście od korzystania
ze świadczeń pomocowych. Wskazuje się wręcz, że
niskie kwalifikacje i słaba znajomość języka ojczystego lokują imigrantów na takiej pozycji, że świadczenia
z pomocy społecznej stają się atrakcyjniejsze, niż
dochody z legalnego zatrudnienia.
nieniu sytuacji gospodarczej – liczyły na przyjazd
osób, które stosunkowo łatwo odnajdą się w nowych
warunkach i przysporzą korzyści krajowi. Bez wątpienia elementem destrukcji procesu adaptacji było
wieloletnie odcięcie od realiów życia w Finlandii i powszechne ugruntowanie „świadomości sowieckiej”.
Wreszcie, co nie jest bez znaczenia, imigranci etniczni wyjazd odbywali w nieznane; byli zdani wyłącznie na funkcjonariuszy instytucji zewnętrznych i nie
mogli liczyć na wsparcie krewnych, z którymi na skutek zmian politycznych zostali rozdzieleni. Ten ostatni
aspekt należy uznać za kluczowy dla oceny pomyślności procesu adaptacji. Właśnie brak możliwości
afiliacji, znalezienia grupy, z którą można się identyfikować, powoduje, że mieszkańcy Helsinek, którzy
przesiedlili się z b. ZSRS, zamykają się w gronie innych przyjezdnych.
Do pozytywnych skutków imigracji etnicznej można zaliczyć odmłodzenie struktury ludności poprzez
imigrację osób w wieku przedprodukcyjnym oraz
studentów, choć ze względu na ostre formalne kryteria najłatwiej uzyskiwali potwierdzenie tożsamości
i wsparcie w kraju przyjmującym najstarsi (urodzeni
przed wojną). Przesłanki demograficzne dowodzą
niekonsekwencji władz Finlandii, które z jednej strony
oczekiwały owocnego przebiegu procesu adaptacji,
z drugiej zaś zachowania pewnych postaw, charakterystycznych dla kraju pochodzenia imigrantów (np.
wysokiej dzietności wśród kobiet). Skutki demograficzne należy jednak oceniać długoterminowo.
Opisane migracje etniczne wymagają uwzględnienia kontekstu ekonomicznego: sytuacji materialnej
w kraju pochodzenia i w Finlandii.
Przyjazdy do Finlandii charakteryzuje ograniczone
zaufanie, którym obdarzano przyjezdnych; objawia
się ono znaczną wstrzemięźliwością w nadawaniu
obywatelstwa rodakom ze Wschodu.
1
2
3
4
PODSUMOWANIE
Współczesna polityka imigracyjna oparta na przesłankach etnicznych w Finlandii (a również w RFN)
okazała się być niezadowalająca. Skala oczekiwań,
a także dystans kulturowy przesiedleńców stały się
główną barierą w procesie adaptacji. Dodatkowo czynnik ilościowy – masowość i przestrzenna koncentracja
napływu osób posługujących się w życiu codziennym
i zawodowym językiem rosyjskim zachwiał procesem
adaptacji. Bilans ponoszonych kosztów i spodziewanych korzyści stał się niekorzystny.
Można przyjąć, że władze Finlandii – na podstawie
posiadanych danych statystycznych i przy uwzględ30
5
Stosowana do opisu procesu przesiedleńczego o charakterze etnicznym nomenklatura nie jest jednolita zarówno
pod względem prawnym, jak i naukowym. Wykorzystywane są pojęcia: repatriacja, ekspatriacja, powrót, wysiedlenie (późne wysiedlenie).
Nasielienije SSSR 1987; Statisticzeskij Sbornik, Moskwa
1988, s. 102
Miejscem o najwyższym stopniu koncentracji ludności
fińskiej była Ingria Po podpisaniu w październiku 1920 r.
układu pomiędzy Finlandią i bolszewicką Rosją w Tartu
obszar ten włączono do Rosji. Spis ludności z 1926 r.
wykazywał obecność 114 831 Finów, którzy dominowali
w północnej Ingrii.
W 1928 r. rozpoczęto kolektywizację w Ingrii. Wobec oporu miejscowej ludności w latach 1929–1931 18 tys. osób
(4320 rodzin), uznanych za kułaków z północnej Ingrii,
zostało deportowanych do Wschodniej Karelii, pozostali
do Kazachstanu i innych miejsc w centralnej Azji. Na
położenie Finów Ingryjskich wpłynęło także wytyczenie
w 1934 r. strefy przygranicznej wzdłuż zachodniej granicy
ZSRS – przebywanie w tym miejscu bez specjalnej zgody organów bezpieczeństwa było zabronione. W marcu
1935 r. G. Jagoda rozpoczął masowe wysiedlenia Estończyków, Łotyszy i Finów z okolic Leningradu. Ponad 7 tys.
osób (2 tys. rodzin) było deportowanych z Ingrii do Kazachstanu, centralnej Azji i do ośrodków przemysłowych
na Uralu. W maju i czerwcu 1936 r. w kolejnej fali deportacji
ponad 20 tys. Finów z okolic Valkeasaari, Lempaala, Vuole
i Miikkulainen przesiedlono w okolice Wołogdy i na Syberię. Szacuje się, że ogółem około 60 tys. rosyjskich Finów
zostało deportowanych w inne miejsca ZSRS.
Iżorowie posługują się własnym językiem iżorskim, który
jest spokrewniony z językiem fińskim; w 1959 r. podczas
Polityka Społeczna nr 1/2011
6
7
8
9
10
11
12
spisu ludności zarejestrowano 1062 Iżorian; w 1979 r. już
tylko 748. Spis ludności z 1989 r. odnotował 829 osób tej
narodowości, z tego 449 na obszarze Rosyjskiej Federacyjnej SRS i 228 osób w Estońskiej SRS.
Finlandia jest krajem o długich tradycjach emigracyjnych,
głównie do Ameryki Północnej. Na podstawie danych
statystycznych można przyjąć, że dopiero w latach 90.
bilans migracyjny wykazywał nadwyżkę imigrantów nad
emigrantami.
Nie ma dostępnych informacji w sprawie rozmów między
stroną fińską i sowiecką (rosyjską) w kwestii imigracji do
Finlandii obywateli ZSRS (FR).
Zob. Helsingin Sanomat 2002 r.; od 2002 r. na łamach
tego dziennika zaczęły pojawiać się krytyczne głosy,
poddające w wątpliwość sens przesiedlania do Finlandii
byłych obywateli ZSRS.
W ustawodawstwie fińskim nie ma definicji „fińskości”; nie
ma także definicji pochodzenia lub narodowości; zaznaczone jest natomiast uprzywilejowanie migracji etnicznej.
W opracowaniach fińskich pojawia się określenie reintegracja.
W proces poszukiwania odpowiedniego mieszkania włączani są także sami zainteresowani.
W przypadku negatywnej decyzji zarezerwowano tryb
odwoławczy do sądu administracyjnego (Najwyższy Sąd
Administracyjny – KHO). W przypadku nieodwoływania
się od decyzji lub decyzji negatywnej w trybie odwoławczym imigrant zostaje zobowiązany do opuszczenia
terytorium Finlandii.
LITERATURA
Bonin J. (2010), Migrations- und Integrationspolitik in Dänemark und Finnland – ein nordischer Sonderweg?, Rostock.
Elrick J., Frelak J., Hut P. (2006), Polska i Niemcy wobec
rodaków na Wschodzie, Warszawa.
Gulieva A. (2003), Ingrian immigration to Finland after 1990;
A case study in Turku, Turku.
Hut P. (2002), Warunki życia i proces adaptacji repatriantów
w Polsce w latach 1992–2000, Warszawa.
Koskela K. (2010), New explorations in Finnish migration
studies: the emerging case of the skilled migrants, E-migrinter (5).
Siedlecki J. (1990), Losy Polaków w ZSRR w latach 1939–
–1986, Londyn.
Tinguy A. de, Hadiijsky M. (1997), Repatriacja osób w wyniku
zmian politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej,
Komitet Ekspertów (MG-REP), Rada Europy, CDMG (97)
13E.
SUMMARY
This article describes started at 80. the displacement action former soviet citizens to Finland. Permanent/
hard settling was tied in Finland with activity of government office and social policy institutions. Process was
tied with many problems at the adaptation process. Besides, indicates on diminishing number Finns in former
USSR area. In effect of led action ca. 40 thousand persons arrived to Finland. Characteristic of displacement
process in Finland is required period of stay in new country before enforcement of citizenship status.
Jadwiga Suchecka, EKONOMIA ZDROWIA I OPIEKI
ZDROWOTNEJ, Wolters Kluwer Polska, Warszawa
2010, stron 304.
Sektor zdrowia stanowi niezwykle wrażliwą sferę życia społecznego, w której splatają się problemy ekonomiczne, społeczne i etyczne. Sfera ochrony
zdrowia jest przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych, w tym – w ostatnich latach coraz intensywniej – ekonomii. W ujęciu makroekonomicznym bada
się przede wszystkim wpływ stanu zdrowia ludności
oraz systemu opieki zdrowotnej na wzrost gospodarczy oraz poprawę komfortu życia (ang. well-being),
natomiast w ujęciu mikroekonomicznym na produktywność osób oraz gospodarstw domowych. Teorie ekonomii mogą być pomocne w rozwiązywaniu
trudnych problemów związanych z dostosowaniem
ograniczonych zasobów do rosnących, a w istocie
nieograniczonych potrzeb zdrowotnych populacji.
Prof. Jadwiga Suchecka w omawianej publikacji
zajęła się ekonomiczną analizą sektora zdrowia.
Zgodnie ze współczesnymi badaniami autorka rozgranicza dziedzinę ekonomii zdrowia (dotyczącą
procesów produkcji, wymiany i konsumpcji dóbr
i usług zdrowotnych – s. 9) oraz ekonomii opieki
zdrowotnej (zajmującą się obszarem funkcjonowania systemu zdrowotnego oraz sposobami finansowania świadczeń zdrowotnych – s. 9). Specyficzne
problemy występujące w sektorze zdrowia zostały
logicznie przełożone na język teorii ekonomicznej,
Polityka Społeczna nr 1/2011
m.in. poprzez zdefiniowanie zdrowia i opieki zdrowotnej w kategoriach towaru ekonomicznego, scharakteryzowanie efektu finalnego, przedstawienie zagadnień związanych z podażą i popytem na usługi
opieki zdrowotnej.
Monografia składa się z ośmiu rozdziałów. W pierwszych rozdziałach autorka zapoznaje czytelnika z problematyką ekonomiczną w odniesieniu do systemów
zdrowotnych, następnie definiuje przedmiot i zakres
analiz ekonomicznych w sektorze zdrowia, a także
efekt finalny – stan zdrowia populacji. W kolejnych
zaprezentowane zostały metody przeprowadzania
analiz ekonomicznych związanych z: podażą i popytem na opiekę zdrowotną, równowagą między
stroną popytową i podażową, efektywnością alokacji
zasobów w sektorze zdrowia. Publikację zamykają
interesujące rozważania na temat rynku ubezpieczeń
zdrowotnych.
Rozdział pierwszy zatytułowany Wprowadzenie do
problematyki ekonomicznej przedstawia kluczowe zagadnienia ekonomiczne występujące w badaniach sfery ochrony zdrowia: powiązanie sfery ochrony zdrowia
z całą gospodarką narodową, szczególne znaczenie
ekonomii normatywnej i teorii dobrobytu oraz wzajemne relacje systemów ekonomicznego, zdrowotnego
i finansowego.
Poznanie zalet i wad systemów zdrowotnych jest
niezbędne do zastosowania odpowiednich analiz
ekonomicznych. Z tego powodu w rozdziale drugim
pt. Modele systemów zdrowotnych scharakteryzo31