Charakterystyka fizjograficzna autorstwa E. Malec 314 kB

Kozienice - test.kozienice.pl
Wygenerowano: 08-06-2016
LOKALIZACJA I CHARAKTERYSTYKA
[23-02-2016]
Charakterystyka fizycznogeograficzna
Charakterystyka fizycznogeograficzna Gminy Kozienice jest częścią pracy magisterskiej autorstwa Pani Ewy Malec.
Ewa Malec – mgr geografii UMCS w Lublinie; dyplom NKJO w Radomiu, specjalność j. niemiecki; licencjat j. niemieckiego na UW w Warszawie;
studia podyplomowe w zakresie „Finansowania i zarządzania działalnością oświatową”, studia podyplomowe w zakresie „Technologii
informacyjnych”;
w latach: 1997-2010 - nauczyciel geografii po niemiecku w klasach dwujęzycznych w VI LO im. J. Kochanowskiego w Radomiu; radna Rady
Miejskiej w kadencji 2002-2006, 2010- 2014, 2014-2018; od roku 2006 dyrektor I LO im. Stefana Czarnieckiego w Kozienicach.
Położenie
Gmina Kozienice położona jest w północno - wschodniej części byłego województwa radomskiego, w widłach rzek: Wisły i Radomki. Od północy
graniczy z gminą Magnuszew, od zachodu z gminą Głowaczów, od południa z gminami: Pionki i Garbatka, od strony wschodniej z gminą
Sieciechów. Północno - wschodnią granicę gminy Kozienice stanowi Wisła.
Według podziału dotyczącego całej Polski (Dylikowa A. 1973), teren gminy Kozienice należy do regionu Niziny Mazowieckiej stanowiącej część
Krainy Wielkich Dolin. Teren ten został przez Dylikową nazwany Puszczą Kozienicką. Według podziału A. Chałubińskiej i T. Wigata (1954) obszar
ten należy do Małego Mazowsza. Natomiast według fizycznogeograficznego podziału Polski (Kondracki J. 1988) ten obszar należy do Nizin
Środkowopolskich, makroregion Nizina Środkowomazowiecka, mezoregion Równina Kozienicka. Północno - wschodnie obrzeża gminy należą do
mezoregionu Dolina Środkowej Wisły.
Położenie fizycznogeograficzne Gminy Kozienice, wg regionalizacji fizycznogeograficznej Polski, opracowanej przez J. Kondrackiego (1988)
1:1250000.
oznaczenia niebieskie - rzeki
oznaczenia czerwone - granice gminy
Objaśnienia :
318 - Niziny Środkowopolskie
318.7 - Nizina Środkowomazowiecka
318.72 - Równina Łowicko - Błońska
318.75 - Dolina Środkowej Wisły
318.76 - Równina Warszawska
318.77 - Równina Kozienicka
318.79 - Równina Garwolińska
318.8 - Wzniesienia Południowo - mazowieckie
318.83 - Wysoczyzna Rawska
318.85 - Dolina Białobrzeska
318.86 - Równina Radomska
318.9 - Nizina Południowopodlaska
318.92 - Wysoczyzna Kałuszyńska
318.93 - Obniżenie Węgrowskie
318.94 - Wysoczyzna Siedlecka
318.95 - Wysoczyzna Żelechowska
318.96 - Równina Łukowska
318.97 - Pradolińa Wieprza
318.98 - Wysoczyzna Lubartowska
343 - Wyżyna Lubelsko - Lwowska
343.l - Wyżyna Lubelska
343.12 - Płaskowyż Nałęczowski
Równina Kozienicka graniczy od północy, przez dolinę Pilicy, z Równiną Warszawską, od wschodu z Doliną Środkowej Wisły (część północno
wschodnia gminy od linii Łaszówka - Kajzerówka, należy do tego mezoregionu), od południa i zachodu z Równiną Radomską.
Kozienice znajdują się w odległości 96 km na południe od Warszawy, 35 km na północny - wschód od Radomia i około 40 km na północny - zachód
od Puław. Gmina położona jest przy skrzyżowaniu dróg: Warszawa - Warka - Kozienice - Sandomierz, Warszawa - Magnuszew - Kozienice Puławy i Radom - Kozienice.
Budowa geologiczna
Na podstawie analizy tektoniki warstw podkenozoicznych (Pożaryski W. 1974) Równinę Kozienicką zalicza się do waryscyjskiego rowu lubelskiego,
objętego młodokarbońskimi ruchami zapadliskowymi. Rów lubelski jest częścią przegłębienia perykratonicznego cechsztyńsko - mezozoicznego.
Na podstawie analizy charakteru przebudowy kimeryjsko - laramijskiej wspomniany autor wyróżnił synklinorium brzeżne, które - zależnie od
budowy podłoża - podzielił na trzy odcinki: lubelski, warszawski i pomorski. Równinę Kozienicką zalicza do północnej części odcinka lubelskiego.
Przez obszar gminy przebiega synklina Kozienice - Puławy.
Podłoże krystaliczne na całym obszarze synklinorium brzeżnego nie zostało nawiercone. Na podstawie badań sejsmicznych przypuszcza się, że
występuje ono na głębokości 6 - 9 km (Boczar M. 1971).
Osady kambryjskie w synklinorium brzeżnym zostały nawiercone w okolicy Płońska. W ordowiku i sylurze obszar ten był zalany morzem
epikontynentalnym. Osady tego okresu, ze względu na znaczną głębokość występowania, nie są rozpoznane w obrębie Równiny Kozienickiej
(Pożaryski W. 1974, Znosko I. 1966, Żelichowskł A., M. 1964).
Miąższość osadów dewońskich jest różna - od kilkuset do 1 500 m. Osady dewonu dolnego są wykształcone w facji old redu, jako łupki ilaste, pstre
mułowce ze szczątkami ryb i roślin. Dewon środkowy wykształcony jest w facji węglanowej, jako margle, dolomity i wapienie z fauną koralowców.
Osady dewonu górnego to wapienie, margle, piaskowce i mułowce (Pożaryski W. 1974).
Na terenie Równiny Kozienickiej znajdują się 4 otwory stratygraficzno - poszukiwawcze: najbliżej położony jest otwór Magnuszew 1, w odległości
kilku kilometrów od granic gminy otwory: Maciejowice 1, Pionki 1 i Pionki 3. Cały profil otworów dewonu nawiercono w otworze Maciejowice 1
(Krassowska A. 1966).
Budowa geologiczna Gminy Kozienice, wg Przeglądowej Mapy Geologicznej Polski 1:300 000, ark. Radom (1943)
Objaśnienia:
Czwartorzęd
torfy (holocen)
mady i piaski rzeczne (holocen)
piaski wydmowe (holocen)
piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych (plejstocen)
piaski bez głazów, nieokreślonej genezy (plejstocen)
piaski akumulacji lodowcowej z głazami (plejstocen)
gliny zwałowe (plejstocen)
iły warwowe (plejstocen)
granice gminy
Osady starszego paleozoiku przykryte są czerwonymi utworami mułowcowo - piaskowcowymi karbonu górnego (Stefan). Nawiercono je w
Magnuszewie na głębokości 2 000 m, przy wysokości bezwzględnej otworu 102 m n. p. m. Miąższość tych osadów zbadano do 901 m; nie zostały
one przebite. Utwory karbonu nawiercono również w otworze Maciejowice 1 i Pionki 3. (Krassowska A. 1966).
Na utworach karbonu niezgodnie zalegają osady permu, występujące jako warstwy czerwonego spągowca piaszczysto - mułowcowe o miąższości
4 m, ze szczątkami flory. Występują one w Magnuszewie na głębokości 1996 m.
Różnice w budowie geologicznej części północnej i południowej Równiny Kozienickiej zaznaczają się w głębokości występowania utworów
palezoiku i mezozoiku. Paleozoik części południowej jest wyniesiony w stosunku do północnej. Obie te części są najprawdopodobniej oddzielone
potężną dyslokacją, o kierunku W - E która przebiega na północ od Pionek. Osady dewonu w części południowej są nachylone pod kątem 10÷30º i
poprzecinane uskokami (Krassowska A. 1966).
Na osadach permskich leżą zgodnie utwory triasu, tzn. pstry piaskowiec wykształcony w facji piaszczystej i ilastej. Kajper reprezentuje utwory
lądowe, iłowce, mułowce i piaskowce, a retyk wykształcony jest w postaci iłowców. Średnia miąższość osadów triasu wynosi około 500 m; utwory te
zostały przewiercone we wszystkich czterech wzmiankowanych otworach.
Warstwy jurajskie na obszarze Równiny Kozienickiej są wykształcone jako osady wapienne, rzadziej dolomityczne lub piaszczyste. Miąższość
utworów jurajskich wynosi około 500 m; przewiercono je w otworach: Magnuszew 1, Maciejowice 1, Pionki 1, Pionki 3.
Utwory kredowe mają miąższość około 1000 m; są to utwory piaszczysto - łupkowe, piaszczysto - glaukonitowe oraz marglisto - wapienne, gezy
piaszczyste i piaskowce oraz siwaki (Stupnicka E. 1990).
Utwory triasu dolnego i górnego, jury oraz kredy dolnej oceniane są jako perspektywiczne pod względem ropo - gazonośności. Szansę wykrycia
innych złóż (sól w utworach cechsztynu, rudy żelaza w utworach kredy dolnej) są małe, ze względu na znaczne głębokości występowania tych
formacji (Sokołowski J. 1990).
Na skałach kredowych zalegają utwory trzeciorzędowe, których miąższość dochodzi do 174,5 m w otworze Magnuszew 1. Bezpośrednio na
utworach kredy zalegają osady paleocenu, reprezentowane przez margle, wapienie margliste, gezy, piaski z konkrecjami fosforytów i galukonitem
oraz piaskowce drobnoziarniste (Sokołowski J. 1990).
Na rozmytej powierzchni osadów węglanowych paleocenu zalegają osady ilasto - mułkowe o miąższości 0,1 - 0,6 m, w znacznym stopniu wapniste
z domieszką materiału grubookruchowego (margli, piaskowców, wapieni marglistych), które ku górze przechodzą w zielone piaski glaukonitowo kwarcowe z pojedynczymi konkrecjami fosforytów. Nad nimi zalegają mułki i mułowce glaukonitowe ze szczątkami fauny. Opisaną serię warstw
zalicza się do oligocenu dolnego (Nosek M. 1969). Na rozmytej powierzchni utworów dolnooligoceńskich zalega seria piasków kwarcowo glaukonitowych z pojedynczymi konkrecjami fosforytów, przechodzących w serię osadów ilasto - mułkowych, zawierających lokalne
nagromadzenia szczątków roślinnych zaliczane do oligocenu górnego (Nosek M. 1969). Największa miąższość oligocenu wynosi 52,5 m.
Mioceńskie warstwy reprezentują piaski rzeczne, kwarcowe, zawierające pył węglowy, ułamki ksylitu, zwęglony detrytus, przechodzące ku górze w
osady ilasto - mułkowe ze sporadycznymi wkładkami węgla brunatnego (Sarnacka Z. 1978). Największa miąższość osadów miocenu wynosi 40,6
m.
Osady pliocenu reprezentowane są przez iły zielone i niebieskie, mułki z przewarstwieniami piasków. Występują one w postaci pojedynczych
płatów w rejonie Stanisławic i Ryczywołu (Krassowska A., 1966, Sarnacka Z., 1978).
Na utworach trzeciorzędu zalegają ciągłą warstwą osady czwartorzędowe o miąższości od 5,5 m do 83,5 m. Jedynie w okolicach Pionek osady
czwartorzędowe zalegają bezpośrednio na kredzie. Fragmentarycznie na utworach mioceńskich i policeńskich zalegają najstarsze osady
reprezentowane przez preglacjalną serię piaszczysto - żwirową, zbudowaną z piasków kwarcowych z domieszką lidytów z przewarstwieniami
żwirów, mułków i iłów. Na zachód od Kozienic rozciąga się największy w Polsce obszar występowania na powierzchni preglacjału. Występuje on
na kulminacjach terenu, w postaci warstw o miąższości 10 - 20 m. Można go obserwować w odsłonięciach przy drodze Kozienice - Głowaczów, na
kulminacji przy gajówce Cztery Kopy. W rowach przydrożnych odsłaniają się piaski i żwiry preglacjalne, pod cienkim przykryciem piasków
czwartorzędowych, 4 km na północ i 10 km na południe od szosy (Kolago C. 1967, Rühle E. 1973, Sarnacka Z. 1978).
Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez iły warwowe szare i ciemnoszare oraz mułki ilaste i piaszczyste szarozielone (Sarnacka Z.,
1978). Utwory te są warstwowane poziomo. Występują w rejonie Sewerynowa, Stanisławic i Nowin. Miąższość tych utworów waha się od
kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów. Utwory z okresu zlodowacenia środkowopolskiego reprezentowane są przez gliny piaszczyste szare,
szaro - brązowe i brązowe zawierające frakcję żwirową i kamienistą, w których składzie dominują skały północne. Odsłaniają się one na
powierzchni terenu w rejonie Łaszówki, Stanisławic, Nowin, Śmietanek i Przejazdu. Utwory fluwioglacjalne reprezentowane są przez serie
piaszczyste i żwirowe o miąższości od kilkunastu do 83,5 m. Tworzą one rozległe wychodnie na terenie gminy. W górnej części są to piaski od
pylastych do gruboziarnistych, warstwowanych równolegle i skośnie, z przewarstwieniami żwirów i pospółek, w dolnej części przeważają pospółki i
żwiry. Utwory moren czołowych reprezentowane są przez piaski średnio- i gruboziarniste, z licznymi przewarstwieniami żwirów, w stropie mocno
zapylone. Budują one niewielkie wzgórza w rejonie Nowin, dochodzące do 9,2 m wysokości względnej (Krassowska A. 1966, Rühle E. 1973,
Sarnacka Z. 1978).
Lessy wistuliańskie występują w postaci niewielkiego płata o miąższości do 2,5 m w rejonie Kociołek, gdzie zalegają na utworach
fluwioglacjalnych.
Do warstw czwartorzędu nierozdzielonego zaliczono piaski eoliczne, tworzące rozległe pokrywy rozwinięte na glinach zwałowych, piaskach
fluwioglacjalnych i rzecznych oraz piaski eoliczne w wydmach, budujące paraboliczne i podłużne wydmy o wysokości od kilku do kilkunastu
metrów.
Akumulację holoceńską reprezentują piaski i żwiry rzeczne terasy zalewowej o miąższości paru metrów (Sarnacka Z. 1978), występujące w
dolinach Wisły, Radomki, Zagożdżonki i Krypianki oraz namuły i torfy występujące w dolinach rzecznych i zagłębieniach bezodpływowych o
miąższości maksymalnej do 2,2 m.
Rzeźba terenu
Rzeźba Równiny Kozienickiej jest mało urozmaicona. Jest to piaszczysta równina denudacyjna przecięta doliną Radomki, wypełnioną aluwiami.
Procesy erozyjne są słabo rozwinięte. Krajobraz równiny urozmaicają wały wydmowe (Kondracki J. 1988).
Rzeźba Gminy Kozienice, wg Przeglądowej Mapy Geomorfologicznej Polski 1:500 000, ark. Lublin (1980)
Objaśnienia:
Działy wyżynne i dna kotlin z resztkami spłaszczeń o wys. wzgl. pon. 40 m, na skałach najmniej
odpornych.
Formy akumulacji rzecznej - równiny teras akumulacyjnych i erozyjne -denudacyjnych
Z okresu zlodowacenia bałtyckiego
Równiny zalewowe i nadzalewowe holoceńskie
Formy akumulacji lodowcowej i rzeczno - lodowcowej zdenudowane - w zasięgu zlodowacenia
środkowopolskiego
Zdenudowane wysoczyzny morenowe oraz akumulacji rzeczno - lodowcowej (w obszarach słabo
poznanych)
Zdenudowane równiny sandrowe i rozległe terasy kemowe
Krawędzie erozyjne o wys wzg pow. 20 m.
Duże starorzecza
Wydmy utrwalone
Zwarte zespoły wydm - utrwalone
Rzeki
Granice gminy
Najniższy punkt na terenie gminy Kozienice występuje w rejonie ujścia Radomki do Wisły i wynosi 101,5 m n. p. m., najwyżej położony jest
wierzchołek wydmy w okolicach Stanisławic o wysokości 156,6 m n. p. m. Maksymalna deniwelacja wynosi więc 55 m.
Rozwój rzeźby Równiny Kozienickiej został zapoczątkowany w trzeciorzędzie, po wynurzeniu z morza górnokredowego. W paleogenie tereny te
podlegały silnej denudacji w warunkach klimatu ciepłego i wilgotnego. W dolnym oligocenie od północy wkroczyło morze; pozostawiło ono piaski
kwarcowe i glaukonitowe z fosforytami.
W granicach gminy dolina Wisły jest szeroka, wyrzeźbiona w osadach czwartorzędowych. Ukształtowała się ona u schyłku plejstocenu. Od Puław
rozszerza się i osiąga szerokość 15 km przy ujściu Wieprza. Terasy holoceńskie - zbudowane z mad, piasków i mułów - mają wysokość 4-5 m; w
okolicach Kozienic są szerokie do 6 km, powyżej Kozienic do 4,5 km. W okolicy ujścia Radomki terasa plejstoceńska dochodzi do koryta rzeki.
Terasy plejstoceńskie mają do kilkunastu metrów wysokości, około 10 km szerokości i są zbudowane z piasków. Na terenach piaszczystych teras
plejstoceńskich występują formy eoliczne, rozwinięte w kompleksy wydmowe. Zespoły wydm są utrwalone, nachylenia ich zboczy przekraczają 5%.
Kompleks wydmowy porośnięty jest lasami Puszczy Kozienickiej (Kolago C. 1967).
Klimat
Teren gminy zaliczany jest do radomskiej dzielnicy rolniczo - klimatycznej (Gumiński R. 1948), względnie do dziedziny Wielkich Dolin, typu klimatu
Krainy Wielkich Dolin (Romer E. 1949).
Średnie roczne promieniowanie całkowite w Kozienicach wynosi 240 – 250 cal/cm²/dzień; najniższe jest w grudniu (45 cal/cm²/dzień), a najwyższe
w czerwcu (420 cal/cm²/dzień). W związku z promieniowaniem słonecznym pozostaje usłonecznienie, które średnio rocznie wynosi 4,2 - 4,4
godz./dobę; w grudniu na poziomie 1,0 - 1,2 godz./dobę, w czerwcu 7,6 - 7,8 godz./dobę (Atlas Klimatyczny Polski 1973).
Średnia roczna temperatura powietrza w gminie wynosi 8°C. Najniższe miesięczne temperatury występują w styczniu i wahają się od – 3,5°C do
-3°C. Średnia temperatura w najcieplejszym miesiącu, tzn. lipcu, wynosi 18,5°C. Liczba dni bardzo mroźnych, z temperaturami maksymalnymi
poniżej -10°C, jest 2-3; dni mroźnych z temperaturą max. <0ºC jest 30 - 50; dni z przymrozkami jest około 100. Dni gorących jest do 30 - 40 , a dni
upalnych 5 - 6. Dni z pokrywą śnieżną jest od 38 do 60 (Okołowicz W. i inni 1973-1978). Suma dodatnich temperatur powietrza wynosi powyżej 3
000°C (Atlas Klimatyczny Polski 1973).
Istotnym zagadnieniem, z biometeorologicznego i zdrowotnego punktu widzenia, jest zmienność temperatury powietrza z dnia na dzień, z miesiąca
na miesiąc oraz zmienność potencjalna. Największą zmienność notuje się w okresach przejściowych, miedzy chłodną i ciepłą porą roku, tj. między
marcem a kwietniem oraz październikiem a listopadem. Najmniejsza zmienność występuje w lecie, między czerwcem a sierpniem (Atlas
Klimatyczny Polski 1973).
W związku z temperaturą powietrza pozostaje jego wilgotność wahająca się w cyklu dobowym i rocznym. Średnia roczna wilgotność względna
powietrza wynosi 79 - 81%, wykazując małe zróżnicowanie przestrzenne; najwyższa jest zimą (80 - 90%), a najniższa latem (70 - 78%). W cyklu
dobowym, przy bezchmurnej pogodzie, występuje maksimum ranne i wieczorne oraz minimum w południe. Ten układ jest uwarunkowany
nasileniem parowania po wschodzie słońca, jego zahamowaniem na skutej wysuszenia podłoża i ponownym wzrostem parowania w godzinach
wieczornych (Okołowicz W. i in. 1973-1978).
Omawiana gmina charakteryzuje się największym zachmurzeniem w grudniu około (80%), a najmniejszym we wrześniu - około 55%. Dni
pogodnych jest około 50, a pochmurnych około 140.
Opad roczny wynosi 550 mm (Atlas Klimatyczny Polski 1973). Liczba dni z opadem wynosi 140, w tym z opadem śnieżnym 40 - 50. Opad śnieżny
pojawia się w listopadzie, a zanika w kwietniu. Z opadami letnimi wiążą się burze, których 70% występuje właśnie w tym sezonie, głównie w
czerwcu i lipcu (3 - 10 dni w miesiącu). Liczba dni z burzą w ciągu roku wynosi 20 - 30. W okresie wegetacyjnym, trwającym około 220 dni, opady
atmosferyczne wynoszą 350 - 450 mm, a w chłodnej porze roku (X - III) 200 - 250 mm. z minimum w styczniu.
Przeważają wiatry z kierunku W; latem z kierunków NW i W, zimą z kierunków SW i W.
Na terenie gminy występuje słabo bodźcowy bioklimat. Podtyp bioklimatu: tereny leśne o cechach oszczędzających, wynikających z łagodzenia
przez szatę roślinną bodźców radiacyjnych i termiczno – wilgotnościowych (Kozłowska – Szczęsna T. 1986).
Stosunki wodne
Gmina Kozienice zaliczana jest do jednostki hydrogeologicznej "region mazowiecki", "podregion środkowomazowiecki".
W podregionie środkowomazowieckim wyróżnił J. Malinowski (1986) rejon doliny środkowej Wisły, użytkowe poziomy wodonośne występują tu w
utworach czwartorzędu i trzeciorzędu. Wody czwartorzędowego poziomu wodonośnego występują w piaskach, żwirach rzecznych i
fluwioglacjalnych. Zwierciadło ich, przeważnie swobodne, występuje na głębokości od kilku do 20 m. Wody tego poziomu wykazują lokalnie
łączność hydrauliczną z wodami poziomu trzeciorzędowego oraz są w kontakcie hydraulicznym z wodami powierzchniowymi. Przeważająca część
studni wierconych i kopanych ujmuje wody poziomu czwartorzędowego. Wydajność studni wierconych waha się od 0,5 m³/h do 216 m³/h.
Miąższość tego poziomu wynosi od 20 do 40 m; między Dęblinem a Kozienicami wzrasta ona do 60 m (Malinowski J., Płochniewski Z. 1988).
Mapa hydrogeologiczna Gminy Kozienice, wg Mapy Hydrogeologicznej Polski 1:200 000, ark. Radom (1988)
Objaśnienia:
Wodonośność potencjalna wyd. typowego otworu studziennego m³/h
10-30
30-70
70 - 120
>120
gr. regionów
Region mazowiecki
Rejon doliny Środkowej Wisły (Podregion Środkowomazow.)
Podregion Południowomazowiecki
Głębokość pierwszego użytkowego poziomu wodonośnego, m.
20 - 40 interwały głębokości
hydroizohipsy, m n.p.m.
Główne użytkowe poziomy wodonośne.
w trzeciorzędzie
w czwartorzędzie
w kredzie górnej
Granice gminy
W utworach czwartorzędowych występują wody słodkie o zawartości suchej pozostałości do 498 mg/l, miękkie, lekko zabarwione i mętne na skutek
wytrącenia się związków żelaza, którego zawartość dochodzi do 5,4 mg/l, przeważnie zanieczyszczone bakteriologicznie (Płochniewski Z. 1974).
Ważna jest ochrona tego poziomu przed zanieczyszczeniami, ze względu na brak warstw nieprzepuszczalnych, izolujących go od wpływów z
powierzchni terenu. Dlatego lokalizacja wszelkich składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych nie może być przypadkowa i musi być
poprzedzona dokładnymi badaniami warunków gruntowo - wodnych.
Wody trzeciorzędowego poziomu wodonośnego występują w utworach piaszczystych, wykształconych w postaci piasków drobnoziarnistych i
pylastych miocenu i oligocenu oraz w utworach węglanowych i piaskowcowych paleocenu. Nie tworzą one jednolitego poziomu; poszczególne
warstwy przedzielone są warstwami nieprzepuszczalnymi. Zwierciadło wód w utworach trzeciorzędowych, oddzielonych od wód poziomu
czwartorzędowego, jest napięte. Natomiast w przypadku braku warstwy izolującej występuje zwierciadło swobodne. Wody tego poziomu występują
na głębokości 20 - 60 m. Wydajność studni waha się od 36,9 m³/h do 60 m³/h (Malinowski J., Płochniewski Z. 1988, Mapa Hydrogeologiczna Polski
1 : 200 000). Wody tego poziomu wykazują łączność hydrauliczną z wodami poziomu czwartorzędowego. Są to wody słodkie, miękkie i
średniotwarde, o mineralizacji dochodzącej do 898 mg/l, lekko zabarwione i mętne, zawartość związków żelaza dochodzi do 1,8 mg/l (Płochniewski
Z. 1974). Pod względem bakteriologicznym nie budzą zastrzeżeń; miano Coli wynosi powyżej 50 (Mróz A. 1984).
W części gminy, na południe od Kozienic, należącej do podregionu południowomazowieckiego, występują wody w trzech poziomach
wodonośnych. Oprócz trzeciorzędowego i czwartorzędowego występuje tu kredowy poziom wodonośny. W utworach kredowych występują wody
podziemne, szczelinowe i szczelinowo - warstwowe o zwierciadle napiętym, nawiercanym na głębokości od 69,4 m do 132 m pod powierzchnią
terenu. Zwierciadło ich stabilizuje się na głębokości od 0,0 m do 18,0 m. Wydajność studni waha się od 8,0 m³/h do 115 m³/h; uzależniona jest od
stopnia spękania masywu kredowego (Malinowski J., Plochmewski Z. 1988, Mapa Hydrogeologiczna Polski 1 : 200 000). Wydajność spada ze
wzrostem głębokości występowania utworów kredowych. Wody poziomu kredowego są słodkie, o zawartości suchej pozostałości od 433 mg/l do
750 mg/l, miękkie lub średnio twarde, o twardości wyłącznie węglanowej, lekko zabarwione i przeważnie mętne. Zawartość związków żelaza
dochodzi do 2,4 mg/l, pod względem bakteriologicznym nie budzą zastrzeżeń (Mróz A. 1984). Wykonane ostatnio badania wykazały, że część
osadów zaliczanych do kredy górnej jest wieku paleoceńskiego. Z tego wynika, że wody podziemne występujące w utworach kredy górnej i
paleocenu są w kontakcie hydraulicznym, a więc należy mówić o kredowo - paleoceńskim poziomie wodonośnym.
Zasoby odnawialne wód podziemnych w utworach czwartorzędowych wynoszą 2-3 l/s/km² (Mróz A. 1984). Zasoby wód podziemnych w pełni
pokrywają zapotrzebowanie gminy na wodę. Niepokojącym zjawiskiem jest obniżanie się zwierciadła wód podziemnych w wyniku ich eksploatacji
przez przemysł i gospodarkę komunalną.
Gmina leży w lewobrzeżnej części dorzecza Wisły. Ku Wiśle płyną: Krypianka, Zagożdżonka wpadająca do dawnego koryta Wisły zwanego Łachą
oraz Radomka. Północna i zachodnia część gminy jest odwadniana przez Radomkę, południowo - zachodnia przez Narutówkę - prawobrzeżny
dopływ Radomki. Środkowa, południowa i wschodnia część gminy jest odwadniana przez Zagożdżonkę oraz Krypiankę i Kanał Gniewuszowsko Kozienicki, zbierający wody z rowów melioracyjnych. Południowo - wschodnia część gminy jest odwadniana przez ciek bez nazwy, uchodzący do
Kanału Gniewuszowsko - Kozienickiego. Na obszarze Łaszówka - Świerże Górne występuje kilka rozległych zagłębień bezodpływowych.
Naturalne zbiorniki wodne to jeziora zakolowe w starorzeczach Wisły. Największe z nich to: Jezioro Opatkowickie i Jezioro Kozienickie (Mapa
Topograficzna Gminy Kozienice 1 : 25 000). Sztuczne zbiorniki wodne to stawy hodowlane w Kozienicach o powierzchni 40 ha i w Opatkowicach.
Na terenie gminy występują dwa zbiorniki retencyjne: Hamernia (Kozienice) na rzecze Zagożdżonce - o powierzchni 0,97 ha i pojemności 11 000
m³ oraz Janików na Krypiance - o powierzchni 1 ha i pojemności 59 000 m³ (Mityk J. 1988).
Wschodnią granicę gminy stanowi Wisła, która ma tutaj nieregularne koryto, meandruje i rozdziela się na szereg odnóg. Na rzece występują kępy i
małe, piaszczyste wyspy, często zmieniające swój kształt i rozmiary. Koryto Wisły jest na znacznych odcinkach obwałowane wałami o wysokości 4 6 m (Kolago C. 1967.). W okolicy Kozienic szerokość koryta rzeki wynosi około 875 m. Następnie zwęża się ono do 375 m w Świerżach Górnych.
Poniżej Świerży koryto rozszerza się, do 750 m przy granicy gminy.
Wymienione rzeki mają reżim umiarkowany z gruntowo - deszczowo - śnieżnym zasilaniem, z wezbraniami wiosennymi i letnimi. Duże amplitudy
wahań spowodowane są małą retencją tych obszarów i dużymi stratami wody na parowanie. Ze względu na powolny spływ wód (nizinny charakter
zlewni) wahania przepływów codziennych nie są duże, jednak nieregularność przepływów średnich jest znaczna. Rzeki te odznaczają się bardzo
głębokimi niżówkami w okresie letnim i jesiennym (Dynowska I. 1972).
Wody powierzchniowe rzek są I, II i III klasy czystości. Wisła na odcinku stanowiącym granicę gminy jest III klasy czystości. Wody o wysokim stopniu
czystości prowadzi Krypianka. Radomka ma wody II klasy czystości. Zbiornik "Hamernia" na Zagożdżonce, z powodu niewielkiej eksploatacji (brak
okresowego czyszczenia), ma wodę zanieczyszczoną powyżej dopuszczalnej normy. Wody chłodnicze z elektrowni "Kozienice" w Świerżach
Górnych, odprowadzane do Wisły nie powodują szkodliwych zanieczyszczeń, gdyż składem fizykochemicznym nie różnią się od wód pobieranych z
Wisły; mają tylko podwyższoną temperaturę (Czempińska Z. 1988).
Świat roślinny i zwierzęcy
Roślinność naturalną gminy reprezentują głównie lasy, w których zachowały się w znikomej części zbiorowiska pierwotne. Inne zbiorowiska
pierwotne zachowały się jedynie w postaci muraw kserotermicznych, szuwarów na brzegach wód, roślinności torfowiskowej i naskalnej (Mityk J.
1988).
Teren gminy należy do pasa Wyżyn Środkowych, krainy - Północne Wysoczyzny Brzeżne. Charakterystyczne zbiorowiska leśne (jedliny), przebieg
granicy zasięgów drzew, występowanie wielu gatunków roślin górskich i podgórskich stały się podstawą do wyodrębnienia Okręgu Radomsko Kozienickiego (Szafer W. 1972).
Największym kompleksem leśnym w granicach gminy jest Puszcza Kozienicka. Jej powierzchnia wynosi 457 km². Dzięki jej przynależności do
królewskich dóbr stołowych (nie oddawanych w dzierżawę), a następnie upaństwowieniu, nie została zniszczona przez niewłaściwą gospodarkę
leśną. Z przedstawicieli flory drzewiastej podstawowym gatunkiem występującym na całym terenie puszczy jest sosna pospolita. Ma ona tu bardzo
dobre warunki rozwoju, odnawia się z samosiewu; razem z jodłą i dębem tworzy drzewostany jedno- i wielogatunkowe, przeciętnie II bonitacji
(według danych Zarządu Kozienickiego Parku Krajobrazowego). Występujące w rezerwatach drzewa w wieku ponad 200 lat wykazują dobrą
zdrowotność i bardzo dobre cechy rozwoju. Na terenie Puszczy Kozienickiej występują: sosna pospolita forma kołnierzykowata i sosna pospolita
forma guzowata, zajmujące 84% powierzchni leśnej; dąb bezszypułkowy i szypułkowy; drzewostany z panującym dębem (bezszypułkowym w
przewadze) zajmujące 6% powierzchni leśnej; jodła pospolita 4%. Przez północny skraj Puszczy Kozienickiej przebiega północna granica zasięgu
jodły, a także buka, jawora oraz wiązu górskiego; granica przebiega od zachodu wzdłuż Radomki do Grądów i stąd na wschód do Wisły; jodła
tworzy drzewostany lite z domieszką sosny i dębu. Z pozostałych gatunków drzewiastych należy wymienić: olszę czarną i szarą (około 4%
powierzchni); brzozę brodawkowatą, brzozę omszoną, osikę (około 1% powierzchni); buk zwyczajny i klon jawor występują w domieszce, wyspowo,
na bogatych siedliskach gradowych na granicy swego zasięgu, (według danych Zarządu Kozienickiego Parku Krajobrazowego).
Najbogatszymi zbiorowiskami Puszczy są grądy i łęgi z drzewostanami jodłowo - dębowo - grabowymi i olszowymi, z domieszką wymienionych
gatunków, o bogatych wielogatunkowych podszytach. Występuje w nich roślinność zielna z gatunkami rzadkimi i chronionymi: przebiśnieg, wąkrota,
pluskwica, pełnik, lilia złotogłów, czosnek niedźwiedzi, widłaki, okrzyn pruski, zdrojówka, lędźwian wschodnio-karpacki. Z ziół spotkać tu można:
pełnika europejskiego, orlika pospolitego, sasanki, wawrzynka wilczełyko, rosiczkę i liczne gatunki storczyków. Z roślin wodnych występują:
kotewka, grzybienie białe, pływająca paproć - salwinia. Do wyjątkowo rzadkich w środkowej Polsce roślin należą: kwitnące okazy bluszczu w
dolinie Brzeźniczki, zimoziół północny, świdośliwka jajowata oraz dwa rodzaje paproci naskalny cli - zanokcica zielona i zanokcica murowa
rosnące w Słowikach (Zaręba R. 1971). Występuje duża różnorodność i mozaikowość siedlisk leśnych. Udział procentowy typów siedliskowych
lasów według stanu z 1976 r. przedstawia się następująco (według danych Nadleśnictwa Kozienice):
bór świeży - 21,3%
bór mieszany świeży - 31,8%
bór wilgotny - 2,2%
bór mieszany wilgotny- 3,1%
bór bagienny - 0,1%
bór suchy - 2,9%
las mieszany - 26,1%
ols jesionowy - 0,3%
las świeży - 7,5%
ols - 4,2%
las wilgotny - 0,5%
Zachowane znaczne obszary naturalnych lasów stały się podstawą zaliczenia Puszczy Kozienickiej do Kozienickiego Parku Krajobrazowego, który
utworzono 28 VI 1983 r. Obejmuje on centralną i zachodnią część Puszczy. Powierzchnia Parku wynosi 15 098 ha; powierzchnia otuliny - 30 437
ha. W strefie ochronnej (otulinie) znalazły się wszystkie pozostałe drzewostany Puszczy, leżące na północ od linii kolejowej Dęblin - Radom. Na
terenie Parku znajduje się 7 rezerwatów leśnych o łącznej powierzchni 435,33 ha.
Na terenie gminy znajduje się ponadto rezerwat leśny "Zagożdżon" o powierzchni 65,67 ha; utworzony w 1962 r.; objęty ochroną krajobrazową.
Najcenniejsze drzewa uznano za pomniki przyrody; ich wiek waha się w granicach 150 - 500 lat. Za pomniki przyrody uznano: 36 sztuk dębu
szypułkowego, 4 sztuki sosny zwyczajnej, po jednym egzemplarzu buka zwyczajnego, jodły i jałowca pospolitego oraz aleję lipową w Brzozie, a
także dwa głazy narzutowe. Na terenie Puszczy Kozienickiej występuje 21 gatunków roślin chronionych, 8 gatunków chronionych częściowo i 17
gatunków rzadkich nie objętych ochroną (Kozłowski R. 1989).
W dolinach rzecznych, w dolinach strumieni i na wilgotnych glebach występują zarośla i lasy wierzbowe oraz łęgi jesionowe - olszowe. Na terasach
zalewowych oraz w podmokłych zagłębieniach na mokrych glebach torfowych zachowały się fragmenty bagiennego lasu olszowego. W wyższych
położeniach i na zboczach dolin rosną lasy grądowe (Mityk J. 1988).
Występujące zbiorowiska zarostowe to głównie zarośla kserotermiczne złożone z wielu gatunków róż, zarośla tarniny oraz zarośla jałowcowe. W
dnach dolin rzecznych oraz podmokłych zagłębieniach występują zbiorowiska łąkowe i torfowiska niskie o małej miąższości, zbudowane z torfów
drzewnych, sporadycznie drzewno - turzycowych, drzewno - mszystych i turzycowych. Wilgotne i mokre łąki, młaki i torfowiska stanowią cenne
naturalne zbiorniki retencyjne, korzystnie oddziałujące na sąsiednie zbiorowiska roślinne (Matuszklewicz W. 1991).
Najliczniejsze gatunki zwierząt żyjące na terenie Puszczy Kozienickiej: dziki, sarny, jelenie, lisy, borsuki, zające, a także łosie, które przywędrowały
tutaj w ostatnich latach. Opracowania ornitologiczne (Cieślak M., Piasecki K. 1981) wskazują na bytowanie ponad 200 gatunków ptaków, w tym 147
gatunków lęgowych. Do pospolitych należą: dzięcioł czarny i zielony, dzierzba rudogłowa, kruk, gołąb siwy, mysikrólik. Dobre warunki rozwoju
istnieją dla ptaków wodno - błotnych, takich jak: łabędzie, czarne bociany, mewy, rybitwy oraz perkozy rdzawoszyje, remizy, kuliki, brodźce
samotne, zimorodki i inne ptaki chronione. Rzadziej występują ptaki drapieżne, chociaż gniazduje tu orlik grubodzioby i orlik krzykliwy, orzeł
przedni i trzmielojad. Pod Ryczywołem obserwowano kulika cienkodziobego. Pod Garbatką stwierdzono występowanie modliszki. Licznie
występują różne gatunki ptaków i gadów, między innymi rzadkie w Polsce żółwie błotne (Zaręba R. 1971).
Pod wpływem uprzemysłowienia i urbanizacji nasiliły się oddziaływania czynników uciążliwych i szkodliwych dla środowiska, przyczyniających się
do jego degradacji. Największym zagrożeniem na terenie gminy jest elektrownia "Kozienice" w Świerżach Górnych; która emituje 9721 ton/rok
popiołu lotnego i 35018 ton/rok SO2. Opad pyłu wynosi 166,2 t/km²/rok (Czempińska Z. 1988). Składowisko żużla i popiołu, istniejące przy
elektrowni "Kozienice", zajmuje powierzchnię 192 ha. Żużel i popiół są dostarczane transportem hydraulicznym, w ilości około l,5 mln ton rocznie.
Świat roślinny i zwierzęcy
Roślinność naturalną gminy reprezentują głównie lasy, w których zachowały się w znikomej części zbiorowiska pierwotne. Inne zbiorowiska
pierwotne zachowały się jedynie w postaci muraw kserotermicznych, szuwarów na brzegach wód, roślinności torfowiskowej i naskalnej (Mityk J.
1988).
Teren gminy należy do pasa Wyżyn Środkowych, krainy - Północne Wysoczyzny Brzeżne. Charakterystyczne zbiorowiska leśne (jedliny), przebieg
granicy zasięgów drzew, występowanie wielu gatunków roślin górskich i podgórskich stały się podstawą do wyodrębnienia Okręgu Radomsko Kozienickiego (Szafer W. 1972).
Największym kompleksem leśnym w granicach gminy jest Puszcza Kozienicka. Jej powierzchnia wynosi 457 km². Dzięki jej przynależności do
królewskich dóbr stołowych (nie oddawanych w dzierżawę), a następnie upaństwowieniu, nie została zniszczona przez niewłaściwą gospodarkę
leśną. Z przedstawicieli flory drzewiastej podstawowym gatunkiem występującym na całym terenie puszczy jest sosna pospolita. Ma ona tu bardzo
dobre warunki rozwoju, odnawia się z samosiewu; razem z jodłą i dębem tworzy drzewostany jedno- i wielogatunkowe, przeciętnie II bonitacji
(według danych Zarządu Kozienickiego Parku Krajobrazowego). Występujące w rezerwatach drzewa w wieku ponad 200 lat wykazują dobrą
zdrowotność i bardzo dobre cechy rozwoju. Na terenie Puszczy Kozienickiej występują: sosna pospolita forma kołnierzykowata i sosna pospolita
forma guzowata, zajmujące 84% powierzchni leśnej; dąb bezszypułkowy i szypułkowy; drzewostany z panującym dębem (bezszypułkowym w
przewadze) zajmujące 6% powierzchni leśnej; jodła pospolita 4%. Przez północny skraj Puszczy Kozienickiej przebiega północna granica zasięgu
jodły, a także buka, jawora oraz wiązu górskiego; granica przebiega od zachodu wzdłuż Radomki do Grądów i stąd na wschód do Wisły; jodła
tworzy drzewostany lite z domieszką sosny i dębu. Z pozostałych gatunków drzewiastych należy wymienić: olszę czarną i szarą (około 4%
powierzchni); brzozę brodawkowatą, brzozę omszoną, osikę (około 1% powierzchni); buk zwyczajny i klon jawor występują w domieszce, wyspowo,
na bogatych siedliskach gradowych na granicy swego zasięgu, (według danych Zarządu Kozienickiego Parku Krajobrazowego).
Najbogatszymi zbiorowiskami Puszczy są grądy i łęgi z drzewostanami jodłowo - dębowo - grabowymi i olszowymi, z domieszką wymienionych
gatunków, o bogatych wielogatunkowych podszytach. Występuje w nich roślinność zielna z gatunkami rzadkimi i chronionymi: przebiśnieg, wąkrota,
pluskwica, pełnik, lilia złotogłów, czosnek niedźwiedzi, widłaki, okrzyn pruski, zdrojówka, lędźwian wschodnio-karpacki. Z ziół spotkać tu można:
pełnika europejskiego, orlika pospolitego, sasanki, wawrzynka wilczełyko, rosiczkę i liczne gatunki storczyków. Z roślin wodnych występują:
kotewka, grzybienie białe, pływająca paproć - salwinia. Do wyjątkowo rzadkich w środkowej Polsce roślin należą: kwitnące okazy bluszczu w
dolinie Brzeźniczki, zimoziół północny, świdośliwka jajowata oraz dwa rodzaje paproci naskalny cli - zanokcica zielona i zanokcica murowa
rosnące w Słowikach (Zaręba R. 1971). Występuje duża różnorodność i mozaikowość siedlisk leśnych. Udział procentowy typów siedliskowych
lasów według stanu z 1976 r. przedstawia się następująco (według danych Nadleśnictwa Kozienice):
bór świeży - 21,3%
bór mieszany świeży - 31,8%
bór wilgotny - 2,2%
bór mieszany wilgotny- 3,1%
bór bagienny - 0,1%
bór suchy - 2,9%
las mieszany - 26,1%
ols jesionowy - 0,3%
las świeży - 7,5%
ols - 4,2%
las wilgotny - 0,5%
Zachowane znaczne obszary naturalnych lasów stały się podstawą zaliczenia Puszczy Kozienickiej do Kozienickiego Parku Krajobrazowego, który
utworzono 28 VI 1983 r. Obejmuje on centralną i zachodnią część Puszczy. Powierzchnia Parku wynosi 15 098 ha; powierzchnia otuliny - 30 437
ha. W strefie ochronnej (otulinie) znalazły się wszystkie pozostałe drzewostany Puszczy, leżące na północ od linii kolejowej Dęblin - Radom. Na
terenie Parku znajduje się 7 rezerwatów leśnych o łącznej powierzchni 435,33 ha.
Na terenie gminy znajduje się ponadto rezerwat leśny "Zagożdżon" o powierzchni 65,67 ha; utworzony w 1962 r.; objęty ochroną krajobrazową.
Najcenniejsze drzewa uznano za pomniki przyrody; ich wiek waha się w granicach 150 - 500 lat. Za pomniki przyrody uznano: 36 sztuk dębu
szypułkowego, 4 sztuki sosny zwyczajnej, po jednym egzemplarzu buka zwyczajnego, jodły i jałowca pospolitego oraz aleję lipową w Brzozie, a
także dwa głazy narzutowe. Na terenie Puszczy Kozienickiej występuje 21 gatunków roślin chronionych, 8 gatunków chronionych częściowo i 17
gatunków rzadkich nie objętych ochroną (Kozłowski R. 1989).
W dolinach rzecznych, w dolinach strumieni i na wilgotnych glebach występują zarośla i lasy wierzbowe oraz łęgi jesionowe - olszowe. Na terasach
zalewowych oraz w podmokłych zagłębieniach na mokrych glebach torfowych zachowały się fragmenty bagiennego lasu olszowego. W wyższych
położeniach i na zboczach dolin rosną lasy grądowe (Mityk J. 1988).
Występujące zbiorowiska zarostowe to głównie zarośla kserotermiczne złożone z wielu gatunków róż, zarośla tarniny oraz zarośla jałowcowe. W
dnach dolin rzecznych oraz podmokłych zagłębieniach występują zbiorowiska łąkowe i torfowiska niskie o małej miąższości, zbudowane z torfów
drzewnych, sporadycznie drzewno - turzycowych, drzewno - mszystych i turzycowych. Wilgotne i mokre łąki, młaki i torfowiska stanowią cenne
naturalne zbiorniki retencyjne, korzystnie oddziałujące na sąsiednie zbiorowiska roślinne (Matuszklewicz W. 1991).
Najliczniejsze gatunki zwierząt żyjące na terenie Puszczy Kozienickiej: dziki, sarny, jelenie, lisy, borsuki, zające, a także łosie, które przywędrowały
tutaj w ostatnich latach. Opracowania ornitologiczne (Cieślak M., Piasecki K. 1981) wskazują na bytowanie ponad 200 gatunków ptaków, w tym 147
gatunków lęgowych. Do pospolitych należą: dzięcioł czarny i zielony, dzierzba rudogłowa, kruk, gołąb siwy, mysikrólik. Dobre warunki rozwoju
istnieją dla ptaków wodno - błotnych, takich jak: łabędzie, czarne bociany, mewy, rybitwy oraz perkozy rdzawoszyje, remizy, kuliki, brodźce
samotne, zimorodki i inne ptaki chronione. Rzadziej występują ptaki drapieżne, chociaż gniazduje tu orlik grubodzioby i orlik krzykliwy, orzeł
przedni i trzmielojad. Pod Ryczywołem obserwowano kulika cienkodziobego. Pod Garbatką stwierdzono występowanie modliszki. Licznie
występują różne gatunki ptaków i gadów, między innymi rzadkie w Polsce żółwie błotne (Zaręba R. 1971).
Pod wpływem uprzemysłowienia i urbanizacji nasiliły się oddziaływania czynników uciążliwych i szkodliwych dla środowiska, przyczyniających się
do jego degradacji. Największym zagrożeniem na terenie gminy jest elektrownia "Kozienice" w Świerżach Górnych; która emituje 9721 ton/rok
popiołu lotnego i 35018 ton/rok SO2. Opad pyłu wynosi 166,2 t/km²/rok (Czempińska Z. 1988). Składowisko żużla i popiołu, istniejące przy
elektrowni "Kozienice", zajmuje powierzchnię 192 ha. Żużel i popiół są dostarczane transportem hydraulicznym, w ilości około l,5 mln ton rocznie.
Gleby
Na terenie gminy występują gleby litogeniczne i gleby hydrogeniczne. Gleby litogeniczne reprezentują: bielice, gleby bielicowe i brunatne oraz
mady rzeczne. Gleby hydrogeniczne reprezentują: gleby bagienne, murszowe i czarne ziemie (Bednarek R., Prusinkiewicz Z. 1990).
Gleby Gminy Kozienice, wg Mapy Gleb Polski 1:300 000, ark. Radom (1957-1960)
Objaśnienia:
Gleby bielicowe
gl. wytw. z utworów żwirowych i kamienistych
gleby wytworzone z piasków
luźne
słabo gliniaste
gliniaste
gleby wytw. z glin zwałowych (tzw. bielice) oraz z piasków naglmowych i naiłowych
lekkie i średnie
gl. wytw. z utworów pyłowych wodnego pochodzenia
Czarne ziemie
wytw. z piasków (lekkie)
Gleby bagienne (błotne)
gl. mułowo-bagienne (mułowo-błotne)
gl. torfowe wytw. z torfów torfowisk niskich-dolinowych
gl. torfowe wytw. z torfów torfowisk niskich-niedolinowych
Mady
mady piaszczyste i piaski rzeczne
mady lekkie, średnie oraz ciężkie
piaski wydmowe
granice gminy
Bielice występują jedynie pod lasami iglastymi; stanowią naturalne siedliska borów sosnowych.
Gleby bielicowe wytworzone są z piasków słabogliniastych i gliniastych luźnych, lekkich i średnich. Powstają z ubogich piasków kwarcowych, które
są silnie przesortowane i przemodelowane eolicznie. Gleby bielicowe przemyte, odgórnie oglejone i przekształcone przez człowieka wykorzystane
są jako grunty orne. Charakterystyczną cechą tych gleb jest występowanie bezpośrednio pod poziomem orno - próchniczym jaśniejszego poziomu
eluwialnego oraz skały macierzystej. Odczyn gleb bielicowych jest przeważnie kwaśny i słabo kwaśny. Gleby te są mało urodzajne, należą do IVa,
IVb oraz V klasy bonitacyjnej; zalicza się je do kompleksu gleb żytnio - ziemniaczanych oraz żytnio - łubinowych (Bednarek R., Prusinkiewicz Z.
1990).
Na terenach porośniętych przez lasy liściaste i mieszane występują gleby brunatne. W profilu tych gleb występuje poziom orno - próchniczy, poziom
brunatnienia i skała macierzysta. W procesie glebotwórczym, w wyniku wietrzenia i rozkładu minerałów pierwotnych, dochodzi do powstania
minerałów wtórnych ilastych i uwalniania się związków żelaza, które powlekają cienką otoczką cząstki glebowe, nadając glebie zabarwienie
brunatne. Stopień odwapnienia i zakwaszenia w glebach brunatnych jest różny. Dlatego można wyróżnić gleby brunatne właściwe, wyługowane i
kwaśne. Na omawianym obszarze dominują gleby brunatne wyługowane, wykształcone na piaskach gliniastych, glinach i lessach. Właściwości
rolnicze gleb brunatnych są korzystniejsze niż gleb bielicowych, z możliwością uprawy pszenicy i buraka cukrowego. Oprócz terenów zajętych
przez lasy liściaste i mieszane gleby brunatne występują sporadycznie (Uggla M., Uggla Z. 1979).
Mady rzeczne wykształciły się w dolinach rzecznych na aluwiach o różnorodnym składzie mineralnym i chemicznym oraz organicznym. Są to gleby
wieloczłonowe, związane z warstwowym układem materiałów glebowych. W dolinach rzecznych występują mady rzeczne właściwe, odznaczające
się słabo widocznym poziomem próchnicznym, mady rzeczne próchniczne z większą miąższością poziomu próchniczego tworzącego się przy
współudziale bogatej roślinności darniowej, łęgowej lub olszowej oraz mady rzeczne brunatne w miejscach wyżej położonych, nie podlegających
stałym zalewom. Mady są glebami żyznymi, wykorzystywanymi rolniczo (Bednarek R., Prusinkiewicz Z. 1990).
Do gleb hydrogenicznych należą gleby opadoglejowe i gruntowoglejowe oraz gleby bagienne reprezentowane przez gleby mułowe, gleby torfowe
oraz gleby murszowe i czarne ziemie. Czarne ziemie powstały w procesie darniowoglejowym z bogatych w substancje organiczne osadów
bagiennych i pojeziornych. Występują one wyspowo, najczęściej przy podmokłych zagłębieniach bezodpływowych oraz u podnóży dolin rzecznych
(Bednarek R., Prusinkiewicz Z. 1991).
Z ogólnej powierzchni gminy, wynoszącej 23 511 ha, użytki rolne zajmują 9 401 ha (40% powierzchni gminy), w tym grunty orne - 7 264 ha (77%).
Powierzchnia zasiewów wynosi 7 270 ha, w tym zboża podstawowe zajmują 4 077 ha, ziemniaki - l 300 ha. Plony zbóż podstawowych wynoszą
średnio 29 q/ha, a ziemniaków 180 q/ha.
Struktura gleb według przynależności do klas bonitacyjnych (według danych Urzędu Miasta i Gminy w Kozienicach 1985)
Klasa I
Grunty orne, sady, ogrody - 69 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 1 ha
Klasa II
Grunty orne, sady, ogrody - 713 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 4 ha
Klasa IIIa
Grunty orne, sady, ogrody - 1 111 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 82 ha
Klasa IIIb
Grunty orne, sady, ogrody - 794 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 82 ha
Klasa IVa
Grunty orne, sady, ogrody - 894 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 641 ha
Klasa lVb
Grunty orne, sady, ogrody - 1 181 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 641 ha
Klasa V
Grunty orne, sady, ogrody - 2 656 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 832 ha
Klasa VI
Grunty orne, sady, ogrody - 1 052 ha
Łąki i pastwiska trwałe - 321 ha
Najwięcej jest gleb należących do V, IVb, IIIa i VI klasy bonitacyjnej.
Na terenie gminy występują:
- obszary o przewadze gleb kompleksów żytnich, bardzo dobrego i dobrego oraz słabego i bardzo słabego;
- większe obszary leśne z enklawami użytków rolnych;
- w dolinach rzecznych przeważają gleby kompleksu pszennego dobrego (Narodowy Atlas Polski 1973)
Zagrożeniem dla gleb są hałdy i wysypiska elektrowni "Kozienice".
Opracowanie: Ewa Malec