docNasadzenia Kompensacyjne. Ekonomiczna, Ekologiczna i
download 
Reklamacja Transkrypt
Nasadzenia Kompensacyjne. Ekonomiczna, Ekologiczna i
NASADZENIA KOMPENSACYJNE EKONOMICZNA, EKOLOGICZNA I SPOŁECZNEA WARTOŚĆ DRZEW Autorzy: mgr inż. Mariusz Krynicki dr inż. Marzena Suchocka, SGGW w Warszawie IGPIM Kwiecień 2015 1 Spis rozdziałów: Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 3 Wybrane korzyści płynących z drzew: ................................................................................................. 5 Analiza zasadności usunięcia drzewa ................................................................................................ 12 1. Najlepsze praktyki w kraju i za granicą .............................................................................................. 13 Próby zastosowania metod kompensacji .......................................................................................... 15 Cel, zakres i miejsca zastosowania metody opartej na kosztach odtworzenia IGPIM ...................... 17 Szkody cześciowe .............................................................................................................................. 32 Niezbędne działania dla prawidłowego funkcjonowania metody wyceny drzew ............................ 35 2. Rozważania prawne: czy można przyjąć stosowne regulacje w drodze uchwał lub innych aktów prawnych ............................................................................................................................................... 38 3. Rozwiązania, które mogą być ujęte w ustawie. ................................................................................ 46 4. Podsumowanie .................................................................................................................................. 48 2 Wprowadzenie Niewątpliwie, obecnie istnieje problem wzmożonej wycinki drzew (lub nieuzasadnionych przypadków wydawania decyzji zezwalających na ich usuwanie), a równocześnie sporadyczne stosowanie nasadzeń zamiennych (kompensacyjnych), które są w dodatku wykonywane w sposób nie kontrolowany (i nieodpowiedni). Sama procedura wydawania zezwoleń na usuwanie drzew/krzewów w wielu przypadkach jest sprowadzana do minimum, a problem kompetencji urzędnika marginalizowany (z jednej strony poprzez niedocenianie jego roli, a z drugiej piastowania tego urzędu przez osoby przypadkowe zdarza się że urzędnik nawet nie przeprowadza oględzin w terenie, tylko wydaje zezwolenie „z za biurka”). Nasadzenia zastępcze są wykonywane niechlujnie (jedynie jako zrealizowanie nałożonego obowiązku), co niestety często determinowane jest przez kulejące prawo (art.83 ust.3 ustawy o ochronie przyrody stanowi jedynie że „[…] Wydanie zezwolenia […]może być uzależnione od […]zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami, w liczbie nie mniejszej niż liczba usuwanych drzew lub krzewów […]”)1, a w ślad za tym orzecznictwo (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 14 maja 2014 roku II SA/Gl 1875/13 „[…] Niewątpliwie przepis ten nie uzależnia zezwolenia od posadzenia drzew określonego gatunku i o określonych parametrach […] W związku z tym nałożenie na stronę obowiązku […] stanowi przekroczenie granic uznania […]”2; Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 5 marca 2013 roku II SA/Bd 29/13 „[…] Orzeczenie organu o nałożeniu obowiązku dokonania nasadzenia zastępczego może sprowadzać się jedynie do wyszczególnionego w przepisie art. 83 ust. 3 u.o.p. elementu - tj. związanego z określeniem ilości drzew lub krzewów, które mają być nasadzone. Z art. 83 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody wynika, że organ administracji może uzależnić wydanie zezwolenia na usunięcie drzew od zastąpienia ich innymi drzewami. Jednocześnie podkreślić należy, iż przepis ten nie daje organowi umocowania do określenia gatunku, wieku oraz parametrów drzew (obwodu pnia, wysokości, czy też innych cech), jakie mają być nasadzone […] Innymi 1 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z roku 2013, poz.627, ze zmianami) Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 14 maja 2014 roku II SA/Gl 1875/13, LEX nr 1522540 2 3 słowy jedynym warunkiem określonym przez ustawodawcę jest ilość drzew lub krzewów posadzonych w miejsce usuwanych, która nie może być mniejsza od usuwanych […]”)3. Nasadzenia zastępcze jeżeli już są wykonywane, to najczęściej w wymiarze jednej sadzonki za jedno drzewo, co nie zapewnia należytej kompensacji i powoduje trend zmniejszania się majątku trwałego miast w aspekcie jakim są drzewa. Ogół czynników takich jak brak świadomości kierowników jednostek samorządowych (wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów) na temat roli swoich podwładnych (urzędników) w ochronie drzew, skomplikowania przedmiotu jakim jest przecież żywy organizm – drzewo (a co za tym idzie potrzebą szerokiego zakresu wiedzy i doświadczenia w prawidłowej ocenie stanu drzewa, w tym ciągłego kształcenia się i konieczności poświęcania odpowiedniej ilości czasu dla wykonywania tego zakresu obowiązków służbowych, posiadanie odpowiedniego potencjału technicznego), w połączeniu z niedostosowanymi do rzeczywistości przepisami prawa w tym zakresie, oddaje obraz ubożejącego krajobrazu naszych miast (nadmiernego wycinania drzew i niestety konsekwentnego braku nasadzeń zastępczych). Jest to spowodowane przede wszystkim ignorancją decydentów w odniesieniu do spraw dotyczących ochrony przyrody (m.in. poprzez nakładanie na pracowników zajmujących się wydawaniem zezwoleń na usuwanie drzew/krzewów zbyt szerokich zakresów obowiązków, które determinują późniejszy rozkład czasu pracy danego urzędnika, jaką może on poświęcić na sprawy związane z ochroną drzew, a tym samym wykonywanie tych obowiązków pośpiesznie czyli i pobieżnie, co skutkuje wydawanymi pochopnie decyzjami zezwalającymi na usunięcie drzew). Ci sami włodarze miast / gmin, poprzez swoją krótkowzroczność nie uważają za zasadne kierowania pracowników zajmujących się tą tematyką na specjalistyczne szkolenia, a jeżeli to już się wydarzy, to kolejne zgłoszenia zapotrzebowania na szkolenia nie są mile widziane i postrzegane jako marnowanie gminnych pieniędzy (należy w tym miejscu zaznaczyć, że urzędnicy powinni uczestniczyć w takich szkoleniach, szczególnie po to, aby dowiedzieć się o nowych zasadach diagnostyki, pielęgnacji drzew czy poznać nowe technologiczne rozwiązania i możliwości zabezpieczania drzew – pamiętajmy że operujemy na żywym organizmie i wiedza na ten temat ciągle się rozwija i ulega zmianom). W Polsce nadal pokutuje przeświadczenie, że jeżeli fragment Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 5 marca 2013 roku II SA/Bd 29/13, LEX nr 1351491 3 4 drzewa (np. część korony) zagraża to zagraża całe drzewo i należy je usunąć, a przecież mamy do dyspozycji szereg rozwiązań technicznych dzięki którym można uratować drzewo, wykonując odpowiednie cięcia bądź instalując w koronach drzew wiązania czy odciągi, lub wokół niego podpory itp. Brak takiej wiedzy w połączeniu z nieodpowiednim rozpoznaniem symptomów zachwiania statyki drzewa, powoduje wydanie zezwolenia na jego usunięcie, gdyż urzędnik boi się pozostawić takie drzewo w środowisku (usunięcie drzewa na wszelki wypadek), ponieważ nie potrafi obiektywnie ocenić stanu drzewa (zdiagnozować go). Wybrane korzyści płynących z drzew: Komisja ONZ uznała, że „Zrównoważony rozwój to zaspokajanie potrzeb społeczeństwa bez ograniczania potrzeb przyszłych pokoleń” W tym kontekście zmniejszające się zasoby drzew pomniejszają szanse przyszłych pokoleń na zdrowe środowisko życia. W społeczeństwach powoli wykształca się świadomość korzyści płynących z drzew. Przejawia się to np. wzrostem wartości działek z dobrze urządzonym krajobrazem lub promowaniem tych gałęzi gospodarki, które są związane z krajobrazem, drzewami i naturą, jak turystyka lub formy rekreacji związane z terenami otwartymi. Jako niektóre korzyści związane ze wzrostem i funkcjonowaniem drzew można wymienić (za Szczepanowska 2007): Regulację temperatury powietrza Oczyszczanie zanieczyszczenia powietrza i korzystny wpływ na zdrowie Ograniczanie spływu wód powierzchniowych Ograniczenie hałasu Drzewa i ich skupiska są ostoją dzikiej przyrody Ich obecność wiąże się również z korzyściami społecznymi. Poniżej opisane zostały niektóre z nich. Oczyszczanie powietrza Drzewa redukują zanieczyszczenia pyłowe i gazowe znajdujące się w powietrzu oraz pochłaniają dwutlenek węgla wydalając życiodajny tlen. Zdrowe, 10-metrowe, wysokie drzewo produkuje średnio około 118 kg tlenu rocznie. Przeciętny człowiek konsumuje netto 5 176 kg tlenu w ciągu roku. Zatem dwa średniej wielkości, zdrowe drzewa mogą dostarczyć tlenu potrzebnego jednej osobie (McPherson 2004). 100 drzew usuwa 454 kg. zanieczyszczeń rocznie, w tym 181 kg. CO2 i 136 kg zanieczyszczeń pyłowych. Na ulicy pozbawionej drzew może być trzykrotnie więcej pyłów w powietrzu, niż na ulicy zadrzewionej i dziesięciokrotnie więcej niż w pobliskim parku. Obliczono, że w dużym mieście jak Chicago, drzewa usunęły w ciągu sezonu wegetacyjnego 5575 ton zanieczyszczeń. Wartość tej „jednorocznej pracy” wyniosła ponad 10 mln dolarów. Drzewa, szczególnie iglaste, wzbogacają również powietrze o substancje lotne, które mają charakter bakteriobójczy, stymulujący proces oddychania i krążenia oraz regulujący działanie układu nerwowego u ludzi. Należy jednak podkreślić, że rezultaty oczyszczania powietrza przez duże drzewa są 60-80 razy większe niż przez małe. Ograniczanie spływu wód powierzchniowych Polska obok Czech i Belgii ma najmniejsze zasoby wód powierzchniowych w przeliczeniu na mieszkańca w Europie. Nasze zasoby są porównywalne do zasobów Egiptu oraz południowej Hiszpanii. Jednym z powodów niedoborów wody w naszym kraju jest bardzo szybki spływ powierzchniowy. Woda opadowa spływa w miastach po nieprzepuszczalnych nawierzchniach, w terenach otwartych odprowadzana jest systemem rowów melioracyjnych. Drzewa w znacznym stopniu mogą ograniczać spływ wód opadowych. W czasie opadów liście przechwytują wodę, która pozostaje w obrębie korony, pod koroną w resztkach organicznych oraz w tkankach drzewa. Cześć wody wyparowuje nie osiągając gruntu lub powoli skapuje z liści i gałązek lub spływa wzdłuż pnia i gałęzi. Drzewa redukując natężenie i tępo spływu powierzchniowego mają wpływ na zmniejszenie niebezpieczeństwa powodzi. Możliwość magazynowania wody w obrębie korony dużego drzewa określa się na 280 do 450 litrów. Przy czym powierzchnia liści 100-letniego buka, odpowiada 6-7 lipom o średnicy korony ok. 10 m i aż 1700 młodym bukom o średnicy korony 1m. 6 Pokrycie koronami drzew redukuje spływ wód opadowych, co wpływa na oszczędność budowy instalacji burzowych. Badania w stanie Arkansas dowiodły, że zwiększenie powierzchni zajmowanej przez drzewa z 27 do 40% spowodowało spadek o 31 % spływu wód powierzchniowych. W rejonie Baltimore-Waszyngton (USA) obliczono oszczędności z redukcji spływu wód powierzchniowych na ponad 4,68 bilionów $. Dodatkowe pozytywne działanie drzew, zwłaszcza szybko rosnących polega na ich zdolnościach detoksyfikacyjnych, które np. polegają na oczyszczaniu wody m.in. z metali ciężkich. Drzewa wpływają na poprawę mikroklimatu miast Drzewa obecne w krajobrazie miast poprawiają lokalny mikroklimat, powodują zmniejszenie prędkości wiatru. Poprawiają to komfort życia mieszkańców, na posesji na której rosną, ale również na terenach sąsiadujących (ryc. 1). temperatura powietrza 32 °C pod koronami drzew 28 °C asfalt 52 °C beton 42 °C odkryty trawnik 35 °C Ryc. 1 Modyfikacja mikroklimatu przez drzewa, które przykładowo obniżają ekstrema temperatury w upalne dni letnie. 7 Obecność drzewa zapobiega nadmiernemu nasłonecznieniu latem co jest istotne biorąc pod uwagę, że beton budynków i nawierzchni rozgrzewa się do 70°C. Okolica jest mniej narażona na ekstrema temperatury (upał latem i niskie temperatury zimą) co wpływa na oszczędność zużycia energii elektrycznej. Drzewa na terenie miasta wpływają również mitygująco na miejską wyspę ciepła, zmniejszając jej zasięg i uciążliwość dla mieszkańców. Ograniczenie hałasu Badania wykazują, że właściwie posadzone drzewa i krzewy redukują nawet o 50% odczucie hałasu. Skuteczność barier z roślinności jest w dużym stopniu związana z percepcją walorów krajobrazowych. Subiektywne odczucie natężenia hałasu jest niwelowane przez wrażenia estetyczne – zwiększenie „psychologicznej” skuteczności bariery akustycznej jest możliwe nawet o 75%. Wizualne walory barier z roślinności uważa się za ważniejsze dla zmniejszenia odczucia słuchowego hałasu, niż surowe bariery sztuczne Ostoja dzikiej przyrody Tereny zadrzewione przyciągają ptaki i innych przedstawicieli dzikiej przyrody. Badania awifauny wykazały, że na terenach pokrytych co najmniej w 50% przez drzewa i inną roślinność występowały różne gatunki ptaków. Tereny te zasiedlane są też przez wiewiórki. Na terenach bez drzew dominują myszy i szczury. Korzyści społeczne Mieszkańcy dużego miasta zapytani, jakie z 25 różnych rzeczy są ważne dla ich szczęścia wybrali drzewa i kwiaty ze względu na ich piękno i pozytywne oddziaływanie psychologiczne. Stwierdzono, że otoczenie przyrodnicze poprawia nastój, zwiększa poczucie wartości, poprawia koncentrację, wpływa na lepsze stosunki międzyludzkie i tworzenie wspólnoty mieszkańców. Pacjenci szpitali „zdrowieją” szybciej po operacjach, kiedy ich pokój ma widok z okna na drzewa. Stwierdzono łagodzące działanie zieleni na dzieci z ADHD oraz agresję osób z chorobą Alzheimera. W Wielkiej Brytanii, Holandii i USA stwierdzono wpływ parków założonych wokół domów na zmniejszenie przestępczości o 38 do 55% oraz na stymulowanie organizacji grup mieszkańców dla utrzymania tych terenów. Właściwie posadzone drzewa wpływają na 8 bezpieczeństwo ruchu przez zmniejszenie monotonii trasy i redukcje oślepiania ze strony pojazdów. Wielkie i silne drzewa są odbierane jako dziedzictwo narodowe i nadają miejscom (często w powiązaniu z architekturą) monumentalna jakość. Wpływ drzew na wartość rynkową działek Ceny sprzedażne działek i domów odzwierciedlają korzyści, które kupujący wiąże z właściwościami danej posesji. Obejmują one również zasoby drzew znajdujące się na działkach, wzdłuż sąsiednich ulic i na terenie sąsiadujących parków. Indywidualna gotowość (chęć) do płacenia za zadrzewione działki odzwierciedla wartość korzyści, które są oczekiwane od tego zadrzewionego środowiska, Wartość terenów zieleni uwidaczniają ceny parceli. Organizacja Gallupa przeprowadziła badania w 50 stanach USA, na podstawie których stwierdzono, iż zieleń, a zwłaszcza drzewa, na terenach działek oferowanych do sprzedaży zwiększają średnio o około 15% wartość posesji (Neely, 1988). Według innych autorów, ludzie są zdecydowani płacić znacznie więcej, nawet ponad 27%, za zadrzewioną działkę budowlaną, w relacji do terenów pozbawionych drzew (Currid, 2000). Podobnych informacji dostarczają prace zespołu Plant Publicity Holland „Zielone miasto” (2005), które potwierdzają wzrost wartości miejsc zamieszkania ze względu na zieleń w granicach od 4 do 33%. Badania holenderskie stu mieszkań w miejscowości Apeldoorn dostarczyły informacji, że zarówno widok na zieleń, jak i niewielka odległość (do 400 m) od terenów zieleni podnosi wartość mieszkań do 14%. Nie tylko drzewa na obszarze działki, ale także parki i zadrzewione aleje wpływają na wzrost wartości sąsiednich posesji mieszkalnych. Również atrakcyjność centr handlowych zwiększa się dzięki obecności drzew, czy innej roślinności w swoim otoczeniu. Nawet drzewa uliczne mogą oddziaływać na wartość sąsiednich budynków i posesji. Np. w Los Angeles linia tramwajowa została zlikwidowana i na tym miejscu posadzono drzewa i założono trawniki. W ciągu siedmiu lat wartość przyległych pawilonów handlowych wzrosła dwudziestokrotnie, co było nieporównywalnie więcej niż analogicznych pawilonów, lecz nie posiadających zieleni w swoim otoczeniu (Kiełbaso, 1975 za Baldwinem, 1958) 9 Ustalenie udziału konkretnych, pojedynczych drzew w wartości gruntu nastręcza znacznie większe trudności, niż w przypadku budynków, które tracą wartość z upływem lat, podczas gdy w zakresie rozwoju drzew ma miejsce zarówno zwiększanie, jak i zmniejszanie ich wartości użytkowej. Ponadto liczba czynników wpływających na zmianę wartości użytkowej drzew, które są żywymi organizmami, jest znacznie większa, niż w przypadku elementów budowlanych. W związku z tymi trudnościami, w wycenie wartości drzew na terenie UE i USA stosuje się zazwyczaj wartość opartą na kosztach odtworzenia drzewa tzw. metodę cenowokosztową. Powyżej przedstawione zostały niektóre korzyści płynące z obecności drzew. Drzewo spowolnia spływ powierzchniowy wód opadowych przez ich pobieranie ale również czasowe zatrzymywanie na liściach w czasie opadów. Ponadto poprawiają one jakość powietrza, obniżają niedogodności związane z ruchem pojazdów (hałas, zanieczyszczenia), Zapewniają również nawilżanie powietrza i jego oczyszczanie co wpływa korzystnie na samopoczucie i zdrowie mieszkańców oraz działają relaksacyjnie. Poza tym drzewa są siedliskiem licznych organizmów. Ptaki zamieszkujące korony żywią się owadami co zmniejsza ich uciążliwość. Utrata dorosłego drzewa rosnącego na terenie miasta jest stratą dla mieszkańców i ekosystemu. Dlatego też należy dołożyć wszelkich starań aby zostało zachowane a w przypadku konieczności wycinki zastąpione w odpowiednim wymiarze. Należy podkreślić, że usługi ekosystemu pełnione przez duży buk możliwe są do zastąpienia przez 1700 młodych sadzonek. Im większe drzewa są sadzone w ramach kompensacji przyrodniczej tym mniejsza ich liczba jest konieczna do zastąpienia drzewa wycinanego. W tym kontekście praktyka sadzenia jednego drzewa, przykładowo o wysokości 1,5m za usuwanie dużego o wysokości 20 m, jako nasadzenia zastępczego wydaje się rażąco nieadekwatna. Należy się zastanowić nad wprowadzeniem zasad nasadzeń zastępczych, które mogą w zgodny z zasadami sprawiedliwości społecznej sposób rekompensować mieszkańcom stratę drzew na terenach zurbanizowanych. Analiza środowiska przyrodniczego wokół drzewa Ustawa dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz.U. z roku 2013, poz.627, ze zmianami) art.2 ust.1 pkt 7,8,9 nakłada obowiązek ochrony przyrody. Wspomniana ustawa w artykule 2 ust.1 stwierdza, że ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów: 10 pkt1) tworów i składników przyrody pkt4) siedlisk przyrodniczych pkt7) krajobrazu pkt8) zieleni w miastach i wsiach pkt9) zadrzewień. Ponadto w ust.2 precyzuje, że celem ochrony przyrody jest: pkt1) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; pkt2) zachowanie różnorodności biologicznej; pkt4) zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony; pkt5) ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień; pkt7) kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody. Ta sama ustawa stanowi, że samorządowymi organami ochrony przyrody są w szczególności wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta (art.91 ust1 pkt3, 4), którzy mają stać na straży przyrody. W związku z tym, że wydanie decyzji w oparciu o art.83 ust.1 ustawy o ochronie przyrody powinno być poprzedzone przeprowadzeniem postępowania dowodowego na okoliczność stanu środowiska przyrodniczego, analiza taka powinna dotyczyć obszaru większego niż obszar nieruchomości. W przypadku drzew szczególnie cennych lub kiedy drzewo jest jedynym, dojrzałym egzemplarzem w sąsiedztwie i z tego powodu jest on szczególnie cenny, musi być chronione w szczególny sposób a jego usunięcie jest stratą, która jest niemożliwa do kompensacji. Przykładowo w przypadku pokazanego na ryc. 2 dębu nie jest możliwe zastąpienie drzewa. W opisywanym przypadku inne drzewa w okolicy to głównie drzewa owocowe (Malus sp., Pyrus sp.) oraz pojedyncze młode świerki (Picea sp.). W związku z powyższym drzewo jest ważnym siedliskiem dla fauny (ptaki, małe ssaki i inne). Ponadto pełni szereg usług ekosystemów. Usunięcie drzewa (największe drzewo w sąsiedztwie) spowoduje znaczną 11 stratę przyrodniczą dla okolicy. Pozostałe drzewa to, jak wspomniano, niewielkie i nieliczne świerki, młode drzewa owocowe. Nie stanowią one dużej wartości przyrodniczej i mają mniejszy wpływ na poprawę warunków mikroklimatycznych oraz zapewnienie innych usług ekosystemowych. Odnowienie drzewa o podobnych walorach i odtworzenie tych korzyści możliwe jest w perspektywie 100 lat. W tym kontekście brak tego konkretnego drzewa będzie poważną stratą dla środowiska i dlatego powinno ono być chronione w szczególny sposób. Jego zastąpienie, czyli rekompensata za utracone dobro publiczne i przyrodnicze, jest w tym przypadku niemożliwa lub trudna do osiągnięcia. Ryc. 2 Widok na okolicę drzewa będącego przedmiotem opracowania (wskazane strzałką). Analiza zasadności usunięcia drzewa Drzewo może być usunięte na wniosek właściciela terenu na którym rośnie lub za jego zgodą (Ustawa o ochronie przyrody, Dz.U. z roku 2013, poz.627, ze zmianami) 4. Przy czym często zapominamy o art. 125 ustawy o ochronie przyrody, który to reguluje przypadki, w których drzewa i krzewy mogą zostać usunięte. Przepis ten zezwala na niszczenie roślin (w tym ich unicestwienie czyli wycięcie) jedynie w związku z: realizacją zadań uzasadnionych potrzebami ochrony przyrody, prowadzeniem badań naukowych lub Art. 83. 1. 79) „Usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a, po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta na wniosek: 1) posiadacza nieruchomości — za zgodą właściciela tej nieruchomości” 4 12 edukacją, racjonalną gospodarką, prowadzeniem akcji ratowniczej, bezpieczeństwem powszechnym, bezpieczeństwem sanitarnym, ochroną życia i zdrowia ludzi, zapobieganiem skutkom klęski żywiołowej. Z kolej art. 5 ust. 1 pkt 5, lit. d, ustawy z dnia 7 lipca 1994r. prawo budowlane (Dz.U. z roku 2013, poz.1409, ze zmianami) stanowi, że obiekt budowlany należy projektować, budować, użytkować i utrzymywać zgodnie z przepisami, (w tym, ale nie tylko) technicznobudowlanymi, obowiązującymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej, w sposób zapewniający spełnienie wymagań podstawowych dotyczących w szczególności odpowiednich warunków ochrony środowiska. W związku z tym, że zezwolenie na usuwanie drzew nie może być sprzeczne z obowiązującymi zasadami prawa, postanowieniami Konstytucji, normami, ustawami i aktami prawa, orzeczenia sądowe wyraźnie podkreślają, że najważniejsze wydaje się wyważenie interesów wnioskodawcy występującego z żądaniem wydania zezwolenia na usunięcie oraz interesu publicznego przemawiającego za zachowaniem jak największej liczby drzew, ważnych pod względem przyrodniczym na terenach zurbanizowanych. W związku z powyższym organ wydający pozwolenie na usunięcie drzewa ma prawo uznać, że nie kwalifikuje się ono do wycięcia (art. 75 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska z 21 kwietnia 2001 r.). W ten sposób realizować cel ochrony przyrody w zakresie kształtowania właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację i informację (wyrok WSA w Warszawie z 16 lutego 2007 r.). Natomiast usunięcie drzewa, będącego bardzo dużą stratą dla społeczeństwa i biocenozy powinno być zastąpione ekwiwalentem przyrodniczym w celu zapewnienia odpowiednich warunków ochrony środowiska. W związku z powyższym ważnym jest określenie rozwiązań prawnych, jakie może podjąć powiat/gmina, aby wycinki drzew i nasadzenia kompensacyjne były prowadzone według najlepszej wiedzy. Nasadzenia zastępcze muszą uwzględniać pozytywny wpływ drzew na tkankę miejską – pod względem ekologicznym, ekonomicznym i społecznym. 1. Najlepsze praktyki w kraju i za granicą W celu zobrazowania czynników dotyczących drzew i terenów zieleni zawartych w polskich przepisach prawnych przedstawiono ich enumerację (Szczepanowska i in. 2010): 13 Cele i rola drzew: 1. Cele sadzenia drzew na terenach zieleni i w zadrzewieniach: ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe. 2. Rola drzew w pasie drogowym: bezpieczeństwo ruchu drogowego, estetyka, pozytywne oddziaływanie na środowisko. Ogólne funkcje drzew: 3. Ogólne funkcje drzew: ochronne, estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne, osłonowe. 4. Funkcje drzew jako obiektów przyrodniczych (w tym najważniejszych obiektów zadrzewieniowych i terenów zieleni) określane są w Studium Uwarunkowań i Kierunków Przestrzennego Zagospodarowania Gminy oraz w miejscowym planie przestrzennego zagospodarowania. Szczegółowe funkcje drzew: 5. Drzewa chronią wartości kulturowe krajobrazu. 6. Drzewa chronią przed oślepianiem przez pojazdy nadjeżdżające z kierunku przeciwnego. 7. Drzewa chronią drogi przed zawiewaniem i zaśnieżaniem. 8. Drzewa chronią przyległe tereny przed nadmiernym hałasem. 9. Drzewa chronią przyległe tereny przed zanieczyszczeniem powietrza 10. Drzewa chronią wody i powierzchniowe utwory geologiczne. 11. Drzewa chronią przed negatywnym wpływem drogi na przyrodę, krajobraz, grunty rolne i leśne. 12. Przyrodnicze nawiązanie do charakteru terenu przylegającego do pasa drogowego. 13. Zarezerwowanie minimum 10% powierzchni na tereny zieleni (dotyczy inwestycji Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej). Lokalizacja: 14. Lokalizacja drzew na terenie uzdrowisk. 15. Lokalizacja drzew wzdłuż nieuregulowanych cieków wodnych. 16. Lokalizacja drzew na terenie obiektu wpisanego do rejestru zabytków. 17. Lokalizacja drzew w miejscu mającym status obiektu ochrony przyrody. 14 18. Lokalizacja drzew na terenie obiektu objętego ochroną gatunkową roślin i zwierząt lub ochroną siedlisk przyrodniczych. Zwolnienia od opłat: 19. Wiek drzewa: do 10 lat – nie wymaga zezwolenia na usunięcie. 20. Obwód drzewa 100 cm w przypadku topoli nierodzimej - zwalnia od opłat 21. Drzewa zlokalizowane w pasie drogowym dróg przebudowywanych (usuwanie drzew bez opłat) Przesłanki do usunięcia drzew lub zwolnienia ich z opłat 22. Drzewa zagrażające bezpieczeństwu ruchu drogowego, w kolizji z drogami i urządzeniami drogowymi (element lokalizacji lub kondycji). 23. Drzewa w kolizji z urządzeniami przeciwpowodziowymi (element lokalizacji). 24. Drzewa kolidujące z groblami stawów rybnych (element lokalizacji). 25. Drzewa zagrażające ruchowi kolejowemu, w kolizji z urządzeniami kolejowymi (element lokalizacji lub kondycji). 26. Drzewa stanowiące przeszkody lotnicze (element lokalizacji).. 27. Drzewa zagrażające bezpieczeństwu żeglugi. (element lokalizacji) 28. Drzewa zagrażające ludziom lub mieniu (element kondycji i lokalizacji) 29. Drzewa nie rokujące szansy na przeżycie (element kondycji). 30. Odrębne traktowanie topoli nie rodzimych. Próby zastosowania metod kompensacji Elementy wypisane z obowiązujących przepisów prawnych (powyższe zestawienie – punkty 1-30), dotyczące drzew na terenach zieleni i w zadrzewieniach, nie mają odzwierciedlenia w dotychczas stosowanych zasadach obliczania opłat za usuwanie drzew. Aktualnie obowiązujące stawki jednostkowe operują zaledwie kilkoma parametrami wyceny jak: grupa gatunkowa, stawka za 1 cm obwodu na wysokości 1,3 m oraz współczynnikiem różnicującym stawki w zależności od przedziału obwodu drzewa. Jedynie w przypadku drzew znajdujących się w uzdrowiskach, na terenach zabytkowych lub na terenach zwartej zabudowy wsi i miast, w przepisach obowiązuje zwiększenie opłaty za 15 usuwane drzewa o 100%. Stawki opłat nie nawiązują do tych czynników, które w przepisach są ważne i powinny wpływać na szacowaną wartość drzew i związane z nią rozporządzenia wykonawcze. Chodzi zwłaszcza o brak łączności nie tylko między ustaleniami poszczególnych resortów, a obowiązującą metodą wyceny drzew, ale również brak koordynacji między dwoma podstawowymi aktami prawnymi, jak ustawa Prawo ochrony środowiska i Ustawa o ochronie przyrody. Nawiązując do analizy 12 zagranicznych metod wyceny drzew, jako podstawowe uznać należy uwzględnienie w metodzie wyceny czynników lokalizacji i kondycji drzew, co jest włączone do wszystkich zagranicznych metod. Dzięki temu możliwe będzie usprawnienie procedury wydawania opłat i ustanawiania kar oraz znaczne zmniejszenie sytuacji konfliktowych (na podstawie Synteza badań i założenia merytoryczne metody wyceny drzew dla warunków polskich, 2009, Halina B. Szczepanowska, Andrzej Latos, z wprowadzeniem późniejszych zmian). Poza wspomnianą powyżej metodą wyceny wartości drzew opartej na kosztach odtworzenia (metoda IGPIM) kompensacja była realizowana poprzez próby przeliczania wielkości drzewa usuwanego na gabaryty drzew usuwanych. Przykładem takich praktyk mogą być procedury wprowadzane na terenie Nowego Jorku (ryc. 3). Na terenie naszego kraju samorząd Krakowa wprowadził dobrą praktykę lokalnego Wydziału Ochrony Środowiska dotyczącą nasadzeń zastępczych. Ustalono, że za usuwane drzewo nasadzane są zastępcze o sumie obwodów odpowiadających obwodowi tego usuwanego. W Niemczech w sytuacji, kiedy nie ma miejsca na nasadzenia zastępcze na działce z której usuwane są drzewa, co dzieje się często, pieniądze za drzewo usunięte wpłacane są do banku drzew i przeznaczane na pielęgnację drzew już posadzonych lub poprawę warunków siedliskowych tych które będą sadzone. Może to oznaczać również np. środki na zaprojektowanie i wykonanie rozwiązań projektowych umożliwiających rozwój np. nawierzchnie przepuszczalne, podwieszane chodniki czy podłoża strukturalne. 16 Ryc. 3 Ewolucja kompensacji przyrodniczej za usuwanie drzew na terenach publicznych w Nowym Jorku (Szczepanowska 2009) Cel, zakres i miejsca zastosowania metody opartej na kosztach odtworzenia IGPIM Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody oraz Ustawą prawo ochrony środowiska metoda wyceny wartości drzew oparta na kosztach odtworzenia może być stosowana jako podstawa wyznaczania opłat i kar za usuwanie i niszczenie drzew. Metoda ta pozwala na określenie rzeczywistych kosztów kompensacji przyrodniczej. Założenia tej metody powstały pod kierunkiem prof. dr hab. Haliny Barbary Szczepanowskiej w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa i opublikowane zostały w następujących pozycjach: Szczepanowska H. B. i in., 2009: Wycena wartości drzew na terenach zurbanizowanych, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. 17 Szczepanowska H. B., Latos A. 2009: Synteza badań i założenia merytoryczne metody wyceny drzew dla warunków polskich, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Szczepanowska H. B., Sitarski M., Suchocka M., 2009: Wyznaczanie współczynników lokalizacji do metody wyceny drzew na terenach zurbanizowanych, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Szczepanowska H. B., 2008: Wycena wartości drzew na terenach zurbanizowanych. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Przedstawione poniżej założenia metody opracowano na podstawie ekspertyzy: „Opracowanie nowej metody określania wartości drzew wraz ze współczynnikami różnicującymi oraz merytorycznym uzasadnieniem metody i zasadnością jej wprowadzenia do obiegu prawnego” z listopada 2010 roku (Szczepanowska i in. 2010). Ekspertyza ta została zamówiona przez GDOŚ na potrzeby nowelizacji przepisów Ustawy o ochronie przyrody, nad którymi prace obecnie trwają. Metoda wyceny drzew IGPIM stanowi proste narzędzie służące do określania wartości drzew. Jest oparta na zbadanych kryteriach wielu metod wyceny drzew stosowanych za granicą, które zostały zweryfikowane i uzupełnione badaniami własnymi IGPIM w celu opracowanie oryginalnej metody dostosowanej do warunków polskich. Metoda wyceny dotyczy drzew znajdujących się na terenach zieleni oraz na terenach zadrzewień, (określonych wg definicji zawartych w art. 5 ustawy o ochronie przyrody z dnia z dn. 16.04.2004 r., Dz.U. z roku 2013, poz.627, ze zmianami) Metoda obejmuje wycenę zarówno drzew pojedynczych, jak też drzew rosnących w grupach, rzędach oraz zadrzewień, znajdujących się na terenach publicznych lub prywatnych i dotyczy drzew rosnących, niezależnie od tego, w jaki sposób drzewa te wyrosły na terenach objętych wyceną. Zgodnie z Ustawą o ochronnie przyrody, omawiana metoda wyceny nie dotyczy drzew, których główną funkcją jest dostarczanie owoców lub drewna (sady owocowe, lasy użytkowe itp.), z wyjątkiem drzew owocowych nie wykorzystywanych na cele produkcyjne, stanowiących dla danego krajobrazu istotne elementy, np. drzewa w parkach zabytkowych czy w zadrzewieniach przydrożnych. Metoda nie obejmuje drzew stanowiących pomniki przyrody. Metoda wyceny drzew powinna mieć zastosowanie do: 18 określania zakresu kompensacji przyrodniczej dokonywanej w formie opłat za usunięcie drzew na terenach publicznych i prywatnych, lub w formie nasadzeń zastępczych; określania zakresu szkody i wysokości kary za usuwanie drzew bez zezwolenia lub za niszczenie drzew; określania wartości drzew przy pracach inwentaryzacyjnych i projektowych; określania wartości drzew na terenach inwestycyjnych w celu podejmowania decyzji lokalizacyjnych chroniących środowisko przyrodnicze; określania zakresu i wyceny częściowych (mechanicznych) uszkodzeń drzew; określania wartości drzew w sprawach roszczeniowych o odszkodowania. Merytoryczne podstawy metody wyceny drzew Metoda wyceny drzew jest oparta na polskich ustaleniach prawnych, stwierdzających, że: „drzewa i inne rośliny, podobnie jak budynki i inne urządzenia trwałe, stanowią części składowe gruntu od chwili zasadzenia lub zasiania” (art. 48 Kodeksu Cywilnego). Zgodnie z powyższym, drzewa (i inne rośliny trwałe) stanowią części składowe działek i jako elementy trwałe pełnią określoną funkcję użytkową, a tym samym uczestniczą w tworzeniu wartości użytkowej danego terenu. Przy założeniu, że drzewa podnoszą wartość działek, ich usunięcie, zniszczenie lub uszkodzenie stanowi szkodę rzeczową, która powinna być naprawiona w świetle przepisów prawa. Naprawienie szkody powinno być dokonane w naturze, tj. przez posadzenie analogicznego lub zbliżonego drzewa, lub gdy to nie jest możliwe, rekompensata powinna być zrealizowana w formie pieniężnej. Podstawą rekompensaty finansowej za dokonaną szkodę są rzeczywiste koszty „odtworzenia” drzewa, tj. koszty porównywalnego drzewa zastępczego. Koszty „odtworzenia” drzewa, są najbardziej „obiektywną i najsilniejszą merytorycznie częścią wyceny drzew” (Koch i in. , 1997, Cullen i in. 2002) i stanowią podstawę wszystkich zbadanych zagranicznych metod wyceny drzew. Wartość Podstawowa (WP) 19 Zasadniczą część kosztów „otworzenia” drzewa stanowi tzw. wartość podstawowa (WP), określająca koszty wyprodukowania, posadzenia i pielęgnacji drzew uzyskane na podstawie obowiązujących, aktualnych cenników, norm i specyfikacji. Wartość ta dotyczy drzewa o wielkości standardowej dostępnej powszechnie w obrocie handlowym w danym kraju i obejmuje teoretycznie obliczoną wartość drzewa „wzorcowego” tj. drzewa o wysokim standardzie jakościowym, zdrowego, rozwiniętego zgodnie z cechami gatunku, prawidłowo posadzonego i pielęgnowanego, zlokalizowanego we właściwym miejscu. Wartość ta stanowi podstawę wyceny drzew o wszystkich wielkościach, zarówno drzew standardowych, które mogą być odtworzone w formie nasadzeń zastępczych, jak również drzew starszych o wielkościach ponad-standardowych. Dla warunków polskich, jako drzewa możliwe do nabycia (tj. znajdujące się w obrocie materiałem szkółkarskim), przyjęto grupy drzew o wielkości obwodów pnia od 6/10 cm do maksymalnej wielkości 20/25 cm. Dla tych grup drzew została określona wartość podstawowa (WP), oparta na bazie bieżących cen katalogowych produkcji materiału szkółkarskiego oraz kalkulacji kosztorysowej prac dotyczących sadzenia i pielęgnacji drzew wg norm i cen obowiązujących w Polsce. Wartość podstawowa (WP) zawiera wszystkie koszty uzyskania rosnącego drzewa „wzorcowego” o wyżej podanych wielkościach obwodu pnia. Są to: koszty nabycia drzewa (obliczone na podstawie cen detalicznych materiału szkółkarskiego uzyskanych z zakładów produkcyjnych); koszty transportu ze szkółek na miejsce sadzenia drzewa (przyjęto średnią odległość 15 km) oraz koszty użycia niezbędnego sprzętu; koszty posadzenia drzewa oraz koszty pośrednie (uzyskane na podstawie obowiązujących norm i cen z firm realizujących nasadzenia drzewa w kraju); koszty trzyletniej pielęgnacji drzew wraz z kosztami ryzyka i odsetkami (wg kosztów tych prac uzyskanych z firm prowadzących prace pielęgnacyjne na terenach zieleni). Aby uzyskać najbardziej adekwatne stawki opłat za usuwane drzewa przeprowadzono w tym przypadku analizę kosztów „odtworzenia” drzew na. bazie cen II kwartału 2010 roku, tj. określenia wartości podstawowej (WP) dla ponad 70 rodzajów i gatunków drzew 20 charakterystycznych dla krajobrazów polskich miast i wsi, zawartych w tzw. „Podstawowej liście drzew” (Borowski, 2010), które zostały pogrupowane w zależności od szybkości wzrostu. Dla tych grup zostały wyprowadzone średnie arytmetyczne wartości podstawowej (WP), których zasadność została potwierdzona badaniami statystycznymi. Podział drzew na gatunki charakteryzujące się różną szybkością przyrostu oraz wartość podstawowa dla poszczególnych grup gatunków o zróżnicowanej dynamice przyrostów drzew na grubość pni jest podany w tabeli 1. Tabela 1 Wartość podstawowa (WP) dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew zróżnicowanych pod względem przyrostów pni na grubość dla cen rynkowych w roku 2010 Charakterystyka przyrostów pni drzew na grubość 1 Szybko rosnące Umiarkowanie Rosnące Wolno rosnące Rodzaje, gatunki i odmiany drzew 2 Klon jesionolistny, k. srebrzysty, kasztanowiec biały, aliant gruczołkowaty, platan klonolistny, topola biała, t. osika, t. kanadyjska, t. czarna, t. berlińska, t. Simona, wierzby drzewiaste Wszystkie gatunki jodły poza jodłą koreańską, klon pospolity, k. jawor, k. czerwony, kasztanowiec, olsza szara, o. czarna, brzoza brodawkowata, b. omszona, kasztanowiec jadalny, jesion amerykański, j. wyniosły, j. pensylwański, glediczja trójcierniowa, orzech włoski, pozostałe gatunki orzecha, modrzew europejski i modrzew japoński, metasekwoja chińska, świerk pospolity, ś. serbski, ś. kłujący, sosna limba, s. czarna, s. żółta, s. wejmutka, s. pospolita, czereśnia ptasia, wiśnia pospolita, czeremcha pospolita, cz. późna, wiśnia piłkowana, w. różowa, daglezja zielona, dąb czerwony, robinia akacjowa, sofora chińska, żywotnik olbrzymi, lipa, wiąz szypułkowy, w. górski, w. polny Klon polny, grab pospolity, orzesznik, surmia, leszczyna turecka, buk pospolity, miłorząb chiński, kłęk amerykański, ambrowiec balsamiczny, tulipanowiec amerykański, magnolia, jabłoń, morwa, , magnolia, morwa biała, kor-kowiec amurski, śliwa wiśniowa (ałycza), wiśnia wonna, , grusza drobno-owocowa, g. Wartość podstawowa (WP) w zł dla drzew o obwodzie pnia do 25 cm mierzonym na wysokości 130 cm od pozio-mu gruntu 3 840 1120 1350 21 wierzbolistna, grusza pospolita, dąb szypułkowy, d. bezszypułkowy, jarząb pospolity, cypryśnik błotny, choina kanadyjska Jodła koreańska, cyprysik, głóg, oliwnik wąskolistny, jałowiec pospolity, j. wirginijski, jarząb mączny, j. szwedzki, cis pospolity, cis pośredni, żywotnik zachodni Bardzo wolno rosnące 1550 Przy określaniu zasad kompensacji przyrodniczej za usuwane czy niszczone drzewa istnieją zarówno możliwości ich fizycznego zastąpienia przez posadzenie porównywalnego drzewa zastępczego o wielkości drzew standardowych znajdujących się w obrocie handlowym, lub występuje brak takiej możliwości , gdy mamy do czynienia z usuwaniem czy niszczeniem drzew starszych, ponad-standardowych. W pierwszym przypadku podstawę kompensacji stanowi wartość podstawowa (WP) dla grup drzew podanych w tabeli 1. W drugim - wartość podstawowa (WP) jest zwiększona przez zastosowanie odpowiedniego współczynnika przyrostu (P) dla danej wielkości drzewa i szybkości przyrostu określonego gatunku. Współczynnik przyrostu (P) został ustalony na podstawie zbadania korelacji wieku drzew z wielkością przyrostów pni na grubość, charakterystyczną dla poszczególnych gatunków. W ten sposób opracowano wskaźniki przyrostów dla czterech grup gatunków o różnej dynamice przyrostów klasyfikując je jako drzewa szybko, umiarkowanie, wolno i bardzo wolno rosnące (tabela 2). Współczynnik przyrostu określa zatem długość czasu potrzebnego na uzyskanie drzewa określonej wielkości, a przez to wpływa na wartość podstawową (WP). Współczynnik ten stanowi w pewnym zakresie wykładnik okresu/lat pielęgnacji, tj. ponoszonych kosztów do czasu uzyskania drzewa o danym obwodzie pnia. Jest on zatem większy u drzew wolno rosnących, niż u gatunków o szybkim tempie wzrostu. Szczegółowy opis kryteriów i zasady opracowania współczynników przyrostów (P) są podane w rozdziale V ekspertyzy. Tabela 2 Współczynniki przyrostów drzew (P) dla grup gatunków o różnym tempie wzrostu (Borowski, Pstrągowska, 2009). Obwód (cm) Tempo wzrostu od do szybkie umiarkowane wolne b. wolne 25 30 1,1 1,1 1,1 1,1 31 35 1,4 1,7 2,0 2,6 36 40 1,7 2,3 2,9 4,1 22 Obwód (cm) Tempo wzrostu od do szybkie umiarkowane wolne b. wolne 41 45 1,9 2,8 3,7 5,5 46 50 2,2 3,4 4,6 7,0 51 55 2,5 4,0 5,5 8,5 56 60 2,8 4,5 6,1 10,3 61 65 3,1 5,1 6,7 12,0 66 70 3,4 5,6 7,3 13,8 70 75 3,7 6,2 7,9 15,6 76 80 4,0 6,7 8,5 17,3 81 85 4,2 7,0 9,1 19,6 86 90 4,3 7,2 9,7 21,9 91 95 4,5 7,5 10,2 24,2 96 100 4,6 7,8 10,8 26,5 101 105 4,8 8,1 11,4 28,8 106 110 4,9 8,1 12,0 31,1 111 115 4,9 8,2 12,6 33,5 116 120 5,0 8,3 13,3 35,8 121 125 5,0 8,4 13,9 38,2 126 130 5,1 8,5 14,5 40,5 131 135 5,2 8,8 15,4 42,1 136 140 5,3 9,0 16,3 43,7 141 145 5,4 9,3 17,2 45,3 146 150 5,5 9,5 17,1 46,8 151 155 5,5 9,8 19,0 48,4 23 Obwód (cm) Tempo wzrostu od do szybkie umiarkowane wolne b. wolne 156 160 5,6 10,0 19,7 49,6 161 165 5,7 10,2 20,5 49,7 166 170 5,8 10,4 21,2 51,9 171 175 5,9 10,6 22,0 53,0 176 180 6,0 10,8 22,7 53,2 181 185 6,1 11,1 23,5 54,0 191 195 6,2 11,7 25,2 55,8 196 200 6,3 12,1 26,1 57,6 201 210 6,4 12,4 26,9 58,5 221 230 6,6 14,6 29,5 61,2 231 240 6,8 15,7 30,7 62,4 241 250 7,0 16,8 31,8 63,5 251 260 7,3 17,9 32,8 64,6 261 270 7,5 18,8 33,7 65,5 271 280 7,8 19,7 34,6 66,4 281 290 8,1 20,6 35,4 67,2 291 300 8,4 21,4 36,1 68,0 301 310 8,7 22,1 36,8 68,7 311 320 9,1 22,8 37,4 69,3 321 330 9,4 23,4 38,1 70,0 331 340 9,9 24,0 38,6 70,6 341 350 9,7 24,6 39,2 70,1 351 360 11,5 25,1 39,7 71,7 24 Obwód (cm) Tempo wzrostu od do szybkie umiarkowane wolne b. wolne 361 370 12,1 25,6 40,1 72,1 371 380 12,8 25,1 40,6 72,6 381 390 13,4 26,6 41,0 73,1 391 400 14,0 27,0 41,4 73,5 401 410 14,6 27,4 41,8 73,9 411 420 15,1 27,8 42,2 74,3 421 430 15,6 28,2 42,6 74,6 431 440 16,1 28,5 42,9 75,0 441 450 16,5 28,9 43,2 75,3 451 460 17,0 29,2 43,5 75,6 461 470 17,4 29,5 43,8 75,9 471 480 17,8 29,8 44,1 76,2 481 490 18,2 30,1 44,4 76,5 491 500 18,6 30,4 44,6 76,8 501 505 18,9 30,6 44,9 77,0 Ze względu na bardzo zróżnicowaną liczebność poszczególnych gatunków drzew, a zatem wartość dendrologiczną i przyrodniczą oraz przydatności dla określonych terenów, średnia wartość podstawowa (WP) jest korygowana przez zastosowanie współczynnika wartości gatunkowej (G), dla drzew charakteryzujących się określoną wartością dendrologiczną lub zdolnościami adaptacyjnymi. Współczynnik wartości gatunkowej (G) zwiększa wartość podstawową (WP) o 30% dla gatunków preferowanych pod względem dendrologicznym i przyrodniczym lub zmniejsza o 10% wartość gatunków powszechnie występujących i łatwo adaptujących się po przesadzeniu ze szkółek. Współczynnik (G), poza weryfikacją wartości podstawowej (WP) drzew, jest wskazówką dla gmin dla prowadzenia 25 polityki rozwojowej uwzględniającej ochronę i rozwój gatunków drzew bardziej pożądanych dla danego regionu. Tabela 3 Ocena gatunkowa drzew według zdolności adaptacyjnych i wartości dendrologicznych oraz współczynniki wartości gatunkowej (Borowski, Pstrągowska, 2009) Drzewa o bardzo dużych wartościach dendrologicznych (bez względu na zdolności adaptacyjne) oraz o dużych wartościach dendrologicznych i małych zdolnościach adaptacyjnych Drzewa o dużych wartościach dendrologicznych oraz dużych i największych zdolnościach adaptacyjnych Drzewa o przeciętnych wartościach dendrologicznych oraz niewielkich i dużych zdolnościach adaptacyjnych Drzewa o przeciętnych wartościach dendrologicznych oraz największych zdolnościach adaptacyjnych Abies alba Abies concolor Acer platanoides Acer campestre Abies koreana Aesculus sp. Acer pseudoplatanus Acer negudndo Abies sp. Betula sp. Acer saccharinum Acer rubrum Corylus colurna Aesculus hippocastanum Carya sp. Crataegus sp. Castanea sativa Gingko biloba Catalpa sp. Juniperus virginiana Ailanthus altissima Carpinus betulus Fagus sylvatica Fraxinus excelsior Ailanthus altissima Almnus incana Alnus glutinosa Betula pendula Chamaecyparis sp. Morus alba Fraxinus americana Picea omorika Larix decidua i Larix kaempferi Fraxinus pennsylvanica Gleditsia triacanthos Pinus cembra i Pinus nigra Picea abies Juniperus communis Picea pungens Platanus ×hispanica Pinus sylvestris Populus alba i P. tremula, P.×canadensis Gymnocladus dioica Juglans sp. Prunus serrulata i Prunus subhirtella Liquidambar styraciflua Pseudotsuga menziessi Prunus avium i Prunus cerasus Liriodendron tulipifera Pyrus calleryana i Pyrus salicifolia Quercus robur i Quercus petraea Elaeagnus angustifolia Populus nigra, P. ×berolinensis, P. simonii Prunus cerasifera i 26 Magnolia sp. Sorbus aria Thuja occidentalis Prunus mahaleb Malus sp. Sorbus intermedia Tilia sp. Metasequoia glyptostroboides Taxus baccata i T. ×media Thuja plicata Ulmus laevis, U. glabra, Prunus padus i Prunus serotina Phellodendron amurense Pyrus pyraster Quercus rubra Robinia pseudoacacia Pinus ponderosa i Pinus strobus Salix sp. Sophora japonica Sorbus aucuparia Taxodium distichum Tilia tomentosa Tsuga canadensis Ulmus minor Współczynnik wartości gatunkowej W – 1,3 W – 1,1 W-1 W – 0,9 Wartość rzeczywista (WR) drzew Jak podano uprzednio, wartość podstawowa (WP) dotyczy drzew „wzorcowych”, tj. drzew właściwie rozwiniętych, zdrowych i odpowiednio zlokalizowanych. W praktyce jednak mamy do czynienia z drzewami, które w mniejszym lub większym stopniu podlegają wszelkiego rodzaju ubytkom, chorobom i deformacjom w związku z wyborem niewłaściwego gatunku, wadliwym posadzeniem, będących w fazie starzenia, niekorzystnymi warunkami środowiska czy z zaniedbaniami i błędami pielęgnacji, które wpływają na rokowanie dalszego życia drzewa. W zakresie lokalizacji drzew w krajobrazie, występuje również wiele różnych sytuacji wynikających zarówno z funkcji drzewa, jak też z warunków jego rozwoju w danym miejscu. Omawiane czynniki zmniejszają lub zwiększają wartość drzewa. Zatem wartość drzew nie może być określana na podstawie teoretycznie ustalonej idealnej wartości „wzorcowej”, ale w każdym przypadku muszą być brane pod uwagę wszystkie możliwe do ustalenia czynniki wpływające na ocenę jakości drzewa tj. jego stanu zdrowia i możliwości dalszego rozwoju w danych warunkach lokalizacji. Czynniki te, wyrażone są przez odpowiednie współczynniki różnicujące, które zmniejszają lub zwiększają 27 podstawową wartość drzewa i mają na celu weryfikację teoretycznie określonych kosztów odtworzenia i sprowadzenie ich do wartości rzeczywistej drzewa (WR). Jako niezbędne dla prawidłowej oceny i wyceny drzew uznano wprowadzenie dwóch współczynników różnicujących: „kondycji (K)” i „lokalizacji (L)” stosowanych we wszystkich zagranicznych metodach wyceny drzew, które przedstawione są w formie bardzo prostych tabeli. Współczynnik kondycji (K) Dla ustalenia współczynnika kondycji (K), wybrano w wyniku przeprowadzonych badań najbardziej charakterystyczne cechy jak; żywotność korony oceniona na podstawie: stanu zdrowotności liści lub udziału posuszu gałęziowego; ocenę braków podstawowych konarów; poziomych uszkodzeń pnia drzewa. Te cechy są określane procentowo na podstawie oceny wizualnej i wpływają na ustalenie wskaźników zmniejszających wartość podstawową (WP) wycenianego drzewa do jego wartości rzeczywistej (WR). Zasada określania współczynnika kondycji jest podana w tabeli 4. Tabela nr 4 Symbol Zasada oceny kondycji drzew (Szczepanowska i in. 2010) Uszkodzenia i ubytki bardzo dobra dobra Uszkodzenia i deformacje liści lub/i posusz pędów do 10 11 - 25 B Ubytki w koronie do 10 11 – 25 C Uszkodzenia poziome obwodu pnia do 10 1,0 (%) A Współczynnik kondycji średnia zła drzewo martwe zamierające 26 - 50 51 - 75 powyżej 75 26 – 50 51 – 75 korona uschnięt powyżej 75 a 11 - 25 26 - 50 51 - 75 powyżej 75 0,8 0,6 0,3 0,1 0,0 Zasada przeprowadzenia oceny: 28 Oceniany jest oddzielnie udział danej cechy (A, B i C) wg jednej z 6 kolumn powyższej tabeli. Ustalone procentowe uszkodzenia lub ubytki są sumowane i dzielone przez trzy. Wynik stanowi ogólny współczynnik kondycji (K) i jest zawsze mniejszy od jedności. (A+B+C) / 3 = współczynnik kondycji (K) Współczynnik lokalizacji (L) Współczynnik lokalizacji (L) jest określany bardzo różnie w zagranicznych metodach wyceny i obniża wartość podstawową do 20% lub ją podwyższa nawet dziesięciokrotnie. Współczynnik ten charakteryzuje się bardzo dużą subiektywnością i różnorodnością kryteriów przyjmowanych w poszczególnych zagranicznych metodach wycen drzew. Rys.4. Wielkości drzew standardowych Źródło: Grupy wielkości drzew standardowych wg „Zalecenia jakościowe materiału szkółkarskiego, 2008. Związek Szkółkarzy Polskich:20 oraz wg standardów europejskich: European Technical and Quality Standard for Hardy Nursery, Plant Quality and Establishment, 2005, [w:] Urban Forest and Trees, Chapter 9: 211 Aby uniknąć czynnika subiektywności w polskiej metodzie wyceny drzew, jako podstawowe kryterium współczynnika lokalizacji, przyjęto warunki wzrostu drzew, które decydują o rozwoju drzewa, adaptacji i przeżywalności. Przy ustalaniu tego współczynnika wzięto pod uwagę wyniki badań procesu adaptacji drzew różnej wielkości przesadzanych ze szkółek w 29 nowe miejsca. Drzewa posadzone jako mniejsze, o mniej zredukowanym systemie korzeniowym, niż drzewa większe o drastycznie przycinanych korzeniach, po kilku lub kilkunastu latach wyrównują swoją wielkość, a nawet przerastają wielkością swoich większych „kuzynów”. Nawiązując do omawianych badań i przeprowadzonej analizy kosztów, przypisano różne wielkości drzew zastępczych (standardowych), do różnych miejsc lokalizacji. Wielkości drzew przyjętych do nasadzeń zastępczych dla wymienionych wyżej lokalizacji przedstawiono na rysunku 4. Drzewa sadzone w poszczególnych miejscach lokalizacji różnią się zatem pod względem wielkości, wymiarów dołów oraz udziału dowożonej ziemi urodzajnej, W wyniku tych różnic została opracowana tabela współczynników lokalizacji dla poszczególnych miejsc na terenach miast i wsi, będąca również wskazówką dla określania wielkości drzew do nasadzeń zastępczych w poszczególnych miejscach lokalizacji. W poniższej tabeli wskazane są miejsca, gdzie muszą być sadzone największe drzewa zastępcze, czy ustalona wyższa opłata za usuwanie drzew, która zawiera również poprawę warunków glebowych dla drzew rosnących w większym natężeniu uciążliwości urbanizacyjnych. Uznano, iż w tych miejscach niezbędne jest uzyskanie wizualnie akceptowanego przez społeczeństwo szybkiego odtworzenia danego drzewa. Tabela 5 Współczynniki lokalizacji (L) różnicujące wartość podstawową (WP) (Szczepanowska i in. 2010) Lokalizacja Zadrzewieni a poza wymieniony mi w rubryce 2,3,4,5 Tereny zabudowy wiejskiej, ogrody przydomowe miast i wsi Współczynnik Tereny zieleni miast i wsi, tereny osiedlow e 1 2 3 0,4 0,7 1,0 Drogi i ulice miast i wsi 4 1,5 Tereny zabytkowe, tereny uzdrowisk i ochrony uzdrowiskowej 5 2,0 lokalizacji L Wielkość drzew 6-10 10-14 14-16 16-20 20-25 zastępczego wg obwodu pnia (cm) 30 Model metody wyceny drzew i formuła obliczeń Poszczególne elementy wyceny drzew, omawiane powyżej, są przedstawione na poniższym modelu (rys 5, który stanowi postawę formuły obliczania rzeczywistej wartości drzew. Rys.5 Model wyceny drzew Formuła obliczeń wartości drzew Pomiar drzew jest dokonywany jak dotychczas wg obwodu pnia mierzonego na wysokości 130 m. Szczegółowy opis dokonywania pomiaru jest podany w ekspertyzie. Obliczenie wartości rzeczywistej drzew (WR) o określonym obwodzie pnia stanowi iloczyn wartości podstawowej (WP) oraz poszczególnych współczynników uzyskanych na podstawie tabel i jest dokonywany wg następujących wzorów: A. Dla drzew o obwodzie pnia do 25 cm: WR = WP x G x L x K 31 B. Dla drzew o obwodzie pnia powyżej 25 cm WR = WP x G x L x K x P gdzie: WR – wartość rzeczywista drzewa = opłacie w zł WP –Stawka podstawowa w zł (wg tabeli nr 1) G. –Współczynnik wartości gatunkowej (wg tabeli nr 3) P - Współczynnik przyrostu (wg tabeli nr 2) K - Współczynnik kondycji (wg tabeli nr 4) L - Współczynnik lokalizacji (wg tabeli nr 5) Wprowadzenie wymienionych wyżej współczynników wpływających na wartość drzewa, umożliwia oszacowanie konkretnego drzewa, przez ocenę wartości jego gatunku, stanu żywotności i warunków wzrostu w danej lokalizacji, a tym samym wartości rzeczywistej danego drzewa. Dopiero ta wartość powinna stanowić podstawę do określenia wysokości opłat za usuwanie drzewa, czy kar za jego zniszczenie. W przypadku decyzji zastosowania nasadzeń zastępczych przy ustaleniu wysokości rekompensaty za usuwanie drzew większych (ponad-standardowych), liczba drzew zastępczych powinna wynikać z relacji wartości drzewa zastępczego w stosunku do wartości drzewa usuwanego, przy uwzględnieniu rzeczywistej wartości drzewa usuwanego wraz z zastosowaniem wszystkich współczynników różnicujących. Szkody częściowe W przypadku uszkodzenia mechanicznego tkanek drzewa lub ich utraty w metodach oceny ryzyka wyróżnia się dwa typy uszkodzeń (tzw. szkód częściowych): uszkodzenie częściowe – wpływające na osłabienie lub zanik części funkcji drzewa; uszkodzenie krytyczne – powodujące obumarcie natychmiastowe lub odsunięte w czasie lub obalenie drzewa, stwarzające zagrożenie dla ludzi i mienia. 32 W odniesieniu do konsekwencji prawnych odpowiedzialności za spowodowanie uszkodzeń można by stwierdzić, iż uszkodzenia częściowe odpowiadają definicji uszkodzenia w art. 288 § 1 KK, natomiast uszkodzenie krytyczne odpowiada definicji zniszczenia. W celu określenia wartości krytycznych analizowano przedziały spadku witalności drzew na skutek uszkodzeń mechanicznych i ich procentowego rozmiaru w stosunku do ubytku korony, pnia i korzeni. Przedstawiony poniżej wykres (tab.1), zawiera wyniki analiz spadku kondycji drzewa w zależności od stopnia mechanicznego uszkodzenia korony, pnia i korzeni. Na wykresie określony jest procentowy ubytek tkanek drzewa, który powoduje całkowite zniszczenie drzewa w chwili wystąpienia uszkodzenia lub obumarcie w perspektywie czasu spowodowane uszkodzeniem. Jak wynika z przedstawionych danych, obumarcie i śmierć drzewa może być skutkiem zranienia korzeni powyżej 45 %, kory i miazgi pnia powyżej 50% lub utraty korony powyżej 55% (Kosmala, Rosłon-Szeryńska, Suchocka, 2008 i inni autorzy). Po porównaniu progów krytycznych, czyli granicy procentowej utraty tkanek, której przekroczenie powoduje całkowite uszkodzenie drzewa i w efekcie jego śmierć określono medianę dla progów krytycznych procentowego uszkodzenia dla każdej z trzech poddanych analizie części drzewa: procentowego uszkodzenia korony, procentowego poprzecznego ubytku kory i miazgi oraz procentowego ubytku masy korzeni. Poza progami granicznymi określone zostały procentowe zasięgi uszkodzenia tkanek drzewa wraz z odpowiadającym im spadkiem kondycji drzewa. Wyniki posłużyły do sporządzenia wykresu obrazującego stopniowy spadek kondycji drzewa w zależności od rozmiaru uszkodzenia. Wykres ten obrazuje przyjęte w światowych metodach wartości uszkodzeń krytycznych oraz spadku wartości drzewa na skutek uszkodzeń mechanicznych (szkody częściowe). Współczynnik w zakresie szkód częściowych z nim związany powinien być weryfikowany przez współczynnik fazy rozwojowej oraz zdolności gojenia się ran. Na podstawie przeanalizowanych materiałów źródłowych opracowano tabelę 6 wpływu zakresu uszkodzeń mechanicznych na obniżanie wartości drzewa. Jak widać z przedstawionej tabeli oraz wykresu, spadek żywotności, a tym samym wartości drzewa nie postępuje proporcjonalnie, lecz w miarę zwiększenia zakresu spadek żywotności drzewa następuje jego zwiększenie. Skutki uszkodzeń wyrażone w formie pieniężnej oblicza się przy przy uwzględnieniu ogólnej kondycji drzewa. Tab. 6 . Wykaz uszkodzeń częściowych i uszkodzeń krytycznych opracowany na bazie przeanalizowanych metod (ze szczególnym uwzględnieniem metody VSSG5). (Szczepanowska i in. 2010). Metoda szkód częściowych opracowana przez Związek Szwajcarskich Ogrodników Miejskich i Wykonawców Robót Ogrodniczych (Vereinigung Schweizerischer Stadtgärtnereien und Gartenbauämter - VSSG), jest stosowana w wielu krajach, np. w 5 33 Lp . Straty objętości korony w częściach trwałych w% % uszkodzeń Wskaźnik zmniejszenia wartości drzewa Ubytek poprzeczny obwodu pnia (UP) % uszkodzeń Wskaźnik zmniejszenia wartości drzewa Ubytek powierzchni systemu korzeniowego (USK) % uszkodzeń Wskaźnik zmniejszenia wartości drzewa 1 2 3 4 do 20 do 25 do 30 do 35 0,20 0,25 0,35 0,50 do 10 do 15 do 20 do 25 0,10 0,15 0,20 0,25 do 10 do 15 do 20 do 25 0,05 0,10 0,15 0,20 5 do 40 0,70 do 30 0,35 do 30 0,40 6 do 45 0,90 do 35 0,50 do 35 0,60 SC */ do 40 0,70 do 40 0,85 8 do 45 0,90 9 10 ponad 50 Wybrany wskaźnik 7 ponad 55 Wybrany wskaźnik ponad 45 SC */ SC */ Wybrany wskaźnik __________ ___________ _ */ SC – zakres uszkodzenia uznawany zazwyczaj jako szkody całkowite ____________ Po przeprowadzeniu pomiaru zakresu szkody, odczytuje się z tabeli wskaźnik zmniejszania wartości dla danego elementu drzewa: korony (UK), lub/i pnia (UP), lub/i systemu korzeniowego (USK) i oblicza zbiorczy wskaźnik zakresu szkody (ZS) według wzoru: ZS = (UK + UP + USK) Jednakże zastosowanie jedynie kryterium progów krytycznych (critical failure) lub uszkodzeń częściowych (partial failure) w ocenie uszkodzeń mechanicznych drzew może prowadzić do zbyt pochopnego zakwalifikowania drzewa jako bezwartościowego. Ostatnio Niemczech, Holandii, Francji. Konstrukcja metody jest zbliżona do proponowanej w niniejszej ekspertyzie. Więcej informacji w publikacjach IGPiM: 1. Szczepanowska H.B. 2008: Wycena wartości drzew na terenach zurbanizowanych. IGPiM 2. Szczepanowska H.B., Latos A. 2009: Synteza badań i założenia merytoryczne metody wyceny wartości drzew do warunków polskich. IGPiM 34 przeprowadzone badania (Suchocka, 2010) wykazały oznaki regeneracji u części drzew uszkodzonych przez prace budowlane w systemie korzeniowym w zakresie większym niż progi krytyczne (>45%). Stopień osłabienia żywotności drzewa uzależniony jest bowiem od wielu czynników, takich jak zgromadzone przez drzewo zapasy energetyczne i związana z tym faza witalności i faza rozwojowa drzewa oraz tolerancja gatunkowa na uszkodzenia mechaniczne. Stąd, nie jest wystarczająca ocena wpływu uszkodzeń mechanicznych na podstawie jedynie procentowego ubytku tkanek drzewa (Koch, 1979; Fite i Smiley, 2008, Suchocka 2010). Poza rozległością uszkodzenia mechanicznego należy wziąć pod uwagę różne zdolności regeneracyjne gatunków i fazy rozwojowej ocenianego drzewa. Każdorazowo przy ocenie uszkodzeń mechanicznych te dwa czynniki muszą być uwzględnione. W przypadku, kiedy jedna z ocenianych cech jest wystarczająco niska, aby wyeliminować drzewo z grupy wartych ochrony arborysta może podjąć taką decyzję (Fite, Smiley, 2008). Przy zastosowaniu wskaźnika fazy rozwojowej (WFR) drzew, lub/i wskaźnik zdolności regeneracyjnych (WR), Wskaźnik Zakresu Szkody (ZS) zostaje zmniejszony przez zastosowanie tych wskaźników. Zweryfikowany wzór na obliczanie zbiorczego wskaźnika zakresu szkody (ZSW) przedstawia się wówczas następująco: ZSw = (UK + UP + USK) x WFR x WR Gdzie : WFR - Wskaźnik Fazy Rozwojowej WR - Wskaźnik Zdolności Regeneracyjnych W związku z tym, że w praktyce krajów europejskich wskaźnik fazy rozwojowej i zdolności regeneracyjnych jest stosowany dla urealnienia wartości szkody, powinien on również być uwzględniony w proponowanej nowej metodzie wyceny. Określenie fazy rozwojowej drzew oraz tolerancji gatunkowej na uszkodzenia mechaniczne wymaga dalszych badań i powinno być rozwinięte we wdrożeniach metody wyceny wartości drzew, zwłaszcza gdy wyceną drzew objęte są tereny po pracach budowlanych. Niezbędne działania dla prawidłowego funkcjonowania metody wyceny drzew Metoda IGPIM stanowi podstawę fachowego określenia wielkości strat ekologicznych, ekonomicznych i społecznych przy wszelkiego rodzaju decyzjach inwestycyjnych, jako jedna z metod skutecznej ochrony zasobów drzew na obszarach pozaleśnych. Jest ważnym czynnikiem edukacyjnym dla społeczeństwa i decydentów. Dzięki 35 zrozumiałym podstawom obliczania opłat i kar, które mogą być społecznie akceptowane, należy się spodziewać, iż nowa metoda wyceny drzew przyczyni się do większej ściągalności opłat i kar oraz zmniejszenia liczby konfliktów związanych z określaniem wysokości rekompensaty za utracone wartości środowiska przyrodniczego. Wprowadzenie metody wymaga jednak około 1, 5 – 2 letniego okresu wdrożeń terenowych, podobnie jak to miało miejsce podczas wprowadzania każdej nowej metody wyceny we wszystkich badanych krajach europejskich Konieczne jest również wprowadzenie do systemu gromadzenia danych dotyczących zagospodarowania terenu już na etapie projektu koncepcyjnego monitoringu oceny i wyceny wartości drzew dla podejmowania racjonalnych decyzji lokalizacyjnych. Obecnie w takich krajach jak Wielka Brytania czy USA obligatoryjnie jest wymagany udział architektów krajobrazu lub/i innych specjalistów z zakresu nauk przyrodniczych od początku procesu inwestycyjnego (np. w Wielkiej Brytanii arborysta wchodzi na teren budowy zaraz po geodecie dla dostarczenia informacji o stanie środowiska przyrodniczego, zanim zostaną ustalone decyzje lokalizacyjne współdziałających branż technicznych). Takie podejście umożliwia odpowiedzialne projektowanie i zmniejsza straty w drzewostanach miejskich. Zwyczajem innych krajów, równolegle do procesu wdrożenia nowej metody wyceny drzew, powinna być utworzona „Rada do Spraw Wyceny Drzew” złożona z przedstawicieli naukowców, praktyków, firm uczestniczących w tzw. „zielonym przemyśle” oraz przedstawicieli administracji samorządowej i rządowej dla weryfikacji zasad wyceny i wyceny drzew (oraz innych roślin), ustalania programów szkoleń i materiałów edukacyjnych, nadawania uprawnień, wprowadzania nowych metod z zakresu arborystyki i diagnostyki stanu drzew itp. Schemat niezbędnych działań, opracowanych w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa podany jest na rysunku 6. Rys. 6 Niezbędne działania dla prawidłowego funkcjonowania metody wyceny drzew 36 Niezbędne działania dla prawidłowego funkcjonowania metody wyceny drzew PRIORYTETY: Opracowanie metody wyceny wartości drzew na terenach zurbanizowanych Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa/ SGGW PAN Publikacje naukowe, techniczne i popularno-dydaktyczne Szkolenia specjalistów Badania pilotażowe sprawdzające funkcjonowanie metody Przekazanie do resortu Opracowanie podstaw legislacyjnych metody-prace resortowe. Utworzenie wielobranżowej rady do spraw wyceny drzew Rozpowszechnienie zagadnień z zakresu wyceny wartości, korzyści uzyskiwanych z drzew i prawidłowej gospodarki drzewostanem Wdrożenie terenowe Opracowanie aneksu dla zadrzewień Wprowadzenie metody do legislacji Opracowanie niezbędnych standardów technicznych warunkujących prawidłowe funkcjonowanie metody wyceny drzew Normy jakościowe produkcji materiału roślinnego Poradniki gospodarki drzewostanem i ochrony drzew na placu budowy Opracowanie systemu oceny statyki drzew Kształtowanie drzew przy szlakach komunikacyjnych w aspekcie koordynacji międzybranżowej Normatywy sadzenia i pielęgnacji drzew Prezentowana metoda wyceny drzew jest prostym i zrozumiałym narzędziem, które powinno ułatwić gospodarowanie zasobami drzew: w gminach, w jednostkach i firmach planowania przestrzennego, w przedsiębiorstwach realizacji i pielęgnacji terenów zieleni, w firmach deweloperskich, innych jednostkach związanych gospodarką zasobów drzew poza-leśnych. Podsumowując, jak wynika z doświadczeń zagranicznych, proces wprowadzania metody do powszechnego stosowania wiąże się zawsze z koniecznością zbadania funkcjonowania metody w praktyce (tj. wdrożenia) w celu jej weryfikacji na terenie różnych obiektów zdefiniowanych przy ustaleniu współczynnika lokalizacji. W związku z koniecznością daleko idących uproszczeń i ograniczenia czynników oceny, zwłaszcza w zakresie kondycji drzew, niezbędne jest równolegle do wdrożenia metody wyceny drzew szkolenie specjalistów w zakresie podstaw dendrologii, arborystyki i 37 diagnostyki drzew, zasad wyceny oraz uwarunkowań prawnych dotyczących zarządzania drzewostanem poza leśnym. Zrealizowanie programu szkoleń wymaga przygotowania odpowiednich podręczników, dostosowanych do zakresu zagadnień rozważanych podczas dokonywania oceny i wyceny drzew, jak również ujednoliconych formularzy zapisu w formie elektronicznej całego procesu przeprowadzania wyceny. Konieczne jest również przygotowanie szeregu popularnych opracowań (broszur, plakatów itp.) w celu edukacji społeczeństwa, zwłaszcza młodzieży, na temat wielokierunkowych korzyści z obecności drzew (i innej roślinności) w otoczeniu ich domów, ulic i miejsc pracy. Chodzi zwłaszcza o to, aby przez atrakcyjną formę informacji o wartości drzew rozwijać przyjazne nastawienie ludzi do drzew i stymulować chęć ich posiadania w swoim otoczeniu. Przyczyni się to do podniesienia estetyki i zdrowotności terenów miast i wsi. Ponadto, dla podniesienia rangi drzew i środowiska przyrodniczego w zintegrowanym procesie planowania, projektowania, i eksploatacji inwestycji, niezbędne jest opracowanie szeregu standardów organizacyjnych i technicznych, uwzględniających obecnie stosowane zasady i techniki ochrony drzew na budowach i obiektach infrastrukturalnych (ulice i drogi). Brak odpowiednich standardów ochrony drzewostanu (oraz gleb i ujęć wodnych) przed zniszczeniem i zanieczyszczeniami budowlanymi powoduje ułomne decyzje przy wyborze najtańszego wykonawcy kosztem nieodwracalnych strat środowiska przyrodniczego. 2. Rozważania prawne: czy można przyjąć stosowne regulacje w drodze uchwał lub innych aktów prawnych Przed omówieniem przykładowych rozwiązań należy przedstawić prawne rozważania na temat możliwości wprowadzenia zapisów regulujących przedmiotowe zagadnienie: Zgodnie z art.art.7 ust.1 pkt12) ustawy z dnia z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz.U. z roku 2013, poz.594, ze zmianami) „Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy zieleni gminnej i zadrzewień”6. Można by z tego wprost odczytać, że sprawy dotyczące niniejszych rozważań mieszczą się w definicji zieleni i zadrzewień, a więc kompetencje do ich regulowania ma Rada Miejska / Gminna. Jednakże czytając dalej cytowaną ustawę o samorządzie gminnym, w art.6 ust.1 zapisano, że „Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów”, natomiast w ust.2 wskazano, że „Jeżeli ustawy nie stanowią 6 ) Ustawa z dnia z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz.U. z roku 2013, poz.594, ze zmianami) 38 inaczej, rozstrzyganie w sprawach, o których mowa w ust. 1, należy do gminy”, a więc ustanowienie prawa miejscowego uchwałą Rady Miasta / Gminy w oparciu o zapis art.7 ust.1 pkt12) ustawy o samorządzie gminnym, a dotyczące sadzenia zamiennego drzew / krzewów w zamian za usuwane drzewa nie było by zgodne z obowiązującym prawem, co potwierdzają liczne wyroki i orzeczenia sądów: Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 lutego 2009 roku II OSK 1502/08 „Jedynie sprawy powierzone mocą art. 18 ust. 1 u.s.g. radzie gminy upoważniają ten organ do załatwiania ich w drodze uchwał […]” „[…] Uchwały rady gminy mają walor aktów prawa miejscowego, a zatem nie tylko ich podstawa prawna musi być wyraźnie określona przepisami ustawowymi, ale również od ich treści należy wymagać, by była ona emanacją tego, na co prawodawca zezwolił. W ustawie o samorządzie gminnym ani też w innym akcie powszechnie obowiązującego prawa nie ma przepisu, który uprawniałby radę gminy do podjęcia uchwały w sprawie interpretacji prawnej […]”7 Uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu z dnia 18 lipca 2012 roku 13/913/12 „Każda uchwała organu władzy publicznej musi odpowiadać wymogom legalizmu, a zatem musi być ona zgodna z obowiązującymi przepisami prawa materialnego. Organ stanowiący musi ściśle uwzględniać wytyczne zawarte w upoważnieniu ustawowym. Odstąpienie od tej zasady narusza związek formalny i materialny pomiędzy aktem wykonawczym a ustawą”8 W art.18 ust.2 ustawy o samorządzie gminnym wskazano enumeratywnie katalog, w którym określono co stanowi wyłączną właściwość rady gminy. W katalogu tym, nie znajdziemy spraw związanych z zielenią i zadrzewieniami. Natomiast w ust.1 tegoż artykułu wskazano, że „Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej”, a że ustawodawca w art.83-87 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. z roku 2013, poz.627, ze zmianami) wskazał wyraźnie sposób postępowania w przypadku wycinania drzew i nasadzania Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 lutego 2009 roku II OSK 1502/08, LEX nr 518288 8 Uchwała Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu z dnia 18 lipca 2012 roku 13/913/12, LEX nr 1212449 7 39 zastępczego drzew, to wydanie aktu w postaci Uchwały było by sprzeczne z prawem, gdyż po pierwsze nie było by wydane w oparciu o legitymację prawną określoną w art.18 ust.2 ustawy o samorządzie gminnym, po wtóre inne ustawy (ustawa o ochronie przyrody) stanowi już o sprawach będących przedmiotem niniejszych rozważań, czyli stanowiło by modyfikację istniejącego już prawa, co jest jego naruszeniem, a tym samym prowadziło by do stwierdzenia nieważności takiej Uchwały. Co zatem można zrobić Jedną z możliwości jest uchwalenie przez radę miasta / gminy (w oparciu o art.78 ustawy o ochronie przyrody) aktu, w którym Rada gminy /miasta zobowiązana będzie do zakładania i utrzymywania w należytym stanie terenów zieleni i zadrzewień. Należy jednakże pamiętać, że zapis ten dotyczyłby wyłącznie terenów użyteczności publicznej, a więc będących we władaniu gminy, o czym orzekł m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie, gdzie w postanowieniu z dnia 12 lutego 2009 roku II SAB/Lu 5/09 stwierdzając, że „Przepisy p.o.ś. nie zawierają unormowań dających podstawę do rozstrzygania przez wójta gminy o usunięciu drzew znajdujących się na nieruchomościach nie znajdujących się we władaniu gminy [….] Gmina w zakresie obowiązku utrzymania zieleni gminnej i zadrzewień nie może decydować o usunięciu drzew z terenu, którego właścicielem jest wspólnota gruntowa […] kompetencje Gminy w zakresie obowiązku utrzymania zieleni gminnej i zadrzewień z art. 7 ust. 1 pkt 12 ustawy o samorządzie gminnym nie obejmują drzew rosnących na nieruchomościach osób fizycznych lub wspólnot gruntowych, gdyż w kontekście art. 78 ustawy o ochronie przyrody obowiązek ten dotyczy podejmowania działań o charakterze społeczno-organizatorskim, jak np. propagowania właściwych zachowań wśród właścicieli nieruchomości, na których znajduje się zieleń miejska […]”9. W bardzo ogólnym zarysie można regulować interesujące nas sprawy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z art.18 ust.2 pkt5) ustawy o samorządzie gminnym, niestety wyłącznie jako minimalnego udziału procentowego powierzchni biologicznie czynnej w odniesieniu do powierzchni działki budowlane, gdyż Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 12 lutego 2009 roku II SAB/Lu 5/09, LEX nr 785680 9 40 jedynie w takim zakresie pozwala na to art.15 ust.2 pkt6) ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z roku 2015, poz.199)10 Kolejna możliwość regulowania w sposób również ogólny ochrony zieleni, wynika z zapisów art.18 ust.2 pkt6a) ustawy o samorządzie gminnym, który wskazuje na akt prawa miejscowego jakim jest strategia rozwoju (zarówno województwa, powiatu czy gminy), w oparciu o ustawę z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z roku 2014, poz.1649)11. Niestety ona również umożliwia jedynie ogólnikowe wskazania, nie dających się dodatkowo w prosty i jednoznaczny sposób kontrolować, a co za tym idzie egzekwować w postaci sankcji za ich nieprzestrzeganie. Innym sposobem stanowienia prawa (również luźnego), mogą być zarządzenia Burmistrza (Wójta, Prezydenta Miasta), a odnoszące się do gospodarowania mieniem gminnym, zgodnie z art.30 ust.2 pkt3) ustawy o samorządzie gminnym (do zadań wójta należy w szczególności gospodarowanie mieniem komunalnym). Jakie są ograniczenia zapisów w takich zarządzeniach: Mogą się odnosić jedynie do terenów będących w posiadaniu przez gminę (z wyłączeniem innych własności), a więc będą dotyczyły jedynie spraw związanych ze sposobem prowadzenia gospodarki komunalnej, przestrzennej danej gminy (miasta), czyli będzie to zbiór dobrych praktyk do stosowania przez daną gminę, przy wykonywaniu swoich zadań na własnym terenie. Podlegają ograniczeniom określanym w wydawanych decyzjach przez inne organy (decyzje np. starosty, konserwatora zabytków. Przykładowo, jeżeli w zarządzeniu burmistrza znajdzie się zapis, że sadzimy w zamian za usunięte drzewo 5 nowych drzew, a w wydanej decyzji, starosta wyda zezwolenie w którym uwarunkuje wycinkę nasadzeniem 10 drzew, to pierwszeństwo będzie miała wydana decyzja, a nie zarządzenie, ale w przypadku gdyby zarządzenie wskazywało na 10 drzew do nasadzeń, a decyzja uzależniałaby zezwolenie od nasadzenia 5 drzew, to zgodnie z prawem musimy posadzić nie mniej niż 5 drzew, ale w 10 Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z roku 2015, poz.199) 11 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z roku 2014, poz.1649) 41 oparciu o zasady zawarte w zarządzeniu nic by nie stało by na przeszkodzie, aby posadzić nie 5, a 10 drzew). Z powyższego wynika, że wydając zezwolenie na usunięcie drzew/krzewów (na podstawie ustawy o ochronie przyrody), dodatkowe uregulowania w aktach prawa miejscowego jakim są uchwały rady miasta / gminy, jak również w innych aktach nie mających przymiotu prawa miejscowego (zarządzenia, regulaminy, wytyczne itp.) można jedynie wprowadzić dla jednostki samorządowej oraz jej organów wykonawczych (np. szkoły, zakłady budżetowe), które będą przestrzegały tych zapisów (jako stosowanie dobrych praktyk), przy gospodarowaniu na swoim terenie. Zapisów takich nie można rozszerzyć na pozostałe tereny, będące własności osób fizycznych i prawnych. Co z kompensacją przyrodniczą?: Niestety, ustawodawca sprawy ochrony krajobrazu i zadrzewień ujął w dwu odrębnych przepisach: ustawy o ochronie przyrody, oraz ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z roku 2013, poz.1232, ze zmianami). Problem polega na tym, że tzw. kompensacja przyrodnicza została omówiona w tym drugim akcie prawnym i nie łączy się prawnie w żaden sposób z prowadzeniem postępowania administracyjnego w sprawie o wydania zezwolenia na usunięcie drzew/krzewów. Jak rozumieć i czego dotyczy kompensacja przyrodnicza o której mowa w ustawie Prawo ochrony środowiska?. Zgodnie z art.3 pkt8 tejże ustawy, kompensacja przyrodnicza została omówiona jako „[…] zespół działań obejmujących w szczególności […], zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych […]”12. A więc merytorycznie dotyczy usuwania drzew i związanych z tym procesów odtworzenia tych strat w przyrodzie. Artykuł 75 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowi o możliwości wykonania kompensacji przyrodniczej. Na podstawie tego przepisu można stwierdzić, że organem właściwym do określenia tejże kompensacji jest Starosta, co 12 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z roku 2013, poz.1232, ze zmianami) 42 wynika wprost z art.75 ust.4 stanowiący o tym, że „[…] właściwy organ administracji w pozwoleniu na budowę szczegółowo określa zakres obowiązków […]” wynikających z tego że „Jeżeli ochrona elementów przyrodniczych nie jest możliwa, należy podejmować działania mające na celu naprawienie wyrządzonych szkód, w szczególności przez kompensację przyrodniczą” (art.75 ust.3). Z powyższego wynika, że starosta w pozwoleniu na budowę może wskazać obowiązek wykonania nasadzeń w zamian za usuwane drzewa w procesie inwestycyjnym, w ramach tzw. kompensacji przyrodniczej. Jest to wyraźny „zgrzyt” w trybach machiny legislacyjnej, gdyż najwyraźniej przepis ten jest martwy, co wynika z tego że jego realizacja (która w praktyce może i była by realna ale i uciążliwa) pociągała by za sobą znaczne wydłużenie postępowania administracyjnego – wydania pozwolenia na budowę, w związku z koniecznością dokonywania uzgodnień pomiędzy dwoma organami administracji samorządowej: Wójtem/Burmistrzem prowadzącym postępowanie w zakresie wydania pozwolenia na usunięcie drzew/krzewów w związku z planowaną inwestycją budowlaną i Starostom, wydającym pozwolenie na budowę (a w nim warunków wykonania kompensacji przyrodniczej). Nasuwa się tutaj kolejny praktyczny problem, gdyż i tak jedynie od Starosty będzie zależało wydanie decyzji dotyczącej kompensacji przyrodniczej i nawet gdyby kompensacja ta według Wójta/Burmistrza nie była wystarczająca, to nic nie można by w tej sprawie zrobić (łącznie z tym że nie można by wnieść odwołania do Samorządowego Kolegium Odwoławczego), gdyż w postępowaniu tym (dotyczącym pozwolenia na budowę i kompensacji przyrodniczej) Wójt/Burmistrz nie jest ani organem ani stroną. W przypadku przedsięwzięć, dla których wymagane jest przeprowadzenie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko (na podstawie ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz.U. z roku 2013, poz.1235, ze zmianami), a więc wtedy gdy Wójt/Burmistrz wydaje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach (i została przeprowadzona ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko) może w tej decyzji wskazać wymagany zakres kompensacji przyrodniczej (zgodnie z art.75 ust.5 ustawy Prawo ochrony środowiska). W przypadkach tych mamy większe możliwości, gdyż decyzję o zezwoleniu na usunięcie drzew/krzewów jak i decyzję środowiskową wydaje ten organ, dzięki czemu proces uzgodnienia kompensacji 43 przyrodniczej jest prosty i szybki (szczególnie w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich w ramach tego samego wydziału, a często nawet przez tą samą osobę). Wtedy Starosta wydając pozwolenie na budowę zobowiązany jest do wskazania w niej warunków kompensacji przyrodniczej określonej w decyzji środowiskowej (przez Wójta/Burmistrza). Kompensacja przyrodnicza o której mowa w ustawie Prawo ochrony środowiska, nie podlega ograniczeniom określonym w ustawie o ochronie przyrody, odnoszących się do zapisów art.83 ust.3, gdzie jedynym wyznacznikiem wykonania nasadzeń zamiennych jest zapis „[…] w liczbie nie mniejszej niż […]”. W związku z powyższym Wójt/Burmistrz wydając decyzję środowiskową może w sposób bardziej swobodny określić nasadzenia zamienne w ramach kompensacji przyrodniczej. Jednak swoboda uznaniowa, również ma swoje granice i należy wykazać w uzasadnieniu dlaczego określiliśmy takie, a nie inne warunki kompensacji przyrodniczej. I właśnie w tym miejscu niniejsze opracowanie może być pomocnym dla urzędnika wydającego takie decyzje. Jak wykorzystać niniejsze opracowanie, dotyczące wskazań minimalnych ilości drzew do posadzenia, w zamian za usuwane drzewa: Opracowanie to, dany urzędnik może wprost komplementować do zasad prowadzenia spraw będących w jego zakresie obowiązków (w tym przypadku wydawania zezwoleń na usunięcie drzew / krzewów lub w postępowaniu o środowiskowych uwarunkowaniach przedsięwzięcia…). Stanowią o tym zapisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.poz.267 z roku 2013, ze zmianami), gdzie w: art.7 wskazano, że „W toku postępowania […] podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli”. art.75 §1 określono, że „Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny” 44 art.84 §1 stanowi, że w przypadku „Gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ administracji publicznej może zwrócić się do biegłego lub biegłych o wydanie opinii”13. Czytając regulacje zawarte w Kodeksie postępowania administracyjnego, można dojść do wniosku, że opracowanie to, mając na względzie interes społeczny, można przyjąć jako czynność niezbędną do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby dopuścić je jako dowód, gdyż przyczynia się do wyjaśnienia sprawy, a równocześnie nie jest sprzeczne z prawem. W tym miejscu należy ponownie przytoczyć wywód, w którym wskazano, że gdy inne ustawy stanowią już o sprawach będących przedmiotem niniejszych rozważań (w tym przypadku art.83 ust.3 ustawy o ochronie przyrody – „Wydanie zezwolenia, […] może być uzależnione od […] zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami, w liczbie nie mniejszej niż liczba usuwanych drzew lub krzewów”), doszło by do modyfikacji istniejącego już prawa, a tym samym może to prowadzić w konsekwencji do stwierdzenia nieważności wydanej decyzji. Jednak wczytując się w art.83 ust.3 ustawy o ochronie przyrody, widzimy że zapisano „[…] w liczbie nie mniejszej niż […]”,tym samym sugerując że jest to katalog otwarty, a więc możliwy do jego rozszerzenia. Większe możliwości związane z kompensacją przyrodnicza dają nam przedsięwzięcia dla których wymagane jest przeprowadzenie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, gdyż Wójt/Burmistrz, może w decyzji środowiskowej wskazać warunki wykonania kompensacji w postaci nasadzeń drzew w zamian za usuwane, posiłkując się np. tym opracowaniem. Konkluzja jest taka, że jeżeli będziemy w stanie udowodnić w uzasadnieniu decyzji (czy to zezwalającej na usunięcie drzew/krzewów, środowiskowej, czy w pozwoleniu na budowę), dlaczego wskazaliśmy na taką, a nie inną liczbę drzew do posadzenia w zamian za usuwane (również w ramach kompensacji przyrodniczej), w oparciu o niniejsze opracowanie, to decyzja taka może się obronić przed Sądami Administracyjnymi (z naciskiem na może, a nie musi, gdyż sądy są niezawisłe …., co potwierdzają liczne … czasami dziwne … orzeczenia). ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.poz.267 z roku 2013, ze zmianami) 13 45 3. Rozwiązania, które mogą być ujęte w ustawie. W przypadku zamiennego sadzenia drzew wydaje się, że ustawowym rozwiązaniem, zamiast konkretnych szczegółowych zapisów, można by wprowadzić ogólny zapis, analogiczny do szeregu innych uregulowań prawnych jak np. w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt (Dz.U. z roku 2013, poz.856, ze zmianami), gdzie w art.11a ust.1 zapisano że „Rada gminy wypełniając obowiązek, o którym mowa w art. 11 ust. 1, określa, w drodze uchwały, corocznie do dnia 31 marca, program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt”14. Podobne rozwiązanie można by przyjąć w ustawie o ochronie przyrody zapisując, że „Rada gminy określi w drodze uchwały warunki i zasady wprowadzania nasadzeń kompensacyjnych w zamian za usuwane drzewa, o których mowa w art…… ustawy o ochronie przyrody”. Zapis taki może być jednak poddany zaskarżeniu do Trybunału Konstytucyjnego, gdyż w tym przypadku, w odniesieniu do sadzenia kompensacyjnego w zamian za usuwane drzewa, przepisy były by różne w poszczególnych gminach (jednak nie jest to niemożliwe, co potwierdza szereg rozwiązań ustawowych wprowadzających różne normy prawne w różnych gminach, np. w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, wysokości podatków i opłat lokalnych itp). Najprostszym rozwiązaniem było by wprowadzenie do ustawy zapisu analogicznego do art.89 ust.9 ustawy o ochronie przyrody, mówiącego o tym że „Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, tryb nakładania administracyjnych kar pieniężnych […]”, poprzez wprowadzenie zapisu o treści Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, warunki i zasady wprowadzania nasadzeń kompensacyjnych w zamian za usuwane drzewa, o których mowa w art…… ustawy o ochronie przyrody i w ślad za tym powstanie (na podstawie przecież istniejących już materiałów i przeprowadzonych badań w tym temacie) odpowiednie rozporządzenie. 14 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt (Dz.U. z roku 2013, poz.856, ze zmianami) 46 W odniesieniu do nadmiernej wycinki drzew w miastach i kontroli sadzenia (nie tylko w odniesieniu do wykonania zobowiązania wynikającego z wydanej decyzji lecz również warunków technicznych sadzenia i jakości materiału sadzeniowego), kluczowym jest podmiot zajmujący się tym tematem (czyli z ramienia Gminy/Powiatu – urzędnik prowadzący sprawy z tym związane). Urzędnik taki musi zostać odpowiednio „ulepiony” – przystosowany do pracy z drzewami. Oprócz rozwiązań typowo prawnych, jak np. odpowiednie zapisy w ustawie, które by uregulowały status urzędnika zajmującego się wydawaniem zezwoleń na usuwanie drzew (zakresu jego obowiązków, wymaganego wykształcenia, konieczności ciągłego doskonalenia zawodowego itp. analogicznie jak w przypadku zawodów regulowanych np. jak w przypadku ustawy o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa, które regulują sprawy m.in. uprawnień), jedyną możliwość dają dobrowolne przyjęcie przez samorządy, regulaminów organizacyjnych pracy (w których pojawiły by się zapisy z wypracowaną i skonsultowaną treścią odnoszącą się do urzędnika zajmującego się wydawaniem decyzji zezwalających na usuwanie drzew/krzewów), w której zawarte będą wytyczne np.: na stanowisko związane z wydawaniem decyzji zezwalającej na usuwanie drzew/krzewów można zatrudnić osobę z wykształceniem ……………. (wskazać jaki zakres wykształcenia będzie wystarczający) osoba prowadząca sprawy związane z wydawaniem zezwoleń na usuwanie drzew/krzewów wykonuje wyłącznie zadania z tym związane osoba ………. przynajmniej dwa razy w roku odbędzie szkolenie którego tematyka będzie związana z diagnostyką drzew i badaniem ich statyki (co jest nieodzownym elementem wydawania prawidłowych decyzji) osoba …………. otrzyma niezbędne środki finansowe i techniczne do prowadzenia swojego zakresu obowiązków (chodzi o zakup sprzętu typu: kamera wziernikowa, wysokościomierza, sondy glebowej oraz zlecaniem specjalistycznych ekspertyz dendrologicznych) itp. Ustalenie jednolitego zakresu obowiązków służbowych (z wskazaniem ram w jakich dany urzędnik może mieć przydzielone sprawy) jest kluczowym problemem, bez którego 47 rozwiązania, ochrona przyrody nadal będzie kulała. Niestety w dniu dzisiejszym, zależy to wyłącznie od samych wójtów, burmistrzów (w gminach wiejskich i wiejsko-miejskich, w których na jednego urzędnika nakłada się szereg spraw z różnych dziedzin). 4. Podsumowanie Najlepszym rozwiązaniem wyceny wartości drzew umożliwiającym jednoznaczną kompensację jest metoda wyceny wartości oparta na kosztach odtworzenia IGPIM. Oparte na podobnych założeniach metody funkcjonują od lat 60-tych w całej UE i USA. Sytuacja ta powoduje, że będą one respektowane przez Polskie i europejskie sądy. Ponadto idea szkód częściowych umożliwia pociągnięcie do odpowiedzialności finansowej sprawcy uszkodzenia drzewa, podobnie jak w przypadku kiedy sprawca ponosi finansową odpowiedzialność za uszkodzenie samochodu w wypadku. Świadomość możliwości poniesienia kary jest narzędziem edukacji społeczeństwa oraz budowy zrozumienia zasad gospodarowania i szacunku dla drzew. Zastosowanie metody wyceny wartości drzew opartej na kosztach odtworzenia wraz z elementem szkód częściowych pozwala na racjonalną gospodarkę drzewostanem w miastach, jest precyzyjnym i zrozumiałym narzędziem umożliwiającym zastępowanie drzew usuwanych drzewami o podobnej wartości oraz finansowe egzekwowanie wartości uszkodzenia, którego dopuścił się sprawca. Jeżeli nie jest możliwe nasadzenie odpowiedniej liczby drzew na terenie z której są one usuwane, pozostałą sumę należałoby wpłacić na dedykowany fundusz umożliwiający nasadzenia zastępcze na innym terenie niż ten z którego usuwane są drzewa lub na poprawę warunków rozwoju drzew nowo sadzonych i ich trzyletnią pielęgnację lub poprawę warunków rozwoju drzew istniejących. Należy jeszcze raz podkreślić, że prezentowane w niniejszym opracowaniu podejście jest w pełni dostosowane do prawodawstwa na terenie Unii Europejskiej i wynika z wielu dziesiątek lat doświadczeń i modyfikacji metod wyceny wartości drzew i kompensacji przyrodniczej. Opłaty oparte na kosztach odtworzenia są zrozumiałe dla społeczeństwa przez co nie budzą poczucia niesprawiedliwości, ich obniżenie w porównaniu do obecnie 48 obowiązujących stawek administracyjnych powoduje, że są one ściągalne. Konstrukcja metody wymaga corocznego waloryzowane wartości podstawowej czyli stawek materiału szkółkarskiego wraz z kosztami ich posadzenia i pielęgnacji. Szerokie stosowanie metody wymaga również programu wdrożeń metody i edukacji społeczeństwa. Programy wdrożeniowe pozwolą na stopniowe dostosowywanie metody wyceny do realiów gospodarczych i politycznych w Polsce. Natomiast edukacja społeczna jest podstawą do budowy zrozumienia, ochrony i racjonalnego gospodarowania drzewostanem na każdym szczeblu poczynając od społeczeństwa, przez organizacje społeczne, projektantów aż do władz gminnych i państwowych. 49 Źródła Currid P. (ed.), 2000, Guide for Plant Appraisal, Council of Tree & Landscape Appraisers. International Society of Arboriculture, Champaign, IL, USA Kielbaso J., 1975, Economic Values of Trees in the Urban Locale,w: Trees Magazin”, nr 1 Jan.-March: 9-13, 16. Kosmala M. Rosłon-Szeryńska E. Suchocka M. 2009 Metoda oceny kondycji drzew z uwzględnieniem bezpieczeństwa i uszkodzeń mechanicznych Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. McPherson E.G., 2004, Benefits of Trees, Watershed, Energy and Air, w: Arborist News, 13 (6): 29-35Neely, 1988. Suchocka M. 2010 Wpływ warunków siedliskowych na żywotność drzew na terenach inwestycyjnych SGGW Praca doktorska. Szczepanowska H. B., 2008: Wycena wartości drzew na terenach zurbanizowanych. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Szczepanowska H. B. z zespołem, 2009: Wycena wartości drzew na terenach zurbanizowanych, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Szczepanowska H. B., Latos A. 2009: Synteza badań i założenia merytoryczne metody wyceny drzew dla warunków polskich, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Szczepanowska H. B., Sitarski M., Suchocka M., 2009: Wyznaczanie współczynników lokalizacji do metody wyceny drzew na terenach zurbanizowanych, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Borowski J Pstrągowska M 2009 Lista gatunków i wyznaczanie współczynników gatunkowych i przyrostowych wykorzystywanych w metodzie wyceny drzew Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa. Szczepanowska H.B., Olizar J. Borowski J. Sitarski M. Suchocka M. Szadkowska E. 2010 Opracowanie nowej metody określania wartości drzew wraz ze współczynnikami różnicującymi oraz merytorycznym uzasadnieniem metody i zasadnością jej wprowadzenia do obiegu prawnego [dostęp] 07 04 2015 www.nfosigw.gov.pl/download/gfx/nfosigw/pl/.../858/.../2010-585.pdf Szczepanowska H.B. 2007 Ekologiczne, społeczne i ekonomiczne korzyści z drzew na terenach zurbanizowanych. Człowiek i Środowisko31 (3-4), IGPIM s. 5-26 50
Podobne dokumenty
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na
Proces inwestycyjny prowadzi do zmiany użytkowania terenu. Po zakończeniu budowy warunki mikroklimatyczne ulegają zmianie, a w związku
z większym natężeniem antropopresji są one zazwyczaj mniej kor...
