a165 - Samotnik
Transkrypt
a165 - Samotnik
Tringa ochropus (Samotnik) Tringa ochropus A165 (L., 1758) Samotnik Rzàd: siewkowe, podrzàd: siewkowce, rodzina: bekasowate, podrodzina: brodêce Status wyst´powania w Polsce Nieliczny ptak l´gowy i przelotny w ca∏ym kraju, skrajnie nielicznie zimujàcy. Opis gatunku Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi gatunkami Od podobnego ∏´czaka Tringa glareola (A166) samotnik ró˝ni si´ bardziej skontrastowanym ubarwieniem, bez wyrazistego plamkowania wierzchu boków cia∏a. Sylwetka samotnika jest bardziej kr´pa, a nogi krótsze ni˝ u ∏´czaka. Samotnik w locie ró˝ni si´ od ∏´czaka mniejszà liczbà pasków na ogonie i ciemnym ubarwieniem spodu skrzyde∏. W locie odzywa si´ mi´kkim gwizdem „tili-∏it-∏it”, a ∏´czak dêwi´cznym „pi-fi-fi-fi”. Biologia Tryb ˝ycia Prowadzi dzienny tryb ˝ycia, natomiast w´druje g∏ównie nocà. Ma∏o towarzyski, nigdy nie tworzy wi´kszych stad. L´gi Samotnik jest ptakiem terytorialnym i monogamicznym, wyst´pujàcym zwykle w niskim zag´szczeniu. Na l´gowiska przybywa w kwietniu i pod koniec tego miesiàca oraz w maju przyst´puje do l´gów. Odbywa jeden l´g w sezonie. Nie buduje w∏asnego gniazda, lecz wykorzystuje nadrzewne gniazda innych ptaków, przede wszystkich drozdów i krukowatych, po∏o˝one do wysokoÊci 20 m. Znosi zwykle samotnik 4 szarooliwkowe, brunatno plamkowane jaja. Wysiadywanie przez obojga rodziców trwa 20–23 dni. Piskl´ta sà zagniazdownikami i po dwóch dniach od wyklucia wyskakujà z gniazda. Opieka rodziców nad nimi trwa ok. 28 dni, przy czym czasem samica opuszcza m∏ode przed uzyskaniem przez nie lotnoÊci. Pierwsze odlatujà po l´gach samice, nast´pnie samce, a potem ptaki m∏ode. W okresie godowym samiec odbywa rano i wieczorem loty tokowe nad terytorium, okrà˝ajàc je falistym lotem z szybkimi uderzeniami skrzyde∏. Odzywa si´ przy tym dêwi´cznym „tluitii tluitii”. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Âredniej wielkoÊci brodziec. Wymiary: d∏ugoÊç cia∏a 21–24 cm, rozpi´toÊç skrzyde∏ 57–61 cm, masa cia∏a 60–90 g, w czasie w´drówki do 150 g. Ubarwienie wierzchu cia∏a i skrzyde∏ jest ciemnobrunatne, z drobnymi bia∏ymi plamkami. Samiec i samica sà ubarwione jednakowo. G∏owa, szyja i pierÊ g´sto kropkowane. Z wi´kszej odleg∏oÊci niemal jednolicie ciemne (jaÊniejsze od wierzchu cia∏a), silnie kontrastujà z bia∏ym spodem cia∏a. Kuper bia∏y, na bia∏ym ogonie widoczne sà trzy szerokie czarne pr´gi. Skrzyd∏a od spodu ciemne, dziób i nogi Êredniej d∏ugoÊci. W locie ptak wydaje si´ kontrastowo czarno-bia∏y. Szata spoczynkowa jest podobna do godowej. M∏ody ptak ubarwiony podobnie jak doros∏y, lecz z wierzchu nakrapiany rdzawymi plamkami. W´drówki Podczas w´drówek samotnik przelatuje szerokim frontem przez kontynent europejski i pojawia si´ nad wodami w ca∏ym kraju, choç nigdy nie jest liczny. Przelot jesienny jest bardzo rozciàgni´ty w czasie, rozpoczynajàc si´ ju˝ pod koniec czerwca i trwajàc do listopada. Przelot wiosenny odbywa si´ zwykle od po∏owy marca do poczàtku maja. Szczyty przelotów sà s∏abo zaznaczone, gdy˝ samotniki nigdy nie tworzà wi´kszych stad. Mo˝na je spotkaç nad brzegami ró˝nymi zbiorników wodnych i cieków. Przelot najwczeÊniejszych i najpóêniejszych ptaków trudno oddzieliç od zimowania. 131 Ptaki (cz´Êç II) Poradniki ochrony siedlisk i gatunków A165 Zimowanie Podczas zimy samotnik wyst´puje nad ró˝nymi wodami, z regu∏y Êródlàdowymi, poczàwszy od Skandynawii w ∏agodne zimy, w ró˝nych miejscach Europy zachodniej po tropikalnà Afryk´. Zjawisko zimowania samotników w Polsce jest znane od dawna, ale zawsze dotyczy∏o ono nielicznych osobników. Najcz´Êciej pozostajà na zim´ w Wielkopolsce, Ma∏opolsce i na Âlàsku, ale sporadyczne przypadki zimowania znane sà tak˝e z pó∏nocy i wschodu kraju. Zwykle zimujà pojedyncze ptaki, wyjàtkowo ma∏e grupki, a liczebnoÊç w du˝ym stopniu zale˝y od ∏agodnoÊci zimy. Pokarm Samotnik ˝ywi si´ urozmaiconym pokarmem z∏o˝onym z ró˝nych bezkr´gowców: wodnych i làdowych owadów i ich larw, drobnych skorupiaków, pierÊcienic, pajàków oraz drobnych rybek. Pokarm zbiera z powierzchni gruntu lub brodzàc w p∏ytkiej wodzie. Rozmieszczenie w Polsce Samotnik wyst´puje na ni˝u ca∏ego kraju, ale jest rozmieszczony bardzo nierównomiernie, w zale˝noÊci od wyst´powania odpowiednich siedlisk l´gowych, stàd brak go na wielu bezleÊnych i przesuszonych obszarach Êrodkowej i zachodniej Polski. Najliczniej wyst´puje w du˝ych kompleksach leÊnych w pó∏nocno-wschodniej Polsce, m.in. w Puszczach: Boreckiej, Knyszyƒskiej, Augustowskiej, Bia∏owieskiej, a tak˝e na Bagnach Biebrzaƒskich. Na Pomorzu wyst´puje w dolinach wi´kszoÊci rzek oraz w kompleksach leÊnych w krajobrazie morenowym. W Wielkopolsce najliczniej gniazduje w Pilskiem i w Puszczy Nadnoteckiej, a na Âlàsku w dolinie Baryczy, w Borach DolnoÊlàskich oraz w Lasach Lublinieckich. W Êrodkowej cz´Êci kraju zasiedla dolin´ Pilicy i Lasy Spalskie, a we wschodniej po∏owie kraju skupienia po kilkanaÊcie par znane sà z Roztocza, Puszczy Solskiej i Lasów Parczewskich, a tak˝e z Kotliny Sandomierskiej. Na Pogórzu Karpackim wyst´puje na bardzo rozproszonych stanowiskach. Wyst´powanie Status ochronny Siedlisko Siedliskiem l´gowym sà podmok∏e i zabagnione lasy olsowe i ∏´gowe w dolinach rzecznych i na terenach zalewowych ze starorzeczami, zabagnione brzegi jezior i stawów hodowlanych, a tak˝e ÊródleÊne bagienka, torfowiska i wolno p∏ynàce strumienie w otoczeniu borów. W okresie w´drówek zatrzymuje si´ nad brzegami ró˝nego typu siedlisk wodnych, m.in. na mokrad∏ach, spuszczonych stawach rybnych i zbiornikach retencyjnych, nad brzegami rzek i rowów, na polach irygacyjnych, osadnikach itp., wyjàtkowo na wybrze˝u. Zim´ sp´dza w podobnych siedliskach. Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à, wymagajàcy ochrony czynnej (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237) Status zagro˝enia w Europie: (S) gatunek nie zagro˝ony, którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni BirdLife International: SPEC Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2 Konwencja Berneƒska: za∏àcznik II Konwencja Boƒska: za∏àcznik II Porozumienie AEWA Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej, które mogà byç istotne dla gatunku 3270 Zalewane muliste brzegi rzek 7140 Torfowiska przejÊciowe i trz´sawiska (przewa˝nie z roÊlinnoÊcià z Scheuchzerio-Caricetea) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze m∏ak, turzycowisk i mechowisk 91D0 Bory i lasy bagienne Rozmieszczenie geograficzne Area∏ l´gowy samotnika rozciàga si´ szerokim pasem od Êrodkowej Europy i Skandynawii przez Azj´ Ârodkowà do wschodniej Syberii. Izolowana populacja wyst´puje w Kirgistanie. Zimowiska zajmujà rozleg∏y obszar obejmujàcy cz´Êciowo area∏ l´gowy, Wielkà Brytani´, zachodnià, Êrodkowà i po∏udniowà Europ´, basen Morza Âródziemnego, tropikalnà Afryk´, Bliski i Ârodkowy Wschód, Indie do po∏udniowo-wschodniej Azji, Filipin, Borneo i Japonii. 132 Wyst´powanie gatunku na obszarach chronionych Cz´Êç populacji wyst´puje na obszarach parków narodowych (np. Bia∏owieski PN, Wigierski PN, Biebrzaƒski PN, Narwiaƒski PN, PN Bory Tucholskie, Drawieƒski PN, Roztoczaƒski PN) oraz w rezerwatach (np. Stawy Milickie) i parkach krajobrazowych. Rozwój i stan populacji Europejska populacja l´gowa samotnika oceniana jest na ok. 220 000–1 210 000 p. Najliczniej gatunek ten zamieszkuje Rosj´ (100 000–1 000 000 p.), Finlandi´ (50 000–80 000 p.), Szwecj´ 20 000–40 000 p.), ¸otw´ (15 000–25 000 p.), oraz Estoni´ i Norwegi´ (15 000–20 000 p.). Ocena liczebnoÊci ptaków zimujàcych nie pokrywa si´ z ocenà populacji l´gowej, bowiem wynosi 1 000 000–1 890 000 osobników. Stan liczebny krajowej populacji nie jest znany z powodu s∏abego rozpoznania znacznych obszarów kraju. Mo˝na go szacowaç na kilka tysi´cy p. Do tego wyst´pujà silne wahania Tringa ochropus (Samotnik) liczebnoÊci w poszczególnych latach, uzale˝nione od poziomu wód gruntowych. Wydaje si´, ˝e w zwiàzku z osuszaniem wielu podmok∏ych lasów liczebnoÊç samotnika na wielu obszarach musia∏a si´ zmniejszyç, choç wielkoÊç tego spadku, z braku szczegó∏owych danych, jest trudna do oceny. Samotnik gniazduje najliczniej w nast´pujàcych ostojach ptaków: Puszcza Bia∏owieska (350–400 p. w latach 1985–1994), Puszcza Borecka (150–180 p. w latach 1994–1995), Puszcza Augustowska i Knyszyƒska (po 60–80 p. na poczàtku lat 90.), Ostoja Iƒska (40–45 p. w 2002), Ostoja Wkrzaƒska (25–30 p. w latach 1998–2002) i Jezioro OÊwin (do 30 p. w latach 1997–2000). Zagro˝enia Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania Nale˝y: • zaniechaç osuszania obszarów leÊnych, a w razie potrzeby przywróciç wysokie uwilgotnienie gruntów leÊnych poprzez budow´ zastawek na istniejàcych rowach melioracyjnych oraz zaniechanie ich pog∏´biania i udra˝niania ich sieci; • zachowaç ÊródleÊne zbiorniki wodne; • zachowaç w stanie silnego uwilgocenia doliny niewielkich ÊródleÊnych rzek i innych ÊródleÊnych zbiorników wodnych; • chroniç zabagnione drzewostany, a zw∏aszcza olsy; • popieraç wsiedlanie i bytowanie bobrów na terenach leÊnych. Propozycje badaƒ Nale˝y zbadaç: • rozmieszczenie i liczebnoÊç krajowej populacji l´gowej; • wybiórczoÊç siedliskowà; • sukces l´gowy; • prze˝ywalnoÊç; • rozmieszczenie zimowisk i tras przelotu krajowej populacji l´gowej. Monitoring • ocena liczebnoÊci populacji l´gowej, na podstawie liczby tokujàcych samców, wykonywana w odst´pach 3-letnich na losowych powierzchniach rz´du 100 km2. Metodyka do ustalenia. BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN. BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO. Zak∏ad Ornitologii PAN. BEDNORZ J., KUPCZYK M., KUèNIAK S., WINIECKI A. 2000. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Poznaƒ, 640 s. BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends. BirdLife Conservation Series No. 10. Cambridge, 160 s. CRAMP S., SIMMONS K. E. L. (red.) 1983. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic. Vol. 3. Waders to Gulls. Oxford, 913 s. DOMBROWSKI A., KOT H., ZYSKA P. 1993. LiczebnoÊç ptaków wodnych zimujàcych w Polsce w latach 1988–1990. Not. Orn., 34: 5–21. DYRCZ A., GRABI¡SKI W., STAWARCZYK T., WITKOWSKI J. 1991. Ptaki Âlàska. Monografia faunistyczna. Wroc∏aw, 526 s. GROMADZKI M., DYRCZ A., G¸OWACI¡SKI Z., WIELOCH M. 1994. Ostoje ptaków w Polsce. Gdaƒsk, 403 s. del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1996. Handbook of the Birds of the World. Vol. 3. Hoatzin to Auks. Barcelona, 821 s. JERMACZEK A., CZWA¸GA T., JERMACZEK D., KRZYÂKÓW T., RUDAWSKI W., STA¡KO R. 1995. Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia faunistyczna. Âwiebodzin, 298 s. JONSSON L. 1998. Ptaki Europy i obszaru Êródziemnomorskiego. Warszawa, 559 s. KUNYSZ P., HORDOWSKI J. 2000. Ptaki polskich Karpat Wschodnich i Podkarpacia. 2. Gaviiformes-Charadriiformes. PrzemyÊl, 111 s. PUGACEWICZ E. 1997. Ptaki l´gowe Puszczy Bia∏owieskiej. Bia∏owie˝a, 290 s. STAWARCZYK T., GRABI¡SKI W., KARNA A. 1996. Migracja siewkowych Charadriiformes na zbiornikach Nyskim i Turawskim w latach 1976–94. Ptaki Âlàska, 11: 39–80. TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebnoÊç. Warszawa, 462 s. TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s. WALASZ K., MIELCZAREK P. (red.) 1992. Atlas ptaków l´gowych Ma∏opolski 1985–1991. Wroc∏aw, 522 s. WETLANDS INTERNATIONAL. 2002. Waterbird Population Estimates – Third Edition. Wageningen, The Netherlands, 226 s. WINIECKI A. (red.). 2000. Ptaki parków krajobrazowych Wielkopolski. Wielkopolskie Prace Ornitologiczne, 9: 1–270. WITKOWSKI J., OR¸OWKA B., RANOSZEK E., STAWARCZYK T. 1995. Awifauna doliny Baryczy. Not. Orn., 36: 5–74. ZAWADZKA D., ZAWADZKI J. 1995. Wst´pna charakterystyka awifauny Wigierskiego Parku Narodowego. Not. Orn., 36: 297–309. A165 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Gatunkowi zagra˝a w Polsce: • utrata siedlisk w wyniku obni˝enia poziomu wód gruntowych w lasach, spowodowanego pracami melioracyjnymi; • utrata siedlisk w wyniku osuszaia terenów leÊnych, likwidacji zastoisk wody, starorzeczy, ÊródleÊnych stawów, torfowisk i bagienek. Bibliografia Tadeusz Stawarczyk 133