Pełna treść raportu - Polskie Towarzystwo Flebologiczne

Polskie Towarzystwo Flebologiczne
Raport
na
temat
świadomości
społecznej w zakresie znajomości
czynników ryzyka, występowania,
objawów oraz możliwości leczenia
przewlekłych chorób żył kończyn
dolnych.
Raport sporządzono w oparciu o wyniki wywiadów telefonicznych CATI
prowadzonych na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie N=828 oraz dodatkowo na
ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie kobiet N=177
Badanie na zlecenie Polskiego Towarzystwa Flebologicznego wykonała w
okresie od 31 marca do 11 kwietnia 2014 na terenie całej Polski firma IMAS
International Sp. z o.o. Instytut Badania Rynku i Opinii Społecznej.
Badanie zrealizowano w ramach grantu naukowego firmy PPF
Hasco-Lek S.A.
Katowice 6 czerwca 2014
Przewlekłe choroby żył kończyn dolnych to jedne z najbardziej
rozpowszechnionych schorzeń układu naczyniowego. Ich powszechne
występowanie, a jednocześnie zróżnicowany stopień zaawansowania u
poszczególnych chorych sprawia, że problem ten niejednokrotnie
pozostaje niedoceniany. Z drugiej strony schorzenia te objawiające się
występowaniem żylaków, uczuciem ciężkości i zmęczeniem kończyn, jak
również obrzęków i zmian troficznych, w istotny sposób mogą wpływać
na jakość życia pacjenta. W postaciach bardziej zaawansowanych,
podobnie jak i w przypadku wystąpienia powikłań, przewlekłe choroby żył
stanowić mogą istotny klinicznie i jednocześnie groźny dla zdrowia
pacjenta problem. Dotyczy to w szczególności przypadków chorych z
owrzodzeniem żylnym goleni, czy też przypadków, gdy żylakom lub też
przewlekłej niewydolności żylnej towarzyszy zakrzepica żylna.
Mając na uwadze fakt, że przewlekłe choroby żył, w tym żylaki
kończyn, to często niedoceniany problem zdrowotny, Polskie
Towarzystwo Flebologiczne zrealizowało projekt badawczy, mający na
celu określenie stopnia świadomości społecznej w naszym kraju w
zakresie występowania, czynników ryzyka, objawów, jak również
możliwości leczenia przewlekłych chorób żył. Badanie w oparciu o
wywiady
telefoniczne
przeprowadzono
na
ogólnopolskiej
reprezentatywnej próbie badanych (n = 828 ankietowanych) oraz
dodatkowo na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie kobiet (n=177) w
okresie od 31 marca do 11 kwietnia 2014 na terenie całej Polski.
Badanie na zlecenie Polskiego Towarzystwa Flebologicznego
zrealizowała firma IMAS International Sp. z o.o. Instytut Badania Rynku i
Opinii Społecznej /projekt zrealizowano w ramach w ramach grantu
naukowego firmy PPF Hasco-Lek S.A./
Badaniu w oparciu o wywiady telefoniczne wspomagane
komputerowo (CATI) poddano osoby w wieku 20-80 lat w ramach
reprezentatywnej dla populacji Polski grupy 828 ankietowanych w
oparciu o przygotowany kwestionariusz. W oparciu o losowo
wygenerowane numery telefonów zarówno komórkowych, jak i
stacjonarnych, badaniu poddano ankietowane osoby na terenie
wszystkich województw, zarówno obrębie terenów wiejskich, jak i w
miastach. Strukturę wiekową płci, jak również miejsce zamieszkania,
przedstawiono na rycinie 1.
Rycina 1. Charakterystyka badanej populacji
Charakterystyka próby
– struktura wg płci, wieku, wykształcenia, województw,
wielkości miejscowości zamieszkania
3
W badanej grupie 56 % ankietowanych osób deklarowało, że
pracuje, wśród 43% niepracujących 22% poszukiwało pracy (osoby
obecnie bezrobotne), 66% pozostawało na emeryturze, rencie lub
długoterminowym urlopie. W 12% przypadków respondentami były osoby
uczące się. Wśród osób pracujących 1/3 wykonywała pracę głównie
siedzącą, a 17% związaną z długotrwałym staniem. Osoby pracujące
fizycznie w grupie ankietowanych pracujących respondentów stanowiły
57%, a 43% deklarowało umysłowy charakter wykonywanej pracy.
Dolegliwości związane z przewlekłą chorobą żył kończyn
dolnych
Pytani o dolegliwości potencjalnie związane z występowaniem
niewydolności układu żylnego, na pierwszym miejscu wymieniali uczucie
ciężkości i zmęczenia kończyn dolnych, nasilające się po długim staniu i
siedzeniu. Dolegliwości tego typu zgłosiło 62% respondentów. Znacznie
częściej informują jednak o nich kobiety – aż 70% pań zgłasza uczucie
ciężkości i zmęczenia w zakresie podudzi (wśród mężczyzn tego rodzaju
dolegliwości podaje 54%) (rycina 2). Aż 37% ankietowanych zgłasza
bóle podudzi (nasilające się najczęściej podczas stania i siedzenia w
szczególności w godzinach popołudniowych i wieczornych – związane z
przewlekłą pionizacją lub siedzeniem. Podobne obserwacje dotyczą
obrzęków – co trzeci ankietowany (33%) zgłasza obrzęki w okolicy
kostek lub obrzęki podudzi. Obrzęki znacznie częściej dotyczą jednak
Pań (40%) niż mężczyzn (24%). Ich częstość występowania rośnie
również wraz z wiekiem (w przedziale wiekowym 60-80 lat: 48% kobiet i
35% mężczyzn). Aż 62% pacjentów z obrzękami kończyn stwierdziło, że
dolegliwości nasila ekspozycja na ciepło.
Ponad 1/4 ankietowanych zgłosiła występowanie żylaków (27%).
Zgodnie z przewidywaniami występują one jednak częściej u kobiet
(32%) niż u mężczyzn (19%), a ich częstość występowania także istotnie
wzrasta wraz z wiekiem badanej populacji – w grupie powyżej 60 roku
życia obecne są aż u 44% kobiet i 32%. Pajączki żylne obserwuje na
swoich kończynach 36% badanej populacji, przebarwienia troficzne 16%,
a owrzodzenie goleni aż 2% badanych.
Rycina 2. Występowania dolegliwości związanych z przewlekłą chorobą
żył kończyn dolnych
Częstość występowania dolegliwości
związanych z niewydolnością żylną
Uczucie ciężkości, zmęczenia kończyn dolnych
po dłuższym staniu lub siedzeniu
62%
38%
43%
Skurcze kończyn po długim staniu lub siedzeniu
57%
Bóle łydek po dłuższym staniu lub siedzeniu
37%
63%
Pajączki żylne, popękane żyłki na skórze nóg
36%
64%
33%
67%
Obrzęki kończyn dolnych
27%
Żylaki kończyn dolnych
Przebarwienia, zmiany koloru skóry na łydce
lub w okolicy kostki
16%
Świąd skóry, pieczenie w obrębie łydek 10%
Rany na łydce lub w okolicy kostki, które nie
2%
chcą się zagoić
73%
84%
90%
98%
Tak
Nie
Wielu pacjentów, którzy podawali występowanie obrzęków lub też
uczucia ciężkości i zmęczenia, zgłaszało również inne dolegliwości (np.
bóle podudzi, świąd), występowanie żylaków lub zmian troficznych.
Zaledwie
1/5
ankietowanych
(20%)
nie
zgłaszała
jakichkolwiek dolegliwości lub zmian widocznych w
zakresie kończyn dolnych, potencjalnie związanych z
przewlekłą chorobą żył kończyn dolnych. Analizując
czynnik płci
- jedynie 13% kobiet i 28% mężczyzn
deklaruje brak dolegliwości ze strony kończyn dolnych.
Wśród pacjentów z żylakami kończyn dolnych dolegliwości
potencjalnie wpływające na jakość życia, a związane z przewlekłymi
chorobami żył kończyn dolnych, występują u dużej grupy ankietowanych.
U prawie 8 na 10 osób z żylakami występuje uczucie ciężkości,
zmęczenia kończyn dolnych po dłuższym staniu i/lub siedzeniu. 57%
ankietowanych wskazało dodatkowo na bóle łydek, a 52% na obrzęki.
Na pytanie występowanie żylaków kończyn dolnych w rodzinie,
ponad połowa - aż 56% badanych, odpowiedziało, że u ich bliskich
(rodziców, rodzeństwa, czy też dziadków występują żylaki). Wśród
respondentów, u których występowały żylaki, tę przypadłość w ich
rodzinach obserwowano aż w 79% przypadków (rycina 3)
Rycina 3. Występowania żylaków wśród członków bliskiej rodziny.
Występowanie żylaków kończyn dolnych u rodziców, dziadków lub rodzeństwa
Ponad połowa badanych
(56%) przyznaje, że u
członków ich bliskiej
rodziny występują żylaki.
5
79% respondentów z żylakami ma w bliskiej rodzinie
osoby dotknięte tą dolegliwością.
W grupie badanych, u której nie występują te dolegliwości,
mniej niż połowa (48%) deklaruje, że u ich rodziców,
dziadków lub rodzeństwa pojawiły się żylaki.
Leczenie przewlekłych chorób żył kończyn dolnych
Badani leczą swoje dolegliwości najczęściej przez unoszenie
kończyn (57%), stosują maści, żele, kremy lub spraye (39%) oraz
chłodne okłady (17%). Leczenie uciskowe - podkolanówki lub pończochy
uciskowe, bądź też bandaże elastyczne, stosuje 11% ankietowanych.
Niemal co czwarty (23%) zażywa leki, a 18% suplementy diety. Tylko 4%
respondentów z dolegliwościami kończyn dolnych poddało się operacji
żylaków, a 3% innym zabiegom. Aż 28%, mimo występowania
dolegliwości, nie leczyło ich dotychczas w żaden sposób (rycina 4).
Mężczyźni dwukrotnie rzadziej podejmują próby leczenia w porównaniu
do respondentek płci żeńskiej.
Rycina 4. Sposoby leczenia dolegliwości
23%
zażywając leki
18%
stosując suplementy diety
stosując maści, żele,
kremy lub spraye
39%
17%
stosując chłodne okłady
stosując
podkolanówki/ pończochy
57%
4%
Operacje,
zabiegi
3%
fizykoterapia/
rehabilitacja/ odnowa
2%
masaże
1%
aktywność/ ćwiczenia
fizyczne
1%
w inny sposób
1%
nie leczyłem(am) w żaden
sposób
Metody
zewnętrzne
11%
przez unoszenie kończyn
przez operacje na
żylakach
inne zabiegi na żylakach
lub pajączkach
Sposoby leczenia
Środki
doustne
wymienione spontanicznie
28%
Oceniając sposób leczenia dolegliwości, ankieterzy zadali również
pytanie dotyczące udziału personelu medycznego w procesie leczenia.
Większość respondentów (64%) spośród deklarujących
jakiekolwiek dolegliwości kończyn dolnych nie była z tego
powodu u lekarza. 23% chorych korzystało z porady farmaceuty.
Wśród pacjentów, którzy udali się po poradę lekarską,
zaledwie 63% osób twierdzi, że została poinformowana o
przyczynach powstawania swoich dolegliwości w obrębie
kończyn dolnych.
Korzystanie z pomocy zarówno lekarza, jak i farmaceuty (z powodu
dolegliwości kończyn dolnych), determinuje wiek pacjenta. Zaledwie co
dziesiąta osoba między 20 a 30 rokiem życia korzystała z takich form
pomocy. Odsetek ten rośnie wraz z upływem lat: w grupie osób w wieku
61-80 lat ponad połowa (56%) udała się do lekarza, a 30% skorzystało z
porady farmaceuty. Wśród badanych z żylakami wyraźnie więcej osób
udało się na wizytę lekarską - 53% w całej badanej populacji z żylakami.
Świadomość i poziom wiedzy na temat przewlekłych
chorób żył
Zdaniem zdecydowanej większości Polaków (81%)
żylaki to bardziej problem zdrowotny niż estetyczny,
przeciwnego zdania jest 14% badanych, a co dwudziesta osoba nie
potrafiła udzielić odpowiedzi na tak sformułowane pytanie. Trudno
zweryfikować na ile jest to stwierdzeniem obiektywnym, niemniej 2/3
respondentów twierdzi że lekarz rodzinny nigdy nie pytał
ich o żylaki, bóle czy też obrzęki kończyn (rycina 5).
Rycina 5. Rozpoznanie przewlekłej choroby żył u lekarza pierwszego kontaktu
Lekarze pierwszego kontaktu
a problem niewydolności żylnej
Czy lekarz pierwszego kontaktu kiedykolwiek
pytał o stan kończyn dolnych?
2%
Starsze osoby znacznie częściej przyznają,
że lekarze rodzinni pytali ich o symptomy
niewydolności żylnej, wyraźny skok jest
widoczny w grupie osób po 45 roku życia.
Płeć różnicuje tylko w niewielkim stopniu
otrzymane odpowiedzi.
33%
TAK 65%
NIE
Trudno powiedzieć
Mężczyzna
n=401
Tak
29%
Nie
68%
Trudno powiedzieć/ nie
3%
pamiętam
Kobieta*
n=604
34%
65%
20 - 30 lat
n=185
10%
89%
31 - 45 lat
n=236
19%
78%
46 - 60 lat
n=228
45%
54%
61 - 80 lat
n=179
60%
39%
1%
1%
3%
1%
1%
Zgodnie z wynikami wywiadów telefonicznych, przeważająca
część badanych (84%) jest zdania, że lekarze pierwszego kontaktu
powinni zwracać większą uwagę na problemy żylaków i związanych z
nimi dolegliwości kończyn - przeciwnego zdania jest tylko niespełna co
dziesiąty respondent.
Polacy zapytani o specjalizacje lekarzy zajmujących się chorobami
żył najczęściej (aż w 54% przypadków) nie potrafią odpowiedzieć. Blisko
3 na 10 wymienia chirurgów naczyniowych, 8% na kardiologów.
Pozostałe odpowiedzi nie przekroczyły 3% wskazań. Lekarzy flebologów
i angiologów wymieniło jedynie odpowiednio 1% i 2%.
Polacy poproszeni o podanie maksymalnie trzech środków
przekazu, z których korzystają, najczęściej podawali telewizję (74%),
większość wskazała internet (57%), część radio (43%), co czwarty
wymienił prasę codzienną, a co piąty czasopisma. Odpowiadając na
pytanie, skąd badani czerpią wiedzę na temat chorób żył, stosunkowo
częstą odpowiedzią było uzyskiwanie informacji od rodziny i znajomych
(w ok. 1/3 przypadków). Tyle samo respondentów pozyskuje informacje z
telewizji i Internetu, wielu korzysta także z czasopism (29%), reklam
(28%). Tylko 22% badanych wskazało lekarza jako źródło informacji o tej
chorobie. 16% przyznało, że nie interesuje się problemem żylaków.
Polacy zapytani o powikłania i problemy, które są konsekwencją
żylaków, najczęściej wymieniali: zakrzepy i zatory (30%), zaburzenia
krążenia (niezdefiniowane) - (25%), a w dalszej kolejności wylewy,
udary, zawały, krwotoki (12%) i problemy kardiologiczne (6%).
Relatywnie często wspominano także o problemach w zakresie kończyn
dolnych, takich jak bóle i problemy z poruszaniem się (po 15%).
Rzadziej wskazywano obrzęki nóg i problemy estetyczne oraz
przebarwienia (po 6%). 24% ankietowanych nie potrafiło wymienić
żadnych konsekwencji żylaków.
Aż 6 na 10 badanych uznaje charakter pracy i tryb życia za istotną
przyczynę powstawania niewydolności żylnej, to samo o czynnikach
genetycznych mówi mniej, bo 36%. Aż co czwarty ankietowany uznał
czynniki genetyczne za mało istotne lub w ogóle bez znaczenia. W
przypadku czynników takich jak charakter pracy i tryb życia było to tylko
11%.
Świadomość Polaków nt. zapobiegania i leczenia chorób żył nie
jest wysoka. Co czwarty uważa, że nie jest w ogóle poinformowany na
temat zapobiegania, jak i leczenia tych dolegliwości, a łącznie ze słabo
poinformowanymi stanowią oni niemal połowę badanych. Ok. ¼
badanych uważa się za średnio poinformowanych, natomiast za
poinformowanych uznaje się w przypadku zapobiegania i leczenia
odpowiednio 25% i 29%. Aż 7 na 10 Polaków uważa, że problem chorób
żył powinien być nagłaśniany przez podawanie informacji w mediach,
przy czym aż 54% respondentów zdecydowanie tak uważa. Przeciwnego
zdania jest raptem co dziesiąty, a ambiwalentną postawę wobec tego
zagadnienia deklaruje niespełna co piąty badany (17%) (rycina 6).
Rycina 6. Opinia respondentów na temat poczucia właściwego
poinformowania na temat chorób żył i ich oczekiwania w tym zakresie
Poczucie poinformowania nt. zapobiegania i leczenia chorób żył
i oczekiwania dotyczące nagłaśniania tych zagadnień w mediach
45%
29%
49%
10%
25%
70%
Podsumowanie
Mimo znacznej częstości występowania przewlekłych chorób żył kończyn
dolnych problem ten wydaje się nadal mało znany i wymaga coraz
szerszej akcji informacyjnej zarówno na temat możliwych dolegliwości,
jak i potencjalnych powikłań choroby, oraz sposobów jej zapobiegania i
leczenia. Bardzo duży odsetek chorych zgłaszający dolegliwości w
zakresie kończyn dolnych skłania do podjęcia akcji edukacyjnych, jak
również akcji profilaktyki zdrowotnej zarówno na poziomie poradni
specjalistycznej jak i przede wszystkim na poziomie poradni Lekarza
Rodzinnego. Niezwykle istotne w tym aspekcie jest również właściwe
nagłośnienie problemu odnoszącego się do schorzenia dotykającego
ogromnej grupy pacjentów w naszym kraju.
W imieniu POLSKIEGO TOWARZYSTWA FLEBOLOGICZNEGO
Dr hab. n. med. Tomasz Urbanek
Prezes PTF
Katowice, 6 czerwca 2014