Mieczyk błotny

Gatunki roÊlin
Gladiolus paluster
1cm
4096
Gladiolus paluster
Gaudin
Mieczyk b∏otny
owoc
Syn.: Gladiolus palustris Gaudin
1
Spermatophyta, Magnoliophytina [= Angiospermae],
Liliopsida [= Monocotyledonae], Iridaceae – kosaçcowate
1cm
2
Bylina wysokoÊci (25) 30–50 (60) cm. Organem podziemnym jest jajowata bulwa (bulwocebula) do 2 cm gruboÊci,
okryta tunikà powsta∏à z nerwów resztek zesz∏orocznych nasad ciemnych, szarobrunatnych pochew liÊciowych, po∏àczonych w cz´Êci szczytowej i tworzàcych splecionà sieç
o wielkich oczkach. ¸odyga pojedyncza, dosyç sztywna,
prosta. LiÊcie mieczowate, najcz´Êciej 2 zaostrzone, pochwiaste, 4–10 cm d∏ugoÊci i 4–9 (10) mm szerokoÊci, z kilkoma oddalonymi nerwami; pod liÊçmi znajdujà si´ dwie
bezblaszkowe pochwy liÊciowe. Kwiatostan groniasty, luêny,
jednostronny, 2–6-kwiatowy. Kwiaty grzbieciste, czerwone
do fioletowoczerwonych, do 2,5 cm d∏ugoÊci; górne – jednostronnie zwrócone, zgi´te, prawie dwuwargowe, ka˝dy
z dwoma zielonymi, b∏oniasto obrze˝onymi podkwiatkami.
Kwiaty sk∏adajà si´ z 6 prawie jednakowych listków okwiatu (25–40 x 6–16 mm), w dwóch okó∏kach, górne jajowate, boczne romboidalne. Pr´ciki 3. S∏upek 1, o ∏opatkowato rozszerzonych znamionach; zalà˝nia dolna, beczu∏kowata, siedzàca. Owocem torebka, pod∏u˝nie odwrotniejajowata, g∏adka, 14–16 mm d∏ugoÊci, na szczycie zaokràglona, z 6-p∏ytkimi bruzdami. Nasiona p∏askie, dooko∏a szeroko oskrzydlone, blado czerwonobrunatne, drobno brodawkowato punktowane, ok. 5 mm d∏ugie.
Mo˝liwoÊç pomy∏ki
przy identyfikacji gatunku
Mieczyk b∏otny mo˝na niekiedy pomyliç z g∏odowymi formami mieczyka dachówkowatego Gladiolus imbricatus L.,
rosnàcego w podobnych warunkach siedliskowych, tym
bardziej ˝e liczba kwiatów w kwiatostanie (1) oraz cechy
morfologiczne dotyczàce torebki, liÊci, jak i znamion s∏upka, nie zawsze sà dobrymi cechami odró˝niajàcymi te gatunki. Miarodajna jest diagnoza cz´Êci podziemnej (2).
U G. paluster resztka zesz∏orocznych pochew liÊciowych
otulajàcych bulw´ tworzy sieç grubych nerwów o du˝ych
oczkach, natomiast u G. imbricatus nerwy sà cienkie, zwarte i najcz´Êciej równoleg∏e.
Biologia gatunku
Forma ˝yciowa
RoÊlina jest geofitem tworzàcym bulw´ okrytà charakterystycznà siatkà z resztek pochew liÊciowych.
136
bulwocebula
1
10cm
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
2
Gladiolus imbricatus
Rozmna˝anie generatywne
Pierwsze kwiaty pojawiajà si´ pod koniec czerwca, natomiast pe∏nia kwitnienia przypada na lipiec. W trzeciej dekadzie lipca, czasami na poczàtku sierpnia, mieczyk b∏otny
koƒczy kwitnienie (Berdowski 1965). Jest roÊlinà owadopylnà, zapylanà przez trzmiele. Owocuje od poczàtku sierpnia
do wrzeÊnia. W rozsiewaniu tego gatunku, ze wzgl´du
na szeroko oskrzydlone nasiona, pewnà rol´ odgrywa wiatr.
Rozmna˝anie wegetatywne
Podobnie jak inne gatunki z tego rodzaju, G. paluster rozmna˝a si´ wegetatywne za pomocà bulw.
Aspekty populacyjne
Mieczyk b∏otny wyst´puje zwykle w niewielkich grupach. LiczebnoÊç populacji waha si´ od jednego do kilkudziesi´ciu
okazów, z tym ˝e mo˝e ona zmieniaç si´ z roku na rok.
Charakterystyka ekologiczna
Autekologia
Gladiolus paluster jest roÊlinà ∏àkowà; roÊnie g∏ównie
na bagnistych, zmiennowilgotnych ∏àkach, gdzie poziom
wody w ciàgu roku ulega znacznym wahaniom. Sà to ∏àki
˝yzne, o du˝ej zawartoÊci humusu. Mo˝e te˝ wyst´powaç
na ∏àkach zmiennosuchych (Oberdorfer 1979) bàdê nawet
RoÊliny kwiatowe
na suchych górskich murawach (Hegi 1979). Zwiàzany jest
z glebami zasadowymi. Bywa uznawany za wskaênik gleb
wapiennych, chocia˝ mo˝e równie˝ rosnàç na pod∏o˝u s∏abo kwaÊnym, nigdy jednak na glebach silnie zakwaszonych. Raczej nie toleruje azotu w pod∏o˝u i êle znosi zasolenie gleby. Jest gatunkiem Êwiat∏olubnym, wskaênikiem
ciep∏a lub umiarkowanego ciep∏a.
Ekologiczne liczby wskaênikowe Êwiat∏a, temperatury, reakcji (odczynu gleby) i trofizmu (azotu) wynoszà odpowiednio:
wg Ellenberga i in. (1992): L = 8, T = 6, R = 8, N = 2; wg
Zarzyckiego i in. (2002): L = 4, T = 4, R = 4, Tr = 4.
Siedliska
(wg Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej)
6410 – zmiennowilgotne ∏àki trz´Êlicowe.
Rozmieszczenie geograficzne
Wyst´powanie na Êwiecie (w Europie)
Mieczyk b∏otny jest gatunkiem europejskim. Wyst´puje
w centralnej cz´Êci kontynentu (po∏udniowo-wschodnia
Wyst´powanie w Polsce
W Polsce mieczyk b∏otny przedstawiony by∏ jako gatunek wymierajàcy E (Zarzycki, Szelàg 1992), póêniej potraktowany
za wymar∏y EX i podawany z 16 stanowisk historycznych (Zajàc, Zajàc 1997), nast´pnie wymieniany w „Polskiej czerwonej ksi´dze roÊlin” jako krytycznie zagro˝ony (Bary∏a, Czylok 2001), a aktualnie okreÊlony jako wymar∏y RE w regionie Dolnego Âlàska (Pender 2003). Ostatnie znane z terenu
Polski stanowiska pochodzi∏y z Dolnego Âlàska; w zwiàzku
z tym takson ten obecnie nale˝y zaliczyç najprawdopodobniej do kategorii wymar∏ych na obszarze Polski EX.
Wed∏ug podzia∏u na województwa najwi´cej stanowisk notowanych by∏o w województwach: wielkopolskim – 5 (wszystkie
po roku 1900), dolnoÊlàskim 5 (w tym 1 XIX-wieczne), nieco
mniej w kujawsko-pomorskim – 4 (w tym 2 z XIX w.); po 2
stanowiska pochodzà z opolskiego (obydwa sprzed 1900 r.),
pomorskiego i podlaskiego (1+1), natomiast 1 historyczne
stanowisko podawane by∏o z województwa mazowieckiego.
W sumie z terenu Polski notowanych jest 21 stanowisk,
w tym 7 – sprzed 1900 roku, 5 – z okresu 1901–1950, 7
– z okresu 1951–1990 oraz 2 po 1990 roku.
4096
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Zbiorowiska roÊlinne, z którymi gatunek
jest zwiàzany
Mieczyk b∏otny wyst´puje najcz´Êciej na ∏àkach trz´Êlicowych nale˝àcych do zwiàzku Molinion z klasy Molinio-Arrhenatheretea (Ellenberg 1991, Zajàc, Zajàc 1997), a wed∏ug niektórych (Oberdorfer 1997) jest nawet gatunkiem
charakterystycznym dla tego zwiàzku. Gdzieniegdzie notowany by∏ w zespole Molinietum caeruleae (Hegi 1979, Berdowski, Panek 1995). Sà to antropogeniczne zbiorowiska
jednokoÊnych i nienawo˝onych ∏àk, wykszta∏conych na mineralnych glebach o szerokiej amplitudzie trofii (Matuszkiewicz 2001). Mo˝e te˝ wyst´powaç w fitocenozach ze
zwiàzku Bromion erecti, notowany w ciep∏olubnych dàbrowach nale˝àcych do zespo∏u Carici fritschii-Quercetum roboris (Čeřovský, Grulich 1999).
W rezerwacie „¸àka Sulistrowicka”, na Przedgórzu Sudeckim, w zespole Molinietum caeruleae mieczykowi b∏otnemu
towarzyszy∏y nast´pujàce gatunki: okrzyn ∏àkowy Laserpitium
prutenicum, goryczka wàskolistna Gentiana pneumonanthe,
w´˝ymord niski Scorzonera humilis, goêdzik pyszny Dianthus
superbus, trz´Êlica modra Molinia caerulea, krwiÊciàg lekarski Sanguisorba officinalis, tojeÊç pospolita Lysimachia vulgaris, chaber ∏àkowy Centaurea jacea, brodawnik zwyczajny Leontodon hispidus i in. (Berdowski 1965). Dla porównania – w Szwajcarii, w zespole Molinietum caeruleae wyst´powa∏ z takimi gatunkami, jak: Sanguisorba officinalis, Centaurea jacea, ostro˝eƒ b∏otny Cirsium palustre, oman wierzbolistny Inula salicina, czarcik´s ∏àkowy Succisa pratensis,
sierpik barwierski Serratula tinctoria, koniop∏och ∏àkowy Silaum silaus, biedrzeniec wielki Pimpinella major, kosaciec syberyjski Iris sibirica, turzyca prosowata Carex panicea, przytulia w∏aÊciwa Galium verum, przytulia pó∏nocna G. boreale
i in. (Hegi 1979).
Francja, pó∏nocne Niemcy, Polska, Austria, Szwajcaria,
Czechy, S∏owacja); na po∏udniu granica zasi´gu dochodzi
do Êrodkowych W∏och, Chorwacji, Albanii, Macedonii, Rumunii i Bu∏garii (Tutin i in. 1980), ponadto gatunek posiada izolowane stanowiska w po∏udniowej Bia∏orusi i pó∏nocno-zachodniej Ukrainie. Prawie we wszystkich tych krajach jest rzadko spotykany. RoÊnie najcz´Êciej na ni˝u,
choç w Europie Zachodniej notowany jest na wysokoÊciach: 1300 m n.p.m. (w pobli˝u Innsbrucka) lub 1400 m
n.p.m. (po∏udniowy Tyrol (Hegi 1979).
Status gatunku
Prawo mi´dzynarodowe:
Konwencja Berneƒska (1979) – nie uwzgl´dniono;
Dyrektywa Siedliskowa (1992) – gatunek proponowany przez Polsk´ jako uzupe∏nienie do Za∏àcznika II DS, uzyska∏ akceptacj´ ekspertów Unii Europej-
137
Gatunki roÊlin
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
4096
138
skiej (Makomaska-Juchiewicz i in. 2001); w∏àczony
na mocy Traktatu Akcesyjnego podpisanego w Atenach w 2003 r.
Prawo krajowe:
Ochrona gatunkowa – Êcis∏a, od 1983 r.
Kategorie IUCN:
„Czerwona lista IUCN” (1996) – nie uwzgl´dniono;
„Czerwona ksiega [...] S∏owacji i Czech” (Čeřovský
i in. 1999) – CR;
„Polska czerwona ksi´ga roÊlin” (Kaêmierczakowa,
Zarzycki 2001) – CR;
„Zagro˝one gatunki [...] Dolnego Âlàska” (Kàcki 2003) – RE.
Wyst´powanie gatunku na terenach
chronionych
Ostatnio (1998 r.) mieczyk b∏otny obserwowany by∏ na terenie rezerwatu przyrody „¸àka Sulistrowicka” na Przedgórzu Sudeckim na Dolnym Âlàsku.
Stan i dynamika populacji,
potencjalne zagro˝enia
Stan i dynamika populacji
Gladiolus paluster notowany by∏ w Polsce na 18 stanowiskach, zlokalizowanych g∏ównie w centralnej i po∏udniowo-zachodniej cz´Êci kraju, m.in. w Wielkopolsce i na Dolnym
Âlàsku (Zajàc, Zajàc 1997). Z Wielkopolski ju˝ Szulczewski
(1951) wymienia kilka nieodnalezionych stanowisk, uznanych za zanik∏e: Dziewicza Góra pod Poznaniem, Targowa
Górka ko∏o Ârody Wielkopolskiej, Potarz oraz z okolic Gniezna. Nie potwierdzono równie˝ stanowisk ze Âlàska, opisywanych przez florystów niemieckich (Fiek 1881, Schube 1903): Wàdro˝e Wielkie w pobli˝u Legnicy, G∏usko
(Kreunzenwald) ko∏o LeÊnicy w województwie opolskim oraz
z trzech miejsc w Masywie Âl´˝y: Wzgórza Kie∏czyƒskie, Tàpad∏a – tutaj notowany jeszcze w 1957 r. (Màdalski 1990)
i rezerwat „¸àka Sulistrowicka”. Szerszego omówienia wymaga stanowisko w rezerwacie florystycznym „¸àka Sulistrowicka”, w pobli˝u Sobótki na Dolnym Âlàsku. Mieczyk
b∏otny w tym rezerwacie na poczàtku lat szeÊçdziesiàtych
wyst´powa∏ pospolicie w wilgotnych partiach ∏àk trz´Êlicowych (Berdowski 1965). W nast´pnych dziesi´cioleciach jego populacja wyraênie zmniejsza∏a si´, a w latach dziewi´çdziesiàtych by∏ tu ju˝ gatunkiem rzadkim (Berdowski, Panek 1995). W trakcie badaƒ przeprowadzonych pod koniec
lat dziewi´çdziesiàtych (Berdowski, Panek 1998) wyst´powania gatunku ju˝ nie potwierdzono. Wprawdzie ostatnio
podawany by∏ z tego terenu w „Polskiej czerwonej ksi´dze
roÊlin” (Bary∏a, Czylok 2001), jednak ze wzgl´du na du˝à
populacj´ mieczyka dachówkowatego G. imbricatus w rezerwacie mog∏a nastàpiç pomy∏ka (por. punkt „Mo˝liwoÊç
pomy∏ki”). Ponadto ze Âlàska pojedynczy okaz G. paluster
stwierdzono ko∏o wsi Kondratów na Pogórzu Kaczawskim
(Kwiatkowski 2000), lecz stanowiska tego nie potwierdzono
(Pender, Ryba∏towska, 1998, Pender, inf. ustna). W latach 60. i 70. notowany by∏ jeszcze w kilku innych miejscach: ko∏o Bystrzycy w Kotlinie K∏odzkiej, w rezerwacie
„Dziki Ostrów“ ko∏o Brzozy niedaleko Bydgoszczy oraz
nad dolnà Wis∏à w pobli˝u Opalenia (Baza danych ATPOL).
Potencjalne zagro˝enia
Prawie we wszystkich krajach, gdzie wyst´puje mieczyk
b∏otny, jest on gatunkiem rzadkim lub bardzo rzadkim,
a w wielu z nich umieszczono go na czerwonych listach gatunków zagro˝onych wymarciem. Podany te˝ na Êwiatowej
liÊcie zagro˝onych gatunków roÊlin (Walter, Gillett 1998).
Najcz´stszymi przyczynami wymierania tego gatunku sà:
• zanikanie odpowiadajàcych mu siedlisk; nast´puje to
przewa˝nie w wyniku osuszania wilgotnych ∏àk, jak równie˝ zmniejszania si´ w szybkim tempie powierzchni zaj´tych przez fitocenozy ze zwiàzku Molinion; jest to spowodowane, m.in. zaniechaniem tradycyjnego sposobu
zagospodarowania tego typu ∏àk (Matuszkiewicz 2001);
• ze wzgl´du na stosunkowo du˝e, barwne kwiaty zrywany jest przez przygodnych turystów;
• jak podaje Čeřovský, Grulich (1999), w uprawie bulwy
tego gatunku sà cz´sto niszczone przez nieznane szkodniki; byç mo˝e w warunkach naturalnych sytuacja jest
podobna.
Ochrona gatunku i jego siedlisk
Propozycje dotyczàce gatunku
Wobec prawdopodobnego wygini´cia mieczyka b∏otnego
na terenie Polski mo˝na by∏oby podjàç próby jego ponownego wprowadzenia na siedliska naturalne, z nasion zebranych z upraw w ogrodach botanicznych. Introdukcj´
nale˝a∏oby przeprowadziç w miejscach, gdzie gatunek by∏
notowany po 1990 r., np. na ∏àkach w rezerwacie „¸àka
Sulistrowicka” na Przedgórzu Sudeckim bàdê w okolicach
wsi Kondratowice na Pogórzu Kaczawskim, chocia˝ to
ostatnie stanowisko (1 okaz), nied∏ugo po jego znalezieniu, nie zosta∏o potwierdzone. Wskazane by∏oby prowadzenie badaƒ d∏ugoterminowych z monitoringiem populacji w∏àcznie.
Propozycje dotyczàce siedlisk
W zwiàzku z tym, ˝e mieczyk b∏otny w naszym kraju zwiàzany by∏ g∏ównie z wilgotnymi ∏àkami ze zwiàzku Molinion,
zalecana jest ochrona czynna tego typu siedlisk (koszenie
∏àk), tym bardziej ˝e stanowiska omawianego gatunku,
notowane jeszcze w ostatnich latach czy dziesi´cioleciach,
mogà byç odnalezione.
Kierunki i zakres badaƒ naukowych
W sytuacji, gdy nasze populacje mieczyka b∏otnego sà niewielkie, o ile wyst´pujà jeszcze na terenie kraju, badania
powinny skoncentrowaç si´ raczej nad skutecznoÊcià rein-
RoÊliny kwiatowe
trodukcji. Jak ju˝ wspomniano, êród∏em diaspor mogà byç
ogrody botaniczne.
Bibliografia
4096
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
BARY∏A J., CZYLOK A. 2001. Gladiolus paluster Gaucler – Mieczyk b∏otny W: Kaêmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) Polska
czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish
red data book of plants. Pteridophytes and flowering plants.
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, s. 431–432.
BERDOWSKI W. 1965. Flora rezerwatu „¸àka Sulistrowicka”. Acta Univ. Wratislav. 42, Prace Bot. 6: 107–139.
BERDOWSKI W., PANEK E. 1995. Flora rezerwatu „¸àka Sulistrowicka”, Acta Univ. Wratislav. 1667, Prace Bot. 62: 113–124.
BERDOWSKI W., PANEK E. 1998. Szata roÊlinna rezerwatu „¸àka
Sulistrowicka” w województwie wroc∏awskim. Parki Nar. Rez.
Przyr. 17.3: 3–16.
ČEŘOVSKÝ J., GRULICH V. 1999. Gladiolus palustris Gaudin,
Mečik bahenni, Mečik močiarni. W: Čeřovský J., Feráková V.,
Holub J., Maglocký Š., Procházka F. 1999. Červená kniha
ohrozených a vzácnych druhov rastlín a živočichov SR a ČR.
5. Vyššie rastliny. Príroda a. s., Bratislava., s. 172.
ČEŘOVSKÝ J., FERÁKOVÁ V., J. HOLUB, MAGLOCKÝ S.,
F. PROCHÁZKA 1999. Červená kniha ohrožených a vzácných
druhov rastlin a živočichov ŠR a ČR. 5. Vyššíe rastliny. Príroda
a. s., Bratislava.
* DAHLGREN R. M. T., CLIFFORD H. T., YEO P. F. 1985. The Families of the Monocotyledons. Structure Evolution and Taxonomy. Springer Verl., Berlin, Heideberg, New York, Tokyo.
ELLENBERG H., WEBER H. E., DÜLL R., WIRTH V., WERNER W.,
PAULIßEN D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scripta Geobotanica 18.2: 5–258.
FIEK H. 1881. Flora von Schlesien, preussischen und österreichischen Antheils, endhaltend die wildwaschsenden, verwilderten und angebauten Phanerogamen und Gefäss-Cryptogamen. J. U. Kern’s Verl., Breslau.
HEGI G. 1979. Illustrierte Flora von Mittel-europa. Band 1, Teil 2.
E. Parey Verl., Berlin, Hamburg.
KAèMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.) 2001. Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish red data
book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
KÑCKI Z. (red.) 2003. Zagro˝one gatunki flory naczyniowej Dolnego Âlàska. Endangered vascular plants of Lower Silesia.
Instytut Biologii RoÊlin Uniwersytetu Wroc∏awskiego, Polskie
Tow. Przyjació∏ Przyrody „Pro Natura”, Wroc∏aw.
KWIATKOWSKI P. 2000. Notatki florystyczne z Gór Kaczawskich
i ich Pogórza (Sudety Zachodnie). Fragm. Flor. Geobot. Polonica 7: 105–116.
MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M., PERZANOWSKA J., ZAJÑC K.
2001. Dyrektywa Siedliskowa – wyst´pujàce w Polsce gatun-
ki wa˝ne dla Wspólnoty Europejskiej. Chroƒmy Przyr.
Ojcz. 57.2: 5–60.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk
roÊlinnych Polski. Vademecum Geobotanicum 3. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa.
MÑDALSKI J. 1990. Atlas flory polskiej i ziem oÊciennych. Florae
Polonicae terrarumque adiacentium iconographia. Tom 2.5.
Liliaceae (P. 3), Amaryllidaceae, Iridaceae. Instytut Botaniki
im. W. Szafera PAN, Kraków.
* MEUSEL H., JÄGER E., WEINERT E. 1965. Vergleichende chorologie
der Zentraleuropäischen Flora. 2. Karten. G. Fischer Verl., Jena.
OBERDORFER E. 1979. Pflanzensoziologische Exkursions Flora.
E. Ulmer Verl., Stuttgart.
PENDER K. 2003. Zagro˝one gatunki zbiorowisk trawiastych
na Dolnym Âlàsku W: Kàcki Z. (red.) Zagro˝one gatunki flory
naczyniowej Dolnego Âlàska. Endangered vascular plants of
Lower Silesia. Instytut Biologii RoÊlin Uniwersytetu Wroc∏awskiego, Polskie Tow. Przyjació∏ Przyrody „Pro Natura”, Wroc∏aw.
PENDER K., RYBA∏TOWSKA Z. 1998. Charakterystyka roÊlinnoÊci projektowanego rezerwatu przyrody „Las Kondratowski” W: Bobrowicz G., Migoƒ P., Pender K., Ryba∏towska Z., Jankowski W. (koord.) Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu
przyrody „Las Kondratowski”. Fulica-W. Jankowski, Wroc∏aw Mscr.
SCHUBE TH. 1903. Die Verbreitung der Gefässpflanzen in Schlesien preußischen und österreichischen Anteils. R. Nischowsky
Verl., Breslau.
* RACIBORSKI M., SZAFER W. (red.) 1919. Flora polska. RoÊliny
naczyniowe Polski i ziem oÊciennych. T. 1. Nak∏. Akademii
Umiej´tnoÊci, Kraków.
SZULCZEWSKI J. W. 1951. Wykaz roÊlin naczyniowych w Wielkopolsce dotàd stwierdzonych. Prace Komisji Biol. PTPN 12.6: 1–128.
TUTIN T. G., HEYWOOD V. H., BURGES N. A., MOORE D. M., VALENTINE D. H., WALTERS S. M., WEBB D. A. (red.) 1980. Flora
Europaea. Vol. 5. Cambridge University Press, Cambridge.
ZAJÑC A., ZAJÑC M. 1997. Atlas rozmieszczenia roÊlin naczyniowych chronionych w Polsce. Distribution Atlas of Vascular
Plants Protected in Poland. Nak∏. Prac. Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków.
ZAJÑC A., ZAJÑC M. (red.) 2001. Atlas rozmieszczenia roÊlin naczyniowych w Polsce. Distribution Atlas of Vascular Plants in
Poland. Nak∏. Prac. Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków.
ZARZYCKI K., SZELÑG Z. 1992. Czerwona lista roÊlin naczyniowych zagro˝onych w Polsce. W: Zarzycki K., Wojewoda W.,
Heinrich Z. (red.) Lista roÊlin zagro˝onych w Polsce. Instytut
Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków.
ZARZYCKI K., TRZCI¡SKA-TACIK H., RÓ˚A¡SKI W., SZELÑG Z.,
WO¸EK J., KORZENIAK U. 2002. Ecological indicator values
of vascular plants of Poland. Ekologiczne liczby wskaênikowe
roÊlin naczyniowych Polski. Biodiversity of Poland 2. Instytut
Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków.
Witold Berdowski
139