docCzerwona lista porostów zagro¿onych w polskiej części Masywu
download 
Reklamacja Transkrypt
Czerwona lista porostów zagro¿onych w polskiej części Masywu
143 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 143 Czerwona lista porostów zagro¿onych w polskiej czêci Masywu nie¿nika i Gór Bialskich (Sudety Wschodnie) Red list of threatened lichens in the Polish part of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains (East Sudety Mountains) KATARZYNA S ZCZEPAÑSKA K. Szczepañska, Zak³ad Bioró¿norodnoci i Ochrony Szaty Rolinnej, Instytut Biologii Rolin, Uniwersytet Wroc³awski, ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wroc³aw; e-mail: [email protected] ABSTRACT : The first regional list of threatened lichens in the Polish East Sudetes is presented. The list is a result of investigation studied in the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains. The status of listed lichen species has been evaluated according to the Red List Categories by IUCN (2001, version 3.1). The data obtained were compared with historical ones. Changes of the species main frequency were used as an additional indicator of their threat status. The Red List includes 227 taxa of lichens, which constitute 50% of the local biota and 14% of Polish biota. The status of threatened biota has the following categories: Regionally Extinct (RE) 78 taxa, Critically Endangered (CR) 12, Endangered (EN) 14, Vulnerable (VU) 8, Near Threatened (NT) 30, Least Concern (LC) 15 and Data Deficient (DD) 70. The most threatened are epiphytes typical of deciduous forests. KEY WORDS : lichens, red list, IUCN Red List Categories in version 3.1, nie¿nik Massif, Bialskie Mountains, Sudety Mountains, Poland Wstêp Masyw nie¿nika i Góry Bialskie po³o¿one s¹ w po³udniowo-wschodniej czêci województwa dolnol¹skiego, na po³udniowym wschodzie Kotliny K³odzkiej. Oba obszary s¹ ukszta³towane w sposób charakterystyczny i nietypowy dla Sudetów, maj¹ bowiem postaæ tzw. rozrogów z centralnie po³o¿onym najwy¿szym SZCZEPAÑSKA K. 2009. Red list of threatened lichens in the Polish part of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains (East Sudety Mountains). Acta Botanica Silesiaca 4: 143159. 144 Katarzyna-Szczepañska 144 szczytem; zwornikiem, od którego promienicie rozchodz¹ siê ró¿nej d³ugoci i wysokoci grzbiety (Migoñ 1996). Zwornikiem i zarazem najwy¿szym szczytem Masywu nie¿nika jest nie¿nik K³odzki (1426 m n.p.m.) wznosz¹cy siê o 100 200 m ponad s¹siednie szczyty. Grzbiety charakteryzuj¹ siê tutaj sp³aszczonymi wierzchowinami i bardzo stromymi stokami, opadaj¹cymi do g³êbokich dolin. Masyw nie¿nika i s¹siaduj¹ce z nim Góry Bialskie nale¿¹ do obszarów unikatowych w skali Polski i Sudetów, o niezwykle bogatej i zró¿nicowanej pod wzglêdem ekologicznym i geograficznym florze (Fabiszewski 1967, 1989; Brej, Fabiszewski 1996; Brej 2004). Na badanym terenie, a zw³aszcza w wy¿szym Masywie nie¿nika doskonale uwidacznia siê piêtrowy uk³ad rolinnoci. Uk³ad ten przypomina stosunki panuj¹ce w Zachodnich Karpatach (Szel¹g 2000), przy czym obserwuje siê tutaj obni¿enie granicy piêter klimatyczno-rolinnych oraz pionowych zasiêgów szeregu gatunków rolin, co zwi¹zane jest z pó³nocnozachodnim po³o¿eniem tego terenu w stosunku do Karpat. Ze wzglêdu na niezwykle cenne walory przyrodnicze tego terenu, w 1981 utworzono tu nie¿nicki Park Krajobrazowy, o powierzchni 288 km2 (Martynowski 1989), obejmuj¹cy równie¿ nie uwzglêdnione w badaniach, Góry Z³ote i czêæ pasma Krowiarek Wielowiekowa i bardzo ró¿norodna gospodarka cz³owieka na tym terenie przyczyni³a siê do wielu zmian i zaburzeñ w rodowisku przyrodniczym. Szczególnie niekorzystna by³a niew³aciwie prowadzona gospodarka lena, która doprowadzi³a do przekszta³cenia, na znacznych powierzchniach, naturalnych drzewostanów bukowo-jod³owych w monokultury wierkowe. W latach 1970 1980 zaobserwowano w Masywie nie¿nika i Górach Bialskich zamieranie lasów spowodowane nap³ywaj¹cym z po³udniowego-zachodu powietrzem, zanieczyszczonym dwutlenkiem siarki i tlenkami azotu. W 1988 r. obszar ten og³oszono rejonem klêski ekologicznej. Du¿ym obci¹¿eniem dla przyrody jest równie¿ wci¹¿ wzrastaj¹cy ruch turystyczno-rekreacyjny. Z drugiej jednak strony Masyw nie¿nika i Góry Bialskie to du¿y i bardzo urozmaicony obszar, na którym wci¹¿ istniej¹ miejsca spe³niaj¹ce rolê swoistych ostoi dla rozmaitych gatunków porostów. S¹ nimi g³êboko wciête doliny potoków, w których zachowa³y siê stare drzewa liciaste, a tak¿e fragmenty naturalnych drzewostanów bukowych w reglu dolnym i wierkowych w reglu górnym. Teren ten jest równie¿ unikatowy pod wzglêdem iloci i ró¿norodnoci mo¿liwych do zasiedlenia przez porosty pod³o¿y antropogenicznych. Biota porostów Masywu nie¿nika i Gór Bialskich jest dobrze poznana. Pierwsze doniesienia o porostach tego terenu pochodz¹ ju¿ z XIX wieku i zawarte s¹ w dzie³ach Flotowa (1850, 1851), Körbera (1855, 1865), Steina (1879, 1888), oraz w nieco póniejszych, Eitnera (1896, 1901, 1911). W kolejnych latach o porostach nie¿nika w swoich pracach wspominali Rydzak (1956) i Tobolewski (1966). W 1968 r. obszar ten poraz pierwszy doczeka³ siê kompleksowego opracowania lichenobioty przez J. Fabiszewskiego. Znacznie póniejsze, 145 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 145 dotycz¹ce jednak niewielkiej grupy gatunków dane, ograniczone s¹ do dwóch róde³ opracowania Kozio³a (2003) oraz Kossowskiej (2008). Najnowsze dane obejmuj¹ce zarówno rozmieszczenie poszczególnych gatunków, jak i przemiany bioty porostów w Masywie nie¿nika i Górach Bialskich, zawarte s¹ w pracy autorki (Szczepañska 2008). Tak liczne dane zarówno historyczne jak i wspó³czesne, da³y podstawê do stworzenia lokalnej listy porostów zagro¿onych Masywu nie¿nika i Gór Bialskich. Prezentowana w niniejszej pracy lista jest pierwsz¹ prób¹ przedstawienia ich lokalnego zagro¿enia. 1. Materia³ i metody Badania nad zagro¿eniem porostów Masywu nie¿nika i Gór Bialskich prowadzono w latach 20002004. Za granice terenu badañ przyjêto przebieg granicy nie¿nickiego Parku Krajobrazowego, z pominiêciem wchodz¹cego w jego sk³ad pasma Gór Z³otych i ze wschodni¹ granic¹ na potoku Bia³a L¹decka. Na podstawie dostêpnych danych historycznych o wystêpowaniu i ilociowoci poszczególnych gatunków porostów, a tak¿e w oparciu o wspó³czenie przeprowadzone badania terenowe (Szczepañska 2008), podjêto próbê okrelenia stopnia ich zagro¿enia w formie lokalnej czerwonej listy. Zagro¿enie porostów waloryzowano wed³ug kategorii Czerwonej Listy (IUCN 2001) zastosowanych na poziomie regionalnym (Ginsburg 2001). Najwa¿niejszymi czynnikami, jakimi pos³u¿ono siê podczas klasyfikacji taksonów, by³y: ich dynamika w czasie, czyli wykazywane tendencje do zamierania (zmniejszania liczby stanowisk) b¹d trwania na sta³ej liczbie stanowisk na badanym terenie oraz obecny stopieñ rozpowszechnienia wyra¿ony jako klasa czêstoci (por. Szczepañska 2008). Podczas klasyfikacji gatunków niepotwierdzonych oraz nowych dla terenu, dodatkowo brano pod uwagê stopieñ ich zagro¿enia okrelony w Czerwonej licie porostów wymar³ych i zagro¿onych w Polsce (Cieliñski i in. 2003), Czerwonej licie porostów zagro¿onych Dolnego l¹ska (Kossowska, Fabiszewski 2004) oraz Czerwonej licie porostów zagro¿onych w polskiej czêci Sudetów (Kossowska 2003). Wyró¿niono nastêpuj¹ce kategorie: RE Regionalnie wymar³e (Regionally Extinct). Taksony s¹ RE wówczas, gdy nie ma ¿adnej w¹tpliwoci, ¿e ostatni osobnik potencjalnie zdolny do reprodukcji w regionie wygin¹³ lub znikn¹³ z regionu. Taksony podawane z badanego terenu w opracowaniach historycznych, lecz nie potwierdzone wspó³czenie ani na dawniej znanych stanowiskach, ani na innych podobnych miejscach, o wy¿szych kategoriach zagro¿enia w obrêbie polskiej, l¹skiej b¹d sudeckiej czerwonej listy. 146 Katarzyna-Szczepañska 146 Gatunki zagro¿one CR Na granicy wymarcia (Critically Endangered). Takson jest CR wówczas, gdy wed³ug najnowszych dostêpnych danych znajduje siê w sytuacji najwy¿szego ryzyka wymarcia w stanie dzikim. Taksony podawane z badanego terenu w opracowaniach historycznych, wykazuj¹ce tendencje do zmniejszania liczby stanowisk w czasie (gin¹ce) i znajduj¹ce siê obecnie w klasie czêstoci bardzo rzadkie (13 stanowiska). EN Wymieraj¹ce (Endangered). Takson jest EN wówczas, gdy wed³ug najnowszych dostêpnych danych znajduje siê w sytuacji bardzo wysokiego ryzyka wymarcia w stanie dzikim w regionie. Taksony podawane z badanego terenu w opracowaniach historycznych, wykazuj¹ce tendencje do zmniejszania liczby stanowisk w czasie (gin¹ce) i znajduj¹ce siê obecnie w klasie czêstoci rzadkie (410 stanowisk). VU Nara¿one (Vulnerable). Takson jest VU wówczas, gdy wed³ug najnowszych dostêpnych danych znajduje siê w sytuacji wysokiego ryzyka wymarcia w stanie dzikim w regionie. Taksony podawane z badanego terenu w opracowaniach historycznych, wykazuj¹ce tendencje do zmniejszania liczby stanowisk w czasie (gin¹ce) i znajduj¹ce siê obecnie w klasie czêstoci rozproszone (1120 stanowisk). Gatunki o ni¿szym ryzyku zagro¿enia NT Bliskie zagro¿enia (Near Threatened). Takson jest NT wówczas, gdy nie kwalifikuje siê do gatunków zagro¿onych (CR, EN, VU), jednak istniej¹ odpowiednie dane wiadcz¹ce, ¿e w regionie jego populacje s¹ bliskie zakwalifikowania siê do kategorii Nara¿one (VU). Taksony podawane z badanego terenu w opracowaniach historycznych, nie wykazuj¹ce tendencji ani do zmniejszania, ani do zwiêkszania liczby stanowisk w czasie i znajduj¹ce siê obecnie w klasie czêstoci bardzo rzadkie (13 stanowiska). LC S³abo zagro¿one (Least Concern). Takson jest NT wówczas, gdy nie kwalifikuje siê do gatunków zagro¿onych, nadal jest czêsty i rozprzestrzeniony w regionie Taksony podawane z badanego terenu w opracowaniach historycznych, nie wykazuj¹ce tendencji ani do zmniejszania, ani do zwiêkszania liczby stanowisk w czasie i znajduj¹ce siê obecnie w klasie czêstoci rzadkie (410 stanowisk). Gatunki o nieznanym stopniu zagro¿enia DD Niedostateczne dane (Data Deficient). Nie jest to kategoria zagro¿enia (CR, EN, VU) lub ma³ego ryzyka (NT, LC). Takson jest DD wówczas, gdy brak jest odpowiednich informacji aby bezporednio lub porednio okreliæ ryzyko wymarcia jego populacji w regionie. Taksony zakwalifikowane do tej kategorii wymagaj¹ dalszych badañ. Po zgromadzeniu odpowiednich danych mo¿e siê okazaæ, ¿e gatunki nale¿¹ce do tej kategorii zostan¹ umieszczone w grupie zagro¿onych lub wymar³ych. 147 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 147 Taksony wspó³czenie nie potwierdzone, lecz prawdopodobne do odnalezienia w przysz³oci, o ni¿szym ryzyku zagro¿enia w obrêbie polskiej, l¹skiej b¹d sudeckiej czerwonej listy, oraz taksony nowe dla terenu, znajduj¹ce siê obecnie w klasie czêstoci bardzo rzadkie, o wy¿szych kategoriach zagro¿enia w obrêbie polskiej, l¹skiej b¹d sudeckiej czerwonej listy. Pozosta³ych kategorii, takich jak: EX (Ca³kowicie wymar³e), EW (Wymar³e na naturalnych stanowiskach) i NE (Nie rozpatrywane) nie wyró¿niono. Czerwon¹ listê porostów Masywu nie¿nika i Gór Bialskich przedstawiono w tabeli 1. Nazewnictwo porostów przyjêto wed³ug opracowania Santessona i in. (2004) oraz dla niektórych taksonów Diedericha i in. (2008) oraz Fa³tynowicza (2003). 2. Lista gatunków Tab. 1. Czerwona lista porostów zagro¿onych w polskiej czêci Masywu nie¿nika i Gór Bialskich Tab. 1. Red list of threatened lichens in the Polish part of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains Gatunek Species 1 Acarospora cervina A. Massal. A. macrospora (Hepp) A. Massal. ex Bagl. A. sinopica (Wahlenb.) Körb. A. veronensis A. Massal. Acrocordia gemmata (Ach.) A. Massal. Alectoria ochroleuca (Hoffm.) A. Massal. A. sarmentosa (Ach.) Ach. Anaptychia ciliaris (L.) Körb. Anisomeridium biforme (Borrer) R. C. Harris Arthonia didyma Körb. A. lapidicola (Taylor) Branth & Rostr. Arthopyrenia inconspicua J. Lahm Arthrorhaphis citrinella (Ach.) Poelt Aspicilia caesiocinerea (Nyl. ex Malbr.) Arnold A. calcarea (L.) Mudd A. cinerea (L.) Körb. A. laevata (Ach.) Arnold Bacidia bagliettoana (A. Massal. & De Not.) Jatta B. circumspecta (Nyl. ex Vain.) Malme B. igniarii (Nyl.) Oxner B. rosella (Pers.) De Not. Bellemerea alpina (Sommerf.) Clauzade & Cl. Roux B. cinereorufescens (Ach.) Clauzade & Cl. Roux 2 . . RE . . . RE . . . RE . . . . . . . RE RE RE . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kategorie zagro¿enia The threat categories 4 5 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NT . . . . . NT . . NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 DD DD . DD DD . . DD DD DD . DD DD . DD . . DD . . . DD DD 148 Katarzyna-Szczepañska 1 Biatora helvola Körb. ex Hellb. Brodoa intestiniformis (Vill.) Goward Bryoria bicolor (Ehrh.) Brodo & D. Hawksw. B. capillaris (Ach.) Brodo & D. Hawksw. B. fuscescens (Gyeln.) Brodo & D. Hawksw. B. implexa (Hoffm.) Brodo & D. Hawksw. B. mirabilis (Motyka) Bystrek B. nadvornikiana (Gyeln.) Brodo & D. Hawksw. B. subcana (Nyl. ex Stizenb.) Brodo & D. Hawksw. Buelia leptocline (Flot.) Körb. Calicium abietinum Pers. C. glaucellum Ach. C. trabinellum (Ach.) Ach. C. viride Pers. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. C. saxicola (Hoffm.) Nordin Calvitimela agelaea (Sommerf.) Hafellner C. armeniaca (DC.) Hafellner Candelaria concolor (Dicks.) Stein Catillaria cfr. chalybeia (Borrer) A. Massal. Cetraria aculeata (Schreb.) Fr. C. ericetorum Opiz. C. islandica (L.) Ach. C. sepincola (Ehrh.) Ach. Cetrelia olivetorum (Nyl.) W.L. Culb. & C.F. Culb. Chaenotheca brachypoda (Ach.) Tibell Ch. brunneola (Ach.) Müll. Arg. Ch. chlorella (Ach.) Müll. Arg. Ch. phaeocephala (Turner) Th. Fr. Ch. stemonea (Ach.) Müll. Arg. Ch. trichialis (Ach.) Th. Fr. Chrysothrix candelaris (L.) J.R. Laundon Cladonia amaurocraea (Flörke) Schaer. C. arbuscula subsp. mitis (Sandst.) Ruoss C. bellidiflora (Ach.) Schaer. C. coccifera (L.) Willd. C. cornuta (L.) Hoffm. C. furcata (Huds.) Schrad. C. gracilis (L.) Willd. C. macroceras (Delise) Hav. C. phyllophora Hoffm. C. pleurota (Flörke) Schaer. C. pocillum (Ach.) Grognot C. ramulosa (With.) J.R. Laundon C. rangiferina (L.) F.H. Wigg. C. squamosa Hoffm. C. stellaris (Opiz) Pouzar & Vezda ì C. sulphurina (Michx.) Fr. 2 . . RE . . . RE RE RE RE . . . . . . . . . . . . . RE . RE . . RE . . RE RE . . . . . . RE . . . . . . RE . 3 . . . CR CR . . . . . . . . CR . . . . . . . . . . CR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EN . . . . . . . . . . . . . . EN EN . . . . . . EN . . 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 NT NT . . . . . . . . NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NT . NT NT . . . NT . NT . . . . NT 7 . . . . . . . . . . . . . . . LC . . LC . . . . . . . . . . LC LC . . . LC . . . . . . . . . LC . . . 8 . . . . . DD . . . . . DD DD . DD . DD DD . DD DD DD . . . . DD DD . . . . . . . . . . . . . DD . DD . . . . 149 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 1 Collema auriforme (With.) Coppins & J.R. Laundon C. crispum (Huds.) Weber ex F.H. Wigg. C. flaccidum (Ach.) Ach. C. tenax (Sw.) Ach. em. Degel. Cyphelium tigillare (Ach.) Ach. Dermatocarpon luridum (With.) J.R. Laundon D. miniatum (L.) W. Mann Dibaeis baeomyces (L. f.) Rambold & Hertel Diploschistes gypsaceus (Ach.) Zahlbr. Diplotomma alboatrum (Hoffm.) Flot Evernia divaricata (L.) Ach. Flavocetraria cucullata (Bellardi) Kärnefelt & Thell Flavoparmelia caperata (L.) Hale Frutidella caesioatra (Schaer.) Kalb Fuscidea kochiana (Hepp) V. Wirth & V?zda ì Gyalecta jenensis (Batsch) Zahlbr. Hafelia disciformis (Fr.) Marbach & H. Mayrhofer Helocarpon crassipes Th. Fr. Hymenelia prevostii (Duby) Kremp. Hypogymnia farinacea Zopf H. vittata (Ach.) Parrique Hypotrachyna revoluta (Flörke) Hale Icmadophila ericetorum (L.) Zahlbr. Imshaugia aleurites (Ach.) S.L.F. Meyer Ionaspis chrysophana (Körb.) Th. Fr. Lecanactis abietina (Ach.) Körb. Lecania cyrtella (Ach.) Th. Fr. Lecanora albella (Pers.) Ach. L. carpinea (L.) Vain. L. cenisia Ach. L. crenulata Hook. L. orosthea (Ach.) Ach. L. subrugosa Nyl. Lecidea fuscoatra (L.) Ach. L. nodulosa (Körb.) Stein Lecidella anomaloides (A. Massal.) Hertel & H. Kilias L. bullata Körb. Leptogium cyanescens (Rabh.) Körb. L. gelatinosum (With.) J.R. Laundon Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm. Lopadium pezizoideum (Ach.) Körb. Loxospora cismonica (Beltr.) Hafellner L. elatina (Ach.) A. Massal. Melanelia disjuncta (Erichsen) Essl. M. hepatizon (Ach.) Thell Melanelixia glabra (Schaer.) O. Blanco et al. M. subaurifera (Nyl.) O. Blanco et al. Melanohalea exasperatula (Nyl.) O. Blanco et al. Menegazzia terebrata (Hoffm.) A. Massal. 2 . . RE . RE RE . . RE RE RE RE RE . . . . . . . RE RE . . RE RE . RE . . . . . . RE RE RE RE . RE RE RE . . . . . . RE 3 . . . . . . CR CR . . . . . . . . . . . . . . CR CR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EN . 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VU . . . . . . . . VU . . . . VU . . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . NT . . . . . . . . . . NT NT . . . . . . . . . . . . . . NT NT . . . . . . . . . . . . NT . NT . . 7 . . . . . . . . . . . . . . . . LC . . . . . . . . . . . . LC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 8 DD DD . . . . . . . . . . . DD . . . DD DD . . . . . . . . . . . . . DD . . . . . DD . . . DD DD . DD . . . 150 Katarzyna-Szczepañska 1 Menegazzia terebrata (Hoffm.) A. Massal. Moelleropsis nebulosa (Hoffm.) Gyeln. Mycoblastus sanguinarius (L.) Norman Nephroma parile (Ach.) Ach. N. resupinatum (L.) Ach. Ochrolechia androgyna (Hoffm.) Arnold O. pallescens (L.) A. Massal. Opegrapha atra Pers. O. gyrocarpa Flot. O. rufescens Pers. O. rupestris Pers. O. varia Pers. O. viridis (Ach.) Behlen & Desberger Ophioparma ventosa (L.) Norman Pachyphiale fagicola (Hepp) Zwackh Parmelia omphalodes (L.) Ach. P. submontana Nádv. ex Hale Parmeliella triptophylla (Ach.) Müll. Arg. Parmelina quercina (Willd.) Hale Parmeliopsis hyperopta (Wulfen) Nyl. Parmotrema chinense (Osbeck) Hale & Ahti P. crinitum (Ach.) M. Choisy Peltigera aphtosa (L.) Willd. P. canina (L.) Willd. P. degenii Gyeln. P. didactyla (With.) J.R. Laundon P. horizontalis (Huds.) Baumg. P. leucophlebia (Nyl.) Gyeln. Pertusaria coccodes (Ach.) Nyl. P. hymenea (Ach.) Schaer. P. lactea (L.) Arnold P. pertusa (Weigel) Tuck. Phaeophyscia endophoenicea (Harm.) Moberg Physcia aipolia (Ehrh. ex Humb.) Fürnr. Ph. stellaris (L.) Nyl. Physconia detersa (Nyl.) Poelt Ph. distorta (With.) J.R. Laundon Ph. perisidiosa (Erichsen) Moberg Placynthiella oligotropha (J.R. Laundon.) Coppins & P. James Placynthium nigrum (Huds.) Gray P. tremniacum (A. Massal.) Jatta Pleopsidium chlorophanum (Wahlenb.) Zopf Porina lectissima (Fr.) Zahlbr. Porpidia glaucophaea (Körb.) Hertel & Knoph Protoblastenia incrustans (DC.) J. Steiner Protopannaria pezizoides (Weber) P.M. Jørg & S. Ekman 150 2 RE RE . RE RE . RE RE . . . . . . . . . RE . . RE RE RE . . . RE RE . . . RE . RE . . . . . 3 . . CR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . EN . . . . . . . . . . . . 5 . . . . . VU . . . . . . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . . . NT . . NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 . . . . . . . . . . . LC . . . . . . . LC . . . . . . . . LC . . . . . . . . . . 8 . . . . . . . . DD . . . DD . DD DD DD . DD . . . . . DD . . . . DD DD . DD . . DD . DD . CR . CR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EN . EN . . . . . . . . . . . . . . . . . VU . . . . . RE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NT . . . . . . . DD DD DD DD DD . . 151 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 1 Protoparmelia badia (Hoffm.) Hafellner Protoparmeliopsis muralis (Schreb.) M. Choisy Protothelenella sphinctrinoidella (Nyl.) H. Mayrhofer & Poelt Pseudephebe pubescens (L.) M. Choisy Pseudosagedia grandis (Körb.) Hafellner & Kalb P. guentheri (Flot.) Hafellner & Kalb Punctelia jeckeri (Roum.) Kalb Pyrenula laevigata (Pers.) Arnold P. nitida (Weigel) Ach. P. nitidella (Flörke ex Schaer) Müll. Arg. Ramalina calicaris (L.) Fr. R. farinacea (L.) Ach. R. fraxinea (L.) Ach. R. pollinaria (Westr.) Ach. R. thrausta (Ach.) Nyl. Rhizocarpon alpicola (Anzi) Rabenh. Rh. badioatrum (Flörke ex Spreng.) Th. Fr. Rh. distinctum Th. Fr. Rh. lecanorinum Anders Rinodina exigua (Ach.) Gray R. gennarii Bagl. R. sophodes (Ach.) A. Massal. Sarcogyne privigna (Ach.) M. Massal. Sclerophora peronella (Ach.) Tibell Solorina saccata (L.) Ach. Sphaerophorus fragilis (L.) Pers. Staurothele fissa (Taylor) Zwackh Stereocaulon dactylophyllum Flörke S. nanodes Tuck. S. tomentosum Fr. Sticta sylvatica (Huds.) Ach. Strigula stigmatella (Ach.) R.C. Harris Synalissa symphorea (Ach.) Nyl. Tephromela atra (Huds.) Hafellner Thamnolia vermicularis (Sw.) Schaer. Thelotrema lepadinum (Ach.) Ach. Umbilicaria deusta (L.) Baumg. U. hyperborea (Ach.) Hoffm. U. polyphylla (L.) Baumg. U. proboscidea (L.) Schrad. U. torrefacta (Lightf.) Schrad. Usnea barbata (L.) Weber ex F.H. Wigg U. filipendula Stirt. U. florida (L.) Weber ex F.H. Wigg U. glabrata (Ach.) Vain. U. hirta (L.) Weber ex F.H. Wigg U. longissima Ach. 151 2 . . RE 3 . . . 4 . . . 5 VU . . 6 . NT . 7 . . . 8 . . . . RE . . RE . RE RE . . . RE . RE . . RE . RE . RE . . RE . . RE RE RE . . RE . . . . RE . . . . . . . . . . . . . . CR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VU . . . . . . . . . . NT . . . . . . NT . . NT . . . . . . . . . NT . NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LC . . . . LC . . . . . . . . . . . . . DD . . DD . . . . . . . . . . . . . DD . DD . DD . . . . . . . . . LC LC . . . . . . . . . . DD . . . DD DD . . . DD . . DD . . . DD . . RE . RE . RE RE EN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EN . . . . 152 Katarzyna-Szczepañska 1 U. neglecta Motyka U. rigida (Ach.) Motyka U. subfloridana Stirt. Verrucaria aethiobola Wahlenb. V. aquatilis Mudd V. deminuta Servit V. latebrosa Körb. V. maura Wahlenb. V. nigrescens Pers. V. obnigrescens Nyl. Vulpicida pinastri (Scop.) J.-E. Mattsson & M.J. Lai Xanthoparmelia conspersa (Ach.) Hale X. fallax (Hepp) Arnold Xylographa minutula Körb. X. parallela (Ach.: Fr.) Fr. Suma (Total) 152 2 RE RE . . RE . RE . . . . 3 . . . . . . . . . . . 4 . . EN . . . . . . . EN 5 . . . . . . . . . . . 6 . . . . . . . . NT . . 7 . . . . . . . . . . . 8 . . . DD . DD . DD . DD . . . RE RE 78 . . . . 12 . . . . 14 VU . . . 8 . . . . 30 . . . . 15 . DD . . 70 3. Wyniki i dyskusja Wykaz porostów polskiej czêci Masywu nie¿nika i Gór Bialskich obejmuje ³¹cznie 463 taksony (Szczepañska 2008). Na lokalnej licie porostów zagro¿onych zamieszczono 227 gatunków, co stanowi ok. 50% ca³oci lichenobioty tego terenu i ok. 14% bioty Polski. W obrêbie listy zanotowano a¿ 78 (17%) gatunków wymar³ych (ryc. 1). Tak wysoki procent jest wynikiem dobrego poznania dynamiki porostów w skali lokalnej, co mo¿liwe by³o dziêki istnieniu danych historycznych. Wród gatunków uznanych za wymar³e dominuj¹ epifity zwi¹zane z dobrze zachowanymi zbiorowiskami lenymi, np. Hypotrachyna revoluta, Hypogymnia vittata, Lobaria pulmonaria, Menegazzia terebrata, Nephroma parile, Parmotrema chinense i Pyrenula laevigata. Nastêpuj¹cy w ci¹gu wieków proces wycinania naturalnych lasów mieszanych i zastêpowania ich przez monokultury wierkowe lub bukowe, doprowadzi³ do wymarcia w skali lokalnej wielu cennych sk³adników lichenobioty. Proces ten dotyczy nie tylko Masywu nie¿nika i Gór Bialskich, ale i wielu innych regionów naszego kraju (Czy¿ewska, Cieliñski 2003a). Czynnikami, które zdecydowanie przyczyni³y siê do wymarcia wielu gatunków, by³o równie¿ wzrastaj¹ce w latach siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych XX w. zanieczyszczenie powietrza i wód powierzchniowych, które w rezultacie doprowadzi³y do klêski ekologicznej i uszkodzenia drzewostanów na znacznych obszarach. Prawdopodobnie w³anie wtedy wymar³y takie szczególnie wra¿liwe taksony podawane przez Fabiszewskiego (1968), jak: Bryoria mirabilis, B. nadvornikiana, B. subcana, Usnea florida, U. neglecta i U. rigida, których naturalne siedliska uleg³y fizycznej likwidacji. Mimo usilnych poszukiwañ, nie 153 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich RE 17% CR 3% Gatunki Gatunki niezagro¿one niezagro¿one 50% 50% 153 EN 3% VU 2% NT 7% LC 3% DD 15% Ryc. 1. Procentowy udzia³ gatunków w poszczególnych kategoriach zagro¿enia w obrêbie czerwonej listy porostów zagro¿onych w polskiej czêci Masywu nie¿nika i Gór Bialskich Fig. 1. The percentage share of lichen species in particular threat categories in the red list of threatened lichens in the Polish part of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains uda³o siê równie¿ odnaleæ Dermatocarpon luridum, podawanego z prze³omu Wilczki. Rozwój Miêdzygórza i wzrastaj¹cy ruch turystyczny w sposób ewidentny przyczyni³ siê do zanieczyszczenia potoku Wilczka, o czym wiadczy nie tylko brak Dermatocarpon luridum, ale i liczne mieci unosz¹ce siê na wodzie w skalnym kotle i zalegaj¹ce na brzegach potoku. Wiele sporód gatunków wymar³ych zaliczono do tej kategorii równie¿ w ca³ych Sudetach i na Dolnym l¹sku, natomiast w skali kraju znajduj¹ siê one na granicy wymarcia (CR). Liczn¹ grupê (70 gatunków) stanowi¹ równie¿ porosty zaklasyfikowane do kategorii DD (Niedostateczne dane). Znalaz³y siê tutaj wszystkie taksony, których nie uda³o siê potwierdziæ podczas ostatnich badañ (Szczepañska 2008), a co do których nie mo¿na mieæ ca³kowitej pewnoci, ¿e wymar³y na tym terenie. S¹ to zazwyczaj porosty o niskim ryzyku zagro¿enia w skali Polski, Dolnego l¹ska i Sudetów, o drobnych plechach, np. Bacidia bagliettona, Calvitimela agelaea i Porina lectissima, które mog³y zostaæ przeoczone podczas prac terenowych i których odnalezienie w przysz³oci byæ mo¿e bêdzie jeszcze mo¿liwe. Do tej kategorii zaliczono równie¿ gatunki nowe dla terenu, znalezione na pojedynczych stanowiskach, o wy¿szych kategoriach zagro¿enia w skali Polski, Dolnego l¹ska lub Sudetów, np. Anaptychia ciliaris, Arthrorhaphis citrinella, Anisomeridium 154 Katarzyna-Szczepañska 154 biforme, Bryoria implexa, Chaenotheca brunneola, Helocarpon crassipes, Melanelia glabra, Parmelina quercina, Pertusaria hymenea i wiele innych. Ze wzglêdu na brak danych historycznych w tym przypadku nie mo¿na okreliæ ich dynamiki w czasie i jednoznacznie oceniæ stopnia zagro¿enia. Wród porostów znajduj¹cych siê na lokalnej czerwonej licie liczbow¹ przewagê maj¹ taksony o ni¿szym ryzyku zagro¿enia (NT 30 gatunków, LC 15), nad taksonami zagro¿onymi (CR 12, EN 14, VU 8). Porosty o kategoriach NT i LC nie wykazuj¹ tendencji do zmniejszania liczby stanowisk, mimo i¿ stanowisk ich jest niewiele. S¹ to m.in. wysokogórskie gatunki epigeiczne i epilityczne zwi¹zane z blokowiskami skalnymi. Wiêkszoæ z nich, np. Alectoria ochroleuca, Brodoa intestiniformis, Ophioparma ventosa, Sphaerophorus fragilis i Stereocaulon dactylophyllum, podawano ze szczytu nie¿nika K³odzkiego. Obecnie gatunki te na nie¿niku albo nie wystêpuj¹, albo ich liczba ograniczona jest do pojedynczych, zdegenerowanych plech. Natomiast nadal s¹ obecne i z powodzeniem rozwijaj¹ siê na go³oborzach innych szczytów, takich jak Trójmorski Wierch i Goworek. Przyczyn¹ ustêpowania gatunków wysokogórskich jest prawdopodobnie proces eutrofizacji siedlisk, a wiêc wzbogacania biotopów w sk³adniki pokarmowe, zw³aszcza w azot i fosfor (Fabiszewski, Wojtuñ 1994; Fabiszewski, Brej 1996). Jednym z jego nastêpstw jest ekspansja traw, g³ównie Deschampsia flexuosa oraz Calamagrostis villosa. Silnie rozwijaj¹ce siê trawy zag³uszaj¹ niewielkie plechy porostów naziemnych i ograniczaj¹ odpowiednie dla ich wzrostu fragmenty odkrytej gleby. Kolejnym czynnikiem, który dzia³a negatywnie zarówno na porosty naziemne jak i na naskalne, jest nasilony ruch turystyczny. Turyci, masowo odwiedzaj¹cy nie¿nik niemal przez ca³y rok, przyczyniaj¹ siê do mechanicznego niszczenia plech poprzez ich deptanie, ale równie¿ przez przemieszczanie materia³u skalnego, np. uk³adaj¹c z kamieni kopce i napisy. O skali tego procesu wiadczy m.in. wyginiêcie z kopu³y nie¿nika takich gatunków, jak: Bryoria bicolor, Flavocetraria cucullata, Peltigera aphtosa i Thamnolia vermicularis. Te negatywne procesy nie zdo³a³y jeszcze dotkn¹æ mniej odwiedzanych szczytów Masywu. Wród porostów o ni¿szym ryzyku zagro¿enia doæ licznie reprezentowane s¹ gatunki z rodzaju Cladonia, uwa¿ane za pospolite w kraju, np. C. coccifera, C. cornuta i C. phyllophora. Porosty te zwi¹zane s¹ na badanym terenie z obszarami u¿ytkowanymi przez cz³owieka, np. ze skarpami i poboczami polnych dróg, nieu¿ytkami rolnymi, a tak¿e ruinami dawnych zabudowañ. Czêæ wystêpuj¹cych na tych siedliskach gatunków z rodzaju Cladonia (C. furcata, C. gracilis, C. squamosa) a tak¿e Dibaeis baeomyces, Cetraria islandica i Peltigera didactyla zosta³o zaklasyfikowanych do kategorii EN (Wymieraj¹ce), ze wzglêdu na mocno zmniejszaj¹c¹ siê w ci¹gu lat liczbê ich stanowisk. Stopniowe ograniczanie liczby stanowisk ma zwi¹zek ze stale postêpuj¹cym procesem wyludniania siê miejscowoci. Niektóre z wy¿ej po³o¿onych górskich 155 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 155 wiosek (Jaworek, Jod³ów, Potoczek), s¹ w dalszym ci¹gu opuszczane, a ich tereny s¹ przejmowane przez Lasy Pañstwowe i zalesiane. W ten sposób ograniczeniu ulega liczba otwartych siedlisk antropogenicznych, odpowiednich dla wy¿ej wymienionych gatunków. Dosyæ zaskakuj¹cy, lecz jednoczenie pocieszaj¹cy jest fakt niewielkiej liczby gatunków o wy¿szych kategoriach zagro¿enia, które wykazuj¹ tendencje do zmniejszania liczby stanowisk. Porosty te, mimo du¿ej presji antropogenicznej i zmieniaj¹cych siê warunków siedliskowych, zdo³a³y przetrwaæ na pojedynczych stanowiskach o stosunkowo najlepiej zachowanej szacie rolinnej, najczêciej w rezerwatach b¹d w os³oniêtych g³êbokich dolinach potoków. S¹ wród nich wyj¹tkowo rzadkie taksony, takie jak: Bryoria capillaris, Calicium viride, Cetrelia olivetorum, Icmadophila ericetorum i Mycoblastus sanguinarius. Gatunki te byæ mo¿e zdo³aj¹ przetrwaæ na swoich stanowiskach, o ile nie wyst¹pi¹ nowe lub nie nasil¹ siê ju¿ istniej¹ce czynniki zagro¿enia. Ten stosunkowo niewielki udzia³ taksonów wymieraj¹cych oznacza równie¿, i¿ w najbli¿szej przysz³oci mog¹ ewentualnie zajæ niewielkie zmiany w lichenobiocie tego terenu. W ostatnim czasie zosta³o stworzonych kilka regionalnych czerwonych list, umo¿liwiaj¹cych porównanie badanego terenu z innymi obszarami Polski. W wiêkszoci s¹ to jednak listy obejmuj¹ce tereny nizinne o du¿ej powierzchni, takie jak: Pomorze Gdañskie (Fa³tynowicz, Kukwa 2003), Polska Pó³nocnoWschodnia (Cieliñski 2003a), l¹sk Opolski i Górny l¹sk (Kiszka, Leniañski 2003), w tym ni¿owe tereny lene Bory Tucholskie (Lipnicki 2003), Puszcza Bia³owieska (Czy¿ewska, Cieliñski 2003b), Puszcza Pilicka (Czy¿ewska 2003), Puszcza Kozienicka (Cieliñski 2003b). Ze wzglêdu na odmienny charakter wymienionych obszarów i wystêpuj¹cych tam gatunków, porównanie stworzonych dla nich list z list¹ Masywu nie¿nika i Gór Bialskich by³oby trudne. Wród terenów górskich swoje czerwone listy posiadaj¹ wy³¹cznie: Beskid S¹decki (liwa 1998), Góry wiêtokrzyskie (Cieliñski, £ubek 2003) oraz Gorce (Czarnota 2003). Na wszystkich tych obszarach ogólna liczba gatunków zagro¿onych jest wiêksza, ni¿ dla Masywu nie¿nika i Gór Bialskich i wynosi kolejno, dla Gorców 367 gatunków (67% bioty lokalnej), dla Gór wiêtokrzyskich 313 (66%), dla Beskidu S¹deckiego 291 (62%). O ile liczba gatunków nie jest w pe³ni porównywalna, ze wzglêdu na ró¿n¹ wielkoæ wymienionych obszarów, o tyle z pewnoci¹ porównaæ mo¿na procent zagro¿onych gatunków wród ca³ej bioty lokalnej. Dla Masywu nie¿nika i Gór Bialskich wynosi on 50%. Na wszystkich wymienionych obszarach gatunki o wy¿szych kategoriach zagro¿enia zdecydowanie przewa¿aj¹ nad gatunkami o ni¿szym ryzyku zagro¿enia, a wiêc odwrotnie ni¿ ma to miejsce na terenie Masywu. Na podstawie tego zestawienia mo¿na uznaæ, i¿ lichenobiota badanego obszaru jest w lepszym stopniu zachowana oraz w mniejszym stopniu zagro¿ona, ni¿ lichenobiota pozosta³ych, wymienionych obszarów górskich. 156 Katarzyna-Szczepañska 156 4. Podsumowanie Lokalna czerwona lista porostów zagro¿onych jest wyrazem najbardziej negatywnych zmian zachodz¹cych w biocie porostów Masywu nie¿nika i Gór Bialskich, czyli wymierania gatunków. Procesy wymierania zachodz¹ w przyrodzie znacznie szybciej ni¿ rozprzestrzeniania, s¹ wiêc prostsze do zaobserwowania i zbadania. Zdecydowanie ³atwiej jest równie¿ wnioskowaæ o ich przyczynach. Jak starano siê wykazaæ, przyczyny ustêpowania porostów na badanym terenie s¹ bardzo ró¿norodne, zawsze jednak w sposób bezporedni lub poredni zwi¹zane z dzia³alnoci¹ cz³owieka. Zagro¿enie bioty porostów danego obszaru zale¿y od stopnia lokalnego przekszta³cenia antropogenicznego rodowiska przyrodniczego (Czy¿ewska, Cieliñski 2003a) i w zwi¹zku z tym jest nierównomierne na ró¿nych obszarach kraju, co dobrze odzwierciedlaj¹ regionalne czerwone listy (Czy¿ewska 2003). Zagro¿enie regionalnych biot wynosi od 34% (Puszcza Bia³owieska) do ok. 73% (Górny l¹sk). Zdecydowanie silniej przekszta³cone i zagro¿one s¹ obszary Polski rodkowej i Po³udniowej, ni¿ Polski Pó³nocnej i Pó³nocno-Wschodniej. Masyw nie¿nika i Góry Bialskie s¹ terenem, gdzie biota porostów jest rednio zagro¿ona z porównaniu z pozosta³ymi, posiadaj¹cymi czerwone listy obszarami kraju, a najmniej w porównaniu z listami stworzonymi dla terenów górskich, tj. Gór wiêtokrzyskich (Cieliñski, £ubek 2003), Gorców (Czarnota 2003) i Beskidu S¹deckiego (liwa 1998). Mo¿na równie¿ wysun¹æ przypuszczenie, ¿e badany teren posiada najlepiej zachowan¹ i najmniej zmienion¹ biotê porostów w ca³ych Sudetach. Wprawdzie lista porostów zagro¿onych obejmuje a¿ 227 taksonów, jednak ju¿ sama obecnoæ wielu bardzo rzadkich, nawet na terenie kraju, gatunków jest zjawiskiem niezwykle pozytywnym. Literatura BREJ T. 2004. Ró¿norodnoæ botaniczna w Masywie nie¿nika oraz w jego otoczeniu. W: F ABISZEWSKI J. (red.), Wartoci botaniczne wybranych pasm Sudetów. Prace Wroc³awskiego Towarzystwa Naukowego, Ser. B 213: 99113. B REJ T., F ABISZEWSKI J. 1996. nie¿nik i pobliskie masywy górskie jako ostoje ró¿norodnoci rolinnej. Ann. Siles. 26: 725. C IELIÑSKI S. 2003a. Czerwona lista porostów zagro¿onych w Polsce Pó³nocnoWschodniej. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 91106. CIELIÑSKI S. 2003b. Czerwona lista porostów zagro¿onych w Puszczy Kozienickiej. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 107120. 157 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 157 C IELIÑSKI S., £ UBEK A. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych w Górach wiêtokrzyskich. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 143158. C IELIÑSKI S., C ZY¯EWSKA K., F ABISZEWSKI J. 2003. Czerwona lista porostów wymar³ych i zagro¿onych w Polsce. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 1449. C ZARNOTA P. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych w Gorcach. W: C ZY ¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 159176. C ZY¯EWSKA K. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych w Puszczy Pilickiej. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 121130. CZY¯EWSKA K. CIELIÑSKI S. 2003a. Regionalne czerwone listy porostów zagro¿onych. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 5161. C ZY¯EWSKA K., C IELIÑSKI S. 2003b. Czerwona lista porostów zagro¿onych w Puszczy Bia³owieskiej. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 107120. DIEDERICH P., ERTZ D., RIES C., SERUSIAUX E. 2008. The lichens and lichenicolous fungi of Belgium, Luxembourg and northen France. URL: http://www.lichenology.info E ITNER E. 1896. Nachträge zur Flechtenflora Schlesiens. Jahresber. Schles. Ges. Vaterl. Cult. 73: 226. E ITNER E. 1901. II Nachtrag zur Schlesischen Flechtenflora. Jahresber. Schles. Ges. Vaterl. Cult. 78: 527. E ITNER E. 1911. Dritten Nachtrag zur Schlesischen Flechtenflora. Jahresber. Schles. Ges. Vaterl. Cult. 88(1): 2060. FABISZEWSKI J. 1967. Rolinnoæ Puszczy Jaworowej w Górach Bialskich. Chroñmy Przyr. Ojcz. 23(1): 2533. F ABISZEWSKI J. 1968. Porosty nie¿nika K³odzkiego i Gór Bialskich. Monogr. Bot. 26: 1115. FABISZEWSKI J. 1989. Szata rolinna w s¹siedztwie jaskini. W: JAHN A., KOZ£OWSKI S., WISZNIOWSKA T. (red.), Jaskinia Niedwiedzia w Kletnie. Badania i udostêpnienie. Wroc³aw, Ossolineum, s. 287305. FABISZEWSKI J, B REJ T. 1996. Dynamika przemian flory i rolinnoci. W: JAHN A., K OZ£OWSKI S., P ULINA M. (red.), Masyw nie¿nika. Zmiany w rodowisku przyrodniczym. Wyd. PAE Warszawa, s. 119128. F ABISZEWSKI J., W OJTUÑ B. 1994. Zjawiska ekologiczne towarzysz¹ce wymieraniu lasów w Sudetach. Prace Inst. Bad. Len. B 21: 195210. F A£TYNOWICZ W. 2003. Lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland. An annotated checklist. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 435 ss. F A£TYNOWICZ W., K UKWA M. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych na Pomorzu Gdañskim. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 6377. F LOTOW J. 1850. Lichenes Florae Silesiae I. Jahresber. Schles. Ges. Vaterl. Cult. 27: 98135. 158 Katarzyna-Szczepañska 158 FLOTOW J. 1851. Lichenes Florae Silesiae II. Jahresber. Schles. Ges. Vaterl. Cult. 28: 115143. G INSBURG J. 2001. The Application of IUCN Red List Criteria at Regional Levels. Conservation Biology 15(5): 12061212. IUCN 2001. IUCN Red List categories and Criteria: Version 3.1. IUCN Species Survival Commision. Word Conservation Union, Gland, Switzerland and Cambridge, U.K., ii + 30 pp. K ISZKA J., L ENIAÑSKI G. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych na l¹sku Opolskim i Górnym l¹sku. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 177200. K ÖRBER G. 1855. Systema lichenum Germaniae. Die Flechten Deutschlands (insbesondere Schlesiens). Verl. Trevendt & Granier, Breslau, 458 pp. K ÖRBER G. 1865. Parerga lichenologica. Ergänzungen zum Systema lichenum Germaniae. Verl. E. Trevendt, Breslau, 501 pp. K OSSOWSKA M. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych w polskiej czêci Sudetów. W: CZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 203221. K OSSOWSKA M. 2008. Lichens growing on calcareous rocks in the Polish part of the Sudety Mountains. Acta Botanica Silesiaca, Monographiae 3: 1108 . K OSSOWSKA M., F ABISZEWSKI J. 2004. Threatened lichens of Lower Silesia, Poland. Acta Soc. Bot. Pol. 73(2): 139150. K OZIO£ E. 2003. Zielnik rolin l¹ska, Roliny zarodnikowe, porosty, Cz. II, 59: 14511475. L IPNICKI L. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych w Borach Tucholskich. W: C ZY¯EWSKA K. (red.), Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 7990. M ARTYNOWSKI W. 1989. Jaskinia jako obiekt turystyczny w parku Krajobrazowym nie¿nika. W: J AHN A., K OZ£OWSKI S., W ISZNIOWSKA T. (red.), Jaskinia Niedwiedzia w Kletnie. Badania i udostêpnienie. Ossolineum, Wroc³aw, s. 306321. MIGOÑ P. 1996. Zarys rozwoju geomorfologicznego Masywu nie¿nika. W: J AHN A., K OZ£OWSKI S., P ULINA M. (red.), Masyw nie¿nika. Zmiany w rodowisku przyrodniczym. Wyd. PAE, Warszawa, s. 3545. RYDZAK J. 1956b. Wp³yw ma³ych miast na florê porostów Cz. V, Kotlina K³odzka. K³odzko, Kudowa Zdrój, Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój, L¹dek Zdrój, Stronie l¹skie. Ann. UMCS, sec. C 11(2): 2550. S ANTESSON R., M OBERG R., N ORDIN A., T ONSBERG T., V ITIKAINEN O. 2004. Lichen/ forming and lichenicolous fungi of Fennoscandia. Museum of Evolution, Uppsala University, 359 ss. S ZCZEPAÑSKA K. 2008. Antropogeniczne przemiany bioty porostów Masywu nie¿nika i Gór Bialskich. Acta Botanica Silesiaca, Monographiae 4: 1291. SZEL¥G Z. 2000. Roliny naczyniowe Masywu nie¿nika i Gór Bialskich. Fragm. Flor. Geobot., suppl. 3: 1256. LIWA L. 1998. Antropogeniczne przemiany lichenoflory Beskidu S¹deckiego. Prace Bot. 31: 1158. 159 Czerwona-lista-porostów-zagro¿onych-Masywu-nie¿nika-i-Gór-Bialskich 159 Summary The nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains are located in the South-East part of the Lower Silesia, in the south-east of K³odzko Valley. The centuries-old and diversified human activity on this terrain caused many changes and disturbances in the natural environment. Improper forestry practices and air pollution in 1980s were particularly harmful. The lichen biota of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains has been thoroughly researched. The first reports on the lichens of this area date back to the 19th century. The authors work (Szczepañska 2008) presents the newest data, encompassing both the location and the spread of particular species as well as the changes in the lichen biota of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains. On the basis of the available historical data on the occurrence and quantity of individual lichen species, and the contemporary field research, an attempt has been made to assess their risk of extinction level by creating a local red list. The threat to the lichens was measured according to the categories of the Red List IUCN (2001, version 3.1). The most important factors used for the lichen taxa classification were their dynamics in time and the level of occurrence, expressed as frequency class (see Szczepañska 2008). The registered list of the lichen species of the Polish part of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains includes 463 taxa (Szczepañska 2008). On the local Red list of extinct and threatened lichens in Poland 227 species were placed, which constitutes c. 50% of the total lichen biota of this area and c. 14% of the biota in Poland (Tab. 1). The list encompasses as many as 78 (17%, Fig. 1) of Regionally Extinct (RE). Such high percentage results from a thorough research and the knowledge of the lichen dynamics on local scale, which was possible due to the existence of historical data. Among the species recognized as extinct there are mostly epiphytes connected to well preserved forest communities, for example: Hypogymnia vittata, Hypotrachyna revoluta and Menegazzia terebrata. A large group (70 species) is constituted by the lichens classified as DD (Data Deficient). To this group belong all taxa which were not confirmed in the present research, and it is still uncertain if they are extinct in this area. Amongst the lichens included in the local red list, the taxa with the lower risk level are in the numerical majority (NT 30 species, LC 15) over the endangered taxa (CR 12, EN 14, VU 8). There are various reasons for the lichens disappearance in the researched area, and they are always directly or indirectly connected to the human activity. The risk level of extinction of the nie¿nik Massif and the Bialskie Mountains lichen biota is average in comparison to the remaining areas which have the red lists (Czy¿ewska, Cieliñski 2003a). The risk level is the lowest when compared to the red lists created for the mountain areas, i.e. the wiêtokrzyskie Mountains (Cieliñski, £ubek 2003), the Gorce Mountains (Czarnota 2003) and the Mountains of Beskid S¹decki (liwa 1998).
