Baza wiedzy o nowotworze jelita grubego

Baza wiedzy o nowotworze jelita grubego

Jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Składa się z kątnicy, okrężnicy,
odbytnicy i odbytu. Rozpoczyna się w prawej dolnej części jamy brzusznej (w tak zwanym dole
biodrowym), w miejscu ujścia jelita cienkiego, a kończy odbytem w okolicy kroczowej. Jego łączna
długość waha się od 120 do 150 cm, co stanowi około 20% długości całego przewodu
pokarmowego.
Na przekroju budowa ściany jelita grubego jest podobna jak na pozostałych odcinkach przewodu
pokarmowego, to znaczy występują trzy warstwy: błona śluzowa, błona mięśniowa i błona
surowicza (albo przydanka – tam gdzie jelito ma przebieg pozaotrzewnowy). Błona śluzowa,
stykająca się bezpośrednio ze światłem narządu, jest gładka, z licznymi zagłębieniami, czyli
kryptami jelitowymi. Wyścielają je produkujące śluz komórki kubkowe. Błona mięśniowa składa
się z położonej od wewnątrz warstwy okrężnej i warstwy podłużnej, która znajduje się na zewnątrz
niej i ma postać trzech pasm, zwanych taśmami okrężnicy. Błona surowicza, stanowiąca
kontynuację otrzewnej ściennej, czyli warstwy wyścielającej ściany jamy brzusznej i jamy
miednicy, przechodzi w tę ostatnią pod postacią krezki.
Kątnica
Leży wewnątrzotrzewnowo w prawym dole biodrowym. Ujściem krętnicz-kątniczym łączy się z
jelitem krętym. Od kątnicy odchodzi wyrostek robaczkowy. Ten wąski fragment szczątkowego
jelita ma długość około 8 cm i charakteryzuje się zmiennym położeniem.
Okrężnica
Leży między kątnicą a odbytnicą. Dzieli się na trzy części: wstępującą, poprzeczną i zstępującą.
Okrężnica wstępująca jest przedłużeniem kątnicy. Biegnie ku górze po prawej stronie jamy
brzusznej i zgięciem prawym (wątrobowym), pod wątrobą, przechodzi w okrężnicę poprzeczną.
Okrężnica poprzeczna przebiega na stronę lewą, gdzie w okolicy śledziony zgięciem lewym
przechodzi
w okrężnicę zstępującą.
Okrężnica zstępująca leży po stronie lewej jamy brzusznej i sięga do grzebienia biodrowego
lewego. Tu przedłuża się w położoną w okolicy talerza biodrowego lewego okrężnicę esowatą,
która na wysokości drugiego kręgu krzyżowego przechodzi w odbytnicę za pośrednictwem zgięcia
esiczo-odbytniczego.
Odbytnica i odbyt
Odbytnica znajduje się w miednicy mniejszej. Składa się z części miednicznej i z kanału odbytu.
Kanał odbytu, zakończony odbytem, jest końcowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Odgrywa
on ważną rolę w utrzymywaniu kału i gazów w odbytnicy. Błona śluzowa odbytu wytwarza
podłużnie biegnące fałdy, w których znajdują się liczne sploty naczyniowe. Gdy w naczyniach
splotów znajduje się dużo krwi, fałdy błony śluzowej pęcznieją, tworząc szczelny narząd
przeciwgazowy. Zwieracz odbytu zewnętrzny, należący do grupy mięśni krocza, i zwieracz odbytu
wewnętrzny, mięsień utworzony z okrężnych włókien błony mięśniowej, ściśle otaczają kanał
odbytu, utrzymując kał w odbytnicy. Porażenie wspomnianych mięśni jest przyczyną mimowolnego
oddawania stolca.
Fizjologia
Do głównych funkcji jelita grubego należą: absorpcja (wchłanianie) wody i elektrolitów oraz
formowanie, magazynowanie i wydalanie stolca. Do kątnicy dociera dziennie 500-1500 ml płynnej
papki pokarmowej, pozostałej po procesach trawienia i wchłaniania, które zachodzą we
wcześniejszych odcinakach przewodu pokarmowego. Proces wchłaniania wody i elektrolitów
rozpoczyna się w jelicie cienkim i jest kontynuowany w okrężnicy – głównie w jej prawej połowie.
W jego wyniku ostatecznie uformowany kał (stolec) zawiera tylko 100-200 ml wody, co stanowi
około 75% jego objętości. Oprócz wody w jelicie grubym wchłaniane są jony, głównie sodu i
chloru. Wydzielane zostają natomiast jony potasowe i wodorowęglanowe.
W jelicie grubym zachodzi również sekrecja śluzu, który chroni zewnętrzną powierzchnię (błonę
śluzową) jelita przed drażniącym działaniem substancji zawartych w masach kałowych. Śluz
zespala również masy kałowe oraz ułatwia ich przesuwanie (pasaż) przez jelito grube.
Procesy wchłaniania w jelicie grubym usprawniają tak zwane ruchy mieszające, których istotą są
odcinkowe (na długości 2-3 cm) skurcze warstwy okrężnej i podłużnej błony mięśniowej.
Równocześnie z mieszaniem zachodzi przesuwanie treści pokarmowej w obrębie jelita grubego.
Stanowi ono wynik tak zwanych ruchów propulsywnych, zachodzących głównie w prawej
połowie okrężnicy, oraz tak zwanych ruchów masowych, występujących w okrężnicy poprzecznej,
zstępującej i esowatej. Zdarzają się one zwykle 2-3 razy w ciągu dnia, głównie po posiłkach i trwają
10-30 minut. Polegają na kolejnych skurczach warstwy okrężnej na odcinku około 20 cm. Kiedy
masy kałowe docierają do odbytnicy, na skutek rozciągnięcia jej ścian zainicjowany zostaje odruch
oddawaniu kału (defekacji).
Nowotwory złośliwe jelita grubego. Informacje ogólne.
Epidemiologia
Według najbardziej aktualnych danych z Krajowego Rejestru Nowotworów w 2008 roku w Polsce
u obu płci odnotowano łącznie ponad 14 600 zachorowań na nowotwory złośliwe jelita grubego i
ponad 10 400 spowodowanych przez nie zgonów. Jeśli weźmie się pod uwagę, że populacyjne
rejestry nowotworowe zaniżają zwykle liczbę zachorowań i zgonów o około 20%, rzeczywiste
liczby mogą okazać się jeszcze wyższe. Jednak nawet z danych wynika, że w Polsce co 40 minut
wykrywa się kolejny przypadek raka jelita grubego, a mniej więcej co godzinę jedna osoba umiera z
powodu tego nowotworu.
Zapadalność na nowotwory złośliwe jelita grubego i spowodowana przez nie umieralność stale
rośnie. Obecnie Polska znajduje się wśród krajów o średniej zapadalności. Jeśli jednak utrzymają
się obecne trendy, wkrótce wejdziemy do grupy państw o wysokiej zapadalności. Należą do nich
głównie państwa rozwinięte: na świecie – Stany Zjednoczone i Kanada, a w Europie – Czechy,
Słowacja, Węgry i Niemcy.
Dla państw rozwiniętych charakterystyczna jest stosunkowo niska umieralność z powodu
nowotworów jelita grubego. W Polsce jednak prawidłowość ta nie znajduje potwierdzenia. Analiza
wskaźników śmiertelności (liczby zgonów spowodowanych dana chorobową podzielonej przez
liczbę zachorowań) wskazuje, że w naszym kraju z powodu raka jelita grubego umiera około 71 %
chorych na ten nowotwór. Potwierdzają to wyniki badania EUROCARE-3, porównującego odsetki
przeżyć 5-letnich pacjentów z nowotworami złośliwymi jelita grubego. Polska z wartościami 2628% zajmuje w tych klasyfikacjach jedną z ostatnich pozycji. Tymczasem w przodujących krajach
europejskich odsetki przeżyć 5-letnich sięgają ponad 50%.
Trendy zapadalności i umieralności z powodu nowotworów złośliwych krężnicy i odbytnicy według
płci w Polsce od 1963 do 2004 roku
Pięcioletnie przeżycia względne mężczyzn chorych na nowotwory złośliwe okrężnicy w Europie od
1990 do 1994 roku
(badanie EUROCARE-3)
Pięcioletnie przeżycia względne kobiet chorych na nowotwory złośliwe okrężnicy w Europie od
1990 do 1994
(badanie EUROCARE – 3)
Nowotwory złośliwe jelita grubego występują częściej u mężczyzn niż u kobiet. Częstotliwość
zachorowań wiąże się też ściśle z wiekiem. U obu płci znaczny wzrost zapadalności notuje się po
ukończeniu 50 lat, szczyt zaś liczby zachorowań występuje w 8. dekadzie życia.
Najczęstszą lokalizacją (jeśli chodzi o liczby bezwzględne) jest okrężnica, następnie – odbytnica,
zgięcie esico-odbytnicze oraz odbyt i kanał odbytu. Zdecydowana większość (95%) guzów to raki,
czyli nowotwory złośliwe, wywodzące się z tkanki nabłonkowej.
Częstotliwość występowania nowotworów złośliwych w poszczególnych odcinkach jelita grubego
wraz z kodami według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych
Na podstawie: Wronkowski Z., Brużewicz S., „Nowotwory jelita grubego”, Warszawa 2008.