Polsko-czeskie pogranicze

Polsko-czeskie pogranicze. Bariery we współpracy i sposoby ich przełamywania.
Wspólne planowanie przestrzenne i strategiczne
Wystąpienie na konferencji we Wrocławiu w dniu 5 października 2012 r.
Tereny przygraniczne po polskiej i czeskiej stronie charakteryzują się bliskością kulturową i językową oraz
podobnym poziomem rozwoju gospodarczego. Oba kraje są członkami Unii Europejskiej i mogą korzystać
z instrumentów wsparcia Wspólnotowego. Łączące je góry z jednej strony stanowią atut
i szansę dla współpracy (m.in. walory turystyczne), z drugiej jednak – wyzwanie i barierę w kontaktach
dwustronnych (m.in. transport i komunikacja).
Przez polsko-czeską granicę przebiegają osie komunikacyjne połączeń północ-południe, które jednak
przede wszystkim z powodu braku nowoczesnej infrastruktury pomiędzy Wrocławiem, Pragą, Brnem,
Opolem i Katowicami nie stanowią skutecznej alternatywy dla tranzytu łączącego porty w Niemczech
i Polsce z południem Europy. W tym kontekście niezwykle istotne jest dążenie do lepszego wykorzystania
polsko-czeskich przejść granicznych oraz zmiany ich statusu z lokalnych na makroregionalne. Na polskoczeskim pograniczu dąży się także do odbudowy transgranicznych połączeń kolejowych oraz podniesienia
ich rentowności.
Rozwój infrastruktury na polsko-czeskim pograniczu zaczyna pozostawać w tyle za rozwojem kontaktów
gospodarczych. W 2011 r. obroty handlowe pomiędzy Polską a Czechami wzrosły o 14,1%. Nasz
południowy sąsiad jest obecnie jednym z najważniejszych partnerów gospodarczych Polski. W 2011 r.
zajmował trzecią pozycję pod względem udziału w eksporcie naszego kraju (6,2%) oraz siódmą w imporcie
(3,7%). Należy również podkreślić, że w handlu z Czechami nasz kraj uzyskuje drugą zaraz po Wielkiej
Brytanii nadwyżkę handlową. Tendencje wzrostowe utrzymują się pomimo słabo rozwiniętych połączeń
komunikacyjnych północ-południe, których modernizacja i rozbudowa stanowiłaby idealne uzupełnienie
dla istniejących już połączeń wschód-zachód. Tak wzmocniony szkielet komunikacyjny mógłby wprowadzić
polsko-czeskie kontakty gospodarcze na jeszcze szybszą ścieżkę wzrostu.
W sposób zintegrowany rozwija się współpraca w dziedzinie zarządzania kryzysowego (współpraca przy
przeciwdziałaniu klęskom żywiołowym, walce z powodziami oraz podtopieniami, które są częstym
zjawiskiem na tym obszarze) oraz środowiska (wspólna gospodarka odpadami). Projekty izb
gospodarczych oraz jednostek zajmujących się rynkiem pracy wspierają współpracę sektora
przedsiębiorstw oraz rozwój rynku pracy: podejmowane są działania na rzecz zmiany wizerunku obszaru
nadgranicznego z terenów peryferyjnych na tereny wzrostu, poszukiwane są rozwiązania
przeciwdziałające odpływowi ludności, przede wszystkim poprzez wspieranie szkolenia ustawicznego,
organizację giełd pracy itp.
Bardzo intensywnie rozwija się polsko-czeska współpraca w dziedzinie turystyki. Tworzone są wspólne
produkty turystyczne, stanowiące spójną ofertę branżową np. wspólne promowanie ośrodków
narciarskich, zintegrowane systemy informacyjne, tworzenie szerokiej oferty uzdrowiskowej. Wiele
możliwości może przynieść współpraca na rzecz tworzenia wspólnych ośrodków sportowych
i rekreacyjnych np. wspólnej oferty dla sportów zimowych – Jakuszyce jako centrum biegów narciarskich
(Puchar Świata w Narciarstwie Biegowym) i Harrachov jako centrum skoków narciarskich i narciarstwa
zjazdowego. Na pograniczu powstaje szereg nowych tras narciarstwa biegowego oraz system ścieżek
rowerowych umożliwiających uprawianie turystyki aktywnej. Ogromną szansą i wyzwaniem jest
wykorzystanie potencjału, jaki dostarczył pobyt czeskich piłkarzy oraz kibiców we Wrocławiu w czasie
EURO 2012.
Jednym ze sposobów wspierania polsko-czeskiej współpracy transgranicznej jest możliwość realizacji
wspólnych projektów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Dotychczasowe doświadczenia
pokazują, iż współpraca polsko-czeska w tym obszarze wciąż się rozwija przynosząc szereg ciekawych
i cennych zarazem przedsięwzięć, których głównym celem jest pogłębienie dwustronnej współpracy.
Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013
uznawany jest przez Komisję Europejską za jeden z najlepszych programów wspierających współpracę
transgraniczną w Unii Europejskiej. Od momentu uruchomienia wdrażania Programu do Wspólnego
Sekretariatu Technicznego w Ołomuńcu złożonych zostało ponad 500 projektów polsko-czeskiej
współpracy, z czego 205 projektów Komitet Monitorujący rekomendował do dofinansowania, co daje
łączną kwotę przyznanego wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przekraczającą
176 mln EUR. Dodatkowo na polsko-czeskim pograniczu działa sześć euroregionów – Nysa, Glacensis,
Pradziad, Śląsk Cieszyński, Silesia i Beskidy – które wspierają codzienną współpracę mieszkańców
nadgranicznych terenów z Polski i Czech.
W tym kontekście niezwykle istotne jest rozważne przygotowanie programu współpracy transgranicznej,
który realizowany będzie na polsko-czeskim pograniczu w latach 2014-2020. Niezbędne jest, aby projekty
współpracy w jeszcze większym stopniu przyczyniały się do rozwiązywania problemów mieszkańców
pogranicza.
Dużym wyzwaniem dla polsko-czeskiego pogranicza jest możliwość utworzenia innowacyjnego
mechanizmu kooperacji jakim bez wątpienia jest Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej
(EUWT) – podmiot, który dzięki atrybutowi osobowości prawnej może zmienić jakość współpracy
nadgranicznej. Aktualnie trwają intensywne prace na rzez utworzenia dwóch EUWT, które swoim
zasięgiem obejmą wszystkie regiony polsko-czeskiego pogranicza. EUWT jako Euroregion+ może być
skuteczną odpowiedzią na wyzwania jakie stoją przed polityką regionalną w najbliższych latach
w szczególności w kontekście wypełnienia oczekiwań stawianych przez Komisję Europejską w nowej
perspektywie finansowej 2014-2020. W ramach Ugrupowania skuteczniejszy będzie także lobbing na rzecz
najważniejszych inwestycji i projektów wpływających na rozwój polsko-czeskiego pogranicza. Idee
koncentracji merytorycznej i finansowej, realizacja tzw. „projektów kluczowych” oraz komplementarność
projektów mogą zostać osiągnięte m.in. poprzez wykorzystanie nowych form współpracy jakim bez
wątpienia jest EUWT.
Bartłomiej Ostrowski