15 października z inicjatywy Zgromadzenia Ogólnego ONZ

15 października z inicjatywy Zgromadzenia Ogólnego ONZ ustanowiono
Światowym Dniem Mycia Rąk (ang. Global Handwashing Day). Inicjatywę
na całym świecie wspiera Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).
Mycie rąk jest najłatwiejszym i jednym z najskuteczniejszych narzędzi na pozbycie się drobnoustrojów z rąk
i zapobiega ich przenoszeniu.
Aż 80% infekcji przenoszonych jest przez ręce – i to przenoszonych bardzo szybko! Statystycznie
1 osoba może przekazać bakterie z brudnych dłoni aż 14 kolejnym. Każdy cm2 skóry człowieka może
pomieścić tysiące, a nawet miliony drobnoustrojów (ich liczba wzrasta średnio w tempie ok. 16 na minutę).
To właśnie przez dłonie najłatwiej przenoszone są rotawirusy i norowirusy, odpowiedzialne m.in. za tak
zwaną „grypę żołądkową”. Istnieje wiele innych „chorób brudnych rąk”. Warto wymienić tu choćby
wirusowe zapalenie wątroby typu A (potocznie: żółtaczka pokarmowa), grypę bostońską (chorobę
objawiającą się gorączką i bolesną wysypką wewnątrz jamy ustnej oraz na dłoniach i stopach), zatrucie
Salmonellą i Shigellą, czy bakteryjne zapalenie jamy ustnej. Co ważne, regularnie i dokładnie myjąc ręce
można znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania.
To takie proste! Mimo to z raportów WHO wynika, że ok. 70% zakażeń oraz zatruć układu
pokarmowego powoduje wciąż niewłaściwa higiena. Najbardziej wrażliwe są dzieci do 5 roku życia,
osoby po 65 roku życia, a także ci z przewlekłymi chorobami układowymi lub infekcjami (ich organizmy są
osłabione). Ale – choć możemy mówić o grupach szczególnego ryzyka – każdy z nas codziennie naraża się
na kontakt z milionami zarazków! [a]
Mimo że "metoda" jest niezwykle prosta, z opublikowanego raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)
wynika, że blisko 70 proc. zakażeń oraz zatruć układu pokarmowego wywołana jest bakteriami
przenoszonymi przez brudne ręce. W Wielkiej Brytanii, w czasie epidemii zakażeń pokarmowych
wywołanych przez Escherichia coli O157, przyczyną ponad połowy zachorowań były bakterie przenoszone
przez ręce.
To przede wszystkim złe nawyki higieniczne dorosłych są przyczyną chorób biegunkowych u najmłodszych
dzieci. W grupie dzieci do 5 r. ż. przebieg zakażeń przewodu pokarmowego może być bardzo ciężki.
Każdego roku na świecie z powodu biegunek umiera od 3,5 do 4 milionów dzieci w tej grupie wiekowej.
Drugą grupą "ryzyka" są osoby w podeszłym wieku (>65 roku życia), u których odporność na zakażenia jest
w naturalny sposób obniżona. Liczebność tej populacji stale rośnie. Ponadto na zakażenia przenoszone przez
ręce są narażone osoby z chorobami układowymi lub infekcyjnymi, które osłabiają układ odpornościowy.[b]
Kiedy powinniśmy myć ręce?
Kiedy należy dezynfekować ręce?
W placówkach świadczących usługi medyczne oraz w innych obiektach w których dochodzi do przerwania
ciągłości tkanek konieczna jest dezynfekcja rąk.
Higiena rąk stanowi podstawowy środek ograniczający rozprzestrzenianie się zakażeń. Jest to prosta
czynność, ale brak konsekwentnego jej przestrzegania stanowi ogólnoświatowy problem w sektorze opieki
zdrowotnej.[c]
W placówkach medycznych najważniejszym wektorem transmisji drobnoustrojów są ręce pracowników,
przede wszystkim lekarzy i pielęgniarek. WHO uznaje higienę rąk za podstawowy element zapobiegania
zakażeniom szpitalnym, jednak często w praktyce klinicznej przestrzeganie tej zasady jest niewielkie
(50%).[d]
Szacuje się, że przyczyną około 20-40% zakażeń są drobnoustroje przenoszone przez ręce pracowników
opieki zdrowotnej. W dalszym ciągu, mimo licznych szkoleń brakuje u pracowników medycznych nawyków
mycia i odkażania rąk bezpośrednio po każdym kontakcie z pacjentem lub z potencjalnie zakażonym
sprzętem, aparaturą i materiałami biologicznymi. Nie przestrzega się także podstawowych zasad higieny
osobistej.[e]
Już wieki temu (lata 1860) Ignaz Philipp Semmelweis, pracujący w jednej z wiedeńskich klinik
położniczych, twierdził inaczej niż całe ówczesne środowisko medyczne, że gorączkę połogową
wywoływała infekcja przenoszona przez lekarzy i studentów medycyny, którzy bez umycia rąk po
przeprowadzonych wcześniej sekcjach zwłok, badali położnice. Semmelweis uważał, że dokładne mycie rąk
wodą chlorowaną to jedyny sposób pozbycia się gorączki połogowej[vii]. Po zastosowaniu metody
dezynfekcji rąk zaproponowanej przez Semmelweisa współczynnik śmiertelności położnic obniżył się blisko
pięciokrotnie.
W 1978 roku po raz pierwszy procedura opisana i zilustrowana wg Ayliffe’a i wsp. uznana została
za działanie standardowe i zapewniające skuteczną dezynfekcję. Polega ona na pięciokrotnym powtórzeniu
każdej z sześciu opisanych poniżej czynności:[f]
1. etap: roztarcie preparatu na wewnętrznej stronie dłoni
2. etap: pokrycie preparatem części grzbietowych obu dłoni
3. etap: wprowadzenie i roztarcie preparatu między palcami
4. etap: roztarcie preparatu na końcach palców
5. etap: dezynfekcja kciuka i jego nasady
6. etap: dezynfekcja opuszków palców i zagłębienia dłoni
W badaniach Ayliffe’a i wsp., wykazano, że tak przeprowadzana higieniczna dezynfekcja rąk umożliwia
skuteczne pokrycie dłoni preparatem i dzięki temu usunięcie większej liczby drobnoustrojów ze skóry.[g]
Personel medyczny jest grupą zawodową, która w sposób szczególny winna dbać o higienę rąk. Poniższa
tabela obrazuje częstość wykrywania oraz przeżywalności wybranych drobnoustrojów na dłoniach personelu
medycznego i powierzchniach użytkowych.[h]
Drobnoustrój
Częstość
wykrywania
na dłoniach
Przeżywalność na
dłoniach
Przeżywalność na powierzchniach
użytkowych
Acinetobacter
spp.
3 – 15 %
≥ 150 min
3 dni – 5 miesięcy
Clostridium
difficile
14 – 59 %
?
Escherichia coli
?
6 - 90 min
2 godz. – 6 miesięcy
Klebsiella spp.
17 %
≤ 2 godz.
2 godz. – 30 miesięcy
Staphylococcus
aureus
10,5 – 78 %
≥ 150 min
4 tyg. – 7 miesięcy
MRSA*
do 17 %
?
4 tyg. – 7 miesięcy
Pseudomonas spp.
1,3 – 25 %
30 - 180 min
6 godz. – 16 miesięcy
Salmonella spp.
?
≤ 3 godz.
6 godz. – 4,2 lata
Serratia
marcescens
15,4 – 24 %
≥ 30 min
3 dni – 2 miesięcy
VRE**
≤ 41 %
≤ 60 min
5 dni – 4 miesiące
Candida spp.
23 – 81 %
60 min
1 – 150 dni
Hepatitis A virus
?
kilkanaście godz.
2 godz. – 60 dni
Invluenza virus
?
10 - 15 min
12 – 48 godz.
Rotavirus
20 – 79 %
≤ 4 godz.
6 - 60 dni
≥ 24 godz. (komórki wegetatywne)
≤ 5 miesięcy (spory)
* MRSA - Methicillin-resistant Staphylococcus aureus
* VRE - Vancomycin-resistant Enterococci
Pacjenci będąc świadomymi wagi zabiegów higienicznych do których zobligowany jest personel medyczny
z racji wykonywanego zawodu i do których zobowiązują ich procedury sanitarno-higieniczne, w trosce
o swoje zdrowie, powinni wymagać przestrzegania podstawowych zasad higieny rąk wśród pracowników
opieki medycznej.
[a] http://blizejzrodel.pl/post/100073092869/dzieci-umyjcie
[b] http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/1,105912,12605654.html
[c] Wytyczne WHO dotyczące higieny rąk w opiece zdrowotnej –podsumowanie Pierwsza Światowa
Inicjatywa na rzecz Bezpieczeństwa Pacjenta „Higiena rąk to bezpieczna opieka”
[d]Różkiewicz D., Ręce personelu jako potencjalne źródło zakażeń szpitalnych, Zakażeń 2011;5;6-12
[e]Przondo Mordarska A., Bartoszewicz M., V Akademia Pielęgniarstwa; Konferencja naukowo
szkoleniowa, Postępowanie diagnostyczne szpitala zapobiegające zakażeniom szpitalnym; 2012
[f]Piwowarczyk J., Walków M., Konrad K. Higiena rąk personelu medycznego jako metoda profilaktyki
zakażeń szpitalnych Zakażenia 4/2012, 15-19
[g]AyliffeG., Babb J., Quoaraishi A.: A test for hygienic hand disinfection, J Clin Path 1978, 31, 923-8
[h]Różkiewicz D. Ręce personelu jako potencjalne źródło zakażeń szpitalnych, Zakażenia 5/2011, 6-12